📜

21. විපස්සීබුද්ධවංසවණ්ණනා

ඵුස්සස්ස බුද්ධස්ස අපරභාගෙ සාන්තරකප්පෙ තස්මිඤ්ච කප්පෙ වීතිවත්තෙ ඉතො එකනවුතිකප්පෙ විජිතසබ්බකප්පො පරහිතනිරතසඞ්කප්පො සබ්බත්ථ විපස්සී විපස්සී නාම සත්ථා ලොකෙ උදපාදි. සො පාරමියො පූරෙත්වා අනෙකරතනමණිවිසරසමුජ්ජොතිතභවනෙ තුසිතභවනෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චවිත්වා බන්ධුමතීනගරෙ අනෙකබන්ධුමතො බන්ධුමතො රඤ්ඤො බන්ධුමතියා නාම අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං අග්ගහෙසි. සො දසන්නං මාසානං අච්චයෙන ඛෙමෙ මිගදායෙ මාතුදරතො අසිතනීරදරාජිතො පුණ්ණචන්දො විය නික්ඛමි. නාමග්ගහණදිවසෙ පනස්ස ලක්ඛණපාඨකා ඤාතකා ච දිවා ච රත්තිඤ්ච අන්තරන්තරා නිම්මිසසඤ්ජනිතන්ධකාරවිරහෙන විසුද්ධං පස්සන්ති, විවටෙහි වා අක්ඛීහි පස්සතීති ‘‘විපස්සී’’ති නාමමකංසු. ‘‘විචෙය්ය විචෙය්ය පස්සතීති විපස්සී’’ති වදන්ති. සො අට්ඨවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. නන්ද-සුනන්ද-සිරිමානාමකා තයො චස්ස පාසාදා අහෙසුං.

සුදස්සනාදෙවිප්පමුඛානං ඉත්ථීනං සතසහස්සං වීසති ච සහස්සානි අහෙසුං. ‘‘සුතනූ’’තිපි සුදස්සනා වුච්චති. සො අට්ඨවස්සසහස්සානං අච්චයෙන චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා සුතනුදෙවියා සමවට්ටක්ඛන්ධෙ නාම තනයෙ ජාතෙ ආජඤ්ඤරථෙන මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා පබ්බජි. තං පුරිසානං චතුරාසීතිසතසහස්සානි අනුපබ්බජිංසු. සො තෙහි පරිවුතො මහාපුරිසො අට්ඨමාසං පධානචරියං චරිත්වා විසාඛපුණ්ණමාය සුදස්සනසෙට්ඨිධීතාය දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා කුසුමසමලඞ්කතෙ සාලවනෙ දිවාවිහාරං කත්වා සුජාතෙන නාම යවපාලකෙන දින්නා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා පාටලිබොධිං සමලඞ්කතං දිස්වා දක්ඛිණදිසාභාගෙන තං උපාගමි.

තස්සා පන පාටලියා සමවට්ටක්ඛන්ධො තං දිවසං පණ්ණාසරතනො හුත්වා අබ්භුග්ගතො සාඛා පණ්ණාසරතනා උබ්බෙධෙන රතනසතං අහොසි. තංදිවසමෙව සා පාටලී කණ්ණිකාබද්ධෙහි විය පුප්ඵෙහි පරමසුරභිගන්ධෙහි මූලතො පට්ඨාය සබ්බසඤ්ඡන්නා අහොසි. දිබ්බගන්ධො වායති, න කෙවලං තදා අයමෙව පුප්ඵිතො, දසසහස්සි චක්කවාළෙසු සබ්බෙ පාටලියො පුප්ඵිතාව. න කෙවලං පාටලියොව, දසසහස්සිචක්කවාළෙසු සබ්බරුක්ඛගුම්බලතායොපි පුප්ඵිංසු. මහාසමුද්දොපි පඤ්චවණ්ණෙහි පදුමෙහි කුවලයුප්පලකුමුදෙහි සඤ්ඡන්නො සීතලමධුරසලිලො අහොසි. සබ්බම්පි ච දසසහස්සි චක්කවාළබ්භන්තරං ධජමාලාකුලං අහොසි. තත්ථ තත්ථ පටිමාලාගුලවිප්පකිණ්ණං නානාසුරභිකුසුමසජ්ජිතධරණීතලං ධූපචුණ්ණන්ධකාරං අහොසි. තං උපගන්ත්වා තෙපණ්ණාසහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා චතුරඞ්ගසමන්නාගතං වීරියං අධිට්ඨාය – ‘‘යාව බුද්ධො න හොමි, තාව ඉතො න උට්ඨහාමී’’ති පටිඤ්ඤං කත්වා නිසීදි. එවං නිසීදිත්වා සමාරං මාරබලං විධමිත්වා මග්ගානුක්කමෙන චත්තාරි මග්ගඤාණානි මග්ගානන්තරං චත්තාරි ඵලඤාණානි චතස්සො පටිසම්භිදා චතුයොනිපරිච්ඡෙදකඤාණං පඤ්චගතිපරිච්ඡෙදකඤාණං චතුවෙසාරජ්ජඤාණානි ඡ අසාධාරණඤාණානි ච සකලෙ ච බුද්ධගුණෙ හත්ථගතෙ කත්වා පරිපුණ්ණසඞ්කප්පො බොධිපල්ලඞ්කෙ නිසින්නොව –

‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා. (ධ. ප. 153-154);

‘‘අයොඝනහතස්සෙව, ජලතො ජාතවෙදසො;

අනුපුබ්බූපසන්තස්ස, යථා න ඤායතෙ ගති.

‘‘එවං සම්මා විමුත්තානං, කාමබන්ධොඝතාරිනං;

පඤ්ඤාපෙතුං ගතී නත්ථි, පත්තානං අචලං සුඛ’’න්ති. (උදා. 80) –

එවං උදානං උදානෙත්වා බොධිසමීපෙයෙව සත්තසත්තාහං වීතිනාමෙත්වා බ්රහ්මායාචනං සම්පටිච්ඡිත්වා අත්තනො වෙමාතිකස්ස භාතිකස්ස ඛණ්ඩකුමාරස්ස ච පුරොහිතපුත්තස්ස තිස්සකුමාරස්ස ච උපනිස්සයසම්පත්තිං ඔලොකෙත්වා ආකාසෙන ගන්ත්වා ඛෙමෙ මිගදායෙ ඔතරිත්වා උභොපි තෙ උය්යානපාලෙන පක්කොසාපෙත්වා තෙසං පරිවාරානං මජ්ඣෙ ධම්මචක්කං පවත්තෙසි. තදා අපරිමිතානං දෙවතානං ධම්මාභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘ඵුස්සස්ස ච අපරෙන, සම්බුද්ධො ද්විපදුත්තමො;

විපස්සී නාම නාමෙන, ලොකෙ උප්පජ්ජි චක්ඛුමා.

2.

‘‘අවිජ්ජං සබ්බං පදාලෙත්වා, පත්තො සම්බොධිමුත්තමං;

ධම්මචක්කං පවත්තෙතුං, පක්කාමි බන්ධුමතීපුරං.

3.

‘‘ධම්මචක්කං පවත්තෙත්වා, උභො බොධෙසි නායකො;

ගණනාය න වත්තබ්බො, පඨමාභිසමයො අහූ’’ති.

තත්ථ පදාලෙත්වාති භින්දිත්වා, අවිජ්ජන්ධකාරං භින්දිත්වාති අත්ථො. ‘‘වත්තෙත්වා චක්කමාරාමෙ’’තිපි පාඨො, තස්ස ආරාමෙති ඛෙමෙ මිගදායෙති අත්ථො. උභො බොධෙසීති අත්තනො කනිට්ඨභාතිකං ඛණ්ඩං රාජපුත්තං තිස්සඤ්ච පුරොහිතපුත්තන්ති උභො බොධෙසි. ගණනාය න වත්තබ්බොති දෙවතානං අභිසමයවසෙන ගණනපරිච්ඡෙදො නත්ථීති අත්ථො.

අථාපරෙන සමයෙන ඛණ්ඩං රාජපුත්තං තිස්සඤ්ච පුරොහිතපුත්තං අනුපබ්බජිතානි චතුරාසීතිභික්ඛුසහස්සානි ධම්මාමතං පායෙසි. සො දුතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

4.

‘‘පුනාපරං අමිතයසො, තත්ථ සච්චං පකාසයි;

චතුරාසීතිසහස්සානං, දුතියාභිසමයො අහූ’’ති.

