📜

25. කොණාගමනබුද්ධවංසවණ්ණනා

කකුසන්ධස්ස පන භගවතො අපරභාගෙ තස්ස සාසනෙ ච අන්තරහිතෙ සත්තෙසු තිංසවස්සසහස්සායුකෙසු ජාතෙසු පරහිතකොණාගමනො කොණාගමනො නාම සත්ථා ලොකෙ උදපාදි. අථ වා කනකාගමනතො කොණාගමනො නාම සත්ථා ලොකෙ උදපාදි. තත්ථ ක-කාරස්ස කොආදෙසං කත්වා න-කාරස්ස ණාදෙසං කත්වා එකස්ස ක-කාරස්ස ලොපං කත්වා නිරුත්තිනයෙන කනකස්ස කනකාදිආභරණස්ස ආගමනං පවස්සනං යස්ස භගවතො උප්පන්නකාලෙ සො කොණාගමනො නාම. එත්ථ පන ආයු අනුපුබ්බෙන පරිහීනසදිසං කතං, න එවං පරිහීනං, පුන වඩ්ඪිත්වා පරිහීනන්ති වෙදිතබ්බං. කථං? ඉමස්මිංයෙව කප්පෙ කකුසන්ධො භගවා චත්තාලීසවස්සසහස්සායුකකාලෙ නිබ්බත්තො, තං පන ආයු පරිහායමානං දසවස්සකාලං පත්වා පුන අසඞ්ඛ්යෙය්යං පත්වා තතො පරිහායමානං තිංසවස්සසහස්සායුකකාලෙ ඨිතං, තදා කොණාගමනො භගවා ලොකෙ උප්පන්නොති වෙදිතබ්බො.

සොපි පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චවිත්වා සොභවතීනගරෙ යඤ්ඤදත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස භරියාය රූපාදීහි ගුණෙහි අනුත්තරාය උත්තරාය නාම බ්රාහ්මණියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගහෙත්වා දසන්නං මාසානං අච්චයෙන සුභවතීඋය්යානෙ මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමි. ජායමානෙ පන තස්මිං සකලජම්බුදීපෙ දෙවො කනකවස්සං වස්සි. තෙනස්ස කනකාගමනකාරණත්තා ‘‘කනකාගමනො’’ති නාමමකංසු. තං පනස්ස නාමං අනුක්කමෙන පරිණමමානං කොණාගමනො’’ති ජාතං. සො පන තීණි වස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. තුසිත-සන්තුසිත-සන්තුට්ඨනාමකා පනස්ස තයො පාසාදා අහෙසුං. රුචිගත්තාබ්රාහ්මණීපමුඛානි සොළස ඉත්ථිසහස්සානි අහෙසුං.

සො චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා රුචිගත්තාය බ්රාහ්මණියා සත්ථවාහෙ නාම පුත්තෙ උප්පන්නෙ හත්ථික්ඛන්ධවරගතො හත්ථියානෙන මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා පබ්බජි. තං තිංසපුරිසසහස්සානි අනුපබ්බජිංසු. සො තෙහි පරිවුතො ඡ මාසෙ පධානචරියං චරිත්වා විසාඛපුණ්ණමායං අග්ගිසොනබ්රාහ්මණස්ස ධීතාය අග්ගිසොනබ්රාහ්මණකුමාරියා දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා ඛදිරවනෙ දිවාවිහාරං කත්වා සායන්හසමයෙ ජටාතින්දුකෙන නාම යවපාලෙන දින්නා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා උදුම්බරබොධිං පුණ්ඩරීකෙ වුත්තප්පමාණං ඵලවිභූතිසම්පන්නං දක්ඛිණතො උපගන්ත්වා වීසතිහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා මාරබලං විද්ධංසෙත්වා දසබලඤාණානි පටිලභිත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති උදානං උදානෙත්වා සත්තසත්තාහං වීතිනාමෙත්වා අත්තනා සහ පබ්බජිතානං තිංසභික්ඛුසහස්සානං උපනිස්සයසම්පත්තිං දිස්වා ගගනපථෙන ගන්ත්වා සුදස්සනනගරසමීපෙ ඉසිපතනෙ මිගදායෙ ඔතරිත්වා තෙසං මජ්ඣගතො ධම්මචක්කං පවත්තෙසි, තදා තිංසකොටිසහස්සානං පඨමාභිසමයො අහොසි.

