📜

22. සිඛීබුද්ධවංසවණ්ණනා

විපස්සිස්ස අපරභාගෙ අන්තරහිතෙ ච තස්මිං කප්පෙ තතො පරං එකූනසට්ඨියා කප්පෙසු බුද්ධා ලොකෙ න උප්පජ්ජිංසු. අපගතබුද්ධාලොකො අහොසි. කිලෙසදෙවපුත්තමාරානං එකරජ්ජං අපගතකණ්ටකං අහොසි. ඉතො පන එකත්තිංසකප්පෙ සිනිද්ධසුක්ඛසාරදාරුපචිතො පහූතසප්පිසිත්තො නිධූමො සිඛී විය සිඛී ච වෙස්සභූ චාති ද්වෙ සම්මාසම්බුද්ධා ලොකෙ උප්පජ්ජිංසු. තත්ථ සිඛී පන භගවා පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චවිත්වා කුසලකරණවතී අරුණවතීනගරෙ පරමගුණවතො අරුණවතො නාම රඤ්ඤො අග්ගමහෙසියා රත්තකනකපටිබිම්බරුචිරප්පභාය පභාවතියා නාම දෙවියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගහෙත්වා දස මාසෙ වීතිනාමෙත්වා නිසභුය්යානෙ මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමි. නෙමිත්තිකා පනස්ස නාමං කරොන්තා උණ්හීසස්ස සිඛා විය උග්ගතත්තා ‘‘සිඛී’’ති නාමමකංසු. සො සත්තවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. සුචන්දකසිරීගිරියසනාරිවසභ නාමකා තයො පාසාදා අහෙසුං. සබ්බකාමාදෙවිප්පමුඛානි චතුවීසති ඉත්ථිසහස්සානි පච්චුපට්ඨිතානි අහෙසුං.

සො චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා සබ්බකාමාදෙවියා ගුණගණාතුලෙ අතුලෙ නාම පුත්තෙ උප්පන්නෙ හත්ථියානෙන හත්ථික්ඛන්ධවරගතො මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා පබ්බජි. තං සත්තතිපුරිසසතසහස්සානි අනුපබ්බජිංසු. සො තෙහි පරිවුතො අට්ඨමාසං පධානචරියං චරිත්වා විසාඛපුණ්ණමාය ගණසඞ්ගණිකං පහාය සුදස්සනනිගමෙ පියදස්සීසෙට්ඨිනො ධීතුයා දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා තරුණඛදිරවනෙ දිවාවිහාරං වීතිනාමෙත්වා අනොමදස්සිනා නාම තාපසෙන දින්නා අට්ඨ කුසතිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා පුණ්ඩරීකබොධිං උපසඞ්කමි. තස්සා කිර පුණ්ඩරීකබොධියාපි පාටලියා පමාණමෙව පමාණං අහොසි. තංදිවසමෙව සො පණ්ණාසරතනක්ඛන්ධො හුත්වා අබ්භුග්ගතො, සාඛාපිස්ස පණ්ණාසරතනමත්තාව. සො දිබ්බෙහි ගන්ධෙහි පුප්ඵෙහි සඤ්ඡන්නො අහොසි. න කෙවලං පුප්ඵෙහෙව, ඵලෙහිපි සඤ්ඡන්නො අහොසි. තස්ස එකපස්සතො තරුණානි ඵලානි එකතො මජ්ඣිමානි එකතො නාතිපක්කානි එකතො පක්ඛිත්තදිබ්බොජානි විය සුරසානි වණ්ණගන්ධරසසම්පන්නානි තතො තතො ඔලම්බන්ති. යථා ච සො , එවං දසසහස්සිචක්කවාළෙසු පුප්ඵූපගා රුක්ඛා පුප්ඵෙහි ඵලූපගා රුක්ඛා ඵලෙහි පටිමණ්ඩිතා අහෙසුං.

