📜

28. බුද්ධපකිණ්ණකකථා

1-18.

‘‘අපරිමෙය්යිතො කප්පෙ, චතුරො ආසුං විනායකා’’තිආදිකා අට්ඨාරසගාථා සඞ්ගීතිකාරකෙහි ඨපිතා නිගමනගාථාති වෙදිතබ්බා. සෙසගාථාසු සබ්බත්ථ පාකටමෙවාති.

වෙමත්තකථා

ඉමස්මිං පන සකලෙපි බුද්ධවංසෙ නිද්දිට්ඨානං පඤ්චවීසතියා බුද්ධානං අට්ඨ වෙමත්තානි වෙදිතබ්බානි. කතමානි අට්ඨ? ආයුවෙමත්තං, පමාණවෙමත්තං, කුලවෙමත්තං, පධානවෙමත්තං, රස්මිවෙමත්තං, යානවෙමත්තං, බොධිවෙමත්තං, පල්ලඞ්කවෙමත්තන්ති.

තත්ථ ආයුවෙමත්තං නාම කෙචි දීඝායුකා හොන්ති කෙචි අප්පායුකා. තථා හි දීපඞ්කරො කොණ්ඩඤ්ඤො අනොමදස්සී පදුමො පදුමුත්තරො අත්ථදස්සී ධම්මදස්සී සිද්ධත්ථො තිස්සොති ඉමෙ නව බුද්ධා වස්සසතසහස්සායුකා අහෙසුං. මඞ්ගලො සුමනො සොභිතො නාරදො සුමෙධො සුජාතො පියදස්සී ඵුස්සොති ඉමෙ අට්ඨ බුද්ධා නවුතිවස්සසහස්සායුකා අහෙසුං. රෙවතො වෙස්සභූ චාති ඉමෙ ද්වෙ බුද්ධා සට්ඨිවස්සසහස්සායුකා අහෙසුං. විපස්සී භගවා අසීතිවස්සසහස්සායුකා අහොසි. සිඛී කකුසන්ධො කොණාගමනො කස්සපොති ඉමෙ චත්තාරො බුද්ධා යථාක්කමෙන සත්තතිචත්තාලීසතිංසවීසවස්සසහස්සායුකා අහෙසුං. අම්හාකං පන භගවතො වස්සසතං ආයුප්පමාණං අහොසි. උපචිතපුඤ්ඤසම්භාරානං දීඝායුකසංවත්තනියකම්මසමුපෙතානම්පි බුද්ධානං යුගවසෙන ආයුප්පමාණං අප්පමාණං අහොසි. අයං පඤ්චවීසතියා බුද්ධානං ආයුවෙමත්තං නාම.

පමාණවෙමත්තං නාම කෙචි දීඝා හොන්ති කෙචි රස්සා. තථා හි දීපඞ්කර-රෙවත-පියදස්සී-අත්ථදස්සී-ධම්මදස්සී-විපස්සීබුද්ධානං අසීතිහත්ථුබ්බෙධං සරීරප්පමාණං අහොසි. කොණ්ඩඤ්ඤ-මඞ්ගල-නාරද-සුමෙධානං අට්ඨාසීතිහත්ථුබ්බෙධො කායො අහොසි. සුමනස්ස නවුතිහත්ථුබ්බෙධං සරීරං අහොසි. සොභිත-අනොමදස්සී-පදුම-පදුමුත්තර-ඵුස්සබුද්ධානං අට්ඨපණ්ණාසහත්ථුබ්බෙධං සරීරං අහොසි. සුජාතො පණ්ණාසහත්ථුබ්බෙධසරීරො අහොසි. සිද්ධත්ථ-තිස්ස-වෙස්සභුනො සට්ඨිහත්ථුබ්බෙධා අහෙසුං. සිඛී සත්තතිහත්ථුබ්බෙධො අහොසි. කකුසන්ධ-කොණාගමන-කස්සපා යථාක්කමෙන චත්තාලීසතිංසවීසතිහත්ථුබ්බෙධා අහෙසුං. අම්හාකං භගවා අට්ඨාරසහත්ථුබ්බෙධො අහොසි. අයං පඤ්චවීසතියා බුද්ධානං පමාණවෙමත්තං නාම.

