📜

8. සොභිතබුද්ධවංසවණ්ණනා

තස්ස පන අපරභාගෙ තස්ස සාසනෙපි අන්තරහිතෙ සොභිතො නාම බොධිසත්තො කප්පසතසහස්සාධිකානි චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා තත්ථ යාවතායුකං ඨත්වා දෙවෙහි ආයාචිතො තුසිතපුරතො චවිත්වා සුධම්මනගරෙ සුධම්මරාජස්ස කුලෙ සුධම්මාය නාම දෙවියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං අග්ගහෙසි. සො දසන්නං මාසානං අච්චයෙන සුධම්මුය්යානෙ මාතුකුච්ඡිතො පරිසුද්ධවිරාජිතඝනමෙඝපටලතො පුණ්ණචන්දො විය නික්ඛමි. තස්ස පටිසන්ධියං ජාතියඤ්ච පාටිහාරියානි පුබ්බෙ වුත්තප්පකාරානි.

සො දසවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසිත්වා සත්තත්තිංසනාටකිත්ථිසහස්සානං අග්ගාය අග්ගමහෙසියා මඛිලදෙවියා කුච්ඡිස්මිං සීහකුමාරෙ නාම පුත්තෙ උප්පන්නෙ චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා සඤ්ජාතසංවෙගො පාසාදෙයෙව පබ්බජිත්වා තත්ථෙව ආනාපානස්සතිසමාධිං භාවෙත්වා චත්තාරි ඣානානි පටිලභිත්වා සත්තාහං තත්ථෙව පධානචරියමචරි. තතො මඛිලමහාදෙවියා දින්නං පරමමධුරං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා අභිනික්ඛමනත්ථාය චිත්තමුප්පාදෙසි – ‘‘අයං පාසාදො අලඞ්කතපටියත්තො මහාජනස්ස පස්සන්තස්සෙව ආකාසෙන ගන්ත්වා බොධිරුක්ඛං මජ්ඣෙකත්වා පථවියං ඔතරතු, ඉමා ච ඉත්ථියො මයි බොධිමූලෙ නිසින්නෙ අවුත්තා සයමෙව පාසාදතො නික්ඛමන්තූ’’ති. සහචිත්තුප්පාදා පාසාදො ච සුධම්මරාජභවනතො උප්පතිත්වා අසිතඤ්ජනසඞ්කාසමාකාසමබ්භුග්ගඤ්ඡි. සො සමොසරිතසුරභිකුසුමදාමසමලඞ්කතපාසාදතලො සකලම්පි ගගනතලං සමලඞ්කුරුමානො විය කනකරසධාරාසදිසරුචිරකරනිකරො දිවසකරො විය ච සරදසමයරජනිකරො විය ච විරොචමානො විලම්බමානවිවිධවිචිත්තකිඞ්කිණිකජාලො යස්ස කිර වාතෙරිතස්ස සුකුසලජනවාදිතස්ස පඤ්චඞ්ගිකස්ස තුරියස්ස විය සද්දො වග්ගු ච රජනීයො ච කමනීයො ච අහොසි.

දූරතො පට්ඨාය සුය්යමානෙන මධුරෙන සරෙන සත්තානං සොතානි ඔදහමානො ඝරචච්චරචතුක්කවීථිආදීසු ඨත්වා පවත්තිතකථාසල්ලාපෙසු මනුස්සෙසු නාතිනීචෙන නාතිඋච්චෙන තරුවරවනමත්ථකාවිදූරෙනාකාසෙන පලොභයමානො විය තරුවරසාඛානානාරතනජුතිවිසරසමුජ්ජලෙන වණ්ණෙන ජනනයනානි ආකඩ්ඪෙන්තො විය ච පුඤ්ඤානුභාවං සමුග්ඝොසයන්තො විය ච ගගනතලං පටිපජ්ජි. තත්ථ නාටකිත්ථියොපි පඤ්චඞ්ගිකස්ස වරතුරියස්ස මධුරෙන සරෙන උපගායිංසු චෙව විලපිංසු ච. චතුරඞ්ගිනී කිරස්ස සෙනාපි අලඞ්කාර-කායාභරණ-ජුති-සමුදය-සමුජ්ජොතනානාවිරාග-සුරභිකුසුමවසනාභරණසොභිතා අමරවරසෙනා විය පරමරුචිරදස්සනා ධරණී විය ගගනතලෙන පාසාදං පරිවාරෙත්වා අගමාසි.

