📜

23. වෙස්සභූබුද්ධවංසවණ්ණනා

සිඛිස්ස පන සම්මාසම්බුද්ධස්ස අපරභාගෙ අන්තරහිතෙ තස්ස සාසනෙ සත්තතිවස්සසහස්සායුකා මනුස්සා අනුක්කමෙන පරිහායිත්වා දසවස්සායුකා අහෙසුං. පුන වඩ්ඪිත්වා අපරිමිතායුකා හුත්වා අනුක්කමෙන පරිහායිත්වා සට්ඨිවස්සසහස්සායුකා අහෙසුං. තදා විජිතමනොභූ සබ්බලොකාභිභූ සයම්භූ වෙස්සභූ නාම සත්ථා ලොකෙ උදපාදි. සො පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චවිත්වා අනොමනගරෙ සුප්පතීතස්ස සුප්පතීතස්ස නාම රඤ්ඤො අග්ගමහෙසියා සීලවතියා යසවතියා නාම කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං අග්ගහෙසි. සො දසන්නං මාසානං අච්චයෙන අනුපමුය්යානෙ මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමි. ජායමානොව ජනං තොසෙන්තො වසභනාදං නදි. තස්මා වසභනාදහෙතුත්තා තස්ස නාමග්ගහණදිවසෙ ‘‘වෙස්සභූ’’ති නාමමකංසු . සො ඡබ්බස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. රුචි-සුරුචි-රතිවඩ්ඪනනාමකා තයො පාසාදා තස්ස අහෙසුං. සුචිත්තාදෙවිප්පමුඛානි තිංස ඉත්ථිසහස්සානි පච්චුපට්ඨිතානි අහෙසුං.

සො චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා සුචිත්තාය නාම දෙවියා සුප්පබුද්ධෙ නාම කුමාරෙ උප්පන්නෙ සුවණ්ණසිවිකාය උය්යානදස්සනත්ථාය ගන්ත්වා දෙවදත්තානි කාසායානි ගහෙත්වා පබ්බජි. තං සත්තත්තිංසසහස්සානි අනුපබ්බජිංසු. අථ සො තෙහි පරිවුතො ඡ මාසෙ පධානචරියං චරිත්වා විසාඛපුණ්ණමාය සුචිත්තනිගමෙ සන්දිස්සමානසරීරාය සිරිවඩ්ඪනාය නාම දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා සාලවනෙ දිවාවිහාරං වීතිනාමෙත්වා සායන්හසමයෙ නරින්දනාගරාජෙන දින්නා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා සාලබොධිං පදක්ඛිණතො උපාගමි. තස්සාපි සාලස්ස තදෙව පාටලියා පමාණමෙව පමාණං අහොසි. තථෙව පුප්ඵඵලසිරිවිභවො වෙදිතබ්බො. සො සාලමූලමුපගන්ත්වා චත්තාලීසහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා විගතනීවරණං සබ්බකාමමදාවරණං අනාවරණඤාණං පටිලභිත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති උදානං උදානෙත්වා සත්තසත්තාහං තත්ථෙව වීතිනාමෙත්වා අත්තනො කනිට්ඨභාතිකස්ස සොණකුමාරස්ස උත්තරකුමාරස්ස ච උපනිස්සයසම්පත්තිං දිස්වා දෙවපථෙන ගන්ත්වා අනොමනගරසමීපෙ අරුණුය්යානෙ ඔතරිත්වා උය්යානපාලෙන කුමාරෙ පක්කොසාපෙත්වා තෙසං සපරිවාරානං මජ්ඣෙ ධම්මචක්කං පවත්තෙසි. තදා අසීතියා කොටිසහස්සානං පඨමො අභිසමයො අහොසි.