සො තත්ථ චතුවීසතිහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා චතුරඞ්ගවීරියං අධිට්ඨාය නිසීදි. එවං නිසීදිත්වා ඡත්තිංස යොජනවිත්ථතං සමාරං මාරබලං විධමිත්වා සම්බොධිං පාපුණිත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති උදානං උදානෙත්වා බොධිසමීපෙයෙව සත්තසත්තාහං වීතිනාමෙත්වා බ්රහ්මායාචනං සම්පටිච්ඡිත්වා අත්තනා සහ පබ්බජිතානං සත්තතියා භික්ඛුසතසහස්සානං උපනිස්සයසම්පත්තිං දිස්වා සුරපථෙන ගන්ත්වා විවිධාවරණවතියා අරුණවතියා රාජධානියා සමීපෙ මිගාජිනුය්යානෙ ඔතරිත්වා තෙහි මුනිගණෙහි පරිවුතො තෙසං මජ්ඣෙ ධම්මචක්කං පවත්තෙසි. තදා කොටිසතසහස්සානං පඨමො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘විපස්සිස්ස අපරෙන, සම්බුද්ධො ද්විපදුත්තමො;

සිඛිව්හයො ආසි ජිනො, අසමො අප්පටිපුග්ගලො.

2.

‘‘මාරසෙනං පමද්දිත්වා, පත්තො සම්බොධිමුත්තමං;

ධම්මචක්කං පවත්තෙසි, අනුකම්පාය පාණිනං.

3.

‘‘ධම්මචක්කං පවත්තෙන්තෙ, සිඛිම්හි ජිනපුඞ්ගවෙ;

කොටිසතසහස්සානං, පඨමාභිසමයො අහූ’’ති.

පුනපි අරුණවතියා රාජධානියා සමීපෙයෙව අභිභූරාජපුත්තස්ස ච සම්භවරාජපුත්තස්ස චාති ද්වින්නං සපරිවාරානං ධම්මං දෙසෙත්වා නවුතිකොටිසහස්සානි ධම්මාමතං පායෙසි. සො දුතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

4.

‘‘අපරම්පි ධම්මං දෙසෙන්තෙ, ගණසෙට්ඨෙ නරුත්තමෙ;

නවුත්තිකොටිසහස්සානං, දුතියාභිසමයො අහූ’’ති.

යදා පන සූරියවතීනගරද්වාරෙ චම්පකරුක්ඛමූලෙ තිත්ථියමදමානභඤ්ජනත්ථං සබ්බජනබන්ධනමොක්ඛත්ථඤ්ච යමකපාටිහාරියං කරොන්තො භගවා ධම්මං දෙසෙසි , තදා අසීතිකොටිසහස්සානං තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

5.

‘‘යමකපාටිහාරියඤ්ච , දස්සයන්තෙ සදෙවකෙ;

අසීතිකොටිසහස්සානං, තතියාභිසමයො අහූ’’ති.

අභිභුනා ච සම්භවෙන ච රාජපුත්තෙන සද්ධිං පබ්බජිතානං අරහන්තානං සතසහස්සානං මජ්ඣෙ නිසීදිත්වා පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො පඨමො සන්නිපාතො අහොසි, අරුණවතීනගරෙ ඤාතිසමාගමෙ පබ්බජිතානං අසීතියා භික්ඛුසහස්සානං මජ්ඣෙ නිසීදිත්වා පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො දුතියො සන්නිපාතො අහොසි. ධනඤ්ජයනගරෙ ධනපාලකනාගවිනයනසමයෙ පබ්බජිතානං සත්තතියා භික්ඛුසහස්සානං මජ්ඣෙ භගවා පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –

6.

‘‘සන්නිපාතා තයො ආසුං, සිඛිස්සාපි මහෙසිනො;

ඛීණාසවානං විමලානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.

7.

‘‘භික්ඛුසතසහස්සානං, පඨමො ආසි සමාගමො;

අසීතිභික්ඛුසහස්සානං, දුතියො ආසි සමාගමො.

8.

‘‘සත්තතිභික්ඛුසහස්සානං , තතියො ආසි සමාගමො;

අනුපලිත්තො පදුමංව, තොයම්හි සම්පවඩ්ඪිත’’න්ති.