පුන සුන්දරනගරද්වාරෙ මහාසාලරුක්ඛමූලෙ යමකපාටිහාරියං කත්වා වීසතිකොටිසහස්සානං ධම්මාමතං පායෙසි, සො දුතියො අභිසමයො අහොසි. අත්තනො මාතරං උත්තරං පමුඛං කත්වා දසසු චක්කවාළසහස්සෙසු දෙවතානං සමාගතානං අභිධම්මපිටකං දෙසෙන්තෙ භගවති දසන්නං කොටිසහස්සානං තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘කකුසන්ධස්ස අපරෙන, සම්බුද්ධො ද්විපදුත්තමො;

කොණාගමනො නාම ජිනො, ලොකජෙට්ඨො නරාසභො.

2.

‘‘දස ධම්මෙ පූරයිත්වාන, කන්තාරං සමතික්කමි;

පවාහිය මලං සබ්බං, පත්තො සම්බොධිමුත්තමං.

3.

‘‘ධම්මචක්කං පවත්තෙන්තෙ, කොණාගමනනායකෙ;

තිංසකොටිසහස්සානං, පඨමාභිසමයො අහු.

4.

‘‘පාටිහීරං කරොන්තෙ ච, පරවාදප්පමද්දනෙ;

වීසතිකොටිසහස්සානං, දුතියාභිසමයො අහු.

5.

‘‘තතො විකුබ්බනං කත්වා, ජිනො දෙවපුරං ගතො;

වසතෙ තත්ථ සම්බුද්ධො, සිලාය පණ්ඩුකම්බලෙ.

6.

‘‘පකරණෙ සත්ත දෙසෙන්තො, වස්සං වසති සො මුනි;

දසකොටිසහස්සානං, තතියාභිසමයො අහූ’’ති.

තත්ථ දස ධම්මෙ පූරයිත්වානාති දස පාරමිධම්මෙ පූරයිත්වා. කන්තාරං සමතික්කමීති ජාතිකන්තාරං සමතික්කමි. පවාහියාති පවාහෙත්වා. මලං සබ්බන්ති රාගාදිමලත්තයං. පාටිහීරං කරොන්තෙ ච, පරවාදප්පමද්දනෙති පරවාදිවාදප්පමද්දනෙ, භගවති පාටිහාරියං කරොන්තෙති අත්ථො. විකුබ්බනන්ති විකුබ්බනිද්ධිං, සුන්දරනගරද්වාරෙ යමකපාටිහාරියං කත්වා දෙවපුරං ගතො තත්ථ පණ්ඩුකම්බලසිලායං වසි. කථං වසීති? පකරණෙ සත්ත දෙසෙන්තොති තත්ථ දෙවානං සත්තප්පකරණසඞ්ඛාතං අභිධම්මපිටකං දෙසෙන්තො වසි. එවං තත්ථ අභිධම්මං දෙසෙන්තෙ භගවති දසකොටිසහස්සානං දෙවානං අභිසමයො අහොසීති අත්ථො.

පරිසුද්ධපාරමිපූරණාගමනස්ස කොණාගමනස්සපි එකො සාවකසන්නිපාතො අහොසි. සුරින්දවතීනගරෙ සුරින්දවතුය්යානෙ විහරන්තො භිය්යසස්ස රාජපුත්තස්ස ච උත්තරස්ස ච රාජපුත්තස්ස ද්වින්නම්පි තිංසසහස්සපරිවාරානං ධම්මං දෙසෙත්වා සබ්බෙව තෙ එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බාජෙත්වා තෙසං මජ්ඣගතො මාඝපුණ්ණමායං පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. තෙන වුත්තං –

7.

‘‘තස්සාපි දෙවදෙවස්ස, එකො ආසි සමාගමො;

ඛීණාසවානං විමලානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.

8.

‘‘තිංසභික්ඛුසහස්සානං, තදා ආසි සමාගමො;

ඔඝානමතික්කන්තානං, භිජ්ජිතානඤ්ච මච්චුයා’’ති.