කුලවෙමත්තං නාම කෙචි ඛත්තියකුලෙ නිබ්බත්තිංසු කෙචි බ්රාහ්මණකුලෙ. තථා හි කකුසන්ධකොණාගමනකස්සපසම්මාසම්බුද්ධා බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිංසු. දීපඞ්කරාදිගොතමබුද්ධපරියන්තා ද්වාවීසති බුද්ධා ඛත්තියකුලෙයෙව නිබ්බත්තිංසු. අයං පඤ්චවීසතියා බුද්ධානං කුලවෙමත්තං නාම.

පධානවෙමත්තං නාම දීපඞ්කර-කොණ්ඩඤ්ඤ-සුමන-අනොමදස්සී-සුජාතසිද්ධත්ථ-කකුසන්ධානං දසමාසිකා පධානචරියා. මඞ්ගල-සුමෙධතිස්ස සිඛීනං අට්ඨමාසිකා. රෙවතස්ස සත්තමාසිකා. සොභිතස්ස චත්තාරො මාසා. පදුමඅත්ථදස්සී විපස්සීනං අඩ්ඪමාසිකා. නාරද-පදුමුත්තර-ධම්මදස්සී-කස්සපානං සත්තාහානි . පියදස්සී-ඵුස්ස-වෙස්සභූ කොණාගමනානං ඡමාසිකා. අම්හාකං බුද්ධස්ස ඡබ්බස්සානි පධානචරියා අහොසි. අයං පධානවෙමත්තං නාම.

රස්මිවෙමත්තං නාම මඞ්ගලස්ස කිර සම්මාසම්බුද්ධස්ස සරීරස්මි දසසහස්සිලොකධාතුං ඵරිත්වා අට්ඨාසි. පදුමුත්තරබුද්ධස්ස ද්වාදසයොජනිකා අහොසි. විපස්සිස්ස භගවතො සත්තයොජනිකා අහොසි. සිඛිස්ස තියොජනප්පමාණා. කකුසන්ධස්ස දසයොජනිකා. අම්හාකං භගවතො සමන්තතො බ්යාමප්පමාණා. සෙසානං අනියතා අහොසි. අයං රස්මිවෙමත්තං නාම අජ්ඣාසයපටිබද්ධං, යො යත්තකං ඉච්ඡති, තස්ස සරීරප්පභා තත්තකං ඵරති, පටිවිද්ධගුණෙ පන කස්සචි වෙමත්තං නාම නත්ථි. අයං රස්මිවෙමත්තං නාම.

යානවෙමත්තං නාම කෙචි හත්ථියානෙන කෙචි අස්සයානෙන කෙචි රථපද-පාසාද-සිවිකාදීසු අඤ්ඤතරෙන නික්ඛමන්ති. තථා හි දීපඞ්කර-සුමන-සුමෙධ-ඵුස්ස-සිඛී-කොණාගමනා හත්ථියානෙන නික්ඛමිංසු. කොණ්ඩඤ්ඤ-රෙවත-පදුම-පියදස්සී-විපස්සී-කකුසන්ධා රථයානෙන. මඞ්ගල-සුජාත-අත්ථදස්සී-තිස්ස-ගොතමා අස්සයානෙන. අනොමදස්සීසිද්ධත්ථවෙස්සභුනො සිවිකායානෙන. නාරදො පදසා නික්ඛමි. සොභිත-පදුමුත්තර-ධම්මදස්සී-කස්සපා පාසාදෙන නික්ඛමිංසු. අයං යානවෙමත්තං නාම.

