📜

5. පඤ්චකනිපාතො

1. මණිකුණ්ඩලවග්ගො

[351] 1. මණිකුණ්ඩලජාතකවණ්ණනා

ජීනොරථස්සං මණිකුණ්ඩලෙ චාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො කොසලරඤ්ඤො අන්තෙපුරෙ සබ්බත්ථසාධකං පදුට්ඨාමච්චං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු හෙට්ඨා විත්ථාරිතමෙව. ඉධ පන බොධිසත්තො බාරාණසිරාජා අහොසි. පදුට්ඨාමච්චො කොසලරාජානං ආනෙත්වා කාසිරජ්ජං ගාහාපෙත්වා බාරාණසිරාජානං බන්ධාපෙත්වා බන්ධනාගාරෙ පක්ඛිපාපෙසි. රාජා ඣානං උප්පාදෙත්වා ආකාසෙ පල්ලඞ්කෙන නිසීදි, චොරරඤ්ඤො සරීරෙ ඩාහො උප්පජ්ජි. සො බාරාණසිරාජානං උපසඞ්කමිත්වා පඨමං ගාථමාහ –

1.

‘‘ජීනො රථස්සං මණිකුණ්ඩලෙ ච, පුත්තෙ ච දාරෙ ච තථෙව ජීනො;

සබ්බෙසු භොගෙසු අසෙසකෙසු, කස්මා න සන්තප්පසි සොකකාලෙ’’ති.

තත්ථ ජීනො රථස්සං මණිකුණ්ඩලෙ චාති මහාරාජ, ත්වං රථඤ්ච අස්සඤ්ච මණිකුණ්ඩලානි ච ජීනො, ‘‘ජීනො රථස්සෙ ච මණිකුණ්ඩලෙ චා’’තිපි පාඨො. අසෙසකෙසූති නිස්සෙසකෙසු.

තං සුත්වා බොධිසත්තො ඉමා ද්වෙ ගාථා අභාසි –

2.

‘‘පුබ්බෙව මච්චං විජහන්ති භොගා, මච්චො වා තෙ පුබ්බතරං ජහාති;

අසස්සතා භොගිනො කාමකාමි, තස්මා න සොචාමහං සොකකාලෙ.

3.

‘‘උදෙති ආපූරති වෙති චන්දො, අත්ථං තපෙත්වාන පලෙති සූරියො;

විදිතා මයා සත්තුක ලොකධම්මා, තස්මා න සොචාමහං සොකකාලෙ’’ති.

තත්ථ පුබ්බෙව මච්චන්ති මච්චං වා භොගා පුබ්බෙව පඨමතරඤ්ඤෙව විජහන්ති, මච්චො වා තෙ භොගෙ පුබ්බතරං ජහාති. කාමකාමීති චොරරාජානං ආලපති. අම්භො, කාමෙ කාමයමාන කාමකාමි භොගිනො නාම ලොකෙ අසස්සතා, භොගෙසු වා නට්ඨෙසු ජීවමානාව අභොගිනො හොන්ති, භොගෙ වා පහාය සයං නස්සන්ති, තස්මා අහං මහාජනස්ස සොකකාලෙපි න සොචාමීති අත්ථො. විදිතා මයා සත්තුක ලොකධම්මාති චොරරාජානං ආලපති. අම්භො, සත්තුක, මයා ලාභො අලාභො යසො අයසොතිආදයො ලොකධම්මා විදිතා. යථෙව හි චන්දො උදෙති ච පූරති ච පුන ච ඛීයති, යථා ච සූරියො අන්ධකාරං විධමන්තො මහන්තං ආලොකං තපෙත්වාන පුන සායං අත්ථං පලෙති අත්ථං ගච්ඡති න දිස්සති, එවමෙව භොගා උප්පජ්ජන්ති ච නස්සන්ති ච, තත්ථ කිං සොකෙන, තස්මා න සොචාමීති අත්ථො.

එවං මහාසත්තො චොරරඤ්ඤො ධම්මං දෙසෙත්වා ඉදානි තමෙව චොරං ගරහන්තො ආහ –

4.

‘‘අලසො ගිහී කාමභොගී න සාධු, අසඤ්ඤතො පබ්බජිතො න සාධු;

රාජා න සාධු අනිසම්මකාරී, යො පණ්ඩිතො කොධනො තං න සාධු.

5.

‘‘නිසම්ම ඛත්තියො කයිරා, නානිසම්ම දිසම්පති;

නිසම්මකාරිනො රාජ, යසො කිත්ති ච වඩ්ඪතී’’ති.

ඉමා පන ද්වෙ ගාථා හෙට්ඨා විත්ථාරිතායෙව. චොරරාජා බොධිසත්තං ඛමාපෙත්වා රජ්ජං පටිච්ඡාපෙත්වා අත්තනො ජනපදමෙව ගතො.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා කොසලරාජා ආනන්දො අහොසි, බාරාණසිරාජා පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

මණිකුණ්ඩලජාතකවණ්ණනා පඨමා.

[352] 2. සුජාතජාතකවණ්ණනා

කිංනු සන්තරමානොවාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො මතපිතිකං කුටුම්බිකං ආරබ්භ කථෙසි. සො කිර පිතරි මතෙ පරිදෙවමානො විචරති, සොකං විනොදෙතුං න සක්කොති. අථ සත්ථා තස්ස සොතාපත්තිඵලූපනිස්සයං දිස්වා සාවත්ථිං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාසමණං ආදාය තස්ස ගෙහං ගන්ත්වා පඤ්ඤත්තාසනෙ නිසින්නො තං වන්දිත්වා නිසින්නං ‘‘කිං, උපාසක, සොචසී’’ති වත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘ආවුසො, පොරාණකපණ්ඩිතා පණ්ඩිතානං වචනං සුත්වා පිතරි කාලකතෙ න සොචිංසූ’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො කුටුම්බිකගෙහෙ නිබ්බත්ති, ‘‘සුජාතකුමාරො’’තිස්ස නාමං කරිංසු. තස්ස වයප්පත්තස්ස පිතාමහො කාලමකාසි. අථස්ස පිතා පිතු කාලකිරියතො පට්ඨාය සොකසමප්පිතො ආළාහනං ගන්ත්වා ආළාහනතො අට්ඨීනි ආහරිත්වා අත්තනො ආරාමෙ මත්තිකාථූපං කත්වා තානි තත්ථ නිදහිත්වා ගතගතවෙලාය ථූපං පුප්ඵෙහි පූජෙත්වා චෙතියං ආවිජ්ඣන්තො පරිදෙවති, නෙව න්හායති න ලිම්පති න භුඤ්ජති න කම්මන්තෙ විචාරෙති. තං දිස්වා බොධිසත්තො ‘‘පිතා මෙ අය්යකස්ස මතකාලතො පට්ඨාය සොකාභිභූතො චරති, ඨපෙත්වා පන මං අඤ්ඤො එතං සඤ්ඤාපෙතුං න සක්කොති, එකෙන නං උපායෙන නිස්සොකං කරිස්සාමී’’ති බහිගාමෙ එකං මතගොණං දිස්වා තිණඤ්ච පානීයඤ්ච ආහරිත්වා තස්ස පුරතො ඨපෙත්වා ‘‘ඛාද, ඛාද, පිව, පිවා’’ති ආහ. ආගතාගතා නං දිස්වා ‘‘සම්ම සුජාත, කිං උම්මත්තකොසි, මතගොණස්ස තිණොදකං දෙසී’’ති වදන්ති. සො න කිඤ්චි පටිවදති. අථස්ස පිතු සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘පුත්තො තෙ උම්මත්තකො ජාතො, මතගොණස්ස තිණොදකං දෙතී’’ති ආහංසු. තං සුත්වා කුටුම්බිකස්ස පිතුසොකො අපගතො, පුත්තසොකො පතිට්ඨිතො. සො වෙගෙනාගන්ත්වා ‘‘නනු ත්වං, තාත සුජාත, පණ්ඩිතොසි, කිංකාරණා මතගොණස්ස තිණොදකං දෙසී’’ති වත්වා ද්වෙ ගාථා අභාසි –

6.

‘‘කිං නු සන්තරමානොව, ලායිත්වා හරිතං තිණං;

ඛාද ඛාදාති ලපසි, ගතසත්තං ජරග්ගවං.

7.

‘‘න හි අන්නෙන පානෙන, මතො ගොණො සමුට්ඨහෙ;

ත්වඤ්ච තුච්ඡං විලපසි, යථා තං දුම්මතී තථා’’ති.

තත්ථ සන්තරමානොවාති තුරිතො විය හුත්වා. ලායිත්වාති ලුනිත්වා. ලපසීති විලපසි. ගතසත්තං ජරග්ගවන්ති විගතජීවිතං ජිණ්ණගොණං. යථා තන්ති එත්ථ තන්ති නිපාතමත්තං, යථා දුම්මති අප්පපඤ්ඤො විලපෙය්ය, තථා ත්වං තුච්ඡං විලපසීති.

තතො බොධිසත්තො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

8.

‘‘තථෙව තිට්ඨති සීසං, හත්ථපාදා ච වාලධි;

සොතා තථෙව තිට්ඨන්ති, මඤ්ඤෙ ගොණො සමුට්ඨහෙ.

9.

‘‘නෙවය්යකස්ස සීසඤ්ච, හත්ථපාදා ච දිස්සරෙ;

රුදං මත්තිකථූපස්මිං, නනු ත්වඤ්ඤෙව දුම්මතී’’ති.

තත්ථ තථෙවාති යථා පුබ්බෙ ඨිතං, තථෙව තිට්ඨති. මඤ්ඤෙති එතෙසං සීසාදීනං තථෙව ඨිතත්තා අයං ගොණො සමුට්ඨහෙය්යාති මඤ්ඤාමි. නෙවය්යකස්ස සීසඤ්චාති අය්යකස්ස පන සීසඤ්ච හත්ථපාදා ච න දිස්සන්ති. ‘‘පිට්ඨිපාදා න දිස්සරෙ’’තිපි පාඨො. නනු ත්වඤ්ඤෙව දුම්මතීති අහං තාව සීසාදීනි පස්සන්තො එවං කරොමි, ත්වං පන න කිඤ්චි පස්සසි, ඣාපිතට්ඨානතො අට්ඨීනි ආහරිත්වා මත්තිකාථූපං කත්වා පරිදෙවසි. ඉති මං පටිච්ච සතගුණෙන සහස්සගුණෙන සතසහස්සගුණෙන නනු ත්වඤ්ඤෙව දුම්මති. භිජ්ජනධම්මා නාම සඞ්ඛාරා භිජ්ජන්ති, තත්ථ කා පරිදෙවනාති.

තං සුත්වා බොධිසත්තස්ස පිතා ‘‘මම පුත්තො පණ්ඩිතො ඉධලොකපරලොකකිච්චං ජානාති, මම සඤ්ඤාපනත්ථාය එතං කම්මං අකාසී’’ති චින්තෙත්වා ‘‘තාත සුජාතපණ්ඩිත, ‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’ති මෙ ඤාතා, ඉතො පට්ඨාය න සොචිස්සාමි, පිතුසොකහරණකපුත්තෙන නාම තාදිසෙන භවිතබ්බ’’න්ති වත්වා පුත්තස්ස ථුතිං කරොන්තො ආහ –

10.

‘‘ආදිත්තං වත මං සන්තං, ඝතසිත්තංව පාවකං;

වාරිනා විය ඔසිඤ්චං, සබ්බං නිබ්බාපයෙ දරං.

11.

‘‘අබ්බහී වත මෙ සල්ලං, යමාසි හදයස්සිතං;

යො මෙ සොකපරෙතස්ස, පිතුසොකං අපානුදි.

12.

‘‘සොහං අබ්බූළ්හසල්ලොස්මි, වීතසොකො අනාවිලො;

න සොචාමි න රොදාමි, තව සුත්වාන මාණව.

13.

‘‘එවං කරොන්ති සප්පඤ්ඤා, යෙ හොන්ති අනුකම්පකා;

විනිවත්තෙන්ති සොකම්හා, සුජාතො පිතරං යථා’’ති.

තත්ථ නිබ්බාපයෙති නිබ්බාපයි. දරන්ති සොකදරථං. සුජාතො පිතරං යථාති යථා මම පුත්තො සුජාතො මං පිතරං සමානං අත්තනො සප්පඤ්ඤතාය සොකම්හා විනිවත්තයි, එවං අඤ්ඤෙපි සප්පඤ්ඤා සොකම්හා විනිවත්තයන්තීති.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ කුටුම්බිකො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා සුජාතො අහමෙව අහොසින්ති.

සුජාතජාතකවණ්ණනා දුතියා.

[353] 3. වෙනසාඛජාතකවණ්ණනා

නයිදං නිච්චං භවිතබ්බන්ති ඉදං සත්ථා භග්ගෙසු සංසුමාරගිරං නිස්සාය භෙසකළාවනෙ විහරන්තො බොධිරාජකුමාරං ආරබ්භ කථෙසි. බොධිරාජකුමාරො නාම උදෙනස්ස රඤ්ඤො පුත්තො තස්මිං කාලෙ සංසුමාරගිරෙ වසන්තො එකං පරියොදාතසිප්පං වඩ්ඪකිං පක්කොසාපෙත්වා අඤ්ඤෙහි රාජූහි අසදිසං කත්වා කොකනදං නාම පාසාදං කාරාපෙසි. කාරාපෙත්වා ච පන ‘‘අයං වඩ්ඪකී අඤ්ඤස්සපි රඤ්ඤො එවරූපං පාසාදං කරෙය්යා’’ති මච්ඡරායන්තො තස්ස අක්ඛීනි උප්පාටාපෙසි. තෙනස්ස අක්ඛීනං උප්පාටිතභාවො භික්ඛුසඞ්ඝෙ පාකටො ජාතො. තස්මා භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, බොධිරාජකුමාරො කිර තථාරූපස්ස වඩ්ඪකිනො අක්ඛීනි උප්පාටාපෙසි, අහො කක්ඛළො ඵරුසො සාහසිකො’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස කක්ඛළො ඵරුසො සාහසිකොව. න කෙවලඤ්ච ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස ඛත්තියසහස්සානං අක්ඛීනි උප්පාටාපෙත්වා මාරෙත්වා තෙසං මංසෙන බලිකම්මං කාරෙසී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො තක්කසිලායං දිසාපාමොක්ඛො ආචරියො අහොසි. ජම්බුදීපතලෙ ඛත්තියමාණවා බ්රාහ්මණමාණවා ච තස්සෙව සන්තිකෙ සිප්පං උග්ගණ්හිංසු. බාරාණසිරඤ්ඤො පුත්තො බ්රහ්මදත්තකුමාරො නාම තස්ස සන්තිකෙ තයො වෙදෙ උග්ගණ්හි. සො පන පකතියාපි කක්ඛළො ඵරුසො සාහසිකො අහොසි. බොධිසත්තො අඞ්ගවිජ්ජාවසෙන තස්ස කක්ඛළඵරුසසාහසිකභාවං ඤත්වා ‘‘තාත, ත්වං කක්ඛළො ඵරුසො සාහසිකො, ඵරුසෙන නාම ලද්ධං ඉස්සරියං අචිරට්ඨිතිකං හොති, සො ඉස්සරියෙ විනට්ඨෙ භින්නනාවො විය සමුද්දෙ පතිට්ඨං න ලභති, තස්මා මා එවරූපො අහොසී’’ති තං ඔවදන්තො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

14.

‘‘නයිදං නිච්චං භවිතබ්බං බ්රහ්මදත්ත, ඛෙමං සුභික්ඛං සුඛතා ච කායෙ;

අත්ථච්චයෙ මා අහු සම්පමූළ්හො, භින්නප්ලවො සාගරස්සෙව මජ්ඣෙ.

15.

‘‘යානි කරොති පුරිසො, තානි අත්තනි පස්සති;

කල්යාණකාරී කල්යාණං, පාපකාරී ච පාපකං;

යාදිසං වපතෙ බීජං, තාදිසං හරතෙ ඵල’’න්ති.

තත්ථ සුඛතා ච කායෙති තාත බ්රහ්මදත්ත, යදෙතං ඛෙමං වා සුභික්ඛං වා යා වා එසා සුඛතා කායෙ, ඉදං සබ්බං ඉමෙසං සත්තානං නිච්චං සබ්බකාලමෙව න භවති, ඉදං පන අනිච්චං හුත්වා අභාවධම්මං. අත්ථච්චයෙති සො ත්වං අනිච්චතාවසෙන ඉස්සරියෙ විගතෙ අත්තනො අත්ථස්ස අච්චයෙ යථා නාම භින්නප්ලවො භින්නනාවො මනුස්සො සාගරමජ්ඣෙ පතිට්ඨං අලභන්තො සම්පමූළ්හො හොති, එවං මා අහු සම්පමූළ්හො. තානි අත්තනි පස්සතීති තෙසං කම්මානං විපාකං වින්දන්තො තානි අත්තනි පස්සති නාම.

සො ආචරියං වන්දිත්වා බාරාණසිං ගන්ත්වා පිතු සිප්පං දස්සෙත්වා ඔපරජ්ජෙ පතිට්ඨාය පිතු අච්චයෙන රජ්ජං පාපුණි. තස්ස පිඞ්ගියො නාම පුරොහිතො අහොසි කක්ඛළො ඵරුසො සාහසිකො. සො යසලොභෙන චින්තෙසි ‘‘යංනූනාහං ඉමිනා රඤ්ඤා සකලජම්බුදීපෙ සබ්බෙ රාජානො ගාහාපෙය්යං, එවමෙස එකරාජා භවිස්සති, අහම්පි එකපුරොහිතො භවිස්සාමී’’ති. සො තං රාජානං අත්තනො කථං ගාහාපෙසි. රාජා මහතියා සෙනාය නගරා නික්ඛමිත්වා එකස්ස රඤ්ඤො නගරං රුන්ධිත්වා තං රාජානං ගණ්හි. එතෙනුපායෙන සකලජම්බුදීපෙ රජ්ජං ගහෙත්වා රාජසහස්සපරිවුතො ‘‘තක්කසිලායං රජ්ජං ගණ්හිස්සාමී’’ති අගමාසි. බොධිසත්තො නගරං පටිසඞ්ඛරිත්වා පරෙහි අප්පධංසියං අකාසි.

බාරාණසිරාජා ගඞ්ගානදීතීරෙ මහතො නිග්රොධරුක්ඛස්ස මූලෙ සාණිං පරික්ඛිපාපෙත්වා උපරි විතානං කාරාපෙත්වා සයනං පඤ්ඤපෙත්වා නිවාසං ගණ්හි. සො ජම්බුදීපතලෙ සහස්සරාජානො ගහෙත්වා යුජ්ඣමානොපි තක්කසිලං ගහෙතුං අසක්කොන්තො අත්තනො පුරොහිතං පුච්ඡි ‘‘ආචරිය, මයං එත්තකෙහි රාජූහි සද්ධිං ආගන්ත්වාපි තක්කසිලං ගහෙතුං න සක්කොම, කිං නු ඛො කාතබ්බ’’න්ති. ‘‘මහාරාජ, සහස්සරාජූනං අක්ඛීනි උප්පාටෙත්වා මාරෙත්වා කුච්ඡිං ඵාලෙත්වා පඤ්චමධුරමංසං ආදාය ඉමස්මිං නිග්රොධෙ අධිවත්ථාය දෙවතාය බලිකම්මං කත්වා අන්තවට්ටීහි රුක්ඛං පරික්ඛිපිත්වා ලොහිතපඤ්චඞ්ගුලිකානි කරොම, එවං නො ඛිප්පමෙව ජයො භවිස්සතී’’ති. රාජා ‘‘සාධූ’’ති පටිස්සුණිත්වා අන්තොසාණියං මහාබලෙ මල්ලෙ ඨපෙත්වා එකමෙකං රාජානං පක්කොසාපෙත්වා නිප්පීළනෙන විසඤ්ඤං කාරෙත්වා අක්ඛීනි උප්පාටෙත්වා මාරෙත්වා මංසං ආදාය කළෙවරානි ගඞ්ගායං පවාහෙත්වා වුත්තප්පකාරං බලිකම්මං කාරෙත්වා බලිභෙරිං ආකොටාපෙත්වා යුද්ධාය ගතො.

අථස්ස අට්ටාලකතො එකො යක්ඛො ආගන්ත්වා දක්ඛිණක්ඛිං උප්පාටෙත්වා අගමාසි, අථස්ස මහතී වෙදනා උප්පජ්ජි. සො වෙදනාප්පත්තො ආගන්ත්වා නිග්රොධරුක්ඛමූලෙ පඤ්ඤත්තාසනෙ උත්තානකො නිපජ්ජි. තස්මිං ඛණෙ එකො ගිජ්ඣො එකං තිඛිණකොටිකං අට්ඨිං ගහෙත්වා රුක්ඛග්ගෙ නිසින්නො මංසං ඛාදිත්වා අට්ඨිං විස්සජ්ජෙසි, අට්ඨිකොටි ආගන්ත්වා රඤ්ඤො වාමක්ඛිම්හි අයසූලං විය පතිත්වා අක්ඛිං භින්දි. තස්මිං ඛණෙ බොධිසත්තස්ස වචනං සල්ලක්ඛෙසි. සො ‘‘අම්හාකං ආචරියො ‘ඉමෙ සත්තා බීජානුරූපං ඵලං විය කම්මානුරූපං විපාකං අනුභොන්තී’ති කථෙන්තො ඉදං දිස්වා කථෙසි මඤ්ඤෙ’’ති වත්වා විලපන්තො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

16.

‘‘ඉදං තදාචරියවචො, පාරාසරියො යදබ්රවි;

‘මා සු ත්වං අකරි පාපං, යං ත්වං පච්ඡා කතං තපෙ’.

17.

‘‘අයමෙව සො පිඞ්ගිය වෙනසාඛො, යම්හි ඝාතයිං ඛත්තියානං සහස්සං;

අලඞ්කතෙ චන්දනසාරානුලිත්තෙ, තමෙව දුක්ඛං පච්චාගතං මම’’න්ති.

තත්ථ ඉදං තදාචරියවචොති ඉදං තං ආචරියස්ස වචනං. පාරාසරියොති තං ගොත්තෙන කිත්තෙති. පච්ඡා කතන්ති යං පාපං තයා කතං, පච්ඡා තං තපෙය්ය කිලමෙය්ය, තං මා කරීති ඔවාදං අදාසි, අහං පනස්ස වචනං න කරින්ති. අයමෙවාති නිග්රොධරුක්ඛං දස්සෙන්තො විලපති. වෙනසාඛොති පත්ථටසාඛො. යම්හි ඝාතයින්ති යම්හි රුක්ඛෙ ඛත්තියසහස්සං මාරෙසිං. අලඞ්කතෙ චන්දනසාරානුලිත්තෙති රාජාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කතෙ ලොහිතචන්දනසාරානුලිත්තෙ තෙ ඛත්තියෙ යත්ථාහං ඝාතෙසිං , අයමෙව සො රුක්ඛො ඉදානි මය්හං කිඤ්චි පරිත්තාණං කාතුං න සක්කොතීති දීපෙති. තමෙව දුක්ඛන්ති යං මයා පරෙසං අක්ඛිඋප්පාටනදුක්ඛං කතං, ඉදං මෙ තථෙව පටිආගතං, ඉදානි නො ආචරියස්ස වචනං මත්ථකං පත්තන්ති පරිදෙවති.

සො එවං පරිදෙවමානො අග්ගමහෙසිං අනුස්සරිත්වා –

18.

‘‘සාමා ච ඛො චන්දනලිත්තගත්තා, ලට්ඨීව සොභඤ්ජනකස්ස උග්ගතා;

අදිස්වා කාලං කරිස්සාමි උබ්බරිං, තං මෙ ඉතො දුක්ඛතරං භවිස්සතී’’ති. –

ගාථමාහ –

තස්සත්ථො – මම භරියා සුවණ්ණසාමා උබ්බරී යථා නාම සිග්ගුරුක්ඛස්ස උජු උග්ගතා සාඛා මන්දමාලුතෙරිතා කම්පමානා සොභති, එවං ඉත්ථිවිලාසං කුරුමානා සොභති, තමහං ඉදානි අක්ඛීනං භින්නත්තා උබ්බරිං අදිස්වාව කාලං කරිස්සාමි, තං මෙ තස්සා අදස්සනං ඉතො මරණදුක්ඛතොපි දුක්ඛතරං භවිස්සතීති.

සො එවං විලපන්තොව මරිත්වා නිරයෙ නිබ්බත්ති. න නං ඉස්සරියලුද්ධො පුරොහිතො පරිත්තාණං කාතුං සක්ඛි, න අත්තනො ඉස්සරියං. තස්මිං මතමත්තෙයෙව බලකායො භිජ්ජිත්වා පලායි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා බාරාණසිරාජා බොධිරාජකුමාරො අහොසි, පිඞ්ගියො දෙවදත්තො, දිසාපාමොක්ඛාචරියො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

වෙනසාඛජාතකවණ්ණනා තතියා.

[354] 4. උරගජාතකවණ්ණනා

උරගොවතචං ජිණ්ණන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො මතපුත්තකං කුටුම්බිකං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු පන මතභරියමතපිතිකවත්ථුසදිසමෙව. ඉධාපි තථෙව සත්ථා තස්ස නිවෙසනං ගන්ත්වා තං ආගන්ත්වා වන්දිත්වා නිසින්නං ‘‘කිං, ආවුසො, සොචසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ , පුත්තස්ස මෙ මතකාලතො පට්ඨාය සොචාමී’’ති වුත්තෙ ‘‘ආවුසො, භිජ්ජනධම්මං නාම භිජ්ජති, නස්සනධම්මං නාම නස්සති, තඤ්ච ඛො න එකස්මිංයෙව කුලෙ, නාපි එකස්මිඤ්ඤෙව ගාමෙ, අථ ඛො අපරිමාණෙසු චක්කවාළෙසු තීසු භවෙසු අමරණධම්මො නාම නත්ථි, තබ්භාවෙනෙව ඨාතුං සමත්ථො එකසඞ්ඛාරොපි සස්සතො නාම නත්ථි, සබ්බෙ සත්තා මරණධම්මා, සබ්බෙ සඞ්ඛාරා භිජ්ජනධම්මා, පොරාණකපණ්ඩිතාපි පුත්තෙ මතෙ ‘මරණධම්මං මතං, නස්සනධම්මං නට්ඨ’න්ති න සොචිංසූ’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො බාරාණසියං ද්වාරගාමකෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා කුටුම්බං සණ්ඨපෙත්වා කසිකම්මෙන ජීවිකං කප්පෙසි. තස්ස පුත්තො ච ධීතා චාති ද්වෙ දාරකා අහෙසුං. සො පුත්තස්ස වයප්පත්තස්ස සමානකුලතො කුමාරිකං ආහරිත්වා අදාසි, ඉති තෙ දාසියා සද්ධිං ඡ ජනා අහෙසුං – බොධිසත්තො, භරියා, පුත්තො, ධීතා, සුණිසා, දාසීති. තෙ සමග්ගා සම්මොදමානා පියසංවාසා අහෙසුං. බොධිසත්තො සෙසානං පඤ්චන්නං එවං ඔවාදං දෙති ‘‘තුම්හෙ යථාලද්ධනියාමෙනෙව දානං දෙථ, සීලං රක්ඛථ, උපොසථකම්මං කරොථ, මරණස්සතිං භාවෙථ, තුම්හාකං මරණභාවං සල්ලක්ඛෙථ, ඉමෙසඤ්හි සත්තානං මරණං ධුවං, ජීවිතං අද්ධුවං, සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා ඛයවයධම්මිනොව, රත්තිඤ්ච දිවා ච අප්පමත්තා හොථා’’ති. තෙ ‘‘සාධූ’’ති ඔවාදං සම්පටිච්ඡිත්වා අප්පමත්තා මරණස්සතිං භාවෙන්ති.

