📜
නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස
ඛුද්දකනිකායෙ
බුද්ධවංසපාළි
1. රතනචඞ්කමනකණ්ඩං
බ්රහ්මා ¶ ¶ ¶ ¶ ච ලොකාධිපතී සහම්පතී [සහම්පති (ස්යා. කං.)], කතඤ්ජලී අනධිවරං අයාචථ;
‘‘සන්තීධ සත්තාප්පරජක්ඛජාතිකා, දෙසෙහි ධම්මං අනුකම්පිමං පජං’’.
සම්පන්නවිජ්ජාචරණස්ස තාදිනො, ජුතින්ධරස්සන්තිමදෙහධාරිනො;
තථාගතස්සප්පටිපුග්ගලස්ස, උප්පජ්ජි කාරුඤ්ඤතා සබ්බසත්තෙ.
‘‘න හෙතෙ ජානන්ති සදෙවමානුසා, බුද්ධො අයං කීදිසකො නරුත්තමො;
ඉද්ධිබලං පඤ්ඤාබලඤ්ච කීදිසං, බුද්ධබලං ලොකහිතස්ස කීදිසං.
‘‘න ¶ හෙතෙ ජානන්ති සදෙවමානුසා, බුද්ධො අයං එදිසකො නරුත්තමො;
ඉද්ධිබලං පඤ්ඤාබලඤ්ච එදිසං, බුද්ධබලං ලොකහිතස්ස එදිසං.
‘‘හන්දාහං ¶ ¶ දස්සයිස්සාමි, බුද්ධබලමනුත්තරං;
චඞ්කමං මාපයිස්සාමි, නභෙ රතනමණ්ඩිතං’’.
භුම්මා මහාරාජිකා තාවතිංසා, යාමා ච දෙවා තුසිතා ච නිම්මිතා;
පරනිම්මිතා යෙපි ච බ්රහ්මකායිකා, ආනන්දිතා විපුලමකංසු ඝොසං.
ඔභාසිතා ¶ ච පථවී සදෙවකා, පුථූ ච ලොකන්තරිකා අසංවුතා;
තමො ච තිබ්බො විහතො තදා අහු, දිස්වාන අච්ඡෙරකං පාටිහීරං.
සදෙවගන්ධබ්බමනුස්සරක්ඛසෙ, ආභා උළාරා විපුලා අජායථ;
ඉමස්මිං ¶ ලොකෙ පරස්මිඤ්චොභයස්මිං [පරස්මිං චූභයෙ (ස්යා. කං.)], අධො ච උද්ධං තිරියඤ්ච විත්ථතං.
සත්තුත්තමො අනධිවරො විනායකො, සත්ථා අහූ දෙවමනුස්සපූජිතො;
මහානුභාවො සතපුඤ්ඤලක්ඛණො, දස්සෙසි අච්ඡෙරකං පාටිහීරං.
සො යාචිතො දෙවවරෙන චක්ඛුමා, අත්ථං සමෙක්ඛිත්වා තදා නරුත්තමො;
චඞ්කමං [චඞ්කමං තත්ථ (සී.)] මාපයි ලොකනායකො, සුනිට්ඨිතං සබ්බරතනනිම්මිතං.
ඉද්ධී ච ආදෙසනානුසාසනී, තිපාටිහීරෙ භගවා වසී අහු;
චඞ්කමං මාපයි ලොකනායකො, සුනිට්ඨිතං සබ්බරතනනිම්මිතං.
දසසහස්සීලොකධාතුයා, සිනෙරුපබ්බතුත්තමෙ;
ථම්භෙව දස්සෙසි පටිපාටියා, චඞ්කමෙ රතනාමයෙ.
දසසහස්සී ¶ අතික්කම්ම, චඞ්කමං මාපයී ජිනො;
සබ්බසොණ්ණමයා පස්සෙ, චඞ්කමෙ රතනාමයෙ.