බොධිවෙමත්තං නාම දීපඞ්කරස්ස භගවතො කපීතනරුක්ඛො බොධි; කොණ්ඩඤ්ඤස්ස භගවතො සාලකල්යාණිරුක්ඛො , මඞ්ගල-සුමන-රෙවත-සොභිතානං නාගරුක්ඛො, අනොමදස්සිස්ස අජ්ජුනරුක්ඛො, පදුමනාරදානං මහාසොණරුක්ඛො, පදුමුත්තරස්ස සලලරුක්ඛො, සුමෙධස්ස නීපො, සුජාතස්ස වෙළු, පියදස්සිනො කකුධො, අත්ථදස්සිස්ස චම්පකරුක්ඛො, ධම්මදස්සිස්ස රත්තකුරවකරුක්ඛො, සිද්ධත්ථස්ස කණිකාරරුක්ඛො, තිස්සස්ස අසනරුක්ඛො, ඵුස්සස්ස ආමලකරුක්ඛො, විපස්සිස්ස පාටලිරුක්ඛො, සිඛිස්ස පුණ්ඩරීකරුක්ඛො, වෙස්සභුස්ස සාලරුක්ඛො, කකුසන්ධස්ස සිරීසරුක්ඛො, කොණාගමනස්ස උදුම්බරරුක්ඛො, කස්සපස්ස නිග්රොධො, ගොතමස්ස අස්සත්ථොති අයං බොධිවෙමත්තං නාම.

පල්ලඞ්කවෙමත්තං නාම දීපඞ්කර-රෙවත-පියදස්සී-අත්ථදස්සී-ධම්මදස්සී-විපස්සීනං තෙපණ්ණාසහත්ථපල්ලඞ්කා අහෙසුං; කොණ්ඩඤ්ඤ-මඞ්ගල-නාරද-සුමෙධානං සත්තපණ්ණාසහත්ථා; සුමනස්ස සට්ඨිහත්ථො පල්ලඞ්කො අහොසි; සොභිත-අනොමදස්සී-පදුම-පදුමුත්තර-ඵුස්සානං අට්ඨත්තිංසහත්ථා, සුජාතස්ස ද්වත්තිංසහත්ථො, සිද්ධත්ථ-තිස්ස-වෙස්සභූනං චත්තාලීසහත්ථා, සිඛිස්ස ද්වත්තිංසහත්ථො , කකුසන්ධස්ස ඡබ්බීසතිහත්ථො, කොණාගමනස්ස වීසතිහත්ථො, කස්සපස්ස පන්නරසහත්ථො, ගොතමස්ස චුද්දසහත්ථො පල්ලඞ්කො අහොසි. අයං පල්ලඞ්කවෙමත්තං නාම. ඉමානි අට්ඨ වෙමත්තානි නාම.

අවිජහිතට්ඨානකථා

සබ්බබුද්ධානං පන චත්තාරි අවිජහිතට්ඨානානි නාම හොන්ති. සබ්බබුද්ධානඤ්හි බොධිපල්ලඞ්කො අවිජහිතො එකස්මිංයෙව ඨානෙ හොති. ධම්මචක්කප්පවත්තනං ඉසිපතනෙ මිගදායෙ අවිජහිතමෙව හොති. දෙවොරොහණකාලෙ සඞ්කස්සනගරද්වාරෙ පඨමක්කපාදට්ඨානං අවිජහිතමෙව හොති. ජෙතවනෙ ගන්ධකුටියා චත්තාරි මඤ්චපාදට්ඨානානි අවිජහිතානෙව හොන්ති. විහාරො පන ඛුද්දකොපි මහන්තොපි හොති. විහාරො න විජහතියෙව, නගරං පන විජහති.

සහජාතපරිච්ඡෙද-නක්ඛත්තපරිච්ඡෙදකථා

අපරං පන අම්හාකංයෙව භගවතො සහජාතපරිච්ඡෙදඤ්ච නක්ඛත්තපරිච්ඡෙදඤ්ච දීපෙසුං. අම්හාකං සබ්බඤ්ඤුබොධිසත්තෙන කිර සද්ධිං රාහුලමාතා ආනන්දත්ථෙරො ඡන්නො කණ්ඩකො අස්සරාජා නිධිකුම්භො මහාබොධි කාළුදායීති ඉමානි සත්ත සහජාතානි. අයං සහජාතපරිච්ඡෙදො. මහාපුරිසො පන උත්තරාසාළ්හනක්ඛත්තෙනෙව මාතුකුච්ඡිං ඔක්කමි, මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමි, ධම්මචක්කං පවත්තෙසි, යමකපාටිහාරියං අකාසි. විසාඛනක්ඛත්තෙන ජාතො ච අභිසම්බුද්ධො ච පරිනිබ්බුතො ච. මාඝනක්ඛත්තෙන තස්ස සාවකසන්නිපාතො ච ආයුසඞ්ඛාරවොසජ්ජනඤ්ච අහොසි. අස්සයුජනක්ඛත්තෙන දෙවොරොහණං. අයං නක්ඛත්තපරිච්ඡෙදොති.