අථෙකදිවසං බොධිසත්තො පුත්තෙන සද්ධිං ඛෙත්තං ගන්ත්වා කසති. පුත්තො කචවරං සඞ්කඩ්ඪිත්වා ඣාපෙති. තස්සාවිදූරෙ එකස්මිං වම්මිකෙ ආසීවිසො අත්ථි. ධූමො තස්ස අක්ඛීනි පහරි. සො කුද්ධො නික්ඛමිත්වා ‘‘ඉමං නිස්සාය මය්හං භය’’න්ති චතස්සො දාඨා නිමුජ්ජාපෙන්තො තං ඩංසි, සො පරිවත්තිත්වා පතිතො. බොධිසත්තො පරිවත්තිත්වා තං පතිතං දිස්වා ගොණෙ ඨපෙත්වා ගන්ත්වා තස්ස මතභාවං ඤත්වා තං උක්ඛිපිත්වා එකස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිපජ්ජාපෙත්වා පාරුපිත්වා නෙව රොදි න පරිදෙවි – ‘‘භිජ්ජනධම්මං පන භින්නං, මරණධම්මං මතං, සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා මරණනිප්ඵත්තිකා’’ති අනිච්චභාවමෙව සල්ලක්ඛෙත්වා කසි. සො ඛෙත්තසමීපෙන ගච්ඡන්තං එකං පටිවිස්සකං පුරිසං දිස්වා ‘‘තාත, ගෙහං ගච්ඡසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආමා’’ති වුත්තෙ තෙන හි අම්හාකම්පි ඝරං ගන්ත්වා බ්රාහ්මණිං වදෙය්යාසි ‘‘අජ්ජ කිර පුබ්බෙ විය ද්වින්නං භත්තං අනාහරිත්වා එකස්සෙවාහාරං ආහරෙය්යාථ, පුබ්බෙ ච එකිකාව දාසී ආහාරං ආහරති, අජ්ජ පන චත්තාරොපි ජනා සුද්ධවත්ථනිවත්ථා ගන්ධපුප්ඵහත්ථා ආගච්ඡෙය්යාථා’’ති. සො ‘‘සාධූ’’ති ගන්ත්වා බ්රාහ්මණියා තථෙව කථෙසි. කෙන තෙ, තාත, ඉමං සාසනං දින්නන්ති. බ්රාහ්මණෙන , අය්යෙති. සා ‘‘පුත්තො මෙ මතො’’ති අඤ්ඤාසි, කම්පනමත්තම්පිස්සා නාහොසි. එවං සුභාවිතචිත්තා සුද්ධවත්ථනිවත්ථා ගන්ධපුප්ඵහත්ථා දාසිං පන ආහාරං ආහරාපෙත්වා සෙසෙහි සද්ධිං ඛෙත්තං අගමාසි. එකස්සපි රොදිතං වා පරිදෙවිතං වා නාහොසි.

බොධිසත්තො පුත්තස්ස නිපන්නඡායායමෙව නිසීදිත්වා භුඤ්ජි. භුත්තාවසානෙ සබ්බෙපි දාරූනි උද්ධරිත්වා තං චිතකං ආරොපෙත්වා ගන්ධපුප්ඵෙහි පූජෙත්වා ඣාපෙසුං. එකස්ස ච එකබින්දුපි අස්සු නාහොසි, සබ්බෙපි සුභාවිතමරණස්සතිනො හොන්ති. තෙසං සීලතෙජෙන සක්කස්ස ආසනං උණ්හාකාරං දස්සෙසි. සො ‘‘කො නු ඛො මං ඨානා චාවෙතුකාමො’’ති උපධාරෙන්තො තෙසං ගුණතෙජෙන උණ්හභාවං ඤත්වා පසන්නමානසො හුත්වා ‘‘මයා එතෙසං සන්තිකං ගන්ත්වා සීහනාදං නදාපෙත්වා සීහනාදපරියොසානෙ එතෙසං නිවෙසනං සත්තරතනපරිපුණ්ණං කත්වා ආගන්තුං වට්ටතී’’ති වෙගෙන තත්ථ ගන්ත්වා ආළාහනපස්සෙ ඨිතො ‘‘තාත, කිං කරොථා’’ති ආහ. ‘‘එකං මනුස්සං ඣාපෙම, සාමී’’ති. ‘‘න තුම්හෙ මනුස්සං ඣාපෙස්සථ, එකං පන මිගං මාරෙත්වා පචථ මඤ්ඤෙ’’ති. ‘‘නත්ථෙතං සාමි, මනුස්සමෙව ඣාපෙමා’’ති. ‘‘තෙන හි වෙරිමනුස්සො වො භවිස්සතී’’ති. අථ නං බොධිසත්තො ‘‘ඔරසපුත්තො නො සාමි, න වෙරිකො’’ති ආහ. ‘‘තෙන හි වො අප්පියපුත්තො භවිස්සතී’’ති? ‘‘අතිවිය පියපුත්තො, සාමී’’ති. ‘‘අථ කස්මා න රොදසී’’ති? සො අරොදනකාරණං කථෙන්තො පඨමං ගාථමාහ –

19.

‘‘උරගොව තචං ජිණ්ණං, හිත්වා ගච්ඡති සං තනුං;

එවං සරීරෙ නිබ්භොගෙ, පෙතෙ කාලකතෙ සති.

20.

‘‘ඩය්හමානො න ජානාති, ඤාතීනං පරිදෙවිතං;

තස්මා එතං න සොචාමි, ගතො සො තස්ස යා ගතී’’ති.

තත්ථ සං තනුන්ති අත්තනො සරීරං. නිබ්භොගෙති ජීවිතින්ද්රියස්ස අභාවෙන භොගරහිතෙ. පෙතෙති පරලොකං පටිගතෙ. කාලකතෙති කතකාලෙ, මතෙති අත්ථො. ඉදං වුත්තං හොති – සාමි, මම පුත්තො යථා නාම උරගො ජිණ්ණතචං නිච්ඡින්දිත්වා අනොලොකෙත්වා අනපෙක්ඛො ඡඩ්ඩෙත්වා ගච්ඡෙය්ය, එවං අත්තනො සරීරං ඡඩ්ඩෙත්වා ගච්ඡති, තස්ස ජීවිතින්ද්රියරහිතෙ සරීරෙ එවං නිබ්භොගෙ තස්මිඤ්ච මෙ පුත්තෙ පෙතෙ පුන පටිගතෙ මරණකාලං කත්වා ඨිතෙ සති කො කාරුඤ්ඤෙන වා පරිදෙවෙන වා අත්ථො. අයඤ්හි යථා සූලෙහි විජ්ඣිත්වා ඩය්හමානො සුඛදුක්ඛං න ජානාති, එවං ඤාතීනං පරිදෙවිතම්පි න ජානාති, තෙන කාරණෙනාහං එතං න සොචාමි. යා තස්ස අත්තනො ගති, තං සො ගතොති.

සක්කො බොධිසත්තස්ස වචනං සුත්වා බ්රාහ්මණිං පුච්ඡි ‘‘අම්ම, තුය්හං සො කිං හොතී’’ති? ‘‘දස මාසෙ කුච්ඡිනා පරිහරිත්වා ථඤ්ඤං පායෙත්වා හත්ථපාදෙ සණ්ඨපෙත්වා වඩ්ඪිතපුත්තො මෙ, සාමී’’ති. ‘‘අම්ම, පිතා තාව පුරිසභාවෙන මා රොදතු, මාතු හදයං පන මුදුකං හොති, ත්වං කස්මා න රොදසී’’ති? සා අරොදනකාරණං කථෙන්තී –

21.

‘‘අනව්හිතො තතො ආගා, අනනුඤ්ඤාතො ඉතො ගතො;

යථාගතො තථා ගතො, තත්ථ කා පරිදෙවනා.

22.

‘‘ඩය්හමානො න ජානාති, ඤාතීනං පරිදෙවිතං;

තස්මා එතං න සොචාමි, ගතො සො තස්ස යා ගතී’’ති. – ගාථාද්වයමාහ –

තත්ථ අනව්හිතොති අයං තාත මයා පරලොකතො අනව්හිතො අයාචිතො. ආගාති අම්හාකං ගෙහං ආගතො. ඉතොති ඉතො මනුස්සලොකතො ගච්ඡන්තොපි මයා අනනුඤ්ඤාතොව ගතො. යථාගතොති ආගච්ඡන්තොපි යථා අත්තනොව රුචියා ආගතො, ගච්ඡන්තොපි තථෙව ගතො. තත්ථාති තස්මිං තස්ස ඉතො ගමනෙ කා පරිදෙවනා. ඩය්හමානොති ගාථා වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බා.

සක්කො බ්රාහ්මණියා කථං සුත්වා තස්ස භගිනිං පුච්ඡි ‘‘අම්ම, තුය්හං සො කිං හොතී’’ති? ‘‘භාතා මෙ, සාමී’’ති. ‘‘අම්ම, භගිනියො නාම භාතූසු සිනෙහා හොන්ති, ත්වං කස්මා න රොදසී’’ති? සා අරොදනකාරණං කථෙන්තී –

23.

‘‘සචෙ රොදෙ කිසා අස්සං, තස්සා මෙ කිං ඵලං සියා;

ඤාතිමිත්තසුහජ්ජානං, භිය්යො නො අරතී සියා.

24.

ඩය්හමානො න ජානාති, ඤාතීනං පරිදෙවිතං;

තස්මා එතං න සොචාමි, ගතො සො තස්ස යා ගතී’’ති. – ගාථාද්වයමාහ –

තත්ථ සචෙති යදි අහං භාතරි මතෙ රොදෙය්යං, කිසසරීරා අස්සං. භාතු පන මෙ තප්පච්චයා වුඩ්ඪි නාම නත්ථීති දස්සෙති. තස්සා මෙති තස්සා මය්හං රොදන්තියා කිං ඵලං කො ආනිසංසො භවෙය්ය. මය්හං අවුද්ධි පන පඤ්ඤායතීති දීපෙති. ඤාතිමිත්තසුහජ්ජානන්ති ඤාතිමිත්තසුහදානං . අයමෙව වා පාඨො. භිය්යො නොති යෙ අම්හාකං ඤාතී ච මිත්තා ච සුහදයා ච, තෙසං අධිකතරා අරති සියා.

සක්කො භගිනියා කථං සුත්වා භරියං පුච්ඡි ‘‘අම්ම, තුය්හං සො කිං හොතී’’ති? ‘‘පති මෙ, සාමී’’ති. ‘‘ඉත්ථියො නාම පතිම්හි මතෙ විධවා හොන්ති අනාථා, ත්වං කස්මා න රොදසී’’ති. සාපිස්ස අරොදනකාරණං කථෙන්තී –

25.

‘‘යථාපි දාරකො චන්දං, ගච්ඡන්තමනුරොදති;

එවංසම්පදමෙවෙතං, යො පෙතමනුසොචති.

26.

‘‘ඩය්හමානො න ජානාති, ඤාතීනං පරිදෙවිතං;

තස්මා එතං න සොචාමි, ගතො සො තස්ස යා ගතී’’ති. – ගාථාද්වයමාහ –

තස්සත්ථො – යථා නාම යත්ථ කත්ථචි යුත්තායුත්තං ලබ්භනීයාලබ්භනීයං අජානන්තො බාලදාරකො මාතු උච්ඡඞ්ගෙ නිසින්නො පුණ්ණමාසියං පුණ්ණං චන්දං ආකාසෙ ගච්ඡන්තං දිස්වා ‘‘අම්ම, චන්දං මෙ දෙහි, අම්ම, චන්දං මෙ දෙහී’’ති පුනප්පුනං රොදති, එවංසම්පදමෙවෙතං, එවංනිප්ඵත්තිකමෙව එතං තස්ස රුණ්ණං හොති, යො පෙතං කාලකතං අනුසොචති. ඉතොපි ච බාලතරං. කිංකාරණා? සො හි විජ්ජමානචන්දං අනුරොදති, මය්හං පන පති මතො එතරහි අවිජ්ජමානො සූලෙහි විජ්ඣිත්වා ඩය්හමානොපි න කිඤ්චි ජානාතීති.

සක්කො භරියාය වචනං සුත්වා දාසිං පුච්ඡි ‘‘අම්ම, තුය්හං සො කිං හොතී’’ති? ‘‘අය්යො මෙ, සාමී’’ති. ‘‘නනු ත්වං ඉමිනා පීළෙත්වා පොථෙත්වා පරිභුත්තා භවිස්සසි, තස්මා ‘‘සුමුත්තා අහ’’න්ති න රොදසී’’ති. ‘සාමි, මා එවං අවච, න එතං එතස්ස අනුච්ඡවිකං, ඛන්තිමෙත්තානුද්දයසම්පන්නො මෙ අය්යපුත්තො, උරෙ සංවඩ්ඪිතපුත්තො විය අහොසී’ති. ‘‘අථ කස්මා න රොදසී’’ති? සාපිස්ස අරොදනකාරණං කථෙන්තී –

27.

‘‘යථාපි උදකකුම්භො, භින්නො අප්පටිසන්ධියො;

එවංසම්පදමෙවෙතං, යො පෙතමනුසොචති.

28.

‘‘ඩය්හමානො න ජානාති, ඤාතීනං පරිදෙවිතං;

තස්මා එතං න සොචාමි, ගතො සො තස්ස යා ගතී’’ති. – ගාථාද්වයමාහ –

තස්සත්ථො – යථා නාම උදකකුම්භො උක්ඛිපියමානො පතිත්වා සත්තධා භින්නො පුන තානි කපාලානි පටිපාටියා ඨපෙත්වා සංවිදහිත්වා පටිපාකතිකං කාතුං න සක්කොති, යො පෙතමනුසොචති, තස්සපි එතමනුසොචනං එවංනිප්ඵත්තිකමෙව හොති, මතස්ස පුන ජීවාපෙතුං අසක්කුණෙය්යත්තා ඉද්ධිමතො වා ඉද්ධානුභාවෙන භින්නං කුම්භං සංවිදහිත්වා උදකස්ස පූරෙතුං සක්කා භවෙය්ය, කාලකතො පන ඉද්ධිබලෙනාපි න සක්කා පටිපාකතිතං කාතුන්ති. ඉතරා ගාථා වුත්තත්ථායෙව.

සක්කො සබ්බෙසං ධම්මකථං සුත්වා පසීදිත්වා ‘‘තුම්හෙහි අප්පමත්තෙහි මරණස්සති භාවිතා, තුම්හෙ ඉතො පට්ඨාය සහත්ථෙන කම්මං මා කරිත්ථ, අහං, සක්කො දෙවරාජා, අහං වො ගෙහෙ සත්ත රතනානි අපරිමාණානි කරිස්සාමි, තුම්හෙ දානං දෙථ , සීලං රක්ඛථ, උපොසථකම්මං කරොථ, අප්පමත්තා හොථා’’ති තෙසං ඔවාදං දත්වා ගෙහං අපරිමිතධනං කත්වා පක්කාමි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ කුටුම්බිකො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා දාසී ඛුජ්ජුත්තරා අහොසි, ධීතා උප්පලවණ්ණා, පුත්තො රාහුලො, මාතා ඛෙමා, බ්රාහ්මණො පන අහමෙව අහොසින්ති.

උරගජාතකවණ්ණනා චතුත්ථා.

[355] 5. ඝටජාතකවණ්ණනා

අඤ්ඤෙසොචන්ති රොදන්තීති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො කොසලරඤ්ඤො එකං අමච්චං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු හෙට්ඨා කථිතසදිසමෙව. ඉධ පන රාජා අත්තනො උපකාරස්ස අමච්චස්ස මහන්තං යසං දත්වා පරිභෙදකානං කථං ගහෙත්වා තං බන්ධාපෙත්වා බන්ධනාගාරෙ පවෙසෙසි. සො තත්ථ නිසින්නොව සොතාපත්තිමග්ගං නිබ්බත්තෙසි. රාජා තස්ස ගුණං සල්ලක්ඛෙත්වා මොචාපෙසි. සො ගන්ධමාලං ආදාය සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා වන්දිත්වා නිසීදි. අථ නං සත්ථා ‘‘අනත්ථො කිර තෙ උප්පන්නො’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ, අනත්ථෙන පන මෙ අත්ථො ආගතො, සොතාපත්තිමග්ගො නිබ්බත්තො’’ති වුත්තෙ ‘‘න ඛො, උපාසක, ත්වඤ්ඤෙව අනත්ථෙන අත්ථං ආහරි, පොරාණකපණ්ඩිතාපි ආහරිංසූ’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො තස්ස අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්ති, ‘‘ඝටකුමාරො’’තිස්ස නාමං කරිංසු. සො අපරෙන සමයෙන තක්කසිලායං උග්ගහිතසිප්පො ධම්මෙන රජ්ජං කාරෙසි. තස්ස අන්තෙපුරෙ එකො අමච්චො දුබ්භි. සො තං පච්චක්ඛතො ඤත්වා රට්ඨා පබ්බාජෙසි. තදා සාවත්ථියං ධඞ්කරාජා නාම රජ්ජං කාරෙසි. සො තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා තං උපට්ඨහිත්වා හෙට්ඨා වුත්තනයෙන අත්තනො වචනං ගාහාපෙත්වා බාරාණසිරජ්ජං ගණ්හාපෙසි. සොපි රජ්ජං ගහෙත්වා බොධිසත්තං සඞ්ඛලිකාහි බන්ධාපෙත්වා බන්ධනාගාරං පවෙසෙසි. බොධිසත්තො ඣානං නිබ්බත්තෙත්වා ආකාසෙ පල්ලඞ්කෙන නිසීදි, ධඞ්කස්ස සරීරෙ ඩාහො උප්පජ්ජි. සො ගන්ත්වා බොධිසත්තස්ස සුවණ්ණාදාසඵුල්ලපදුමසස්සිරිකං මුඛං දිස්වා බොධිසත්තං පුච්ඡන්තො පඨමං ගාථමාහ –

29.

‘‘අඤ්ඤෙ සොචන්ති රොදන්ති, අඤ්ඤෙ අස්සුමුඛා ජනා;

පසන්නමුඛවණ්ණොසි, කස්මා ඝට න සොචසී’’ති.

තත්ථ අඤ්ඤෙති තං ඨපෙත්වා සෙසමනුස්සා.

අථස්ස බොධිසත්තො අසොචනකාරණං කථෙන්තො චතස්සො ගාථා අභාසි –

30.

‘‘නාබ්භතීතහරො සොකො, නානාගතසුඛාවහො;

තස්මා ධඞ්ක න සොචාමි, නත්ථි සොකෙ දුතීයතා.

31.

‘‘සොචං පණ්ඩු කිසො හොති, භත්තඤ්චස්ස න රුච්චති;

අමිත්තා සුමනා හොන්ති, සල්ලවිද්ධස්ස රුප්පතො.

32.

‘‘ගාමෙ වා යදි වාරඤ්ඤෙ, නින්නෙ වා යදි වා ථලෙ;

ඨිතං මං නාගමිස්සති, එවං දිට්ඨපදො අහං.

33.

‘‘යස්සත්තා නාලමෙකොව, සබ්බකාමරසාහරො;

සබ්බාපි පථවී තස්ස, න සුඛං ආවහිස්සතී’’ති.

තත්ථ නාබ්භතීතහරොති නාබ්භතීතාහාරො, අයමෙව වා පාඨො. සොකො නාම අබ්භතීතං අතික්කන්තං නිරුද්ධං අත්ථඞ්ගතං පුන නාහරති. දුතීයතාති සහායතා. අතීතාහරණෙන වා අනාගතාහරණෙන වා සොකො නාම කස්සචි සහායො න හොති, තෙනාපි කාරණෙනාහං න සොචාමීති වදති. සොචන්ති සොචන්තො. සල්ලවිද්ධස්ස රුප්පතොති සොකසල්ලෙන විද්ධස්ස තෙනෙව ඝට්ටියමානස්ස ‘‘දිට්ඨා වත නො පච්චාමිත්තස්ස පිට්ඨී’’ති අමිත්තා සුමනා හොන්තීති අත්ථො.

ඨිතං මං නාගමිස්සතීති සම්ම ධඞ්කරාජ, එතෙසු ගාමාදීසු යත්ථ කත්ථචි ඨිතං මං පණ්ඩුකිසභාවාදිකං සොකමූලකං බ්යසනං න ආගමිස්සති. එවං දිට්ඨපදොති යථා තං බ්යසනං නාගච්ඡති, එවං මයා ඣානපදං දිට්ඨං. ‘‘අට්ඨලොකධම්මපද’’න්තිපි වදන්තියෙව . පාළියං පන ‘‘න මත්තං නාගමිස්සතී’’ති ලිඛිතං, තං අට්ඨකථායං නත්ථි. පරියොසානගාථාය ඉච්ඡිතපත්ථිතත්ථෙන ඣානසුඛසඞ්ඛාතං සබ්බකාමරසං ආහරතීති සබ්බකාමරසාහරො. ඉදං වුත්තං හොති – යස්ස රඤ්ඤො පහාය අඤ්ඤසහායෙ අත්තාව එකො සබ්බකාමරසාහරො නාලං, සබ්බං ඣානසුඛසඞ්ඛාතං කාමරසං ආහරිතුං අසමත්ථො, තස්ස රඤ්ඤො සබ්බාපි පථවී න සුඛං ආවහිස්සති. කාමාතුරස්ස හි සුඛං නාම නත්ථි, යො පන කිලෙසදරථරහිතං ඣානසුඛං ආහරිතුං සමත්ථො, සො රාජා සුඛී හොතීති. යො පනෙතාය ගාථාය ‘‘යස්සත්ථා නාලමෙකො’’තිපි පාඨො, තස්සත්ථො න දිස්සති.

ඉති ධඞ්කො ඉමා චතස්සො ගාථා සුත්වා බොධිසත්තං ඛමාපෙත්වා රජ්ජං පටිච්ඡාපෙත්වා පක්කාමි. බොධිසත්තොපි රජ්ජං අමච්චානං පටිනිය්යාදෙත්වා හිමවන්තපදෙසං ගන්ත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අපරිහීනජ්ඣානො බ්රහ්මලොකපරායණො අහොසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා ධඞ්කරාජා ආනන්දො අහොසි, ඝටරාජා පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

ඝටජාතකවණ්ණනා පඤ්චමා.

[356] 6. කොරණ්ඩියජාතකවණ්ණනා

එකො අරඤ්ඤෙති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො ධම්මසෙනාපතිං ආරබ්භ කථෙසි. ථෙරො කිර ආගතාගතානං දුස්සීලානං මිගලුද්දකමච්ඡබන්ධාදීනං දිට්ඨදිට්ඨානඤ්ඤෙව ‘‘සීලං ගණ්හථ, සීලං ගණ්හථා’’ති සීලං දෙති. තෙ ථෙරෙ ගරුභාවෙන තස්ස කථං භින්දිතුං අසක්කොන්තා සීලං ගණ්හන්ති, ගහෙත්වා ච පන න රක්ඛන්ති, අත්තනො අත්තනො කම්මමෙව කරොන්ති. ථෙරො සද්ධිවිහාරිකෙ ආමන්තෙත්වා ‘‘ආවුසො, ඉමෙ මනුස්සා මම සන්තිකෙ සීලං ගණ්හිංසු, ගණ්හිත්වා ච පන න රක්ඛන්තී’’ති ආහ. ‘‘භන්තෙ, තුම්හෙ එතෙසං අරුචියා සීලං දෙථ, එතෙ තුම්හාකං කථං භින්දිතුං අසක්කොන්තා ගණ්හන්ති, තුම්හෙ ඉතො පට්ඨාය එවරූපානං සීලං මා අදත්ථා’’ති. ථෙරො අනත්තමනො අහොසි. තං පවත්තිං සුත්වා භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං – ‘‘ආවුසො, සාරිපුත්තත්ථෙරො කිර දිට්ඨදිට්ඨානඤ්ඤෙව සීලං දෙතී’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස දිට්ඨදිට්ඨානං අයාචන්තානඤ්ඤෙව සීලං දෙතී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො තක්කසිලායං දිසාපාමොක්ඛස්ස ආචරියස්ස ජෙට්ඨන්තෙවාසිකො කොරණ්ඩියො නාම අහොසි. තදා සො ආචරියො දිට්ඨදිට්ඨානං කෙවට්ටාදීනං අයාචන්තානඤ්ඤෙව ‘‘සීලං ගණ්හථ, සීලං ගණ්හථා’’ති සීලං දෙති. තෙ ගහෙත්වාපි න රක්ඛන්ති ආචරියො තමත්ථං අන්තෙවාසිකානං ආරොචෙසි. අන්තෙවාසිකා ‘‘භන්තෙ, තුම්හෙ එතෙසං අරුචියා සීලං දෙථ, තස්මා භින්දන්ති, ඉතො දානි පට්ඨාය යාචන්තානඤ්ඤෙව දදෙය්යාථ, මා අයාචන්තාන’’න්ති වදිංසු. සො විප්පටිසාරී අහොසි, එවං සන්තෙපි දිට්ඨදිට්ඨානං සීලං දෙතියෙව.

අථෙකදිවසං එකස්මා ගාමා මනුස්සා ආගන්ත්වා බ්රාහ්මණවාචනකත්ථාය ආචරියං නිමන්තයිංසු. සො කොරණ්ඩියමාණවං පක්කොසිත්වා ‘‘තාත, අහං න ගච්ඡාමි, ත්වං ඉමෙ පඤ්චසතෙ මාණවෙ ගහෙත්වා තත්ථ ගන්ත්වා වාචනකානි සම්පටිච්ඡිත්වා අම්හාකං දින්නකොට්ඨාසං ආහරා’’ති පෙසෙසි. සො ගන්ත්වා පටිනිවත්තන්තො අන්තරාමග්ගෙ එකං කන්දරං දිස්වා චින්තෙසි ‘‘අම්හාකං ආචරියො දිට්ඨදිට්ඨානං අයාචන්තානඤ්ඤෙව සීලං දෙති, ඉතො දානි පට්ඨාය යථා යාචන්තානඤ්ඤෙව දෙති, තථා නං කරිස්සාමී’’ති. සො තෙසු මාණවෙසු සුඛනිසින්නෙසු උට්ඨාය මහන්තං මහන්තං සෙලං උක්ඛිපිත්වා කන්දරායං ඛිපි, පුනප්පුනං ඛිපියෙව. අථ නං තෙ මාණවා උට්ඨාය ‘‘ආචරිය, කිං කරොසී’’ති ආහංසු. සො න කිඤ්චි කථෙසි, තෙ වෙගෙන ගන්ත්වා ආචරියස්ස ආරොචෙසුං. ආචරියො ආගන්ත්වා තෙන සද්ධිං සල්ලපන්තො පඨමං ගාථමාහ –

34.

‘‘එකො අරඤ්ඤෙ ගිරිකන්දරායං, පග්ගය්හ පග්ගය්හ සිලං පවෙච්ඡසි;

පුනප්පුනං සන්තරමානරූපො, කොරණ්ඩිය කො නු තව යිධත්ථො’’ති.