තුලාසඞ්ඝාටානුවග්ගා ¶ , සොවණ්ණඵලකත්ථතා;
වෙදිකා සබ්බසොවණ්ණා, දුභතො පස්සෙසු නිම්මිතා.
මණිමුත්තාවාලුකාකිණ්ණා, නිම්මිතො රතනාමයො;
ඔභාසෙති දිසා සබ්බා, සතරංසීව උග්ගතො.
තස්මිං චඞ්කමනෙ ධීරො, ද්වත්තිංසවරලක්ඛණො;
විරොචමානො සම්බුද්ධො, චඞ්කමෙ චඞ්කමී ජිනො.
දිබ්බං මන්දාරවං පුප්ඵං, පදුමං පාරිඡත්තකං;
චඞ්කමනෙ ඔකිරන්ති, සබ්බෙ දෙවා සමාගතා.
පස්සන්ති තං දෙවසඞ්ඝා, දසසහස්සී පමොදිතා;
නමස්සමානා නිපතන්ති, තුට්ඨහට්ඨා පමොදිතා.
තාවතිංසා ¶ ච යාමා ච, තුසිතා චාපි දෙවතා;
නිම්මානරතිනො දෙවා, යෙ දෙවා වසවත්තිනො;
උදග්ගචිත්තා සුමනා, පස්සන්ති ලොකනායකං.
සදෙවගන්ධබ්බමනුස්සරක්ඛසා, නාගා සුපණ්ණා අථ වාපි කින්නරා;
පස්සන්ති ¶ තං ලොකහිතානුකම්පකං, නභෙව අච්චුග්ගතචන්දමණ්ඩලං.
ආභස්සරා ¶ සුභකිණ්හා, වෙහප්ඵලා අකනිට්ඨා ච දෙවතා;
සුසුද්ධසුක්කවත්ථවසනා, තිට්ඨන්ති පඤ්ජලීකතා.
මුඤ්චන්ති පුප්ඵං පන පඤ්චවණ්ණිකං, මන්දාරවං චන්දනචුණ්ණමිස්සිතං;
භමෙන්ති චෙලානි ච අම්බරෙ තදා, ‘‘අහො ජිනො ලොකහිතානුකම්පකො.
‘‘තුවං සත්ථා ච කෙතූ ච, ධජො යූපො ච පාණිනං;
පරායනො පතිට්ඨා ච, දීපො ච ද්විපදුත්තමො [දිපදුත්තමො (සී. ස්යා.)].
‘‘දසසහස්සීලොකධාතුයා, දෙවතායො මහිද්ධිකා;
පරිවාරෙත්වා නමස්සන්ති, තුට්ඨහට්ඨා පමොදිතා.
‘‘දෙවතා දෙවකඤ්ඤා ච, පසන්නා තුට්ඨමානසා;
පඤ්චවණ්ණිකපුප්ඵෙහි, පූජයන්ති නරාසභං.
‘‘පස්සන්ති ¶ තං දෙවසඞ්ඝා, පසන්නා තුට්ඨමානසා;
පඤ්චවණ්ණිකපුප්ඵෙහි, පූජයන්ති නරාසභං.
‘‘අහො අච්ඡරියං ලොකෙ, අබ්භුතං ලොමහංසනං;
න මෙදිසං භූතපුබ්බං, අච්ඡෙරං ලොමහංසනං’’.
සකසකම්හි භවනෙ, නිසීදිත්වාන දෙවතා;
හසන්ති තා මහාහසිතං, දිස්වානච්ඡෙරකං නභෙ.
ආකාසට්ඨා ච භූමට්ඨා, තිණපන්ථනිවාසිනො;
කතඤ්ජලී නමස්සන්ති, තුට්ඨහට්ඨා පමොදිතා.
යෙපි ¶ දීඝායුකා නාගා, පුඤ්ඤවන්තො මහිද්ධිකා;
පමොදිතා නමස්සන්ති, පූජයන්ති නරුත්තමං.