තත්ථ ඔඝානන්ති කාමොඝාදීනං, චතුන්නමොඝානමෙතං අධිවචනං. යස්ස පන තෙ සංවිජ්ජන්ති, තං වට්ටස්මිං ඔහනන්ති ඔසීදාපෙන්තීති ඔඝා, තෙසං ඔඝානං, උපයොගත්ථෙ සාමිවචනං දට්ඨබ්බං. චතුබ්බිධෙ ඔඝෙ අතික්කන්තානන්ති අත්ථො. භිජ්ජිතානන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. මච්චුයාති මච්චුනො.

තදා අම්හාකං බොධිසත්තො මිථිලනගරෙ පබ්බතො නාම රාජා අහොසි, තදා ‘‘සරණගතසබ්බපාණාගමනං කොණාගමනං මිථිලනගරමනුප්පත්ත’’න්ති සුත්වා සපරිවාරො රාජා පච්චුග්ගන්ත්වා වන්දිත්වා දසබලං නිමන්තෙත්වා මහාදානං දත්වා තත්ථ භගවන්තං වස්සාවාසත්ථාය යාචිත්වා තෙමාසං සසාවකසඞ්ඝං සත්ථාරං උපට්ඨහිත්වා පත්තුණ්ණචීනපට්ටකම්බලකොසෙය්යදුකූලකප්පාසිකාදීනි මහග්ඝානි චෙව සුඛුමවත්ථානි ච සුවණ්ණපාදුකා චෙව අඤ්ඤඤ්ච බහුපරික්ඛාරමදාසි. සොපි නං භගවා බ්යාකාසි – ‘‘ඉමස්මිංයෙව භද්දකප්පෙ අයං බුද්ධො භවිස්සතී’’ති . අථ සො මහාපුරිසො තස්ස භගවතො බ්යාකරණං සුත්වා මහාරජ්ජං පරිච්චජිත්වා තස්සෙව භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජි. තෙන වුත්තං –

9.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, පබ්බතො නාම ඛත්තියො;

මිත්තාමච්චෙහි සම්පන්නො, අනන්තබලවාහනො.

10.

‘‘සම්බුද්ධදස්සනං ගන්ත්වා, සුත්වා ධම්මමනුත්තරං;

නිමන්තෙත්වා සජිනසඞ්ඝං, දානං දත්වා යදිච්ඡකං.

11.

‘‘පත්තුණ්ණං චීනපට්ටඤ්ච, කොසෙය්යං කම්බලම්පි ච;

සුවණ්ණපාදුකඤ්චෙව, අදාසිං සත්ථුසාවකෙ.

12.

‘‘සොපි මං බුද්ධො බ්යාකාසි, සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදිය;

ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

13.

‘‘අහු කපිලව්හයා රම්මා…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉමං.

14.

‘‘තස්සාපි වචනං සුත්වා, භිය්යො චිත්තං පසාදයිං;

උත්තරිං වතමධිට්ඨාසිං දසපාරමිපූරියා.

15.

‘‘සබ්බඤ්ඤුතං ගවෙසන්තො, දානං දත්වා නරුත්තමෙ;

ඔහායාහං මහාරජ්ජං, පබ්බජිං ජිනසන්තිකෙ’’ති.

තත්ථ අනන්තබලවාහනොති බහුකං අනන්තං මය්හං බලං අස්සහත්ථිආදිකං වාහනඤ්චාති අත්ථො. සම්බුද්ධදස්සනන්ති සම්බුද්ධදස්සනත්ථාය. යදිච්ඡකන්ති යාවදිච්ඡකං බුද්ධප්පමුඛං සඞ්ඝං චතුබ්බිධෙන ආහාරෙන ‘‘අලමල’’න්ති පවාරාපෙත්වා, හත්ථෙන පිදහාපෙත්වාති අත්ථො. සත්ථුසාවකෙති සත්ථුනො චෙව සාවකානඤ්ච අදාසිං. නරුත්තමෙති නරුත්තමස්ස. ඔහායාති පහාය පරිච්චජිත්වා.