තතො පාසාදො ගන්ත්වා අට්ඨාසීතිහත්ථුබ්බෙධං උජුවිපුලවට්ටක්ඛන්ධං කුසුමපල්ලවමකුලසමලඞ්කතං නාගරුක්ඛං මජ්ඣෙකත්වා ඔතරිත්වා භූමියං පතිට්ඨහි. නාටකිත්ථියො ච කෙනචි අවුත්තාව තතො පාසාදතො ඔතරිත්වා පක්කමිංසු. අනෙකගුණසොභිතො කිර සොභිතොපි මහාපුරිසො මහාජනකතපරිවාරොයෙව රත්තියා තීසු යාමෙසු තිස්සො විජ්ජායො උප්පාදෙසි. මාරබලං පනස්ස ධම්මතාබලෙනෙව යථාගතමගමාසි. පාසාදො පන තත්ථෙව අට්ඨාසි. සොභිතො පන භගවතා සම්බොධිං පත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති උදානං උදානෙත්වා බොධිසමීපෙයෙව සත්තසත්තාහං වීතිනාමෙත්වා බ්රහ්මුනො ධම්මජ්ඣෙසනං පටිජානිත්වා – ‘‘කස්ස නු ඛො පඨමං ධම්මං දෙසෙය්ය’’න්ති බුද්ධචක්ඛුනා ඔලොකෙන්තො අත්තනො වෙමාතිකෙ කනිට්ඨභාතිකෙ අසමකුමාරඤ්ච සුනෙත්තකුමාරඤ්ච දිස්වා – ‘‘ඉමෙ ද්වෙ කුමාරා උපනිස්සයසම්පන්නා ගම්භීරං නිපුණං ධම්මං පටිවිජ්ඣිතුං සමත්ථා, හන්දාහං ඉමෙසං ධම්මං දෙසෙය්ය’’න්ති ආකාසෙනාගන්ත්වා සුධම්මුය්යානෙ ඔතරිත්වා ද්වෙපි කුමාරෙ උය්යානපාලෙන පක්කොසාපෙත්වා තෙහි සපරිවාරෙහි පරිවුතො මහාජනමජ්ඣෙ ධම්මචක්කං පවත්තෙසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘රෙවතස්ස අපරෙන, සොභිතො නාම නායකො;

සමාහිතො සන්තචිත්තො, අසමො අප්පටිපුග්ගලො.

2.

‘‘සො ජිනො සකගෙහම්හි, මානසං විනිවත්තයි;

පත්වාන කෙවලං බොධිං, ධම්මචක්කං පවත්තයි.

3.

‘‘යාව හෙට්ඨා අවීචිතො, භවග්ගා චාපි උද්ධතො;

එත්ථන්තරෙ එකපරිසා, අහොසි ධම්මදෙසනෙ.

4.

‘‘තාය පරිසාය සම්බුද්ධො, ධම්මචක්කං පවත්තයි;

ගණනාය න වත්තබ්බො, පඨමාභිසමයො අහූ’’ති.

තත්ථ සකගෙහම්හීති අත්තනො භවනෙයෙව, අන්තොපාසාදතලෙයෙවාති අත්ථො. මානසං විනිවත්තයීති චිත්තං පරිවත්තෙසි, සකගෙහෙ ඨත්වා සත්තදිවසබ්භන්තරෙයෙව පුථුජ්ජනභාවතො චිත්තං විනිවත්තෙත්වා බුද්ධත්තං පාපුණීති අත්ථො. හෙට්ඨාති හෙට්ඨතො. භවග්ගාති අකනිට්ඨභවනතො. තාය පරිසායාති තස්සා පරිසාය මජ්ඣෙ. ගණනාය න වත්තබ්බොති ගණනපථමතීතාති අත්ථො. පඨමාභිසමයොති පඨමො ධම්මාභිසමයො. අහූති ගණනාය න වත්තබ්බා පරිසා අහොසීති අත්ථො. ‘‘පඨමෙ අභිසමිංසුයෙවා’’තිපි පාඨො, තස්ස පඨමධම්මදෙසනෙ අභිසමිංසු යෙ ජනා, තෙ ගණනාය න වත්තබ්බාති අත්ථො.

අථාපරෙන සමයෙන සුදස්සනනගරද්වාරෙ චිත්තපාටලියා මූලෙ යමකපාටිහාරියං කත්වා නවකනකමණිමයභවනෙ තාවතිංසභවනෙ පාරිච්ඡත්තකමූලෙ පණ්ඩුකම්බලසිලාතලෙ නිසීදිත්වා අභිධම්මං දෙසෙසි. දෙසනාපරියොසානෙ නවුතිකොටිසහස්සානං ධම්මාභිසමයො අහොසි. අයං දුතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

5.