සධම්මතාකථා

ඉදානි පන සබ්බෙසං බුද්ධානං සාධාරණධම්මතං පකාසයිස්සාම. සබ්බබුද්ධානං සමත්තිංසවිධා ධම්මතා. සෙය්යථිදං – පච්ඡිමභවිකබොධිසත්තස්ස සම්පජානස්ස මාතුකුච්ඡිඔක්කමනං, මාතුකුච්ඡියං පල්ලඞ්කෙන නිසීදිත්වා බහිමුඛොලොකනං, ඨිතාය බොධිසත්තමාතුයා විජායනං, අරඤ්ඤෙයෙව මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමනං, කඤ්චනපට්ටෙසු පතිට්ඨිතපාදානං උත්තරාභිමුඛානං සත්තපදවීතිහාරානං ගන්ත්වා චතුද්දිසං ඔලොකෙත්වා සීහනාදනදනං, චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා ජාතමත්තපුත්තානං මහාසත්තානං මහාභිනික්ඛමනං, අරහද්ධජමාදාය පබ්බජිත්වා සබ්බහෙට්ඨිමෙන පරිච්ඡෙදෙන සත්තාහං පධානචරියා, සම්බොධිං පාපුණනදිවසෙ පායාසභොජනං, තිණසන්ථරෙ නිසීදිත්වා සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණාධිගමො, ආනාපානස්සතිකම්මට්ඨානපරිකම්මං, මාරබලවිද්ධංසනං, බොධිපල්ලඞ්කෙයෙව තිස්සො විජ්ජා ආදිං කත්වා අසාධාරණඤාණාදිගුණපටිලාභො, සත්තසත්තාහං බොධිසමීපෙයෙව වීතිනාමනං, මහාබ්රහ්මුනො ධම්මදෙසනත්ථාය ආයාචනං, ඉසිපතනෙ මිගදායෙ ධම්මචක්කප්පවත්තනං, මාඝපුණ්ණමාය චතුරඞ්ගිකසන්නිපාතෙ පාතිමොක්ඛුද්දෙසො, ජෙතවනට්ඨානෙ නිබද්ධවාසො, සාවත්ථිනගරද්වාරෙ යමකපාටිහාරියකරණං, තාවතිංසභවනෙ අභිධම්මදෙසනා, සඞ්කස්සනගරද්වාරෙ දෙවලොකතො ඔතරණං සතතං ඵලසමාපත්තිසමාපජ්ජනං, ද්වීසු වාරෙසු වෙනෙය්යජනාවලොකනං, උප්පන්නෙ වත්ථුම්හි සික්ඛාපදපඤ්ඤාපනං උප්පන්නාය අට්ඨුප්පත්තියා ජාතකකථනං, ඤාතිසමාගමෙ බුද්ධවංසකථනං, ආගන්තුකෙහි භික්ඛූහි පටිසන්ථාරකරණං, නිමන්තිතානං වුට්ඨවස්සානං අනාපුච්ඡා අගමනං, දිවසෙ දිවසෙ පුරෙභත්තපච්ඡාභත්තපඨමමජ්ඣිමපච්ඡිමයාමකිච්චකරණං, පරිනිබ්බානදිවසෙ මංසරසභොජනං, චතුවීසතිකොටිසතසහස්සසමාපත්තියො සමාපජ්ජිත්වා පරිනිබ්බානන්ති ඉමා සමත්තිංස සබ්බබුද්ධානං ධම්මතාති.