තස්ස පන කොණාගමනස්ස භගවතො සොභවතී නාම නගරං අහොසි, යඤ්ඤදත්තො නාම බ්රාහ්මණො පිතා, උත්තරා නාම බ්රාහ්මණී මාතා, භිය්යසො ච උත්තරො චාති ද්වෙ අග්ගසාවකා, සොත්ථිජො නාමුපට්ඨාකො, සමුද්දා ච උත්තරා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, උදුම්බරරුක්ඛො බොධි, සරීරං තිංසහත්ථුබ්බෙධං අහොසි, තිංසවස්සසහස්සානි ආයු, භරියා පනස්ස රුචිගත්තා නාම බ්රාහ්මණී, සත්ථවාහො නාම පුත්තො, හත්ථියානෙන නික්ඛමි. තෙන වුත්තං –

16.

‘‘නගරං සොභවතී නාම, සොභො නාමාසි ඛත්තියො;

වසතෙ තත්ථ නගරෙ, සම්බුද්ධස්ස මහාකුලං.

17.

‘‘බ්රාහ්මණො යඤ්ඤදත්තො ච, ආසි බුද්ධස්ස සො පිතා;

උත්තරා නාම ජනිකා, කොණාගමනස්ස සත්ථුනො;

22.

‘‘භිය්යසො උත්තරො නාම, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

සොත්ථිජො නාමුපට්ඨාකො, කොණාගමනස්ස සත්ථුනො.

23.

‘‘සමුද්දා උත්තරා චෙව, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බොධි තස්ස භගවතො, උදුම්බරොති පවුච්චති.

25.

‘‘උච්චත්තනෙන සො බුද්ධො, තිංසහත්ථසමුග්ගතො;

උක්කාමුඛෙ යථා කම්බු, එවං රංසීහි මණ්ඩිතො.

26.

‘‘තිංසවස්සසහස්සානි, ආයු බුද්ධස්ස තාවදෙ;

තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.

27.

‘‘ධම්මචෙතිං සමුස්සෙත්වා, ධම්මදුස්සවිභූසිතං;

ධම්මපුප්ඵගුළං කත්වා, නිබ්බුතො සො සසාවකො.

28.

‘‘මහාවිලාසො තස්ස ජනො, සිරිධම්මප්පකාසනො;

සබ්බං තමන්තරහිතං, නනු රිත්තා සබ්බසඞ්ඛාරා’’ති.

තත්ථ උක්කාමුඛෙති කම්මාරුද්ධනෙ. යථා කම්බූති සුවණ්ණනික්ඛං විය. එවං රංසීහි මණ්ඩිතොති එවං රස්මීහි පටිමණ්ඩිතො සමලඞ්කතො. ධම්මචෙතිං සමුස්සෙත්වාති සත්තත්තිංසබොධිපක්ඛියධම්මමයං චෙතියං පතිට්ඨාපෙත්වා. ධම්මදුස්සවිභූසිතන්ති චතුසච්චධම්මපටාකවිභූසිතං. ධම්මපුප්ඵගුළං කත්වාති ධම්මමයපුප්ඵමාලාගුළං කත්වා. මහාජනස්ස විපස්සනාචෙතියඞ්ගණෙ ඨිතස්ස නමස්සනත්ථාය ධම්මචෙතියං පතිට්ඨාපෙත්වා සසාවකසඞ්ඝො සත්ථා පරිනිබ්බායීති අත්ථො. මහාවිලාසොති මහාඉද්ධිවිලාසප්පත්තො. තස්සාති තස්ස භගවතො. ජනොති සාවකජනො. සිරිධම්මප්පකාසනොති ලොකුත්තරධම්මප්පකාසනො සො භගවා ච සබ්බං තමන්තරහිතන්ති අත්ථො.

‘‘සුඛෙන කොණාගමනො ගතාසවො, විකාමපාණාගමනො මහෙසී;

වනෙ විවෙකෙ සිරිනාමධෙය්යෙ, විසුද්ධවංසාගමනො වසිත්ථ’’.

සෙසගාථාසු සබ්බත්ථ පාකටමෙවාති.

කොණාගමනබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො තෙවීසතිමො බුද්ධවංසො.