තත්ථ අනුපලිත්තො පදුමංවාති තොයෙ ජාතං තොයෙව වඩ්ඪිතං පදුමං විය තොයෙන අනුපලිත්තං, සොපි භික්ඛුසන්නිපාතො ලොකෙ ජාතොපි ලොකධම්මෙහි අනුපලිත්තො අහොසීති අත්ථො.

තදා කිර අම්හාකං බොධිසත්තො කත්ථචි අසංසට්ඨො පරිභුත්තනගරෙ අරින්දමො නාම රාජා හුත්වා සිඛිම්හි සත්ථරි පරිභුත්තනගරමනුප්පත්තෙ සපරිවාරො රාජා භගවතො පච්චුග්ගන්ත්වා පසාදවඩ්ඪිතහදයනයනසොතො දසබලස්ස අමලචරණකමලයුගළෙසු සපරිවාරො සිරසා අභිවන්දිත්වා දසබලං නිමන්තෙත්වා සත්තාහං ඉස්සරියකුලවිභවසද්ධානුරූපං මහාදානං දත්වා දුස්සභණ්ඩාගාරද්වාරානි විවරාපෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහග්ඝානි වත්ථානි අදාසි. අත්තනො ච බලරූපලක්ඛණජවසම්පන්නහෙමජාලමාලාසමලඞ්කතං නවකනකරුචිරදණ්ඩකොසචාමරයුගවිරාජිතං විපුලමුදුකණ්ණං චන්දරාජිවිරාජිතවදනසොභං එරාවණවාරණමිව අරිවාරණං වරවාරණං දත්වා වාරණප්පමාණමෙව කත්වා කප්පියභණ්ඩඤ්ච අදාසි. සොපි නං සත්ථා – ‘‘ඉතො එකත්තිංසකප්පෙ බුද්ධො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං –

9.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, අරින්දමො නාම ඛත්තියො;

සම්බුද්ධප්පමුඛං සඞ්ඝං, අන්නපානෙන තප්පයිං.

10.

‘‘බහුං දුස්සවරං දත්වා, දුස්සකොටිං අනප්පකං;

අලඞ්කතං හත්ථියානං, සම්බුද්ධස්ස අදාසහං.

11.

‘‘හත්ථියානං නිම්මිනිත්වා, කප්පියං උපනාමයිං;

පූරයිං මානසං මය්හං, නිච්චං දළ්හමුපට්ඨිතං.

12.

‘‘සොපි මං බුද්ධො බ්යාකාසි, සිඛී ලොකග්ගනායකො;

එකත්තිංසෙ ඉතො කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

13.

‘‘අහු කපිලව්හයා රම්මා…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉමං.

14.

‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, භිය්යො චිත්තං පසාදයිං;

උත්තරිං වතමධිට්ඨාසිං, දසපාරමිපූරියා’’ති.

තත්ථ නිම්මිනිත්වාති තස්ස හත්ථිනො පමාණෙන තුලයිත්වා. කප්පියන්ති කප්පියභණ්ඩං, භික්ඛූනං යං භණ්ඩං කප්පති ගහෙතුං, තං කප්පියභණ්ඩං නාම. පූරයිං මානසං මය්හන්ති මම චිත්තං දානපීතියා පූරයිං, මය්හං හාසුප්පාදනසමත්ථං අකාසින්ති අත්ථො. නිච්චං දළ්හමුපට්ඨිතන්ති නිච්චකාලං දානං දස්සාමී’’ති දානවසෙන දළ්හං උපට්ඨිතං චිත්තන්ති අත්ථො.

තස්ස පන භගවතො නගරං අරුණවතී නාම අහොසි. අරුණවා නාම රාජා පිතා, පභාවතී නාම මාතා, අභිභූ ච සම්භවො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, ඛෙමඞ්කරො නාමුපට්ඨාකො, සඛිලා ච මදුමා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, පුණ්ඩරීකරුක්ඛො බොධි, සරීරඤ්චස්ස සත්තතිහත්ථුබ්බෙධං අහොසි . සරීරප්පභා නිච්චකාලං යොජනත්තයං ඵරිත්වා අට්ඨාසි. සත්තතිවස්සසහස්සානි ආයු, සබ්බකාමා නාමස්ස අග්ගමහෙසී, අතුලො නාමස්ස පුත්තො, හත්ථියානෙන නික්ඛමි. තෙන වුත්තං –

15.

