📜

7. රෙවතබුද්ධවංසවණ්ණනා

සුමනස්ස පන භගවතො අපරභාගෙ සාසනෙ චස්ස අන්තරහිතෙ නවුතිවස්සසහස්සායුකා මනුස්සා අනුක්කමෙන පරිහායිත්වා දසවස්සායුකා හුත්වා පුන අනුක්කමෙන වඩ්ඪිත්වා අසඞ්ඛ්යෙය්යායුකා හුත්වා පුන පරිහායමානා සට්ඨිවස්සසහස්සායුකා අහෙසුං. තදා රෙවතො නාම සත්ථා උදපාදි. සොපි පාරමියො පූරෙත්වා අනෙකරතනසමුජ්ජලිතභවනෙ තුසිතභවනෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චවිත්වා සබ්බධනධඤ්ඤවතිසුධඤ්ඤවතීනගරෙ සබ්බාලඞ්කාරසමලඞ්කතඅමිතරුචිරපරිවාරපරිවුතස්ස සිරිවිභවසමුදයෙනාකුලස්ස සබ්බසමිද්ධිවිපුලස්ස විපුලස්ස නාම රඤ්ඤො කුලෙ සබ්බජනනයනාලිපාලිසමාකුලාය සම්ඵුල්ලනයනකුවලයසස්සිරිකසිනිද්ධවදනකමලාකරසොභාසමුජ්ජලාය සුරුචිරමනොහරගුණගණවිපුලාය විපුලාය නාම අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගහෙත්වා දසන්නං මාසානං අච්චයෙන චිත්තකූටපබ්බතතො සුවණ්ණහංසරාජා විය මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමි.

තස්ස පටිසන්ධියං ජාතියඤ්ච පාටිහාරියානි පුබ්බෙ වුත්තනයානෙව අහෙසුං. සුදස්සනරතනග්ඝිආවෙළනාමකා තයො චස්ස පාසාදා අහෙසුං. සුදස්සනාදෙවිප්පමුඛානි තෙත්තිංස ඉත්ථිසහස්සානි පච්චුපට්ඨිතානි අහෙසුං. තාහි පරිවුතො සො සුරයුවතීහි පරිවුතො දෙවකුමාරො විය ඡබ්බස්සසහස්සානි විසයසුඛමනුභවමානො අගාරං අජ්ඣාවසි. සො සුදස්සනාය නාම දෙවියා වරුණෙ නාම තනයෙ ජාතෙ චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා නානාවිරාගතනුවරවසනනිවසනො ආමුක්කමුත්තාහාරමණිකුණ්ඩලො වරකෙයූරමකුටකටකධරො පරමසුරභිගන්ධකුසුමසමලඞ්කතො පරමරුචිරකරනිකරො සරදසමයරජනිකරො විය තාරාගණපරිවුතො විය චන්දො තිදසගණපරිවුතො විය දසසතනයනො බ්රහ්මගණපරිවුතො විය ච හාරිතමහාබ්රහ්මා චතුරඞ්ගිනියා මහතියා සෙනාය පරිවුතො ආජඤ්ඤරථෙන මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා සබ්බාභරණානි ඔමුඤ්චිත්වා භණ්ඩාගාරිකස්ස හත්ථෙ දත්වා ජලජාමලාවිකලනීලකුවලයදලසදිසෙනාතිනිසිතෙනාතිතිඛිණෙනාසිනා සකෙසමකුටං ඡින්දිත්වා ආකාසෙ ඛිපි. තං සක්කො දෙවරාජා සුවණ්ණචඞ්කොටකෙන පටිග්ගහෙත්වා තාවතිංසභවනං නෙත්වා සිනෙරුමුද්ධනි සත්තරතනමයං චෙතියං අකාසි.

