📜

24. කකුසන්ධබුද්ධවංසවණ්ණනා

වෙස්සභුම්හි සයම්භුම්හි පරිනිබ්බුතෙ තස්මිං පන කප්පෙ අතික්කන්තෙ එකූනත්තිංසකප්පෙසු ජිනදිවසකරා නුප්පජ්ජිංසු. ඉමස්මිං පන භද්දකප්පෙ චත්තාරො බුද්ධා නිබ්බත්තිංසු. කතමෙ චත්තාරො? කකුසන්ධො කොණාගමනො කස්සපො අම්හාකං බුද්ධොති. මෙත්තෙය්යො පන භගවා උප්පජ්ජිස්සති. එවමයං කප්පො පඤ්චහි බුද්ධුප්පාදෙහි පටිමණ්ඩිතත්තා භද්දකප්පොති භගවතා වණ්ණිතො. තත්ථ කකුසන්ධො නාම භගවා පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චවිත්වා ඛෙමවතීනගරෙ ඛෙමඞ්කරස්ස නාම රඤ්ඤො අත්ථධම්මානුසාසකස්ස අග්ගිදත්තස්ස නාම පුරොහිතස්ස අග්ගමහෙසියා විසාඛාය නාම බ්රාහ්මණියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං අග්ගහෙසි. යදා පන ඛත්තියා බ්රාහ්මණෙ සක්කරොන්ති ගරුකරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, තදා බොධිසත්තා බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තන්ති.

යදා පන බ්රාහ්මණා ඛත්තියෙ සක්කරොන්ති ගරුකරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, තදා ඛත්තියකුලෙ උප්පජ්ජන්ති. තදා කිර බ්රාහ්මණා ඛත්තියෙහි සක්කරීයන්ති ගරුකරීයන්ති, තස්මා සච්චසන්ධො කකුසන්ධො බොධිසත්තො විභවසිරිසමුදයෙනාකුලෙ අනාකුලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ දසසහස්සිලොකධාතුං උන්නාදෙන්තො කම්පයන්තො උදපාදි. හෙට්ඨා වුත්තප්පකාරානි පාටිහාරියානි නිබ්බත්තිංසු. තතො දසන්නං මාසානං අච්චයෙන ඛෙමවතුය්යානෙ මාතුකුච්ඡිතො සුවණ්ණලතාතො අග්ගිජාලො විය නික්ඛමි. සො චත්තාරි වස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. තස්ස කිර කාමකාමවණ්ණකාමසුද්ධිනාමකා තයො පාසාදා අහෙසුං. රොචිනීබ්රාහ්මණීපමුඛානි තිංස ඉත්ථිසහස්සානි පච්චුපට්ඨිතානි අහෙසුං.

සො චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා රොචිනියා බ්රාහ්මණියා අනුත්තරෙ උත්තරෙ නාම කුමාරෙ උප්පන්නෙ පයුත්තෙන ආජඤ්ඤරථෙන මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා පබ්බජි. තං චත්තාලීසසහස්සානි අනුපබ්බජිංසු. සො තෙහි පරිවුතො අට්ඨ මාසෙ පධානචරියං චරිත්වා විසාඛපුණ්ණමාය සුචිරින්ධනිගමෙ වජිරින්ධබ්රාහ්මණස්ස ධීතාය දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා ඛදිරවනෙ දිවාවිහාරං කත්වා සායන්හසමයෙ සුභද්දෙන නාම යවපාලකෙන උපනීතා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා සිරීසබොධිං පාටලියා වුත්තප්පමාණං දිබ්බගන්ධං උපවායමානං උපගන්ත්වා චතුත්තිංසහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා සම්බොධිං පත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති උදානං උදානෙත්වා සත්තසත්තාහං වීතිනාමෙත්වා අත්තනා සහ පබ්බජිතානං චත්තාලීසාය භික්ඛුසහස්සානං සච්චප්පටිවෙධසමත්ථතං දිස්වා එකාහෙනෙව මකිලනගරසමීපෙ සම්භූතං ඉසිපතනං නාම මිගදායං පවිසිත්වා තෙසං මජ්ඣගතො භගවා ධම්මචක්කං පවත්තෙසි. තදා චත්තාලීසාය කොටිසහස්සානං පඨමො ධම්මාභිසමයො අහොසි.