තත්ථ තත්ථාති ඛෙමෙ මිගදායෙති අත්ථො. ‘‘චතුරාසීතිසහස්සානි, සම්බුද්ධමනුපබ්බජු’’න්ති එත්ථ එතෙ පන චතුරාසීතිසහස්සසඞ්ඛාතා පුරිසා විපස්සිස්ස කුමාරස්ස උපට්ඨාකපුරිසායෙව. තෙ පාතොව විපස්සිකුමාරස්ස උපට්ඨානං ආගන්ත්වා කුමාරමදිස්වා පාතරාසත්ථාය ගන්ත්වා භුත්තපාතරාසා ‘‘කුහිං කුමාරො’’ති පුච්ඡිත්වා තතො ‘‘උය්යානභූමිං ගතො’’ති සුත්වා ‘‘තත්ථෙව නං දක්ඛිස්සාමා’’ති නික්ඛන්තා නිවත්තමානං තස්ස සාරථිං දිස්වා ‘‘කුමාරො පබ්බජිතො’’ති සුත්වා සුතට්ඨානෙයෙව සබ්බාභරණානි මුඤ්චිත්වා අන්තරාපණතො කාසායානි වත්ථානි ආහරාපෙත්වා කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා පබ්බජිංසු. පබ්බජිත්වා ච තෙ ගන්ත්වා මහාපුරිසං පරිවාරයිංසු.

තතො විපස්සී බොධිසත්තො ‘‘පධානචරියං චරන්තො ආකිණ්ණො විහරාමි, න ඛො පනමෙතං පාතිරූපං යථෙව මං ඉමෙ ගිහිභූතා පුබ්බෙ පරිවාරෙත්වා චරන්ති, ඉදානිපි තථෙව කිං ඉමිනා ගණෙනා’’ති ගණසඞ්ගණිකාය උක්කණ්ඨිත්වා ‘‘අජ්ජෙව ගච්ඡාමී’’ති චින්තෙත්වා පුන – ‘‘අජ්ජ අවෙලා, සචෙ පනාහං අජ්ජ ගමිස්සාමි, සබ්බෙපිමෙ ජානිස්සන්ති, ස්වෙව ගමිස්සාමී’’ති චින්තෙසි. තංදිවසඤ්ච උරුවෙලගාමසදිසෙ එකස්මිං ගාමෙ ගාමවාසිනො මනුස්සා ස්වාතනාය සද්ධිං පරිසාය මහාපුරිසං නිමන්තයිංසු. තෙ තෙසං චතුරාසීතිසහස්සානං මහාපුරිසස්ස ච පායාසමෙව පටියාදයිංසු. අථ විපස්සී මහාපුරිසො පුනදිවසෙ විසාඛපුණ්ණමාය තස්මිං ගාමෙ තෙහි පබ්බජිතජනෙහි සද්ධිං භත්තකිච්චං කත්වා වසනට්ඨානමෙව අගමාසි. තත්ර තෙ පබ්බජිතා මහාපුරිසස්ස වත්තං දස්සෙත්වා අත්තනො අත්තනො රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානානි පවිසිංසු.

බොධිසත්තොපි පණ්ණසාලං පවිසිත්වා නිසින්නො චින්තෙසි – ‘‘අයං කාලො නික්ඛමිතු’’න්ති නික්ඛමිත්වා පණ්ණසාලද්වාරං පිදහිත්වා බොධිමණ්ඩාභිමුඛො පායාසි. තෙ කිර පබ්බජිතා සායං බොධිසත්තස්ස උපට්ඨානං ගන්ත්වා පණ්ණසාලං පරිවාරෙත්වා නිසින්නා – ‘‘අතිවිකාලො ජාතො උපධාරෙථා’’ති වත්වා පණ්ණසාලද්වාරං විවරිත්වා තං අපස්සන්තාපි ‘‘කුහිං නු ගතො මහාපුරිසො’’ති නානුබන්ධිංසු. ‘‘ගණවාසෙ නිබ්බින්නො එකො විහරිතුකාමො මඤ්ඤෙ මහාපුරිසො බුද්ධභූතංයෙව තං පස්සිස්සාමා’’ති අන්තොජම්බුදීපාභිමුඛා චාරිකං පක්කමිංසු. අථ තෙ – ‘‘විපස්සිනා කිර බුද්ධත්තං පත්වා ධම්මචක්කං පවත්තිත’’න්ති සුත්වා අනුක්කමෙන සබ්බෙ තෙ පබ්බජිතා බන්ධුමතියා රාජධානියා ඛෙමෙ මිගදායෙ සන්නිපතිංසු. තතො තෙසං භගවා ධම්මං දෙසෙසි, තදා චතුරාසීතියා භික්ඛුසහස්සානං ධම්මාභිසමයො අහොසි. සො තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

5.

