📜

18. සිද්ධත්ථබුද්ධවංසවණ්ණනා

ධම්මදස්සිම්හි භගවති පරිනිබ්බුතෙ අන්තරහිතෙ චස්ස සාසනෙ තස්මිං කප්පෙ අතීතෙ කප්පසහස්සෙ ච සත්තසු කප්පසතෙසු ච ඡසු කප්පෙසු ච අතික්කන්තෙසු ඉතො චතුනවුතිකප්පමත්ථකෙ එකස්මිං කප්පෙ එකොව ලොකත්ථචරො අධිගතපරමත්ථො සිද්ධත්ථො නාම සත්ථා ලොකෙ පාතුරහොසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘ධම්මදස්සිස්ස අපරෙන, සිද්ධත්ථො ලොකනායකො;

නිහනිත්වා තමං සබ්බං, සූරියො අබ්භුග්ගතො යථා’’ති.

සිද්ධත්ථො බොධිසත්තොපි පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතභවනෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චවිත්වා වෙභාරනගරෙ උදෙනස්ස නාම රඤ්ඤො අග්ගමහෙසියා සුඵස්සාය නාම දෙවියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගහෙත්වා දසන්නං මාසානං අච්චයෙන වීරියුය්යානෙ මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමි. ජාතෙ පන මහාපුරිසෙ සබ්බෙසං ආරද්ධකම්මන්තා ච ඉච්ඡිතා ච අත්ථා සිද්ධිමගමංසු. තස්මා පනස්ස ඤාතකා ‘‘සිද්ධත්ථො’’ති නාමමකංසු. සො දසවස්සසහස්සානි අගාරමජ්ඣෙ වසි. තස්ස කොකා-සුප්පල-පදුමනාමකා තයො පාසාදා අහෙසුං. සොමනස්සාදෙවිප්පමුඛානි අට්ඨචත්තාලීස ඉත්ථිසහස්සානි පච්චුපට්ඨිතානි අහෙසුං.

සො චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා සොමනස්සාදෙවියා පුත්තෙ අනුපමකුමාරෙ උප්පන්නෙ ආසාළ්හිපුණ්ණමියං සුවණ්ණසිවිකාය නික්ඛමිත්වා වීරියුය්යානං ගන්ත්වා පබ්බජි. තං කොටිසතසහස්සමනුස්සා අනුපබ්බජිංසු. මහාපුරිසො කිර තෙහි සද්ධිං දස මාසෙ පධානචරියං චරිත්වා විසාඛපුණ්ණමායං අසදිසබ්රාහ්මණගාමෙ සුනෙත්තාය නාම බ්රාහ්මණකඤ්ඤාය දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා බදරවනෙ දිවාවිහාරං වීතිනාමෙත්වා සායන්හසමයෙ වරුණෙන නාම යවපාලෙන දින්නා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා කණිකාරබොධිං උපගන්ත්වා චත්තාලීසහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා සබ්බඤ්ඤුතං පාපුණිත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති උදානං උදානෙත්වා සත්තසත්තාහං වීතිනාමෙත්වා අත්තනා සහ පබ්බජිතානං භික්ඛූනං කොටිසතසහස්සානං චතුසච්චපටිවෙධසමත්ථතං දිස්වා අනිලපථෙන ගන්ත්වා ගයාමිගදායෙ ඔතරිත්වා තෙසං ධම්මචක්කං පවත්තෙසි, තදා කොටිසතසහස්සානං පඨමො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

2.

‘‘සොපි පත්වාන සම්බොධිං, සන්තාරෙන්තො සදෙවකං;

අභිවස්සි ධම්මමෙඝෙන, නිබ්බාපෙන්තො සදෙවකං.

3.

‘‘තස්සාපි අතුලතෙජස්ස, අහෙසුං අභිසමයා තයො;

කොටිසතසහස්සානං, පඨමාභිසමයො අහූ’’ති.

තත්ථ සදෙවකන්ති සදෙවකං ලොකං. ධම්මමෙඝෙනාති ධම්මකථාමෙඝවස්සෙන. පුන භීමරථනගරෙ භීමරථෙන නාම රඤ්ඤා නිමන්තිතො නගරමජ්ඣෙ කතෙ සන්ථාගාරෙ නිසින්නො කරවීකරුතමඤ්ජුනා සවනසුඛෙන පරමමධුරෙන පණ්ඩිතජනහදයඞ්ගමෙන අමතාභිසෙකසදිසෙන බ්රහ්මස්සරෙන දස දිසා පරිපූරෙන්තො ධම්මාමතදුන්දුභිමාහනි, තදා නවුතිකොටීනං දුතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

4.

