📜

6. ඡක්කනිපාතො

1. අවාරියවග්ගො

[376] 1. අවාරියජාතකවණ්ණනා

මාසු ¶ ¶ ¶ කුජ්ඣ භූමිපතීති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං තිත්ථනාවිකං ආරබ්භ කථෙසි. සො කිර බාලො අහොසි අඤ්ඤාණො, නෙව සො බුද්ධාදීනං රතනානං, න අඤ්ඤෙසං පුග්ගලානං ගුණං ජානාති, චණ්ඩො ඵරුසො සාහසිකො. අථෙකො ජානපදො භික්ඛු ‘‘බුද්ධුපට්ඨානං කරිස්සාමී’’ති ආගච්ඡන්තො සායං අචිරවතීතිත්ථං පත්වා තං එවමාහ ‘‘උපාසක, පරතීරං ගමිස්සාමි, නාවං මෙ දෙහී’’ති. ‘‘භන්තෙ, ඉදානි අකාලො, එකස්මිං ඨානෙ වසස්සූ’’ති. ‘‘උපාසක, ඉධ කුහිං වසිස්සාමි, මං ගණ්හිත්වා ගච්ඡා’’ති. සො කුජ්ඣිත්වා ‘‘එහි රෙ සමණ, වහාමී’’ති ථෙරං නාවං ආරොපෙත්වා උජුකං අගන්ත්වා හෙට්ඨා නාවං නෙත්වා උල්ලොළං කත්වා තස්ස පත්තචීවරං තෙමෙත්වා කිලමෙත්වා තීරං පත්වා අන්ධකාරවෙලායං උය්යොජෙසි. අථ සො විහාරං ගන්ත්වා තං දිවසං බුද්ධුපට්ඨානස්ස ඔකාසං අලභිත්වා පුනදිවසෙ සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසීදිත්වා සත්ථාරා කතපටිසන්ථාරො ‘‘කදා ආගතොසී’’ති වුත්තෙ ‘‘හිය්යො, භන්තෙ’’ති වත්වා ‘‘අථ කස්මා අජ්ජ බුද්ධුපට්ඨානං ආගතොසී’’ති වුත්තෙ තමත්ථං ආරොචෙසි. තං සුත්වා සත්ථා ‘‘න ඛො භික්ඛු ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස චණ්ඩො ඵරුසො සාහසිකො, ඉදානි පන තෙන ත්වං කිලමිතො, පුබ්බෙපෙස පණ්ඩිතෙ කිලමෙසී’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො තක්කසිලායං ¶ සබ්බසිප්පානි උග්ගණ්හිත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා දීඝමද්ධානං හිමවන්තෙ ඵලාඵලෙන යාපෙත්වා ලොණම්බිලසෙවනත්ථාය බාරාණසිං පත්වා රාජුය්යානෙ වසිත්වා පුනදිවසෙ නගරං භික්ඛාය පාවිසි. අථ නං රාජඞ්ගණප්පත්තං රාජා දිස්වා තස්ස ඉරියාපථෙ පසීදිත්වා අන්තෙපුරං ආනෙත්වා භොජෙත්වා පටිඤ්ඤං ගහෙත්වා ¶ රාජුය්යානෙ වසාපෙසි, දෙවසිකං උපට්ඨානං ¶ අගමාසි. තමෙනං බොධිසත්තො ‘‘රඤ්ඤා නාම, මහාරාජ, චත්තාරි අගතිගමනානි වජ්ජෙත්වා අප්පමත්තෙන ඛන්තිමෙත්තානුද්දයසම්පන්නෙන හුත්වා ධම්මෙන රජ්ජං කාරෙතබ්බ’’න්ති වත්වා දෙවසිකං ඔවදන්තො –

1.

‘‘මාසු කුජ්ඣ භූමිපති, මාසු කුජ්ඣ රථෙසභ;

කුද්ධං අප්පටිකුජ්ඣන්තො, රාජා රට්ඨස්ස පූජිතො.

2.

‘‘ගාමෙ වා යදි වාරඤ්ඤෙ, නින්නෙ වා යදි වා ථලෙ;

සබ්බත්ථ අනුසාසාමි, මාසු කුජ්ඣ රථෙසභා’’ති. – ද්වෙ ගාථා අභාසි;

තත්ථ රට්ඨස්ස පූජිතොති එවරූපො රාජා රට්ඨස්ස පූජනීයො හොතීති අත්ථො. සබ්බත්ථ අනුසාසාමීති එතෙසු ගාමාදීසු යත්ථ කත්ථචි වසන්තොපාහං මහාරාජ, ඉමාය එව අනුසිට්ඨියා තමනුසාසාමි, එතෙසු වා ගාමාදීසු යත්ථ කත්ථචි එකස්මිම්පි එකසත්තෙපි අනුසාසාමි. මාසු කුජ්ඣ රථෙසභාති එවමෙවාහං තං අනුසාසාමි, රඤ්ඤා නාම කුජ්ඣතුං න වට්ටති. කිංකාරණා? රාජානො නාම වාචාවුධා, තෙසං කුද්ධානං වචනමත්තෙනෙව බහූ ජීවිතක්ඛයං පාපුණන්තීති.

එවං බොධිසත්තො රඤ්ඤො ආගතාගතදිවසෙ ඉමා ද්වෙ ගාථා අභාසි. රාජා අනුසිට්ඨියා පසන්නචිත්තො මහාසත්තස්ස සතසහස්සුට්ඨානකං එකං ගාමවරං අදාසි, බොධිසත්තො පටික්ඛිපි. ඉති සො තත්ථෙව ද්වාදසසංවච්ඡරං වසිත්වා ‘‘අතිචිරං නිවුත්ථොම්හි, ජනපදචාරිකං තාව චරිත්වා ආගමිස්සාමී’’ති රඤ්ඤො අකථෙත්වාව උය්යානපාලං ආමන්තෙත්වා ‘‘තාත, උක්කණ්ඨිතරූපොස්මි, ජනපදං චරිත්වා ආගමිස්සාමි, ත්වං රඤ්ඤො කථෙය්යාසී’’ති වත්වා පක්කන්තො ¶ ගඞ්ගාය නාවාතිත්ථං පාපුණි. තත්ථ අවාරියපිතා නාම නාවිකො අහොසි. සො බාලො නෙව ගුණවන්තානං ගුණං ජානාති, න අත්තනො ආයාපායං ජානාති, සො ගඞ්ගං තරිතුකාමං ජනං පඨමං තාරෙත්වා පච්ඡා වෙතනං යාචති, වෙතනං අදෙන්තෙහි සද්ධිං කලහං කරොන්තො අක්කොසප්පහාරෙයෙව බහූ ලභති, අප්පං ලාභං, එවරූපො අන්ධබාලො. තං සන්ධාය සත්ථා අභිසම්බුද්ධො හුත්වා තතියං ගාථමාහ –

3.

‘‘අවාරියපිතා ¶ නාම, අහු ගඞ්ගාය නාවිකො;

පුබ්බෙ ජනං තාරෙත්වාන, පච්ඡා යාචති වෙතනං;

තෙනස්ස භණ්ඩනං හොති, න ච භොගෙහි වඩ්ඪතී’’ති.

තත්ථ ¶ අවාරියපිතා නාමාති අවාරියා නාම තස්ස ධීතා, තස්සා වසෙන අවාරියපිතා නාම ජාතො. තෙනස්ස භණ්ඩනන්ති තෙන කාරණෙන, තෙන වා පච්ඡා යාචියමානෙන ජනෙන සද්ධිං තස්ස භණ්ඩනං හොති.

බොධිසත්තො තං නාවිකං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘ආවුසො, පරතීරං මං නෙහී’’ති ආහ. තං සුත්වා සො ආහ ‘‘සමණ, කිං මෙ නාවාවෙතනං දස්සසී’’ති? ‘‘ආවුසො, අහං භොගවඩ්ඪිං අත්ථවඩ්ඪිං ධම්මවඩ්ඪිං නාම තෙ කථෙස්සාමී’’ති. තං සුත්වා නාවිකො ‘‘ධුවං එස මය්හං කිඤ්චි දස්සතී’’ති තං පරතීරං නෙත්වා ‘‘දෙහි මෙ නාවාය වෙතන’’න්ති ආහ. සො තස්ස ‘‘සාධු, ආවුසො’’ති පඨමං භොගවඩ්ඪිං කථෙන්තො –

4.

‘‘අතිණ්ණංයෙව යාචස්සු, අපාරං තාත නාවික;

අඤ්ඤො හි තිණ්ණස්ස මනො, අඤ්ඤො හොති පාරෙසිනො’’ති. – ගාථමාහ;

තත්ථ අපාරන්ති තාත, නාවික පරතීරං අතිණ්ණමෙව ජනං ඔරිමතීරෙ ඨිතඤ්ඤෙව වෙතනං යාචස්සු, තතො ලද්ධඤ්ච ගහෙත්වා ගුත්තට්ඨානෙ ඨපෙත්වා පච්ඡා මනුස්සෙ පරතීරං නෙය්යාසි, එවං තෙ භොගවඩ්ඪි භවිස්සති. අඤ්ඤො හි තිණ්ණස්ස මනොති තාත නාවික, පරතීරං ගතස්ස අඤ්ඤො මනො භවති, අදත්වාව ගන්තුකාමො හොති. යො පනෙස පාරෙසී නාම පරතීරං එසති, පරතීරං ගන්තුකාමො හොති, සො අතිරෙකම්පි දත්වා ගන්තුකාමො හොති, ඉති පාරෙසිනො අඤ්ඤො මනො හොති, තස්මා ත්වං අතිණ්ණමෙව යාචෙය්යාසි, අයං තාව තෙ භොගානං වඩ්ඪි නාමාති.

තං සුත්වා නාවිකො ¶ චින්තෙසි ‘‘අයං තාව මෙ ඔවාදො භවිස්සති, ඉදානි පනෙස අඤ්ඤං කිඤ්චි මය්හං දස්සතී’’ති. අථ නං බොධිසත්තො ‘‘අයං තාව තෙ, ආවුසො, භොගවඩ්ඪි, ඉදානි අත්ථධම්මවඩ්ඪිං සුණාහී’’ති වත්වා ඔවදන්තො –

5.

‘‘ගාමෙ ¶ වා යදි වාරඤ්ඤෙ, නින්නෙ වා යදි වා ථලෙ;

සබ්බත්ථ අනුසාසාමි, මාසු කුජ්ඣිත්ථ නාවිකා’’ති. – ගාථමාහ;

ඉතිස්ස ඉමාය ගාථාය අත්ථධම්මවඩ්ඪිං කථෙත්වා ‘‘අයං තෙ අත්ථවඩ්ඪි ච ධම්මවඩ්ඪි චා’’ති ආහ. සො පන දන්ධපුරිසො තං ඔවාදං න කිඤ්චි මඤ්ඤමානො ‘‘ඉදං, සමණ, තයා මය්හං දින්නං ¶ නාවාවෙතන’’න්ති ආහ. ‘‘ආමාවුසො’’ති. ‘‘මය්හං ඉමිනා කම්මං නත්ථි, අඤ්ඤං මෙ දෙහී’’ති. ‘‘ආවුසො, ඉදං ඨපෙත්වා මය්හං අඤ්ඤං නත්ථී’’ති. ‘‘අථ ත්වං කස්මා මම නාවං ආරුළ්හොසී’’ති තාපසං ගඞ්ගාතීරෙ පාතෙත්වා උරෙ නිසීදිත්වා මුඛමෙවස්ස පොථෙසි.

සත්ථා ‘‘ඉති සො, භික්ඛවෙ, තාපසො යං ඔවාදං දත්වා රඤ්ඤො සන්තිකා ගාමවරං ලභි, තමෙව ඔවාදං අන්ධබාලස්ස නාවිකස්ස කථෙත්වා මුඛපොථනං පාපුණි, තස්මා ඔවාදං දෙන්තෙන යුත්තජනස්සෙව දාතබ්බො, න අයුත්තජනස්සා’’ති වත්වා අභිසම්බුද්ධො හුත්වා තදනන්තරං ගාථමාහ –

6.

‘‘යායෙවානුසාසනියා, රාජා ගාමවරං අදා;

තායෙවානුසාසනියා, නාවිකො පහරී මුඛ’’න්ති.

තස්ස තං පහරන්තස්සෙව භරියා භත්තං ගහෙත්වා ආගතා පාපපුරිසං දිස්වා ‘‘සාමි, අයං තාපසො නාම රාජකුලූපකො, මා පහරී’’ති ආහ. සො කුජ්ඣිත්වා ‘‘ත්වං මෙ ඉමං කූටතාපසං පහරිතුං න දෙසී’’ති උට්ඨාය තං පහරිත්වා පාතෙසි. අථ භත්තපාති පතිත්වා භිජ්ජි, තස්සා ච පන ගරුගබ්භාය ගබ්භො භූමියං පති. අථ නං මනුස්සා සම්පරිවාරෙත්වා ‘‘පුරිසඝාතකචොරො’’ති ¶ ගහෙත්වා බන්ධිත්වා රඤ්ඤො දස්සෙසුං. රාජා විනිච්ඡිනිත්වා තස්ස රාජාණං කාරෙසි. සත්ථා අභිසම්බුද්ධො හුත්වා තමත්ථං පකාසෙන්තො ඔසානගාථමාහ –

7.

‘‘භත්තං භින්නං හතා භරියා, ගබ්භො ච පතිතො ඡමා;

මිගොව ජාතරූපෙන, න තෙනත්ථං අබන්ධි සූ’’ති.

තත්ථ ¶ භත්තං භින්නන්ති භත්තපාති භින්නා. හතාති පහතා. ඡමාති භූමියං. මිගොව ජාතරූපෙනාති යථා මිගො සුවණ්ණං වා හිරඤ්ඤං වා මුත්තාමණිආදීනි වා මද්දිත්වා ගච්ඡන්තොපි අත්ථරිත්වා නිපජ්ජන්තොපි තෙන ජාතරූපෙන අත්තනො අත්ථං වඩ්ඪෙතුං නිබ්බත්තෙතුං න සක්කොති, එවමෙව සො අන්ධබාලො පණ්ඩිතෙහි දින්නං ඔවාදං සුත්වාපි අත්තනො අත්ථං වඩ්ඪෙතුං නිබ්බත්තෙතුං නාසක්ඛීති වුත්තං හොති. අබන්ධි සූති එත්ථ අබන්ධි සොති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. ස-ඔඉති ඉමෙසං පදානඤ්හි සූති සන්ධි හොති.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ ¶ සො භික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා නාවිකො ඉදානි නාවිකොව අහොසි, රාජා ආනන්දො, තාපසො පන අහමෙව අහොසින්ති.

අවාරියජාතකවණ්ණනා පඨමා.

[377] 2. සෙතකෙතුජාතකවණ්ණනා

මා තාත කුජ්ඣි න හි සාධු කොධොති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො කුහකභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි, පච්චුප්පන්නවත්ථු උද්දාලජාතකෙ (ජා. 1.14.62 ආදයො) ආවි භවිස්සති.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො බාරාණසියං දිසාපාමොක්ඛො ආචරියො හුත්වා පඤ්චසතෙ මාණවෙ මන්තෙ වාචෙසි. තෙසං ජෙට්ඨකො සෙතකෙතු නාම උදිච්චබ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තමාණවො, තස්ස ජාතිං නිස්සාය මහන්තො මානො අහොසි. සො එකදිවසං අඤ්ඤෙහි මාණවෙහි සද්ධිං නගරා නික්ඛමන්තො නගරං පවිසන්තං එකං චණ්ඩාලං ¶ දිස්වා ‘‘කොසි ත්ව’’න්ති පුච්ඡිත්වා ‘‘චණ්ඩාලොහමස්මී’’ති වුත්තෙ තස්ස සරීරං පහරිත්වා ආගතවාතස්ස අත්තනො සරීරෙ ඵුසනභයෙන ‘‘නස්ස, චණ්ඩාල, කාළකණ්ණී, අධොවාතං යාහී’’ති වත්වා වෙගෙන තස්ස උපරිවාතං අගමාසි. චණ්ඩාලො සීඝතරං ගන්ත්වා තස්ස උපරිවාතෙ අට්ඨාසි. අථ නං සො ‘‘නස්ස කාළකණ්ණී’’ති සුට්ඨුතරං අක්කොසි පරිභාසි. තං සුත්වා චණ්ඩාලො ‘‘ත්වං කොසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘බ්රාහ්මණමාණවොහමස්මී’’ති ¶ . ‘‘බ්රාහ්මණො හොතු, මයා පන පුට්ඨපඤ්හං කථෙතුං සක්ඛිස්සසී’’ති. ‘‘ආම, සක්ඛිස්සාමී’’ති. ‘‘සචෙ න සක්කොසි, පාදන්තරෙන තං ගමෙමී’’ති. සො අත්තානං තක්කෙත්වා ‘‘ගමෙහී’’ති ආහ.

චණ්ඩාලපුත්තො තස්ස කථං පරිසං ගාහාපෙත්වා ‘‘මාණව, දිසා නාම කතරා’’ති පඤ්හං පුච්ඡි. ‘‘දිසා නාම පුරත්ථිමාදයො චතස්සො දිසා’’ති. චණ්ඩාලො ‘‘නාහං තං එතං දිසං පුච්ඡාමි, ත්වං එත්තකම්පි අජානන්තො මම සරීරෙ පහටවාතං ජිගුච්ඡසී’’ති තං ඛන්ධට්ඨිකෙ ගහෙත්වා ඔනමෙත්වා අත්තනො පාදන්තරෙන ගමෙසි. මාණවා තං පවත්තිං ආචරියස්ස ආචික්ඛිංසු. තං සුත්වා ආචරියො ‘‘සච්චං කිර, තාත, සෙතකෙතු චණ්ඩාලෙනාසි පාදන්තරෙන ගමිතො’’ති? ‘‘ආම, ආචරිය, සො මං චණ්ඩාලදාසිපුත්තො දිසාමත්තම්පි න ජානාසී’’ති අත්තනො පාදන්තරෙන ගමෙසි, ඉදානි දිස්වා කත්තබ්බං අස්ස ජානිස්සාමීති කුද්ධො චණ්ඩාලපුත්තං අක්කොසි පරිභාසි. අථ නං ආචරියො ‘තාත, සෙතකෙතු මා තස්ස කුජ්ඣි, පණ්ඩිතො චණ්ඩාලදාසිපුත්තො ¶ , න සො තං එතං දිසං පුච්ඡති, අඤ්ඤං දිසං පුච්ඡි, තයා පන දිට්ඨසුතවිඤ්ඤාතතො අදිට්ඨාසුතාවිඤ්ඤාතමෙව බහුතර’’න්ති ඔවදන්තො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

8.

‘‘මා තාත කුජ්ඣි න හි සාධු කොධො, බහුම්පි තෙ අදිට්ඨමස්සුතඤ්ච;

මාතා පිතා ¶ දිසතා සෙතකෙතු, ආචරියමාහු දිසතං පසත්ථා.

9.

‘‘අගාරිනො අන්නදපානවත්ථදා, අව්හායිකා තම්පි දිසං වදන්ති;

එසා දිසා පරමා සෙතකෙතු, යං පත්වා දුක්ඛී සුඛිනො භවන්තී’’ති.

තත්ථ න හි සාධු කොධොති කොධො නාම උප්පජ්ජමානො සුභාසිතදුබ්භාසිතං අත්ථානත්ථං හිතාහිතං ජානිතුං න දෙතීති න සාධු න ලද්ධකො. බහුම්පි තෙ අදිට්ඨන්ති තයා චක්ඛුනා අදිට්ඨං සොතෙන ච අස්සුතමෙව බහුතරං. දිසතාති දිසා. මාතාපිතරො පුත්තානං පුරිමතරං ¶ උප්පන්නත්තා පුරත්ථිමදිසා නාම ජාතාති වදති. ආචරියමාහු දිසතං පසත්ථාති ආචරියා පන දක්ඛිණෙය්යත්තා දිසතං පසත්ථා දක්ඛිණා දිසාති බුද්ධාදයො අරියා ආහු කථෙන්ති දීපෙන්ති.

අගාරිනොති ගහට්ඨා. අන්නදපානවත්ථදාති අන්නදා, පානදා, වත්ථදා ච. අව්හායිකාති ‘‘එථ දෙය්යධම්මං පටිග්ගණ්හථා’’ති පක්කොසනකා. තම්පි දිසං වදන්තීති තම්පි බුද්ධාදයො අරියා එකං දිසං වදන්ති. ඉමිනා චතුපච්චයදායකා ගහට්ඨා පච්චයෙ අපදිසිත්වා ධම්මිකසමණබ්රාහ්මණෙහි උපගන්තබ්බත්තා එකා දිසා නාමාති දීපෙති. අපරො නයො – යෙ එතෙ අගාරිනො අන්නපානවත්ථදා, තෙසං ඡකාමසග්ගසම්පත්තිදායකට්ඨෙන උපරූපරි අව්හායනතො යෙ අව්හායිකා ධම්මිකසමණබ්රාහ්මණා, තම්පි දිසං වදන්ති, බුද්ධාදයො අරියා උපරිමදිසං නාම වදන්තීති දීපෙති. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘මාතා පිතා දිසා පුබ්බා, ආචරියා දක්ඛිණා දිසා;

පුත්තදාරා දිසා පච්ඡා, මිත්තාමච්චා ච උත්තරා.