‘‘චතුරාසීතිසහස්සානි, සම්බුද්ධං අනුපබ්බජුං;

තෙසමාරාමපත්තානං, ධම්මං දෙසෙසි චක්ඛුමා.

6.

‘‘සබ්බාකාරෙන භාසතො, සුත්වා උපනිසාදිනො;

තෙපි ධම්මවරං ගන්ත්වා, තතියාභිසමයො අහූ’’ති.

තත්ථ චතුරාසීතිසහස්සානි, සම්බුද්ධං අනුපබ්බජුන්ති එත්ථ අනුනා යොගතො සම්බුද්ධන්ති උපයොගවචනං කතන්ති වෙදිතබ්බං, සම්බුද්ධස්ස පච්ඡා පබ්බජිංසූති අත්ථො. ලක්ඛණං සද්දසත්ථතො ගහෙතබ්බං. ‘‘තත්ථ ආරාමපත්තාන’’න්තිපි පාඨො. භාසතොති වදතො. උපනිසාදිනොති ගන්ත්වා උපනිස්සාය ධම්මදානං දදතොති අත්ථො. තෙපීති තෙ චතුරාසීතිසහස්සසඞ්ඛාතා පබ්බජිතා විපස්සිස්ස උපට්ඨාකභූතා. ගන්ත්වාති තස්ස ධම්මං ඤත්වා. එවං තෙසං තතියො අභිසමයො අහොසි. ඛෙමෙ මිගදායෙ විපස්සීසම්මාසම්බුද්ධං ද්වෙ ච අග්ගසාවකෙ අනුපබ්බජිතානං භික්ඛූනං අට්ඨසට්ඨිසතසහස්සානං මජ්ඣෙ නිසින්නො විපස්සී භගවා –

‘‘ඛන්තීපරමං තපො තිතික්ඛා, නිබ්බානං පරමං වදන්ති බුද්ධා;

න හි පබ්බජිතො පරූපඝාතී, න සමණො හොති පරං විහෙඨයන්තො.

‘‘සබ්බපාපස්ස අකරණං, කුසලස්ස උපසම්පදා;

සචිත්තපරියොදපනං, එතං බුද්ධාන සාසනං.

‘‘අනූපවාදො අනූපඝාතො, පාතිමොක්ඛෙ ච සංවරො;

මත්තඤ්ඤුතා ච භත්තස්මිං, පන්තඤ්ච සයනාසනං;

අධිචිත්තෙ ච ආයොගො, එතං බුද්ධාන සාසන’’න්ති. (දී. නි. 2.90; ධ. ප. 183, 184, 185) –

ඉමං පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. ඉමා පන සබ්බබුද්ධානං පාතිමොක්ඛුද්දෙසගාථායො හොන්තීති වෙදිතබ්බං. සො පඨමො සන්නිපාතො අහොසි. පුන යමකපාටිහාරියං දිස්වා පබ්බජිතානං භික්ඛූනං සතසහස්සානං දුතියො සන්නිපාතො අහොසි. යදා පන විපස්සිස්ස වෙමාතිකා තයො භාතරො පච්චන්තං වූපසමෙත්වා භගවතො උපට්ඨානකිරියාය ලද්ධවරා හුත්වා අත්තනො නගරං නෙත්වා උපට්ඨහන්තා තස්ස ධම්මං සුත්වා පබ්බජිංසු. තෙසං අසීතිසතසහස්සානං මජ්ඣෙ නිසීදිත්වා භගවා ඛෙමෙ මිගදායෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –

7.

‘‘සන්නිපාතා තයො ආසුං, විපස්සිස්ස මහෙසිනො;

ඛීණාසවානං විමලානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.

8.

‘‘අට්ඨසට්ඨිසතසහස්සානං, පඨමො ආසි සමාගමො;

භික්ඛුසතසහස්සානං, දුතියො ආසි සමාගමො.

9.

‘‘අසීතිභික්ඛුසහස්සානං, තතියො ආසි සමාගමො;

තත්ථ භික්ඛුගණමජ්ඣෙ, සම්බුද්ධො අතිරොචතී’’ති.