‘‘පුනාපරං භීමරථෙ, යදා ආහනි දුන්දුභිං;

තදා නවුතිකොටීනං, දුතියාභිසමයො අහූ’’ති.

යදා පන වෙභාරනගරෙ ඤාතිසමාගමෙ බුද්ධවංසං දෙසෙන්තො නවුතිකොටීනං ධම්මචක්ඛුං උප්පාදෙසි, සො තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

5.

‘‘යදා බුද්ධො ධම්මං දෙසෙසි, වෙභාරෙ සො පුරුත්තමෙ;

තදා නවුතිකොටීනං, තතියාභිසමයො අහූ’’ති.

අමරරුචිරදස්සනෙ අමරනගරෙ නාම සම්බලො ච සුමිත්තො ච ද්වෙ භාතරො රජ්ජං කාරෙසුං. අථ සිද්ධත්ථො සත්ථා තෙසං රාජූනං උපනිස්සයසම්පත්තිං දිස්වා ගගනතලෙන ගන්ත්වා අමරනගරමජ්ඣෙ ඔතරිත්වා චක්කාලඞ්කතතලෙහි චරණෙහි පථවිතලං මද්දන්තො විය පදචෙතියානි දස්සෙත්වා අමරුය්යානං ගන්ත්වා පරමරමණීයෙ අත්තනො කරුණාසීතලෙ සිලාතලෙ නිසීදි. තතො ද්වෙපි භාතිකරාජානො දසබලස්ස පදචෙතියානි දිස්වා පදානි අනුගන්ත්වා සිද්ධත්ථං අධිගතපරමත්ථං සත්ථාරං සබ්බලොකනෙතාරං සපරිවාරං උපසඞ්කමිත්වා අභිවාදෙත්වා භගවන්තං පරිවාරෙත්වා නිසීදිංසු. තෙසං භගවා අජ්ඣාසයානුරූපං ධම්මං දෙසෙසි. තස්ස තෙ ධම්මකථං සුත්වා සඤ්ජාතසද්ධා හුත්වා සබ්බෙව පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණිංසු. තෙසං කොටිසතානං ඛීණාසවානං මජ්ඣෙ භගවා පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො පඨමො සන්නිපාතො අහොසි. වෙභාරනගරෙ ඤාතිසමාගමෙ පබ්බජිතානං නවුතිකොටීනං මජ්ඣෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො දුතියො සන්නිපාතො අහොසි. සුදස්සනවිහාරෙ සන්නිපතිතානං අසීතිකොටීනං මජ්ඣෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –

6.

‘‘සන්නිපාතා තයො ආසුං, තස්මිම්පි ද්විපදුත්තමෙ;

ඛීණාසවානං විමලානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.

7.

‘‘කොටිසතානං නවුතීනං, අසීතියාපි ච කොටිනං;

එතෙ ආසුං තයො ඨානා, විමලානං සමාගමෙ’’ති.

තත්ථ නවුතීනං, අසීතියාපි ච කොටිනන්ති නවුතීනං කොටීනං අසීතියාපි ච කොටීනං සන්නිපාතා අහෙසුන්ති අත්ථො. එතෙ ආසුං තයො ඨානාති එතානි තීණි සන්නිපාතට්ඨානානි අහෙසුන්ති අත්ථො. ‘‘ඨානානෙ තානි තීණි අහෙසු’’න්තිපි පාඨො.

තදා අම්හාකං බොධිසත්තො සුරසෙනනගරෙ මඞ්ගලො නාම බ්රාහ්මණො හුත්වා වෙදවෙදඞ්ගානං පාරං ගන්ත්වා අනෙකකොටිසඞ්ඛං ධනසන්නිචයං දීනානාථාදීනං පරිච්චජිත්වා විවෙකාරාමො හුත්වා තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා ඣානාභිඤ්ඤායො නිබ්බත්තෙත්වා විහරන්තො – ‘‘සිද්ධත්ථො නාම බුද්ධො ලොකෙ උප්පන්නො’’ති සුත්වා තං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා තස්ස ධම්මකථං සුත්වා යාය ජම්බුයා අයං ජම්බුදීපො පඤ්ඤායති, ඉද්ධියා තං ජම්බුං උපසඞ්කමිත්වා තතො ඵලං ආහරිත්වා නවුතිකොටිභික්ඛුපරිවාරං සිද්ධත්ථං සත්ථාරං සුරසෙනවිහාරෙ නිසීදාපෙත්වා ජම්බුඵලෙහි සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි . අථ සත්ථා තං ඵලං පරිභුඤ්ජිත්වා – ‘‘ඉතො චතුනවුතිකප්පමත්ථකෙ ගොතමො නාම බුද්ධො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං –

8.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, මඞ්ගලො නාම තාපසො;

උග්ගතෙජො දුප්පසහො, අභිඤ්ඤාබලසමාහිතො.