පුන කණ්ණකුජ්ජනගරද්වාරෙ මහාසාලරුක්ඛමූලෙ යමකපාටිහාරියං කත්වා තිංසකොටිසහස්සානං ධම්මචක්ඛුං උප්පාදෙසි, සො දුතියො අභිසමයො අහොසි. යදා පන ඛෙමවතීනගරස්සාවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං දෙවායතනෙ අභිමතනරදෙවො නරදෙවො නාම යක්ඛො දිස්සමානමනුස්සසරීරො හුත්වා කන්තාරමජ්ඣෙ එකස්ස කමලකුවලයුප්පලසමලඞ්කතසලිලසීතලස්ස පරමමධුරසිසිරවාරිනො සබ්බජනසුරභිරමස්ස සරස්ස සමීපෙ ඨත්වා කමලකුවලයකල්ලහාරාදීහි සත්තෙ උපලාපෙත්වා මනුස්සෙ ඛාදති . තස්මිං මග්ගෙ පච්ඡින්නෙ ජනසම්පාතරහිතෙ මහාඅටවිං පවිසිත්වා තත්ථ සම්පත්තෙ සත්තෙ ඛාදති. සො ලොකවිස්සුතො මහාකන්තාරමග්ගො අහොසි. උභතොකන්තාරද්වාරෙ කිර මහාජනකායො සන්නිපතිත්වා කන්තාරනිත්ථරණත්ථාය අට්ඨාසි. අථ විගතභවබන්ධො කකුසන්ධො සත්ථා එකදිවසං පච්චූසසමයෙ මහාකරුණාසමාපත්තිතො වුට්ඨාය ලොකං වොලොකෙන්තො ඤාණජාලස්ස අන්තොගතං තං මහෙසක්ඛං නරදෙවයක්ඛං තඤ්ච ජනසමූහමද්දස. දිස්වා ච පන ගගනතලෙන ගන්ත්වා තස්ස ජනකායස්ස පස්සන්තස්සෙව භගවා අනෙකවිහිතං පාටිහාරියං කරොන්තො තස්ස නරදෙවයක්ඛස්ස භවනෙ ඔතරිත්වා තස්ස මඞ්ගලපල්ලඞ්කෙ නිසීදි.

අථ ඛො සො මනුස්සභක්ඛො යක්ඛො ඡබ්බණ්ණරස්මියො විස්සජ්ජෙන්තං ඉන්දධනුපරිවුතමිව දිවසකරං මුනිදිවසකරං පවනපථෙනාගච්ඡන්තං දිස්වා – ‘‘දසබලො මමානුකම්පාය ඉධාගච්ඡතී’’ති පසන්නහදයො අත්තනො පරිවාරයක්ඛෙහි සද්ධිං අනෙකමිගගණවන්තං හිමවන්තං ගන්ත්වා නානාවණ්ණගන්ධානි ජලජථලජානි කුසුමානි පරමමනොරමානි සුගන්ධගන්ධෙ සමාහරිත්වා අත්තනො පල්ලඞ්කෙ නිසින්නං විගතරන්ධං කකුසන්ධං ලොකනායකං මාලාගන්ධවිලෙපනාදීහි පූජයිත්වා ථුතිසඞ්ගීතානි පවත්තෙන්තො සිරසි අඤ්ජලිං කත්වා නමස්සමානො අට්ඨාසි. තතො මනුස්සා තං පාටිහාරියං දිස්වා පසන්නහදයා සමාගම්ම භගවන්තං පරිවාරෙත්වා නමස්සමානා අට්ඨංසු. අථ අප්පටිසන්ධො කකුසන්ධො භගවා අභිපූජිතනරදෙවයක්ඛං නරදෙවයක්ඛං කම්මඵලසම්බන්ධදස්සනෙන සමුත්තෙජෙත්වා නිරයකථාය සන්තාසෙත්වා චතුසච්චකථං කථෙසි, තදා අපරිමිතානං සත්තානං ධම්මාභිසමයො අහොසි, අයං තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘වෙස්සභුස්ස අපරෙන, සම්බුද්ධො ද්විපදුත්තමො;

කකුසන්ධො නාම නාමෙන, අප්පමෙය්යො දුරාසදො.

2.

‘‘උග්ඝාටෙත්වා සබ්බභවං, චරියාය පාරමිං ගතො;

සීහොව පඤ්ජරං භෙත්වා, පත්තො සම්බොධිමුත්තමං.

3.

‘‘ධම්මචක්කං පවත්තෙන්තෙ, කකුසන්ධෙ ලොකනායකෙ;

චත්තාලීසකොටිසහස්සානං, ධම්මාභිසමයො අහු.

4.