‘‘දාසකම්මකරා හෙට්ඨා, උද්ධං සමණබ්රාහ්මණා;

එතා දිසා නමස්සෙය්ය, අලමත්තො කුලෙ ගිහී’’ති. (දී. නි. 3.273);

එසා දිසාති ඉදං පන නිබ්බානං සන්ධාය වුත්තං. ජාතිආදිනා හි නානප්පකාරෙන දුක්ඛෙන ¶ දුක්ඛිතා සත්තා යං පත්වා නිද්දුක්ඛා සුඛිනො භවන්ති, එසා එව ච සත්තෙහි අගතපුබ්බා දිසා නාම. තෙනෙව ච නිබ්බානං ‘‘පරමා’’ති ආහ. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘සමතිත්තිකං ¶ අනවසෙසකං, තෙලපත්තං යථා පරිහරෙය්ය;

එවං සචිත්තමනුරක්ඛෙ, පත්ථයානො දිසං අගතපුබ්බ’’න්ති. (ජා. 1.1.96);

එවං මහාසත්තො මාණවස්ස දිසා කථෙසි. සො පන ‘‘චණ්ඩාලෙනම්හි පාදන්තරෙන ගමිතො’’ති තස්මිං ඨානෙ අවසිත්වා තක්කසිලං ගන්ත්වා ¶ දිසාපාමොක්ඛාචරියස්ස සන්තිකෙ සබ්බසිප්පානි උග්ගණ්හිත්වා ආචරියෙන අනුඤ්ඤාතො තක්කසිලතො නික්ඛමිත්වා සබ්බසමයසිප්පං සික්ඛන්තො විචරි. සො එකං පච්චන්තගාමං පත්වා තං නිස්සාය වසන්තෙ පඤ්චසතෙ තාපසෙ දිස්වා තෙසං සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා යං තෙ ජානන්ති සිප්පමන්තචරණං, තං උග්ගණ්හිත්වා ගණසත්ථා හුත්වා තෙහි පරිවාරිතො බාරාණසිං ගන්ත්වා පුනදිවසෙ භික්ඛං චරන්තො රාජඞ්ගණං අගමාසි. රාජා තාපසානං ඉරියාපථෙ පසීදිත්වා අන්තොනිවෙසනෙ භොජෙත්වා තෙ අත්තනො උය්යානෙ වසාපෙසි. සො එකදිවසං තාපසෙ පරිවිසිත්වා ‘‘අජ්ජ සායන්හෙ උය්යානං ගන්ත්වා අය්යෙ වන්දිස්සාමී’’ති ආහ.

සෙතකෙතු උය්යානං ගන්ත්වා තාපසෙ සන්නිපාතෙත්වා ‘‘මාරිසා, අජ්ජ රාජා ආගමිස්සති, රාජානො ච නාම සකිං ආරාධෙත්වා යාවතායුකං සුඛං ජීවිතුං සක්කා, අජ්ජ එකච්චෙ වග්ගුලිවතං චරථ, එකච්චෙ කණ්ටකසෙය්යං කප්පෙථ, එකච්චෙ පඤ්චාතපං තප්පෙථ, එකච්චෙ උක්කුටිකප්පධානමනුයුඤ්ජථ, එකච්චෙ උදකොරොහණකම්මං කරොථ, එකච්චෙ මන්තෙ සජ්ඣායථා’’ති විචාරෙත්වා සයං පක්කසාලද්වාරෙ අපස්සයපීඨකෙ නිසීදිත්වා පඤ්චවණ්ණරඞ්ගසමුජ්ජලවාසනං එකං පොත්ථකං විචිත්රවණ්ණෙ ආධාරකෙ ඨපෙත්වා සුසික්ඛිතෙහි චතූහි පඤ්චහි මාණවෙහි පුච්ඡිතෙ පුච්ඡිතෙ පඤ්හෙ කථෙසි. තස්මිං ඛණෙ රාජා ආගන්ත්වා ¶ තෙ මිච්ඡාතපං කරොන්තෙ දිස්වා තුට්ඨො සෙතකෙතුං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසින්නො පුරොහිතෙන සද්ධිං සල්ලපන්තො තතියං ගාථමාහ –

10.

‘‘ඛරාජිනා ජටිලා පඞ්කදන්තා, දුම්මක්ඛරූපා යෙමෙ ජප්පන්ති මන්තෙ;

කච්චි නු තෙ මානුසකෙ පයොගෙ, ඉදං විදූ පරිමුත්තා අපායා’’ති.

තත්ථ ඛරාජිනාති සඛුරෙහි අජිනචම්මෙහි සමන්නාගතා. පඞ්කදන්තාති දන්තකට්ඨස්ස අඛාදනෙන මලග්ගහිතදන්තා. දුම්මක්ඛරූපාති අනඤ්ජිතාමණ්ඩිතලූඛනිවාසනපාරුපනා මාලාගන්ධවිලෙපනවජ්ජිතා ¶ , කිලිට්ඨරූපාති වුත්තං හොති. යෙමෙ ජප්පන්තීති යෙ ඉමෙ මන්තෙ සජ්ඣායන්ති. මානුසකෙ පයොගෙති මනුස්සෙහි කත්තබ්බපයොගෙ ඨිතා. ඉදං විදූ පරිමුත්තා අපායාති ඉමස්මිං ¶ පයොගෙ ඨත්වා ඉමං ලොකං විදිත්වා පාකටං කත්වා ‘‘කච්චි එතෙ ඉසයො චතූහි අපායෙහි මුත්තා’’ති පුච්ඡති.

තං සුත්වා පුරොහිතො චතුත්ථං ගාථමාහ –

11.

‘‘පාපානි කම්මානි කරිත්ව රාජ, බහුස්සුතො චෙ න චරෙය්ය ධම්මං;

සහස්සවෙදොපි න තං පටිච්ච, දුක්ඛා පමුඤ්චෙ චරණං අපත්වා’’ති.

තත්ථ කරිත්වාති කත්වා. චරණන්ති සහ සීලෙන අට්ඨ සමාපත්තියො. ඉදං වුත්තං හොති. මහාරාජ, ‘‘අහං බහුස්සුතොම්හී’’ති සහස්සවෙදොපි චෙ තිවිධං සුචරිතධම්මං න චරෙය්ය, පාපානෙව කරෙය්ය, සො තානි පාපානි කම්මානි කත්වා තං බාහුසච්චං පටිච්ච සීලසමාපත්තිසඞ්ඛාතං චරණං අප්පත්වා දුක්ඛා න පමුඤ්චෙ, අපායදුක්ඛතො න මුච්චතෙවාති.

තං සුත්වා රාජා තාපසෙසු පසාදං හරි. තතො සෙතකෙතු චින්තෙසි ‘‘ඉමස්ස රඤ්ඤො තාපසෙසු පසාදො උදපාදි, තං පනෙස පුරොහිතො වාසියා පහරිත්වා විය ඡින්දි, මයා එතෙන සද්ධිං කථෙතුං වට්ටතී’’ති. සො තෙන සද්ධිං කථෙන්තො පඤ්චමං ගාථමාහ –

12.

‘‘සහස්සවෙදොපි ¶ න තං පටිච්ච, දුක්ඛා පමුඤ්චෙ චරණං අපත්වා;

මඤ්ඤාමි වෙදා අඵලා භවන්ති, සසංයමං චරණමෙව සච්ච’’න්ති.

තස්සත්ථො ¶ ¶ – සචෙ සහස්සවෙදොපි තං බාහුසච්චං පටිච්ච චරණං අප්පත්වා අත්තානං දුක්ඛා න පමුඤ්චෙ, එවං සන්තෙ අහං මඤ්ඤාමි ‘‘තයො වෙදා අඵලා හොන්ති, සසීලං සමාපත්තිචරණමෙව සච්චං හොතී’’ති.

තං සුත්වා පුරොහිතො ඡට්ඨං ගාථමාහ –

13.

‘‘න හෙව වෙදා අඵලා භවන්ති, සසංයමං චරණමෙව සච්චං;

කිත්තිඤ්හි පප්පොති අධිච්ච වෙදෙ, සන්තිං පුණෙති චරණෙන දන්තො’’ති.

තස්සත්ථො – තයො වෙදා අඵලා න භවන්ති, සසංයමං චරණමෙව සච්චං සෙය්යං උත්තමං පවරං න හෙව හොති. කිංකාරණා? කිත්තිඤ්හි පප්පොති අධිච්ච වෙදෙති තයො වෙදෙ අධිච්ච දිට්ඨධම්මෙ කිත්තිමත්තං යසමත්තං ලාභමත්තං ලභති, ඉතො පරං අඤ්ඤං නත්ථි, තස්මා න තෙ අඵලා. සන්තිං පුණෙති චරණෙන දන්තොති සීලෙ පතිට්ඨාය සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙත්වා සමාපත්තිපදට්ඨානං විපස්සනං වඩ්ඪෙන්තො අච්චන්තං සන්තං නිබ්බානං නාම තං එති පාපුණාති.

ඉති පුරොහිතො සෙතකෙතුනො වාදං භින්දිත්වා තෙ සබ්බෙ ගිහී කාරෙත්වා ඵලකාවුධානි ගාහාපෙත්වා මහන්තතරකෙ කත්වා රඤ්ඤො උපට්ඨාකෙ කාරෙසි. අයං කිර මහන්තතරකානං වංසො.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා සෙතකෙතු කුහකභික්ඛු අහොසි, චණ්ඩාලො සාරිපුත්තො, රාජා ආනන්දො, පුරොහිතො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

සෙතකෙතුජාතකවණ්ණනා දුතියා.

[378] 3. දරීමුඛජාතකවණ්ණනා

පඞ්කො ¶ ච කාමාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො මහාභිනික්ඛමනං ආරබ්භ කථෙසි. පච්චුප්පන්නවත්ථු හෙට්ඨා කථිතමෙව.

අතීතෙ රාජගහනගරෙ මගධරාජා නාම රජ්ජං කාරෙසි. තදා බොධිසත්තො තස්ස අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්ති, බ්රහ්මදත්තකුමාරොතිස්ස නාමං අකංසු. තස්ස ජාතදිවසෙයෙව පුරොහිතස්සපි පුත්තො ජායි, තස්ස මුඛං අතිවිය සොභති, තෙනස්ස දරීමුඛොති නාමං අකංසු. තෙ උභොපි රාජකුලෙයෙව සංවඩ්ඪා අඤ්ඤමඤ්ඤං පියසහායා හුත්වා සොළසවස්සකාලෙ තක්කසිලං ගන්ත්වා සබ්බසිප්පානි උග්ගණ්හිත්වා ‘‘සබ්බසමයසිප්පඤ්ච සික්ඛිස්සාම, දෙසචාරිත්තඤ්ච ජානිස්සාමා’’ති ගාමනිගමාදීසු චරන්තා බාරාණසිං පත්වා දෙවකුලෙ වසිත්වා පුනදිවසෙ බාරාණසිං භික්ඛාය පවිසිංසු. තත්ථ එකස්මිං කුලෙ ‘‘බ්රාහ්මණෙ භොජෙත්වා ¶ වාචනකං දස්සාමා’’ති පායාසං පචිත්වා ආසනානි පඤ්ඤත්තානි හොන්ති. මනුස්සා තෙ උභොපි භික්ඛාය චරන්තෙ දිස්වා ‘‘බ්රාහ්මණා ආගතා’’ති ගෙහං පවෙසෙත්වා මහාසත්තස්ස ආසනෙ සුද්ධවත්ථං පඤ්ඤාපෙසුං, දරීමුඛස්ස ආසනෙ රත්තකම්බලං. දරීමුඛො තං නිමිත්තං දිස්වා ‘‘අජ්ජ මය්හං සහායො බාරාණසිරාජා භවිස්සති, අහං සෙනාපතී’’ති අඤ්ඤාසි. තෙ තත්ථ භුඤ්ජිත්වා වාචනකං ගහෙත්වා ¶ මඞ්ගලං වත්වා නික්ඛම්ම තං රාජුය්යානං අගමංසු. තත්ථ මහාසත්තො මඞ්ගලසිලාපට්ටෙ නිපජ්ජි, දරීමුඛො පනස්ස පාදෙ පරිමජ්ජන්තො නිසීදි.

තදා බාරාණසිරඤ්ඤො මතස්ස සත්තමො දිවසො හොති. පුරොහිතො රඤ්ඤො සරීරකිච්චං කත්වා අපුත්තකෙ රජ්ජෙ සත්තමෙ දිවසෙ ඵුස්සරථං විස්සජ්ජෙසි. ඵුස්සරථවිස්සජ්ජනකිච්චං මහාජනකජාතකෙ (ජා. 2.22.123 ආදයො) ආවි භවිස්සති. ඵුස්සරථො නගරා නික්ඛමිත්වා චතුරඞ්ගිනියා ¶ සෙනාය පරිවුතො අනෙකසතෙහි තූරියෙහි වජ්ජමානෙහි උය්යානද්වාරං පාපුණි. දරීමුඛො තූරියසද්දං සුත්වා ‘‘සහායස්ස මෙ ඵුස්සරථො ආගච්ඡති, අජ්ජෙවෙස රාජා හුත්වා මය්හං සෙනාපතිට්ඨානං දස්සති, කො මෙ ඝරාවාසෙනත්ථො, නික්ඛමිත්වා පබ්බජිස්සාමී’’ති බොධිසත්තං අනාමන්තෙත්වාව එකමන්තං ගන්ත්වා පටිච්ඡන්නෙ අට්ඨාසි. පුරොහිතො උය්යානද්වාරෙ රථං ඨපෙත්වා උය්යානං පවිට්ඨො බොධිසත්තං මඞ්ගලසිලාපට්ටෙ නිපන්නං දිස්වා පාදෙසු ලක්ඛණානි ඔලොකෙත්වා ‘‘අයං පුඤ්ඤවා සත්තො ද්විසහස්සදීපපරිවාරානං චතුන්නම්පි මහාදීපානං රජ්ජං කාරෙතුං සමත්ථො, ධිති පනස්ස කීදිසා’’ති සබ්බතූරියානි පග්ගණ්හාපෙසි. බොධිසත්තො පබුජ්ඣිත්වා මුඛතො සාටකං අපනෙත්වා මහාජනං ඔලොකෙත්වා පුන සාටකෙන මුඛං පටිච්ඡාදෙත්වා ථොකං නිපජ්ජිත්වා පස්සද්ධදරථො උට්ඨාය සිලාපට්ටෙ පල්ලඞ්කෙන නිසීදි. පුරොහිතො ජාණුකෙන පතිට්ඨාය ‘‘දෙව, රජ්ජං තුම්හාකං පාපුණාතී’’ති ආහ. ‘‘අපුත්තකං භණෙ රජ්ජ’’න්ති. ‘‘ආම, දෙවා’’ති. ‘‘තෙන හි සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡි. තෙ තස්ස උය්යානෙයෙව අභිසෙකං අකංසු. සො යසමහන්තතාය දරීමුඛං අසරිත්වාව රථං අභිරුය්හ මහාජනපරිවුතො නගරං පවිසිත්වා පදක්ඛිණං කත්වා රාජද්වාරෙ ඨිතොව අමච්චානං ඨානන්තරානි විචාරෙත්වා පාසාදං අභිරුහි.

තස්මිං ¶ ඛණෙ දරීමුඛො ‘‘සුඤ්ඤං දානි උය්යාන’’න්ති ආගන්ත්වා මඞ්ගලසිලාය නිසීදි, අථස්ස පුරතො පණ්ඩුපලාසං පති. සො තස්මිංයෙව පණ්ඩුපලාසෙ ඛයවයං පට්ඨපෙත්වා තිලක්ඛණං සම්මසිත්වා පථවිං උන්නාදෙන්තො පච්චෙකබොධිං නිබ්බත්තෙසි. තස්ස තඞ්ඛණඤ්ඤෙව ගිහිලිඞ්ගං අන්තරධායි, ඉද්ධිමයපත්තචීවරං ආකාසතො ඔතරිත්වා සරීරෙ පටිමුඤ්චි. තාවදෙව අට්ඨපරික්ඛාරධරො ඉරියාපථසම්පන්නො වස්සසට්ඨිකත්ථෙරො විය හුත්වා ¶ ඉද්ධියා ආකාසෙ උප්පතිත්වා හිමවන්තපදෙසෙ නන්දමූලකපබ්භාරං අගමාසි. බොධිසත්තොපි ධම්මෙන රජ්ජං කාරෙසි, යසමහන්තතාය පන යසෙන පමත්තො හුත්වා චත්තාලීස වස්සානි දරීමුඛං න සරි, චත්තාලීසෙ පන සංවච්ඡරෙ අතීතෙ තං සරිත්වා ‘‘මය්හං සහායො දරීමුඛො නාම අත්ථි, කහං නු ඛො සො’’ති තං දට්ඨුකාමො අහොසි. සො තතො පට්ඨාය අන්තෙපුරෙපි පරිසමජ්ඣෙපි ‘‘කහං නු ඛො මය්හං සහායො දරීමුඛො ¶ , යො මෙ තස්ස වසනට්ඨානං කථෙති, මහන්තමස්ස යසං දස්සාමී’’ති වදති. එවං තස්ස පුනප්පුනං තං සරන්තස්සෙව අඤ්ඤානි දස සංවච්ඡරානි අතික්කන්තානි.

දරීමුඛපච්චෙකබුද්ධොපි පඤ්ඤාසවස්සච්චයෙන ආවජ්ජෙන්තො ‘‘මං ඛො සහායො සරතී’’ති ඤත්වා ‘‘ඉදානි සො මහල්ලකො පුත්තධීතාදීහි වුද්ධිප්පත්තො, ගන්ත්වා ධම්මං කථෙත්වා පබ්බාජෙස්සාමි න’’න්ති ඉද්ධියා ආකාසෙන ආගන්ත්වා උය්යානෙ ඔතරිත්වා සුවණ්ණපටිමා විය සිලාපට්ටෙ නිසීදි. උය්යානපාලො තං දිස්වා උපසඞ්කමිත්වා ‘‘භන්තෙ, කුතො තුම්හෙ එථා’’ති පුච්ඡි. ‘‘නන්දමූලකපබ්භාරතො’’ති. ‘‘කෙ නාම තුම්හෙ’’ති? ‘‘දරීමුඛපච්චෙකබුද්ධො නාමාහං, ආවුසො’’ති. ‘‘භන්තෙ, අම්හාකං රාජානං ජානාථා’’ති? ‘‘ආම ජානාමි, ගිහිකාලෙ නො සහායො’’ති. ‘‘භන්තෙ, රාජා තුම්හෙ දට්ඨුකාමො, කථෙස්සාමි තස්ස තුම්හාකං ආගතභාව’’න්ති. ‘‘ගච්ඡ කථෙහී’’ති. සො ‘‘සාධූ’’ති වත්වා තුරිතතුරිතොව ගන්ත්වා තස්ස සිලාපට්ටෙ නිසින්නභාවං රඤ්ඤො කථෙසි. රාජා ‘‘ආගතො කිර මෙ සහායො, පස්සිස්සාමි න’’න්ති රථං ආරුය්හ මහන්තෙන පරිවාරෙන උය්යානං ගන්ත්වා පච්චෙකබුද්ධං වන්දිත්වා පටිසන්ථාරං කත්වා එකමන්තං නිසීදි. අථ නං පච්චෙකබුද්ධො ‘‘කිං, බ්රහ්මදත්ත, ධම්මෙන රජ්ජං කාරෙසි, අගතිගමනං න ගච්ඡසි, ධනත්ථාය ¶ ලොකං න පීළෙසි, දානාදීනි පුඤ්ඤානි කරොසී’’තිආදීනි ¶ වදන්තො පටිසන්ථාරං කත්වා ‘‘බ්රහ්මදත්ත, මහල්ලකොසි, එතරහි කාමෙ පහාය පබ්බජිතුං තෙ සමයො’’ති වත්වා තස්ස ධම්මං දෙසෙන්තො පඨමං ගාථමාහ –

14.

‘‘පඞ්කො ච කාමා පලිපො ච කාමා, භයඤ්ච මෙතං තිමූලං පවුත්තං;

රජො ච ධූමො ච මයා පකාසිතා, හිත්වා තුවං පබ්බජ බ්රහ්මදත්තා’’ති.

තත්ථ පඞ්කොති උදකෙ ජාතානි තිණසෙවාලකුමුදගච්ඡාදීනි අධිප්පෙතානි. යථා හි උදකං තරන්තං තානි ලග්ගාපෙන්ති සජ්ජාපෙන්ති, තථා සංසාරසාගරං තරන්තස්ස යොගාවචරස්ස පඤ්ච කාමගුණා සබ්බෙ වා පන වත්ථුකාමකිලෙසකාමා ලග්ගාපනවසෙන පඞ්කො නාම. ඉමස්මිඤ්හි පඞ්කෙ ආසත්තා විසත්තා දෙවාපි මනුස්සාපි තිරච්ඡානාපි කිලමන්ති රොදන්ති පරිදෙවන්ති. පලිපො ච කාමාති පලිපො වුච්චති මහාකද්දමො, යම්හි ලග්ගා සූකරමිගාදයොපි සීහාපි වාරණාපි අත්තානං උද්ධරිත්වා ගන්තුං න සක්කොන්ති, වත්ථුකාමකිලෙසකාමාපි තංසරික්ඛතාය ‘‘පලිපා’’ති වුත්තා. පඤ්ඤවන්තොපි හි සත්තා තෙසු කාමෙසු සකිං ලග්ගකාලතො පට්ඨාය තෙ කාමෙ පදාලෙත්වා සීඝං උට්ඨාය අකිඤ්චනං අපලිබොධං රමණීයං පබ්බජ්ජං උපගන්තුං න සක්කොන්ති. භයඤ්ච මෙතන්ති භයඤ්ච එතං, ම-කාරො බ්යඤ්ජනසන්ධිවසෙන වුත්තො. තිමූලන්ති තීහි මූලෙහි පතිට්ඨිතං විය ¶ අචලං. බලවභයස්සෙතං නාමං. පවුත්තන්ති මහාරාජ, එතෙ කාමා නාම දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකස්ස අත්තානුවාදභයාදිකස්ස චෙව ද්වත්තිංසකම්මකරණඡනවුතිරොගවසප්පවත්තස්ස ච භයස්ස පච්චයට්ඨෙන බලවභයන්ති බුද්ධපච්චෙකබුද්ධබුද්ධසාවකෙහි චෙව සබ්බඤ්ඤුබොධිසත්තෙහි ච පවුත්තං කථිතං, දීපිතන්ති අත්ථො. අථ වා භයඤ්ච මෙතන්ති භයඤ්ච මයා එතං තිමූලං පවුත්තන්ති එවඤ්චෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බොයෙව.