තත්ථ අට්ඨසට්ඨිසතසහස්සානන්ති අට්ඨසට්ඨිසහස්සාධිකානං සතසහස්සභික්ඛූනන්ති අත්ථො. තත්ථාති තත්ථ ඛෙමෙ මිගදායෙ. භික්ඛුගණමජ්ඣෙති භික්ඛුගණස්ස මජ්ඣෙ. ‘‘තස්ස භික්ඛුගණමජ්ඣෙ’’තිපි පාඨො, තස්ස භික්ඛුගණස්ස මජ්ඣෙති අත්ථො.

තදා අම්හාකං බොධිසත්තො මහිද්ධිකො මහානුභාවො අතුලො නාම නාගරාජා හුත්වා අනෙකනාගකොටිසතසහස්සපරිවාරො හුත්වා සපරිවාරස්ස දසබලස්ස අසමබලසීලස්ස කරුණාසීතලහදයස්ස සක්කාරකරණත්ථං සත්තරතනමයං චන්දමණ්ඩලසඞ්කාසං දට්ඨබ්බසාරමණ්ඩං මණ්ඩපං කාරෙත්වා තත්ථ නිසීදාපෙත්වා සත්තාහං දිබ්බවිභවානුරූපං මහාදානං දත්වා සත්තරතනඛචිතං මහාරහං සුවණ්ණමයං නානාමණිජුතිවිසරසමුජ්ජලං පීඨං භගවතො අදාසි. තදා නං පීඨානුමොදනාවසානෙ ‘‘ඉතො අයං එකනවුතිකප්පෙ බුද්ධො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං –

10.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, නාගරාජා මහිද්ධිකො;

අතුලො නාම නාමෙන, පුඤ්ඤවන්තො ජුතින්ධරො.

11.

‘‘නෙකානං නාගකොටීනං, පරිවාරෙත්වානහං තදා;

වජ්ජන්තො දිබ්බතුරියෙහි, ලොකජෙට්ඨං උපාගමිං.

12.

‘‘උපසඞ්කමිත්වා සම්බුද්ධං, විපස්සිං ලොකනායකං;

මණිමුත්තරතනඛචිතං, සබ්බාභරණභූසිතං;

නිමන්තෙත්වා ධම්මරාජස්ස, සුවණ්ණපීඨමදාසහං.

13.

‘‘සොපි මං බුද්ධො බ්යාකාසි, සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදිය;

එකනවුතිතො කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

14.

‘‘අහු කපිලව්හයා රම්මා, නික්ඛමිත්වා තථාගතො;

පධානං පදහිත්වාන, කත්වා දුක්කරකාරිකං.

15.

‘‘අජපාලරුක්ඛමූලස්මිං, නිසීදිත්වා තථාගතො;

තත්ථ පායාසං පග්ගය්හ, නෙරඤ්ජරමුපෙහිති.

16.

‘‘නෙරඤ්ජරාය තීරම්හි, පායාසං අද සො ජිනො;

පටියත්තවරමග්ගෙන, බොධිමූලමුපෙහිති.

17.

‘‘තතො පදක්ඛිණං කත්වා, බොධිමණ්ඩං අනුත්තරො;

අස්සත්ථමූලෙ සම්බොධිං, බුජ්ඣිස්සති මහායසො.

18.

‘‘ඉමස්ස ජනිකා මාතා, මායා නාම භවිස්සති;

පිතා සුද්ධොදනො නාම, අයං හෙස්සති ගොතමො.

19.

‘‘අනාසවා වීතරාගා, සන්තචිත්තා සමාහිතා;

කොලිතො උපතිස්සො ච, අග්ගා හෙස්සන්ති සාවකා;

ආනන්දො නාමුපට්ඨාකො, උපට්ඨිස්සතිමං ජිනං.

20.

‘‘ඛෙමා උප්පලවණ්ණා ච, අග්ගා හෙස්සන්ති සාවිකා;

අනාසවා වීතරාගා, සන්තචිත්තා සමාහිතා;

බොධි තස්ස භගවතො, අස්සත්ථොති පවුච්චති…පෙ….

23.

‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, භිය්යො චිත්තං පසාදයිං;

උත්තරිං වතමධිට්ඨාසිං, දසපාරමිපූරියා’’ති.