තත්ථ කො නු තව යිධත්ථොති කො නු තව ඉධ කන්දරායං සිලාඛිපනෙන අත්ථො.

සො තස්ස වචනං සුත්වා ආචරියං පබොධෙතුකාමො දුතියං ගාථමාහ –

35.

‘‘අහඤ්හිමං සාගරසෙවිතන්තං, සමං කරිස්සාමි යථාපි පාණි;

විකිරිය සානූනි ච පබ්බතානි ච, තස්මා සිලං දරියා පක්ඛිපාමී’’ති.

තත්ථ අහඤ්හිමන්ති අහඤ්හි ඉමං මහාපථවිං. සාගරසෙවිතන්තන්ති සාගරෙහි සෙවිතං චාතුරන්තං. යථාපි පාණීති හත්ථතලං විය සමං කරිස්සාමි. විකිරියාති විකිරිත්වා. සානූනි ච පබ්බතානි චාති පංසුපබ්බතෙ ච සිලාපබ්බතෙ ච.

තං සුත්වා බ්රාහ්මණො තතියං ගාථමාහ –

36.

‘‘නයිමං මහිං අරහති පාණිකප්පං, සමං මනුස්සො කරණාය මෙකො;

මඤ්ඤාමිමඤ්ඤෙව දරිං ජිගීසං, කොරණ්ඩිය හාහසි ජීවලොක’’න්ති.

තත්ථ කරණාය මෙකොති කරණාය එකො කාතුං න සක්කොතීති දීපෙති. මඤ්ඤාමිමඤ්ඤෙව දරිං ජිගීසන්ති අහං මඤ්ඤාමි තිට්ඨතු පථවී, ඉමඤ්ඤෙව එකං දරිං ජිගීසං පූරණත්ථාය වායමන්තො සිලා පරියෙසන්තො උපායං විචිනන්තොව ත්වං ඉමං ජීවලොකං හාහසි ජහිස්සසි, මරිස්සසීති අත්ථො.

තං සුත්වා මාණවො චතුත්ථං ගාථමාහ –

37.

‘‘සචෙ අයං භූතධරං න සක්කා, සමං මනුස්සො කරණාය මෙකො;

එවමෙව ත්වං බ්රහ්මෙ ඉමෙ මනුස්සෙ, නානාදිට්ඨිකෙ නානයිස්සසි තෙ’’ති.

තස්සත්ථො – සචෙ අයං එකො මනුස්සො ඉමං භූතධරං පථවිං සමං කාතුං න සක්කා න සමත්ථො, එවමෙව ත්වං ඉමෙ දුස්සීලමනුස්සෙ නානාදිට්ඨිකෙ නානයිස්සසි, තෙ එවං ‘‘සීලං ගණ්හථ, සීලං ගණ්හථා’’ති වදන්තො අත්තනො වසං න ආනයිස්සසි, පණ්ඩිතපුරිසායෙව හි පාණාතිපාතං ‘‘අකුසල’’න්ති ගරහන්ති. සංසාරමොචකාදයො පනෙත්ථ කුසලසඤ්ඤිනො, තෙ ත්වං කථං ආනයිස්සසි, තස්මා දිට්ඨදිට්ඨානං සීලං අදත්වා යාචන්තානඤ්ඤෙව දෙහීති.

තං සුත්වා ආචරියො ‘‘යුත්තං වදති කොරණ්ඩියො, ඉදානි න එවරූපං කරිස්සාමී’’ති අත්තනො විරද්ධභාවං ඤත්වා පඤ්චමං ගාථමාහ –

38.

‘‘සංඛිත්තරූපෙන භවං මමත්ථං, අක්ඛාසි කොරණ්ඩිය එවමෙතං;

යථා න සක්කා පථවී සමායං, කත්තුං මනුස්සෙන තථා මනුස්සා’’ති.

තත්ථ සමායන්ති සමං අයං. එවං ආචරියො මාණවස්ස ථුතිං අකාසි, සොපි නං බොධෙත්වා සයං ඝරං නෙසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා බ්රාහ්මණො සාරිපුත්තො අහොසි, කොරණ්ඩියමාණවො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

කොරණ්ඩියජාතකවණ්ණනා ඡට්ඨා.

[357] 7. ලටුකිකජාතකවණ්ණනා

වන්දාමි තං කුඤ්ජර සට්ඨිහායනන්ති ඉදං සත්ථා වෙළුවනෙ විහරන්තො දෙවදත්තං ආරබ්භ කථෙසි. එකස්මිඤ්හි දිවසෙ භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, දෙවදත්තො කක්ඛළො ඵරුසො සාහසිකො, සත්තෙසු කරුණාමත්තම්පිස්ස නත්ථී’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස නික්කරුණොයෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො හත්ථියොනියං නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො පාසාදිකො මහාකායො අසීතිසහස්සවාරණපරිවාරො යූථපති හුත්වා හිමවන්තපදෙසෙ විහාසි. තදා එකා ලටුකිකා සකුණිකා හත්ථීනං විචරණට්ඨානෙ අණ්ඩානි නික්ඛිපි, තානි පරිණතානි භින්දිත්වා සකුණපොතකා නික්ඛමිංසු. තෙසු අවිරුළ්හපක්ඛෙසු උප්පතිතුං අසක්කොන්තෙසුයෙව මහාසත්තො අසීතිසහස්සවාරණපරිවුතො ගොචරාය චරන්තො තං පදෙසං පත්තො. තං දිස්වා ලටුකිකා චින්තෙසි ‘‘අයං හත්ථිරාජා මම පොතකෙ මද්දිත්වා මාරෙස්සති, හන්ද නං පුත්තකානං පරිත්තාණත්ථාය ධම්මිකාරක්ඛං යාචාමී’’ති. සා උභො පක්ඛෙ එකතො කත්වා තස්ස පුරතො ඨත්වා පඨමං ගාථමාහ –

39.

‘‘වන්දාමි තං කුඤ්ජර සට්ඨිහායනං, ආරඤ්ඤකං යූථපතිං යසස්සිං;

පක්ඛෙහි තං පඤ්ජලිකං කරොමි, මා මෙ වධී පුත්තකෙ දුබ්බලායා’’ති.

තත්ථ සට්ඨිහායනන්ති සට්ඨිවස්සකාලෙ හායනබලං. යසස්සින්ති පරිවාරසම්පන්නං. පක්ඛෙහි තං පඤ්චලිකං කරොමීති අහං පක්ඛෙහි තං අඤ්ජලිකං කරොමීති අත්ථො.

මහාසත්තො ‘‘මා චින්තයි ලටුකිකෙ, අහං තෙ පුත්තකෙ රක්ඛිස්සාමී’’ති සකුණපොතකානං උපරි ඨත්වා අසීතියා හත්ථිසහස්සෙසු ගතෙසු ලටුකිකං ආමන්තෙත්වා ‘‘ලටුකිකෙ අම්හාකං පච්ඡතො එකො එකචාරිකො හත්ථී ආගච්ඡති, සො අම්හාකං වචනං න කරිස්සති, තස්මිං ආගතෙ තම්පි යාචිත්වා පුත්තකානං සොත්ථිභාවං කරෙය්යාසී’’ති වත්වා පක්කාමි. සාපි තස්ස පච්චුග්ගමනං කත්වා උභොහි පක්ඛෙහි අඤ්ජලිං කත්වා දුතියං ගාථමාහ –

40.

‘‘වන්දාමි තං කුඤ්ජර එකචාරිං, ආරඤ්ඤකං පබ්බතසානුගොචරං;

පක්ඛෙහි තං පඤ්ජලිකං කරොමි, මා මෙ වධී පුත්තකෙ දුබ්බලායා’’ති.

තත්ථ පබ්බතසානුගොචරන්ති ඝනසෙලපබ්බතෙසු ච පංසුපබ්බතෙසු ච ගොචරං ගණ්හන්තං.

සො තස්සා වචනං සුත්වා තතියං ගාථමාහ –

41.

‘‘වධිස්සාමි තෙ ලටුකිකෙ පුත්තකානි, කිං මෙ තුවං කාහසි දුබ්බලාසි;

සතං සහස්සානිපි තාදිසීනං, වාමෙන පාදෙන පපොථයෙය්ය’’න්ති.

තත්ථ වධිස්සාමි තෙති ත්වං කස්මා මම විචරණමග්ගෙ පුත්තකානි ඨපෙසි, යස්මා ඨපෙසි, තස්මා වධිස්සාමි තෙ පුත්තකානීති වදති. කිං මෙ තුවං කාහසීති මය්හං මහාථාමස්ස ත්වං දුබ්බලා කිං කරිස්සසි. පපොථයෙය්යන්ති අහං තාදිසානං ලටුකිකානං සතසහස්සම්පි වාමෙන පාදෙන සඤ්චුණ්ණෙය්යං, දක්ඛිණපාදෙන පන කථාව නත්ථීති.

එවඤ්ච පන වත්වා සො තස්සා පුත්තකෙ පාදෙන සඤ්චුණ්ණෙත්වා මුත්තෙන පවාහෙත්වා නදන්තොව පක්කාමි. ලටුකිකා රුක්ඛසාඛාය නිලීයිත්වා ‘‘ඉදානි තාව වාරණ නදන්තො ගච්ඡසි, කතිපාහෙනෙව මෙ කිරියං පස්සිස්සසි, කායබලතො ඤාණබලස්ස මහන්තභාවං න ජානාසි, හොතු, ජානාපෙස්සාමි න’’න්ති තං සන්තජ්ජයමානාව චතුත්ථං ගාථමාහ –

42.

‘‘න හෙව සබ්බත්ථ බලෙන කිච්චං, බලඤ්හි බාලස්ස වධාය හොති;

කරිස්සාමි තෙ නාගරාජා අනත්ථං, යො මෙ වධී පුත්තකෙ දුබ්බලායා’’ති.

තත්ථ බලෙනාති කායබලෙන. අනත්ථන්ති අවුඩ්ඪිං. යො මෙති යො ත්වං මම දුබ්බලාය පුත්තකෙ වධී ඝාතෙසි.

සා එවං වත්වා කතිපාහං එකං කාකං උපට්ඨහිත්වා තෙන තුට්ඨෙන ‘‘කිං තෙ කරොමී’’ති වුත්තා ‘‘සාමි, අඤ්ඤං මෙ කාතබ්බං නත්ථි, එකස්ස පන එකචාරිකවාරණස්ස තුණ්ඩෙන පහරිත්වා තුම්හෙහි අක්ඛීනි භින්නානි පච්චාසීසාමී’’ති ආහ. සා තෙන ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිතා එකං නීලමක්ඛිකං උපට්ඨහි. තායපි ‘‘කිං තෙ, කරොමී’’ති වුත්තා ‘‘ඉමිනා කාකෙන එකචාරිකවාරණස්ස අක්ඛීසු භින්නෙසු තුම්හෙහි තත්ථ ආසාටිකං පාතෙතුං ඉච්ඡාමී’’ති වත්වා තායපි ‘‘සාධූ’’ති වුත්තෙ එකං මණ්ඩූකං උපට්ඨහිත්වා තෙන ‘‘කිං තෙ, කරොමී’’ති වුත්තා ‘‘යදා එකචාරිකවාරණො අන්ධො හුත්වා පානීයං පරියෙසති, තදා පබ්බතමත්ථකෙ ඨිතො සද්දං කත්වා තස්මිං පබ්බතමත්ථකං අභිරුහන්තෙ ඔතරිත්වා පපාතෙ සද්දං කරෙය්යාථ, අහං තුම්හාකං සන්තිකා එත්තකං පච්චාසීසාමී’’ති ආහ. සොපි තස්සා වචනං ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡි.

අථෙකදිවසං කාකො වාරණස්ස ද්වෙපි අක්ඛීනි තුණ්ඩෙන භින්දි, නීලමක්ඛිකා ආසාටිකං පාතෙසි. සො පුළවෙහි ඛජ්ජන්තො වෙදනාප්පත්තො පිපාසාභිභූතො පානීයං පරියෙසමානො විචරි. තස්මිං කාලෙ මණ්ඩූකො පබ්බතමත්ථකෙ ඨත්වා සද්දමකාසි. වාරණො ‘‘එත්ථ පානීයං භවිස්සතී’’ති පබ්බතමත්ථකං අභිරුහි. අථ මණ්ඩූකො ඔතරිත්වා පපාතෙ ඨත්වා සද්දමකාසි. වාරණො ‘‘එත්ථ පානීයං භවිස්සතී’’ති පපාතාභිමුඛො ගච්ඡන්තො පරිගළිත්වා පබ්බතපාදෙ පතිත්වා ජීවිතක්ඛයං පාපුණි. ලටුකිකා තස්ස මතභාවං ඤත්වා ‘‘දිට්ඨා මෙ පච්චාමිත්තස්ස පිට්ඨී’’ති හට්ඨතුට්ඨා තස්ස ඛන්ධෙ චඞ්කමිත්වා යථාකම්මං ගතා.

සත්ථා ‘‘න, භික්ඛවෙ, කෙනචි සද්ධිං වෙරං නාම කාතබ්බං, එවං බලසම්පන්නම්පි වාරණං ඉමෙ චත්තාරො ජනා එකතො හුත්වා වාරණස්ස ජීවිතක්ඛයං පාපෙසු’’න්ති –

43.

‘‘කාකඤ්ච පස්ස ලටුකිකං, මණ්ඩූකං නීලමක්ඛිකං;

එතෙ නාගං අඝාතෙසුං, පස්ස වෙරස්ස වෙරිනං;

තස්මා හි වෙරං න කයිරාථ, අප්පියෙනපි කෙනචී’’ති. –

ඉමං අභිසම්බුද්ධගාථං වත්වා ජාතකං සමොධානෙසි.

තත්ථ පස්සාති අනියාමිතාලපනමෙතං, භික්ඛූ පන සන්ධාය වුත්තත්තා පස්සථ භික්ඛවෙති වුත්තං හොති. එතෙති එතෙ චත්තාරො එකතො හුත්වා. අඝාතෙසුන්ති තං වධිංසු. පස්ස වෙරස්ස වෙරිනන්ති පස්සථ වෙරිකානං වෙරස්ස ගතින්ති අත්ථො.

තදා එකචාරිකහත්ථී දෙවදත්තො අහොසි, යූථපති පන අහමෙව අහොසින්ති.

ලටුකිකජාතකවණ්ණනා සත්තමා.

[358] 8. චූළධම්මපාලජාතකවණ්ණනා

අහමෙවදූසියා භූනහතාති ඉදං සත්ථා වෙළුවනෙ විහරන්තො දෙවදත්තස්ස වධාය පරිසක්කනං ආරබ්භ කථෙසි. අඤ්ඤෙසු ජාතකෙසු දෙවදත්තො බොධිසත්තස්ස තාසමත්තම්පි කාතුං නාසක්ඛි, ඉමස්මිං පන චූළධම්මපාලජාතකෙ බොධිසත්තස්ස සත්තමාසිකකාලෙ හත්ථපාදෙ ච සීසඤ්ච ඡෙදාපෙත්වා අසිමාලකං නාම කාරෙසි. දද්දරජාතකෙ (ජා. 1.2.43-44) ගීවං ගහෙත්වා මාරෙත්වා උද්ධනෙ මංසං පචිත්වා ඛාදි. ඛන්තීවාදීජාතකෙ (ජා. 1.4.49 ආදයො) ද්වීහිපි කසාහි පහාරසහස්සෙහි තාළාපෙත්වා හත්ථපාදෙ ච කණ්ණනාසඤ්ච ඡෙදාපෙත්වා ජටාසු ගහෙත්වා කඩ්ඪාපෙත්වා උත්තානකං නිපජ්ජාපෙත්වා උරෙ පාදෙන පහරිත්වා ගතො. බොධිසත්තො තං දිවසංයෙව ජීවිතක්ඛයං පාපුණි. චූළනන්දියජාතකෙපි (ජා. 1.2.143-144) මහාකපිජාතකෙපි (ජා. 1.7.83 ආදයො) මාරෙසියෙව. එවමෙව සො දීඝරත්තං වධාය පරිසක්කන්තො බුද්ධකාලෙපි පරිසක්කියෙව. අථෙකදිවසං භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං – ‘‘ආවුසො, දෙවදත්තො බුද්ධානං මාරණත්ථමෙව උපායං කරොති, ‘සම්මාසම්බුද්ධං මාරාපෙස්සාමී’ති ධනුග්ගහෙ පයොජෙසි, සිලං පවිජ්ඣි, නාළාගිරිං විස්සජ්ජාපෙසී’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස මය්හං වධාය පරිසක්කියෙව, ඉදානි පන තාසමත්තම්පි කාතුං න සක්කොති , පුබ්බෙ මං චූළධම්මපාලකුමාරකාලෙ අත්තනො පුත්තං සමානං ජීවතක්ඛයං පාපෙත්වා අසිමාලකං කාරෙසී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං මහාපතාපෙ නාම රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො තස්ස අග්ගමහෙසියා චන්දාදෙවියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්ති, ‘‘ධම්මපාලො’’තිස්ස නාමං කරිංසු. තමෙනං සත්තමාසිකකාලෙ මාතා ගන්ධොදකෙන න්හාපෙත්වා අලඞ්කරිත්වා කීළාපයමානා නිසීදි. රාජා තස්සා වසනට්ඨානං අගමාසි. සා පුත්තං කීළාපයමානා පුත්තසිනෙහෙන සමප්පිතා හුත්වා රාජානං පස්සිත්වාපි න උට්ඨහි. සො චින්තෙසි ‘‘අයං ඉදානෙව තාව පුත්තං නිස්සාය මානං කරොති, මං කිස්මිඤ්චි න මඤ්ඤති, පුත්තෙ පන වඩ්ඪන්තෙ මයි ‘මනුස්සො’තිපි සඤ්ඤං න කරිස්සති, ඉදානෙව නං ඝාතෙස්සාමී’’ති. සො නිවත්තිත්වා රාජාසනෙ නිසීදිත්වා ‘‘අත්තනො විධානෙන ආගච්ඡතූ’’ති චොරඝාතකං පක්කොසාපෙසි. සො කාසායවත්ථනිවත්ථො රත්තමාලාධරො ඵරසුං අංසෙ ඨපෙත්වා උපධානඝටිකං හත්ථපාදඨපනදණ්ඩකඤ්ච ආදාය ආගන්ත්වා රාජානං වන්දිත්වා ‘‘කිං කරොමි, දෙවා’’ති අට්ඨාසි. දෙවියා සිරිගබ්භං ගන්ත්වා ධම්මපාලං ආනෙහීති. දෙවීපි රඤ්ඤො කුජ්ඣිත්වා නිවත්තනභාවං ඤත්වා බොධිසත්තං උරෙ නිපජ්ජාපෙත්වා රොදමානා නිසීදි. චොරඝාතකො ගන්ත්වා තං පිට්ඨියං හත්ථෙන පහරිත්වා හත්ථතො කුමාරං අච්ඡින්දිත්වා ආදාය රඤ්ඤො සන්තිකං ආගන්ත්වා ‘‘කිං කරොමි, දෙවා’’ති ආහ. රාජා එකං ඵලකං ආහරාපෙත්වා පුරතො නික්ඛිපාපෙත්වා ‘‘ඉධ නං නිපජ්ජාපෙහී’’ති ආහ. සො තථා අකාසි.

චන්දාදෙවී පුත්තස්ස පච්ඡතොව පරිදෙවමානා ආගච්ඡි. පුන චොරඝාතකො ‘‘කිං කරොමී, දෙවා’’ති ආහ. ධම්මපාලස්ස හත්ථෙ ඡින්දාති. චන්දාදෙවී ‘‘මහාරාජ, මම පුත්තො සත්තමාසිකො බාලකො න කිඤ්චි ජානාති, නත්ථෙතස්ස දොසො, දොසො පන හොන්තො මයි භවෙය්ය, තස්මා මය්හං හත්ථෙ ඡෙදාපෙහී’’ති ඉමමත්ථං පකාසෙන්තී පඨමං ගාථමාහ –

44.

‘‘අහමෙව දූසියා භූනහතා, රඤ්ඤො මහාපතාපස්ස;

එතං මුඤ්චතු ධම්මපාලං, හත්ථෙ මෙ දෙව ඡෙදෙහී’’ති.

තත්ථ දූසියාති දූසිකා, තුම්හෙ දිස්වා අනුට්ඨහමානා දොසකාරිකාති අත්ථො. ‘‘දූසිකා’’තිපි පාඨො, අයමෙවත්ථො. භූනහතාති හතභූනා, හතවුඩ්ඪීති අත්ථො. රඤ්ඤොති ඉදං ‘‘දූසියා’’ති පදෙන යොජෙතබ්බං. අහං රඤ්ඤො මහාපතාපස්ස අපරාධකාරිකා, නායං කුමාරො, තස්මා නිරපරාධං එතං බාලකං මුඤ්චතු ධම්මපාලං, සචෙපි හත්ථෙ ඡෙදාපෙතුකාමො, දොසකාරිකාය හත්ථෙ මෙ, දෙව, ඡෙදෙහීති අයමෙත්ථ අත්ථො.

රාජා චොරඝාතකං ඔලොකෙසි. ‘‘කිං කරොමි, දෙවා’’ති? ‘‘පපඤ්චං අකත්වා හත්ථෙ ඡෙදා’’ති. තස්මිං ඛණෙ චොරඝාතකො තිඛිණඵරසුං ගහෙත්වා කුමාරස්ස තරුණවංසකළීරෙ විය ද්වෙ හත්ථෙ ඡින්දි. සො ද්වීසු හත්ථෙසු ඡිජ්ජමානෙසු නෙව රොදි න පරිදෙවි, ඛන්තිඤ්ච මෙත්තඤ්ච පුරෙචාරිකං කත්වා අධිවාසෙසි. චන්දා පන දෙවී ඡින්නහත්ථකොටිං ගහෙත්වා උච්ඡඞ්ගෙ කත්වා ලොහිතලිත්තා පරිදෙවමානා විචරි. පුන චොරඝාතකො ‘‘කිං කරොමි, දෙවා’’ති පුච්ඡි. ‘‘ද්වෙපි පාදෙ ඡින්දා’’ති. තං සුත්වා චන්දාදෙවී දුතියං ගාථමාහ –

45.

‘‘අහමෙව දූසියා භූනහතා, රඤ්ඤො මහාපතාපස්ස;

එතං මුඤ්චතු ධම්මපාලං, පාදෙ මෙ දෙව ඡෙදෙහී’’ති.

තත්ථ අධිප්පායො වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

රාජාපි පුන චොරඝාතකං ආණාපෙසි. සො උභොපි පාදෙ ඡින්දි. චන්දාදෙවී පාදකොටිම්පි ගහෙත්වා උච්ඡඞ්ගෙ කත්වා ලොහිතලිත්තා පරිදෙවමානා ‘‘සාමි මහාපතාප, ඡින්නහත්ථපාදා නාම දාරකා මාතරා පොසෙතබ්බා හොන්ති, අහං භතිං කත්වා මම පුත්තකං පොසෙස්සාමි, දෙහි මෙ එත’’න්ති ආහ. චොරඝාතකො ‘‘කිං දෙව කතා රාජාණා, නිට්ඨිතං මම කිච්ච’’න්ති පුච්ඡි. ‘‘න තාව නිට්ඨිත’’න්ති. ‘‘අථ කිං කරොමි, දෙවා’’ති? ‘‘සීසමස්ස ඡින්දා’’ති. තං සුත්වා චන්දාදෙවී තතියං ගාථමාහ –

46.

‘‘අහමෙව දූසියා භූනහතා, රඤ්ඤො මහාපතාපස්ස;

එතං මුඤ්චතු ධම්මපාලං, සීසං මෙ දෙව ඡෙදෙහී’’ති.

වත්වා ච පන අත්තනො සීසං උපනෙසි.

පුන චොරඝාතකො ‘‘කිං කරොමි, දෙවා’’ති පුච්ඡි. ‘‘සීසමස්ස ඡින්දා’’ති. සො සීසං ඡින්දිත්වා ‘‘කතා, දෙව, රාජාණා’’ති පුච්ඡි. ‘‘න තාව කතා’’ති. ‘‘අථ කිං කරොමි, දෙවා’’ති? ‘‘අසිතුණ්ඩෙන නං සම්පටිච්ඡිත්වා අසිමාලකං නාම කරොහී’’ති. සො තස්ස කළෙවරං ආකාසෙ ඛිපිත්වා අසිතුණ්ඩෙන සම්පටිච්ඡිත්වා අසිමාලකං නාම කත්වා මහාතලෙ විප්පකිරි. චන්දාදෙවී බොධිසත්තස්ස මංසෙ උච්ඡඞ්ගෙ කත්වා මහාතලෙ රොදමානා පරිදෙවමානා ඉමා ගාථා අභාසි –

47.

‘‘න හි නූනිමස්ස රඤ්ඤො, මිත්තාමච්චා ච විජ්ජරෙ සුහදා;

යෙ න වදන්ති රාජානං, මා ඝාතයි ඔරසං පුත්තං.

48.

‘‘න හි නූනිමස්ස රඤ්ඤො, ඤාතී මිත්තා ච විජ්ජරෙ සුහදා;

යෙ න වදන්ති රාජානං, මා ඝාතයි අත්රජං පුත්ත’’න්ති.

තත්ථ මිත්තාමච්චා ච විජ්ජරෙ සුහදාති නූන ඉමස්ස රඤ්ඤො දළ්හමිත්තා වා සබ්බකිච්චෙසු සහභාවිනො අමච්චා වා මුදුහදයතාය සුහදා වා කෙචි න විජ්ජන්ති. යෙ න වදන්තීති යෙ අධුනා ආගන්ත්වා ‘‘අත්තනො පියපුත්තං මා ඝාතයී’’ති න වදන්ති, ඉමං රාජානං පටිසෙධෙන්ති, තෙ නත්ථියෙවාති මඤ්ඤෙ. දුතියගාථායං ඤාතීති ඤාතකා.

ඉමා පන ද්වෙ ගාථා වත්වා චන්දාදෙවී උභොහි හත්ථෙහි හදයමංසං ධාරයමානා තතියං ගාථමාහ –

49.

‘‘චන්දනසාරානුලිත්තා, බාහා ඡිජ්ජන්ති ධම්මපාලස්ස;

දායාදස්ස පථබ්යා, පාණා මෙ දෙව රුජ්ඣන්තී’’ති.

තත්ථ දායාදස්ස පථබ්යාති පිතුසන්තකාය චාතුරන්තාය පථවියා දායාදස්ස ලොහිතචන්දනසාරානුලිත්තා හත්ථා ඡිජ්ජන්ති, පාදා ඡිජ්ජන්ති, සීසඤ්ච ඡිජ්ජති, අසිමාලකොපි කතො, තව වංසං පච්ඡින්දිත්වා ගතොසි දානීති එවමාදීනි විලපන්ති එවමාහ. පාණා මෙ දෙව රුජ්ඣන්තීති දෙව, මය්හම්පි ඉමං සොකං සන්ධාරෙතුං අසක්කොන්තියා ජීවිතං රුජ්ඣතීති.