රජො ච ධූමො චාති රජධූමසදිසත්තා ‘‘රජො’’ති ච ‘‘ධූමො’’ති ච මයා පකාසිතා. යථා හි සුන්හාතස්ස සුවිලිත්තාලඞ්කතස්ස පුරිසස්ස සරීරෙ සුඛුමරජං පතිතං, තං සරීරං දුබ්බණ්ණං සොභාරහිතං කිලිට්ඨං කරොති, එවමෙව ඉද්ධිබලෙන ආකාසෙන ආගන්ත්වා චන්දො විය ච සූරියො විය ¶ ච ලොකෙ පඤ්ඤාතාපි සකිං කාමරජස්ස අන්තො පතිතකාලතො පට්ඨාය ගුණවණ්ණගුණසොභාගුණසුද්ධීනං උපහතත්තා දුබ්බණ්ණා සොභාරහිතා කිලිට්ඨායෙව හොන්ති. යථා ච ධූමෙන පහටකාලතො පට්ඨාය සුපරිසුද්ධාපි භිත්ති කාළවණ්ණා හොති, එවං අතිපරිසුද්ධඤ්ඤාණාපි ¶ කාමධූමෙන පහටකාලතො පට්ඨාය ගුණවිනාසප්පත්තියා මහාජනමජ්ඣෙ කාළකාව හුත්වා පඤ්ඤායන්ති. ඉති රජධූමසරික්ඛතාය එතෙ කාමා ‘‘රජො ච ධූමො චා’’ති මයා තුය්හං පකාසිතා, තස්මා ඉමෙ කාමෙ හිත්වා තුවං පබ්බජ බ්රහ්මදත්තාති රාජානං පබ්බජ්ජාය උස්සාහං ජනෙති.

තං සුත්වා රාජා කිලෙසෙහි අත්තනො බද්ධභාවං කථෙන්තො දුතියං ගාථමාහ –

15.

‘‘ගධිතො ච රත්තො ච අධිමුච්ඡිතො ච, කාමෙස්වහං බ්රාහ්මණ භිංසරූපං;

තං නුස්සහෙ ජීවිකත්ථො පහාතුං, කාහාමි පුඤ්ඤානි අනප්පකානී’’ති.

තත්ථ ගධිතොති අභිජ්ඣාකායගන්ථෙන බද්ධො. රත්තොති පකතිජහාපනෙන රාගෙන රත්තො. අධිමුච්ඡිතොති අතිවිය මුච්ඡිතො. කාමෙස්වහන්ති දුවිධෙසුපි කාමෙසු අහං. බ්රාහ්මණාති දරීමුඛපච්චෙකබුද්ධං ආලපති. භිංසරූපන්ති බලවරූපං. තං නුස්සහෙති තං දුවිධම්පි කාමං න උස්සහාමි න සක්කොමි. ජීවිකත්ථො පහාතුන්ති ඉමාය ජීවිකාය අත්ථිකො අහං තං කාමං පහාතුං න සක්කොමීති වදති. කාහාමි පුඤ්ඤානීති ඉදානි දානසීලඋපොසථකම්මසඞ්ඛාතානි පුඤ්ඤානි අනප්පකානි බහූනි කරිස්සාමීති.

එවං කිලෙසකාමො නාමෙස සකිං අල්ලීනකාලතො පට්ඨාය අපනෙතුං න සක්කොති, යෙන සංකිලිට්ඨචිත්තො ¶ මහාපුරිසො පච්චෙකබුද්ධෙන පබ්බජ්ජාය ගුණෙ කථිතෙපි ‘‘පබ්බජිතුං න සක්කොමී’’ති ආහ. යොයං දීපඞ්කරපාදමූලෙ අත්තනි සම්භවෙන ඤාණෙන බුද්ධකරධම්මෙ විචිනන්තො තතියං නෙක්ඛම්මපාරමිං දිස්වා –

‘‘ඉමං ¶ ත්වං තතියං තාව, දළ්හං කත්වා සමාදිය;

නෙක්ඛම්මපාරමිතං ගච්ඡ, යදි බොධිං පත්තුමිච්ඡසි.

‘‘යථා අන්දුඝරෙ පුරිසො, චිරවුත්ථො දුඛට්ටිතො;

න තත්ථ රාගං ජනෙති, මුත්තිංයෙව ගවෙසති.

‘‘තථෙව ත්වං සබ්බභවෙ, පස්ස අන්දුඝරෙ විය;

නෙක්ඛම්මාභිමුඛො හුත්වා, සම්බොධිං පාපුණිස්සසී’’ති. –

එවං නෙක්ඛම්මෙ ගුණං පරිකිත්තෙසි, සො පච්චෙකබුද්ධෙන පබ්බජ්ජාය වණ්ණං වත්වා ‘‘කිලෙසෙ ඡඩ්ඩෙත්වා සමණො හොහී’’ති වුච්චමානොපි ‘‘නාහං කිලෙසෙ ඡඩ්ඩෙත්වා සමණො භවිතුං සක්කොමී’’ති වදති.

ඉමස්මිං කිර ලොකෙ අට්ඨ උම්මත්තකා නාම. තෙනාහු පොරාණා ‘‘අට්ඨ පුග්ගලා උම්මත්තකසඤ්ඤං පටිලභන්ති, කාමුම්මත්තකො ලොභවසං ගතො ¶ , කොධුම්මත්තකො දොසවසං ගතො, දිට්ඨුම්මත්තකො විපල්ලාසවසං ගතො, මොහුම්මත්තකො අඤ්ඤාණවසං ගතො, යක්ඛුම්මත්තකො යක්ඛවසං ගතො, පිත්තුම්මත්තකො පිත්තවසං ගතො, සුරුම්මත්තකො පානවසං ගතො, බ්යසනුම්මත්තකො සොකවසං ගතො’’ති. ඉමෙසු අට්ඨසු උම්මත්තකෙසු මහාසත්තො ඉමස්මිං ජාතකෙ කාමුම්මත්තකො හුත්වා ලොභවසං ගතො පබ්බජ්ජාය ගුණං න අඤ්ඤාසි.

එවං අනත්ථකාරකං පන ඉමං ගුණපරිධංසකං ලොභජාතං කස්මා සත්තා පරිමුඤ්චිතුං න සක්කොන්තීති? අනමතග්ගෙ සංසාරෙ අනෙකානි කප්පකොටිසතසහස්සානි එකතො බන්ධිතභාවෙන. එවං සන්තෙපි තං පණ්ඩිතා ‘‘අප්පස්සාදා කාමා’’තිආදීනං අනෙකෙසං පච්චවෙක්ඛණානං වසෙන පජහන්ති. තෙනෙව දරීමුඛපච්චෙකබුද්ධො මහාසත්තෙන ‘‘පබ්බජිතුං න සක්කොමී’’ති වුත්තෙපි ධුරනික්ඛෙපං අකත්වා උත්තරිම්පි ඔවදන්තො ද්වෙ ගාථා ආහ.

16.

‘‘යො ¶ අත්ථකාමස්ස හිතානුකම්පිනො, ඔවජ්ජමානො න කරොති සාසනං;

ඉදමෙව සෙය්යො ඉති මඤ්ඤමානො, පුනප්පුනං ගබ්භමුපෙති මන්දො.

17.

‘‘සො ¶ ඝොරරූපං නිරයං උපෙති, සුභාසුභං මුත්තකරීසපූරං;

සත්තා සකායෙ න ජහන්ති ගිද්ධා, යෙ හොන්ති කාමෙසු අවීතරාගා’’ති.

තත්ථ අත්ථකාමස්සාති වුඩ්ඪිකාමස්ස. හිතානුකම්පිනොති හිතෙන මුදුචිත්තෙන අනුකම්පන්තස්ස. ඔවජ්ජමානොති ඔවදියමානො. ඉදමෙව සෙය්යොති යං අත්තනා ගහිතං අසෙය්යං අනුත්තමම්පි සමානං, තං ඉදමෙව සෙය්යො ඉති මඤ්ඤමානො. මන්දොති සො අඤ්ඤාණපුග්ගලො මාතුකුච්ඡියං වාසං නාතික්කමති, පුනප්පුනං ගබ්භං උපෙතියෙවාති අත්ථො.

සො ඝොරරූපන්ති මහාරාජ, සො මන්දො තං මාතුකුච්ඡිං උපෙන්තො ඝොරරූපං දාරුණජාතිකං නිරයං උපෙති නාම. මාතුකුච්ඡි හි නිරස්සාදට්ඨෙන ඉධ ‘‘නිරයො’’ති වුත්තො, ‘‘චතුකුට්ටිකනිරයො’’ති වුච්චති. ‘‘චතුකුට්ටිකනිරයො නාම කතරො’’ති වුත්තෙ මාතුකුච්ඡිමෙව වත්තුං වට්ටති. අවීචිමහානිරයෙ නිබ්බත්තසත්තස්ස හි අපරාපරං ආධාවනපරිධාවනං හොතියෙව, තස්මා තං ‘‘චතුකුට්ටිකනිරයො’’ති වත්තුං න ලබ්භති, මාතුකුච්ඡියං පන නව ¶ වා දස වා මාසෙ චතූහිපි පස්සෙහි ඉතො චිතො ච ධාවිතුං නාම න සක්කා, අතිසම්බාධෙ ඔකාසෙ චතුකොටෙන චතුසඞ්කුටිතෙනෙව හුත්වා අච්ඡිතබ්බං, තස්මා එස ‘‘චතුකුට්ටිකනිරයො’’ති වුච්චති.

සුභාසුභන්ති සුභානං අසුභං. සුභානඤ්හි සංසාරභීරුකානං යොගාවචරකුලපුත්තානං මාතුකුච්ඡි එකන්තං අසුභසම්මතො. තෙන වුත්තං –

‘‘අජඤ්ඤං ජඤ්ඤසඞ්ඛාතං, අසුචිං සුචිසම්මතං;

නානාකුණපපරිපූරං, ජඤ්ඤරූපං අපස්සතො.

‘‘ධිරත්ථුමං ආතුරං පූතිකායං, ජෙගුච්ඡියං අස්සුචිං බ්යාධිධම්මං;

යත්ථප්පමත්තා අධිමුච්ඡිතා පජා, හාපෙන්ති මග්ගං සුගතූපපත්තියා’’ති. (ජා. 1.3.128-129);

සත්තාති ආසත්තා විසත්තා ලග්ගා ලග්ගිතා සකායෙ න ජහන්තීති තං මාතුකුච්ඡිං න පරිච්චජන්ති ¶ . ගිද්ධාති ගධිතා. යෙ හොන්තීති යෙ කාමෙසු අවීතරාගා හොන්ති, තෙ එතං ගබ්භවාසං න ජහන්තීති.

එවං ¶ දරීමුඛපච්චෙකබුද්ධො ගබ්භඔක්කන්තිමූලකඤ්ච, පරිහාරමූලකඤ්ච දුක්ඛං දස්සෙත්වා ඉදානි ගබ්භවුට්ඨානමූලකං දස්සෙතුං දියඩ්ඪගාථමාහ.

18.

‘‘මීළ්හෙන ලිත්තා රුහිරෙන මක්ඛිතා, සෙම්හෙන ලිත්තා උපනික්ඛමන්ති;

යං යඤ්හි කායෙන ඵුසන්ති තාවදෙ, සබ්බං අසාතං දුඛමෙව කෙවලං.

19.

‘‘දිස්වා වදාමි න හි අඤ්ඤතො සවං, පුබ්බෙනිවාසං බහුකං සරාමී’’ති.

තත්ථ මීළ්හෙන ලිත්තාති මහාරාජ, ඉමෙ සත්තා මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමන්තා න චතුජ්ජාතිගන්ධෙහි විලිම්පිත්වා සුරභිමාලං පිළන්ධිත්වා නික්ඛමන්ති, පුරාණගූථෙන පන මක්ඛිතා පලිබුද්ධා හුත්වා නික්ඛමන්ති. රුහිරෙන මක්ඛිතාති රත්තලොහිතචන්දනානුලිත්තාපි ච හුත්වා න නික්ඛමන්ති, රත්තලොහිතමක්ඛිතා පන හුත්වා නික්ඛමන්ති. සෙම්හෙන ලිත්තාති න චාපි සෙතචන්දනවිලිත්තා නික්ඛමන්ති, බහලපිච්ඡිලසෙම්හලිත්තා පන හුත්වා නික්ඛමන්ති. ඉත්ථීනඤ්හි ¶ ගබ්භවුට්ඨානකාලෙ එතා අසුචියො නික්ඛමන්ති. තාවදෙති තස්මිං සමයෙ. ඉදං වුත්තං හොති – මහාරාජ, ඉමෙ සත්තා තස්මිං මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමනසමයෙ එවං මීළ්හාදිලිත්තා නික්ඛමන්තා යං යං නික්ඛමනමග්ගපදෙසං වා හත්ථං වා පාදං වා ඵුසන්ති, තං සබ්බං අසාතං අමධුරං කෙවලං අසම්මිස්සං දුක්ඛමෙව ඵුසන්ති, සුඛං නාම තෙසං තස්මිං සමයෙ නත්ථීති.

දිස්වා වදාමි න හි අඤ්ඤතො සවන්ති මහාරාජ, අහං ඉමං එත්තකං වදන්තො න අඤ්ඤතො සවං, අඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා තං සුත්වා න වදාමි, අත්තනො පන පච්චෙකබොධිඤාණෙන දිස්වා පටිවිජ්ඣිත්වා පච්චක්ඛං කත්වා වදාමීති අත්ථො. පුබ්බෙනිවාසං බහුකන්ති ඉදං අත්තනො ආනුභාවං දස්සෙන්තො ආහ. ඉදං වුත්තං හොති – මහාරාජ, අහඤ්හි පුබ්බෙ නිවුත්ථක්ඛන්ධපටිපාටිසඞ්ඛාතං පුබ්බෙනිවාසං බහුකං සරාමි, සතසහස්සකප්පාධිකානි ද්වෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යානි සරාමීති.

ඉදානි සත්ථා අභිසම්බුද්ධො හුත්වා ‘‘එවං සො පච්චෙකබුද්ධො රාජානං සුභාසිතකථාය සඞ්ගණ්හී’’ති වත්වා ඔසානෙ උපඩ්ඪගාථමාහ –

‘‘චිත්රාහි ¶ ¶ ගාථාහි සුභාසිතාහි, දරීමුඛො නිජ්ඣාපයි සුමෙධ’’න්ති.

තත්ථ චිත්රාහීති අනෙකත්ථසන්නිස්සිතාහි. සුභාසිතාහීති සුකථිතාහි. දරීමුඛො නිජ්ඣාපයි සුමෙධන්ති භික්ඛවෙ, සො දරීමුඛපච්චෙකබුද්ධො තං සුමෙධං සුන්දරපඤ්ඤං කාරණාකාරණජානනසමත්ථං රාජානං නිජ්ඣාපෙසි සඤ්ඤාපෙසි, අත්තනො වචනං ගණ්හාපෙසීති අත්ථො.

එවං පච්චෙකබුද්ධො කාමෙසු දොසං දස්සෙත්වා අත්තනො වචනං ගාහාපෙත්වා ‘‘මහාරාජ, ඉදානි පබ්බජ වා මා වා, මයා පන තුය්හං කාමෙසු ආදීනවො පබ්බජ්ජාය ච ආනිසංසො කථිතො, ත්වං අප්පමත්තො හොහී’’ති වත්වා සුවණ්ණරාජහංසො විය ආකාසෙ උප්පතිත්වා වලාහකගබ්භං මද්දන්තො නන්දමූලකපබ්භාරමෙව ගතො. මහාසත්තො දසනඛසමොධානසමුජ්ජලං අඤ්ජලිං සිරස්මිං ඨපෙත්වා නමස්සමානො තස්මිං දස්සනවිසයෙ ¶ අතීතෙ ජෙට්ඨපුත්තං පක්කොසාපෙත්වා රජ්ජං පටිච්ඡාපෙත්වා මහාජනස්ස රොදන්තස්ස පරිදෙවන්තස්ස කාමෙ පහාය හිමවන්තං පවිසිත්වා පණ්ණසාලං මාපෙත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා න චිරස්සෙව අභිඤ්ඤා ච සමාපත්තියො ච නිබ්බත්තෙත්වා ආයුපරියොසානෙ බ්රහ්මලොකූපගො අහොසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ බහූ සොතාපන්නාදයො අහෙසුං. තදා රාජා අහමෙව අහොසින්ති.

දරීමුඛජාතකවණ්ණනා තතියා.

[379] 4. නෙරුජාතකවණ්ණනා

කාකොලා කාකසඞ්ඝා චාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. සො කිර සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා එකං පච්චන්තගාමං අගමාසි. මනුස්සා තස්ස ඉරියාපථෙ පසීදිත්වා තං භොජෙත්වා පටිඤ්ඤං ගහෙත්වා අරඤ්ඤෙ පණ්ණසාලං කත්වා තත්ථ වසාපෙසුං, අතිවිය චස්ස සක්කාරං කරිංසු. අථෙකෙ සස්සතවාදා ආගමංසු. තෙ තෙසං වචනං සුත්වා ථෙරස්ස වාදං විස්සජ්ජෙත්වා සස්සතවාදං ගහෙත්වා තෙසඤ්ඤෙව සක්කාරං කරිංසු. තතො උච්ඡෙදවාදා ආගමංසු ¶ තෙ සස්සතවාදං විස්සජ්ජෙත්වා උච්ඡෙදවාදමෙව ගණ්හිංසු. අථඤ්ඤෙ අචෙලකා ආගමිංසු. තෙ උච්ඡෙදවාදං විස්සජ්ජෙත්වා අචෙලකවාදං ගණ්හිංසු. සො තෙසං ගුණාගුණං අජානන්තානං ¶ මනුස්සානං සන්තිකෙ දුක්ඛෙන වසිත්වා වුත්ථවස්සො පවාරෙත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා කතපටිසන්ථාරො ‘‘කහං වස්සංවුත්ථොසී’’ති වුත්තෙ ‘‘පච්චන්තං නිස්සාය, භන්තෙ’’ති වත්වා ‘‘සුඛං වුත්ථොසී’’ති පුට්ඨො ‘‘භන්තෙ, ගුණාගුණං අජානන්තානං සන්තිකෙ දුක්ඛං වුත්ථොස්මී’’ති ආහ. සත්ථා ‘‘භික්ඛු පොරාණකපණ්ඩිතා තිරච්ඡානයොනියං නිබ්බත්තාපි ගුණාගුණං අජානන්තෙහි සද්ධිං එකදිවසම්පි න වසිංසු, ත්වං අත්තනො ගුණාගුණං අජානනට්ඨානෙ කස්මා වසී’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සුවණ්ණහංසයොනියං නිබ්බත්ති, කනිට්ඨභාතාපිස්ස ¶ අත්ථි. තෙ චිත්තකූටපබ්බතෙ වසන්තා හිමවන්තපදෙසෙ සයංජාතසාලිං ඛාදන්ති. තෙ එකදිවසං තත්ථ චරිත්වා චිත්තකූටං ආගච්ඡන්තා අන්තරාමග්ගෙ එකං නෙරුං නාම කඤ්චනපබ්බතං දිස්වා තස්ස මත්ථකෙ නිසීදිංසු. තං පන පබ්බතං නිස්සාය වසන්තා සකුණසඞ්ඝා චතුප්පදා ච ගොචරභූමියං නානාවණ්ණා හොන්ති, පබ්බතං පවිට්ඨකාලතො පට්ඨාය තෙ සබ්බෙ තස්සොභාසෙන සුවණ්ණවණ්ණා හොන්ති. තං දිස්වා බොධිසත්තස්ස කනිට්ඨො තං කාරණං අජානිත්වා ‘‘කිං නු ඛො එත්ථ කාරණ’’න්ති භාතරා සද්ධිං සල්ලපන්තො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

20.

‘‘කාකොලා කාකසඞ්ඝා ච, මයඤ්ච පතතං වරා;

සබ්බෙව සදිසා හොම, ඉමං ආගම්ම පබ්බතං.

21.

‘‘ඉධ සීහා ච බ්යග්ඝා ච, සිඞ්ගාලා ච මිගාධමා;

සබ්බෙව සදිසා හොන්ති, අයං කො නාම පබ්බතො’’ති.

තත්ථ කාකොලාති වනකාකා. කාකසඞ්ඝාති පකතිකාකසඞ්ඝා ච. පතතං වරාති පක්ඛීනං සෙට්ඨා. සදිසා හොමාති සදිසවණ්ණා හොම.

තස්ස ¶ වචනං සුත්වා බොධිසත්තො තතියං ගාථමාහ –

22.

‘‘ඉමං නෙරූති ජානන්ති, මනුස්සා පබ්බතුත්තමං;

ඉධ වණ්ණෙන සම්පන්නා, වසන්ති සබ්බපාණිනො’’ති.

තත්ථ ඉධ වණ්ණෙනාති ඉමස්මිං නෙරුපබ්බතෙ ඔභාසෙන වණ්ණසම්පන්නා හුත්වා.

තං ¶ සුත්වා කනිට්ඨො සෙසගාථා අභාසි –

23.

‘‘අමානනා යත්ථ සියා, අන්තානං වා විමානනා;

හීනසම්මානනා වාපි, න තත්ථ විසතිංවසෙ.

24.

‘‘යත්ථාලසො ච දක්ඛො ච, සූරො භීරු ච පූජියා;

න තත්ථ සන්තො වසන්ති, අවිසෙසකරෙ නරෙ.

25.

‘‘නායං ¶ නෙරු විභජති, හීනඋක්කට්ඨමජ්ඣිමෙ;

අවිසෙසකරො නෙරු, හන්ද නෙරුං ජහාමසෙ’’ති.

තත්ථ පඨමගාථාය අයමත්ථො – යත්ථ සන්තානං පණ්ඩිතානං සීලසම්පන්නානං මානනස්ස අභාවෙන අමානනා අවමඤ්ඤනා ච අවමානවසෙන විමානනා වා හීනානං වා දුස්සීලානං සම්මානනා සියා, තත්ථ නිවාසෙ න වසෙය්ය. පූජියාති එතෙ එත්ථ එකසදිසාය පූජාය පූජනීයා හොන්ති, සමකං සක්කාරං ලභන්ති. හීනඋක්කට්ඨමජ්ඣිමෙති ජාතිගොත්තකුලප්පදෙසසීලාචාරඤාණාදීහි හීනෙ ච මජ්ඣිමෙ ච උක්කට්ඨෙ ච අයං න විභජති. හන්දාති වවස්සග්ගත්ථෙ නිපාතො. ජහාමසෙති පරිච්චජාම. එවඤ්ච පන වත්වා උභොපි තෙ හංසා උප්පතිත්වා චිත්තකූටමෙව ගතා.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ සො භික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා කනිට්ඨහංසො ආනන්දො අහොසි, ජෙට්ඨකහංසො පන අහමෙව අහොසින්ති.