‘‘නගරං අරුණවතී නාම, අරුණො නාම ඛත්තියො;

පභාවතී නාම ජනිකා, සිඛිස්සාපි මහෙසිනො.

20.

‘‘අභිභූ සම්භවො චෙව, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

ඛෙමඞ්කරො නාමුපට්ඨාකො, සිඛිස්සාපි මහෙසිනො.

21.

‘‘සඛිලා ච පදුමා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බොධි තස්ස භගවතො, පුණ්ඩරීකොති වුච්චති.

22.

‘‘සිරිවඩ්ඪො ච නන්දො ච, අහෙසුං අග්ගුපට්ඨකා;

චිත්තා චෙව සුගුත්තා ච, අහෙසුං අග්ගුපට්ඨිකා.

23.

‘‘උච්චත්තනෙන සො බුද්ධො, සත්තතිහත්ථමුග්ගතො;

කඤ්චනග්ඝියසඞ්කාසො, ද්වත්තිංසවරලක්ඛණො.

24.

‘‘තස්සාපි බ්යාමප්පභා කායා, දිවාරත්තිං නිරන්තරං;

දිසොදිසං නිච්ඡරන්ති, තීණි යොජනසො පභා.

25.

‘‘සත්තතිවස්සසහස්සානි, ආයු තස්ස මහෙසිනො;

තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.

26.

‘‘ධම්මමෙඝං පවස්සෙත්වා, තෙමයිත්වා සදෙවකෙ;

ඛෙමන්තං පාපයිත්වාන, නිබ්බුතො සො සසාවකො.

27.

‘‘අනුබ්යඤ්ජනසම්පන්නං, ද්වත්තිංසවරලක්ඛණං;

සබ්බං තමන්තරහිතං, නනු රිත්තා සබ්බසඞ්ඛාරා’’ති.

තත්ථ පුණ්ඩරීකොති සෙතම්බරුක්ඛො. තීණි යොජනසො පභාති තීණි යොජනානි පභා නිච්ඡරන්තීති අත්ථො. ධම්මමෙඝන්ති ධම්මවස්සං, ධම්මවස්සනකො බුද්ධමෙඝො. තෙමයිත්වාති ධම්මකථාසලිලෙන තෙමෙත්වා, සිඤ්චිත්වාති අත්ථො. සදෙවකෙති සදෙවකෙ සත්තෙ. ඛෙමන්තන්ති ඛෙමන්තං නිබ්බානං . අනුබ්යඤ්ජනසම්පන්නන්ති තම්බනඛතුඞ්ගනාසවට්ටඞ්ගුලිතාදීහි අසීතියා අනුබ්යඤ්ජනෙහි සම්පන්නං, ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණපටිමණ්ඩිතං භගවතො සරීරන්ති අත්ථො. සිඛී කිර සම්මාසම්බුද්ධො සීලවතීනගරෙ අස්සාරාමෙ පරිනිබ්බායි.

‘‘සිඛීව ලොකෙ තපසා ජලිත්වා, සිඛීව මෙඝාගමනෙ නදිත්වා;

සිඛී මහෙසින්ධනවිප්පහීනො, සිඛීව සන්තිං සුගතො ගතො සො’’.

සිඛිස්ස කිර භගවතො ධාතුයො එකග්ඝනාව හුත්වා අට්ඨංසු න විප්පකිරිංසු. සකලජම්බුදීපවාසිනො පන මනුස්සා තියොජනුබ්බෙධං සත්තරතනමයං හිමගිරිසදිසසොභං ථූපමකංසු. සෙසමෙත්ථ ගාථාසු පාකටමෙවාති.

සිඛීබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො වීසතිමො බුද්ධවංසො.