තස්සා එවං පරිදෙවමානාය එව ඩය්හමානෙ වෙළුවනෙ වෙළු විය හදයං ඵලි, සා තත්ථෙව ජීවිතක්ඛයං පත්තා. රාජාපි පල්ලඞ්කෙ ඨාතුං අසක්කොන්තො මහාතලෙ පති, පදරතලං ද්විධා භිජ්ජි, සො තතොපි භූමියං පති. තතො චතුනහුතාධිකද්වියොජනසතසහස්සබහලාපි ඝනපථවී තස්ස අගුණං ධාරෙතුං අසක්කොන්තී භිජ්ජිත්වා විවරමදාසි, අවීචිතො ජාලා උට්ඨාය කුලදත්තිකෙන කම්බලෙන පරික්ඛිපන්තී විය තං ගහෙත්වා අවීචිම්හි ඛිපි. චන්දාය ච බොධිසත්තස්ස ච අමච්චා සරීරකිච්චං කරිංසු.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා රාජා දෙවදත්තො අහොසි, චන්දාදෙවී මහාපජාපතිගොතමී, ධම්මපාලකුමාරො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

චූළධම්මපාලජාතකවණ්ණනා අට්ඨමා.

[359] 9. සුවණ්ණමිගජාතකවණ්ණනා

වික්කමරෙ හරිපාදාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො සාවත්ථියං එකං කුලධීතරං ආරබ්භ කථෙසි. සා කිර සාවත්ථියං ද්වින්නං අග්ගසාවකානං උපට්ඨාකකුලස්ස ධීතා සද්ධා පසන්නා බුද්ධමාමකා ධම්මමාමකා සඞ්ඝමාමකා ආචාරසම්පන්නා පණ්ඩිතා දානාදිපුඤ්ඤාභිරතා. තං අඤ්ඤං සාවත්ථියමෙව සමානජාතිකං මිච්ඡාදිට්ඨිකකුලං වාරෙසි. අථස්සා මාතාපිතරො ‘‘අම්හාකං ධීතා සද්ධා පසන්නා තීණි රතනානි මමායති දානාදිපුඤ්ඤාභිරතා, තුම්හෙ මිච්ඡාදිට්ඨිකා ඉමිස්සාපි යථාරුචියා දානං වා දාතුං ධම්මං වා සොතුං විහාරං වා ගන්තුං සීලං වා රක්ඛිතුං උපොසථකම්මං වා කාතුං න දස්සථ, න මයං තුම්හාකං දෙම, අත්තනා සදිසං මිච්ඡාදිට්ඨිකකුලාව කුමාරිකං ගණ්හථා’’ති ආහංසු. තෙ තෙහි පටික්ඛිත්තා ‘‘තුම්හාකං ධීතා අම්හාකං ඝරං ගන්ත්වා යථාධිප්පායෙන සබ්බමෙතං කරොතු, මයං න වාරෙස්සාම, දෙථ නො එත’’න්ති වත්වා ‘‘තෙන හි ගණ්හථා’’ති වුත්තා භද්දකෙන නක්ඛත්තෙන මඞ්ගලං කත්වා තං අත්තනො ඝරං නයිංසු. සා වත්තාචාරසම්පන්නා පතිදෙවතා අහොසි, සස්සුසසුරසාමිකවත්තානි කතානෙව හොන්ති.

සා එකදිවසං සාමිකං ආහ – ‘‘ඉච්ඡාමහං, අය්යපුත්ත, අම්හාකං කුලූපකත්ථෙරානං දානං දාතු’’න්ති. සාධු, භද්දෙ, යථාජ්ඣාසයෙන දානං දෙහීති. සා ථෙරෙ නිමන්තාපෙත්වා මහන්තං සක්කාරං කත්වා පණීතභොජනං භොජෙත්වා එකමන්තං නිසීදිත්වා ‘‘භන්තෙ, ඉමං කුලං මිච්ඡාදිට්ඨිකං අස්සද්ධං තිණ්ණං රතනානං ගුණං න ජානාති, සාධු, අය්යා, යාව ඉමං කුලං තිණ්ණං රතනානං ගුණං ජානාති, තාව ඉධෙව භික්ඛං ගණ්හථා’’ති ආහ. ථෙරා අධිවාසෙත්වා තත්ථ නිබද්ධං භුඤ්ජන්ති. පුන සාමිකං ආහ ‘‘අය්යපුත්ත, ථෙරා ඉධ නිබද්ධං ආගච්ඡන්ති, කිංකාරණා තුම්හෙ න පස්සථා’’ති. ‘‘සාධු, පස්සිස්සාමී’’ති. සා පුනදිවසෙ ථෙරානං භත්තකිච්චපරියොසානෙ තස්ස ආරොචෙසි . සො උපසඞ්කමිත්වා ථෙරෙහි සද්ධිං පටිසන්ථාරං කත්වා එකමන්තං නිසීදි. අථස්ස ධම්මසෙනාපති ධම්මකථං කථෙසි. සො ථෙරස්ස ධම්මකථාය ච ඉරියාපථෙසු ච පසීදිත්වා තතො පට්ඨාය ථෙරානං ආසනං පඤ්ඤපෙති, පානීයං පරිස්සාවෙති, අන්තරාභත්තෙ ධම්මකථං සුණාති, තස්ස අපරභාගෙ මිච්ඡාදිට්ඨි භිජ්ජි.

අථෙකදිවසං ථෙරො ද්වින්නම්පි ධම්මකථං කථෙන්තො සච්චානි පකාසෙසි, සච්චපරියොසානෙ උභොපි ජයම්පතිකා සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහිංසු. තතො පට්ඨාය තස්ස මාතාපිතරො ආදිං කත්වා අන්තමසො දාසකම්මකරාපි සබ්බෙ මිච්ඡාදිට්ඨිං භින්දිත්වා බුද්ධධම්මසඞ්ඝමාමකායෙව ජාතා. අථෙකදිවසං දාරිකා සාමිකං ආහ – ‘‘අය්යපුත්ත, කිං මෙ ඝරාවාසෙන, ඉච්ඡාමහං පබ්බජිතු’’න්ති. සො ‘‘සාධු භද්දෙ, අහම්පි පබ්බජිස්සාමී’’ති මහන්තෙන පරිවාරෙන තං භික්ඛුනුපස්සයං නෙත්වා පබ්බාජෙත්වා සයම්පි සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා පබ්බජ්ජං යාචි. තං සත්ථා පබ්බාජෙසි. උභොපි විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා න චිරස්සෙව අරහත්තං පාපුණිංසු. අථෙකදිවසං භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, අසුකා නාම දහරභික්ඛුනී අත්තනො චෙව පච්චයා ජාතා සාමිකස්ස ච, අත්තනාපි පබ්බජිත්වා අරහත්තං පත්වා තම්පි පාපෙසී’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව තාව එසා සාමිකං රාගපාසා මොචෙසි, පුබ්බෙපෙසා පොරාණකපණ්ඩිතෙ පන මරණපාසා මොචෙසී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො මිගයොනියං නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො අභිරූපො අහොසි පාසාදිකො දස්සනීයො සුවණ්ණවණ්ණො ලාඛාරසපරිකම්මකතෙහි විය හත්ථපාදෙහි රජතදාමසදිසෙහි විසාණෙහි මණිගුළිකපටිභාගෙහි අක්ඛීහි රත්තකම්බලගෙණ්ඩුසදිසෙන මුඛෙන සමන්නාගතො. භරියාපිස්ස තරුණමිගී අභිරූපා අහොසි දස්සනීයා. තෙ සමග්ගවාසං වසිංසු, අසීතිසහස්සචිත්රමිගා බොධිසත්තං උපට්ඨහිංසු. තදා ලුද්දකා මිගවීථීසු පාසෙ ඔඩ්ඩෙසුං. අථෙකදිවසං බොධිසත්තො මිගානං පුරතො ගච්ඡන්තො පාදෙ පාසෙන බජ්ඣිත්වා ‘‘ඡින්දිස්සාමි න’’න්ති ආකඩ්ඪි, චම්මං ඡිජ්ජි, පුන ආකඩ්ඪන්තස්ස මංසං ඡිජ්ජි, පුන න්හාරු ඡිජ්ජි, පාසො අට්ඨිමාහච්ච අට්ඨාසි. සො පාසං ඡින්දිතුං අසක්කොන්තො මරණභයතජ්ජිතො බද්ධරවං රවි. තං සුත්වා භීතො මිගගණො පලායි. භරියා පනස්ස පලායිත්වා මිගානං අන්තරෙ ඔලොකෙන්තී තං අදිස්වා ‘‘ඉදං භයං මය්හං පියසාමිකස්ස උප්පන්නං භවිස්සතී’’ති වෙගෙන තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා අස්සුමුඛී රොදමානා ‘‘සාමි , ත්වං මහබ්බලො, කිං එතං පාසං සන්ධාරෙතුං න සක්ඛිස්සසි, වෙගං ජනෙත්වා ඡින්දාහි න’’න්ති තස්ස උස්සාහං ජනෙන්තී පඨමං ගාථමාහ –

50.

‘‘වික්කම රෙ හරිපාද, වික්කම රෙ මහාමිග;

ඡින්ද වාරත්තිකං පාසං, නාහං එකා වනෙ රමෙ’’ති.

තත්ථ වික්කමාති පරක්කම, ආකඩ්ඪාති අත්ථො. රෙති ආමන්තනෙ නිපාතො. හරිපාදාති සුවණ්ණපාද. සකලසරීරම්පි තස්ස සුවණ්ණවණ්ණං, අයං පන ගාරවෙනෙවමාහ. නාහං එකාති අහං තයා විනා එකිකා වනෙ න රමිස්සාමි, තිණොදකං පන අග්ගහෙත්වා සුස්සිත්වා මරිස්සාමීති දස්සෙති.

තං සුත්වා මිගො දුතියං ගාථමාහ –

51.

‘‘වික්කමාමි න පාරෙමි, භූමිං සුම්භාමි වෙගසා;

දළ්හො වාරත්තිකො පාසො, පාදං මෙ පරිකන්තතී’’ති.

තත්ථ වික්කමාමීති භද්දෙ, අහං වීරියං කරොමි. න පාරෙමීති පාසං ඡින්දිතුං පන න සක්කොමීති අත්ථො. භූමිං සුම්භාමීති අපි නාම ඡිජ්ජෙය්යාති පාදෙනාපි භූමිං පහරාමි. වෙගසාති වෙගෙන. පරිකන්තතීති චම්මාදීනි ඡින්දන්තො සමන්තා කන්තතීති.

අථ නං මිගී ‘‘මා භායි, සාමි, අහං අත්තනො බලෙන ලුද්දකං යාචිත්වා තව ජීවිතං ආහරිස්සාමි. සචෙ යාචනාය න සක්ඛිස්සාමි, මම ජීවිතම්පි දත්වා තව ජීවිතං ආහරිස්සාමී’’ති මහාසත්තං අස්සාසෙත්වා ලොහිතලිත්තං බොධිසත්තං පරිග්ගහෙත්වා අට්ඨාසි. ලුද්දකොපි අසිඤ්ච සත්තිඤ්ච ගහෙත්වා කප්පුට්ඨානග්ගි විය ආගච්ඡති. සා තං දිස්වා ‘‘සාමි, ලුද්දකො ආගච්ඡති, අහං අත්තනො බලං කරිස්සාමි, ත්වං මා භායී’’ති මිගං අස්සාසෙත්වා ලුද්දකස්ස පටිපථං ගන්ත්වා පටික්කමිත්වා එකමන්තං ඨිතා තං වන්දිත්වා ‘‘සාමි, මම සාමිකො සුවණ්ණවණ්ණො සීලාචාරසම්පන්නො, අසීතිසහස්සානං මිගානං රාජා’’ති බොධිසත්තස්ස ගුණං කථෙත්වා මිගරාජෙ ඨිතෙයෙව අත්තනො වධං යාචන්තී තතියං ගාථමාහ –

52.

‘‘අත්ථරස්සු පලාසානි, අසිං නිබ්බාහ ලුද්දක;

පඨමං මං වධිත්වාන, හන පච්ඡා මහාමිග’’න්ති.

තත්ථ පලාසානීති මංසට්ඨපනත්ථං පලාසපණ්ණානි අත්ථරස්සු. අසිං නිබ්බාහාති අසිං කොසතො නීහර.

තං සුත්වා ලුද්දකො ‘‘මනුස්සභූතා තාව සාමිකස්ස අත්ථාය අත්තනො ජීවිතං න පරිච්චජන්ති, අයං තිරච්ඡානගතා ජීවිතං පරිච්චජති, මනුස්සභාසාය ච මධුරෙන සරෙන කථෙති, අජ්ජ ඉමිස්සා ච පතිනො චස්සා ජීවිතං දස්සාමී’’ති පසන්නචිත්තො චතුත්ථං ගාථමාහ –

53.

‘‘න මෙ සුතං වා දිට්ඨං වා, භාසන්තිං මානුසිං මිගිං;

ත්වඤ්ච භද්දෙ සුඛී හොහි, එසො චාපි මහාමිගො’’ති.

තත්ථ සුතං වා දිට්ඨං වාති මයා ඉතො පුබ්බෙ එවරූපං දිට්ඨං වා සුතං වා නත්ථි. භාසන්තිං මානුසිං මිගින්ති අහඤ්හි ඉතො පුබ්බෙ මානුසිං වාචං භාසන්තිං මිගිං නෙව අද්දසං න අස්සොසිං. යෙසං පන ‘‘න මෙ සුතා වා දිට්ඨා වා, භාසන්තී මානුසී මිගී’’ති පාළි, තෙසං යථාපාළිමෙව අත්ථො දිස්සති. භද්දෙති භද්දකෙ පණ්ඩිකෙ උපායකුසලෙ. ඉති තං ආලපිත්වා පුන ‘‘ත්වඤ්ච එසො චාපි මහාමිගොති ද්වෙපි ජනා සුඛී නිද්දුක්ඛා හොථා’’ති තං සමස්සාසෙත්වා ලුද්දකො බොධිසත්තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා වාසියා චම්මපාසං ඡින්දිත්වා පාදෙ ලග්ගපාසකං සණිකං නීහරිත්වා න්හාරුනා න්හාරුං, මංසෙන මංසං, චම්මෙන චම්මං පටිපාටෙත්වා පාදං හත්ථෙන පරිමජ්ජි. තඞ්ඛණඤ්ඤෙව මහාසත්තස්ස පූරිතපාරමිතානුභාවෙන ලුද්දකස්ස ච මෙත්තචිත්තානුභාවෙන මිගියා ච මෙත්තධම්මානුභාවෙන න්හාරුමංසචම්මානි න්හාරුමංසචම්මෙහි ඝටයිංසු. බොධිසත්තො පන සුඛී නිද්දුක්ඛො අට්ඨාසි.

මිගී බොධිසත්තං සුඛිතං දිස්වා සොමනස්සජාතා ලුද්දකස්ස අනුමොදනං කරොන්තී පඤ්චමං ගාථමාහ –

54.

‘‘එවං ලුද්දක නන්දස්සු, සහ සබ්බෙහි ඤාතිභි;

යථාහමජ්ජ නන්දාමි, මුත්තං දිස්වා මහාමිග’’න්ති.

තත්ථ ලුද්දකාති දාරුණකම්මකිරියාය ලද්ධනාමවසෙන ආලපති.

බොධිසත්තො ‘‘අයං ලුද්දො මය්හං අවස්සයො ජාතො, මයාපිස්ස අවස්සයෙනෙව භවිතුං වටතී’’ති ගොචරභූමියං දිට්ඨං එකං මණික්ඛන්ධං තස්ස දත්වා ‘‘සම්ම, ඉතො පට්ඨාය පාණාතිපාතාදීනි මා කරි, ඉමිනා කුටුම්බං සණ්ඨපෙත්වා දාරකෙ පොසෙන්තො දානසීලාදීනි පුඤ්ඤානි කරොහී’’ති තස්සොවාදං දත්වා අරඤ්ඤං පාවිසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා ලුද්දකො ඡන්නො අහොසි, මිගී දහරභික්ඛුනී, මිගරාජා පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

සුවණ්ණමිගජාතකවණ්ණනා නවමා.

[360] 10. සුයොනන්දීජාතකවණ්ණනා

වාති ගන්ධො තිමිරානන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො උක්කණ්ඨිතභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. තඤ්හි සත්ථා ‘‘සච්චං කිර ත්වං භික්ඛු උක්කණ්ඨිතොසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘සච්ච’’න්ති වුත්තෙ ‘‘කිං දිස්වා’’ති වත්වා ‘‘අලඞ්කතමාතුගාම’’න්ති වුත්තෙ ‘‘මාතුගාමො නාමෙස භික්ඛු න සක්කා රක්ඛිතුං, පොරාණකපණ්ඩිතා සුපණ්ණභවනෙ කත්වා රක්ඛන්තාපි රක්ඛිතුං නාසක්ඛිංසූ’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං තම්බරාජා නාම රජ්ජං කාරෙසි. තස්ස සුයොනන්දී නාම අග්ගමහෙසී අහොසි උත්තමරූපධරා. තදා බොධිසත්තො සුපණ්ණයොනියං නිබ්බත්ති, තස්මිං කාලෙ නාගදීපො සෙදුමදීපො නාම අහොසි. බොධිසත්තො තස්මිං දීපෙ සුපණ්ණභවනෙ වසති. සො බාරාණසිං ගන්ත්වා තම්බරාජෙන සද්ධිං මාණවකවෙසෙන ජූතං කීළති. තස්ස රූපසම්පත්තිං දිස්වා පරිචාරිකා ‘‘අම්හාකං රඤ්ඤා සද්ධිං එවරූපො නාම මාණවකො ජූතං කීළතී’’ති සුයොනන්දියා ආරොචෙසුං. සා සුත්වා තං දට්ඨුකාමා හුත්වා එකදිවසං අලඞ්කරිත්වා ජූතමණ්ඩලං ආගන්ත්වා පරිචාරිකානං අන්තරෙ ඨිතා නං ඔලොකෙසි. සොපි දෙවිං ඔලොකෙසි. ද්වෙපි අඤ්ඤමඤ්ඤං පටිබද්ධචිත්තා අහෙසුං. සුපණ්ණරාජා අත්තනො ආනුභාවෙන නගරෙ වාතං සමුට්ඨාපෙසි, ගෙහපතනභයෙන රාජනිවෙසනා මනුස්සා නික්ඛමිංසු. සො අත්තනො ආනුභාවෙන අන්ධකාරං කත්වා දෙවිං ගහෙත්වා ආකාසෙන ආගන්ත්වා නාගදීපෙ අත්තනො භවනං පාවිසි සුයොනන්දියා ගතට්ඨානං ජානන්තා නාම නාහෙසුං. සො තාය සද්ධිං අභිරමමානො ගන්ත්වා රඤ්ඤා සද්ධිං ජූතං කීළති.

රඤ්ඤො පන සග්ගො නාම ගන්ධබ්බො අත්ථි, සො දෙවියා ගතට්ඨානං අජානන්තො තං ගන්ධබ්බං ආමන්තෙත්වා ‘‘ගච්ඡ, තාත, ගන්ධබ්බ සබ්බං ථලජලපථං අනුවිචරිත්වා දෙවියා ගතට්ඨානං පස්සා’’ති උය්යොජෙසි. සො පරිබ්බයං ගහෙත්වා ද්වාරගාමතො පට්ඨාය විචිනන්තො කුරුකච්ඡං පාපුණි. තදා කුරුකච්ඡවාණිජා නාවාය සුවණ්ණභූමිං ගච්ඡන්ති. සො තෙ උපසඞ්කමිත්වා ‘‘අහං ගන්ධබ්බො නාවාය වෙතනං ඛණ්ඩෙත්වා තුම්හාකං ගන්ධබ්බං කරිස්සාමි, මම්පි නෙථා’’ති ආහ. තෙ ‘‘සාධූ’’ති තම්පි ආරොපෙත්වා නාවං විස්සජ්ජෙසුං. තෙ සුඛපයාතාය නාවාය තං පක්කොසිත්වා ‘‘ගන්ධබ්බං නො කරොහී’’ති ආහංසු. ‘‘අහං චෙ ගන්ධබ්බං කරෙය්යං, මයි පන ගන්ධබ්බං කරොන්තෙ මච්ඡා චලිස්සන්ති, අථ වො නාවො භිජ්ජිස්සතී’’ති. ‘‘මනුස්සමත්තෙ ගන්ධබ්බං කරොන්තෙ මච්ඡානං චලනං නාම නත්ථි, කරොහී’’ති. ‘‘තෙන හි මා මය්හං කුජ්ඣිත්ථා’’ති වීණං මුච්ඡිත්වා තන්තිස්සරෙන ගීතස්සරං, ගීතස්සරෙන තන්තිස්සරං අනතික්කමිත්වා ගන්ධබ්බං අකාසි. තෙන සද්දෙන සම්මත්තා හුත්වා මච්ඡා චලිංසු.

අථෙකො මකරො උප්පතිත්වා නාවාය පතන්තො නාවං භින්දි. සග්ගො ඵලකෙ නිපජ්ජිත්වා යථාවාතං ගච්ඡන්තො නාගදීපෙ සුපණ්ණභවනස්ස නිග්රොධරුක්ඛස්ස සන්තිකං පාපුණි. සුයොනන්දීපි දෙවී සුපණ්ණරාජස්ස ජූතං කීළිතුං ගතකාලෙ විමානා ඔතරිත්වා වෙලන්තෙ විචරන්තී සග්ගං ගන්ධබ්බං දිස්වා සඤ්ජානිත්වා ‘‘කථං ආගතොසී’’ති පුච්ඡි. සො සබ්බං කථෙසි. ‘‘තෙන හි මා භායී’’ති තං අස්සාසෙත්වා බාහාහි පරිග්ගහෙත්වා විමානං ආරොපෙත්වා සයනපිට්ඨෙ නිපජ්ජාපෙත්වා සමස්සත්ථකාලෙ දිබ්බභොජනං දත්වා දිබ්බගන්ධොදකෙන න්හාපෙත්වා දිබ්බවත්ථෙහි අච්ඡාදෙත්වා දිබ්බගන්ධපුප්ඵෙහි අලඞ්කරිත්වා පුන දිබ්බසයනෙ නිපජ්ජාපෙසි. එවං දිවසං පරිග්ගහමානා සුපණ්ණරඤ්ඤො ආගමනවෙලාය පටිච්ඡාදෙත්වා ගතකාලෙ තෙන සද්ධිං කිලෙසවසෙන අභිරමි. තතො මාසද්ධමාසච්චයෙන බාරාණසිවාසිනො වාණිජා දාරුදකගහණත්ථාය තස්මිං දීපෙ නිග්රොධරුක්ඛමූලං සම්පත්තා. සො තෙහි සද්ධිං නාවං අභිරුය්හ බාරාණසිං ගන්ත්වා රාජානං දිස්වාව තස්ස ජූතකීළනවෙලාය වීණං ගහෙත්වා රඤ්ඤො ගන්ධබ්බං කරොන්තො පඨමං ගාථමාහ –

55.

‘‘වාති ගන්ධො තිමිරානං, කුසමුද්දො ච ඝොසවා;

දූරෙ ඉතො සුයොනන්දී, තම්බ කාමා තුදන්ති ම’’න්ති.

තත්ථ තිමිරානන්ති තිමිරරුක්ඛපුප්ඵානං. තං කිර නිග්රොධං පරිවාරෙත්වා තිමිරරුක්ඛා අත්ථි, තෙ සන්ධායෙවං වදති. කුසමුද්දොති ඛුද්දකසමුද්දො. ඝොසවාති මහාරවො. තස්සෙව නිග්රොධස්ස සන්තිකෙ සමුද්දං සන්ධායෙවමාහ. ඉතොති ඉමම්හා නගරා. තම්බාති රාජානං ආලපති. අථ වා තම්බකාමාති තම්බෙන කාමිතකාමා තම්බකාමා නාම. තෙ මං හදයෙ විජ්ඣන්තීති දීපෙති.

තං සුත්වා සුපණ්ණො දුතියං ගාථමාහ –

56.

‘‘කථං සමුද්දමතරි, කථං අද්දක්ඛි සෙදුමං;

කථං තස්සා ච තුය්හඤ්ච, අහු සග්ග සමාගමො’’ති.

තත්ථ සෙදුමන්ති සෙදුමදීපං.

තතො සග්ගො තිස්සො ගාථා අභාසි –

57.

‘‘කුරුකච්ඡා පයාතානං, වාණිජානං ධනෙසිනං;

මකරෙහි අභිදා නාවා, ඵලකෙනාහමප්ලවිං.

58.

‘‘සා මං සණ්හෙන මුදුනා, නිච්චං චන්දනගන්ධිනී;

අඞ්ගෙන උද්ධරී භද්දා, මාතා පුත්තංව ඔරසං.

59.

‘‘සා මං අන්නෙන පානෙන, වත්ථෙන සයනෙන ච;

අත්තනාපි ච මන්දක්ඛී, එවං තම්බ විජානහී’’ති.

තත්ථ සා මං සණ්හෙන මුදුනාති එවං ඵලකෙන තීරං උත්තිණ්ණං මං සමුද්දතීරෙ විචරන්තී සා දිස්වා ‘‘මා භායී’’ති සණ්හෙන මුදුනා වචනෙන සමස්සාසෙත්වාති අත්ථො. අඞ්ගෙනාති බාහුයුගළං ඉධ ‘‘අඞ්ගෙනා’’ති වුත්තං. භද්දාති දස්සනීයා පාසාදිකා. සා මං අන්නෙනාති සා මං එතෙන අන්නාදිනා සන්තප්පෙසීති අත්ථො. අත්තනාපි චාති න කෙවලං අන්නාදීහෙව, අත්තනාපි මං අභිරමෙන්තී සන්තප්පෙසීති දීපෙති. මන්දක්ඛීති මන්දදස්සනී, මුදුනා ආකාරෙන ඔලොකනසීලාති වුත්තං හොති. ‘‘මත්තක්ඛී’’තිපි පාඨො, මදමත්තෙහි විය අක්ඛීහි සමන්නාගතාති අත්ථො. එවං තම්බාති එවං තම්බරාජ ජානාහීති.

සුපණ්ණො ගන්ධබ්බස්ස කථෙන්තස්සෙව විප්පටිසාරී හුත්වා ‘‘අහං සුපණ්ණභවනෙ වසන්තොපි රක්ඛිතුං නාසක්ඛිං, කිං මෙ තාය දුස්සීලායා’’ති තං ආනෙත්වා රඤ්ඤො පටිදත්වා පක්කාමි, තතො පට්ඨාය පුන නාගච්ඡීති.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ උක්කණ්ඨිතභික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා රාජා ආනන්දො අහොසි, සුපණ්ණරාජා පන අහමෙව අහොසින්ති.

සුයොනන්දීජාතකවණ්ණනා දසමා.

මණිකුණ්ඩලවග්ගො පඨමො.