නෙරුජාතකවණ්ණනා චතුත්ථා.

[380] 5. ආසඞ්කජාතකවණ්ණනා

ආසාවතී ¶ නාම ලතාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො පුරාණදුතියිකාපලොභනං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු ඉන්ද්රියජාතකෙ (ජා. 1.8.60 ආදයො) ආවි භවිස්සති. ඉධ පන සත්ථා තං භික්ඛුං ‘‘සච්චං කිර ත්වං උක්කණ්ඨිතොසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘සච්චං, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘කෙන ¶ උක්කණ්ඨාපිතොසී’’ති වත්වා ‘‘පුරාණදුතියිකාය, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘භික්ඛු එසා ඉත්ථී තුය්හං අනත්ථකාරිකා, පුබ්බෙපි ත්වං එතං නිස්සාය චතුරඞ්ගිනිසෙනං ජහිත්වා හිමවන්තපදෙසෙ මහන්තං දුක්ඛං අනුභවන්තො තීණි සංවච්ඡරානි වසී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො කාසිගාමෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො තක්කසිලායං ¶ උග්ගහිතසිප්පො ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා වනමූලඵලාහාරො අභිඤ්ඤා ච සමාපත්තියො ච නිබ්බත්තෙත්වා හිමවන්තපදෙසෙ වසි. තස්මිං කාලෙ එකො පුඤ්ඤසම්පන්නො සත්තො තාවතිංසභවනතො චවිත්වා තස්මිං ඨානෙ පදුමසරෙ එකස්මිං පදුමගබ්භෙ දාරිකා හුත්වා නිබ්බත්ති, සෙසපදුමෙසු පුරාණභාවං පත්වා පතන්තෙසුපි තං මහාකුච්ඡිකං හුත්වා තිට්ඨතෙව. තාපසො නහායිතුං පදුමසරං ගතො තං දිස්වා ‘‘අඤ්ඤෙසු පදුමෙසු පතන්තෙසුපි ඉදං මහාකුච්ඡිකං හුත්වා තිට්ඨති, කිං නු ඛො කාරණ’’න්ති චින්තෙත්වා උදකසාටකං නිවාසෙත්වා ඔතරන්තො ගන්ත්වා තං පදුමං විවරිත්වා තං දාරිකං දිස්වා ධීතුසඤ්ඤං උප්පාදෙත්වා පණ්ණසාලං ආනෙත්වා පටිජග්ගි. සා අපරභාගෙ සොළසවස්සිකා හුත්වා අභිරූපා අහොසි උත්තමරූපධරා අතික්කන්තා මානුසකවණ්ණං, අපත්තා දෙවවණ්ණං. තදා සක්කො බොධිසත්තස්ස උපට්ඨානං ආගච්ඡති, සො තං දාරිකං දිස්වා ‘‘කුතො එසා’’ති පුච්ඡිත්වා ලද්ධනියාමං සුත්වා ‘‘ඉමිස්සා කිං ලද්ධුං වට්ටතී’’ති පුච්ඡි. ‘‘නිවාසට්ඨානං වත්ථාලඞ්කාරභොජනවිධානං, මාරිසා’’ති. සො ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති තස්සා වසනට්ඨානස්ස ආසන්නෙ ඵලිකපාසාදං මාපෙත්වා දිබ්බසයනදිබ්බවත්ථාලඞ්කාරදිබ්බන්නපානානි මාපෙසි.

සො පාසාදො තස්සා අභිරුහනකාලෙ ඔතරිත්වා භූමියං පතිට්ඨාති, අභිරුළ්හකාලෙ ලඞ්ඝිත්වා ආකාසෙ තිට්ඨති. සා බොධිසත්තස්ස ¶ වත්තපටිවත්තං කුරුමානා පාසාදෙ වසති. තමෙකො වනචරකො දිස්වා ‘‘අයං, වො භන්තෙ, කිං හොතී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ධීතා මෙ’’ති සුත්වා බාරාණසිං ගන්ත්වා ‘‘දෙව, මයා හිමවන්තපදෙසෙ එවරූපා නාම එකස්ස තාපසස්ස ධීතා දිට්ඨා’’ති රඤ්ඤො ආරොචෙසි. තං සුත්වා සො සවනසංසග්ගෙන බජ්ඣිත්වා වනචරකං මග්ගදෙසකං කත්වා චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය තං ඨානං ගන්ත්වා ඛන්ධාවාරං නිවාසාපෙත්වා වනචරකං ආදාය අමච්චගණපරිවුතො අස්සමපදං පවිසිත්වා ¶ මහාසත්තං වන්දිත්වා එකමන්තං නිසින්නො ‘‘භන්තෙ, ඉත්ථියො නාම බ්රහ්මචරියස්ස මලං, තුම්හාකං ධීතරං අහං පටිජග්ගිස්සාමී’’ති ආහ. බොධිසත්තො පන ‘‘කිං නු ඛො එතස්මිං පදුමෙ’’ති ආසඞ්කං කත්වා උදකං ඔතරිත්වා ආනීතභාවෙන තස්සා කුමාරිකාය ආසඞ්කාති නාමං අකාසි. සො තං රාජානං ‘‘ඉමං ගහෙත්වා ගච්ඡා’’ති උජුකං අවත්වා ‘‘මහාරාජ, ඉමාය කුමාරිකාය නාමං ජානන්තො ගණ්හිත්වා ගච්ඡා’’ති ආහ. ‘‘තුම්හෙහි ¶ කථිතෙ ඤස්සාමි, භන්තෙ’’ති. ‘‘අහං තෙ න කථෙමි, ත්වං අත්තනො පඤ්ඤාබලෙන නාමං ජානන්තොව ගහෙත්වා යාහී’’ති. සො ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා තතො පට්ඨාය අමච්චෙහි සද්ධිං ‘‘කින්නාමා නු ඛො එසා’’ති නාමං උපධාරෙති. සො යානි දුජ්ජානානි නාමානි, තානි කිත්තෙත්වා ‘‘අසුකා නාම භවිස්සතී’’ති බොධිසත්තෙන සද්ධිං කථෙති. බොධිසත්තො ‘‘න එවංනාමා’’ති පටික්ඛිපති.

රඤ්ඤො ච නාමං උපධාරෙන්තස්ස සංවච්ඡරො අතීතො. තදා හත්ථිඅස්සමනුස්සෙ සීහාදයො වාළා ගණ්හන්ති, දීඝජාතිකපරිපන්ථො හොති, මක්ඛිකපරිපන්ථො හොති, සීතෙන කිලමිත්වා බහූ මනුස්සා මරන්ති. අථ රාජා කුජ්ඣිත්වා ‘‘කිං මෙ එතායා’’ති බොධිසත්තස්ස කථෙත්වා පායාසි. ආසඞ්කා කුමාරිකා තං දිවසං ඵලිකවාතපානං විවරිත්වා අත්තානං දස්සෙන්තී අට්ඨාසි. රාජා තං දිස්වා ‘‘මයං තව නාමං ජානිතුං න සක්කොම, ත්වං හිමවන්තෙයෙව වස, මයං ගමිස්සාමා’’ති ආහ. ‘‘කහං, මහාරාජ, ගච්ඡන්තො මාදිසං ඉත්ථිං ලභිස්සසි, මම වචනං සුණාහි, තාවතිංසදෙවලොකෙ චිත්තලතාවනෙ ආසාවතී නාම ලතා අත්ථි, තස්සා ඵලස්ස අබ්භන්තරෙ දිබ්බපානං නිබ්බත්තං, තං එකවාරං පිවිත්වා චත්තාරො මාසෙ මත්තා හුත්වා දිබ්බසයනෙ සයන්ති, සා පන වස්සසහස්සෙන ¶ ඵලති, සුරාසොණ්ඩා දෙවපුත්තා ‘ඉතො ඵලං ලභිස්සාමා’ති දිබ්බපානපිපාසං අධිවාසෙත්වා වස්සසහස්සං ¶ නිබද්ධං ගන්ත්වා තං ලතං ‘අරොගා නු ඛො’ති ඔලොකෙන්ති, ත්වං පන එකසංවච්ඡරෙනෙව උක්කණ්ඨිතො, ආසාඵලවතී නාම සුඛා, මා උක්කණ්ඨී’’ති වත්වා තිස්සො ගාථා අභාසි –

26.

‘‘ආසාවතී නාම ලතා, ජාතා චිත්තලතාවනෙ;

තස්සා වස්සසහස්සෙන, එකං නිබ්බත්තතෙ ඵලං.

27.

‘‘තං දෙවා පයිරුපාසන්ති, තාව දූරඵලං සතිං;

ආසීසෙව තුවං රාජ, ආසා ඵලවතී සුඛා.

28.

‘‘ආසීසතෙව සො පක්ඛී, ආසීසතෙව සො දිජො;

තස්ස චාසා සමිජ්ඣති, තාව දූරගතා සතී;

ආසීසෙව තුවං රාජ, ආසා ඵලවතී සුඛා’’ති.

තත්ථ ආසාවතීති එවංනාමිකා. සා හි යස්මා තස්සා ඵලෙ ආසා උප්පජ්ජති, තස්මා එතං ¶ නාමං ලභති. චිත්තලතාවනෙති එවංනාමකෙ උය්යානෙ. තස්මිං කිර උය්යානෙ තිණරුක්ඛලතාදීනං පභා තත්ථ පවිට්ඨපවිට්ඨානං දෙවතානං සරීරවණ්ණං චිත්තං කරොති, තෙනස්ස ‘‘චිත්තලතාවන’’න්ති නාමං ජාතං. පයිරුපාසන්තීති පුනප්පුනං උපෙන්ති. ආසීසෙවාති ආසීසාහියෙව පත්ථෙහියෙව, මා ආසච්ඡෙදං කරොහීති.

රාජා තස්සා කථාය බජ්ඣිත්වා පුන අමච්චෙ සන්නිපාතාපෙත්වා දසනාමකං කාරෙත්වා නාමං ගවෙසන්තො අපරම්පි සංවච්ඡරං වසි. තස්සා දසනාමකම්පි නාමං නාහොසි, ‘‘අසුකා නාමා’’ති වුත්තෙ බොධිසත්තො පටික්ඛිපතෙව. පුන රාජා ‘‘කිං මෙ ඉමායා’’ති තුරඞ්ගං ආරුය්හ පායාසි. සාපි පුන වාතපානෙ ඨත්වා අත්තානං දස්සෙසි. රාජා ‘‘තිට්ඨ ත්වං, මයං ගමිස්සාමා’’ති ¶ ආහ. ‘‘කස්මා යාසි, මහාරාජා’’ති? ‘‘තව නාමං ජානිතුං න සක්කොමී’’ති. ‘‘මහාරාජ, කස්මා නාමං න ජානිස්සසි, ආසා නාම අසමිජ්ඣනකා නාම නත්ථි, එකො කිර බකො පබ්බතමුද්ධනි ඨිතො අත්තනා පත්ථිතං ලභි, ත්වං කස්මා න ලභිස්සසි, අධිවාසෙහි, මහාරාජා’’ති. එකො කිර බකො එකස්මිං පදුමසරෙ ගොචරං ගහෙත්වා උප්පතිත්වා පබ්බතමත්ථකෙ නිලීයි. සො තං දිවසං තත්ථෙව වසිත්වා පුනදිවසෙ චින්තෙසි ‘‘අහං ඉමස්මිං පබ්බතමත්ථකෙ සුඛං ¶ නිසින්නො, සචෙ ඉතො අනොතරිත්වා එත්ථෙව නිසින්නො ගොචරං ගහෙත්වා පානීයං පිවිත්වා ඉමං දිවසං වසෙය්යං, භද්රකං වත අස්සා’’ති. අථ තං දිවසමෙව සක්කො දෙවරාජා අසුරනිම්මථනං කත්වා තාවතිංසභවනෙ දෙවිස්සරියං ලද්ධා චින්තෙසි ‘මම තාව මනොරථො මත්ථකං පත්තො, අත්ථි නු ඛො අඤ්ඤො කොචි අපරිපුණ්ණමනොරථො’ති උපධාරෙන්තො තං දිස්වා ‘ඉමස්ස මනොරථං මත්ථකං පාපෙස්සාමී’ති බකස්ස නිසින්නට්ඨානතො අවිදූරෙ එකා නදී අත්ථි, තං නදිං ඔඝපුණ්ණං කත්වා පබ්බතමත්ථකෙන පෙසෙසි. සොපි බකො තත්ථෙව නිසින්නො මච්ඡෙ ඛාදිත්වා පානීයං පිවිත්වා තං දිවසං තත්ථෙව වසි, උදකම්පි භස්සිත්වා ගතං. ‘‘එවං, මහාරාජ, බකොපි තාව අත්තනො ආසාඵලං ලභි, කිං ත්වං න ලභිස්සසී’’ති වත්වා ‘‘ආසීසතෙවා’’තිආදිමාහ.

තත්ථ ආසීසතෙවාති ආසීසතියෙව පත්ථෙතියෙව. පක්ඛීති පක්ඛෙහි යුත්තතාය පක්ඛී. ද්වික්ඛත්තුං ජාතතාය දිජො. තාව දූරගතා සතීති පබ්බතමත්ථකතො මච්ඡානඤ්ච උදකස්ස ච දූරභාවං පස්ස, එවං දූරගතා සමානා සක්කස්ස ආනුභාවෙන බකස්ස ආසා පූරියෙවාති.

අථ රාජා තස්සා කථං සුත්වා රූපෙ බජ්ඣිත්වා කථාය අල්ලීනො ගන්තුං අසක්කොන්තො අමච්චෙ සන්නිපාතෙත්වා සතනාමං කාරෙසි, සතනාමවසෙන ¶ නාමං ගවෙසතොපිස්ස අඤ්ඤං සංවච්ඡරං අතීතං ¶ . සො තිණ්ණං සංවච්ඡරානං අච්චයෙන බොධිසත්තං උපසඞ්කමිත්වා සතනාමවසෙන ‘‘අසුකා නාම භවිස්සතී’’ති පුච්ඡි. ‘‘න ජානාසි, මහාරාජා’’ති. සො ‘‘ගමිස්සාම දානි මය’’න්ති බොධිසත්තං වන්දිත්වා පායාසි. ආසඞ්කා කුමාරිකා ච පුන ඵලිකවාතපානං නිස්සාය ඨිතාව. රාජා තං දිස්වා ‘‘ත්වං අච්ඡ, මයං ගමිස්සාමා’’ති ආහ. ‘‘කස්මා, මහාරාජා’’ති. ‘‘ත්වං මං වචනෙනෙව සන්තප්පෙසි, න ච කාමරතියා, තව මධුරවචනෙන බජ්ඣිත්වා වසන්තස්ස මම තීණි සංවච්ඡරානි අතික්කන්තානි, ඉදානි ගමිස්සාමී’’ති ඉමා ගාථා ආහ –

29.

‘‘සම්පෙසි ඛො මං වාචාය, න ච සම්පෙසි කම්මුනා;

මාලා සෙරෙය්යකස්සෙව, වණ්ණවන්තා අගන්ධිකා.

30.

‘‘අඵලං ¶ මධුරං වාචං, යො මිත්තෙසු පකුබ්බති;

අදදං අවිස්සජං භොගං, සන්ධි තෙනස්ස ජීරති.

31.

‘‘යඤ්හි කයිරා තඤ්හි වදෙ, යං න කයිරා න තං වදෙ;

අකරොන්තං භාසමානං, පරිජානන්ති පණ්ඩිතා.

32.

‘‘බලඤ්ච වත මෙ ඛීණං, පාථෙය්යඤ්ච න විජ්ජති;

සඞ්කෙ පාණූපරොධාය, හන්ද දානි වජාමහ’’න්ති.

තත්ථ සම්පෙසීති සන්තප්පෙසි පීණෙසි. සෙරෙය්යකස්සාති සුවණ්ණකුරණ්ඩකස්ස. දෙසනාසීසමෙවෙතං, යංකිඤ්චි පන සුවණ්ණකුරණ්ඩකජයසුමනාදිකං අඤ්ඤම්පි පුප්ඵං වණ්ණසම්පන්නං අගන්ධකං, සබ්බං තං සන්ධායෙවමාහ. වණ්ණවන්තා අගන්ධිකාති යථා සෙරෙය්යකාදීනං මාලා වණ්ණවන්තතාය දස්සනෙන තප්පෙති, අගන්ධතාය ගන්ධෙන න තප්පෙති, එවං ත්වම්පි දස්සනෙන පියවචනෙන ච සන්තප්පෙසි, න කම්මුනාති දීපෙති. අදදන්ති භද්දෙ, යො ‘‘ඉමං නාම වො භොගං දස්සාමී’’ති මධුරවචනෙන වත්වා තං භොගං අදදන්තො අවිස්සජ්ජෙන්තො කෙවලං මධුරවචනමෙව කරොති, තෙන සද්ධිං අස්ස මිත්තස්ස ¶ සන්ධි ජීරති, මිත්තසන්ථවො න ඝටීයති. පාථෙය්යඤ්චාති භද්දෙ, මය්හං තව මධුරවචනෙන බජ්ඣිත්වා තීණි සංවච්ඡරානි වසන්තස්සෙව හත්ථිඅස්සරථපත්තිසඞ්ඛාතං බලඤ්ච ඛීණං, මනුස්සානං භත්තවෙතනසඞ්ඛාතං පාථෙය්යඤ්ච නත්ථි. සඞ්කෙ පාණූපරොධායාති ස්වාහං ඉධෙව අත්තනො ජීවිතවිනාසං ආසඞ්කාමි, හන්ද දානාහං ගච්ඡාමීති.

ආසඞ්කා ¶ කුමාරිකා රඤ්ඤො වචනං සුත්වා ‘‘මහාරාජ, ත්වං මය්හං නාමං ජානාසි, තයා වුත්තමෙව මම නාමං, ඉදං මෙ පිතු කථෙත්වා මං ගණ්හිත්වා යාහී’’ති රඤ්ඤා සද්ධිං සල්ලපන්තී ආහ –

33.

‘‘එතදෙව හි මෙ නාමං, යංනාමස්මි රථෙසභ;

ආගමෙහි මහාරාජ, පිතරං ආමන්තයාමහ’’න්ති.

තස්සත්ථො – යංනාමා අහං අස්මි, තං එතං ආසඞ්කාත්වෙව මම නාමන්ති.

තං ¶ සුත්වා රාජා බොධිසත්තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං ධීතා ආසඞ්කා නාමා’’ති ආහ. ‘‘නාමං ඤාතකාලතො පට්ඨාය තං ගහෙත්වා ගච්ඡ, මහාරාජා’’ති. සො මහාසත්තං වන්දිත්වා ඵලිකවිමානද්වාරං ආගන්ත්වා ආහ – ‘‘භද්දෙ, පිතරාපි තෙ මය්හං දින්නා, එහි දානි ගමිස්සාමා’’ති. ‘‘ආගමෙහි, මහාරාජ, පිතරං ආමන්තයාමහ’’න්ති පාසාදා ඔතරිත්වා මහාසත්තං වන්දිත්වා රොදිත්වා ඛමාපෙත්වා රඤ්ඤො සන්තිකං ආගතා. රාජා තං ගහෙත්වා බාරාණසිං ගන්ත්වා පුත්තධීතාහි වඩ්ඪන්තො පියසංවාසං වසි. බොධිසත්තො අපරිහීනජ්ඣානො බ්රහ්මලොකෙ උප්පජ්ජි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ උක්කණ්ඨිතභික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා ආසඞ්කා කුමාරිකා පුරාණදුතියිකා අහොසි, රාජා උක්කණ්ඨිතභික්ඛු, තාපසො පන අහමෙව අහොසින්ති.

ආසඞ්කජාතකවණ්ණනා පඤ්චමා.

[381] 6. මිගාලොපජාතකවණ්ණනා

න ¶ මෙ රුච්චීති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං දුබ්බචභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. සත්ථා තං භික්ඛුං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘සච්චං කිර ත්වං භික්ඛු දුබ්බචො’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘න ඛො භික්ඛු ඉදානෙව, පුබ්බෙපි ත්වං දුබ්බචොයෙව, දුබ්බචභාවඤ්ච පන නිස්සාය පණ්ඩිතානං වචනං අකරොන්තො වෙරම්භවාතමුඛෙ බ්යසනං ගතොසී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ ¶ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො ගිජ්ඣයොනියං නිබ්බත්තිත්වා අපනන්දගිජ්ඣො නාම අහොසි. සො ගිජ්ඣගණපරිවුතො ගිජ්ඣකූටපබ්බතෙ වසි. පුත්තො පනස්ස මිගාලොපො නාම ථාමබලසම්පන්නො අහොසි, සො අඤ්ඤෙසං ගිජ්ඣානං සීමං අතික්කමිත්වා අතිඋච්චං උප්පති. ගිජ්ඣා ‘‘පුත්තො තෙ අතිදූරං උප්පතතී’’ති ගිජ්ඣරඤ්ඤො ආචික්ඛිංසු. සො තං පක්කොසෙත්වා ‘‘ත්වං කිර, තාත, අතිඋච්චං ¶ ගච්ඡසි, අතිඋච්චං ගච්ඡන්තො ජීවිතක්ඛයං පාපුණිස්සසී’’ති වත්වා තිස්සො ගාථා අභාසි –

34.

‘‘න මෙ රුච්චි මිගාලොප, යස්ස තෙ තාදිසී ගතී;

අතුච්චං තාත පතසි, අභූමිං තාත සෙවසි.

35.

‘‘චතුක්කණ්ණංව කෙදාරං, යදා තෙ පථවී සියා;

තතො තාත නිවත්තස්සු, මාස්සු එත්තො පරං ගමි.

36.

‘‘සන්ති අඤ්ඤෙපි සකුණා, පත්තයානා විහඞ්ගමා;

අක්ඛිත්තා වාතවෙගෙන, නට්ඨා තෙ සස්සතීසමා’’ති.