‘‘තතො පරම්පි දෙසෙන්තෙ, මරූනඤ්ච සමාගමෙ;

නවුතිකොටිසහස්සානං, දුතියාභිසමයො අහූ’’ති.

අථාපරෙන සමයෙන සුදස්සනනගරෙ ජයසෙනො නාම රාජකුමාරො යොජනප්පමාණං විහාරං කාරෙත්වා අසොකස්සකණ්ණචම්පකනාගපුන්නාගවකුලසුරභිචූතපනසාසනසාලකුන්ද- සහකාරකරවීරාදිතරුවරනිරන්තරං ආරාමං රොපෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිය්යාතෙසි. දානානුමොදනං කත්වා යාගං වණ්ණෙත්වා භගවා ධම්මං දෙසෙසි. තදා කොටිසතසහස්සසත්තනිකායස්ස ධම්මාභිසමයො අහොසි. අයං තතියාභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

6.

‘‘පුනාපරං රාජපුත්තො, ජයසෙනො නාම ඛත්තියො;

ආරාමං රොපයිත්වාන, බුද්ධෙ නිය්යාතයී තදා.

7.

‘‘තස්ස යාගං පකිත්තෙන්තො, ධම්මං දෙසෙසි චක්ඛුමා;

තදා කොටිසහස්සානං, තතියාභිසමයො අහූ’’ති.

පුන උග්ගතො නාම රාජා සුනන්දනගරෙ සුනන්දං නාම විහාරං කාරෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අදාසි. තස්මිං දානෙ එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතානං කොටිසතං අරහන්තානං සන්නිපාතො , තෙසං මජ්ඣෙ සොභිතො භගවා පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. අයං පඨමො සන්නිපාතො අහොසි. පුන මෙඛලානගරෙ ධම්මගණො ධම්මගණාරාමං නාම පවරාරාමං මහාවිහාරං කාරෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දත්වා සහ සබ්බපරික්ඛාරෙහි දානං අදාසි. තස්මිං සමාගමෙ එහිභික්ඛුභාවෙන පබ්බජිතානං නවුතියා අරහන්තකොටීනං සන්නිපාතෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. අයං දුතියො සන්නිපාතො අහොසි. යදා පන භගවා දසසතනයනපුරෙ වස්සං වසිත්වා පවාරණාය සුරවරපරිවුතො ඔතරි, තදා අසීතියා අරහන්තකොටීහි සද්ධිං චතුරඞ්ගිකෙ සන්නිපාතෙ පවාරෙසි. අයං තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –

8.

‘‘සන්නිපාතා තයො ආසුං, සොභිතස්ස මහෙසිනො;

ඛීණාසවානං විමලානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.

9.

‘‘උග්ගතො නාම සො රාජා, දානං දෙති නරුත්තමෙ;

තම්හි දානෙ සමාගඤ්ඡුං, අරහන්තා සතකොටියො.

10.

‘‘පුනාපරං පුරගණො, දෙති දානං නරුත්තමෙ;

තදා නවුතිකොටීනං, දුතියො ආසි සමාගමො.

11.

‘‘දෙවලොකෙ වසිත්වාන, යදා ඔරොහතී ජිනො;

තදා අසීතිකොටීනං, තතියො ආසි සමාගමො’’ති.

තදා කිර අම්හාකං බොධිසත්තො රම්මවතීනගරෙ උභතො සුජාතො ‘සුජාතො’ නාම බ්රාහ්මණො හුත්වා සොභිතස්ස භගවතො ධම්මදෙසනං සුත්වා සරණෙසු පතිට්ඨාය බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස තෙමාසං මහාදානමදාසි. සොපි නං ‘‘අනාගතෙ ගොතමො නාම බුද්ධො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං –

12.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, සුජාතො නාම බ්රාහ්මණො;

තදා සසාවකං බුද්ධං, අන්නපානෙන තප්පයිං.

13.

‘‘සොපි මං බුද්ධො බ්යාකාසි, සොභිතො ලොකනායකො;

අපරිමෙය්යිතො කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

14.

‘‘පධානං පදහිත්වාන…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉමං.

15.

‘‘තස්සාපි වචනං සුත්වා, හට්ඨො සංවිග්ගමානසො;

තමෙවත්ථමනුප්පත්තියා, උග්ගං ධිතිමකාසහ’’න්ති.