සඞ්ගීතියො පවත්තෙන්ති, අම්බරෙ අනිලඤ්ජසෙ;
චම්මනද්ධානි වාදෙන්ති, දිස්වානච්ඡෙරකං නභෙ.
සඞ්ඛා ච පණවා චෙව, අථොපි ඩිණ්ඩිමා [ඩෙණ්ඩිමා (සී.)] බහූ;
අන්තලික්ඛස්මිං වජ්ජන්ති, දිස්වානච්ඡෙරකං නභෙ.
අබ්භුතො ¶ වත නො අජ්ජ, උප්පජ්ජි ලොමහංසනො;
ධුවමත්ථසිද්ධිං ලභාම, ඛණො නො පටිපාදිතො.
බුද්ධොති තෙසං සුත්වාන, පීති උප්පජ්ජි තාවදෙ;
බුද්ධො බුද්ධොති කථයන්තා, තිට්ඨන්ති පඤ්ජලීකතා.
හිඞ්කාරා සාධුකාරා ච [හිඞ්කාරං සාධුකාරඤ්ච (සී. ස්යා.)], උක්කුට්ඨි සම්පහංසනං [සම්පසාදනං (සී.), සම්පනාදනං (ස්යා.)];
පජා ච විවිධා ගගනෙ, වත්තෙන්ති පඤ්ජලීකතා.
ගායන්ති සෙළෙන්ති ච වාදයන්ති ච, භුජානි පොථෙන්ති ච නච්චයන්ති ච;
මුඤ්චන්ති පුප්ඵං පන පඤ්චවණ්ණිකං, මන්දාරවං චන්දනචුණ්ණමිස්සිතං.
‘‘යථා ¶ තුය්හං මහාවීර, පාදෙසු චක්කලක්ඛණං;
ධජවජිරපටාකා, වඩ්ඪමානඞ්කුසාචිතං.
‘‘රූපෙ ¶ සීලෙ සමාධිම්හි, පඤ්ඤාය ච අසාදිසො;
විමුත්තියා අසමසමො, ධම්මචක්කප්පවත්තනෙ.
‘‘දසනාගබලං ¶ කායෙ, තුය්හං පාකතිකං බලං;
ඉද්ධිබලෙන අසමො, ධම්මචක්කප්පවත්තනෙ.
‘‘එවං සබ්බගුණූපෙතං, සබ්බඞ්ගසමුපාගතං;
මහාමුනිං කාරුණිකං, ලොකනාථං නමස්සථ.
‘‘අභිවාදනං ථොමනඤ්ච, වන්දනඤ්ච පසංසනං;
නමස්සනඤ්ච පූජඤ්ච, සබ්බං අරහසී තුවං.
‘‘යෙ කෙචි ලොකෙ වන්දනෙය්යා, වන්දනං අරහන්ති යෙ;
සබ්බසෙට්ඨො මහාවීර, සදිසො තෙ න විජ්ජති.
‘‘සාරිපුත්තො මහාපඤ්ඤො, සමාධිජ්ඣානකොවිදො;
ගිජ්ඣකූටෙ ඨිතොයෙව, පස්සති ලොකනායකං.
‘‘සුඵුල්ලං සාලරාජංව, චන්දංව ගගනෙ යථා;
මජ්ඣන්හිකෙව [මජ්ඣන්තිකෙව (සබ්බත්ථ)] සූරියං, ඔලොකෙසි නරාසභං.
‘‘ජලන්තං දීපරුක්ඛංව, තරුණසූරියංව උග්ගතං;
බ්යාමප්පභානුරඤ්ජිතං, ධීරං පස්සති ලොකනායකං.
‘‘පඤ්චන්නං භික්ඛුසතානං, කතකිච්චාන තාදිනං;
ඛීණාසවානං විමලානං, ඛණෙන සන්නිපාතයි.
‘‘ලොකප්පසාදනං ¶ නාම, පාටිහීරං නිදස්සයි;
අම්හෙපි තත්ථ ගන්ත්වාන, වන්දිස්සාම මයං ජිනං.