තත්ථ මිගාලොපාති පුත්තං නාමෙන ආලපති. අතුච්චං තාත පතසීති තාත, ත්වං අඤ්ඤෙසං ගිජ්ඣානං සීමං අතික්කමිත්වා අතිඋච්චං ගච්ඡසි. චතුක්කණ්ණංව කෙදාරන්ති ඉමිනාස්ස සීමං ආචික්ඛති. ඉදං වුත්තං හොති – තාත, යදා තෙ අයං මහාපථවී චතුක්කණ්ණං කෙදාරං විය සියා, එවං ඛුද්දිකා ¶ විය හුත්වා පඤ්ඤායෙථ, අථ ත්වං එත්තකා ඨානා නිවත්තෙය්යාසි, එත්තො පරං මා ගමීති. සන්ති අඤ්ඤෙපීති න කෙවලං ත්වමෙව, අඤ්ඤෙපි ගිජ්ඣා එවං කරිංසූති දීපෙති. අක්ඛිත්තාති තෙපි ගිජ්ඣා අම්හාකං සීමං අතික්කමිත්වා ගතා වාතවෙගෙන ආකඩ්ඪිතා නස්සිංසු. සස්සතීසමාති සස්සතීහි පථවීපබ්බතාදීහි සමං අත්තානං මඤ්ඤමානා අත්තනො වස්සසහස්සපරිමාණං ආයුං අපූරෙත්වාපි අන්තරා නට්ඨාති අත්ථො.

මිගාලොපො අනොවාදකත්තා පිතු වචනං අකත්වා ලඞ්ඝන්තො පිතරා අක්ඛාතං සීමං දිස්වා තං අතික්කම්ම කාලවාතෙ පත්වා තෙපි ඡින්දිත්වා උප්පතිතො වෙරම්භවාතමුඛං පක්ඛන්දි, අථ නං වෙරම්භවාතා පහරිංසු. සො තෙහි පහටමත්තොව ඛණ්ඩාඛණ්ඩං හුත්වා ආකාසෙයෙව අන්තරධායි.

37.

‘‘අකත්වා ¶ අපනන්දස්ස, පිතු වුද්ධස්ස සාසනං;

කාලවාතෙ අතික්කම්ම, වෙරම්භානං වසං අගා.

38.

‘‘තස්ස පුත්තා ච දාරා ච, යෙ චඤ්ඤෙ අනුජීවිනො;

සබ්බෙ බ්යසනමාපාදුං, අනොවාදකරෙ දිජෙ.

39.

‘‘එවම්පි ¶ ඉධ වුද්ධානං, යො වාක්යං නාවබුජ්ඣති;

අතිසීමචරො දිත්තො, ගිජ්ඣොවාතීතසාසනො;

සබ්බෙ බ්යසනං පප්පොන්ති, අකත්වා වුද්ධසාසන’’න්ති. –

ඉමා තිස්සො අභිසම්බුද්ධගාථා.

තත්ථ අනුජීවිනොති තං නිස්සාය ජීවනකා. අනොවාදකරෙ දිජෙති තස්මිං මිගාලොපෙ ගිජ්ඣෙ ඔවාදං අගණ්හන්තෙ සබ්බෙපි තෙ තෙන සද්ධිං අතිසීමං ගන්ත්වා විනාසං පාපුණිංසු. එවම්පීති, භික්ඛවෙ, යථා සො ගිජ්ඣො, එවං යො අඤ්ඤොපි ගහට්ඨො වා පබ්බජිතො වා හිතානුකම්පකානං වුද්ධානං වචනං න ගණ්හාති, සොපි අයං සීමං අතික්කමිත්වා චරන්තො දිත්තො ගබ්බිතො ගිජ්ඣොව බ්යසනං පාපුණාතීති.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා මිගාලොපො දුබ්බචභික්ඛු අහොසි, අපනන්දො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

මිගාලොපජාතකවණ්ණනා ඡට්ඨා.

[382] 7. සිරිකාළකණ්ණිජාතකවණ්ණනා

කා ¶ නු කාළෙන වණ්ණෙනාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අනාථපිණ්ඩිකං ආරබ්භ කථෙසි. සො හි සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨිතකාලතො පට්ඨාය අඛණ්ඩානි පඤ්ච සීලානි රක්ඛි, භරියාපිස්ස පුත්තධීතරොපි දාසාපි භතිං ගහෙත්වා කම්මං කරොන්තා කම්මකරාපි සබ්බෙ රක්ඛිංසුයෙව. අථෙකදිවසං භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, අනාථපිණ්ඩිකො සුචියෙව සුචිපරිවාරො හුත්වා චරතී’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය ¶ සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙ පොරාණකපණ්ඩිතාපි සුචීයෙව සුචිපරිවාරා අහෙසු’’න්ති වත්වා තෙහි යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ ¶ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සෙට්ඨි හුත්වා දානං අදාසි, සීලං රක්ඛි, උපොසථකම්මං කරි, භරියාපිස්ස පඤ්ච සීලානි රක්ඛි, පුත්තධීතරොපි දාසකම්මකරපොරිසාපි පඤ්ච සීලානි රක්ඛිංසු. සො සුචිපරිවාරසෙට්ඨිත්වෙව පඤ්ඤායිත්ථ. අථෙකදිවසං සො චින්තෙසි ‘‘සචෙ මයා සුචිපරිවාරසීලො කොචි ආගමිස්සති, තස්ස මම නිසීදනපල්ලඞ්කං වා නිපජ්ජනසයනං වා දාතුං න යුත්තං, අනුච්ඡිට්ඨං අපරිභුත්තං දාතුං වට්ටතී’’ති අත්තනො වසනට්ඨානෙයෙව එකපස්සෙ අපරිභුත්තපල්ලඞ්කඤ්ච සෙනාසනඤ්ච පඤ්ඤාපෙසි. තස්මිං සමයෙ චාතුමහාරාජිකදෙවලොකතො විරූපක්ඛමහාරාජස්ස ධීතා කාළකණ්ණී ච නාම ධතරට්ඨමහාරාජස්ස ධීතා සිරී ච නාමාති ඉමා ද්වෙ බහුං ගන්ධමාලං ආදාය ‘‘අනොතත්තෙ කීළිස්සාමා’’ති අනොතත්තතිත්ථං ආගච්ඡිංසු. තස්මිං පන දහෙ බහූනි තිත්ථානි, තෙසු බුද්ධානං තිත්ථෙ බුද්ධායෙව න්හායන්ති, පච්චෙකබුද්ධානං තිත්ථෙ පච්චෙකබුද්ධාව න්හායන්ති, භික්ඛූනං ¶ තිත්ථෙ භික්ඛූව න්හායන්ති, තාපසානං තිත්ථෙ තාපසාව න්හායන්ති, චාතුමහාරාජිකාදීසු ඡසු කාමසග්ගෙසු දෙවපුත්තානං තිත්ථෙ දෙවපුත්තාව න්හායන්ති, දෙවධීතානං තිත්ථෙ දෙවධීතාව න්හායන්ති.

තත්රිමා ද්වෙ ආගන්ත්වා ‘‘අහං පඨමං න්හායිස්සාමි, අහං පඨම’’න්ති තිත්ථාය කලහං කරිංසු. කාළකණ්ණී ‘‘අහං ලොකං පාලෙමි විචාරෙමි, තස්මා පඨමං නායිතුං යුත්තාම්හී’’ති වදති. සිරී ‘‘අහං මහාජනස්ස ඉස්සරියදායිකාය පටිපදාය ඨිතා, තස්මා පඨමං න්හායිතුං යුත්තාම්හී’’ති වදති. තා ‘‘අම්හෙසු පඨමං න්හායිතුං යුත්තරූපං වා අයුත්තරූපං වා චත්තාරො මහාරාජානො ජානිස්සන්තී’’ති තෙසං සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘අම්හෙසු කා පඨමං අනොතත්තදහෙ න්හායිතුං යුත්තරූපා’’ති පුච්ඡිංසු. ධතරට්ඨවිරූපක්ඛා ‘‘න සක්කා අම්හෙහි විනිච්ඡිනිතු’’න්ති විරූළ්හකවෙස්සවණානං භාරමකංසු. තෙ ‘‘අම්හෙපි න සක්ඛිස්සාම, සක්කස්ස පාදමූලෙ පෙසෙස්සාමා’’ති තා සක්කස්ස සන්තිකං පෙසෙසුං. සක්කො තාසං වචනං සුත්වා චින්තෙසි ‘‘ඉමා ද්වෙපි මම පුරිසානඤ්ඤෙව ධීතරො, න සක්කා මයා ඉමං අඩ්ඩං විනිච්ඡිනිතු’’න්ති. අථ තා සක්කො ආහ ‘‘බාරාණසියං සුචිපරිවාරො නාම සෙට්ඨි අත්ථි, තස්ස ඝරෙ අනුච්ඡිට්ඨසයනඤ්ච පඤ්ඤත්තං, යා තත්ථ නිසීදිතුං වා සයිතුං වා ලභති, සා පඨමං න්හායිතුං යුත්තරූපා’’ති. තං සුත්වා කාළකණ්ණී තස්මිං ඛණෙයෙව ¶ නීලවත්ථං නිවාසෙත්වා නීලවිලෙපනං විලිම්පිත්වා නීලමණිපිළන්ධනං පිළන්ධිත්වා යන්තපාසාණො විය දෙවලොකතො ඔතරිත්වා මජ්ඣිමයාමසමනන්තරෙ සෙට්ඨිනො ¶ පාසාදස්ස උපට්ඨානද්වාරෙ සයනස්ස අවිදූරෙ ඨානෙ නීලරස්මිං විස්සජ්ජෙත්වා ආකාසෙ අට්ඨාසි. සෙට්ඨි ඔලොකෙත්වා ¶ තං අද්දස, සහදස්සනෙනෙවස්ස සා අප්පියා අහොසි අමනාපා. සො තාය සද්ධිං සල්ලපන්තො පඨමං ගාථමාහ –

40.

‘‘කා නු කාළෙන වණ්ණෙන, න චාපි පියදස්සනා;

කා වා ත්වං කස්ස වා ධීතා, කථං ජානෙමු තං මය’’න්ති.

තත්ථ කාළෙනාති නීලෙන. වණ්ණෙනාති සරීරවත්ථාභරණවණ්ණෙන. න චාපි පියදස්සනාති ධාතුසො, භික්ඛවෙ, සත්තා සංසන්දන්තීති වුත්තං, අයඤ්ච දෙවධීතා අනාචාරා දුස්සීලා, තස්මා සා සහදස්සනෙනෙවස්ස අප්පියා ජාතා, තෙනෙවමාහ. කා වා ත්වන්ති ‘‘කා ච ත්වං, අයමෙව වා පාඨො.

තං සුත්වා කාළකණ්ණී දුතියං ගාථමාහ –

41.

‘‘මහාරාජස්සහං ධීතා, විරූපක්ඛස්ස චණ්ඩියා;

අහං කාළී අලක්ඛිකා, කාළකණ්ණීති මං විදූ;

ඔකාසං යාචිතො දෙහි, වසෙමු තව සන්තිකෙ’’ති.

තත්ථ චණ්ඩියාති කොධනා. කොධභාවෙන හි මය්හං චණ්ඩීති නාමං කරිංසු. අලක්ඛිකාති නිප්පඤ්ඤා. මං විදූති එවං මං චාතුමහාරාජිකදෙවලොකෙ ජානන්ති. වසෙමූති මයං අජ්ජ එකරත්තං තව සන්තිකෙ වසෙය්යාම, එතස්මිං මෙ අනුච්ඡිට්ඨාසනසයනෙ ඔකාසං දෙහීති.

තතො බොධිසත්තො තතියං ගාථමාහ –

42.

‘‘කිංසීලෙ කිංසමාචාරෙ, පුරිසෙ නිවිසසෙ තුවං;

පුට්ඨා මෙ කාළි අක්ඛාහි, කථං ජානෙමු තං මය’’න්ති.

තත්ථ නිවිසසෙති තව චිත්තෙන නිවිසසි පතිට්ඨහසීති.

තතො ¶ සා අත්තනො ගුණං කථෙන්තී චතුත්ථං ගාථමාහ –

43.

‘‘මක්ඛී ¶ පළාසී සාරම්භී, ඉස්සුකී මච්ඡරී සඨො;

සො මය්හං පුරිසො කන්තො, ලද්ධං යස්ස විනස්සතී’’ති.

තස්සත්ථො – යො පුරිසො අත්තනො කතගුණං න ජානාති, ගුණමක්ඛී හොති, අත්තනො කිස්මිඤ්චි කාරණෙ කථිතෙ ‘‘කිං අහං එතං න ජානාමී’’ති යුගග්ගාහං ගණ්හාති ¶ , අඤ්ඤෙහි කිඤ්චි කතං දිස්වා සාරම්භවසෙන කරණුත්තරිකං කරොති, පරෙ ලාභං ලභන්තෙ න තුස්සති, ‘‘මය්හං ඉස්සරියං පරෙසං මා හොතු, මය්හමෙව හොතූ’’ති සකසම්පත්තිං ගොපෙත්වා පරස්ස තිණග්ගෙන තෙලබින්දුම්පි න දෙති, කෙරාටිකලක්ඛණෙන සමන්නාගතො හුත්වා අත්තනො සන්තකං පරස්ස අදත්වා තෙහි තෙහි උපායෙහි පරසන්තකමෙව ඛාදති, යස්ස ලද්ධං ධඤ්ඤං වා ධනං වා විනස්සති න තිට්ඨති, සුරාධුත්තො අක්ඛධුත්තො ඉත්ථිධුත්තො වා හුත්වා ලද්ධං ලද්ධං විනාසෙතියෙව, අයං එතෙහි ගුණෙහි සමන්නාගතො පුරිසො මය්හං කන්තො පියො මනාපො, එවරූපෙ අහං චිත්තෙන පතිට්ඨහාමීති.

සායෙව පඤ්චමඡට්ඨසත්තමගාථා අභාසි –

44.

‘‘කොධනො උපනාහී ච, පිසුණො ච විභෙදකො;

කණ්ඩකවාචො ඵරුසො, සො මෙ කන්තතරො තතො.

45.

‘‘අජ්ජ සුවෙති පුරිසො, සදත්ථං නාවබුජ්ඣති;

ඔවජ්ජමානො කුප්පති, සෙය්යං සො අතිමඤ්ඤති.

46.

‘‘දවප්පලුද්ධො පුරිසො, සබ්බමිත්තෙහි ධංසති;

සො මය්හං පුරිසො කන්තො, තස්මිං හොමි අනාමයා’’ති.

තාපි ඉමිනාව නයෙන විත්ථාරෙතබ්බා. සඞ්ඛෙපත්ථො පනෙත්ථ – කොධනොති අප්පමත්තකෙනාපි කුජ්ඣනකො. උපනාහීති පරස්ස අපරාධං හදයෙ ඨපෙත්වා සුචිරෙනපි තස්ස අනත්ථකාරකො. පිසුණොති පිසුණවාචො. විභෙදකොති අප්පමත්තකෙනපි මිත්තභින්දනකො. කණ්ඩකවාචොති සදොසවාචො. ඵරුසොති ථද්ධවාචො. කන්තතරොති සො පුරිසො මය්හං පුරිමාපි කන්තතරො පියතරො. අජ්ජ සුවෙති ‘‘ඉදං කම්මං අජ්ජ කාතබ්බං, ඉදං ස්වෙ ¶ , ඉදං තතියදිවසාදීසූ’’ති එවං සො සදත්ථං අත්තනො කිච්චං නාවබුජ්ඣති න ජානාති. ඔවජ්ජමානොති ඔවදියමානො. සෙය්යං සො අතිමඤ්ඤතීති ජාතිගොත්තකුලප්පදෙසසීලාචාරගුණෙහි උත්තරිතරං උත්තමපුග්ගලං ‘‘ත්වං මය්හං ¶ කිං පහොසී’’ති අතික්කමිත්වා මඤ්ඤති. දවප්පලුද්ධොති රූපාදීසු කාමගුණෙසු නිරන්තරදවෙන පලුද්ධො අභිභූතො වසං ගතො. ධංසතීති ‘‘තයා මය්හං කිං කත’’න්තිආදීනි වත්වා සබ්බෙහෙව මිත්තෙහි ධංසති පරිහායති. අනාමයාති අයං එතෙහි ගුණෙහි සමන්නාගතෙ පුග්ගලෙ නිද්දුක්ඛා නිස්සොකා හොමි, තං ලභිත්වා අඤ්ඤත්ථ අනාලයා හුත්වා වසාමී’’ති.

අථ ¶ නං ගරහන්තො මහාසත්තො අට්ඨමං ගාථමාහ –

47.

‘‘අපෙහි එත්තො ත්වං කාළි, නෙතං අම්හෙසු විජ්ජති;

අඤ්ඤං ජනපදං ගච්ඡ, නිගමෙ රාජධානියො’’ති.

තත්ථ අපෙහීති අපගච්ඡ. නෙතං අම්හෙසූති එතං මක්ඛාදිකං තව පියභාවකරණං අම්හෙසුපි න විජ්ජති නත්ථි. නිගමෙ රාජධානියොති අඤ්ඤෙ නිගමෙපි අඤ්ඤා රාජධානියොපි ගච්ඡ, යත්ථ මයං තං න පස්සාම, තත්ථ ගච්ඡාති දීපෙති.

තං සුත්වා කාළකණ්ණී අද්දිතා හුත්වා අනන්තරගාථමාහ –

48.

‘‘අහම්පි ඛො තං ජානාමි, නෙතං තුම්හෙසු විජ්ජති;

සන්ති ලොකෙ අලක්ඛිකා, සඞ්ඝරන්ති බහුං ධනං;

අහං දෙවො ච මෙ භාතා, උභො නං විධමාමසෙ’’ති.

තත්ථ නෙතං තුම්හෙසූති යං මම පියභාවකරණං මක්ඛාදිකං යෙන අහං අත්තනාපි සමන්නාගතා, තං තුම්හෙසු නත්ථීති අහම්පි එතං ජානාමි. සන්ති ලොකෙ අලක්ඛිකාති අඤ්ඤෙ පන ලොකෙ නිස්සීලා නිප්පඤ්ඤා සන්ති. සඞ්ඝරන්තීති තෙ නිස්සීලා නිප්පඤ්ඤාපි සමානා එතෙහි මක්ඛාදීහි බහුං ධනං සඞ්ඝරන්ති පිණ්ඩං කරොන්ති. උභො නන්ති තං පන එතෙහි සඞ්ඝරිත්වා ඨපිතං ධනං අහඤ්ච මය්හමෙව භාතා දෙවො ච නාම දෙවපුත්තොති උභො එකතො හුත්වා විධමාමසෙ නාසෙම, අම්හාකං පන දෙවලොකෙ බහූ දිබ්බපරිභොගා ¶ අත්ථි දිබ්බානි සයනානි, ත්වං දදෙය්යාසි වා නො වා, කො මෙ තයා අත්ථොති වත්වා පක්කාමි.

තස්සා පක්කන්තකාලෙ සිරී දෙවධීතා සුවණ්ණවණ්ණෙහි වත්ථවිලෙපනෙහි සුවණ්ණාලඞ්කාරෙන ආගන්ත්වා ¶ උපට්ඨානද්වාරෙ පීතරස්මිං විස්සජ්ජෙත්වා සමෙහි පාදෙහි සමං පථවියං පතිට්ඨාය සගාරවා අට්ඨාසි. තං දිස්වා මහාසත්තො පඨමං ගාථමාහ –

49.

‘‘කා නු දිබ්බෙන වණ්ණෙන, පථබ්යා සුපතිට්ඨිතා;

කා වා ත්වං කස්ස වා ධීතා, කථං ජානෙමු තං මය’’න්ති.

තත්ථ ¶ දිබ්බෙනාති විසිට්ඨෙන උත්තමෙන.

තං සුත්වා සිරී දුතියං ගාථමාහ –

50.

‘‘මහාරාජස්සහං ධීතා, ධතරට්ඨස්ස සිරීමතො;

අහං සිරී ච ලක්ඛී ච, භූරිපඤ්ඤාති මං විදූ;

ඔකාසං යාචිතො දෙහි, වසෙමු තව සන්තිකෙ’’ති.

තත්ථ සිරී ච ලක්ඛී චාති සිරීති ච ලක්ඛීති ච අහමෙවංනාමා, න අඤ්ඤා. භූරිපඤ්ඤාති මං විදූති මං චාතුමහාරාජිකදෙවලොකෙ පථවීසමාය විපුලාය පඤ්ඤාය සමන්නාගතාති ජානන්ති. වසෙමු තව සන්තිකෙති තව අනුච්ඡිට්ඨාසනෙ චෙව අනුච්ඡිට්ඨසයනෙ ච එකරත්තිං වසෙය්යාම, ඔකාසං මෙ දෙහීති.

තතො පරං බොධිසත්තො ආහ –

51.

‘‘කිංසීලෙ කිංසමාචාරෙ, පුරිසෙ නිවිසසෙ තුවං;

පුට්ඨා මෙ ලක්ඛි අක්ඛාහි, කථං ජානෙමු තං මයං.

52.

‘‘යො චාපි සීතෙ අථ වාපි උණ්හෙ, වාතාතපෙ ඩංසසරීසපෙ ච;

ඛුධං පිපාසං අභිභුය්ය සබ්බං, රත්තින්දිවං යො සතතං නියුත්තො.

53.

‘‘කාලාගතඤ්ච ¶ න හාපෙති අත්ථං, සො මෙ මනාපො නිවිසෙ ච තම්හි;

අක්කොධනො මිත්තවා චාගවා ච, සීලූපපන්නො අසඨොජුභූතො.

54.

‘‘සඞ්ගාහකො ¶ සඛිලො සණ්හවාචො, මහත්තපත්තොපි නිවාතවුත්ති;

තස්මිංහං පොසෙ විපුලා භවාමි, ඌමි සමුද්දස්ස යථාපි වණ්ණං.

55.

‘‘යො චාපි මිත්තෙ අථ වා අමිත්තෙ, සෙට්ඨෙ සරික්ඛෙ අථ වාපි හීනෙ;

අත්ථං චරන්තං අථ වා අනත්ථං, ආවී රහො සඞ්ගහමෙව වත්තෙ.