2. වණ්ණාරොහවග්ගො

[361] 1. වණ්ණාරොහජාතකවණ්ණනා

වණ්ණාරොහෙනාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො ද්වෙ අග්ගසාවකෙ ආරබ්භ කථෙසි. එකස්මිඤ්හි සමයෙ උභොපි මහාථෙරා ‘‘ඉමං අන්තොවස්සං සුඤ්ඤාගාරං අනුබ්රූහෙස්සාමා’’ති සත්ථාරං ආපුච්ඡිත්වා ගණං පහාය සයමෙව පත්තචීවරං ආදාය ජෙතවනා නික්ඛමිත්වා එකං පච්චන්තගාමං නිස්සාය අරඤ්ඤෙ විහරිංසු. අඤ්ඤතරොපි විඝාසාදපුරිසො ථෙරානං උපට්ඨානං කරොන්තො තත්ථෙව එකමන්තෙ වසි. සො ථෙරානං සමග්ගවාසං දිස්වා ‘‘ඉමෙ අතිවිය සමග්ගා වසන්ති, සක්කා නු ඛො එතෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං භින්දිතු’’න්ති චින්තෙත්වා සාරිපුත්තත්ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘කිං නු ඛො, භන්තෙ, අය්යෙන මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරෙන සද්ධිං තුම්හාකං කිඤ්චි වෙරං අත්ථී’’ති පුච්ඡි. ‘‘කිං පනාවුසො’’ති. එස, භන්තෙ, මම ආගතකාලෙ ‘‘සාරිපුත්තො නාම ජාතිගොත්තකුලපදෙසෙහි වා සුතගන්ථපටිවෙධඉද්ධීහි වා මයා සද්ධිං කිං පහොතී’’ති තුම්හාකං අගුණමෙව කථෙසීති. ථෙරො සිතං කත්වා ‘‘ගච්ඡ ත්වං ආවුසො’’ති ආහ.

සො අපරස්මිම්පි දිවසෙ මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරම්පි උපසඞ්කමිත්වා තථෙව කථෙසි. සොපි නං සිතං කත්වා ‘‘ගච්ඡ, ත්වං, ආවුසො’’ති වත්වා සාරිපුත්තත්ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘ආවුසො, එසො විඝාසාදො තුම්හාකං සන්තිකෙ කිඤ්චි කථෙසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘ආමාවුසො, මය්හම්පි සන්තිකෙ කථෙසි, ඉමං නීහරිතුං වට්ටතී’’ති. ‘‘සාධු, ආවුසො, නීහරා’’ති වුත්තෙ ථෙරො ‘‘මා ඉධ වසී’’ති අච්ඡරං පහරිත්වා තං නීහරි. තෙ උභොපි සමග්ගවාසං වසිත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා වන්දිත්වා නිසීදිංසු. සත්ථා පටිසන්ථාරං කත්වා ‘‘සුඛෙන වස්සං වසිත්ථා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘භන්තෙ, එකො විඝාසාදො අම්හෙ භින්දිතුකාමො හුත්වා භින්දිතුං අසක්කොන්තො පලායී’’ති වුත්තෙ ‘‘න ඛො සො, සාරිපුත්ත, ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස තුම්හෙ ‘භින්දිස්සාමී’ති භින්දිතුං අසක්කොන්තො පලායී’’ති වත්වා තෙහි යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො අරඤ්ඤෙ රුක්ඛදෙවතා අහොසි. තදා සීහො ච බ්යග්ඝො ච අරඤ්ඤෙ පබ්බතගුහායං වසන්ති. එකො සිඞ්ගාලො තෙ උපට්ඨහන්තො තෙසං විඝාසං ඛාදිත්වා මහාකායො හුත්වා එකදිවසං චින්තෙසි ‘‘මයා සීහබ්යග්ඝානං මංසං න ඛාදිතපුබ්බං, මයා ඉමෙ ද්වෙ ජනෙ භින්දිතුං වට්ටති, තතො නෙසං කලහං කත්වා මතානං මංසං ඛාදිස්සාමී’’ති. සො සීහං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘කිං, සාමි, තුම්හාකං බ්යග්ඝෙන සද්ධිං කිඤ්චි වෙරං අත්ථී’’ති පුච්ඡි. ‘‘කිං පන, සම්මා’’ති? එස, භන්තෙ, මමාගතකාලෙ ‘‘සීහො නාම සරීරවණ්ණෙන වා ආරොහපරිණාහෙන වා ජාතිබලවීරියෙහි වා මම කලභාගම්පි න පාපුණාතී’’ති තුම්හාකං අගුණමෙව කථෙසීති. අථ නං සීහො ‘‘ගච්ඡ ත්වං, න සො එවං කථෙස්සතී’’ති ආහ. බ්යග්ඝම්පි උපසඞ්කමිත්වා එතෙනෙව උපායෙන කථෙසි. තං සුත්වා බ්යග්ඝොපි සීහං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘සම්ම, ත්වං කිර ඉදඤ්චිදඤ්ච වදෙසී’’ති පුච්ඡන්තො පඨමං ගාථමාහ –

60.

‘‘වණ්ණාරොහෙන ජාතියා, බලනික්කමනෙන ච;

සුබාහු න මයා සෙය්යො, සුදාඨ ඉති භාසසී’’ති.

තත්ථ බලනික්කමනෙන චාති කායබලෙන චෙව වීරියබලෙන ච. සුබාහු න මයා සෙය්යොති අයං සුබාහු නාම බ්යග්ඝො එතෙහි කාරණෙහි මයා නෙව සදිසො න උත්තරිතරොති සච්චං කිර ත්වං සොභනාහි දාඨාහි සමන්නාගත සුදාඨ මිගරාජ, එවං වදෙසීති.

තං සුත්වා සුදාඨො සෙසා චතස්සො ගාථා අභාසි –

61.

‘‘වණ්ණාරොහෙන ජාතියා, බලනික්කමනෙන ච;

සුදාඨො න මයා සෙය්යො, සුබාහු ඉති භාසසි.

62.

‘‘එවං චෙ මං විහරන්තං, සුබාහු සම්ම දුබ්භසි;

න දානාහං තයා සද්ධිං, සංවාසමභිරොචයෙ.

63.

‘‘යො පරෙසං වචනානි, සද්දහෙය්ය යථාතථං;

ඛිප්පං භිජ්ජෙථ මිත්තස්මිං, වෙරඤ්ච පසවෙ බහුං.

64.

‘‘න සො මිත්තො යො සදා අප්පමත්තො, භෙදාසඞ්කී රන්ධමෙවානුපස්සී;

යස්මිඤ්ච සෙතී උරසීව පුත්තො, ස වෙ මිත්තො යො අභෙජ්ජො පරෙහී’’ති.

තත්ථ සම්මාති වයස්ස. දුබ්භසීති යදි එවං තයා සද්ධිං සමග්ගවාසං වසන්තං මං සිඞ්ගාලස්ස කථං ගහෙත්වා ත්වං දුබ්භසි හනිතුං ඉච්ඡසි, ඉතො දානි පට්ඨාය අහං තයා සද්ධිං සංවාසං න අභිරොචයෙ. යථාතථන්ති තථතො යථාතථං යථාතච්ඡං අවිසංවාදකෙන අරියෙන වුත්තවචනං සද්ධාතබ්බං. එවං යො යෙසං කෙසඤ්චි පරෙසං වචනානි සද්දහෙථාති අත්ථො. යො සදා අප්පමත්තොති යො නිච්චං අප්පමත්තො හුත්වා මිත්තස්ස විස්සාසං න දෙති, සො මිත්තො නාම න හොතීති අත්ථො. භෙදාසඞ්කීති ‘‘අජ්ජ භිජ්ජිස්සති, ස්වෙ භිජ්ජිස්සතී’’ති එවං මිත්තස්ස භෙදමෙව ආසඞ්කති. රන්ධමෙවානුපස්සීති ඡිද්දං විවරමෙව පස්සන්තො. උරසීව පුත්තොති යස්මිං මිත්තෙ මාතු හදයෙ පුත්තො විය නිරාසඞ්කො නිබ්භයො සෙති.

ඉති ඉමාහි චතූහි ගාථාහි සීහෙන මිත්තගුණෙ කථිතෙ බ්යග්ඝො ‘‘මය්හං දොසො’’ති සීහං ඛමාපෙසි. තෙ තත්ථෙව සමග්ගවාසං වසිංසු. සිඞ්ගාලො පන පලායිත්වා අඤ්ඤත්ථ ගතො.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා සිඞ්ගාලො විඝාසාදො අහොසි, සීහො සාරිපුත්තො, බ්යග්ඝො මොග්ගල්ලානො, තං කාරණං පච්චක්ඛතො දිට්ඨා තස්මිං වනෙ නිවුත්ථරුක්ඛදෙවතා පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

වණ්ණාරොහජාතකවණ්ණනා පඨමා.

[362] 2. සීලවීමංසජාතකවණ්ණනා

සීලං සෙය්යොති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං සීලවීමංසකබ්රාහ්මණං ආරබ්භ කථෙසි. තං කිර රාජා ‘‘එස සීලසම්පන්නො’’ති අඤ්ඤෙහි බ්රාහ්මණෙහි අතිරෙකං කත්වා පස්සති. සො චින්තෙසි ‘‘කිං නු ඛො මං රාජා ‘සීලසම්පන්නො’ති අඤ්ඤෙහි අතිරෙකං කත්වා පස්සති, උදාහු ‘සුතධරයුත්තො’ති, වීමංසිස්සාමි තාව සීලස්ස වා සුතස්ස වා මහන්තභාව’’න්ති. සො එකදිවසං හෙරඤ්ඤිකඵලකතො කහාපණං ගණ්හි. හෙරඤ්ඤිකො ගරුභාවෙන න කිඤ්චි ආහ, දුතියවාරෙපි න කිඤ්චි ආහ. තතියවාරෙ පන තං ‘‘විලොපඛාදකො’’ති ගාහාපෙත්වා රඤ්ඤො දස්සෙත්වා ‘‘කිං ඉමිනා කත’’න්ති වුත්තෙ ‘‘කුටුම්බං විලුම්පතී’’ති ආහ. ‘‘සච්චං කිර , බ්රාහ්මණා’’ති? ‘‘න, මහාරාජ, කුටුම්බං විලුම්පාමි, මය්හං පන ‘සීලං නු ඛො මහන්තං, සුතං නු ඛො’ති කුක්කුච්චං අහොසි, ස්වාහං ‘එතෙසු කතරං නු ඛො මහන්ත’න්ති වීමංසන්තො තයො වාරෙ කහාපණං ගණ්හිං, තං මං එස බන්ධාපෙත්වා තුම්හාකං දස්සෙති. ඉදානි මෙ සුතතො සීලස්ස මහන්තභාවො ඤාතො, න මෙ ඝරාවාසෙනත්ථො, පබ්බජිස්සාමහ’’න්ති පබ්බජ්ජං අනුජානාපෙත්වා ඝරද්වාරං අනොලොකෙත්වාව ජෙතවනං ගන්ත්වා සත්ථාරං පබ්බජ්ජං යාචි. තස්ස සත්ථා පබ්බජ්ජඤ්ච උපසම්පදඤ්ච දාපෙසි. සො අචිරූපසම්පන්නො විපස්සනං විපස්සිත්වා අග්ගඵලෙ පතිට්ඨහි. භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, අසුකබ්රාහ්මණො අත්තනො සීලං වීමංසිත්වා පබ්බජිතො විපස්සිත්වා අරහත්තං පත්තො’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානි අයමෙව, පුබ්බෙ පණ්ඩිතාපි සීලං වීමංසිත්වා පබ්බජිත්වා අත්තනො පතිට්ඨං කරිංසුයෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො තක්කසිලායං සබ්බසිප්පානි උග්ගණ්හිත්වා බාරාණසිං ආගන්ත්වා රාජානං පස්සි. රාජා තස්ස පුරොහිතට්ඨානං අදාසි. සො පඤ්ච සීලානි රක්ඛති. රාජාපි නං ‘‘සීලවා’’ති ගරුං කත්වා පස්සි. සො චින්තෙසි ‘‘කිං නු ඛො රාජා ‘සීලවා’ති මං ගරුං කත්වා පස්සති, උදාහු ‘සුතධරයුත්තො’’’ති. සබ්බං පච්චුප්පන්නවත්ථුසදිසමෙව. ඉධ පන සො බ්රාහ්මණො ‘‘ඉදානි මෙ සුතතො සීලස්ස මහන්තභාවො ඤාතො’’ති වත්වා ඉමා පඤ්ච ගාථා අභාසි –

65.

‘‘සීලං සෙය්යො සුතං සෙය්යො, ඉති මෙ සංසයො අහු;

සීලමෙව සුතා සෙය්යො, ඉති මෙ නත්ථි සංසයො.

66.

‘‘මොඝා ජාති ච වණ්ණො ච, සීලමෙව කිරුත්තමං;

සීලෙන අනුපෙතස්ස, සුතෙනත්ථො න විජ්ජති.

67.

‘‘ඛත්තියො ච අධම්මට්ඨො, වෙස්සො චාධම්මනිස්සිතො;

තෙ පරිච්චජ්ජුභො ලොකෙ, උපපජ්ජන්ති දුග්ගතිං.

68.

‘‘ඛත්තියා බ්රාහ්මණා වෙස්සා, සුද්දා චණ්ඩාලපුක්කුසා;

ඉධ ධම්මං චරිත්වාන, භවන්ති තිදිවෙ සමා.

69.

‘‘න වෙදා සම්පරායාය, න ජාති නාපි බන්ධවා;

සකඤ්ච සීලං සංසුද්ධං, සම්පරායාය සුඛාය චා’’ති.

තත්ථ සීලමෙව සුතා සෙය්යොති සුතපරියත්තිතො සතගුණෙන සහස්සගුණෙන සීලමෙව උත්තරිතරන්ති. එවඤ්ච පන වත්වා සීලං නාමෙතං එකවිධං සංවරවසෙන, දුවිධං චාරිත්තවාරිත්තවසෙන, තිවිධං කායිකවාචසිකමානසිකවසෙන, චතුබ්බිධං පාතිමොක්ඛසංවරඉන්ද්රියසංවරආජීවපාරිසුද්ධිපච්චයසන්නිස්සිතවසෙනාති මාතිකං ඨපෙත්වා විත්ථාරෙන්තො සීලස්ස වණ්ණං අභාසි.

මොඝාති අඵලා තුච්ඡා. ජාතීති ඛත්තියකුලාදීසු නිබ්බත්ති. වණ්ණොති සරීරවණ්ණො අභිරූපභාවො. යා හි යස්මා සීලරහිතස්ස ජාතිසම්පදා වා වණ්ණසම්පදා වා සග්ගසුඛං දාතුං න සක්කොති, තස්මා උභයම්පි තං ‘‘මොඝ’’න්ති ආහ. සීලමෙව කිරාති අනුස්සවවසෙන වදති, න පන සයං ජානාති. අනුපෙතස්සාති අනුපගතස්ස. සුතෙනත්ථො න විජ්ජතීති සීලරහිතස්ස සුතපරියත්තිමත්තෙන ඉධලොකෙ වා පරලොකෙ වා කාචි වඩ්ඪි නාම නත්ථි.

තතො පරා ද්වෙ ගාථා ජාතියා මොඝභාවදස්සනත්ථං වුත්තා. තත්ථ තෙ පරිච්චජ්ජුභො ලොකෙති තෙ දුස්සීලා දෙවලොකඤ්ච මනුස්සලොකඤ්චාති උභොපි ලොකෙ පරිච්චජිත්වා දුග්ගතිං උපපජ්ජන්ති. චණ්ඩාලපුක්කුසාති ඡවඡඩ්ඩකචණ්ඩාලා ච පුප්ඵඡඩ්ඩකපුක්කුසා ච. භවන්ති තිදිවෙ සමාති එතෙ සබ්බෙපි සීලානුභාවෙන දෙවලොකෙ නිබ්බත්තා සමා හොන්ති නිබ්බිසෙසා, දෙවාත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති.

පඤ්චමගාථා සබ්බෙසම්පි සුතාදීනං මොඝභාවදස්සනත්ථං වුත්තා. තස්සත්ථො – මහාරාජ, එතෙ වෙදාදයො ඨපෙත්වා ඉධලොකෙ යසමත්තදානං සම්පරායෙ දුතියෙ වා තතියෙ වා භවෙ යසං වා සුඛං වා දාතුං නාම න සක්කොන්ති, පරිසුද්ධං පන අත්තනො සීලමෙව තං දාතුං සක්කොතීති.

එවං මහාසත්තො සීලගුණෙ ථොමෙත්වා රාජානං පබ්බජ්ජං අනුජානාපෙත්වා තං දිවසමෙව හිමවන්තං පවිසිත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අභිඤ්ඤා ච සමාපත්තියො ච නිබ්බත්තෙත්වා අපරිහීනජ්ඣානො බ්රහ්මලොකපරායණො අහොසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා සීලං වීමංසිත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිතො අහමෙව අහොසි’’න්ති.

සීලවීමංසජාතකවණ්ණනා දුතියා.

[363] 3. හිරිජාතකවණ්ණනා

හිරිංතරන්තන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අනාථපිණ්ඩිකස්ස සහායං පච්චන්තවාසිසෙට්ඨිං ආරබ්භ කථෙසි. ද්වෙපි වත්ථූනි එකකනිපාතෙ නවමවග්ගස්ස පරියොසානජාතකෙ විත්ථාරිතානෙව. ඉධ පන ‘‘පච්චන්තවාසිසෙට්ඨිනො මනුස්සා අච්ඡින්නසබ්බසාපතෙය්යා අත්තනො සන්තකස්ස අස්සාමිනො හුත්වා පලාතා’’ති බාරාණසිසෙට්ඨිස්ස ආරොචිතෙ බාරාණසිසෙට්ඨි ‘‘අත්තනො සන්තිකං ආගතානං කත්තබ්බං අකරොන්තා නාම පටිකාරකෙ න ලභන්තියෙවා’’ති වත්වා ඉමා ගාථා අභාසි –

70.

‘‘හිරිං තරන්තං විජිගුච්ඡමානං, තවාහමස්මී ඉති භාසමානං;

සෙය්යානි කම්මානි අනාදියන්තං, නෙසො මමන්ති ඉති නං විජඤ්ඤා.

71.

‘‘යඤ්හි කයිරා තඤ්හි වදෙ, යං න කයිරා න තං වදෙ;

අකරොන්තං භාසමානං, පරිජානන්ති පණ්ඩිතා.

72.

‘‘න සො මිත්තො යො සදා අප්පමත්තො, භෙදාසඞ්කී රන්ධමෙවානුපස්සී;

යස්මිඤ්ච සෙතී උරසීව පුත්තො, ස වෙ මිත්තො යො අභෙජ්ජො පරෙහි.

73.

‘‘පාමොජ්ජකරණං ඨානං, පසංසාවහනං සුඛං;

ඵලානිසංසො භාවෙති, වහන්තො පොරිසං ධුරං.

74.

‘‘පවිවෙකරසං පිත්වා, රසං උපසමස්ස ච;

නිද්දරො හොති නිප්පාපො, ධම්මප්පීතිරසං පිව’’න්ති.

තත්ථ හිරිං තරන්තන්ති ලජ්ජං අතික්කන්තං. විජිගුච්ඡමානන්ති මිත්තභාවෙන ජිගුච්ඡයමානං. තවාහමස්මීති ‘‘තව අහං මිත්තො’’ති කෙවලං වචනමත්තෙනෙව භාසමානං. සෙය්යානි කම්මානිති ‘‘දස්සාමි කරිස්සාමී’’ති වචනස්ස අනුරූපානි උත්තමකම්මානි. අනාදියන්තන්ති අකරොන්තං. නෙසො මමන්ති එවරූපං පුග්ගලං ‘‘න එසො මම මිත්තො’’ති විජඤ්ඤා.

පාමොජ්ජකරණංඨානන්ති දානම්පි සීලම්පි භාවනාපි පණ්ඩිතෙහි කල්යාණමිත්තෙහි සද්ධිං මිත්තභාවොපි. ඉධ පන වුත්තප්පකාරං මිත්තභාවමෙව සන්ධායෙවමාහ. පණ්ඩිතෙන හි කල්යාණමිත්තෙන සද්ධිං මිත්තභාවො පාමොජ්ජම්පි කරොති, පසංසම්පි වහති. ඉධලොකපරලොකෙසු කායිකචෙතසිකසුඛහෙතුතො ‘‘සුඛ’’න්තිපි වුච්චති, තස්මා එතං ඵලඤ්ච ආනිසංසඤ්ච සම්පස්සමානො ඵලානිසංසො කුලපුත්තො පුරිසෙහි වහිතබ්බං දානසීලභාවනාමිත්තභාවසඞ්ඛාතං චතුබ්බිධම්පි පොරිසං ධුරං වහන්තො එතං මිත්තභාවසඞ්ඛාතං පාමොජ්ජකරණං ඨානං පසංසාවහනං සුඛං භාවෙති වඩ්ඪෙති, න පණ්ඩිතෙහි මිත්තභාවං භින්දතීති දීපෙති.

පවිවෙකරසන්ති කායචිත්තඋපධිවිවෙකානං රසං තෙ විවෙකෙ නිස්සාය උප්පන්නං සොමනස්සරසං. උපසමස්ස චාති කිලෙසූපසමෙන ලද්ධසොමනස්සස්ස. නිද්දරො හොති නිප්පාපොති සබ්බකිලෙසදරථාභාවෙන නිද්දරො, කිලෙසාභාවෙන නිප්පාපො හොති. ධම්මප්පීතිරසන්ති ධම්මපීතිසඞ්ඛාතං රසං, විමුත්තිපීතිං පිවන්තොති අත්ථො.

ඉති මහාසත්තො පාපමිත්තසංසග්ගතො උබ්බිග්ගො පවිවෙකරසෙන අමතමහානිබ්බානං පාපෙත්වා දෙසනාය කූටං ගණ්හි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා පච්චන්තවාසී ඉදානි පච්චන්තවාසීයෙව, තදා බාරාණසිසෙට්ඨි අහමෙව අහොසි’’න්ති.

හිරිජාතකවණ්ණනා තතියා.

[364] 4. ඛජ්ජොපනකජාතකවණ්ණනා

75-79.

කො නු සන්තම්හි පජ්ජොතෙති අයං ඛජ්ජොපනකපඤ්හො මහාඋමඞ්ගෙ විත්ථාරතො ආවි භවිස්සති.

ඛජ්ජොපනකජාතකවණ්ණනා චතුත්ථා.

[365] 5. අහිතුණ්ඩිකජාතකවණ්ණනා

ධුත්තොම්හීති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං මහල්ලකභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු හෙට්ඨා සාලූකජාතකෙ (ජා. 1.3.106 ආදයො) විත්ථාරිතං. ඉධාපි සො මහල්ලකො එකං ගාමදාරකං පබ්බාජෙත්වා අක්කොසති පහරති. දාරකො පලායිත්වා විබ්භමි. දුතියම්පි නං පබ්බාජෙත්වා තථෙවාකාසි. දුතියම්පි විබ්භමිත්වා පුන යාචියමානො ඔලොකෙතුම්පි න ඉච්ඡි. භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, අසුකො නාම මහල්ලකො අත්තනො සාමණෙරෙන සහාපි විනාපි වත්තිතුං න සක්කොති, ඉතරො තස්ස දොසං දිස්වා පුන ඔලොකෙතුම්පි න ඉච්ඡි, සුහදයො කුමාරකො’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස සාමණෙරො සුහදයොව, සකිං දොසං දිස්වා පුන ඔලොකෙතුම්පි න ඉච්ඡී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො ධඤ්ඤවාණිජකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො ධඤ්ඤවික්කයෙන ජීවිකං කප්පෙසි. අථෙකො අහිතුණ්ඩිකො මක්කටං ගහෙත්වා සික්ඛාපෙත්වා අහිං කීළාපෙන්තො බාරාණසියං උස්සවෙ ඝුට්ඨෙ තං මක්කටං ධඤ්ඤවාණිජකස්ස සන්තිකෙ ඨපෙත්වා අහිං කීළාපෙන්තො සත්ත දිවසානි විචරි. සොපි වාණිජො මක්කටස්ස ඛාදනීයං භොජනීයං අදාසි. අහිතුණ්ඩිකො සත්තමෙ දිවසෙ උස්සවකීළනතො ආගන්ත්වා තං මක්කටං වෙළුපෙසිකාය තික්ඛත්තුං පහරිත්වා තං ආදාය උය්යානං ගන්ත්වා බන්ධිත්වා නිද්දං ඔක්කමි. මක්කටො බන්ධනං මොචෙත්වා අම්බරුක්ඛං ආරුය්හ අම්බානි ඛාදන්තො නිසීදි. සො පබුද්ධො රුක්ඛෙ මක්කටං දිස්වා ‘‘එතං මයා උපලාපෙත්වා ගහෙතුං වට්ටතී’’ති තෙන සද්ධිං සල්ලපන්තො පඨමං ගාථමාහ –

80.

‘‘ධුත්තොම්හි සම්ම සුමුඛ, ජූතෙ අක්ඛපරාජිතො;

හරෙහි අම්බපක්කානි, වීරියං තෙ භක්ඛයාමසෙ’’ති.

තත්ථ අක්ඛපරාජිතොති අක්ඛෙහි පරාජිතො. හරෙහීති පාතෙහි. අයමෙව වා පාඨො.

තං සුත්වා මක්කටො සෙසගාථා අභාසි –

81.

‘‘අලිකං වත මං සම්ම, අභූතෙන පසංසසි;

කො තෙ සුතො වා දිට්ඨො වා, සුමුඛො නාම මක්කටො.

82.

‘‘අජ්ජාපි මෙ තං මනසි, යං මං ත්වං අහිතුණ්ඩික;

ධඤ්ඤාපණං පවිසිත්වා, මත්තො ඡාතං හනාසි මං.

83.

‘‘තාහං සරං දුක්ඛසෙය්යං, අපි රජ්ජම්පි කාරයෙ;

නෙවාහං යාචිතො දජ්ජං, තථා හි භයතජ්ජිතො.

84.

‘‘යඤ්ච ජඤ්ඤා කුලෙ ජාතං, ගබ්භෙ තිත්තං අමච්ඡරිං;

තෙන සඛිඤ්ච මිත්තඤ්ච, ධීරො සන්ධාතුමරහතී’’ති.

තත්ථ අලිකං වතාති මුසා වත. අභූතෙනාති අවිජ්ජමානෙන. කො තෙති ක්ව තයා. සුමුඛොති සුන්දරමුඛො. අහිතුණ්ඩිකාති තං ආලපති. ‘‘අහිකොණ්ඩිකා’’තිපි පාඨො. ඡාතන්ති ජිඝච්ඡාභිභූතං දුබ්බලං කපණං. හනාසීති වෙළුපෙසිකාය තික්ඛත්තුං පහරසි. තාහන්ති තං අහං. සරන්ති සරන්තො. දුක්ඛසෙය්යන්ති තස්මිං ආපණෙ දුක්ඛසයනං. අපි රජ්ජම්පි කාරයෙති සචෙපි බාරාණසිරජ්ජං ගහෙත්වා මය්හං දත්වා මං රජ්ජං කාරෙය්යාසි, එවම්පි තං නෙවාහං යාචිතො දජ්ජං, තං එකම්පි අම්බපක්කං අහං තයා යාචිතො න දදෙය්යං. කිංකාරණා? තථා හි භයතජ්ජිතොති, තථා හි අහං තයා භයෙන තජ්ජිතොති අත්ථො.

ගබ්භෙ තිත්තන්ති සුභොජනරසෙන මාතුකුච්ඡියංයෙව අලඞ්කතපටියත්තෙ සයනගබ්භෙයෙව වා තිත්තං භොගාසාය අකපණං. සඛිඤ්ච මිත්තඤ්චාති සඛිභාවඤ්ච මිත්තභාවඤ්ච තථාරූපෙන කුලජාතෙන තිත්තෙන අකපණෙන අමච්ඡරිනා සද්ධිං පණ්ඩිතො සන්ධාතුං පුන ඝටෙතුං අරහති, තයා පන කපණෙන අහිතුණ්ඩිකෙන සද්ධිං කො මිත්තභාවං පුන ඝටෙතුන්ති අත්ථො. එවඤ්ච පන වත්වා වානරො වනං සහසා පාවිසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා අහිතුණ්ඩිකො මහල්ලකො අහොසි, මක්කටො සාමණෙරො, ධඤ්ඤවාණිජො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

අහිතුණ්ඩිකජාතකවණ්ණනා පඤ්චමා.