මහාපුරිසො පන දෙවදත්තානි කාසායානි පරිදහිත්වා පබ්බජි, එකා ච නං පුරිසකොටි අනුපබ්බජි. සො තෙහි පරිවුතො සත්තමාසෙ පධානචරියං චරිත්වා විසාඛපුණ්ණමාය අඤ්ඤතරාය සාධුදෙවියා නාම සෙට්ඨිධීතාය දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා සාලවනෙ දිවාවිහාරං වීතිනාමෙත්වා සායන්හසමයෙ අඤ්ඤතරෙනාජීවකෙන දින්නා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා මත්තවරනාගගාමී නාගබොධිං පදක්ඛිණං කත්වා තෙපණ්ණාසහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා චතුරඞ්ගවීරියං අධිට්ඨාය නිසීදිත්වා මාරබලං විධමිත්වා සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං පටිවිජ්ඣිත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති (ධ. ප. 153-154) උදානං උදානෙසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘සුමනස්ස අපරෙන, රෙවතො නාම නායකො;

අනුපමො අසදිසො, අතුලො උත්තමො ජිනො’’ති.

රෙවතො කිර සත්ථා බොධිසමීපෙයෙව සත්තසත්තාහානි වීතිනාමෙත්වා ධම්මදෙසනත්ථං බ්රහ්මායාචනං සම්පටිච්ඡිත්වා – ‘‘කස්ස නු ඛො අහං පඨමං ධම්මං දෙසෙය්ය’’න්ති (දී. නි. 2.72; ම. නි. 1.284; 2.341; මහාව. 10) උපධාරෙන්තො අත්තනා සහ පබ්බජිතභික්ඛුකොටියො අඤ්ඤෙ ච බහූ දෙවමනුස්සෙ උපනිස්සයසම්පන්නෙ දිස්වා ආකාසෙන ගන්ත්වා වරුණාරාමෙ ඔතරිත්වා තෙහි පරිවුතො ගම්භීරං නිපුණං තිපරිවට්ටං අප්පටිවත්තියං අඤ්ඤෙන අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තෙත්වා භික්ඛූනං කොටි අරහත්තෙ පතිට්ඨාපෙසි. තීසු මග්ගඵලෙසු පතිට්ඨිතානං ගණනපරිච්ඡෙදො නත්ථි. තෙන වුත්තං –

2.

‘‘සොපි ධම්මං පකාසෙසි, බ්රහ්මුනා අභියාචිතො;

ඛන්ධධාතුවවත්ථානං, අප්පවත්තං භවාභවෙ’’ති.

තත්ථ ඛන්ධධාතුවවත්ථානන්ති පඤ්චන්නං ඛන්ධානං අට්ඨාරසන්නං ධාතූනං නාමරූපවවත්ථානාදිවසෙන විභාගකරණං. සභාවලක්ඛණසාමඤ්ඤලක්ඛණාදිවසෙන රූපාරූපධම්මපරිග්ගහො ඛන්ධධාතුවවත්ථානං නාම. අථ වා ඵෙණපිණ්ඩූපමං රූපං පරිමද්දනාසහනතො ඡිද්දාවඡිද්දාදිභාවතො ච උදකපුබ්බුළකං විය වෙදනා මුහුත්තරමණීයභාවතො, මරීචිකා විය සඤ්ඤා විප්පලම්භනතො, කදලික්ඛන්ධො විය සඞ්ඛාරා අසාරකතො, මායා විය විඤ්ඤාණං වඤ්චනකතො’’ති එවමාදිනාපි නයෙන අනිච්චානුපස්සනාදිවසෙනපි ඛන්ධධාතුවවත්ථානං වෙදිතබ්බං (විභ. අට්ඨ. 26 කමාදිවිනිච්ඡයකථා). අප්පවත්තං භවාභවෙති එත්ථ භවොති වඩ්ඪි, අභවොති හානි. භවොති සස්සතදිට්ඨි , අභවොති උච්ඡෙදදිට්ඨි. භවොති ඛුද්දකභවො, අභවොති මහාභවො. භවොති කාමභවො, අභවොති රූපාරූපභවොති එවමාදිනා නයෙන භවාභවානං අත්ථො වෙදිතබ්බො (ම. නි. අට්ඨ. 2.223; සං. නි. අට්ඨ. 3.5.1080; උදා. අට්ඨ. 20). තෙසං භවාභවානං අප්පවත්තිහෙතුභූතං ධම්මං පකාසෙසීති අත්ථො. අථ වා භවති අනෙනාති භවො, තීසු භවෙසු උප්පත්තිනිමිත්තං කම්මාදිකං. උපපත්තිභවො අභවො නාම. උභයත්ථ නිකන්තියා පහානකරං අප්පවත්තං ධම්මං දෙසෙසීති අත්ථො. තස්ස පන රෙවතබුද්ධස්ස තයොව අභිසමයා අහෙසුං. පඨමො පනස්ස ගණනපථං වීතිවත්තො. තෙන වුත්තං –

3.