අනන්තරායිකධම්මකථා

සබ්බබුද්ධානං චත්තාරො අනන්තරායිකා ධම්මා. කතමෙ චත්තාරො? බුද්ධානං උද්දිස්ස අභිහටානං චතුන්නං පච්චයානං න සක්කා කෙනචි අන්තරායො කාතුං. බුද්ධානං ආයුනො න සක්කා කෙනචි අන්තරායො කාතුං. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො, යං පරූපක්කමෙන තථාගතං ජීවිතා වොරොපෙය්යා’’ති (චූළව. 342). බුද්ධානං ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානං අසීතියා අනුබ්යඤ්ජනානඤ්ච න සක්කා කෙනචි අන්තරායො කාතුං. බුද්ධරංසීනං න සක්කා කෙනචි අන්තරායො කාතුන්ති. ඉමෙ චත්තාරො අනන්තරායිකා ධම්මා නාමාති.

නිගමනකථා

එත්තාවතා ගතා සිද්ධිං, බුද්ධවංසස්ස වණ්ණනා;

සුවණ්ණපදවිඤ්ඤාතවිචිත්තනයසොභිතා.

පොරාණට්ඨකථාමග්ගං, පාළිඅත්ථප්පකාසකං;

ආදායෙව කතා බුද්ධ-වංසස්සට්ඨකථා මයා.

පපඤ්චත්ථං විවජ්ජෙත්වා, මධුරත්ථස්ස සබ්බසො;

සම්පකාසනතො තස්මා, මධුරත්ථප්පකාසිනී.

කාවීරජලසම්පාත-පරිපූතමහීතලෙ;

කාවීරපට්ටනෙ රම්මෙ, නානානාරිනරාකුලෙ.

කාරිතෙ කණ්හදාසෙන, සණ්හවාචෙන සාධුනා;

විහාරෙ විවිධාකාර-චාරුපාකාරගොපුරෙ.

ඡායාසලිලසම්පන්නෙ, දස්සනීයෙ මනොරමෙ;

හතදුජ්ජනසම්බාධෙ, පවිවෙකසුඛෙ සිවෙ.

තත්ථ පාචීනපාසාද-තලෙ පරමසීතලෙ;

වසතා බුද්ධවංසස්ස, මයා සංවණ්ණනා කතා.

යථා බුද්ධවංසස්ස සංවණ්ණනායං, ගතා සාධු සිද්ධිං විනා අන්තරායං;

තථා ධම්මයුත්තා ජනානං විතක්කා, විනාවන්තරායෙන සිද්ධිං වජන්තු.

ඉමං බුද්ධවංසස්ස සංවණ්ණනං මෙ, කරොන්තෙන යං පත්ථිතං පුඤ්ඤජාතං;

සදා තස්ස දෙවානුභාවෙන ලොකො, ධුවං සන්තමච්චන්තමත්ථං පයාතං.

විනස්සන්තු රොගා මනුස්සෙසු සබ්බෙ, පවස්සන්තු දෙවාපි වස්සන්තකාලෙ;

සුඛං හොතු නිච්චං වරං නාරකාපි, පිසාචාපයාතා පිපාසා භවන්තු.

සුරා අච්ඡරානං ගණාදීහි සද්ධිං, චිරං දෙවලොකෙ සුඛං චානුභොන්තු;

චිරං ඨාතු ධම්මො මුනින්දස්ස ලොකෙ, සුඛං ලොකපාලා මහිං පාලයන්තු.

ගරූහි ගීතනාමෙන, බුද්ධදත්තොති විස්සුතො;

ථෙරො කත්වා අට්ඨකථං, මධුරත්ථවිලාසිනිං.

පොත්ථකං ඨපයිත්වෙමං, පරම්පරෙ හිතාවහං;

අචිරට්ඨිතභාවෙන, අහො මච්චුවසං ගතො.

ඉති භාණවාරවසෙන ඡබ්බීසතිභාණවාරා, ගන්ථවසෙන පඤ්චසතාධිකඡසහස්සගන්ථා, අක්ඛරවසෙන තිසහස්සාධිකානි ද්වෙසතසහස්සක්ඛරානි.

අන්තරායං විනා එසා, යථා නිට්ඨං උපාගතා;

තථා සිජ්ඣන්තු සඞ්කප්පා, සත්තානං ධම්මනිස්සිතාති.

ඉති මධුරත්ථවිලාසිනී නාම

බුද්ධවංස-අට්ඨකථා නිට්ඨිතා.