[366] 6. ගුම්බියජාතකවණ්ණනා

මධුවණ්ණංමධුරසන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො උක්කණ්ඨිතභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. තඤ්හි සත්ථා ‘‘සච්චං කිර ත්වං භික්ඛු උක්කණ්ඨිතොසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘සච්චං, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘කිං දිස්වා’’ති වත්වා ‘‘අලඞ්කතමාතුගාම’’න්ති වුත්තෙ ‘‘භික්ඛු ඉමෙ පඤ්ච කාමගුණා නාම එකෙන ගුම්බියෙන යක්ඛෙන හලාහලවිසං පක්ඛිපිත්වා මග්ගෙ ඨපිතමධුසදිසා’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සත්ථවාහකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො බාරාණසිතො පඤ්චහි සකටසතෙහි භණ්ඩං ආදාය වොහාරත්ථාය ගච්ඡන්තො මහාවත්තනිඅටවිද්වාරං පත්වා සත්ථකෙ සන්නිපාතාපෙත්වා ‘‘අම්භො, ඉමස්මිං මග්ගෙ විසපණ්ණපුප්ඵඵලාදීනි අත්ථි, තුම්හෙ කිඤ්චි අඛාදිතපුබ්බං ඛාදන්තා මං අපුච්ඡිත්වා මා ඛාදිත්ථ, අමනුස්සාපි විසං පක්ඛිපිත්වා භත්තපුටමධුකඵලානි මග්ගෙ ඨපෙන්ති, තානිපි මං අනාපුච්ඡිත්වා මා ඛාදිත්ථා’’ති ඔවාදං දත්වා මග්ගං පටිපජ්ජි. අථෙකො ගුම්බියො නාම යක්ඛො අටවියා මජ්ඣට්ඨානෙ මග්ගෙ පණ්ණානි අත්ථරිත්වා හලාහලවිසසංයුත්තානි මධුපිණ්ඩානි ඨපෙත්වා සයං මග්ගසාමන්තෙ මධුං ගණ්හන්තො විය රුක්ඛෙ කොට්ටෙන්තො විචරති. අජානන්තා ‘‘පුඤ්ඤත්ථාය ඨපිතානි භවිස්සන්තී’’ති ඛාදිත්වා ජීවිතක්ඛයං පාපුණන්ති. අමනුස්සා ආගන්ත්වා තෙ ඛාදන්ති. බොධිසත්තස්ස සත්ථකමනුස්සාපි තානි දිස්වා එකච්චෙ ලොලජාතිකා අධිවාසෙතුං අසක්කොන්තා ඛාදිංසු, පණ්ඩිතජාතිකා ‘‘පුච්ඡිත්වා ඛාදිස්සාමා’’ති ගහෙත්වා අට්ඨංසු. බොධිසත්තො තෙ දිස්වා හත්ථගතානි ඡඩ්ඩාපෙසි, යෙහි පඨමතරං ඛාදිතානි, තෙ මරිංසු. යෙහි අඩ්ඪඛාදිතානි, තෙසං වමනවිරෙචනං දත්වා වන්තකාලෙ චතුමධුරං අදාසි. ඉති තෙ තස්ස ආනුභාවෙන ජීවිතං පටිලභිංසු. බොධිසත්තො සොත්ථිනා ඉච්ඡිතට්ඨානං ගන්ත්වා භණ්ඩං විස්සජ්ජෙත්වා අත්තනො ගෙහමෙව අගමාසි. තමත්ථං කථෙන්තො සත්ථා ඉමා අභිසම්බුද්ධගාථා අභාසි –

85.

‘‘මධුවණ්ණං මධුරසං, මධුගන්ධං විසං අහු;

ගුම්බියො ඝාසමෙසානො, අරඤ්ඤෙ ඔදහී විසං.

86.

‘‘මධු ඉති මඤ්ඤමානා, යෙ තං විසමඛාදිසුං;

තෙසං තං කටුකං ආසි, මරණං තෙනුපාගමුං.

87.

‘‘යෙ ච ඛො පටිසඞ්ඛාය, විසං තං පරිවජ්ජයුං;

තෙ ආතුරෙසු සුඛිතා, ඩය්හමානෙසු නිබ්බුතා.

88.

‘‘එවමෙව මනුස්සෙසු, විසං කාමා සමොහිතා;

ආමිසං බන්ධනඤ්චෙතං, මච්චුවෙසො ගුහාසයො.

89.

‘‘එවමෙව ඉමෙ කාමෙ, ආතුරා පරිචාරිකෙ;

යෙ සදා පරිවජ්ජෙන්ති, සඞ්ගං ලොකෙ උපච්චගු’’න්ති.

තත්ථ ගුම්බියොති තස්මිං වනගුම්බෙ විචරණෙන එවංලද්ධනාමො යක්ඛො. ඝාසමෙසානොති ‘‘තං විසං ඛාදිත්වා මතෙ ඛාදිස්සාමී’’ති එවං අත්තනො ඝාසං පරියෙසන්තො. ඔදහීති තං මධුනා සමානවණ්ණගන්ධරසං විසං නික්ඛිපි. කටුකං ආසීති තිඛිණං අහොසි. මරණං තෙනුපාගමුන්ති තෙන විසෙන තෙ සත්තා මරණං උපගතා.

ආතුරෙසූති විසවෙගෙන ආසන්නමරණෙසු. ඩය්හමානෙසූති විසතෙජෙනෙව ඩය්හමානෙසු. විසං කාමා සමොහිතාති යථා තස්මිං වත්තනිමහාමග්ගෙ විසං සමොහිතං නික්ඛිත්තං, එවං මනුස්සෙසුපි යෙ එතෙ රූපාදයො පඤ්ච වත්ථුකාමා තත්ථ තත්ථ සමොහිතා නික්ඛිත්තා, තෙ ‘‘විස’’න්ති වෙදිතබ්බා. ආමිසං බන්ධනඤ්චෙතන්ති එතෙ පඤ්ච කාමගුණා නාම එවං ඉමස්ස මච්ඡභූතස්ස ලොකස්ස මාරබාලිසිකෙන පක්ඛිත්තං ආමිසඤ්චෙව , භවාභවතො නික්ඛමිතුං අප්පදානෙන අන්දුආදිප්පභෙදං නානප්පකාරං බන්ධනඤ්ච. මච්චුවෙසො ගුහාසයොති සරීරගුහාය වසනකො මරණමච්චුවෙසො.

එවමෙව ඉමෙ කාමෙති යථා වත්තනිමහාමග්ගෙ විසං නික්ඛිත්තං, එවං තත්ථ තත්ථ නික්ඛිත්තෙ ඉමෙ කාමෙ. ආතුරාති එකන්තමරණධම්මතාය ආතුරා ආසන්නමරණා පණ්ඩිතමනුස්සා. පරිචාරිකෙති කිලෙසපරිචාරිකෙ කිලෙසබන්ධකෙ. යෙ සදා පරිවජ්ජෙන්තීති යෙ වුත්තප්පකාරා පණ්ඩිතපුරිසා නිච්චං එවරූපෙ කාමෙ වජ්ජෙන්ති. සඞ්ගං ලොකෙති ලොකෙ සඞ්ගනට්ඨෙන ‘‘සඞ්ග’’න්ති ලද්ධනාමං රාගාදිභෙදං කිලෙසජාතං. උපච්චගුන්ති අතීතා නාමාති වෙදිතබ්බා, අතික්කමන්තීති වා අත්ථො.

සත්ථා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ උක්කණ්ඨිතභික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා සත්ථවාහො අහමෙව අහොසින්ති.

ගුම්බියජාතකවණ්ණනා ඡට්ඨා.

[367] 7. සාළියජාතකවණ්ණනා

ය්වායං සාළියඡාපොතීති ඉදං සත්ථා වෙළුවනෙ විහරන්තො ‘‘ආවුසො, දෙවදත්තො තාසකාරකොපි භවිතුං නාසක්ඛී’’ති වචනං ආරබ්භ කථෙසි. තදා හි සත්ථා ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස මම තාසකාරකොපි භවිතුං නාසක්ඛී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො ගාමකෙ කුටුම්බිකකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා තරුණකාලෙ පංසුකීළකෙහි දාරකෙහි සද්ධිං ගාමද්වාරෙ නිග්රොධරුක්ඛමූලෙ කීළති. තදා එකො දුබ්බලවෙජ්ජො ගාමෙ කිඤ්චි අලභිත්වා නික්ඛමන්තො තං ඨානං පත්වා එකං සප්පං විටපබ්භන්තරෙන සීසං නීහරිත්වා නිද්දායන්තං දිස්වා ‘‘මයා ගාමෙ කිඤ්චි න ලද්ධං, ඉමෙ දාරකෙ වඤ්චෙත්වා සප්පෙන ඩංසාපෙත්වා තිකිච්ඡිත්වා කිඤ්චිදෙව ගණ්හිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා බොධිසත්තං ආහ ‘‘සචෙ සාළියඡාපං පස්සෙය්යාසි, ගණ්හෙය්යාසී’’ති. ‘‘ආම, ගණ්හෙය්ය’’න්ති . ‘‘පස්සෙසො විටපබ්භන්තරෙ සයිතො’’ති. සො තස්ස සප්පභාවං අජානන්තො රුක්ඛං ආරුය්හ තං ගීවායං ගහෙත්වා ‘‘සප්පො’’ති ඤත්වා නිවත්තිතුං අදෙන්තො සුග්ගහිතං ගහෙත්වා වෙගෙන ඛිපි. සො ගන්ත්වා වෙජ්ජස්ස ගීවායං පතිතො ගීවං පලිවෙඨෙත්වා ‘‘කර කරා’’ති ඩංසිත්වා තත්ථෙව නං පාතෙත්වා පලායි. මනුස්සා පරිවාරයිංසු.

මහාසත්තො සම්පත්තපරිසාය ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –

90.

‘‘ය්වායං සාළියඡාපොති, කණ්හසප්පං අගාහයි;

තෙන සප්පෙනයං දට්ඨො, හතො පාපානුසාසකො.

91.

‘‘අහන්තාරමහන්තාරං, යො නරො හන්තුමිච්ඡති;

එවං සො නිහතො සෙති, යථායං පුරිසො හතො.

92.

‘‘අහන්තාරමඝාතෙන්තං , යො නරො හන්තුමිච්ඡති;

එවං සො නිහතො සෙති, යථායං පුරිසො හතො.

93.

‘‘යථා පංසුමුට්ඨිං පුරිසො, පටිවාතං පටික්ඛිපෙ;

තමෙව සො රජො හන්ති, තථායං පුරිසො හතො.

94.

‘‘යො අප්පදුට්ඨස්ස නරස්ස දුස්සති, සුද්ධස්ස පොසස්ස අනඞ්ගණස්ස;

තමෙව බාලං පච්චෙති පාපං, සුඛුමො රජො පටිවාතංව ඛිත්තො’’ති.

තත්ථ ය්වායන්ති යො අයං, අයමෙව වා පාඨො. සප්පෙනයන්ති සො අයං තෙන සප්පෙන දට්ඨො. පාපානුසාසකොති පාපකං අනුසාසකො.

අහන්තාරන්ති අපහරන්තං. අහන්තාරන්ති අමාරෙන්තං. සෙතීති මතසයනං සයති. අඝාතෙන්තන්ති අමාරෙන්තං. සුද්ධස්සාති නිරපරාධස්ස. පොසස්සාති සත්තස්ස. අනඞ්ගණස්සාති ඉදම්පි නිරපරාධභාවඤ්ඤෙව සන්ධාය වුත්තං. පච්චෙතීති කම්මසරික්ඛකං හුත්වා පතිඑති.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා දුබ්බලවෙජ්ජො දෙවදත්තො අහොසි, පණ්ඩිතදාරකො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

සාළියජාතකවණ්ණනා සත්තමා.

[368] 8. තචසාරජාතකවණ්ණනා

අමිත්තහත්ථත්ථගතාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො පඤ්ඤාපාරමිං ආරබ්භ කථෙසි. තදා හි සත්ථා ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපි තථාගතො පඤ්ඤවා උපායකුසලොයෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො ගාමකෙ කුටුම්බිකකුලෙ නිබ්බත්තිත්වාති සබ්බං පුරිමජාතකනියාමෙනෙව කථෙතබ්බං. ඉධ පන වෙජ්ජෙ මතෙ ගාමවාසිනො මනුස්සා ‘‘මනුස්සමාරකා’’ති තෙ දාරකෙ කුදණ්ඩකෙහි බන්ධිත්වා ‘‘රඤ්ඤො දස්සෙස්සාමා’’ති බාරාණසිං නයිංසු. බොධිසත්තො අන්තරාමග්ගෙයෙව සෙසදාරකානං ඔවාදං අදාසි ‘‘තුම්හෙ මා භායථ, රාජානං දිස්වාපි අභීතා තුට්ඨින්ද්රියා භවෙය්යාථ, රාජා අම්හෙහි සද්ධිං පඨමතරං කථෙස්සති, තතො පට්ඨාය අහං ජානිස්සාමී’’ති. තෙ ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා තථා කරිංසු. රාජා තෙ අභීතෙ තුට්ඨින්ද්රියෙ දිස්වා ‘‘ඉමෙ ‘මනුස්සමාරකා’ති කුදණ්ඩකබද්ධා ආනීතා, එවරූපං දුක්ඛං පත්තාපි න භායන්ති, තුට්ඨින්ද්රියායෙව, කිං නු ඛො එතෙසං අසොචනකාරණං, පුච්ඡිස්සාමි නෙ’’ති පුච්ඡන්තො පඨමං ගාථමාහ –

95.

‘‘අමිත්තහත්ථත්ථගතා, තචසාරසමප්පිතා;

පසන්නමුඛවණ්ණාත්ථ, කස්මා තුම්හෙ න සොචථා’’ති.

තත්ථ අමිත්තහත්ථත්ථගතාති කුදණ්ඩකෙහි ගීවායං බන්ධිත්වා ආනෙන්තානං අමිත්තානං හත්ථගතා. තචසාරසමප්පිතාති වෙළුදණ්ඩකෙහි බද්ධත්තා එවමාහ. කස්මාති ‘‘එවරූපං බ්යසනං පත්තාපි තුම්හෙ කිංකාරණා න සොචථා’’ති පුච්ඡති.

තං සුත්වා බොධිසත්තො සෙසගාථා අභාසි –

96.

‘‘න සොචනාය පරිදෙවනාය, අත්ථොව ලබ්භො අපි අප්පකොපි;

සොචන්තමෙනං දුඛිතං විදිත්වා, පච්චත්ථිකා අත්තමනා භවන්ති.

97.

‘‘යතො ච ඛො පණ්ඩිතො ආපදාසු, න වෙධතී අත්ථවිනිච්ඡයඤ්ඤූ;

පච්චත්ථිකාස්ස දුඛිතා භවන්ති, දිස්වා මුඛං අවිකාරං පුරාණං.

98.

‘‘ජප්පෙන මන්තෙන සුභාසිතෙන, අනුප්පදානෙන පවෙණියා වා;

යථා යථා යත්ථ ලභෙථ අත්ථං, තථා තථා තත්ථ පරක්කමෙය්ය.

99.

‘‘යතො ච ජානෙය්ය අලබ්භනෙය්යො, මයාව අඤ්ඤෙන වා එස අත්ථො;

අසොචමානො අධිවාසයෙය්ය, කම්මං දළ්හං කින්ති කරොමි දානී’’ති.

තත්ථ අත්ථොති වුඩ්ඪි. පච්චත්ථිකා අත්තමනාති එතං පුරිසං සොචන්තං දුක්ඛිතං විදිත්වා පච්චාමිත්තා තුට්ඨචිත්තා හොන්ති. තෙසං තුස්සනකාරණං නාම පණ්ඩිතෙන කාතුං න වට්ටතීති දීපෙති . යතොති යදා. න වෙධතීති චිත්තුත්රාසභයෙන න කම්පති. අත්ථවිනිච්ඡයඤ්ඤූති තස්ස තස්ස අත්ථස්ස විනිච්ඡයකුසලො.

ජප්පෙනාති මන්තපරිජප්පනෙන. මන්තෙනාති පණ්ඩිතෙහි සද්ධිං මන්තග්ගහණෙන. සුභාසිතෙනාති පියවචනෙන. අනුප්පදානෙනාති ලඤ්ජදානෙන. පවෙණියාති කුලවංසෙන. ඉදං වුත්තං හොති – මහාරාජ, පණ්ඩිතෙන නාම ආපදාසු උප්පන්නාසු න සොචිතබ්බං න කිලමිතබ්බං, ඉමෙසු පන පඤ්චසු කාරණෙසු අඤ්ඤතරවසෙන පච්චාමිත්තා ජිනිතබ්බා. සචෙ හි සක්කොති, මන්තං පරිජප්පිත්වා මුඛබන්ධනං කත්වාපි තෙ ජිනිතබ්බා, තථා අසක්කොන්තෙන පණ්ඩිතෙහි සද්ධිං මන්තෙත්වා එකං උපායං සල්ලක්ඛෙත්වා ජිනිතබ්බා, පියවචනං වත්තුං සක්කොන්තෙන පියං වත්වාපි තෙ ජිනිතබ්බා, තථා අසක්කොන්තෙන විනිච්ඡයාමච්චානං ලඤ්ජං දත්වාපි ජිනිතබ්බා, තථා අසක්කොන්තෙන කුලවංසං කථෙත්වා ‘‘මයං අසුකපවෙණියා ආගතා, තුම්හාකඤ්ච අම්හාකඤ්ච එකොව පුබ්බපුරිසො’’ති එවං විජ්ජමානඤාතිකොටිං ඝටෙත්වාපි ජිනිතබ්බා එවාති. යථා යථාති එතෙසු පඤ්චසු කාරණෙසු යෙන යෙන කාරණෙන යත්ථ යත්ථ අත්තනො වුඩ්ඪිං ලභෙය්ය. තථා තථාති තෙන තෙන කාරණෙන තත්ථ තත්ථ පරක්කමෙය්ය, පරක්කමං කත්වා පච්චත්ථිකෙ ජිනෙය්යාති අධිප්පායො.

යතො ච ජානෙය්යාති යදා පන ජානෙය්ය, මයා වා අඤ්ඤෙන වා එස අත්ථො අලබ්භනෙය්යො නානප්පකාරෙන වායමිත්වාපි න සක්කා ලද්ධුං, තදා පණ්ඩිතො පුරිසො අසොචමානො අකිලමමානො ‘‘මයා පුබ්බෙ කතකම්මං දළ්හං ථිරං න සක්කා පටිබාහිතුං, ඉදානි කිං සක්කා කාතු’’න්ති අධිවාසයෙය්යාති.

රාජා බොධිසත්තස්ස ධම්මකථං සුත්වා කම්මං සොධෙත්වා නිද්දොසභාවං ඤත්වා කුදණ්ඩකෙ හරාපෙත්වා මහාසත්තස්ස මහන්තං යසං දත්වා අත්තනො අත්ථධම්මඅනුසාසකං අමච්චරතනං අකාසි, සෙසදාරකානම්පි යසං දත්වා ඨානන්තරානි අදාසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි ‘‘තදා බාරාණසිරාජා ආනන්දො අහොසි, දාරකා ථෙරානුථෙරා, පණ්ඩිතදාරකො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

තචසාරජාතකවණ්ණනා අට්ඨමා.

[369] 9. මිත්තවින්දකජාතකවණ්ණනා

ක්යාහංදෙවානමකරන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං දුබ්බචභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු මහාමිත්තවින්දකජාතකෙ (ජා. 1.5.100 ආදයො) ආවි භවිස්සති. අයං පන මිත්තවින්දකො සමුද්දෙ ඛිත්තො අත්රිච්ඡො හුත්වා පුරතො ගන්ත්වා නෙරයිකසත්තානං පච්චනට්ඨානං උස්සදනිරයං දිස්වා ‘‘එකං නගර’’න්ති සඤ්ඤාය පවිසිත්වා ඛුරචක්කං අස්සාදෙසි. තදා බොධිසත්තො දෙවපුත්තො හුත්වා උස්සදනිරයචාරිකං චරති. සො තං දිස්වා පුච්ඡන්තො පඨමං ගාථමාහ –

100.

‘‘ක්යාහං දෙවානමකරං, කිං පාපං පකතං මයා;

යං මෙ සිරස්මිං ඔහච්ච, චක්කං භමති මත්ථකෙ’’ති.

තත්ථ ක්යාහං දෙවානමකරන්ති සාමි දෙවපුත්ත, කිං නාම අහං දෙවානං අකරිං, කිං මං දෙවා පොථෙන්තීති. කිං පාපං පකතං මයාති දුක්ඛමහන්තතාය වෙදනාප්පත්තො අත්තනා කතං පාපං අසල්ලක්ඛෙන්තො එවමාහ. යං මෙති යෙන පාපෙන මම සිරස්මිං ඔහච්ච ඔහනිත්වා ඉදං ඛුරචක්කං මම මත්ථකෙ භමති, තං කිං නාමාති?

තං සුත්වා බොධිසත්තො දුතියං ගාථමාහ –

101.

‘‘අතික්කම්ම රමණකං, සදාමත්තඤ්ච දූභකං;

බ්රහ්මත්තරඤ්ච පාසාදං, කෙනත්ථෙන ඉධාගතො’’ති.

තත්ථ රමණකන්ති ඵලිකපාසාදං. සදාමත්තන්ති රජතපාසාදං. දූභකන්ති මණිපාසාදං. බ්රහ්මත්තරඤ්ච පාසාදන්ති සුවණ්ණපාසාදඤ්ච. කෙනත්ථෙනාති ත්වං එතෙසු රමණකාදීසු චතස්සො අට්ඨ සොළස ද්වත්තිංසාති එතා දෙවධීතරො පහාය තෙ පාසාදෙ අතික්කමිත්වා කෙන කාරණෙන ඉධ ආගතොති.

තතො මිත්තවින්දකො තතියං ගාථමාහ –

102.

‘‘ඉතො බහුතරා භොගා, අත්ර මඤ්ඤෙ භවිස්සරෙ;

ඉති එතාය සඤ්ඤාය, පස්ස මං බ්යසනං ගත’’න්ති.

තත්ථ ඉතො බහුතරාති ඉමෙසු චතූසු පාසාදෙසු භොගෙහි අතිරෙකතරා භවිස්සන්ති.

තතො බොධිසත්තො සෙසගාථා අභාසි –

103.

‘‘චතුබ්භි අට්ඨජ්ඣගමා, අට්ඨාහිපි ච සොළස;

සොළසාහි ච බාත්තිංස, අත්රිච්ඡං චක්කමාසදො;

ඉච්ඡාහතස්ස පොසස්ස, චක්කං භමති මත්ථකෙ.

104.

‘‘උපරිවිසාලා දුප්පූරා, ඉච්ඡා විසටගාමිනී;

යෙ ච තං අනුගිජ්ඣන්ති, තෙ හොන්ති චක්කධාරිනො’’ති.

තත්ථ උපරිවිසාලාති මිත්තවින්දක තණ්හා නාමෙසා ආසෙවියමානා උපරිවිසාලා හොති පත්ථටා, මහාසමුද්දො විය දුප්පූරා, රූපාදීසු ආරම්මණෙසු තං තං ආරම්මණං ඉච්ඡමානාය ඉච්ඡාය පත්ථටාය විසටගාමිනී, තස්මා යෙ පුරිසා තං එවරූපං තණ්හං අනුගිජ්ඣන්ති, පුනප්පුනං ගිද්ධා හුත්වා ගණ්හන්ති. තෙ හොන්ති චක්කධාරිනොති තෙ එතං ඛුරචක්කං ධාරෙන්තීති වදති.

මිත්තවින්දකං පන කථෙන්තමෙව නිපිසමානං තං ඛුරචක්කං භස්සි, තෙන සො පුන කථෙතුං නාසක්ඛි. දෙවපුත්තො අත්තනො දෙවට්ඨානමෙව ගතො.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා මිත්තවින්දකො දුබ්බචභික්ඛු අහොසි, දෙවපුත්තො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

මිත්තවින්දකජාතකවණ්ණනා නවමා.

[370] 10. පලාසජාතකවණ්ණනා

හංසො පලාසමවචාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො කිලෙසනිග්ගහං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු පඤ්ඤාසජාතකෙ ආවි භවිස්සති. ඉධ පන සත්ථා භික්ඛූ ආමන්තෙත්වා ‘‘භික්ඛවෙ, කිලෙසො නාම ආසඞ්කිතබ්බොව, අප්පමත්තකො සමානොපි නිග්රොධගච්ඡො විය විනාසං පාපෙති, පොරාණකපණ්ඩිතාපි ආසඞ්කිතබ්බං ආසඞ්කිංසුයෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සුවණ්ණහංසයොනියං නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො චිත්තකූටපබ්බතෙ සුවණ්ණගුහායං වසන්තො හිමවන්තපදෙසෙ ජාතස්සරෙ සයංජාතසාලිං ඛාදිත්වා ආගච්ඡති. තස්ස ගමනාගමනමග්ගෙ මහාපලාසරුක්ඛො අහොසි. සො ගච්ඡන්තොපි තත්ථ විස්සමිත්වා ගච්ඡති, ආගච්ඡන්තොපි තත්ථ විස්සමිත්වා ආගච්ඡති . අථස්ස තස්මිං රුක්ඛෙ නිබ්බත්තදෙවතාය සද්ධිං විස්සාසො අහොසි. අපරභාගෙ එකා සකුණිකා එකස්මිං නිග්රොධරුක්ඛෙ නිග්රොධපක්කං ඛාදිත්වා ආගන්ත්වා තස්මිං පලාසරුක්ඛෙ නිසීදිත්වා විටපන්තරෙ වච්චං පාතෙසි. තත්ථ නිග්රොධගච්ඡො ජාතො, සො චතුරඞ්ගුලමත්තකාලෙ රත්තඞ්කුරපලාසතාය සොභති. හංසරාජා තං දිස්වා රුක්ඛදෙවතං ආමන්තෙත්වා ‘‘සම්ම පලාස, නිග්රොධො නාම යම්හි රුක්ඛෙ ජායති, වඩ්ඪන්තො තං නාසෙති, ඉමස්ස වඩ්ඪිතුං මා දෙති, විමානං තෙ නාසෙස්සති, පටිකච්චෙව නං උද්ධරිත්වා ඡඩ්ඩෙහි, ආසඞ්කිතබ්බයුත්තකං නාම ආසඞ්කිතුං වට්ටතී’’ති පලාසදෙවතාය සද්ධිං මන්තෙන්තො පඨමං ගාථමාහ –

105.

‘‘හංසො පලාසමවච, නිග්රොධො සම්ම ජායති;

අඞ්කස්මිං තෙ නිසින්නොව, සො තෙ මම්මානි ඡෙච්ඡතී’’ති.