‘‘තස්සාභිසමයා තීණි, අහෙසුං ධම්මදෙසනෙ;

ගණනාය න වත්තබ්බො, පඨමාභිසමයො අහූ’’ති.

තත්ථ තීණීති තයො, ලිඞ්ගවිපල්ලාසො කතො, අයං පඨමො අභිසමයො අහොසි.

අථාපරෙන සමයෙන නගරුත්තරෙ උත්තරෙ නගරෙ සබ්බාරින්දමො අරින්දමො නාම රාජා අහොසි. සො කිර භගවන්තං අත්තනො නගරමනුප්පත්තං සුත්වා තීහි ජනකොටීහි පරිවුතො භගවතො පච්චුග්ගමනං කත්වා ස්වාතනාය නිමන්තෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස සත්තාහං මහාදානං පවත්තෙත්වා තිගාවුතවිත්ථතං දීපපූජං කත්වා භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා නිසීදි. අථ භගවා තස්ස මනොනුකූලං විචිත්තනයං ධම්මං දෙසෙසි. තත්ථ දෙවමනුස්සානං කොටිසහස්සස්ස දුතියාභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

4.

‘‘යදා අරින්දමං රාජං, විනෙසි රෙවතො මුනි;

තදා කොටිසහස්සානං, දුතියාභිසමයො අහූ’’ති.

අයං දුතියො අභිසමයො.

අථාපරෙන සමයෙන රෙවතො සත්ථා උත්තරනිගමං නාම උපනිස්සාය විහරන්තො සත්තාහං නිරොධසමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා නිසීදි. තදා කිර උත්තරනිගමවාසිනො මනුස්සා යාගුභත්තඛජ්ජකභෙසජ්ජපානකාදීනි ආහරිත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහාදානං දත්වා භික්ඛූ පරිපුච්ඡිංසු – ‘‘කුහිං, භන්තෙ, භගවා’’ති? තතො තෙසං භික්ඛූ ආහංසු – ‘‘භගවා, ආවුසො, නිරොධසමාපත්තිං සමාපන්නො’’ති. අථාතීතෙ තස්මිං සත්තාහෙ භගවන්තං නිරොධසමාපත්තිතො වුට්ඨිතං සරදසමයෙ සූරියො විය අත්තනො අනූපමාය බුද්ධසිරියා විරොචමානං දිස්වා නිරොධසමාපත්තියා ගුණානිසංසං පුච්ඡිංසු. භගවා ච තෙසං නිරොධසමාපත්තියා ගුණානිසංසං කථෙසි. තදා දෙවමනුස්සානං කොටිසතං අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි. අයං තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

5.

‘‘සත්තාහං පටිසල්ලානා, වුට්ඨහිත්වා නරාසභො;

කොටිසතං නරමරූනං, විනෙසි උත්තමෙ ඵලෙ’’ති.

සුධඤ්ඤවතීනගරෙ පඨමමහාපාතිමොක්ඛුද්දෙසෙ එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතානං අරහන්තානං ගණනපථං වීතිවත්තානං පඨමො සන්නිපාතො අහොසි. මෙඛලනගරෙ කොටිසතසහස්සසඞ්ඛාතානං එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතානං අරහන්තානං දුතියො සන්නිපාතො අහොසි. රෙවතස්ස පන භගවතො ධම්මචක්කානුවත්තකො වරුණො නාම අග්ගසාවකො පඤ්ඤවන්තානං අග්ගො ආබාධිකො අහොසි. තත්ථ ගිලානපුච්ඡනත්ථාය සම්පත්තමහාජනස්ස ලක්ඛණත්තයපරිදීපකං ධම්මං දෙසෙත්වා කොටිසතසහස්සං පුරිසානං එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බාජෙත්වා අරහත්තෙ පතිට්ඨාපෙත්වා චතුරඞ්ගිනිකෙ සන්නිපාතෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. අයං තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –

6.