56.

‘‘වාචං ¶ න වජ්ජා ඵරුසං කදාචි, මතස්ස ජීවස්ස ච තස්ස හොමි;

එතෙසං යො අඤ්ඤතරං ලභිත්වා, කන්තා සිරී මජ්ජති අප්පපඤ්ඤො;

තං දිත්තරූපං විසමං චරන්තං, කරීසඨානංව විවජ්ජයාමි.

57.

‘‘අත්තනා කුරුතෙ ලක්ඛිං, අලක්ඛිං කුරුතත්තනා;

න හි ලක්ඛිං අලක්ඛිං වා, අඤ්ඤො අඤ්ඤස්ස කාරකො’’ති.

සෙට්ඨිස්ස පුච්ඡා හොති, සිරියා විස්සජ්ජනා.

තත්ථ ඩංසසරීසපෙ චාති ඩංසා වුච්චන්ති පිඞ්ගලමක්ඛිකා, සබ්බාපි වා මක්ඛිකාජාතිකා ඉධ ‘‘ඩංසා’’ති අධිප්පෙතා. සරීසපාති දීඝජාතිකා. ඩංසා ච සරීසපා ච ඩංසසරීසපා, තස්මිං ඩංසසරීසපෙ සති. ඉදං වුත්තං හොති – යො මහාසෙට්ඨි සීතෙ වා උණ්හෙ වා වාතාතපෙ වා ඩංසසරීසපෙ වා සති එතෙහි සීතාදීහි පීළියමානොපි එතානි චෙව සීතාදීනි ඛුධඤ්ච පිපාසඤ්චාති සබ්බම්පෙතං පරිස්සයං අභිභුය්ය අභිභවිත්වා තිණං විය අගණෙත්වා රත්තින්දිවං කසිවණිජ්ජාදීසු චෙව දානසීලාදීසු ච සතතං අත්තනො කම්මෙසු නියුත්තො අත්තානං යොජෙත්වා වත්තති.

කාලාගතඤ්චාති ¶ කසිකාලාදීසු කසිආදීනි ධනපරිච්චාගසීලරක්ඛණධම්මස්සවනාදිකාලෙසු ච ධනපරිච්චජනාදිප්පභෙදං දිට්ඨධම්මසම්පරායෙ සුඛාවහං අත්ථං න හාපෙති, යුත්තප්පයුත්තකාලෙ කරොතියෙව, සො මය්හං මනාපො තස්මිඤ්ච පුරිසෙ අහං නිවිසාමීති. අක්කොධනොති අධිවාසනඛන්තියා සමන්නාගතො. මිත්තවාති කල්යාණමිත්තෙන සමන්නාගතො. චාගවාති ධනපරිච්චාගයුත්තො.

සඞ්ගාහකොති මිත්තසඞ්ගහආමිසසඞ්ගහධම්මසඞ්ගහානං කාරකො. සඛිලොති මුදුවාචො. සණ්හවාචොති ¶ මධුරවචනො. මහත්තපත්තොපි නිවාතවුත්තීති මහන්තං ඨානං විපුලං ඉස්සරියං පත්තොපි යසෙන අනුද්ධතො නීචවුත්ති පණ්ඩිතානං ඔවාදකරො හොති. තස්මිංහං පොසෙති තස්මිං අහං පුරිසෙ. විපුලා භවාමීති අඛුද්දකා හොමි. සො හි මහතියා සිරියා පදට්ඨානං. ඌමි සමුද්දස්ස යථාපි වණ්ණන්ති යථා නාම සමුද්දස්ස වණ්ණං ඔලොකෙන්තානං උපරූපරි ආගච්ඡමානා ඌමි විපුලා විය ඛායති, එවමහං තස්මිං පුග්ගලෙ විපුලා හොමීති දීපෙති.

ආවී රහොති සම්මුඛා ච පරම්මුඛා ච. සඞ්ගහමෙව වත්තෙති එතස්මිං මිත්තාදිභෙදෙ පුග්ගලෙ චතුබ්බිධං සඞ්ගහමෙව වත්තෙති පවත්තෙති.

න වජ්ජාති යො කදාචි කිස්මිඤ්චි කාලෙ ඵරුසවචනං න වදෙය්ය, මධුරවචනොව හොති. මතස්ස ජීවස්ස චාති ¶ තස්සාහං පුග්ගලස්ස මතස්සපි ජීවන්තස්සපි භත්තිකා හොමි, ඉධලොකෙපි පරලොකෙපි තාදිසමෙව භජාමීති දස්සෙති. එතෙසං යොති එතෙසං සීතාභිභවනාදීනං හෙට්ඨා වුත්තගුණානං යො පුග්ගලො එකම්පි ගුණං ලභිත්වා පමජ්ජති පමුස්සති, පුන නානුයුඤ්ජතීති අත්ථො. කන්තා සිරී, කන්තසිරිං, කන්තං සිරින්ති තයොපි පාඨා, තෙසං වසෙන අයං අත්ථයොජනා – යො පුග්ගලො සිරිං ලභිත්වා ‘‘කන්තා මෙ සිරි යථාඨානෙ ඨිතා’’ති එතෙසං අඤ්ඤතරං ගුණං පමජ්ජති, යො වා පුග්ගලො කන්තසිරිං පියසිරිං ඉච්ඡන්තො එතෙසං ගුණානං අඤ්ඤතරං ලභිත්වා පමජ්ජති, යො වා පුග්ගලො සිරිං ලභිත්වා කන්තං මනාපං සිරිං එතෙසං ගුණානං අඤ්ඤතරං පමජ්ජති. අප්පපඤ්ඤොති නිප්පඤ්ඤො. තං දිත්තරූපං විසමං චරන්තන්ති තං අහං දිත්තසභාවං ගබ්බිතසභාවං ¶ කායදුච්චරිතාදිභෙදං විසමං චරන්තං සුචිජාතිකො මනුස්සො ගූථකූපං විය දූරතො විවජ්ජයාමීති.

අඤ්ඤො අඤ්ඤස්ස කාරකොති එවං සන්තෙ ලක්ඛිං වා අලක්ඛිං වා අඤ්ඤො පුරිසො අඤ්ඤස්ස කාරකො නාම නත්ථි, යො කොචි අත්තනා අත්තනො ලක්ඛිං වා අලක්ඛිං වා කරොතීති.

එවං මහාසත්තො දෙවියා වචනං අභිනන්දිත්වා ‘‘ඉදං අනුච්ඡිට්ඨං ආසනඤ්ච සයනඤ්ච තුය්හංයෙව අනුච්ඡවිකං, පල්ලඞ්කෙ ච සයනෙ ච නිසීද චෙව නිපජ්ජ චා’’ති ආහ. සා තත්ථ වසිත්වා පච්චූසකාලෙ නික්ඛමිත්වා චාතුමහාරාජිකදෙවලොකං ගන්ත්වා අනොතත්තදහෙ පඨමං නහායි. තම්පි සයනං සිරිදෙවතාය පරිභුත්තභාවා සිරිසයනං නාම ජාතං. සිරිසයනස්ස අයං වංසො, ඉමිනා කාරණෙන යාවජ්ජතනා ‘‘සිරිසයන’’න්ති වුච්චති.

සත්ථා ¶ ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා සිරිදෙවී උප්පලවණ්ණා අහොසි, සුචිපරිවාරසෙට්ඨි පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

සිරිකාළකණ්ණිජාතකවණ්ණනා සත්තමා.

[383] 8. කුක්කුටජාතකවණ්ණනා

සුචිත්තපත්තඡදනාති ¶ ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං උක්කණ්ඨිතභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. තඤ්හි භික්ඛුං සත්ථා ‘‘කස්මා උක්කණ්ඨිතොසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘එකං අලඞ්කතපටියත්තං ඉත්ථිං දිස්වා කිලෙසවසෙන, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘භික්ඛු ඉත්ථියො නාම වඤ්චෙත්වා උපලාපෙත්වා අත්තනො වසං ගතකාලෙ විනාසං පාපෙන්ති, ලොලබිළාරී විය හොන්තී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො අරඤ්ඤෙ කුක්කුටයොනියං නිබ්බත්තිත්වා අනෙකසතකුක්කුටපරිවාරො අරඤ්ඤෙ ¶ වසති. තස්ස අවිදූරෙ එකා බිළාරිකාපි වසති. සා ඨපෙත්වා බොධිසත්තං අවසෙසෙ කුක්කුටෙ උපායෙන වඤ්චෙත්වා ඛාදි. බොධිසත්තො තස්සා ගහණං න ගච්ඡති. සා චින්තෙසි ‘‘අයං කුක්කුටො අතිවිය සඨො අම්හාකඤ්ච සඨභාවං උපායකුසලභාවඤ්ච න ජානාති, ඉමං මයා ‘අහං භරියා තෙ භවිස්සාමී’ති උපලාපෙත්වා අත්තනො වසං ආගතකාලෙ ඛාදිතුං වට්ටතී’’ති. සා තෙන නිසින්නරුක්ඛස්ස මූලං ගන්ත්වා වණ්ණසම්භාසනපුබ්බඞ්ගමාය වාචාය තං යාචමානා පඨමං ගාථමාහ –

58.

‘‘සුචිත්තපත්තඡදන, තම්බචූළ විහඞ්ගම;

ඔරොහ දුමසාඛාය, මුධා භරියා භවාමි තෙ’’ති.

තත්ථ සුචිත්තපත්තඡදනාති සුචිත්තෙහි පත්තෙහි කතච්ඡදන. මුධාති විනා මූලෙන න කිඤ්චි ගහෙත්වා අහං භරියා තෙ භවාමි.

තං සුත්වා බොධිසත්තො ‘‘ඉමාය මම සබ්බෙ ඤාතකා ඛාදිතා, ඉදානි මං උපලාපෙත්වා ඛාදිතුකාමා අහොසි, උය්යොජෙස්සාමි න’’න්ති චින්තෙත්වා දුතියං ගාථමාහ –

59.

‘‘චතුප්පදී ¶ ත්වං කල්යාණි, ද්විපදාහං මනොරමෙ;

මිගී පක්ඛී අසඤ්ඤුත්තා, අඤ්ඤං පරියෙස සාමික’’න්ති.

තත්ථ ¶ මිගීති බිළාරිං සන්ධායාහ. අසඤ්ඤුත්තාති ජයම්පතිකා භවිතුං අයුත්තා අසම්බන්ධා, නත්ථි තෙසං ඊදිසො සම්බන්ධොති දීපෙති.

තං සුත්වා තතො සා ‘‘අයං අතිවිය සඨො, යෙන කෙනචි උපායෙන වඤ්චෙත්වා නං ඛාදිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා තතියං ගාථමාහ –

60.

‘‘කොමාරිකා තෙ හෙස්සාමි, මඤ්ජුකා පියභාණිනී;

වින්ද මං අරියෙන වෙදෙන, සාවය මං යදිච්ඡසී’’ති.

තත්ථ කොමාරිකාති අහං එත්තකං කාලං අඤ්ඤං පුරිසං න ජානාමි, තව කොමාරිකා භරියා භවිස්සාමීති වදති. මඤ්ජුකා පියභාණිනීති තව මධුරකථා පියභාණිනීයෙව භවිස්සාමි. වින්ද මන්ති පටිලභ මං. අරියෙන වෙදෙනාති සුන්දරෙන පටිලාභෙන. අහම්පි හි ඉතො පුබ්බෙ පුරිසසම්ඵස්සං න ජානාමි, ත්වම්පි ඉත්ථිසම්ඵස්සං න ජානාසි, ඉති පකතියා බ්රහ්මචාරී ¶ බ්රහ්මචාරිනිං මං නිද්දොසෙන ලාභෙන ලභ. යදි මං ඉච්ඡසි, අථ මෙ වචනං න සද්දහසි, ද්වාදසයොජනාය බාරාණසියා භෙරිං චරාපෙත්වා ‘‘අයං මෙ දාසී’’ති සාවය, මං අත්තනො දාසං කත්වා ගණ්හාහීති වදති.

තතො බොධිසත්තො ‘‘ඉමං තජ්ජෙත්වා පලාපෙතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා චතුත්ථං ගාථමාහ –

61.

‘‘කුණපාදිනි ලොහිතපෙ, චොරි කුක්කුටපොථිනි;

න ත්වං අරියෙන වෙදෙන, මමං භත්තාරමිච්ඡසී’’ති.

තත්ථ න ත්වං අරියෙනාති ත්වං අරියෙන බ්රහ්මචරියවාසලාභෙන මං භත්තාරං න ඉච්ඡසි, වඤ්චෙත්වා පන මං ඛාදිතුකාමාසි, නස්ස පාපෙති තං පලාපෙසි. සා පන පලායිත්වාව ගතා, න පුන ඔලොකෙතුම්පි විසහි.

62.

‘‘එවම්පි ¶ චතුරා නාරී, දිස්වාන සධනං නරං;

නෙන්ති සණ්හාහි වාචාහි, බිළාරී විය කුක්කුටං.

63.

‘‘යො ච උප්පතිතං අත්ථං, න ඛිප්පමනුබුජ්ඣති;

අමිත්තවසමන්වෙති, පච්ඡා ච අනුතප්පති.

64.

‘‘යො ¶ ච උප්පතිතං අත්ථං, ඛිප්පමෙව නිබොධති;

මුච්චතෙ සත්තුසම්බාධා, කුක්කුටොව බිළාරියා’’ති. – ඉමා අභිසම්බුද්ධගාථා;

තත්ථ චතුරාති චාතුරියෙන සමන්නාගතා. නාරීති ඉත්ථියො. නෙන්තීති අත්තනො වසං උපනෙන්ති. බිළාරී වියාති යථා සා බිළාරී තං කුක්කුටං නෙතුං වායමති, එවං අඤ්ඤාපි නාරියො නෙන්තියෙව. උප්පතිතං අත්ථන්ති උප්පන්නං කිඤ්චිදෙව අත්ථං. න අනුබුජ්ඣතීති යථාසභාවෙන න ජානාති, පච්ඡා ච අනුතප්පති. කුක්කුටොවාති යථා සො ඤාණසම්පන්නො කුක්කුටො බිළාරිතො මුත්තො, එවං සත්තුසම්බාධතො මුච්චතීති අත්ථො.

සත්ථා ¶ ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ උක්කණ්ඨිතභික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා කුක්කුටරාජා අහමෙව අහොසින්ති.

කුක්කුටජාතකවණ්ණනා අට්ඨමා.

[384] 9. ධම්මධජජාතකවණ්ණනා

ධම්මං චරථ ඤාතයොති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං කුහකභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. තදා හි සත්ථා ‘‘න, භික්ඛවෙ, අයං ඉදානෙව කුහකො, පුබ්බෙපි කුහකොයෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සකුණයොනියං නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො සකුණසඞ්ඝපරිවුතො සමුද්දමජ්ඣෙ දීපකෙ වසි. අථෙකච්චෙ කාසිරට්ඨවාසිනො වාණිජා දිසාකාකං ගහෙත්වා නාවාය සමුද්දං පක්ඛන්දිංසු, සමුද්දමජ්ඣෙ නාවා භිජ්ජි. සො දිසාකාකො තං දීපකං ගන්ත්වා චින්තෙසි ‘‘අයං මහාසකුණසඞ්ඝො, මයා කුහකකම්මං කත්වා එතෙසං අණ්ඩකානි ¶ චෙව ඡාපකෙ ච වරං වරං ඛාදිතුං වට්ටතී’’ති. සො ඔතරිත්වා සකුණසඞ්ඝස්ස මජ්ඣෙ මුඛං විවරිත්වා එකෙන පාදෙන පථවියං අට්ඨාසි. ‘‘කො නාම ත්වං, සාමී’’ති සකුණෙහි පුට්ඨො ‘‘අහං ධම්මිකො නාමා’’ති ආහ. ‘‘කස්මා පන එකෙන පාදෙන ඨිතොසී’’ති? ‘‘මයා දුතියෙ පාදෙ නික්ඛිත්තෙ ¶ පථවී ධාරෙතුං න සක්කොතී’’ති. ‘‘අථ කස්මා මුඛං විවරිත්වා තිට්ඨසී’’ති? ‘‘අහං අඤ්ඤං ආහාරං න ඛාදාමි, වාතමෙව ඛාදාමී’’ති. එවඤ්ච පන වත්වා තෙ සකුණෙ ආමන්තෙත්වා ‘‘ඔවාදං වො දස්සාමි, තං සුණාථා’’ති තෙසං ඔවාදවසෙන පඨමං ගාථමාහ –

65.

‘‘ධම්මං චරථ ඤාතයො, ධම්මං චරථ භද්දං වො;

ධම්මචාරී සුඛං සෙති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි චා’’ති.

තත්ථ ධම්මං චරථාති කායසුචරිතාදිභෙදං ධම්මං කරොථ. ඤාතයොති තෙ ආලපති. ධම්මං චරථ භද්දං වොති එකවාරං චරිත්වා මා ඔසක්කථ, පුනප්පුනං චරථ, එවං භද්දං වො භවිස්සති. සුඛං සෙතීති දෙසනාසීසමෙතං, ධම්මචාරී පන සුඛං තිට්ඨති ගච්ඡති නිසීදති සෙති, සබ්බිරියාපථෙසු සුඛිතො හොතීති දීපෙති.

සකුණා ¶ ‘‘අයං කාකො කොහඤ්ඤෙන අණ්ඩකානි ඛාදිතුං එවං වදතී’’ති අජානිත්වා තං දුස්සීලං වණ්ණෙන්තා දුතියං ගාථමාහංසු –

66.

‘‘භද්දකො වතයං පක්ඛී, දිජො පරමධම්මිකො;

එකපාදෙන තිට්ඨන්තො, ධම්මමෙවානුසාසතී’’ති.

තත්ථ ධම්මමෙවාති සභාවමෙව. අනුසාසතීති කථෙසි.

සකුණා තස්ස දුස්සීලස්ස සද්දහිත්වා ‘‘ත්වං කිර සාමි අඤ්ඤං ගොචරං න ගණ්හසි, වාතමෙව භක්ඛසි, තෙන හි අම්හාකං අණ්ඩකානි ච ඡාපකෙ ච ඔලොකෙය්යාසී’’ති වත්වා ගොචරාය ගච්ඡන්ති. සො පාපො තෙසං ගතකාලෙ අණ්ඩකානි ච ඡාපකෙ ච කුච්ඡිපූරං ඛාදිත්වා තෙසං ආගමනකාලෙ උපසන්තූපසන්තො හුත්වා මුඛං විවරිත්වා එකෙන පාදෙන තිට්ඨති. සකුණා ආගන්ත්වා පුත්තකෙ අපස්සන්තා ‘‘කො නු ඛො ඛාදතී’’ති මහාසද්දෙන විරවන්ති, ‘‘අයං කාකො ධම්මිකො’’ති තස්මිං ආසඞ්කාමත්තම්පි න කරොන්ති. අථෙකදිවසං මහාසත්තො චින්තෙසි ‘‘ඉධ පුබ්බෙ කොචි ¶ පරිපන්ථො නත්ථි, ඉමස්ස ආගතකාලතො පට්ඨාය ජාතො, ඉමං පරිග්ගණ්හිතුං වට්ටතී’’ති. සො සකුණෙහි සද්ධිං ගොචරාය ගච්ඡන්තො විය හුත්වා නිවත්තිත්වා පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ අට්ඨාසි. කාකොපි ¶ ‘‘ගතා සකුණා’’ති නිරාසඞ්කො හුත්වා උට්ඨාය ගන්ත්වා අණ්ඩකානි ච ඡාපකෙ ච ඛාදිත්වා පුනාගන්ත්වා මුඛං විවරිත්වා එකෙන පාදෙන අට්ඨාසි.

සකුණරාජා සකුණෙසු ආගතෙසු සබ්බෙ සන්නිපාතාපෙත්වා ‘‘අහං වො අජ්ජ පුත්තකානං පරිපන්ථං පරිග්ගණ්හන්තො ඉමං පාපකාකං ඛාදන්තං අද්දසං, එථ නං ගණ්හාමා’’ති සකුණසඞ්ඝං ආමන්තෙත්වා පරිවාරෙත්වා ‘‘සචෙ පලායති, ගණ්හෙය්යාථ න’’න්ති වත්වා සෙසගාථා අභාසි –

67.

‘‘නාස්ස සීලං විජානාථ, අනඤ්ඤාය පසංසථ;

භුත්වා අණ්ඩඤ්ච පොතඤ්ච, ධම්මො ධම්මොති භාසති.

68.

‘‘අඤ්ඤං භණති වාචාය, අඤ්ඤං කායෙන කුබ්බති;

වාචාය නො ච කායෙන, න තං ධම්මං අධිට්ඨිතො.

69.

‘‘වාචාය ¶ සඛිලො මනොවිදුග්ගො, ඡන්නො කූපසයොව කණ්හසප්පො;

ධම්මධජො ගාමනිගමාසු සාධු, දුජ්ජානො පුරිසෙන බාලිසෙන.

70.

‘‘ඉමං තුණ්ඩෙහි පක්ඛෙහි, පාදා චිමං විහෙඨථ;

ඡවඤ්හිමං විනාසෙථ, නායං සංවාසනාරහො’’ති.

තත්ථ නාස්ස සීලන්ති න අස්ස සීලං. අනඤ්ඤායාති අජානිත්වා. භුත්වාති ඛාදිත්වා. වාචාය නො ච කායෙනාති අයඤ්හි වචනෙනෙව ධම්මං චරති, කායෙන පන න කරොති. න තං ධම්මං අධිට්ඨිතොති තස්මා ජානිතබ්බො යථායං ධම්මං භණති, න තං අධිට්ඨිතො, තස්මිං ධම්මෙ න අධිට්ඨිතො. වාචාය සඛිලොති වචනෙන මුදු. මනොවිදුග්ගොති මනසා විදුග්ගො දුප්පවෙසො විසමො. ඡන්නොති යස්මිං බිලෙ සයති, තෙන ඡන්නො. කූපසයොති බිලාසයො. ධම්මධජොති සුචරිතධම්මං ධජං කත්වා විචරණෙන ධම්මද්ධජො. ගාමනිගමාසු සාධූති ගාමෙසු ච නිගමෙසු ච සාධු භද්දකො සම්භාවිතො. දුජ්ජානොති අයං එවරූපො දුස්සීලො පටිච්ඡන්නකම්මන්තො බාලිසෙන අඤ්ඤාණෙන පුරිසෙන න සක්කා ජානිතුං. පාදා චිමන්ති අත්තනො අත්තනො පාදෙන ච ඉමං. විහෙඨථාති පහරථ හනථ. ඡවන්ති ලාමකං. නායන්ති අයං අම්හෙහි සද්ධිං එකස්මිං ඨානෙ සංවාසං න අරහතීති.