පඨමපාදො පනෙත්ථ අභිසම්බුද්ධෙන හුත්වා සත්ථාරා වුත්තො. පලාසන්ති පලාසදෙවතං. සම්මාති වයස්ස. අඞ්කස්මින්ති විටභියං. සො තෙ මම්මානි ඡෙච්ඡතීති සො තෙ අඞ්කෙ සංවඩ්ඪො සපත්තො විය ජීවිතං ඡින්දිස්සතීති අත්ථො. ජීවිතසඞ්ඛාරා හි ඉධ ‘‘මම්මානී’’ති වුත්තා.

තං සුත්වා තස්ස වචනං අගණ්හන්තී පලාසදෙවතා දුතියං ගාථමාහ –

106.

‘‘වඩ්ඪතාමෙව නිග්රොධො, පතිට්ඨස්ස භවාමහං;

යථා පිතා ච මාතා ච, එවං මෙ සො භවිස්සතී’’ති.

තස්සත්ථො – සම්ම, න ත්වං ජානාසි වඩ්ඪතමෙව එස, අහමස්ස යථා බාලකාලෙ පුත්තානං මාතාපිතරො පතිට්ඨා හොන්ති, තථා භවිස්සාමි, යථා පන සංවඩ්ඪා පුත්තා පච්ඡා මහල්ලකකාලෙ මාතාපිතූනං පතිට්ඨා හොන්ති, මය්හම්පි පච්ඡා මහල්ලකකාලෙ එවමෙව සො පතිට්ඨො භවිස්සතීති.

තතො හංසො තතියං ගාථමාහ –

107.

‘‘යං ත්වං අඞ්කස්මිං වඩ්ඪෙසි, ඛීරරුක්ඛං භයානකං;

ආමන්ත ඛො තං ගච්ඡාම, වුඩ්ඪි මස්ස න රුච්චතී’’ති.

තත්ථ යං ත්වන්ති යස්මා ත්වං එතඤ්ච භයදායකත්තෙන භයානකං ඛීරරුක්ඛං සපත්තං විය අඞ්කෙ වඩ්ඪෙසි. ආමන්ත ඛො තන්ති තස්මා මයං තං ආමන්තෙත්වා ජානාපෙත්වා ගච්ඡාම. වුඩ්ඪි මස්සාති අස්ස වුඩ්ඪි මය්හං න රුච්චතීති.

එවඤ්ච පන වත්වා හංසරාජා පක්ඛෙ පසාරෙත්වා චිත්තකූටපබ්බතමෙව ගතො. තතො පට්ඨාය පුන නාගච්ඡි. අපරභාගෙ නිග්රොධො වඩ්ඪිං, තස්මිං එකා රුක්ඛදෙවතාපි නිබ්බත්ති. සො වඩ්ඪන්තො පලාසං භඤ්ජි, සාඛාහි සද්ධිංයෙව දෙවතාය විමානං පති. සා තස්මිං කාලෙ හංසරඤ්ඤො වචනං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘ඉදං අනාගතභයං දිස්වා හංසරාජා කථෙසි , අහං පනස්ස වචනං නාකාසි’’න්ති පරිදෙවමානා චතුත්ථං ගාථමාහ –

108.

‘‘ඉදානි ඛො මං භායෙති, මහානෙරුනිදස්සනං;

හංසස්ස අනභිඤ්ඤාය, මහා මෙ භයමාගත’’න්ති.

තත්ථ ඉදානි ඛො මං භායෙතීති අයං නිග්රොධො තරුණකාලෙ තොසෙත්වා ඉදානි මං භායාපෙති සන්තාසෙති. මහානෙරුනිදස්සනන්ති සිනෙරුපබ්බතසදිසං මහන්තං හංසරාජස්ස වචනං සුත්වා අජානිත්වා තරුණකාලෙයෙව එතස්ස අනුද්ධටත්තා. මහා මෙ භයමාගතන්ති ඉදානි මය්හං මහන්තං භයං ආගතන්ති පරිදෙවි.

නිග්රොධොපි වඩ්ඪන්තො සබ්බං පලාසං භඤ්ජිත්වා ඛාණුකමත්තමෙව අකාසි. දෙවතාය විමානං සබ්බං අන්තරධායි.

109.

‘‘න තස්ස වුඩ්ඪි කුසලප්පසත්ථා, යො වඩ්ඪමානො ඝසතෙ පතිට්ඨං;

තස්සූපරොධං පරිසඞ්කමානො, පතාරයී මූලවධාය ධීරො’’ති. –

පඤ්චමා අභිසම්බුද්ධගාථා.

තත්ථ කුසලප්පසත්ථාති කුසලෙහි පසත්ථා. ඝසතෙති ඛාදති, විනාසෙතීති අත්ථො. පතාරයීති පතරති වායමති. ඉදං වුත්තං හොති – භික්ඛවෙ, යො වඩ්ඪමානො අත්තනො පතිට්ඨං නාසෙති, තස්ස වුඩ්ඪි පණ්ඩිතෙහි න පසත්ථා, තස්ස පන අබ්භන්තරස්ස වා බාහිරස්ස වා පරිස්සයස්ස ‘‘ඉතො මෙ උපරොධො භවිස්සතී’’ති එවං උපරොධං විනාසං පරිසඞ්කමානො වීරො ඤාණසම්පන්නො මූලවධාය පරක්කමතීති.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ පඤ්චසතා භික්ඛූ අරහත්තං පාපුණිංසු. තදා සුවණ්ණහංසො අහමෙව අහොසින්ති.

පලාසජාතකවණ්ණනා දසමා.

වණ්ණාරොහවග්ගො දුතියො.

3. අඩ්ඪවග්ගො

[371] 1. දීඝීතිකොසලජාතකවණ්ණනා

එවංභූතස්සතෙ රාජාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො කොසම්බකෙ භණ්ඩනකාරකෙ ආරබ්භ කථෙසි. තෙසඤ්හි ජෙතවනං ආගන්ත්වා ඛමාපනකාලෙ සත්ථා තෙ ආමන්තෙත්වා ‘‘භික්ඛවෙ, තුම්හෙ මය්හං ඔරසා මුඛතො ජාතා පුත්තා නාම, පුත්තෙහි ච පිතරා දින්නං ඔවාදං භින්දිතුං න වට්ටති, තුම්හෙ පන මම ඔවාදං න කරිත්ථ, පොරාණකපණ්ඩිතා අත්තනො මාතාපිතරො ඝාතෙත්වා රජ්ජං ගහෙත්වා ඨිතචොරෙපි අරඤ්ඤෙ හත්ථපථං ආගතෙ මාතාපිතූහි දින්නං ඔවාදං න භින්දිස්සාමාති න මාරයිංසූ’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

ඉමස්මිං පන ජාතකෙ ද්වෙපි වත්ථූනි. සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකෙ විත්ථාරතො ආවි භවිස්සන්ති. සො පන දීඝාවුකුමාරො අරඤ්ඤෙ අත්තනො අඞ්කෙ නිපන්නං බාරාණසිරාජානං චූළාය ගහෙත්වා ‘‘ඉදානි මය්හං මාතාපිතුඝාතකං චොරං ඛණ්ඩාඛණ්ඩං කත්වා ඡින්දිස්සාමී’’ති අසිං උක්ඛිපන්තො තස්මිං ඛණෙ මාතාපිතූහි දින්නං ඔවාදං සරිත්වා ‘‘ජීවිතං චජන්තොපි තෙසං ඔවාදං න භින්දිස්සාමි, කෙවලං ඉමං තජ්ජෙස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා පඨමං ගාථමාහ –

110.

‘‘එවංභූතස්ස තෙ රාජ, ආගතස්ස වසෙ මම;

අත්ථි නු කොචි පරියායො, යො තං දුක්ඛා පමොචයෙ’’ති.

තත්ථ වසෙ මමාති මම වසං ආගතස්ස. පරියායොති කාරණං.

තතො රාජා දුතියං ගාථමාහ –

111.

‘‘එවංභූතස්ස මෙ තාත, ආගතස්ස වසෙ තව;

නත්ථි නො කොචි පරියායො, යො මං දුක්ඛා පමොචයෙ’’ති.

තත්ථ නොති නිපාතමත්ථං, නත්ථි කොචි පරියායො, යො මං එතස්මා දුක්ඛා පමොචයෙති අත්ථො.

තතො බොධිසත්තො අවසෙසගාථා අභාසි –

112.

‘‘නාඤ්ඤං සුචරිතං රාජ, නාඤ්ඤං රාජ සුභාසිතං;

තායතෙ මරණකාලෙ, එවමෙවිතරං ධනං.

113.

‘‘අක්කොච්ඡි මං අවධි මං, අජිනි මං අහාසි මෙ;

යෙ ච තං උපනය්හන්ති, වෙරං තෙසං න සම්මති.

114.

‘‘අක්කොච්ඡි මං අවධි මං, අජිනි මං අහාසි මෙ;

යෙ ච තං නුපනය්හන්ති, වෙරං තෙසූපසම්මති.

115.

‘‘න හි වෙරෙන වෙරානි, සම්මන්තීධ කුදාචනං;

අවෙරෙන ච සම්මන්ති, එස ධම්මො සනන්තනො’’න්ති.

තත්ථ නාඤ්ඤං සුචරිතන්ති නාඤ්ඤං සුචරිතා, අයමෙව වා පාඨො, ඨපෙත්වා සුචරිතං අඤ්ඤං න පස්සාමීති අත්ථො. ඉධ ‘‘සුචරිත’’න්තිපි ‘‘සුභාසිත’’න්තිපි මාතාපිතූහි දින්නං ඔවාදංයෙව සන්ධායාහ. එවමෙවාති නිරත්ථකමෙව. ඉදං වුත්තං හොති – මහාරාජ, අඤ්ඤත්ර ඔවාදානුසිට්ඨිසඞ්ඛාතා සුචරිතසුභාසිතා මරණකාලෙ තායිතුං රක්ඛිතුං සමත්ථො නාම අඤ්ඤො නත්ථි, යං එතං ඉතරං ධනං, තං එවමෙව නිරත්ථකමෙව හොති, ත්වඤ්හි ඉදානි මය්හං කොටිසතසහස්සමත්තම්පි ධනං දදන්තො ජීවිතං න ලභෙය්යාසි, තස්මා වෙදිතබ්බමෙතං ‘‘ධනතො සුචරිතසුභාසිතමෙව උත්තරිතර’’න්ති.

සෙසගාථාසුපි අයං සඞ්ඛෙපත්ථො – මහාරාජ, යෙ පුරිසා ‘‘අයං මං අක්කොසි, අයං මං පහරි, අයං මං අජිනි, අයං මම සන්තකං අහාසී’’ති එවං වෙරං උපනය්හන්ති බන්ධිත්වා විය හදයෙ ඨපෙන්ති, තෙසං වෙරං න උපසම්මති. යෙ ච පනෙතං න උපනය්හන්ති හදයෙ න ඨපෙන්ති, තෙසං වූපසම්මති. වෙරානි හි න කදාචි වෙරෙන සම්මන්ති, අවෙරෙනෙව පන සම්මන්ති. එස ධම්මො සනන්තනොති එසො පොරාණකො ධම්මො චිරකාලප්පවත්තො සභාවොති.

එවඤ්ච පන වත්වා බොධිසත්තො ‘‘අහං, මහාරාජ, තයි න දුබ්භාමි, ත්වං පන මං මාරෙහී’’ති තස්ස හත්ථෙ අසිං ඨපෙසි. රාජාපි ‘‘නාහං තයි දුබ්භාමී’’ති සපථං කත්වා තෙන සද්ධිං නගරං ගන්ත්වා තං අමච්චානං දස්සෙත්වා ‘‘අයං, භණෙ, කොසලරඤ්ඤො පුත්තො දීඝාවුකුමාරො නාම, ඉමිනා මය්හං ජීවිතං දින්නං, න ලබ්භා ඉමං කිඤ්චි කාතු’’න්ති වත්වා අත්තනො ධීතරං දත්වා පිතු සන්තකෙ රජ්ජෙ පතිට්ඨාපෙසි. තතො පට්ඨාය උභොපි සමග්ගා සම්මොදමානා රජ්ජං කාරෙසුං.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා මාතාපිතරො මහාරාජකුලානි අහෙසුං, දීඝාවුකුමාරො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

දීඝීතිකොසලජාතකවණ්ණනා පඨමා.

[372] 2. මිගපොතකජාතකවණ්ණනා

අගාරා පච්චුපෙතස්සාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං මහල්ලකං ආරබ්භ කථෙසි. සො කිරෙකං දාරකං පබ්බාජෙසි. සාමණෙරො තං සක්කච්චං උපට්ඨහිත්වා අපරභාගෙ අඵාසුකෙන කාලමකාසි. තස්ස කාලකිරියාය මහල්ලකො සොකාභිභූතො මහන්තෙන සද්දෙන පරිදෙවන්තො විචරි. භික්ඛූ සඤ්ඤාපෙතුං අසක්කොන්තා ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, අසුකො නාම මහල්ලකො සාමණෙරස්ස කාලකිරියාය පරිදෙවන්තො විචරති, මරණස්සතිභාවනාය පරිබාහිරො එසො භවිස්සතී’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස එතස්මිං මතෙ පරිදෙවන්තො විචරී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සක්කත්තං කාරෙසි. තදා එකො කාසිරට්ඨවාසී බ්රාහ්මණො හිමවන්තං පවිසිත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා ඵලාඵලෙහි යාපෙසි. සො එකදිවසං අරඤ්ඤෙ එකං මතමාතිකං මිගපොතකං දිස්වා අස්සමං ආනෙත්වා ගොචරං දත්වා පොසෙසි. මිගපොතකො වඩ්ඪන්තො අභිරූපො අහොසි සොභග්ගප්පත්තො. තාපසො තං අත්තනො පුත්තකං කත්වා පරිහරති. එකදිවසං මිගපොතකො බහුං තිණං ඛාදිත්වා අජීරකෙන කාලමකාසි. තාපසො ‘‘පුත්තො මෙ මතො’’ති පරිදෙවන්තො විචරති. තදා සක්කො දෙවරාජා ලොකං පරිග්ගණ්හන්තො තං තාපසං දිස්වා ‘‘සංවෙජෙස්සාමි න’’න්ති ආගන්ත්වා ආකාසෙ ඨිතො පඨමං ගාථමාහ –

116.

‘‘අගාරා පච්චුපෙතස්ස, අනගාරස්ස තෙ සතො;

සමණස්ස න තං සාධු, යං පෙතමනුසොචසී’’ති.

තං සුත්වා තාපසො දුතියං ගාථමාහ –

117.

‘‘සංවාසෙන හවෙ සක්ක, මනුස්සස්ස මිගස්ස වා;

හදයෙ ජායතෙ පෙමං, න තං සක්කා අසොචිතු’’න්ති.

තත්ථ න තං සක්කාති තං මනුස්සං වා තිරච්ඡානං වා න සක්කා අසොචිතුං, සොචාමියෙවාහන්ති.

තතො සක්කො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

118.

‘‘මතං මරිස්සං රොදන්ති, යෙ රුදන්ති ලපන්ති ච;

තස්මා ත්වං ඉසි මා රොදි, රොදිතං මොඝමාහු සන්තො.

119.

‘‘රොදිතෙන හවෙ බ්රහ්මෙ, මතො පෙතො සමුට්ඨහෙ;

සබ්බෙ සඞ්ගම්ම රොදාම, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ඤාතකෙ’’ති.

තත්ථ මරිස්සන්ති යො ඉදානි මරිස්සති, තං. ලපන්ති චාති විලපන්ති ච. ඉදං වුත්තං හොති – යෙ ලොකෙ මතඤ්ච මරිස්සන්තඤ්ච රොදන්ති, තෙ රුදන්ති චෙව විලපන්ති ච, තෙසං අස්සුපච්ඡිජ්ජනදිවසො නාම නත්ථි. කිංකාරණා? සදාපි මතානඤ්ච මරිස්සන්තානඤ්ච අත්ථිතාය. තස්මා ත්වං ඉසි මා රොදි. කිංකාරණා ? රොදිතං මොඝමාහු සන්තොති, බුද්ධාදයො පන පණ්ඩිතා රොදිතං ‘‘මොඝ’’න්ති වදන්ති. මතො පෙතොති යො එස මතො පෙතොති වුච්චති, යදි සො රොදිතෙන සමුට්ඨහෙය්ය, එවං සන්තෙ කිං නික්කම්මා අච්ඡාම, සබ්බෙව සමාගම්ම අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ඤාතකෙ රොදාම. යස්මා පන තෙ රොදිතකාරණා න උට්ඨහන්ති, තස්මා රොදිතස්ස මොඝභාවං සාධෙති.

එවං සක්කස්ස කථෙන්තස්ස තාපසො ‘‘නිරත්ථකං රොදිත’’න්ති සල්ලක්ඛෙත්වා සක්කස්ස ථුතිං කරොන්තො තිස්සො ගාථා අභාසි –

120.

‘‘ආදිත්තං වත මං සන්තං, ඝතසිත්තංව පාවකං;

වාරිනා විය ඔසිඤ්චං, සබ්බං නිබ්බාපයෙ දරං.

121.

‘‘අබ්බහි වත මෙ සල්ලං, යමාසි හදයස්සිතං;

යො මෙ සොකපරෙතස්ස, පුත්තසොකං අපානුදි.

122.

‘‘සොහං අබ්බූළ්හසල්ලොස්මි, වීතසොකො අනාවිලො;

න සොචාමි න රොදාමි, තව සුත්වාන වාසවා’’ති.

තත්ථ යමාසීති යං මෙ ආසි. හදයස්සිතන්ති හදයෙ නිස්සිතං. අපානුදීති නීහරි. සක්කො තාපසස්ස ඔවාදං දත්වා සකට්ඨානමෙව ගතො.

සත්ථා ඉධං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා තාපසො මහල්ලකො අහොසි, මිගො සාමණෙරො, සක්කො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

මිගපොතකජාතකවණ්ණනා දුතියා.

[373] 3. මූසිකජාතකවණ්ණනා

කුහිං ගතා කත්ථ ගතාති ඉදං සත්ථා වෙළුවනෙ විහරන්තො අජාතසත්තුං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු හෙට්ඨා ථුසජාතකෙ (ජා. 1.4.149 ආදයො) විත්ථාරිතමෙව. ඉධාපි සත්ථා තථෙව රාජානං සකිං පුත්තෙන සද්ධිං කීළමානං සකිං ධම්මං සුණන්තං දිස්වා ‘‘තං නිස්සාය රඤ්ඤො භයං උප්පජ්ජිස්සතී’’ති ඤත්වා ‘‘මහාරාජ, පොරාණකරාජානො ආසඞ්කිතබ්බං ආසඞ්කිත්වා අත්තනො පුත්තං ‘අම්හාකං ධූමකාලෙ රජ්ජං කාරෙතූ’ති එකමන්තෙ අකංසූ’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො තක්කසිලායං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා දිසාපාමොක්ඛාචරියො අහොසි. තස්ස සන්තිකෙ බාරාණසිරඤ්ඤො පුත්තො යවකුමාරො නාම සබ්බසිප්පානි උග්ගණ්හිත්වා අනුයොගං දත්වා ගන්තුකාමො තං ආපුච්ඡි. ආචරියො ‘‘පුත්තං නිස්සාය තස්ස අන්තරායො භවිස්සතී’’ති අඞ්ගවිජ්ජාවසෙන ඤත්වා ‘‘එතමස්ස හරිස්සාමී’’ති එකං උපමං උපධාරෙතුං ආරභි. තදා පනස්ස එකො අස්සො අහොසි, තස්ස පාදෙ වණො උට්ඨහි, තං වණානුරක්ඛණත්ථං ගෙහෙයෙව කරිංසු. තස්සාවිදූරෙ එකො උදපානො අත්ථි. අථෙකා මූසිකා ගෙහා නික්ඛමිත්වා අස්සස්ස පාදෙ වණං ඛාදති, අස්සො වාරෙතුං න සක්කොති. සො එකදිවසං වෙදනං අධිවාසෙතුං අසක්කොන්තො මූසිකං ඛාදිතුං ආගතං පාදෙන පහරිත්වා මාරෙත්වා උදපානෙ පාතෙසි. අස්සගොපකා මූසිකං අපස්සන්තා ‘‘අඤ්ඤෙසු දිවසෙසු මූසිකා ආගන්ත්වා වණං ඛාදති, ඉදානි න පඤ්ඤායති, කහං නු ඛො ගතා’’ති වදිංසු.

බොධිසත්තො තං කාරණං පච්චක්ඛං කත්වා ‘‘අඤ්ඤෙ අජානන්තා ‘කහං මූසිකා ගතා’ති වදන්ති, මූසිකාය පන මාරෙත්වා උදපානෙ ඛිත්තභාවං අහමෙව ජානාමී’’ති ඉදමෙව කාරණං උපමං කත්වා පඨමං ගාථං බන්ධිත්වා රාජකුමාරස්ස අදාසි. සො අපරං උපමං උපධාරෙන්තො තමෙව අස්සං පරුළ්හවණං නික්ඛමිත්වා එකං යවවත්ථුං ගන්ත්වා ‘‘යවං ඛාදිස්සාමී’’ති වතිච්ඡිද්දෙන මුඛං පවෙසෙන්තං දිස්වා තමෙව කාරණං උපමං කත්වා දුතියං ගාථං බන්ධිත්වා තස්ස අදාසි. තතියගාථං පන අත්තනො පඤ්ඤාබලෙනෙව බන්ධිත්වා තම්පි තස්ස දත්වා ‘‘තාත, ත්වං රජ්ජෙ පතිට්ඨාය සායං න්හානපොක්ඛරණිං ගච්ඡන්තො යාව ධුරසොපානා පඨමං ගාථං සජ්ඣායන්තො ගච්ඡෙය්යාසි, තව නිවසනපාසාදං පවිසන්තො යාව සොපානපාදමූලා දුතියං ගාථං සජ්ඣායන්තො ගච්ඡෙය්යාසි, තතො යාව සොපානමත්ථකා තතියං ගාථං සජ්ඣායන්තො ගච්ඡෙය්යාසී’’ති වත්වා පෙසෙසි.

සො කුමාරො ගන්ත්වා උපරාජා හුත්වා පිතු අච්චයෙන රජ්ජං කාරෙසි, තස්සෙකො පුත්තො ජායි. සො සොළසවස්සකාලෙ රජ්ජලොභෙන ‘‘පිතරං මාරෙස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා උපට්ඨාකෙ ආහ ‘‘මය්හං පිතා තරුණො, අහං එතස්ස ධූමකාලං ඔලොකෙන්තො මහල්ලකො භවිස්සාමි ජරාජිණ්ණො, තාදිසෙ කාලෙ ලද්ධෙනපි රජ්ජෙන කො අත්ථො’’ති. තෙ ආහංසු ‘‘දෙව, න සක්කා පච්චන්තං ගන්ත්වා චොරත්තං කාතුං, තව පිතරං කෙනචි උපායෙන මාරෙත්වා රජ්ජං ගණ්හා’’ති . සො ‘‘සාධූ’’ති අන්තොනිවෙසනෙ රඤ්ඤො සායං න්හානපොක්ඛරණීසමීපං ගන්ත්වා ‘‘එත්ථ නං මාරෙස්සාමී’’ති ඛග්ගං ගහෙත්වා අට්ඨාසි. රාජා සායං මූසිකං නාම දාසිං ‘‘ගන්ත්වා පොක්ඛරණීපිට්ඨිං සොධෙත්වා එහි, න්හායිස්සාමී’’ති පෙසෙසි. සා ගන්ත්වා පොක්ඛරණීපිට්ඨිං සොධෙන්තී කුමාරං පස්සි. කුමාරො අත්තනො කම්මස්ස පාකටභාවභයෙන තං ද්විධා ඡින්දිත්වා පොක්ඛරණියං පාතෙසි. රාජා න්හායිතුං අගමාසි . සෙසජනො ‘‘අජ්ජාපි මූසිකා දාසී න පුනාගච්ඡති, කුහිං ගතා කත්ථ ගතා’’ති ආහ. රාජා –

123.

‘‘කුහිං ගතා කත්ථ ගතා, ඉති ලාලප්පතී ජනො;

අහමෙවෙකො ජානාමි, උදපානෙ මූසිකා හතා’’ති. –

පඨමං ගාථං භණන්තො පොක්ඛරණීතීරං අගමාසි.

තත්ථ කුහිං ගතා කත්ථ ගතාති අඤ්ඤමඤ්ඤවෙවචනානි. ඉති ලාලප්පතීති එවං විප්පලපති. ඉති අයං ගාථා ‘‘අජානන්තො ජනො මූසිකා දාසී කුහිං ගතාති විප්පලපති, රාජකුමාරෙන ද්විධා ඡින්දිත්වා මූසිකාය පොක්ඛරණියං පාතිතභාවං අහමෙව එකො ජානාමී’’ති රඤ්ඤො අජානන්තස්සෙව ඉමමත්ථං දීපෙති.

කුමාරො ‘‘මයා කතකම්මං මය්හං පිතරා ඤාත’’න්ති භීතො පලායිත්වා තමත්ථං උපට්ඨාකානං ආරොචෙසි. තෙ සත්තට්ඨදිවසච්චයෙන පුන තං ආහංසු ‘‘දෙව, සචෙ රාජා ජානෙය්ය, න තුණ්හී භවෙය්ය, තක්කගාහෙන පන තෙන තං වුත්තං භවිස්සති, මාරෙහි න’’න්ති. සො පුනෙකදිවසං ඛග්ගහත්ථො සොපානපාදමූලෙ ඨත්වා රඤ්ඤො ආගමනකාලෙ ඉතො චිතො ච පහරණොකාසං ඔලොකෙසි. රාජා –

124.

‘‘යඤ්චෙතං ඉති චීති ච, ගද්රභොව නිවත්තසි;

උදපානෙ මූසිකං හන්ත්වා, යවං භක්ඛෙතුමිච්ඡසී’’ති. –

දුතියං ගාථං සජ්ඣායන්තො අගමාසි. අයම්පි ගාථා ‘‘යස්මා ත්වං ඉති චීති ච ඉතො චිතො ච පහරණොකාසං ඔලොකෙන්තො ගද්රභොව නිවත්තසි, තස්මා තං ජානාමි ‘පුරිමදිවසෙ පොක්ඛරණියං මූසිකං දාසිං හන්ත්වා අජ්ජ මං යවරාජානං භක්ඛෙතුං මාරෙතුං ඉච්ඡසී’’’ති රඤ්ඤො අජානන්තස්සෙව ඉමමත්ථං දීපෙති.

කුමාරො ‘‘දිට්ඨොම්හි පිතරා’’ති උත්රස්තො පලායි. සො පුන අඩ්ඪමාසමත්තං අතික්කමිත්වා ‘‘රාජානං දබ්බියා පහරිත්වා මාරෙස්සාමී’’ති එකං දීඝදණ්ඩකං දබ්බිපහරණං ගහෙත්වා ඔලුම්බිත්වා අට්ඨාසි. රාජා –

125.

‘‘දහරො චාසි දුම්මෙධ, පඨමුප්පත්තිකො සුසු;

දීඝඤ්චෙතං සමාසජ්ජ, න තෙ දස්සාමි ජීවිත’’න්ති. –

තතියං ගාථං සජ්ඣායන්තො සොපානපාදමත්ථකං අභිරුහි.