‘‘අන්තලික්ඛම්හි ආකාසෙ, යමකං කත්වා විකුබ්බනං;

තිංසකොටිසහස්සානං, බොධෙසි දෙවමානුසෙ.

5.

‘‘නරදෙවස්ස යක්ඛස්ස, චතුසච්චප්පකාසනෙ;

ධම්මාභිසමයො තස්ස, ගණනාතො අසඞ්ඛියො’’ති.

තත්ථ උග්ඝාටෙත්වාති සමූහනිත්වා. සබ්බභවන්ති සබ්බං නවවිධං භවං, භවුප්පත්තිනිමිත්තං කම්මන්ති අත්ථො. චරියාය පාරමිං ගතොති සබ්බපාරමීනං පූරණවසෙන පාරං ගතො. සීහොව පඤ්ජරං භෙත්වාති සීහො විය පඤ්ජරං මුනිකුඤ්ජරො භවපඤ්ජරං විනාසෙත්වාති අත්ථො. කකුසන්ධස්ස විද්ධස්තභවබන්ධනස්ස එකොව සාවකසන්නිපාතො අහොසි. කණ්ණකුජ්ජනගරෙ ඉසිපතනෙ මිගදායෙ අත්තනා සහ පබ්බජිතෙහි චත්තාලීසාය අරහන්තසහස්සෙහි පරිවුතො මාඝපුණ්ණමායං භගවා පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. තෙන වුත්තං –

6.

‘‘කකුසන්ධස්ස භගවතො, එකො ආසි සමාගමො;

ඛීණාසවානං විමලානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.

7.

‘‘චත්තාලීසසහස්සානං, තදා ආසි සමාගමො;

දන්තභූමිමනුප්පත්තානං, ආසවාරිගණක්ඛයා’’ති.

තදා අම්හාකං බොධිසත්තො ඛෙමො නාම රාජා හුත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස සඞ්ඝස්ස පත්තචීවරං මහාදානං දත්වා අඤ්ජනාදීනි සබ්බභෙසජ්ජානි ච අදාසි. අඤ්ඤඤ්ච සමණපරික්ඛාරං දත්වා තස්ස ධම්මදෙසනං සුත්වා පසන්නහදයො හුත්වා භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජි. සො පන සත්ථා – ‘‘අනාගතෙ ඉමස්මිංයෙව කප්පෙ බුද්ධො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං –

8.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, ඛෙමො නාමාසි ඛත්තියො;

තථාගතෙ ජිනපුත්තෙ, දානං දත්වා අනප්පකං.

9.

‘‘පත්තඤ්ච චීවරං දත්වා, අඤ්ජනං මධුලට්ඨිකං;

ඉමෙතං පත්ථිතං සබ්බං, පටියාදෙමි වරං වරං.

10.

‘‘සොපි මං බුද්ධො බ්යාකාසි, කකුසන්ධො විනායකො;

ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

11.

‘‘අහු කපිලව්හයා රම්මා…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉමං.

13.

‘‘නගරං ඛෙමවතී නාම, ඛෙමො නාමාසහං තදා;

සබ්බඤ්ඤුතං ගවෙසන්තො, පබ්බජිං තස්ස සන්තිකෙ’’ති.

තත්ථ අඤ්ජනං පාකටමෙව. මධුලට්ඨිකන්ති යට්ඨිමධුකං. ඉමෙතන්ති ඉමං එතං. පත්ථිතන්ති ඉච්ඡිතං. පටියාදෙමීති දජ්ජාමි, අදාසින්ති අත්ථො. වරං වරන්ති සෙට්ඨං සෙට්ඨන්ති අත්ථො. ‘‘යදෙතං පත්ථිත’’න්තිපි පාඨො, තස්ස යං ඉච්ඡති, එතං සබ්බං අදාසින්ති අත්ථො. අයං සුන්දරතරො.

තස්ස පන අදන්ධස්ස කකුසන්ධස්ස භගවතො ඛෙමං නාම නගරං අහොසි. අග්ගිදත්තො නාම බ්රාහ්මණො පිතා, විසාඛා නාම බ්රාහ්මණී මාතා, විධුරො ච සඤ්ජීවො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, බුද්ධිජො නාමුපට්ඨාකො, සාමා ච චම්පා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, මහාසිරීසරුක්ඛො බොධි, සරීරං චත්තාලීසහත්ථුබ්බෙධං අහොසි, සමන්තා දසයොජනානි සරීරප්පභා නිච්ඡරති , චත්තාලීසවස්සසහස්සානි ආයු, භරියා පනස්ස රොචිනී නාම බ්රාහ්මණී, උත්තරො නාම පුත්තො, ආජඤ්ඤරථෙන නික්ඛමි. තෙන වුත්තං –

14.

