📜

9. අනොමදස්සීබුද්ධවංසවණ්ණනා

සොභිතබුද්ධෙ පන පරිනිබ්බුතෙ තස්ස අපරභාගෙ එකමසඞ්ඛ්යෙය්යං බුද්ධුප්පාදරහිතං අහොසි. අතීතෙ පන තස්මිං අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ එකස්මිං කප්පෙ තයො බුද්ධා නිබ්බත්තිංසු අනොමදස්සී, පදුමො, නාරදොති. තත්ථ අනොමදස්සී භගවා සොළස අසඞ්ඛ්යෙය්යානි කප්පසතසහස්සඤ්ච පාරමියො පූරෙත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා දෙවෙහි අභියාචිතො තතො චවිත්වා චන්දවතියං නාම රාජධානියං යසවා නාමස්ස රඤ්ඤො කුලෙ සමුස්සිතචාරුපයොධරාය යසොධරාය නාම අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං අග්ගහෙසි. අනොමදස්සිකුමාරෙ කිර යසොධරාය දෙවියා කුච්ඡිගතෙ තස්ස පුඤ්ඤප්පභාවෙන පභා අසීතිහත්ථප්පමාණං ඨානං ඵරිත්වා අට්ඨාසි. චන්දසූරියප්පභාහි අනභිභවනීයාව අහොසි. සා දසන්නං මාසානං අච්චයෙන බොධිසත්තං සුචන්දනුය්යානෙ විජායි. පාටිහාරියානි හෙට්ඨා වුත්තනයානෙව.

නාමග්ගහණදිවසෙ පනස්ස නාමං ගණ්හන්තා, යස්මා ජාතියං ආකාසතො සත්ත රතනානි පතිංසු, තස්මා අනොමානං රතනානං උප්පත්තිහෙතුභූතත්තා ‘‘අනොමදස්සී’’ති නාමමකංසු. සො අනුක්කමෙන වුද්ධිප්පත්තො දිබ්බෙහි කාමගුණෙහි පරිචාරියමානො දසවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. තස්ස කිර සිරි උපසිරි සිරිවඩ්ඪොති තයො පාසාදා අහෙසුං. සිරිමාදෙවිප්පමුඛානි තෙවීසති ඉත්ථිසහස්සානි පච්චුපට්ඨිතානි අහෙසුං. සො සිරිමාය දෙවියා උපවාණෙ නාම පුත්තෙ ජාතෙ චත්තාරි නිමිත්තානි දිස්වා සිවිකායානෙන මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා පබ්බජි. තං තිස්සො ජනකොටියො අනුපබ්බජිංසු.

තෙහි පරිවුතො මහාපුරිසො දස මාසෙ පධානචරියං චරි. තතො විසාඛපුණ්ණමාය අනුපමබ්රාහ්මණගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා අනුපමසෙට්ඨිධීතාය දින්නං මධුපායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා සාලවනෙ දිවාවිහාරං වීතිනාමෙත්වා අනොමනාමාජීවකෙන දින්නා අට්ඨ තිණමුට්ඨියො ගහෙත්වා අජ්ජුනරුක්ඛබොධිං පදක්ඛිණං කත්වා අට්ඨත්තිංසහත්ථවිත්ථතං තිණසන්ථරං සන්ථරිත්වා චතුරඞ්ගවීරියං අධිට්ඨාය පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා සමාරං මාරබලං විද්ධංසෙත්වා තීසු යාමෙසු තිස්සො විජ්ජා උප්පාදෙත්වා – ‘‘අනෙකජාතිසංසාරං…පෙ… තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා’’ති උදානං උදානෙසි. තෙන වුත්තං –

1.

‘‘සොභිතස්ස අපරෙන, සම්බුද්ධො ද්විපදුත්තමො;

අනොමදස්සී අමිතයසො, තෙජස්සී දුරතික්කමො.

2.

‘‘සො ඡෙත්වා බන්ධනං සබ්බං, විද්ධංසෙත්වා තයො භවෙ;

අනිවත්තිගමනං මග්ගං, දෙසෙසි දෙවමානුසෙ.

3.

‘‘සාගරොව අසඞ්ඛොභො, පබ්බතොව දුරාසදො;

ආකාසොව අනන්තො සො, සාලරාජාව ඵුල්ලිතො.