පුන ජනපදචාරිකං චරන්තො භගවා තත්ථ තත්ථ ධම්මං දෙසෙන්තො සත්තතියා කොටිසහස්සානං ධම්මාභිසමයො අහොසි, සො දුතියො අභිසමයො අහොසි. අනොමනගරෙයෙව දිට්ඨිජාලං භින්දන්තො තිත්ථියමානද්ධජං පාතෙන්තො මානමදං විද්ධංසෙන්තො ධම්මද්ධජං සමුස්සයන්තො නවුතියොජනවිත්ථතාය මනුස්සපරිසාය පරිමාණරහිතාය දෙවපරිසාය යමකපාටිහාරියං කත්වා දෙවමනුස්සෙ පසාදෙත්වා සට්ඨිකොටියො ධම්මාමතෙන තප්පෙසි, සො තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘තත්ථෙව මණ්ඩකප්පම්හි, අසමො අප්පටිපුග්ගලො;

වෙස්සභූ නාම නාමෙන, ලොකෙ උප්පජ්ජි නායකො.

2.

‘‘ආදිත්තං වත රාගග්ගි, තණ්හානං විජිතං තදා;

නාගොව බන්ධනං ඡෙත්වා, පත්තො සම්බොධිමුත්තමං.

3.

‘‘ධම්මචක්කං පවත්තෙන්තෙ, වෙස්සභූලොකනායකෙ;

අසීතිකොටිසහස්සානං, පඨමාභිසමයො අහු.

4.

‘‘පක්කන්තෙ චාරිකං රට්ඨෙ, ලොකජෙට්ඨෙ නරාසභෙ;

සත්තතිකොටිසහස්සානං, දුතියාභිසමයො අහු.

5.

‘‘මහාදිට්ඨිං විනොදෙන්තො, පාටිහෙරං කරොති සො;

සමාගතා නරමරූ, දසසහස්සී සදෙවකෙ.

6.

‘‘මහාඅච්ඡරියං දිස්වා, අබ්භුතං ලොමහංසනං;

දෙවා චෙව මනුස්සා ච, බුජ්ඣරෙ සට්ඨිකොටියො’’ති.

තත්ථ ආදිත්තන්ති සකලමිදං ලොකත්තයං සම්පදිත්තං. රාගග්ගීති රාගෙන. තණ්හානං විජිතන්ති තණ්හානං විජිතං රට්ඨං වසවත්තිට්ඨානන්ති එවං ඤත්වාති අත්ථො. නාගොව බන්ධනං ඡෙත්වාති හත්ථී විය පූතිලතාබන්ධනං ඡින්දිත්වා සම්බොධිං පත්තො අධිගතො. දසසහස්සීති දසසහස්සියං. සදෙවකෙති සදෙවකෙ ලොකෙ. බුජ්ඣරෙති බුජ්ඣිංසු.

සොණුත්තරානං පන ද්වින්නං අග්ගසාවකානං සමාගමෙ පබ්බජිතානං අසීතියා අරහන්තසහස්සානං මජ්ඣෙ මාඝපුණ්ණමායං පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො පඨමො සන්නිපාතො අහොසි. යදා පන වෙස්සභුනා සබ්බලොකාභිභුනා සහ පබ්බජිතා සත්තත්තිංසසහස්සසඞ්ඛා භික්ඛූ ගණතො ඔහීනසමයෙ පක්කන්තා, තෙ වෙස්සභුස්ස සම්මාසම්බුද්ධස්ස ධම්මචක්කප්පවත්තිං සුත්වා සොරෙය්යං නාම නගරං ආගන්ත්වා භගවන්තං අද්දසංසු. තෙසං භගවා ධම්මං දෙසෙත්වා සබ්බෙව තෙ එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බාජෙත්වා චතුරඞ්ගසමන්නාගතාය පරිසාය පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො දුතියො සන්නිපාතො අහොසි.

යදා පන නාරිවාහනනගරෙ උපසන්තො නාම රාජපුත්තො රජ්ජං කාරෙසි, තස්සානුකම්පාය භගවා තත්ථ අගමාසි, සොපි භගවතො ආගමනං සුත්වා සපරිවාරො භගවතො පච්චුග්ගමනං කත්වා නිමන්තෙත්වා මහාදානං දත්වා තස්ස ධම්මං සුත්වා පසන්නහදයො පබ්බජි. තං සට්ඨිසහස්සසඞ්ඛා පුරිසා අනුපබ්බජිංසු. තෙ තෙන සද්ධිං අරහත්තං පාපුණිංසු. සො තෙහි පරිවුතො වෙස්සභූ භගවා පාතිමොක්ඛං උද්දිසි, සො තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –

7.