‘‘සන්නිපාතා තයො ආසුං, රෙවතස්ස මහෙසිනො;

ඛීණාසවානං විමලානං, සුවිමුත්තාන තාදිනං.

7.

‘‘අතික්කන්තා ගණනපථං, පඨමං යෙ සමාගතා;

කොටිසතසහස්සානං, දුතියො ආසි සමාගමො.

8.

‘‘යොපි පඤ්ඤාය අසමො, තස්ස චක්කානුවත්තකො;

සො තදා බ්යාධිතො ආසි, පත්තො ජීවිතසංසයං.

9.

‘‘තස්ස ගිලානපුච්ඡාය, යෙ තදා උපගතා මුනී;

කොටිසතසහස්සා අරහන්තො, තතියො ආසි සමාගමො’’ති.

තත්ථ චක්කානුවත්තකොති ධම්මචක්කානුවත්තකො. පත්තො ජීවිතසංසයන්ති එත්ථ ජීවිතෙ සංසයං ජීවිතසංසයං, ජීවිතක්ඛයං පාපුණාති වා, න වා පාපුණාතීති එවං ජීවිතසංසයං පත්තො, බ්යාධිතස්ස බලවභාවෙන මරති, න මරතීති ජීවිතෙ සංසයං පත්තොති අත්ථො. යෙ තදා උපගතා මුනීති ඉති දීඝභාවෙ සති භික්ඛූනං උපරි හොති, රස්සෙ අනුස්සරෙන සද්ධිං වරුණස්ස උපරි හොති.

තදා අම්හාකං බොධිසත්තො රම්මවතීනගරෙ අතිදෙවො නාම බ්රාහ්මණො හුත්වා බ්රාහ්මණධම්මෙ පාරං ගතො රෙවතං සම්මාසම්බුද්ධං දිස්වා තස්ස ධම්මකථං සුත්වා සරණෙසු පතිට්ඨාය සිලොකසහස්සෙන දසබලං කිත්තෙත්වා සහස්සග්ඝනිකෙන උත්තරාසඞ්ගෙන භගවන්තං පූජෙසි. සොපි නං බුද්ධො බ්යාකාසි – ‘‘ඉතො කප්පසතසහස්සාධිකානං ද්වින්නං අසඞ්ඛ්යෙය්යානං මත්ථකෙ ගොතමො නාම බුද්ධො භවිස්සතී’’ති. තෙන වුත්තං –

10.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, අතිදෙවො නාම බ්රාහ්මණො;

උපගන්ත්වා රෙවතං බුද්ධං, සරණං තස්ස ගඤ්ඡහං.

11.

‘‘තස්ස සීලං සමාධිඤ්ච, පඤ්ඤාගුණමනුත්තමං;

ථොමයිත්වා යථාථාමං, උත්තරීයමදාසහං.

12.

‘‘සොපි මං බුද්ධො බ්යාකාසි, රෙවතො ලොකනායකො;

අපරිමෙය්යිතො කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

13.

‘පධානං පදහිත්වාන…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉම’’’න්ති. –

අට්ඨ ගාථා විත්ථාරෙතබ්බා.

14.

‘‘තස්සාපි වචනං සුත්වා, භිය්යො චිත්තං පසාදයිං;

උත්තරිං වතමධිට්ඨාසිං, දසපාරමිපූරියා.

15.

‘‘තදාපි තං බුද්ධධම්මං, සරිත්වා අනුබ්රූහයිං;

ආහරිස්සාමි තං ධම්මං, යං මය්හං අභිපත්ථිත’’න්ති.

තත්ථ සරණං තස්ස ගඤ්ඡහන්ති තං සරණං අගඤ්ඡිං අහං, උපයොගත්ථෙ සාමිවචනං. පඤ්ඤාගුණන්ති පඤ්ඤාසම්පත්තිං. අනුත්තමන්ති සෙට්ඨං. ‘‘පඤ්ඤාවිමුත්තිගුණමුත්තම’’න්තිපි පාඨො, සො උත්තානොව. ථොමයිත්වාති ථොමෙත්වා වණ්ණයිත්වා. යථාථාමන්ති යථාබලං. උත්තරීයන්ති උත්තරාසඞ්ගං. අදාසහන්ති අදාසිං අහං. බුද්ධධම්මන්ති බුද්ධභාවකරං ධම්මං, පාරමීධම්මන්ති අත්ථො. සරිත්වාති අනුස්සරිත්වා. අනුබ්රූහයින්ති අභිවඩ්ඪෙසිං. ආහරිස්සාමීති ආනයිස්සාමි. තං ධම්මන්ති තං බුද්ධත්තං. යං මය්හං අභිපත්ථිතන්ති යං මයා අභිපත්ථිතං බුද්ධත්තං, තං ආහරිස්සාමීති අත්ථො.