4.

‘‘දස්සනෙනපි තං බුද්ධං, තොසිතා හොන්ති පාණිනො;

බ්යාහරන්තං ගිරං සුත්වා, අමතං පාපුණන්ති තෙ’’ති.

තත්ථ අනොමදස්සීති අනුපමදස්සනො, අමිතදස්සනො වා. අමිතයසොති අමිතපරිවාරො, අමිතකිත්ති වා. තෙජස්සීති සීලසමාධිපඤ්ඤාතෙජෙන සමන්නාගතො. දුරතික්කමොති දුප්පධංසියො, අඤ්ඤෙන දෙවෙන වා මාරෙන වා කෙනචි වා අතික්කමිතුං අසක්කුණෙය්යොති අත්ථො. සොඡෙත්වා බන්ධනං සබ්බන්ති සබ්බං දසවිධං සංයොජනං ඡින්දිත්වා. විද්ධංසෙත්වා තයො භවෙති තිභවූපගං කම්මං කම්මක්ඛයකරඤාණෙන විද්ධංසෙත්වා, අභාවං කත්වාති අත්ථො. අනිවත්තිගමනං මග්ගන්ති නිවත්තියා පවත්තියා පටිපක්ඛභූතං නිබ්බානං අනිවත්තීති වුච්චති, තං අනිවත්තිං ගච්ඡති අනෙනාති අනිවත්තිගමනො. තං අනිවත්තිගමනං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං දෙසෙසීති අත්ථො. ‘‘දස්සෙතී’’තිපි පාඨො, සොයෙවත්ථො. දෙවමානුසෙති දෙවමනුස්සානං, සාමිඅත්ථෙ උපයොගවචනං දට්ඨබ්බං.

අසඞ්ඛොභොති ඛොභෙතුං චාලෙතුං අසක්කුණෙය්යොති අක්ඛොභියො. යථා හි සමුද්දො චතුරාසීතියොජනසහස්සගම්භීරො අනෙකයොජනසහස්සභූතාවාසො අක්ඛොභියො, එවං අක්ඛොභියොති අත්ථො. ආකාසොව අනන්තොති යථා පන ආකාසස්ස අන්තො නත්ථි, අථ ඛො අනන්තො අප්පමෙය්යො අපාරො, එවං භගවාපි බුද්ධගුණෙහි අනන්තො අප්පමෙය්යො අපාරො. සොති සො භගවා. සාලරාජාව ඵුල්ලිතොති සබ්බලක්ඛණානුබ්යඤ්ජනසමලඞ්කතසරීරත්තා සුඵුල්ලිතසාලරාජා විය සොභතීති අත්ථො. දස්සනෙනපි තං බුද්ධන්ති තස්ස බුද්ධස්ස දස්සනෙනාපීති අත්ථො. ඊදිසෙසුපි සාමිවචනං පයුජ්ජන්ති සද්දසත්ථවිදූ. තොසිතාති පරිතොසිතා පීණිතා. බ්යාහරන්තන්ති බ්යාහරන්තස්ස, සාමිඅත්ථෙ උපයොගවචනං. අමතන්ති නිබ්බානං. පාපුණන්තීති අධිගච්ඡන්ති. තෙති යෙ තස්ස ගිරං ධම්මදෙසනං සුණන්ති, තෙ අමතං පාපුණන්තීති අත්ථො.

භගවා පන බොධිමූලෙ සත්තසත්තාහං වීතිනාමෙත්වා බ්රහ්මුනා ආයාචිතො ධම්මදෙසනාය බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං ඔලොකෙන්තො අත්තනා සහ පබ්බජිතෙ තිකොටිසඞ්ඛෙ ජනෙ උපනිස්සයසම්පන්නෙ දිස්වා – ‘‘කත්ථ නු ඛො තෙ එතරහි විහරන්තී’’ති උපධාරෙන්තො සුභවතීනගරෙ සුදස්සනුය්යානෙ විහරන්තෙ දිස්වා ආකාසෙන ගන්ත්වා සුදස්සනුය්යානෙ ඔතරි. සො තෙහි පරිවුතො සදෙවමනුස්සාය පරිසාය මජ්ඣෙ ධම්මචක්කං පවත්තෙසි. තත්ථ කොටිසතානං පඨමාභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

5.