එවඤ්ච ¶ ¶ පන වත්වා සකුණජෙට්ඨකො සයමෙව ලඞ්ඝිත්වා තස්ස සීසං තුණ්ඩෙන පහරි, අවසෙසා සකුණා තුණ්ඩනඛපාදපක්ඛෙහි පහරිංසු. සො තත්ථෙව ජීවිතක්ඛයං පාපුණි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා කුහකකාකො ඉදානි කුහකභික්ඛු අහොසි, සකුණරාජා පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

ධම්මධජජාතකවණ්ණනා නවමා.

[385] 10. නන්දියමිගරාජජාතකවණ්ණනා

සචෙ ¶ බ්රාහ්මණ ගච්ඡෙසීති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං මාතුපොසකභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. තඤ්හි සත්ථා ‘‘සච්චං කිර ත්වං භික්ඛු ගිහී පොසෙසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘සච්චං, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘කිං තෙ හොන්තී’’ති වුත්තෙ ‘‘මාතාපිතරො මෙ, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධු සාධු භික්ඛු පොරාණකපණ්ඩිතානං වංසං පාලෙසි, පොරාණකපණ්ඩිතා හි තිරච්ඡානයොනියං නිබ්බත්තිත්වාපි මාතාපිතූනං ජීවිතං අදංසූ’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ කොසලරට්ඨෙ සාකෙතෙ කොසලරාජෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො මිගයොනියං නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො නන්දියමිගො නාම හුත්වා සීලාචාරසම්පන්නො මාතාපිතරො පොසෙසි. තදා කොසලරාජා මිගවිත්තකොව අහොසි. සො පන මනුස්සානං කසිකම්මාදීනි කාතුං අදත්වා මහාපරිවාරො දෙවසිකං මිගවං ගච්ඡති. මනුස්සා සන්නිපතිත්වා ‘‘අය්යා, අයං රාජා අම්හාකං කම්මච්ඡෙදං කරොති, ඝරාවාසොපි නස්සති, යංනූන මයං අජ්ජුනවනං උය්යානං පරික්ඛිපිත්වා ද්වාරං යොජෙත්වා පොරක්ඛණිං ඛණිත්වා තිණානි ආරොපෙත්වා දණ්ඩමුග්ගරාදිහත්ථා අරඤ්ඤං පවිසිත්වා ගුම්බෙ පහරන්තා මිගෙ නීහරිත්වා පරිවාරෙත්වා ගොරූපානි විය වජං උය්යානං පවෙසෙත්වා ද්වාරං පිදහිත්වා රඤ්ඤො ආරොචෙත්වා අත්තනො කම්මං කරෙය්යාමා’’ති මන්තයිංසු. ‘‘අත්ථෙසො උපායො’’ති සබ්බෙ එකච්ඡන්දා හුත්වා උය්යානං සජ්ජෙත්වා අරඤ්ඤං පවිසිත්වා යොජනමත්තට්ඨානං ¶ පරික්ඛිපිංසු.

තස්මිං ඛණෙ නන්දියො එකස්මිං ඛුද්දකගුම්බෙ මාතාපිතරො ගහෙත්වා භූමියං නිපන්නො හොති. මනුස්සා නානාඵලකාවුධහත්ථා බාහුනා බාහුං පීළෙත්වා තං ගුම්බං පරික්ඛිපිංසු. අථෙකච්චෙ මිගෙ ඔලොකෙන්තා තං ගුම්බං පවිසිංසු. නන්දියො තෙ දිස්වා ‘‘අජ්ජ මයා ජීවිතං පරිච්චජිත්වා මාතාපිතූනං ¶ ජීවිතං දාතුං වට්ටතී’’ති චින්තෙත්වා උට්ඨාය මාතාපිතරො වන්දිත්වා ‘‘අම්මතාත, ඉමෙ මනුස්සා ඉමං ගුම්බං පවිසිත්වා අම්හෙ තයොපි පස්සිස්සන්ති, තුම්හෙ එකෙන උපායෙන ජීවෙය්යාථ, ජීවිතං වො සෙය්යො, අහං තුම්හාකං ජීවිතදානං දත්වා මනුස්සෙහි ගුම්බපරියන්තෙ ඨත්වා ගුම්බෙ පහටමත්තෙයෙව නික්ඛමිස්සාමි, අථ තෙ ‘ඉමස්මිං ඛුද්දකගුම්බෙ එකොයෙව මිගො භවිස්සතී’ති මඤ්ඤමානා ගුම්බං න පවිසිස්සන්ති, තුම්හෙ අප්පමත්තා හොථා’’ති ¶ මාතාපිතරො ඛමාපෙත්වා ගමනසජ්ජො අට්ඨාසි. සො මනුස්සෙහි ගුම්බපරියන්තෙ ඨත්වා උන්නාදෙත්වා ගුම්බෙ පහටමත්තෙයෙව තතො නික්ඛමි. තෙ ‘‘එකොවෙත්ථ මිගො භවිස්සතී’’ති ගුම්බං න පවිසිංසු. අථ නන්දියො ගන්ත්වා මිගානං අන්තරං පාවිසි. මනුස්සා පරිවාරෙත්වා සබ්බෙ මිගෙ උය්යානං පවෙසෙත්වා ද්වාරං ථකෙත්වා රඤ්ඤො ආරොචෙත්වා සකසකට්ඨානානි අගමංසු.

තතො පට්ඨාය රාජා සයමෙව ගන්ත්වා එකං මිගං විජ්ඣිත්වා තං ගහෙත්වා එහීති එකං පෙසෙත්වා ආහරාපෙසි. මිගා වාරං ඨපයිංසු, පත්තවාරො මිගො එකමන්තෙ තිට්ඨති, තං විජ්ඣිත්වා ගණ්හන්ති. නන්දියො පොක්ඛරණියං පානීයං පිවති, තිණානි ඛාදති, වාරො පනස්ස න තාව පාපුණාති. අථ බහූනං දිවසානං අච්චයෙන තස්ස මාතාපිතරො තං දට්ඨුකාමා හුත්වා ‘‘අම්හාකං පුත්තො නන්දියමිගරාජා නාගබලො ථාමසම්පන්නො, සචෙ ජීවති, අවස්සං වතිං ලඞ්ඝිත්වා අම්හාකං දස්සනත්ථාය ආගමිස්සති, සාසනමස්ස පෙසෙස්සාමා’’ති ¶ චින්තෙත්වා මග්ගසමීපෙ ඨත්වා එකං බ්රාහ්මණං දිස්වා ‘‘අය්ය, කහං ගච්ඡසී’’ති මානුසිකාය වාචාය පුච්ඡිත්වා ‘‘සාකෙත’’න්ති වුත්තෙ පුත්තස්ස සාසනං පහිණන්තා පඨමං ගාථමාහංසු –

71.

‘‘සචෙ බ්රාහ්මණ ගච්ඡෙසි, සාකෙතෙ අජ්ජුනං වනං;

වජ්ජාසි නන්දියං නාම, පුත්තං අස්මාකමොරසං;

මාතා පිතා ච තෙ වුද්ධා, තෙ තං ඉච්ඡන්ති පස්සිතු’’න්ති.

තස්සත්ථො – සචෙ, ත්වං බ්රාහ්මණ, සාකෙතං ගච්ඡසි, සාකෙතෙ අජ්ජුනවනං නාම උය්යානං අත්ථි, තත්ථ අම්හාකං පුත්තො නන්දියො නාම මිගො අත්ථි, තං වදෙය්යාසි ‘‘මාතාපිතරො තෙ වුඩ්ඪා යාව න මරන්ති, තාව තං පස්සිතුං ඉච්ඡන්තී’’ති.

සො ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා සාකෙතං ගන්ත්වා පුනදිවසෙ උය්යානං පවිසිත්වා ‘‘නන්දියමිගො නාම කතරො’’ති පුච්ඡි. මිගො ආගන්ත්වා තස්ස සමීපෙ ඨත්වා ‘‘අහ’’න්ති ආහ. බ්රාහ්මණො තමත්ථං ආරොචෙසි. නන්දියො තං සුත්වා ‘‘ගච්ඡෙය්යාමහං, බ්රාහ්මණ, වතිං ලඞ්ඝිත්වා ¶ නො න ගච්ඡෙය්යං, මයා පන රඤ්ඤො සන්තකං නිවාපපානභොජනං භුත්තං, තං මෙ ඉණට්ඨානෙ ඨිතං, ඉමෙසඤ්ච මිගානං මජ්ඣෙ චිරවුත්ථොස්මි, තස්ස මෙ රඤ්ඤො චෙව ¶ එතෙසඤ්ච සොත්ථිභාවං අකත්වා අත්තනො බලං අදස්සෙත්වා ගමනං නාම න යුත්තං, අත්තනො වාරෙ පන සම්පත්තෙ අහං එතෙසං සොත්ථිභාවං කත්වා සුඛිතො ආගච්ඡිස්සාමී’’ති තමත්ථං පකාසෙන්තො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

72.

‘‘භුත්තා මයා නිවාපානි, රාජිනො පානභොජනං;

තං රාජපිණ්ඩං අවභොත්තුං, නාහං බ්රාහ්මණ මුස්සහෙ.

73.

‘‘ඔදහිස්සාමහං පස්සං, ඛුරප්පානිස්ස රාජිනො;

තදාහං සුඛිතො මුත්තො, අපි පස්සෙය්ය මාතර’’න්ති.

තත්ථ නිවාපානීති තෙසු තෙසු ඨානෙසු නිවුතානි නිවාපානි. පානභොජනන්ති පානීයඤ්ච අවසෙසතිණඤ්ච. තං රාජපිණ්ඩන්ති තං රඤ්ඤො සන්තකං සඞ්කඩ්ඪිත්වා සමොධානකට්ඨෙන පිණ්ඩං. අවභොත්තුන්ති දුබ්භුත්තං භුඤ්ජිතුං ¶ . රඤ්ඤො හි කිච්චං අනිප්ඵාදෙන්තො තං අවභුත්තං භුඤ්ජති නාම, ස්වාහං එවං අවභොත්තුං න උස්සහාමීති වදති. බ්රාහ්මණ මුස්සහෙති චෙත්ථ බ්රාහ්මණාති ආලපනං, ම-කාරො පදසන්ධිවසෙන වුත්තො.

ඔදහිස්සාමහං පස්සං, ඛුරප්පානිස්ස රාජිනොති අහං, බ්රාහ්මණ, අත්තනො වාරෙ සම්පත්තෙ ඛුරප්පං සන්නය්හිත්වා ආගතස්ස රඤ්ඤො මිගයූථතො නික්ඛමිත්වා එකමන්තෙ ඨත්වා ‘‘මං විජ්ඣ, මහාරාජා’’ති වත්වා අත්තනො මහාඵාසුකපස්සං ඔදහිස්සාමි ඔඩ්ඩෙස්සාමි. සුඛිතො මුත්තොති තදා අහං මරණභයා මුත්තො සුඛිතො නිද්දුක්ඛො රඤ්ඤා අනුඤ්ඤාතො අපි නාම මාතරං පස්සෙය්යන්ති.

තං සුත්වා බ්රාහ්මණො පක්කාමි. අපරභාගෙ තස්ස වාරදිවසෙ රාජා මහන්තෙන පරිවාරෙන උය්යානං ආගච්ඡි. මහාසත්තො එකමන්තෙ අට්ඨාසි. රාජා ‘‘මිගං විජ්ඣිස්සාමී’’ති ඛුරප්පං සන්නය්හි. මහාසත්තො යථා අඤ්ඤෙ මරණභයතජ්ජිතා පලායන්ති, එවං අපලායිත්වා නිබ්භයො හුත්වා මෙත්තං පුරෙචාරිකං කත්වා මහාඵාසුකපස්සං ඔදහිත්වා නිච්චලොව අට්ඨාසි. රාජා තස්ස මෙත්තානුභාවෙන සරං විස්සජ්ජෙතුං නාසක්ඛි. මහාසත්තො ‘‘කිං, මහාරාජ, සරං න මුච්චෙසි, මුඤ්චාහී’’ති ආහ. ‘‘න සක්කොමි, මිගරාජා’’ති. ‘‘තෙන හි ගුණවන්තානං ගුණං ජාන, මහාරාජා’’ති. තදා ¶ රාජා බොධිසත්තෙ පසීදිත්වා ධනුං ඡඩ්ඩෙත්වා ‘‘ඉමං අචිත්තකං කලිඞ්ගරකණ්ඩම්පි ¶ තාව තව ගුණං ජානාති, අහං සචිත්තකො මනුස්සභූතොපි තව ගුණං න ජානාමි, මිගරාජ, මය්හං ඛම, අභයං තෙ දම්මී’’ති ආහ. ‘‘මහාරාජ, මය්හං තාව අභයං දෙසි, අයං පන උය්යානෙ මිගගණො කිං කරිස්සතී’’ති? ‘‘එතස්සපි අභයං දම්මී’’ති. එවං මහාසත්තො නිග්රොධජාතකෙ (ජා. 1.1.12) වුත්තනයෙනෙව සබ්බෙසං අරඤ්ඤෙ මිගානං ආකාසගතසකුණානං ජලචරමච්ඡානඤ්ච අභයං දාපෙත්වා රාජානං පඤ්චසු සීලෙසු පතිට්ඨාපෙත්වා ‘‘මහාරාජ, රඤ්ඤා නාම අගතිගමනං පහාය දස රාජධම්මෙ අකොපෙන්තෙන ධම්මෙන සමෙන රජ්ජං කාරෙතුං වට්ටතී’’ති.

‘‘දානං ¶ සීලං පරිච්චාගං, අජ්ජවං මද්දවං තපං;

අක්කොධං අවිහිංසඤ්ච, ඛන්තිඤ්ච අවිරොධනං.

‘‘ඉච්චෙතෙ කුසලෙ ධම්මෙ, ඨිතෙ පස්සාමි අත්තනි;

තතො මෙ ජායතෙ පීති, සොමනස්සඤ්චනප්පක’’න්ති. (ජා. 2.21.176-177) –

එවං වුත්තෙ රාජධම්මෙ ගාථාබන්ධෙනෙව දෙසෙත්වා කතිපාහං රඤ්ඤො සන්තිකෙ වසිත්වා නගරෙ සබ්බසත්තානං අභයදානපකාසනත්ථං සුවණ්ණභෙරිං චරාපෙත්වා ‘‘අප්පමත්තො හොහි, මහාරාජා’’ති වත්වා මාතාපිතූනං දස්සනත්ථාය ගතො.

74.

‘‘මිගරාජා පුරෙ ආසිං, කොසලස්ස නිකෙතනෙ;

නන්දියො නාම නාමෙන, අභිරූපො චතුප්පදො.

75.

‘‘තං මං වධිතුමාගච්ඡි, දායස්මිං අජ්ජුනෙ වනෙ;

ධනුං ආරජ්ජං කත්වාන, උසුං සන්නය්හ කොසලො.

76.

‘‘තස්සාහං ඔදහිං පස්සං, ඛුරප්පානිස්ස රාජිනො;

තදාහං සුඛිතො මුත්තො, මාතරං දට්ඨුමාගතො’’ති. –

ඉමා තිස්සො අභිසම්බුද්ධගාථා හොන්ති.

තත්ථ ¶ කොසලස්ස නිකෙතනෙති කොසලස්ස රඤ්ඤො නිකෙතනෙ වසනට්ඨානෙ, තස්ස සන්තිකෙ අරඤ්ඤස්මින්ති අත්ථො. දායස්මින්ති මිගානං වසනත්ථාය දින්නඋය්යානෙ. ආරජ්ජං කත්වානාති ජියාය සද්ධිං එකතො කත්වා ¶ , ආරොපෙත්වාති අත්ථො. සන්නය්හාති සන්නය්හිත්වා යොජෙත්වා. ඔදහින්ති ඔඩ්ඩෙසිං. මාතරං දට්ඨුමාගතොති දෙසනාසීසමෙතං, රඤ්ඤො ධම්මං දෙසෙත්වා සබ්බසත්තානං අභයත්ථාය සුවණ්ණභෙරිං චරාපෙත්වා මාතාපිතරො දට්ඨුං ආගතොස්මීති අත්ථො.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ මාතුපොසකභික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා මාතාපිතරො මහාරාජකුලානි අහෙසුං, බ්රාහ්මණො සාරිපුත්තො, රාජා ආනන්දො, නන්දියමිගරාජා පන අහමෙව අහොසින්ති.

නන්දියමිගරාජජාතකවණ්ණනා දසමා.

අවාරියවග්ගො පඨමො.

2. ඛරපුත්තවග්ගො

[386] 1. ඛරපුත්තජාතකවණ්ණනා

සච්චං ¶ ¶ කිරෙවමාහංසූති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො පුරාණදුතියිකාපලොභනං ආරබ්භ කථෙසි. තඤ්හි භික්ඛුං සත්ථා ‘‘සච්චං කිර ත්වං භික්ඛු උක්කණ්ඨිතොසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘කෙන උක්කණ්ඨාපිතොසී’’ති වත්වා ‘‘පුරාණදුතියිකායා’’ති වුත්තෙ ‘‘භික්ඛු අයං තෙ ඉත්ථී අනත්ථකාරිකා, පුබ්බෙපි ත්වං ඉමං නිස්සාය අග්ගිං පවිසිත්වා මරන්තො පණ්ඩිතෙ නිස්සාය ජීවිතං ලභී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං සෙනකෙ නාම රඤ්ඤෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සක්කත්තං කාරෙසි. තදා සෙනකස්ස රඤ්ඤො එකෙන නාගරාජෙන සද්ධිං මිත්තභාවො හොති. සො කිර නාගරාජා නාගභවනා නික්ඛමිත්වා ථලෙ ගොචරං ගණ්හන්තො චරති. අථ නං ගාමදාරකා දිස්වා ‘‘සප්පො අය’’න්ති ලෙඩ්ඩුදණ්ඩාදීහි පහරිංසු. අථ රාජා උය්යානං කීළිතුං ගච්ඡන්තො දිස්වා ‘‘කිං එතෙ දාරකා කරොන්තී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘එකං සප්පං පහරන්තී’’ති සුත්වා ‘‘පහරිතුං මා දෙථ, පලාපෙථ නෙ’’ති පලාපෙසි. නාගරාජා ජීවිතං ¶ ලභිත්වා නාගභවනං ගන්ත්වා බහූනි රතනානි ආදාය අඩ්ඪරත්තසමයෙ රඤ්ඤො සයනඝරං පවිසිත්වා තානි රතනානි දත්වා ‘‘මහාරාජ, මයා තුම්හෙ නිස්සාය ජීවිතං ලද්ධ’’න්ති රඤ්ඤා සද්ධිං මිත්තභාවං කත්වා පුනප්පුනං ගන්ත්වා රාජානං පස්සති. සො අත්තනො නාගමාණවිකාසු එකං කාමෙසු අතිත්තං නාගමාණවිකං රක්ඛණත්ථාය රඤ්ඤො සන්තිකෙ ඨපෙත්වා ‘‘යදා එතං න පස්සසි, තදා ඉමං මන්තං පරිවත්තෙය්යාසී’’ති තස්ස එකං මන්තං අදාසි.

සො එකදිවසං උය්යානං ගන්ත්වා නාගමාණවිකාය සද්ධිං පොක්ඛරණියං උදකකීළං කීළි. නාගමාණවිකා එකං උදකසප්පං දිස්වා අත්තභාවං විජහිත්වා තෙන සද්ධිං අසද්ධම්මං පටිසෙවි. රාජා තං අපස්සන්තො ‘‘කහං නු ¶ ඛො ගතා’’ති මන්තං පරිවත්තෙත්වා අනාචාරං කරොන්තිං දිස්වා වෙළුපෙසිකාය පහරි. සා කුජ්ඣිත්වා තතො නාගභවනං ගන්ත්වා ‘‘කස්මා ආගතාසී’’ති පුට්ඨා ‘‘තුම්හාකං සහායො මං අත්තනො වචනං අගණ්හන්තිං පිට්ඨියං පහරී’’ති පහාරං දස්සෙසි. නාගරාජා තථතො ¶ අජානිත්වාව චත්තාරො නාගමාණවකෙ ආමන්තෙත්වා ‘‘ගච්ඡථ, සෙනකස්ස සයනඝරං පවිසිත්වා නාසවාතෙන තං භුසං විය විද්ධංසෙථා’’ති පෙසෙසි. තෙ ගන්ත්වා රඤ්ඤො සිරිසයනෙ නිපන්නකාලෙ ගබ්භං පවිසිංසු. තෙසං පවිසනවෙලායමෙව රාජා දෙවිං ආහ – ‘‘ජානාසි නු ඛො භද්දෙ, නාගමාණවිකාය ගතට්ඨාන’’න්ති? ‘‘න ජානාමි, දෙවා’’ති. ‘‘අජ්ජ සා අම්හාකං පොක්ඛරණියං කීළනකාලෙ අත්තභාවං විජහිත්වා එකෙන උදකසප්පෙන සද්ධිං අනාචාරං අකාසි, අථ නං අහං ‘එවං මා කරී’ති සික්ඛාපනත්ථාය වෙළුපෙසිකාය පහරිං, සා ‘නාගභවනං ගන්ත්වා සහායස්ස මෙ අඤ්ඤං කිඤ්චි කථෙත්වා මෙත්තිං භින්දෙය්යා’ති මෙ භයං උප්පජ්ජතී’’ති. තං සුත්වා නාගමාණවකා තතොව නිවත්තිත්වා නාගභවනං ගන්ත්වා නාගරාජස්ස තමත්ථං ආරොචෙසුං. සො සංවෙගප්පත්තො හුත්වා තඞ්ඛණඤ්ඤෙව රඤ්ඤො සයනඝරං ආගන්ත්වා තමත්ථං ආචික්ඛිත්වා ඛමාපෙත්වා ‘‘ඉදං මෙ දණ්ඩකම්ම’’න්ති සබ්බරුතජානනං නාම මන්තං දත්වා ‘‘අයං, මහාරාජ, අනග්ඝො මන්තො, සචෙ ඉමං මන්තං අඤ්ඤස්ස දදෙය්යාසි, දත්වාව අග්ගිං පවිසිත්වා මරෙය්යාසී’’ති ආහ. රාජා ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡි. සො තතො පට්ඨාය කිපිල්ලිකානම්පි සද්දං ජානාති.