9.

‘‘ජම්බුතො ඵලමානෙත්වා, සිද්ධත්ථස්ස අදාසහං;

පටිග්ගහෙත්වා සම්බුද්ධො, ඉදං වචනමබ්රවි.

10.

‘‘පස්සථ ඉමං තාපසං, ජටිලං උග්ගතාපනං;

චතුනවුතිතො කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

11.

‘‘පධානං පදහිත්වාන…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉමං.

12.

‘‘තස්සාපි වචනං සුත්වා, භිය්යො චිත්තං පසාදයිං;

උත්තරිං වතමධිට්ඨාසිං, දසපාරමිපූරියා’’ති.

තත්ථ දුප්පසහොති දුරාසදො. අයමෙව වා පාඨො. තස්ස පන භගවතො නගරං වෙභාරං නාම අහොසි. උදෙනො නාම රාජා පිතා, ජයසෙනොතිපි තස්සෙව නාමං, සුඵස්සා නාම මාතා, සම්බලො ච සුමිත්තො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, රෙවතො නාමුපට්ඨාකො, සීවලා ච සුරාමා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, කණිකාරරුක්ඛො බොධි, සරීරං සට්ඨිහත්ථුබ්බෙධං අහොසි. වස්සසතසහස්සං ආයු, සොමනස්සා නාම අග්ගමහෙසී අහොසි, අනුපමො නාම පුත්තො, සුවණ්ණසිවිකාය නික්ඛමි. තෙන වුත්තං –

13.

‘‘වෙභාරං නාම නගරං, උදෙනො නාම ඛත්තියො;

සුඵස්සා නාම ජනිකා, සිද්ධිත්ථස්ස මහෙසිනො.

18.

‘‘සම්බලො ච සුමිත්තො ච, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

රෙවතො නාමුපට්ඨාකො, සිද්ධත්ථස්ස මහෙසිනො.

19.

‘‘සීවලා ච සුරාමා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බොධි තස්ස භගවතො, කණිකාරොති වුච්චති.

21.

‘‘සො බුද්ධො සට්ඨිරතනං, අහොසි නභමුග්ගතො;

කඤ්චනග්ඝියසඞ්කාසො, දසසහස්සී විරොචති.

22.

‘‘සොපි බුද්ධො අසමසමො, අතුලො අප්පටිපුග්ගලො;

වස්සසතසහස්සානි, ලොකෙ අට්ඨාසි චක්ඛුමා.

23.

‘‘විපුලං පභං දස්සයිත්වා, පුප්ඵාපෙත්වාන සාවකෙ;

විලාසෙත්වා සමාපත්යා, නිබ්බුතො සො සසාවකො’’ති.

තත්ථ සට්ඨිරතනන්ති සට්ඨිරතනප්පමාණං නභං උග්ගතොති අත්ථො. කඤ්චනග්ඝියසඞ්කාසොති නානාරතනවිචිත්තකනකමයඅග්ඝියසදිසදස්සනොති අත්ථො. දසසහස්සී විරොචතීති දසසහස්සියං විරොචති. විපුලන්ති උළාරං ඔභාසං. පුප්ඵාපෙත්වානාති ඣානාභිඤ්ඤාමග්ගඵලසමාපත්තිපුප්ඵෙහි පුප්ඵිතෙ පරමසොභග්ගප්පත්තෙ කත්වාති අත්ථො. විලාසෙත්වාති විලාසයිත්වා කීළිත්වා. සමාපත්යාති ලොකියලොකුත්තරාහි සමාපත්තීහි අභිඤ්ඤාහි ච. නිබ්බුතොති අනුපාදාපරිනිබ්බානෙන නිබ්බුතො.

සිද්ධත්ථො කිර සත්ථා කඤ්චනවෙළුනගරෙ අනොමුය්යානෙ පරිනිබ්බායි. තත්ථෙවස්ස රතනමයං චතුයොජනුබ්බෙධං චෙතියමකංසූති. සෙසගාථාසු සබ්බත්ථ පාකටමෙවාති.

සිද්ධත්ථබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො සොළසමො බුද්ධවංසො.