‘‘ධම්මාභිසමයො තස්ස, ඉද්ධො ඵීතො තදා අහු;

කොටිසතානි අභිසමිංසු, පඨමෙ ධම්මදෙසනෙ’’ති.

තත්ථ ඵීතොති ඵාතිප්පත්තො බාහුජඤ්ඤවසෙන. කොටිසතානීති කොටීනං සතානි කොටිසතානි. ‘‘කොටිසතයො’’තිපි පාඨො, තස්ස සතකොටියොති අත්ථො.

අථාපරෙන සමයෙන ඔසධීනගරද්වාරෙ අසනරුක්ඛමූලෙ යමකපාටිහාරියං කත්වා අසුරෙහි දුරභිභවනෙ තාවතිංසභවනෙ පණ්ඩුකම්බලසිලායං නිසින්නො තෙමාසං අභිධම්මවස්සං වස්සාපයි. තදා අසීතිදෙවතාකොටියො අභිසමිංසු. තෙන වුත්තං –

6.

‘‘තතො පරං අභිසමයෙ, වස්සන්තෙ ධම්මවුට්ඨියො;

අසීතිකොටියොභිසමිංසු, දුතියෙ ධම්මදෙසනෙ’’ති.

තත්ථ වස්සන්තෙති බුද්ධමහාමෙඝෙ වස්සන්තෙ. ධම්මවුට්ඨියොති ධම්මකථාවස්සවුට්ඨියො.

තතො අපරෙන සමයෙන මඞ්ගලපඤ්හානිද්දෙසෙ අට්ඨසත්තති කොටියො අභිසමිංසු. සො තතියො අභිසමයො අහොසි. තෙන වුත්තං –

7.

‘‘තතො පරම්පි වස්සන්තෙ, තප්පයන්තෙ ච පාණිනං;

අට්ඨසත්තතිකොටීනං, තතියාභිසමයො අහූ’’ති.

තත්ථ වස්සන්තෙති ධම්මකථාසලිලධාරං වස්සන්තෙ. තප්පයන්තෙති ධම්මාමතවස්සෙන තප්පයන්තෙ, තප්පනං කරොන්තෙ භගවතීති අත්ථො.

අනොමදස්සිස්සපි භගවතො තයො සාවකසන්නිපාතා අහෙසුං. තත්ථ සොරෙය්යනගරෙ ඉසිදත්තස්ස රඤ්ඤො ධම්මෙ දෙසියමානෙ පසීදිත්වා එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතානං අට්ඨන්නං අරහන්තසතසහස්සානං මජ්ඣෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. අයං පඨමො සන්නිපාතො අහොසි. රාධවතීනගරෙ සුන්දරින්ධරස්ස නාම රඤ්ඤො ධම්මෙ දෙසියමානෙ එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතානං සත්තන්නං අරහන්තසතසහස්සානං මජ්ඣෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. අයං දුතියො සන්නිපාතො අහොසි. පුන සොරෙය්යනගරෙයෙව සොරෙය්යරඤ්ඤා සහ එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජාය පබ්බජිතානං ඡන්නං අරහන්තසතසහස්සානං මජ්ඣෙ පාතිමොක්ඛං උද්දිසි. අයං තතියො සන්නිපාතො අහොසි. තෙන වුත්තං –

8.

‘‘සන්නිපාතා තයො ආසුං, තස්සාපි ච මහෙසිනො;

අභිඤ්ඤාබලප්පත්තානං, පුප්ඵිතානං විමුත්තියා.

9.

‘‘අට්ඨසතසහස්සානං, සන්නිපාතො තදා අහු;

පහීනමදමොහානං, සන්තචිත්තාන තාදිනං.

10.

‘‘සත්තසතසහස්සානං, දුතියො ආසි සමාගමො;

අනඞ්ගණානං විරජානං, උපසන්තාන තාදිනං.

11.

‘‘ඡන්නං සතසහස්සානං, තතියො ආසි සමාගමො;

අභිඤ්ඤාබලප්පත්තානං, නිබ්බුතානං තපස්සින’’න්ති.