‘‘සන්නිපාතා තයො ආසුං, වෙස්සභුස්ස මහෙසිනො;

ඛීණාසවානං විමලානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.

8.

‘‘අසීතිභික්ඛුසහස්සානං, පඨමො ආසි සමාගමො;

සත්තතිභික්ඛුසහස්සානං, දුතියො ආසි සමාගමො.

9.

‘‘සට්ඨිභික්ඛුසහස්සානං , තතියො ආසි සමාගමො;

ජරාදිභයතීතානං, ඔරසානං මහෙසිනො’’ති.

තදා අම්හාකං බොධිසත්තො සරභවතීනගරෙ පරමපියදස්සනො සුදස්සනො නාම රාජා හුත්වා වෙස්සභුම්හි ලොකනායකෙ සරභනගරමුපගතෙ තස්ස ධම්මං සුත්වා පසන්නහදයො දසනඛසමොධානසමුජ්ජලං ජලජාමලාවිකලකමලමකුලසදිසමඤ්ජලිං සිරසි කත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස සඞ්ඝස්ස සචීවරං මහාදානං දත්වා තත්ථෙව භගවතො නිවාසත්ථාය ගන්ධකුටිං කත්වා තං පරික්ඛිපිත්වා විහාරසහස්සං කාරෙත්වා සබ්බඤ්ච විභවජාතං භගවතො සාසනෙ පරිච්චජිත්වා තස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා ආචාරගුණසම්පන්නො තෙරසධුතගුණෙසු නිරතො බොධිසම්භාරපරියෙසනාය රතො බුද්ධසාසනාභිරතො විහාසි. සොපි තං භගවා බ්යාකාසි – ‘‘අනාගතෙ ඉතො එකත්තිංසකප්පෙ අයං ගොතමො නාම බුද්ධො භවිස්සතී’’ති. තෙන වුත්තං –

10.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, සුදස්සනො නාම ඛත්තියො;

නිමන්තෙත්වා මහාවීරං, දානං දත්වා මහාරහං;

අන්නපානෙන වත්ථෙන, සසඞ්ඝං ජිනපූජයිං.

11.

‘‘තස්ස බුද්ධස්ස අසමස්ස, චක්කං වත්තිතමුත්තමං;

සුත්වාන පණිතං ධම්මං, පබ්බජ්ජමභිරොචයිං.

12.

‘‘මහාදානං පවත්තෙත්වා, රත්තින්දිවමතන්දිතො;

පබ්බජ්ජං ගුණසම්පන්නං, පබ්බජිං ජිනසන්තිකෙ.

13.

‘‘ආචාරගුණසම්පන්නො, වත්තසීලසමාහිතො;

සබ්බඤ්ඤුතං ගවෙසන්තො, රමාමි ජිනසාසනෙ.

14.

‘‘සද්ධාපීතිං උපගන්ත්වා, බුද්ධං වන්දාමි සත්ථරං;

පීති උප්පජ්ජති මය්හං, බොධියායෙව කාරණා.

15.

‘‘අනිවත්තමානසං ඤත්වා, සම්බුද්ධො එතදබ්රවි;

එකත්තිංසෙ ඉතො කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

16.

‘‘අහු කපිලව්හයා රම්මා…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛං ඉමං.

17.

‘‘තස්සාහං වචනං සුත්වා, භිය්යො චිත්තං පසාදයිං;

උත්තරිං වතමධිට්ඨාසිං, දසපාරමිපූරියා’’ති.

තත්ථ චක්කං වත්තිතන්ති ධම්මචක්කං පවත්තිතං. පණීතං ධම්මන්ති උත්තරිමනුස්සධම්මං. පබ්බජ්ජං ගුණසම්පන්නන්ති ඤත්වා පබ්බජින්ති අත්ථො. වත්තසීලසමාහිතොති වත්තෙසු ච සීලෙසු ච සමාහිතො. තෙසං තෙසං පූරණෙ සමාහිතොති අත්ථො. රමාමීති අභිරමිං. සද්ධාපීතින්ති සද්ධඤ්ච පීතිඤ්ච උපගන්ත්වා. වන්දාමීති අභිවන්දිං, අතීතත්ථෙ වත්තමානවචනං දට්ඨබ්බං. සත්ථරන්ති සත්ථාරං. අනිවත්තමානසන්ති අනොසක්කියමානමානසං.