තත්ථ පඨමුප්පත්තිකොති පඨමවයෙන උප්පත්තිතො උපෙතො, පඨමවයෙ ඨිතොති අත්ථො. සුසූති තරුණො. දීඝන්ති දීඝදණ්ඩකං දබ්බිපහරණං. සමාසජ්ජාති ගහෙත්වා, ඔලුම්බිත්වා ඨිතොසීති අත්ථො. අයම්පි ගාථා ‘‘දුම්මෙධ, අත්තනො වයං පරිභුඤ්ජිතුං න ලභිස්සසි, න තෙ දානි නිල්ලජ්ජස්ස ජීවිතං දස්සාමි, මාරෙත්වා ඛණ්ඩාඛණ්ඩං ඡින්දිත්වා සූලෙයෙව ආවුණාපෙස්සාමී’’ති රඤ්ඤො අජානන්තස්සෙව කුමාරං සන්තජ්ජයමානා ඉමමත්ථං දීපෙති.

සො තං දිවසං පලායිතුං අසක්කොන්තො ‘‘ජීවිතං මෙ දෙහි, දෙවා’’ති රඤ්ඤො පාදමූලෙ නිපජ්ජි. රාජා තං තජ්ජෙත්වා සඞ්ඛලිකාහි බන්ධාපෙත්වා බන්ධනාගාරෙ කාරෙත්වා සෙතච්ඡත්තස්ස හෙට්ඨා අලඞ්කතරාජාසනෙ නිසීදිත්වා ‘‘අම්හාකං ආචරියො දිසාපාමොක්ඛො බ්රාහ්මණො ඉමං මය්හං අන්තරායං දිස්වා ඉමා තිස්සො ගාථා අභාසී’’ති හට්ඨතුට්ඨො උදානං උදානෙන්තො සෙසගාථා අභාසි –

126.

‘‘නාන්තලික්ඛභවනෙන, නාඞ්ගපුත්තපිනෙන වා;

පුත්තෙන හි පත්ථයිතො, සිලොකෙහි පමොචිතො.

127.

‘‘සබ්බං සුතමධීයෙථ, හීනමුක්කට්ඨමජ්ඣිමං;

සබ්බස්ස අත්ථං ජානෙය්ය, න ච සබ්බං පයොජයෙ;

හොති තාදිසකො කාලො, යත්ථ අත්ථාවහං සුත’’න්ති.

තත්ථ නාන්තලික්ඛභවනෙනාති අන්තලික්ඛභවනං වුච්චති දිබ්බවිමානං, අහං අජ්ජ අන්තලික්ඛභවනම්පි න ආරුළ්හො, තස්මා අන්තලික්ඛභවනෙනාපි අජ්ජ මරණතො න පමොචිතොම්හි. නාඞ්ගපුත්තපිනෙන වාති අඞ්ගසරික්ඛකෙන වා පුත්තපිනෙනපි න පමොචිතො. පුත්තෙන හි පත්ථයිතොති අහං පන අත්තනො පුත්තෙනෙව අජ්ජ මාරෙතුං පත්ථිතො. සිලොකෙහි පමොචිතොති සොහං ආචරියෙන බන්ධිත්වා දින්නාහි ගාථාහි පමොචිතො.

සුතන්ති පරියත්තිං. අධීයෙථාති ගණ්හෙය්ය සික්ඛෙය්ය. හීනමුක්කට්ඨමජ්ඣිමන්ති හීනං වා හොතු උත්තමං වා මජ්ඣිමං වා, සබ්බං අධීයිතබ්බමෙවාති දීපෙති. න ච සබ්බං පයොජයෙති හීනං මන්තං වා සිප්පං වා මජ්ඣිමං වා න පයොජයෙ, උත්තමමෙව පයොජයෙය්යාති අත්ථො. යත්ථ අත්ථාවහං සුතන්ති යස්මිං කාලෙ මහොසධපණ්ඩිතස්ස කුම්භකාරකම්මකරණං විය යංකිඤ්චි සික්ඛිතසිප්පං අත්ථාවහං හොති, තාදිසොපි කාලො හොතියෙවාති අත්ථො. අපරභාගෙ රඤ්ඤො අච්චයෙන කුමාරො රජ්ජෙ පතිට්ඨාසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා දිසාපාමොක්ඛො ආචරියො අහමෙව අහොසි’’න්ති.

මූසිකජාතකවණ්ණනා තතියා.

[374] 4. චූළධනුග්ගහජාතකවණ්ණනා

සබ්බං භණ්ඩන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො පුරාණදුතියිකාපලොභනං ආරබ්භ කථෙසි. තෙන භික්ඛුනා ‘‘පුරාණදුතියිකා මං, භන්තෙ, උක්කණ්ඨාපෙතී’’ති වුත්තෙ සත්ථා ‘‘එසා භික්ඛු, ඉත්ථී න ඉදානෙව තුය්හං අනත්ථකාරිකා, පුබ්බෙපි තෙ එතං නිස්සාය අසිනා සීසං ඡින්න’’න්ති වත්වා භික්ඛූහි යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සක්කත්තං කාරෙසි. තදා එකො බාරාණසිවාසී බ්රාහ්මණමාණවො තක්කසිලායං සබ්බසිප්පානි උග්ගණ්හිත්වා ධනුකම්මෙ නිප්ඵත්තිං පත්තො චූළධනුග්ගහපණ්ඩිතො නාම අහොසි. අථස්ස ආචරියො ‘‘අයං මයා සදිසං සිප්පං උග්ගණ්හී’’ති අත්තනො ධීතරං අදාසි. සො තං ගහෙත්වා ‘‘බාරාණසිං ගමිස්සාමී’’ති මග්ගං පටිපජ්ජි. අන්තරාමග්ගෙ එකො වාරණො එකං පදෙසං සුඤ්ඤමකාසි, තං ඨානං අභිරුහිතුං න කොචි උස්සහි. චූළධනුග්ගහපණ්ඩිතො මනුස්සානං වාරෙන්තානඤ්ඤෙව භරියං ගහෙත්වා අටවිමුඛං අභිරුහි. අථස්ස අටවිමජ්ඣෙ වාරණො උට්ඨහි, සො තං කුම්භෙ සරෙන විජ්ඣි. සරො විනිවිජ්ඣිත්වා පච්ඡාභාගෙන නික්ඛමි. වාරණො තත්ථෙව පති, ධනුග්ගහපණ්ඩිතො තං ඨානං ඛෙමං කත්වා පුරතො අඤ්ඤං අටවිං පාපුණි. තත්ථාපි පඤ්ඤාස චොරා මග්ගං හනන්ති. තම්පි සො මනුස්සෙහි වාරියමානො අභිරුය්හ තෙසං චොරානං මිගෙ වධිත්වා මග්ගසමීපෙ මංසං පචිත්වා ඛාදන්තානං ඨිතට්ඨානං පාපුණි.

තදා තං චොරා අලඞ්කතපටියත්තාය භරියාය සද්ධිං ආගච්ඡන්තං දිස්වා ‘‘ගණ්හිස්සාම න’’න්ති උස්සාහං කරිංසු. චොරජෙට්ඨකො පුරිසලක්ඛණකුසලො, සො තං ඔලොකෙත්වාව ‘‘උත්තමපුරිසො අය’’න්ති ඤත්වා එකස්සපි උට්ඨහිතුං නාදාසි. ධනුග්ගහපණ්ඩිතො ‘‘ගච්ඡ ‘අම්හාකම්පි එකං මංසසූලං දෙථා’ති වත්වා මංසං ආහරා’’ති තෙසං සන්තිකං භරියං පෙසෙසි. සා ගන්ත්වා ‘‘එකං කිර මංසසූලං දෙථා’’ති ආහ. චොරජෙට්ඨකො ‘‘අනග්ඝො පුරිසො’’ති මංසසූලං දාපෙසි. චොරා ‘‘අම්හෙහි කිර පක්කං ඛාදිත’’න්ති අපක්කමංසසූලං අදංසු. ධනුග්ගහො අත්තානං සම්භාවෙත්වා ‘‘මය්හං අපක්කමංසසූලං දදන්තී’’ති චොරානං කුජ්ඣි. චොරා ‘‘කිං අයමෙවෙකො පුරිසො, මයං ඉත්ථියො’’ති කුජ්ඣිත්වා උට්ඨහිංසු. ධනුග්ගහො එකූනපඤ්ඤාස ජනෙ එකූනපඤ්ඤාසකණ්ඩෙහි විජ්ඣිත්වා පාතෙසි. චොරජෙට්ඨකං විජ්ඣිතුං කණ්ඩං නාහොසි. තස්ස කිර කණ්ඩනාළියං සමපණ්ණාසයෙව කණ්ඩානි. තෙසු එකෙන වාරණං විජ්ඣි, එකූනපඤ්ඤාසකණ්ඩෙහි චොරෙ විජ්ඣිත්වා චොරජෙට්ඨකං පාතෙත්වා තස්ස උරෙ නිසින්නො ‘‘සීසමස්ස ඡින්දිස්සාමී’’ති භරියාය හත්ථතො අසිං ආහරාපෙසි. සා තඞ්ඛණඤ්ඤෙව චොරජෙට්ඨකෙ ලොභං කත්වා චොරස්ස හත්ථෙ ථරුං, සාමිකස්ස හත්ථෙ ධාරං ඨපෙසි. චොරො ථරුදණ්ඩං පරාමසිත්වා අසිං නීහරිත්වා ධනුග්ගහස්ස සීසං ඡින්දි.

සො තං ඝාතෙත්වා ඉත්ථිං ආදාය ගච්ඡන්තො ජාතිගොත්තං පුච්ඡි. සා ‘‘තක්කසිලායං දිසාපාමොක්ඛාචරියස්ස ධීතාම්හී’’ති ආහ. ‘‘කථං ත්වං ඉමිනා ලද්ධා’’ති. මය්හං පිතා ‘‘අයං මයා සදිසං කත්වා සිප්පං සික්ඛී’’ති තුස්සිත්වා ඉමස්ස මං අදාසි, සාහං තයි සිනෙහං කත්වා අත්තනො කුලදත්තියං සාමිකං මාරාපෙසින්ති. චොරජෙට්ඨකො ‘‘කුලදත්තියං තාවෙසා සාමිකං මාරෙසි, අඤ්ඤං පනෙකං දිස්වා මම්පි එවමෙවං කරිස්සති, ඉමං ඡඩ්ඩෙතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ එකං කුන්නදිං උත්තානතලං තඞ්ඛණොදකපූරං දිස්වා ‘‘භද්දෙ, ඉමිස්සං නදියං සුසුමාරා කක්ඛළා, කිං කරොමා’’ති ආහ. ‘‘සාමි, සබ්බං ආභරණභණ්ඩං මම උත්තරාසඞ්ගෙන භණ්ඩිකං කත්වා පරතීරං නෙත්වා පුන ආගන්ත්වා මං ගහෙත්වා ගච්ඡා’’ති. සො ‘‘සාධූ’’ති සබ්බං ආභරණභණ්ඩං ආදාය නදිං ඔතරිත්වා තරන්තො විය පරතීරං පත්වා තං ඡඩ්ඩෙත්වා පායාසි. සා තං දිස්වා ‘‘සාමි, කිං මං ඡඩ්ඩෙත්වා විය ගච්ඡසි, කස්මා එවං කරොසි, එහි මම්පි ආදාය ගච්ඡා’’ති තෙන සද්ධිං සල්ලපන්තී පඨමං ගාථමාහ –

128.

‘‘සබ්බං භණ්ඩං සමාදාය, පාරං තිණ්ණොසි බ්රාහ්මණ;

පච්චාගච්ඡ ලහුං ඛිප්පං, මම්පි තාරෙහි දානිතො’’ති.

තත්ථ ලහුං ඛිප්පන්ති ලහුං පච්චාගච්ඡ, ඛිප්පං මම්පි තාරෙහි දානි ඉතොති අත්ථො.

චොරො තං සුත්වා පරතීරෙ ඨිතොයෙව දුතියං ගාථමාහ –

129.

‘‘අසන්ථුතං මං චිරසන්ථුතෙන, නිමීනි භොතී අධුවං ධුවෙන;

මයාපි භොතී නිමිනෙය්ය අඤ්ඤං, ඉතො අහං දූරතරං ගමිස්ස’’න්ති.

සා හෙට්ඨා වුත්තත්ථායෙව –

චොරො පන ‘‘ඉතො අහං දූරතරං ගමිස්සං, තිට්ඨ ත්ව’’න්ති වත්වා තස්සා විරවන්තියාව ආභරණභණ්ඩිකං ආදාය පලාතො. තතො සා බාලා අත්රිච්ඡතාය එවරූපං බ්යසනං පත්තා අනාථා හුත්වා අවිදූරෙ එකං එළගලාගුම්බං උපගන්ත්වා රොදමානා නිසීදි. තස්මිං ඛණෙ සක්කො දෙවරාජා ලොකං ඔලොකෙන්තො තං අත්රිච්ඡතාහතං සාමිකා ච ජාරා ච පරිහීනං රොදමානං දිස්වා ‘‘එතං නිග්ගණ්හිත්වා ලජ්ජාපෙත්වා ආගමිස්සාමී’’ති මාතලිඤ්ච පඤ්චසිඛඤ්ච ආදාය තත්ථ ගන්ත්වා නදීතීරෙ ඨත්වා ‘‘මාතලි, ත්වං මච්ඡො භව, පඤ්චසිඛ ත්වං සකුණො භව, අහං පන සිඞ්ගාලො හුත්වා මුඛෙන මංසපිණ්ඩං ගහෙත්වා එතිස්සා සම්මුඛට්ඨානං ගමිස්සාමි, ත්වං මයි තත්ථ ගතෙ උදකතො උල්ලඞ්ඝිත්වා මම පුරතො පත, අථාහං මුඛෙන ගහිතමංසපිණ්ඩං ඡඩ්ඩෙත්වා මච්ඡං ගහෙතුං පක්ඛන්දිස්සාමි, තස්මිං ඛණෙ ත්වං, පඤ්චසිඛ, තං මංසපිණ්ඩං ගහෙත්වා ආකාසෙ උප්පත, ත්වං මාතලි, උදකෙ පතා’’ති ආණාපෙසි. ‘‘සාධු, දෙවා’’ති, මාතලි, මච්ඡො අහොසි, පඤ්චසිඛො සකුණො අහොසි. සක්කො සිඞ්ගාලො හුත්වා මංසපිණ්ඩං මුඛෙනාදාය තස්සා සම්මුඛට්ඨානං අගමාසි. මච්ඡො උදකා උප්පතිත්වා සිඞ්ගාලස්ස පුරතො පති. සො මුඛෙන ගහිතමංසපිණ්ඩං ඡඩ්ඩෙත්වා මච්ඡස්සත්ථාය පක්ඛන්දි. මච්ඡො උප්පතිත්වා උදකෙ පති, සකුණො මංසපිණ්ඩං ගහෙත්වා ආකාසෙ උප්පති, සිඞ්ගාලො උභොපි අලභිත්වා එළගලාගුම්බං ඔලොකෙන්තො දුම්මුඛො නිසීදි. සා තං දිස්වා ‘‘අයං අත්රිච්ඡතාහතො නෙව මංසං, න මච්ඡං ලභී’’ති කුටං භින්දන්තී විය මහාහසිතං හසි. තං සුත්වා සිඞ්ගාලො තතියං ගාථමාහ –

130.

‘‘කායං එළගලාගුම්බෙ, කරොති අහුහාසියං;

නයීධ නච්චගීතං වා, තාළං වා සුසමාහිතං;

අනම්හිකාලෙ සුසොණි, කින්නු ජග්ඝසි සොභනෙ’’ති.

තත්ථ කායන්ති කා අයං. එළගලාගුම්බෙති කම්බොජිගුම්බෙ. අහුහාසියන්ති දන්තවිදංසකං මහාහසිතං වුච්චති, තං කා එසා එතස්මිං ගුම්බෙ කරොතීති පුච්ඡති. නයීධ නච්චගීතං වාති ඉමස්මිං ඨානෙ කස්සචි නච්චන්තස්ස නච්චං වා ගායන්තස්ස ගීතං වා හත්ථෙ සුසමාහිතෙ කත්වා වාදෙන්තස්ස සුසමාහිතං හත්ථතාළං වා නත්ථි, කං දිස්වා ත්වං හසෙය්යාසීති දීපෙති. අනම්හිකාලෙති රොදනකාලෙ. සුසොණීති සුන්දරසොණි. කිං නු ජග්ඝසීති කෙන කාරණෙන ත්වං රොදිතුං යුත්තකාලෙ අරොදමානාව මහාහසිතං හසසි. සොභනෙති තං පසංසන්තො ආලපති.

තං සුත්වා සා චතුත්ථං ගාථමාහ –

131.

‘‘සිඞ්ගාල බාල දුම්මෙධ, අප්පපඤ්ඤොසි ජම්බුක;

ජීනො මච්ඡඤ්ච පෙසිඤ්ච, කපණො විය ඣායසී’’ති.

තත්ථ ජීනොති ජානිප්පත්තො හුත්වා. පෙසින්ති මංසපෙසිං. කපණො විය ඣායසීති සහස්සභණ්ඩිකං පරාජිතො කපණො විය ඣායසි සොචසි චින්තෙසි.

තතො සිඞ්ගාලො පඤ්චමං ගාථමාහ –

132.

‘‘සුදස්සං වජ්ජමඤ්ඤෙසං, අත්තනො පන දුද්දසං;

ජීනා පතිඤ්ච ජාරඤ්ච, මඤ්ඤෙ ත්වඤ්ඤෙව ඣායසී’’ති.

තත්ථ ත්වඤ්ඤෙව ඣායසීති පාපධම්මෙ දුස්සීලෙ අහං තාව මම ගොචරං න ලභිස්සාමි, ත්වං පන අත්රිච්ඡතාය හතා තංමුහුත්තදිට්ඨකෙ චොරෙ පටිබද්ධචිත්තා හුත්වා තඤ්ච ජාරං කුලදත්තියඤ්ච පතිං ජීනා, මං උපාදාය සතගුණෙන සහස්සගුණෙන කපණතරා හුත්වා ඣායසි රොදසි පරිදෙවසීති ලජ්ජාපෙත්වා විප්පකාරං පාපෙන්තො මහාසත්තො එවමාහ.

සා තස්ස වචනං සුත්වා ගාථමාහ –

133.

‘‘එවමෙතං මිගරාජ, යථා භාසසි ජම්බුක;

සා නූනාහං ඉතො ගන්ත්වා, භත්තු හෙස්සං වසානුගා’’ති.

තත්ථ නූනාති එකංසත්ථෙ නිපාතො. සා අහං ඉතො ගන්ත්වා පුන අඤ්ඤං භත්තාරං ලභිත්වා එකංසෙනෙව තස්ස භත්තු වසානුගා වසවත්තිනී භවිස්සාමීති.

අථස්සා අනාචාරාය දුස්සීලාය වචනං සුත්වා සක්කො දෙවරාජා ඔසානගාථමාහ –

134.

‘‘යො හරෙ මත්තිකං ථාලං, කංසථාලම්පි සො හරෙ;

කතංයෙව තයා පාපං, පුනපෙවං කරිස්සසී’’ති.

තස්සත්ථො – අනාචාරෙ කිං කථෙසි, යො මත්තිකං ථාලං හරති, සුවණ්ණථාලරජතථාලාදිප්පභෙදං කංසථාලම්පි සො හරතෙව, ඉදඤ්ච තයා පාපං කතමෙව, න සක්කා තව සද්ධාතුං, සා ත්වං පුනපි එවං කරිස්සසියෙවාති. එවං සො තං ලජ්ජාපෙත්වා විප්පකාරං පාපෙත්වා සකට්ඨානමෙව අගමාසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ උක්කණ්ඨිතභික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි.

තදා ධනුග්ගහො උක්කණ්ඨිතභික්ඛු අහොසි, සා ඉත්ථී පුරාණදුතියිකා, සක්කො දෙවරාජා පන අහමෙව අහොසින්ති.

චූළධනුග්ගහජාතකවණ්ණනා චතුත්ථා.

[375] 5. කපොතජාතකවණ්ණනා

ඉදානි ඛොම්හීති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං ලොලභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. ලොලවත්ථු අනෙකසො විත්ථාරිතමෙව. තං පන සත්ථා ‘‘සච්චං කිර ත්වං භික්ඛු, ලොලො’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘න ඛො භික්ඛු ඉදානෙව, පුබ්බෙපි ත්වං ලොලොසි, ලොලතාය පන ජීවිතක්ඛයං පත්තො’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො පාරාවතයොනියං නිබ්බත්තිත්වා බාරාණසිසෙට්ඨිනො මහානසෙ නීළපච්ඡියං වසති. අථෙකො කාකො මච්ඡමංසලුද්ධො තෙන සද්ධිං මෙත්තිං කත්වා තත්ථෙව වසි. සො එකදිවසං බහුං මච්ඡමංසං දිස්වා ‘‘ඉමං ඛාදිස්සාමී’’ති නිත්ථුනන්තො නීළපච්ඡියංයෙව නිපජ්ජිත්වා පාරාවතෙන ‘‘එහි, සම්ම, ගොචරාය ගමිස්සාමා’’ති වුච්චමානොපි ‘‘අජීරකෙන නිපන්නොම්හි, ගච්ඡ ත්ව’’න්ති වත්වා තස්මිං ගතෙ ‘‘ගතො මෙ පච්චාමිත්තකණ්ටකො, ඉදානි යථාරුචි මච්ඡමංසං ඛාදිස්සාමී’’ති චින්තෙන්තො පඨමං ගාථමාහ –

135.

‘‘ඉදානි ඛොම්හි සුඛිතො අරොගො, නික්කණ්ටකො නිප්පතිතො කපොතො;

කාහාමි දානී හදයස්ස තුට්ඨිං, තථා හි මං මංසසාකං බලෙතී’’ති.

තත්ථ නිප්පතිතොති නිග්ගතො. කපොතොති පාරාවතො. කාහාමි දානීති කරිස්සාමි දානි. තථා හි මං මංසසාකං බලෙතීති තථා හි මංසඤ්ච අවසෙසං සාකඤ්ච මය්හං බලං කරොති, උට්ඨෙහි ඛාදාති වදමානං විය උස්සාහං මමං කරොතීති අත්ථො.

සො භත්තකාරකෙ මච්ඡමංසං පචිත්වා මහානසා නික්ඛම්ම සරීරතො සෙදං පවාහෙන්තෙ පච්ඡිතො නික්ඛමිත්වා රසකරොටියං නිලීයිත්වා ‘‘කිරි කිරී’’ති සද්දමකාසි. භත්තකාරකො වෙගෙනාගන්ත්වා කාකං ගහෙත්වා සබ්බපත්තානි ලුඤ්ජිත්වා අල්ලසිඞ්ගීවෙරඤ්ච සිද්ධත්ථකෙ ච පිසිත්වා ලසුණං පූතිතක්කෙන මද්දිත්වා සකලසරීරං මක්ඛෙත්වා එකං කඨලං ඝංසිත්වා විජ්ඣිත්වා සුත්තකෙන තස්ස ගීවායං බන්ධිත්වා නීළපච්ඡියංයෙව තං පක්ඛිපිත්වා අගමාසි. පාරාවතො ආගන්ත්වා තං දිස්වා ‘‘කා එසා බලාකා මම සහායස්ස පච්ඡියං නිපන්නා, චණ්ඩො හි සො ආගන්ත්වා ඝාතෙය්යාපි න’’න්ති පරිහාසං කරොන්තො දුතියං ගාථමාහ –

136.

‘‘කායං බලාකා සිඛිනී, චොරී ලඞ්ඝිපිතාමහා;

ඔරං බලාකෙ ආගච්ඡ, චණ්ඩො මෙ වායසො සඛා’’ති.

සා හෙට්ඨා (ජා. අට්ඨ. 2.3.70) වුත්තත්ථායෙව.

තං සුත්වා කාකො තතියං ගාථමාහ –

137.

‘‘අලඤ්හි තෙ ජග්ඝිතායෙ, මමං දිස්වාන එදිසං;

විලූනං සූදපුත්තෙන, පිට්ඨමණ්ඩෙන මක්ඛිත’’න්ති.

තත්ථ අලන්ති පටිසෙධත්ථෙ නිපාතො. ජග්ඝිතායෙති හසිතුං. ඉදං වුත්තං හොති – ඉදානි මං එදිසං එවං දුක්ඛප්පත්තං දිස්වා තව අලං හසිතුං, මා එදිසෙ කාලෙ පරිහාසකෙළිං කරොහීති.

සො පරිහාසකෙළිං කරොන්තොව පුන චතුත්ථං ගාථමාහ –

138.

‘‘සුන්හාතො සුවිලිත්තොසි, අන්නපානෙන තප්පිතො;

කණ්ඨෙ ච තෙ වෙළුරියො, අගමා නු කජඞ්ගල’’න්ති.

තත්ථ කණ්ඨෙ ච තෙ වෙළුරියොති අයං තෙ වෙළුරියමණිපි කණ්ඨෙ පිළන්ධො, ත්වං එත්තකං කාලං අම්හාකං එතං න දස්සෙසීති කපාලං සන්ධායෙවමාහ. කජඞ්ගලන්ති ඉධ බාරාණසීයෙව ‘‘කජඞ්ගලා’’ති අධිප්පෙතා. ඉතො නික්ඛමිත්වා කච්චි අන්තොනගරං ගතොසීති පුච්ඡති.

තතො කාකො පඤ්චමං ගාථමාහ –

139.

‘‘මා තෙ මිත්තො අමිත්තො වා, අගමාසි කජඞ්ගලං;

පිඤ්ඡානි තත්ථ ලායිත්වා, කණ්ඨෙ බන්ධන්ති වට්ටන’’න්ති.

තත්ථ පිඤ්ඡානීති පත්තානි. තත්ථ ලායිත්වාති තස්මිං බාරාණසිනගරෙ ලුඤ්චිත්වා. වට්ටනන්ති කඨලිකං.

තං සුත්වා පාරාවතො ඔසානගාථමාහ –

140.

‘‘පුනපාපජ්ජසී සම්ම, සීලඤ්හි තව තාදිසං;

න හි මානුසකා භොගා, සුභුඤ්ජා හොන්ති පක්ඛිනා’’ති.

තත්ථ පුනපාපජ්ජසීති පුනපි එවරූපං ආපජ්ජිස්සසි. එවරූපඤ්හි තෙ සීලන්ති.

ඉති නං සො ඔවදිත්වා තත්ථ අවසිත්වා පක්ඛෙ පසාරෙත්වා අඤ්ඤත්ථ අගමාසි. කාකොපි තත්ථෙව ජීවිතක්ඛයං පාපුණි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ ලොලභික්ඛු අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා කාකො ලොලභික්ඛු අහොසි, කපොතො පන අහමෙව අහොසින්ති.

කපොතජාතකවණ්ණනා පඤ්චමා.

අඩ්ඪවග්ගො තතියො.

ජාතකුද්දානං –

මණිකුණ්ඩල සුජාතා, වෙනසාඛඤ්ච ඔරගං;

ඝටං කොරණ්ඩි ලටුකි, ධම්මපාලං මිගං තථා.

සුයොනන්දී වණ්ණාරොහ, සීලං හිරී ඛජ්ජොපනං;

අහි ගුම්බිය සාළියං, තචසාරං මිත්තවින්දං.

පලාසඤ්චෙව දීඝිති, මිගපොතක මූසිකං;

ධනුග්ගහො කපොතඤ්ච, ජාතකා පඤ්චවීසති.

පඤ්චකනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.