‘‘එථ සබ්බෙ ගමිස්සාම, පුච්ඡිස්සාම මයං ජිනං;
කඞ්ඛං විනොදයිස්සාම, පස්සිත්වා ලොකනායකං’’.
සාධූති ¶ තෙ පටිස්සුත්වා, නිපකා සංවුතින්ද්රියා;
පත්තචීවරමාදාය, තරමානා උපාගමුං.
ඛීණාසවෙහි විමලෙහි, දන්තෙහි උත්තමෙ දමෙ;
සාරිපුත්තො මහාපඤ්ඤො, ඉද්ධියා උපසඞ්කමි.
තෙහි ¶ භික්ඛූහි පරිවුතො, සාරිපුත්තො මහාගණී;
ලළන්තො දෙවොව ගගනෙ, ඉද්ධියා උපසඞ්කමි.
උක්කාසිතඤ්ච ඛිපිතං [උක්කාසිතඤ්ච ඛිපිතඤ්ච (ස්යා. අට්ඨ.)], අජ්ඣුපෙක්ඛිය සුබ්බතා;
සගාරවා සප්පතිස්සා, සම්බුද්ධං උපසඞ්කමුං.
උපසඞ්කමිත්වා පස්සන්ති, සයම්භුං ලොකනායකං;
නභෙ අච්චුග්ගතං ධීරං, චන්දංව ගගනෙ යථා.
ජලන්තං දීපරුක්ඛංව, විජ්ජුංව ගගනෙ යථා;
මජ්ඣන්හිකෙව සූරියං, පස්සන්ති ලොකනායකං.
පඤ්චභික්ඛුසතා සබ්බෙ, පස්සන්ති ලොකනායකං;
රහදමිව විප්පසන්නං, සුඵුල්ලං පදුමං යථා.
අඤ්ජලිං ¶ පග්ගහෙත්වාන, තුට්ඨහට්ඨා පමොදිතා;
නමස්සමානා නිපතන්ති, සත්ථුනො චක්කලක්ඛණෙ.
සාරිපුත්තො මහාපඤ්ඤො, කොරණ්ඩසමසාදිසො;
සමාධිජ්ඣානකුසලො, වන්දතෙ ලොකනායකං.
ගජ්ජිතා කාලමෙඝොව, නීලුප්පලසමසාදිසො;
ඉද්ධිබලෙන අසමො, මොග්ගල්ලානො මහිද්ධිකො.
මහාකස්සපොපි ¶ ච ථෙරො, උත්තත්තකනකසන්නිභො;
ධුතගුණෙ අග්ගනික්ඛිත්තො, ථොමිතො සත්ථුවණ්ණිතො.
දිබ්බචක්ඛූනං යො අග්ගො, අනුරුද්ධො මහාගණී;
ඤාතිසෙට්ඨො භගවතො, අවිදූරෙව තිට්ඨති.
ආපත්තිඅනාපත්තියා ¶ , සතෙකිච්ඡාය කොවිදො;
විනයෙ අග්ගනික්ඛිත්තො, උපාලි සත්ථුවණ්ණිතො.
සුඛුමනිපුණත්ථපටිවිද්ධො, කථිකානං පවරො ගණී;
ඉසි මන්තානියා පුත්තො, පුණ්ණො නාමාති විස්සුතො.
එතෙසං චිත්තමඤ්ඤාය, ඔපම්මකුසලො මුනි;
කඞ්ඛච්ඡෙදො මහාවීරො, කථෙසි අත්තනො ගුණං.
‘‘චත්තාරො ¶ තෙ අසඞ්ඛෙය්යා, කොටි යෙසං න නායති;
සත්තකායො ච ආකාසො, චක්කවාළා චනන්තකා;
බුද්ධඤාණං අප්පමෙය්යං, න සක්කා එතෙ විජානිතුං.