තස්ස පන රෙවතස්ස භගවතො නගරං සුධඤ්ඤවතී නාම අහොසි, පිතා විපුලො නාම ඛත්තියො, මාතා විපුලා නාම, වරුණො ච බ්රහ්මදෙවො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, සම්භවො නාම උපට්ඨාකො, භද්දා ච සුභද්දා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, නාගරුක්ඛො බොධි, සරීරං අසීතිහත්ථුබ්බෙධං අහොසි, ආයු සට්ඨිවස්සසහස්සානි, සුදස්සනා නාම අග්ගමහෙසී, වරුණො නාම පුත්තො, ආජඤ්ඤරථෙන නික්ඛමි.

‘‘තස්ස දෙහාභිනික්ඛන්තං, පභාජාලමනුත්තරං;

දිවා චෙව තදා රත්තිං, නිච්චං ඵරති යොජනං.

‘‘ධාතුයො මම සබ්බාපි, විකිරන්තූති සො ජිනො;

අධිට්ඨාසි මහාවීරො, සබ්බසත්තානුකම්පකො.

‘‘මහානාගවනුය්යානෙ, මහතො නගරස්ස සො;

පූජිතො නරමරූහි, පරිනිබ්බායි රෙවතො’’ති.

තෙන වුත්තං –

16.

‘‘නගරං සුධඤ්ඤවතී නාම, විපුලො නාම ඛත්තියො;

විපුලා නාම ජනිකා, රෙවතස්ස මහෙසිනො.

21.

‘‘වරුණො බ්රහ්මදෙවො ච, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

සම්භවො නාමුපට්ඨාකො, රෙවතස්ස මහෙසිනො.

22.

‘‘භද්දා චෙව සුභද්දා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

සොපි බුද්ධො අසමසමො, නාගමූලෙ අබුජ්ඣථ.

23.

‘‘පදුමො කුඤ්ජරො චෙව, අහෙසුං අග්ගුපට්ඨකා;

සිරිමා චෙව යසවතී, අහෙසුං අග්ගුපට්ඨිකා.

24.

‘‘උච්චත්තනෙන සො බුද්ධො, අසීතිහත්ථමුග්ගතො;

ඔභාසෙති දිසා සබ්බා, ඉන්දකෙතුව උග්ගතො.

25.

‘‘තස්ස සරීරෙ නිබ්බත්තා, පභාමාලා අනුත්තරා;

දිවා වා යදි වා රත්තිං, සමන්තා ඵරති යොජනං.

26.

‘‘සට්ඨිවස්සසහස්සානි , ආයු විජ්ජති තාවදෙ;

තාවතා දිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.

27.

‘‘දස්සයිත්වා බුද්ධබලං අමතං ලොකෙ පකාසයං;

නිබ්බායි අනුපාදානො, යථග්ගුපාදානසඞ්ඛයා.

28.

‘‘සො ච කායො රතනනිභො, සො ච ධම්මො අසාදිසො;

සබ්බං තමන්තරහිතං, නනු රිත්තා සබ්බසඞ්ඛාරා’’ති.

තත්ථ ඔභාසෙතීති පකාසයති. උග්ගතොති උස්සිතො. පභාමාලාති පභාවෙලා. යථග්ගීති අග්ගි විය. උපාදානසඞ්ඛයාති ඉන්ධනක්ඛයා. සො ච කායො රතනනිභොති සො ච තස්ස භගවතො කායො සුවණ්ණවණ්ණො. ‘‘තඤ්ච කායං රතනනිභ’’න්තිපි පාඨො, ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වුත්තං. සොයෙව පනස්සත්ථො. සෙසගාථාසු සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

රෙවතබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො පඤ්චමො බුද්ධවංසො.