‘‘බ්රාහ්මණො අග්ගිදත්තො ච, ආසි බුද්ධස්ස සො පිතා;

විසාඛා නාම ජනිකා, කකුසන්ධස්ස සත්ථුනො.

15.

‘‘වසතෙ තත්ථ ඛෙමෙ පුරෙ, සම්බුද්ධස්ස මහාකුලං;

නරානං පවරං සෙට්ඨං, ජාතිමන්තං මහායසං.

20.

‘‘විධුරො ච සඤ්ජීවො ච, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

බුද්ධිජො නාමුපට්ඨාකො, කකුසන්ධස්ස සත්ථුනො.

21.

‘‘සාමා ච චම්පානාමා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බොධි තස්ස භගවතො, සිරීසොති පවුච්චති.

23.

‘‘චත්තාලීසරතනානි, අච්චුග්ගතො මහාමුනි;

කනකප්පභා නිච්ඡරති, සමන්තා දසයොජනං.

24.

‘‘චත්තාලීසවස්සසහස්සානි, ආයු තස්ස මහෙසිනො;

තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.

25.

‘‘ධම්මාපණං පසාරෙත්වා, නරනාරීනං සදෙවකෙ;

නදිත්වා සීහනාදංව, නිබ්බුතො සො සසාවකො.

26.

‘‘අට්ඨඞ්ගවචනසම්පන්නො, අච්ඡිද්දානි නිරන්තරං;

සබ්බං තමන්තරහිතං, නනු රිත්තා සබ්බසඞ්ඛාරා’’ති.

තත්ථ වසතෙ තත්ථ ඛෙමෙ පුරෙති අයං ගාථා කකුසන්ධස්ස ජාතනගරසන්දස්සනත්ථං වුත්තාති වෙදිතබ්බා. මහාකුලන්ති උදිතොදිතං භගවතො පිතුකුලං. නරානං පවරං සෙට්ඨන්ති ජාතිවසෙන සබ්බමනුස්සානං පවරං සෙට්ඨන්ති අත්ථො. ජාතිමන්තන්ති අභිජාතිවන්තං, උත්තමාභිජාතං. මහායසන්ති මහාපරිවාරං, කිං තං බුද්ධස්ස මහාකුලං? තත්ථ මහාකුලං ඛෙමෙ පුරෙ වසතෙතිපදෙන සම්බන්ධො දට්ඨබ්බො.

සමන්තා දසයොජනන්ති සමන්තතො දස යොජනානි ඵරිත්වා නිච්චකාලං සරීරතො නික්ඛමිත්වා සුවණ්ණවණ්ණා පභා නිච්ඡරතීති අත්ථො. ධම්මාපණන්ති ධම්මසඞ්ඛාතං ආපණං. පසාරෙත්වාති භණ්ඩවික්කිණනත්ථං නානාභණ්ඩසමිද්ධමාපණං විය ධම්මාපණං පසාරෙත්වාති අත්ථො. නරනාරීනන්ති වෙනෙය්යනරනාරීනං ඣානසමාපත්තිමග්ගඵලරතනවිසෙසාධිගමත්ථාය. සීහනාදං වාති සීහනාදං විය, අභයනාදං නදිත්වා. අට්ඨඞ්ගවචනසම්පන්නොති අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතසරො සත්ථා. අච්ඡිද්දානීති ඡිද්දාදිභාවරහිතානි සීලානි අච්ඡිද්දානි අසබලානි අකම්මාසානි. අථ වා අච්ඡිද්දානි අවිවරානි සාවකයුගළාදීනි. නිරන්තරන්ති සතතං සබ්බකාලං. සබ්බං තමන්තරහිතන්ති සත්ථා ච සාවකයුගළාදීනි ච තං සබ්බං මුනිභාවමුපගන්ත්වා අදස්සනභාවමුපගතන්ති අත්ථො.

‘‘අපෙතබන්ධො කකුසන්ධබුද්ධො, අදන්ධපඤ්ඤො ගතසබ්බරන්ධො;

තිලොකසන්ධො කිර සච්චසන්ධො, ඛෙමෙ පනෙ වාසමකප්පයිත්ථ’’.

සෙසගාථාසු සබ්බත්ථ පාකටමෙවාති.

කකුසන්ධබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො බාවීසතිමො බුද්ධවංසො.