තත්ථ තස්සාපි ච මහෙසිනොති තස්ස මහෙසිනො අනොමදස්සිස්සාපි. ‘‘තස්සාපි ද්විපදුත්තමො’’තිපි පාඨො, තස්සපි ද්විපදුත්තමස්සාති අත්ථො. ලක්ඛණං සද්දසත්ථතො ගහෙතබ්බං. අභිඤ්ඤාබලප්පත්තානන්ති අභිඤ්ඤානං බලප්පත්තානං, චිණ්ණවසිතාය ඛිප්පනිසන්තිභාවෙන අභිඤ්ඤාසු ථිරභාවප්පත්තානන්ති අත්ථො. පුප්ඵිතානන්ති සබ්බඵාලිඵුල්ලභාවෙන අතිවිය සොභග්ගප්පත්තානං. විමුත්තියාති අරහත්තඵලවිමුත්තියා.

අනඞ්ගණානන්ති එත්ථ අයං අඞ්ගණ-සද්දො කත්ථචි කිලෙසෙසු දිස්සති. යථාහ – ‘‘තත්ථ කතමානි තීණි අඞ්ගණානි? රාගො අඞ්ගණං දොසො අඞ්ගණං මොහො අඞ්ගණ’’න්ති (විභ. 924). ‘‘පාපකානං ඛො එතං, ආවුසො, අකුසලානං ඉච්ඡාවචරානං අධිවචනං යදිදං අඞ්ගණ’’න්ති (ම. නි. 1.60). කත්ථචි කිස්මිඤ්චි මලෙ? යථාහ – ‘‘තස්සෙව රජස්ස වා අඞ්ගණස්ස වා පහානාය වායමතී’’ති (ම. නි. 1.184). කත්ථචි තථාරූපෙ භූමිභාගෙ ‘‘චෙතියඞ්ගණං බොධියඞ්ගණං රාජඞ්ගණ’’න්ති. ඉධ පන කිලෙසෙසු දට්ඨබ්බො. තස්මා නික්කිලෙසානන්ති අත්ථො (ම. නි. අට්ඨ. 1.57). විරජානන්ති තස්සෙව වෙවචනං. තපස්සිනන්ති කිලෙසක්ඛයකරො අරියමග්ගසඞ්ඛාතො තපො යෙසං අත්ථි තෙ තපස්සිනො, තෙසං තපස්සීනං, ඛීණාසවානන්ති අත්ථො.

තදා අම්හාකං බොධිසත්තො එකො මහෙසක්ඛො යක්ඛසෙනාපති අහොසි මහිද්ධිකො මහානුභාවො අනෙකකොටිසතසහස්සානං යක්ඛානං අධිපති. සො ‘‘බුද්ධො ලොකෙ උප්පන්නො’’ති සුත්වා ආගන්ත්වා පරමරුචිරදස්සනං සත්තරතනමයං අභිරුචිරරජනිකරමණ්ඩලසදිසං මණ්ඩපං නිම්මිනිත්වා තත්ථ සත්තාහං මහාදානං බුද්ධප්පමුඛස්ස සඞ්ඝස්ස අදාසි. අථ නං භගවා භත්තානුමොදනසමයෙ ‘‘අනාගතෙ කප්පසතසහස්සාධිකෙ එකස්මිං අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ අතික්කන්තෙ ගොතමො නාම බුද්ධො භවිස්සතී’’ති බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං –

12.

‘‘අහං තෙන සමයෙන, යක්ඛො ආසිං මහිද්ධිකො;

නෙකානං යක්ඛකොටීනං, වසවත්තිම්හි ඉස්සරො.

13.

‘‘තදාපි තං බුද්ධවරං, උපගන්ත්වා මහෙසිනං;

අන්නපානෙන තප්පෙසිං, සසඞ්ඝං ලොකනායකං.

14.

‘‘සොපි මං තදා බ්යාකාසි, විසුද්ධනයනො මුනි;

අපරිමෙය්යිතො කප්පෙ, අයං බුද්ධො භවිස්සති.

15.

‘‘පධානං පදහිත්වාන…පෙ… හෙස්සාම සම්මුඛා ඉමං.

16.