තස්ස පන භගවතො අනොමං නාම නගරං අහොසි. සුප්පතීතො නාමස්ස පිතා ඛත්තියො, යසවතී නාම මාතා, සොණො ච උත්තරො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, උපසන්තො නාමුපට්ඨාකො, රාමා ච සමාලා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, සාලරුක්ඛො බොධි, සරීරං සට්ඨිහත්ථුබ්බෙධං අහොසි. සට්ඨිවස්සසහස්සානි ආයු, සුචිත්තා නාමස්ස භරියා, සුප්පබුද්ධො නාමස්ස පුත්තො, සුවණ්ණසිවිකාය නික්ඛමි. තෙන වුත්තං –

18.

‘‘අනොමං නාම නගරං, සුප්පතීතො නාම ඛත්තියො;

මාතා යසවතී නාම, වෙස්සභුස්ස මහෙසිනො.

23.

‘‘සොණො ච උත්තරො චෙව, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

උපසන්තො නාමුපට්ඨාකො, වෙස්සභුස්ස මහෙසිනො.

24.

‘‘රාමා චෙව සමාලා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බොධි තස්ස භගවතො, මහාසාලොති වුච්චති.

25.

‘‘සොත්ථිකො චෙව රම්මො ච, අහෙසුං අග්ගුපට්ඨකා;

ගොතමී සිරිමා චෙව, අහෙසුං අග්ගුපට්ඨිකා.

26.

‘‘සට්ඨිරතනමුබ්බෙධො, හෙමයූපසමූපමො;

කායා නිච්ඡරතී රස්මි, රත්තිංව පබ්බතෙ සිඛී.

27.

‘‘සට්ඨිවස්සසහස්සානි, ආයු තස්ස මහෙසිනො;

තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි, ජනතං බහුං.

28.

‘‘ධම්මං විත්ථාරිකං කත්වා, විභජිත්වා මහාජනං;

ධම්මනාවං ඨපෙත්වාන, නිබ්බුතො සො සසාවකො.

29.

‘‘දස්සනෙය්යං සබ්බජනං, විහාරං ඉරියාපථං;

සබ්බං තමන්තරහිතං, නනු රිත්තා සබ්බසඞ්ඛාරා’’ති.

තත්ථ හෙමයූපසමූපමොති සුවණ්ණත්ථම්භසදිසොති අත්ථො. නිච්ඡරතීති ඉතො චිතො ච සන්ධාවති. රස්මීති පභාරස්මි. රත්තිංව පබ්බතෙ සිඛීති රත්තියං පබ්බතමත්ථකෙ අග්ගි විය. රංසිවිජ්ජොතා තස්ස කායෙති අත්ථො. විභජිත්වාති විභාගං කත්වා, උග්ඝටිතාදිවසෙන සොතාපන්නාදිවසෙන චාති අත්ථො. ධම්මනාවන්ති අට්ඨඞ්ගමග්ගසඞ්ඛාතං ධම්මනාවං, චතුරොඝනිත්ථරණත්ථාය ඨපෙත්වාති අත්ථො. දස්සනෙය්යන්ති දස්සනීයො. සබ්බජනන්ති සබ්බො ජනො, සසාවකසඞ්ඝො සම්මාසම්බුද්ධොති අත්ථො. විහාරන්ති විහාරො, සබ්බත්ථ පච්චත්තෙ උපයොගවචනං දට්ඨබ්බං.

වෙස්සභූ කිර භගවා උසභවතීනගරෙ ඛෙමෙ මිගදායෙ පරිනිබ්බායි. ධාතුයො පනස්ස විප්පකිරිංසු.

‘‘උසභවතිපුරෙ පුරුත්තමෙ, ජිනවසභො භගවා හි වෙස්සභූ;

උපවනවිහරෙ මනොරමෙ, නිරුපධිසෙසමුපාගතො කිරා’’ති.

සෙසං සබ්බත්ථ ගාථාසු පාකටමෙවාති.

වෙස්සභූබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො එකවීසතිමො බුද්ධවංසො.