තත්ථ තමෙවත්ථමනුප්පත්තියාති තස්ස බුද්ධත්තස්ස අනුප්පත්තිඅත්ථං, තස්ස පන සොභිතබුද්ධස්ස – ‘‘අනාගතෙ අයං ගොතමො නාම බුද්ධො භවිස්සතී’’ති වචනං සුත්වා ‘‘අවිතථවචනා හි බුද්ධා’’ති බුද්ධත්තප්පත්තිඅත්ථන්ති අත්ථො. උග්ගන්ති තිබ්බං ඝොරං. ධිතින්ති වීරියං. අකාසහන්ති අකාසිං අහං.

තස්ස පන සොභිතස්ස භගවතො සුධම්මං නාම නගරං අහොසි, පිතා සුධම්මො නාම රාජා, මාතා සුධම්මා නාම දෙවී, අසමො ච සුනෙත්තො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, අනොමො නාමුපට්ඨාකො, නකුලා ච සුජාතා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, නාගරුක්ඛො බොධි, අට්ඨපණ්ණාසහත්ථුබ්බෙධං සරීරං අහොසි, නවුතිවස්සසහස්සානි ආයුප්පමාණං, මඛිලා නාමස්ස මහාදෙවී, සීහකුමාරො නාම අත්රජො, නාටකිත්ථීනං සත්තත්තිංසසහස්සානි නවවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. පාසාදෙන අභිනික්ඛමි. ජයසෙනො නාම රාජා උපට්ඨාකො. සෙතාරාමෙ කිර වසීති. තෙන වුත්තං –

16.

‘‘සුධම්මං නාම නගරං, සුධම්මො නාම ඛත්තියො;

සුධම්මා නාම ජනිකා, සොභිතස්ස මහෙසිනො.

21.

‘‘අසමො ච සුනෙත්තො ච, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

අනොමො නාමුපට්ඨාකො, සොභිතස්ස මහෙසිනො.

22.

‘‘නකුලා ච සුජාතා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බුජ්ඣමානො ච සො බුද්ධො, නාගමූලෙ අබුජ්ඣථ.

24.

‘‘අට්ඨපණ්ණාසරතනං , අච්චුග්ගතො මහාමුනි;

ඔභාසෙති දිසා සබ්බා, සතරංසීව උග්ගතො.

25.

‘‘තථා සුඵුල්ලං පවනං, නානාගන්ධෙහි ධූපිතං;

තථෙව තස්ස පාවචනං, සීලගන්ධෙහි ධූපිතං.

26.

‘‘යථාපි සාගරො නාම, දස්සනෙන අතප්පියො;

තථෙව තස්ස පාවචනං, සවනෙන අතප්පියං.

27.

‘‘නවුතිවස්සසහස්සානි , ආයු විජ්ජති තාවදෙ;

තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.

28.

‘‘ඔවාදං අනුසිට්ඨිඤ්ච, දත්වාන සෙසකෙ ජනෙ;

හුතාසනොව තාපෙත්වා, නිබ්බුතො සො සසාවකො.

29.

‘‘සො ච බුද්ධො අසමසමො, තෙපි සාවකා බලප්පත්තා;

සබ්බං තමන්තරහිතං, නනු රිත්තා සබ්බසඞ්ඛාරා’’ති.

තත්ථ සතරංසීවාතිආදිච්චො විය, සබ්බා දිසා ඔභාසෙතීති අත්ථො. පවනන්ති මහාවනං. ධූපිතන්ති වාසිතං ගන්ධිතං. අතප්පියොති අතිත්තිකරො, අතිත්තිජනනො වා. තාවදෙති තස්මිං කාලෙ, තාවතකං කාලන්ති අත්ථො. තාරෙසීති තාරයී. ඔවාදන්ති සකිං වාදො ඔවාදො නාම. අනුසිට්ඨින්ති පුනප්පුනං වචනං අනුසිට්ඨි නාම. සෙසකෙ ජනෙති සච්චප්පටිවෙධං අප්පත්තස්ස සෙසජනස්ස, සාමිඅත්ථෙ භුම්මවචනං. හුතාසනොව තාපෙත්වාති අග්ගි විය තප්පෙත්වා. අයමෙව වා පාඨො, උපාදානක්ඛයා භගවා පරිනිබ්බුතොති අත්ථො. සෙසගාථාසු සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

සොභිතබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො ඡට්ඨො බුද්ධවංසො.