තත්ථ පුඤ්ඤවන්තොති පුඤ්ඤවා, සමුපචිතපුඤ්ඤසඤ්චයොති අත්ථො. ජුතින්ධරොති පභායුත්තො. නෙකානං නාගකොටීනන්ති අනෙකාහි නාගකොටීහි, කරණත්ථෙ සාමිවචනං දට්ඨබ්බං. පරිවාරෙත්වානාති භගවන්තං පරිවාරෙත්වා. අහන්ති අත්තානං නිද්දිසති. වජ්ජන්තොති වාදෙන්තො තාළෙන්තො. මණිමුත්තරතනඛචිතන්ති මණිමුත්තාදීහි විවිධෙහි රතනෙහි ඛචිතන්ති අත්ථො. සබ්බාභරණභූසිතන්ති සබ්බාභරණෙහි වාළරූපාදීහි රතනමයෙහි මණ්ඩිතන්ති අත්ථො. සුවණ්ණපීඨන්ති සුවණ්ණමයං පීඨං. අදාසහන්ති අදාසිං අහං.

තස්ස පන විපස්සිස්ස භගවතො බන්ධුමතී නාම නගරං අහොසි. බන්ධුමා නාම රාජා පිතා, බන්ධුමතී නාම මාතා, ඛණ්ඩො ච තිස්සො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, අසොකො නාමුපට්ඨාකො, චන්දා ච චන්දමිත්තා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, පාටලිරුක්ඛො බොධි, සරීරං අසීතිහත්ථුබ්බෙධං අහොසි, සරීරප්පභා සබ්බකාලං සත්ත යොජනානි ඵරිත්වා අට්ඨාසි අසීතිවස්සසහස්සානි ආයු, සුතනු නාමස්ස අග්ගමහෙසී, සමවට්ටක්ඛන්ධො නාමස්ස පුත්තො, ආජඤ්ඤරථෙන නික්ඛමි. තෙන වුත්තං –

24.

‘‘නගරං බන්ධුමතී නාම, බන්ධුමා නාම ඛත්තියො;

මාතා බන්ධුමතී නාම, විපස්සිස්ස මහෙසිනො.

29.

‘‘ඛණ්ඩො ච තිස්සනාමො ච, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

අසොකො නාමුපට්ඨාකො, විපස්සිස්ස මහෙසිනො.

30.

‘‘චන්දා ච චන්දමිත්තා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බොධි තස්ස භගවතො, පාටලීති පවුච්චති.

32.

‘‘අසීතිහත්ථමුබ්බෙධො, විපස්සී ලොකනායකො;

පභා නිද්ධාවතී තස්ස, සමන්තා සත්තයොජනෙ.

33.

‘‘අසීතිවස්සසහස්සානි, ආයු බුද්ධස්ස තාවදෙ;

තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.

34.

‘‘බහුදෙවමනුස්සානං, බන්ධනා පරිමොචයි;

මග්ගාමග්ගඤ්ච ආචික්ඛි, අවසෙසපුථුජ්ජනෙ.

35.

‘‘ආලොකං දස්සයිත්වාන, දෙසෙත්වා අමතං පදං;

ජලිත්වා අග්ගික්ඛන්ධොව, නිබ්බුතො සො සසාවකො.

36.

‘‘ඉද්ධිවරං පුඤ්ඤවරං, ලක්ඛණඤ්ච කුසුමිතං;

සබ්බං තමන්තරහිතං, නනු රිත්තා සබ්බසඞ්ඛාරා’’ති.

තත්ථ බන්ධනාති දෙවමනුස්සෙ කාමරාගසංයොජනාදිබන්ධනා මොචෙසි, විකාසෙසීති අත්ථො. මග්ගාමග්ගඤ්ච ආචික්ඛීති ‘‘අමතාධිගමාය අයං මග්ගො උච්ඡෙදසස්සතදිට්ඨිවිරහිතා මජ්ඣිමා පටිපදා මග්ගො කායකිලමථාදිකො නායං මග්ගො’’ති සෙසපුථුජ්ජනෙ ආචික්ඛීති අත්ථො. ආලොකං දස්සයිත්වානාති මග්ගඤාණාලොකං විපස්සනාඤාණාලොකඤ්ච දස්සයිත්වා. ලක්ඛණඤ්ච කුසුමිතන්ති චිත්තලක්ඛණාදීහි ඵුල්ලිතං මණ්ඩිතං භගවතො සරීරන්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ ගාථාසු උත්තානමෙවාති.

විපස්සීබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො එකූනවීසතිමො බුද්ධවංසො.