‘‘තස්සාපි වචනං සුත්වා, හට්ඨො සංවිග්ගමානසො;

උත්තරිං වතමධිට්ඨාසිං, දසපාරමිපූරියා’’ති.

තත්ථ උත්තරිං වතමධිට්ඨාසින්ති පාරමිපූරණත්ථාය භිය්යොපි දළ්හතරං පරක්කමමකාසීති අත්ථො.

තස්ස පන අනොමදස්සිස්ස භගවතො චන්දවතී නාම නගරං අහොසි, යසවා නාම රාජා පිතා, යසොධරා නාම මාතා, නිසභො ච අනොමො ච ද්වෙ අග්ගසාවකා, වරුණො නාමුපට්ඨාකො, සුන්දරී ච සුමනා ච ද්වෙ අග්ගසාවිකා, අජ්ජුනරුක්ඛො බොධි, සරීරං අට්ඨපණ්ණාසහත්ථුබ්බෙධං අහොසි, වස්සසතසහස්සං ආයු, සිරිමා නාම අග්ගමහෙසී, උපවාණො නාමස්ස පුත්තො, දසවස්සසහස්සානි අගාරං අජ්ඣාවසි. සො සිවිකායානෙන නික්ඛමි. සිවිකායානෙන ගමනං පන සොභිතබුද්ධවංසවණ්ණනාය පාසාදගමනෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. ධම්මකො නාම රාජා උපට්ඨාකො. ධම්මාරාමෙ කිර භගවා විහාසීති. තෙන වුත්තං –

17.

‘‘නගරං චන්දවතී නාම, යසවා නාම ඛත්තියො;

මාතා යසොධරා නාම, අනොමදස්සිස්ස සත්ථුනො.

22.

‘‘නිසභො ච අනොමො ච, අහෙසුං අග්ගසාවකා;

වරුණො නාමුපට්ඨාකො, අනොමදස්සිස්ස සත්ථුනො.

23.

‘‘සුන්දරී ච සුමනා ච, අහෙසුං අග්ගසාවිකා;

බොධි තස්ස භගවතො, අජ්ජුනොති පවුච්චති.

25.

‘‘අට්ඨපණ්ණාසරතනං, අච්චුග්ගතො මහාමුනි;

පභා නිද්ධාවතී තස්ස, සතරංසීව උග්ගතො.

26.

‘‘වස්සසතසහස්සානි, ආයු විජ්ජති තාවදෙ;

තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.

27.

‘‘සුපුප්ඵිතං පාවචනං, අරහන්තෙහි තාදිහි;

වීතරාගෙහි විමලෙහි, සොභිත්ථ ජිනසාසනං.

28.

‘‘සො ච සත්ථා අමිතයසො, යුගානි තානි අතුලියානි;

සබ්බං තමන්තරහිතං, නනු රිත්තා සබ්බසඞ්ඛාරා’’ති.

තත්ථ පභා නිද්ධාවතීති තස්ස සරීරතො පභා නික්ඛමති. සරීරප්පභා පනස්ස නිච්චකාලං ද්වාදසයොජනප්පමාණං පදෙසං ඵරිත්වා තිට්ඨති. යුගානි තානීති අග්ගසාවකයුගාදීනි යුගළානි. සබ්බංතමන්තරහිතන්ති වුත්තප්පකාරං සබ්බම්පි අනිච්චමුඛං පවිට්ඨං විනට්ඨන්ති අත්ථො. ‘‘නනු රිත්තකමෙව සඞ්ඛාරා’’තිපි පාඨො, තස්ස නනු රිත්තකා තුච්ඡකායෙව සබ්බෙ සඞ්ඛාරාති අත්ථො. ම-කාරො පදසන්ධිකරො. සෙසගාථාසු සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

ඉමස්ස පන අනොමදස්සිස්ස භගවතො සන්තිකෙ සාරිපුත්තො ච මහාමොග්ගල්ලානො චාති ඉමෙ ද්වෙ අග්ගසාවකා අග්ගසාවකභාවත්ථාය පණිධානමකංසු. ඉමෙසං පන ථෙරානං වත්ථු චෙත්ථ කථෙතබ්බං. මයා ගන්ථවිත්ථාරභයෙන න උද්ධටන්ති.

අනොමදස්සීබුද්ධවංසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො සත්තමො බුද්ධවංසො.