‘‘කිමෙතං අච්ඡරියං ලොකෙ, යං මෙ ඉද්ධිවිකුබ්බනං;
අඤ්ඤෙ බහූ අච්ඡරියා, අබ්භුතා ලොමහංසනා.
‘‘යදාහං තුසිතෙ කායෙ, සන්තුසිතො නාමහං තදා;
දසසහස්සී සමාගම්ම, යාචන්ති පඤ්ජලී මමං.
‘‘‘කාලො ඛො තෙ [කාලො දෙව (සී.), කාලොයං තෙ (ස්යා. ක.)] මහාවීර, උප්පජ්ජ මාතුකුච්ඡියං;
සදෙවකං තාරයන්තො, බුජ්ඣස්සු අමතං පදං’.
‘‘තුසිතා ¶ කායා චවිත්වාන, යදා ඔක්කමි කුච්ඡියං;
දසසහස්සීලොකධාතු, කම්පිත්ථ ධරණී තදා.
‘‘යදාහං මාතුකුච්ඡිතො, සම්පජානොව නික්ඛමිං;
සාධුකාරං පවත්තෙන්ති, දසසහස්සී පකම්පථ.
‘‘ඔක්කන්තිං මෙ සමො නත්ථි, ජාතිතො අභිනික්ඛමෙ;
සම්බොධියං අහං සෙට්ඨො, ධම්මචක්කප්පවත්තනෙ.
‘‘අහො අච්ඡරියං ලොකෙ, බුද්ධානං ගුණමහන්තතා;
දසසහස්සීලොකධාතු, ඡප්පකාරං පකම්පථ;
ඔභාසො ච මහා ආසි, අච්ඡෙරං ලොමහංසනං’’.
භගවා තම්හි [භගවා ච තම්හි (සී. ස්යා. ක.)] සමයෙ, ලොකජෙට්ඨො නරාසභො;
සදෙවකං දස්සයන්තො, ඉද්ධියා චඞ්කමී ජිනො.
චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තොව, කථෙසි ලොකනායකො;
අන්තරා න නිවත්තෙති, චතුහත්ථෙ චඞ්කමෙ යථා.
සාරිපුත්තො ¶ ¶ මහාපඤ්ඤො, සමාධිජ්ඣානකොවිදො;
පඤ්ඤාය පාරමිප්පත්තො, පුච්ඡති ලොකනායකං.
‘‘කීදිසො තෙ මහාවීර, අභිනීහාරො නරුත්තම;
කම්හි කාලෙ තයා ධීර, පත්ථිතා බොධිමුත්තමා.
‘‘දානං ¶ සීලඤ්ච නෙක්ඛම්මං, පඤ්ඤාවීරියඤ්ච කීදිසං;
ඛන්තිසච්චමධිට්ඨානං, මෙත්තුපෙක්ඛා ච කීදිසා.
‘‘දස ¶ පාරමී තයා ධීර, කීදිසී ලොකනායක;
කථං උපපාරමී පුණ්ණා, පරමත්ථපාරමී කථං’’.
තස්ස පුට්ඨො වියාකාසි, කරවීකමධුරගිරො;
නිබ්බාපයන්තො හදයං, හාසයන්තො සදෙවකං.
අතීතබුද්ධානං ජිනානං දෙසිතං, නිකීලිතං [නිකීළිතං (ක.)] බුද්ධපරම්පරාගතං;
පුබ්බෙනිවාසානුගතාය බුද්ධියා, පකාසයී ලොකහිතං සදෙවකෙ.
‘‘පීතිපාමොජ්ජජනනං, සොකසල්ලවිනොදනං;
සබ්බසම්පත්තිපටිලාභං, චිත්තීකත්වා සුණාථ මෙ.
‘‘මදනිම්මදනං සොකනුදං, සංසාරපරිමොචනං;
සබ්බදුක්ඛක්ඛයං මග්ගං, සක්කච්චං පටිපජ්ජථා’’ති.
රතනචඞ්කමනකණ්ඩො නිට්ඨිතො.