තස්සෙකදිවසං ¶ මහාතලෙ නිසීදිත්වා මධුඵාණිතෙහි ඛාදනීයං ඛාදන්තස්ස එකං මධුබින්දු ච ඵාණිතබින්දු ච පූවඛණ්ඩඤ්ච භූමියං පති. එකා කිපිල්ලිකා තං දිස්වා ‘‘රඤ්ඤො මහාතලෙ මධුචාටි භින්නා, ඵාණිතසකටං පූවසකටං ¶ නික්කුජ්ජිතං, මධුඵාණිතඤ්ච පූවඤ්ච ඛාදථා’’ති විරවන්තී විචරති. අථ රාජා තස්සා රවං සුත්වා හසි. රඤ්ඤො සමීපෙ ඨිතා දෙවී ‘‘කිං නු ඛො දිස්වා රාජා හසී’’ති චින්තෙසි. තස්මිං ඛාදනීයං ඛාදිත්වා න්හත්වා පල්ලඞ්කෙ නිසින්නෙ එකං මක්ඛිකං සාමිකො ‘‘එහි භද්දෙ, කිලෙසරතියා රමිස්සාමා’’ති ආහ. අථ නං සා ‘‘අධිවාසෙහි තාව සාමි, ඉදානි රඤ්ඤො ගන්ධෙ ආහරිස්සන්ති, තස්ස විලිම්පන්තස්ස පාදමූලෙ ගන්ධචුණ්ණං පතිස්සති, අහං තත්ථ වට්ටෙත්වා සුගන්ධා භවිස්සාමි, තතො රඤ්ඤො පිට්ඨියං නිපජ්ජිත්වා රමිස්සාමා’’ති ආහ. රාජා තම්පි සද්දං සුත්වා හසි. දෙවීපි ‘‘කිං නු ඛො දිස්වා හසී’’ති පුන චින්තෙසි. පුන රඤ්ඤො සායමාසං භුඤ්ජන්තස්ස එකං භත්තසිත්ථං භූමියං පති. කිපිල්ලිකා ‘‘රාජකුලෙ භත්තසකටං භග්ගං, භත්තං භුඤ්ජථා’’ති විරවි. තං සුත්වා රාජා පුනපි හසි. දෙවී සුවණ්ණකටච්ඡුං ගහෙත්වා රාජානං පරිවිසන්තී ‘‘මං නු ඛො දිස්වා රාජා හසතී’’ති විතක්කෙසි.

සා රඤ්ඤා සද්ධිං සයනං ආරුය්හ නිපජ්ජනකාලෙ ‘‘කිංකාරණා දෙව, හසී’’ති පුච්ඡි. සො ‘‘කිං තෙ මම හසිතකාරණෙනා’’ති වත්වා පුනප්පුනං නිබද්ධො කථෙසි. අථ නං සා ‘‘තුම්හාකං ජානනමන්තං මය්හං දෙථා’’ති වත්වා ‘‘න සක්කා දාතු’’න්ති පටික්ඛිත්තාපි පුනප්පුනං නිබන්ධි ¶ . රාජා ‘‘සචාහං ඉමං මන්තං තුය්හං දස්සාමි, මරිස්සාමී’’ති ආහ. ‘‘මරන්තොපි මය්හං දෙහි, දෙවා’’ති. රාජා මාතුගාමවසිකො හුත්වා ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා ‘‘ඉමිස්සා මන්තං දත්වා අග්ගිං පවිසිස්සාමී’’ති රථෙන උය්යානං පායාසි.

තස්මිං ඛණෙ සක්කො ලොකං ඔලොකෙන්තො ඉමං කාරණං දිස්වා ‘‘අයං බාලරාජා මාතුගාමං නිස්සාය ‘අග්ගිං පවිසිස්සාමී’ති ගච්ඡති, ජීවිතමස්ස දස්සාමී’’ති සුජං අසුරකඤ්ඤං ආදාය බාරාණසිං ආගන්ත්වා තං අජිකං ¶ කත්වා අත්තනා අජො හුත්වා ‘‘මහාජනො මා පස්සතූ’’ති අධිට්ඨාය රඤ්ඤො රථස්ස පුරතො අහොසි. තං රාජා චෙව රථෙ යුත්තසින්ධවා ච පස්සන්ති, අඤ්ඤො කොචි න පස්සති. අජො කථාසමුට්ඨාපනත්ථං රථපුරතො අජිකාය සද්ධිං මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තො විය ¶ අහොසි. තමෙකො රථෙ යුත්තසින්ධවො දිස්වා ‘‘සම්ම අජරාජ, මයං පුබ්බෙ ‘අජා කිර බාලා අහිරිකා’ති අස්සුම්හ, න ච තං පස්සිම්හ, ත්වං පන රහො පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ කත්තබ්බං අනාචාරං අම්හාකං එත්තකානං පස්සන්තානඤ්ඤෙව කරොසි, න ලජ්ජසි, තං නො පුබ්බෙ සුතං ඉමිනා දිට්ඨෙන සමෙතී’’ති වත්වා පඨමං ගාථමාහ –

77.

‘‘සච්චං කිරෙවමාහංසු, වස්තං බාලොති පණ්ඩිතා;

පස්ස බාලො රහොකම්මං, ආවිකුබ්බං න බුජ්ඣතී’’ති.

තත්ථ වස්තන්ති අජං. පණ්ඩිතාති ඤාණසම්පන්නා තං බාලොති වදන්ති, සච්චං කිර වදන්ති. පස්සාති ආලපනං, පස්සථාහි අත්ථො. න බුජ්ඣතීති එවං කාතුං අයුත්තන්ති න ජානාති.

තං සුත්වා අජො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

78.

‘‘ත්වං ඛොපි සම්ම බාලොසි, ඛරපුත්ත විජානහි;

රජ්ජුයා හි පරික්ඛිත්තො, වඞ්කොට්ඨො ඔහිතොමුඛො.

79.

‘‘අපරම්පි සම්ම තෙ බාල්යං, යො මුත්තො න පලායසි;

සො ච බාලතරො සම්ම, යං ත්වං වහති සෙනක’’න්ති.

තත්ථ ත්වං ඛොපි සම්මාති සම්ම සින්ධව මයාපි ඛො ත්වං බාලතරො. ඛරපුත්තාති සො කිර ගද්රභස්ස ජාතකො, තෙන තං එවමාහ. විජානහීති අහමෙව බාලොති එවං ජානාහි. පරික්ඛිත්තොති ¶ යුගෙන සද්ධිං ගීවාය පරික්ඛිත්තො. වඞ්කොට්ඨොති වඞ්කඔට්ඨො. ඔහිතොමුඛොති මුඛබන්ධනෙන පිහිතමුඛො. යො මුත්තො න පලායසීති යො ත්වං රථතො මුත්තො සමානො මුත්තකාලෙ පලායිත්වා අරඤ්ඤං න පවිසසි, තං තෙ අපලායනං අපරම්පි බාල්යං ¶ , සො ච බාලතරොති යං ත්වං සෙනකං වහසි, සො සෙනකො තයාපි බාලතරො.

රාජා තෙසං උභින්නම්පි කථං ජානාති, තස්මා තං සුණන්තො සණිකං රථං පෙසෙසි. සින්ධවොපි තස්ස කථං සුත්වා පුන චතුත්ථං ගාථමාහ –

80.

‘‘යං නු සම්ම අහං බාලො, අජරාජ විජානහි;

අථ කෙන සෙනකො බාලො, තං මෙ අක්ඛාහි පුච්ඡිතො’’ති.

තත්ථ ¶ යන්ති කරණත්ථෙ පච්චත්තවචනං. නූති අනුස්සවත්ථෙ නිපාතො. ඉදං වුත්තං හොති – සම්ම අජරාජ, යෙන තාව තිරච්ඡානගතත්තෙන කාරණෙන අහං බාලො, තං ත්වං කාරණං ජානාහි, සක්කා එතං තයා ඤාතුං, අහඤ්හි තිරච්ඡානගතත්තාව බාලො, තස්මා මං ඛරපුත්තාතිආදීනි වදන්තො සුට්ඨු වදසි, අයං පන සෙනකො රාජා කෙන කාරණෙන බාලො, තං මෙ කාරණං පුච්ඡිතො අක්ඛාහීති.

තං සුත්වා අජො ආචික්ඛන්තො පඤ්චමං ගාථමාහ –

81.

‘‘උත්තමත්ථං ලභිත්වාන, භරියාය යො පදස්සති;

තෙන ජහිස්සතත්තානං, සා චෙවස්ස න හෙස්සතී’’ති.

තත්ථ උත්තමත්ථන්ති සබ්බරුතජානනමන්තං. තෙනාති තස්සා මන්තප්පදානසඞ්ඛාතෙන කාරණෙන තං දත්වා අග්ගිං පවිසන්තො අත්තානඤ්ච ජහිස්සති, සා චස්ස භරියා න භවිස්සති, තස්මා එස තයාපි බාලතරො, යො ලද්ධං යසං රක්ඛිතුං න සක්කොතීති.

රාජා තස්ස වචනං සුත්වා ‘‘අජරාජ, අම්හාකං සොත්ථිං කරොන්තොපි ත්වඤ්ඤෙව කරිස්සසි, කථෙහි තාව නො කත්තබ්බයුත්තක’’න්ති ආහ. අථ නං අජරාජා ‘‘මහාරාජ, ඉමෙසං සත්තානං අත්තනා අඤ්ඤො පියතරො නාම නත්ථි, එකං පියභණ්ඩං නිස්සාය ¶ අත්තානං නාසෙතුං ලද්ධයසං පහාතුං න වට්ටතී’’ති වත්වා ඡට්ඨං ගාථමාහ –

82.

‘‘න ¶ වෙ පියම්මෙති ජනින්ද තාදිසො, අත්තං නිරංකත්වා පියානි සෙවති;

අත්තාව සෙය්යො පරමා ච සෙය්යො, ලබ්භා පියා ඔචිතත්ථෙන පච්ඡා’’ති.

තත්ථ පියම්මෙති පියං මෙ, අයමෙව වා පාඨො. ඉදං වුත්තං හොති – ජනින්ද, තාදිසො තුම්හාදිසො යසමහත්තෙ ඨිතො පුග්ගලො එකං පියභණ්ඩං නිස්සාය ‘‘ඉදං පියං මෙ’’ති අත්තං නිරංකත්වා අත්තානං ඡඩ්ඩෙත්වා තානි පියානි න සෙවතෙව. කිංකාරණා? අත්තාව සෙය්යො පරමා ච සෙය්යොති, යස්මා සතගුණෙන සහස්සගුණෙන අත්තාව සෙය්යො වරො ¶ උත්තමො, පරමා ච සෙය්යො, පරමා උත්තමාපි අඤ්ඤස්මා පියභණ්ඩාති අත්ථො. එත්ථ හි ච-කාරො පි-කාරත්ථෙ නිපාතොති දට්ඨබ්බො. ලබ්භා පියා ඔචිතත්ථෙන පච්ඡාති ඔචිතත්ථෙන වඩ්ඪිතත්ථෙන යසසම්පන්නෙන පුරිසෙන පච්ඡා පියා නාම සක්කා ලද්ධුං, න තස්සා කාරණා අත්තා නාසෙතබ්බොති.

එවං මහාසත්තො රඤ්ඤො ඔවාදං අදාසි. රාජා තුස්සිත්වා ‘‘අජරාජ, කුතො ආගතොසී’’ති පුච්ඡි. සක්කො අහං, මහාරාජ, තව අනුකම්පාය තං මරණා මොචෙතුං ආගතොම්හීති. දෙවරාජ, අහං එතිස්සා ‘‘මන්තං දස්සාමී’’ති අවචං, ඉදානි ‘‘කිං කරොමී’’ති? ‘‘මහාරාජ, තුම්හාකං උභින්නම්පි විනාසෙන කිච්චං නත්ථි, ‘සිප්පස්ස උපචාරො’ති වත්වා එතං කතිපයෙ පහාරෙ පහරාපෙහි, ඉමිනා උපායෙන න ගණ්හිස්සතී’’ති. රාජා ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡි. මහාසත්තො රඤ්ඤො ඔවාදං දත්වා සකට්ඨානමෙව ගතො. රාජා උය්යානං ගන්ත්වා දෙවිං පක්කොසාපෙත්වා ආහ ‘‘ගණ්හිස්සසි භද්දෙ, මන්ත’’න්ති? ‘‘ආම, දෙවා’’ති. ‘‘තෙන හි උපචාරං කරොමී’’ති. ‘‘කො උපචාරො’’ති? ‘‘පිට්ඨියං පහාරසතෙ ¶ පවත්තමානෙ සද්දං කාතුං න වට්ටතී’’ති. සා මන්තලොභෙන ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡි. රාජා චොරඝාතකෙ පක්කොසාපෙත්වා කසා ගාහාපෙත්වා උභොසු පස්සෙසු පහරාපෙසි. සා ද්වෙ තයො පහාරෙ අධිවාසෙත්වා තතො පරං ‘‘න මෙ මන්තෙන අත්ථො’’ති රවි. අථ නං රාජා ‘‘ත්වං මං මාරෙත්වා මන්තං ගණ්හිතුකාමාසී’’ති පිට්ඨියං නිච්චම්මං කාරෙත්වා විස්සජ්ජාපෙසි. සා තතො පට්ඨාය පුන කථෙතුං නාසක්ඛි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ උක්කණ්ඨිතභික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා රාජා උක්කණ්ඨිතභික්ඛු අහොසි, දෙවී පුරාණදුතියිකා, අස්සො සාරිපුත්තො, සක්කො පන අහමෙව අහොසින්ති.

ඛරපුත්තජාතකවණ්ණනා පඨමා.

[387] 2. සූචිජාතකවණ්ණනා

අකක්කසං ¶ ¶ අඵරුසන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො පඤ්ඤාපාරමිං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු මහාඋමඞ්ගජාතකෙ (ජා. 2.22.590 ආදයො) ආවි භවිස්සති. තදා පන සත්ථා භික්ඛූ ආමන්තෙත්වා ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපි තථාගතො පඤ්ඤවා උපායකුසලොයෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො කාසිරට්ඨෙ කම්මාරකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො පරියොදාතසිප්පො අහොසි. මාතාපිතරො පනස්ස දලිද්දා, තෙසං ගාමතො අවිදූරෙ අඤ්ඤො සහස්සකුටිකො කම්මාරගාමො. තත්ථ කම්මාරසහස්සජෙට්ඨකො කම්මාරො රාජවල්ලභො අඩ්ඪො මහද්ධනො, තස්සෙකා ධීතා අහොසි උත්තමරූපධරා දෙවච්ඡරාපටිභාගා ජනපදකල්යාණිලක්ඛණෙහි සමන්නාගතා. සාමන්තගාමෙසු මනුස්සා වාසිඵරසුඵාලපාචනාදිකාරාපනත්ථාය තං ගාමං ගන්ත්වා යෙභුය්යෙන තං කුමාරිකං පස්සන්ති, තෙ අත්තනො අත්තනො ගාමං ගන්ත්වා නිසින්නට්ඨානාදීසු තස්සා රූපං ¶ වණ්ණෙන්ති. බොධිසත්තො තං සුත්වා සවනසංසග්ගෙන බජ්ඣිත්වා ‘‘පාදපරිචාරිකං නං කරිස්සාමී’’ති උත්තමජාතිකං අයං ගහෙත්වා එකං සුඛුමං ඝනං සූචිං කත්වා පාසෙ විජ්ඣිත්වා උදකෙ උප්පිලාපෙත්වා අපරම්පි තථාරූපමෙව තස්සා කොසකං කත්වා පාසෙ විජ්ඣි. ඉමිනා නියාමෙන තස්සා සත්ත කොසකෙ අකාසි, ‘‘කථං අකාසී’’ති න වත්තබ්බං. බොධිසත්තානඤ්හි ඤාණමහන්තතාය කරණං සමිජ්ඣතියෙව. සො තං සූචිං නාළිකාය පක්ඛිපිත්වා ඔවට්ටිකාය කත්වා තං ගාමං ගන්ත්වා කම්මාරජෙට්ඨකස්ස වසනවීථිං පුච්ඡිත්වා තත්ථ ගන්ත්වා ද්වාරෙ ඨත්වා ‘‘කො මම හත්ථතො එවරූපං නාම සූචිං මූලෙන කිණිතුං ඉච්ඡතී’’ති සූචිං වණ්ණෙන්තො ජෙට්ඨකකම්මාරස්ස ඝරද්වාරසමීපෙ ඨත්වා පඨමං ගාථමාහ –

83.

‘‘අකක්කසං අඵරුසං, ඛරධොතං සුපාසියං;

සුඛුමං තිඛිණග්ගඤ්ච, කො සූචිං කෙතුමිච්ඡතී’’ති.

තස්සත්ථො – මම පටලස්ස වා තිලකස්ස වා ඔධිනො වා අභාවෙන අකක්කසං, සුමට්ඨතාය අඵරුසං, ඛරෙන පාසාණෙන ධොතත්තා ඛරධොතං, සුන්දරෙන සුවිද්ධෙන පාසෙන සමන්නාගතත්තා සුපාසියං ¶ , සණ්හතාය සුඛුමං, අග්ගස්ස තිඛිණතාය තිඛිණග්ගං සූචිං මම හත්ථතො මූලං දත්වා කො කිණිතුං ඉච්ඡතීති.

එවඤ්ච ¶ පන වත්වා පුනපි තං වණ්ණෙන්තො දුතියං ගාථමාහ –

84.

‘‘සුමජ්ජඤ්ච සුපාසඤ්ච, අනුපුබ්බං සුවට්ටිතං;

ඝනඝාතිමං පටිථද්ධං, කො සූචිං කෙතුමිච්ඡතී’’ති.

තත්ථ සුමජ්ජඤ්චාති කුරුවින්දකචුණ්ණෙන සුට්ඨු මජ්ජිතං. සුපාසඤ්චාති සණ්හෙන පාසවෙධකෙන විද්ධත්තා සුන්දරපාසං. ඝනඝාතිමන්ති යා ඝාතියමානා අධිකරණිං අනුපවිසති, අයං ‘‘ඝනඝාතිමා’’ති වුච්චති, තාදිසින්ති අත්ථො. පටිථද්ධන්ති ථද්ධං අමුදුකං.

තස්මිං ¶ ඛණෙ සා කුමාරිකා භුත්තපාතරාසං පිතරං දරථපටිප්පස්සම්භනත්ථං චූළසයනෙ නිපන්නං තාලවණ්ටෙන බීජයමානා බොධිසත්තස්ස මධුරසද්දං සුත්වා අල්ලමංසපිණ්ඩෙන හදයෙ පහටා විය ඝටසහස්සෙන නිබ්බාපිතදරථා විය හුත්වා ‘‘කො නු ඛො එස අතිමධුරෙන සද්දෙන කම්මාරානං වසනගාමෙ සූචිං වික්කිණාති, කෙන නු ඛො කම්මෙන ආගතො, ජානිස්සාමි න’’න්ති තාලවණ්ටං ඨපෙත්වා ගෙහා නික්ඛම්ම බහිආළින්දකෙ ඨත්වා තෙන සද්ධිං කථෙසි. බොධිසත්තානඤ්හි පත්ථිතං නාම සමිජ්ඣති, සො හි තස්සායෙවත්ථාය තං ගාමං ආගතො. සා ච තෙන සද්ධිං කථෙන්තී ‘‘මාණව, සකලරට්ඨවාසිනො සූචිආදීනං අත්ථාය ඉමං ගාමං ආගච්ඡන්ති, ත්වං බාලතාය කම්මාරගාමෙ සූචිං වික්කිණිතුං ඉච්ඡසි, සචෙපි දිවසං සූචියා වණ්ණං භාසිස්සසි, න තෙ කොචි හත්ථතො සූචිං ගණ්හිස්සති, සචෙ ත්වං මූලං ලද්ධුං ඉච්ඡසි, අඤ්ඤං ගාමං යාහී’’ති වත්වා ද්වෙ ගාථා අභාසි –

84.

‘‘ඉතොදානි පතායන්ති, සූචියො බළිසානි ච;

කොයං කම්මාරගාමස්මිං, සූචිං වික්කෙතුමිච්ඡති.

85.

‘‘ඉතො සත්ථානි ගච්ඡන්ති, කම්මන්තා විවිධා පුථූ;

කොයං කම්මාරගාමස්මිං, සූචිං වික්කෙතුමිච්ඡතී’’ති.

තත්ථ ඉතොදානීති ඉමස්මිං රට්ඨෙ ඉදානි සූචියො ච බළිසානි ච අඤ්ඤානි ච උපකරණානි ඉමම්හා කම්මාරගාමා පතායන්ති නික්ඛමන්ති, තං තං දිසං පත්ථරන්තා නිග්ගච්ඡන්ති. කොයන්ති එවං සන්තෙ කො අයං ඉමස්මිං කම්මාරගාමෙ ¶ සූචිං වික්කිණිතුං ඉච්ඡති. සත්ථානීති බාරාණසිං ¶ ගච්ඡන්තානි නානප්පකාරානි සත්ථානි ඉතොව ගච්ඡන්ති. විවිධා පුථූති නානප්පකාරා බහූ කම්මන්තාපි සකලරට්ඨවාසීනං ඉතො ගහිතඋපකරණෙහෙව පවත්තන්ති.

බොධිසත්තො තස්සා වචනං සුත්වා ‘‘භද්දෙ, ත්වං අජානන්තී අඤ්ඤාණෙන එවං වදෙසී’’ති වත්වා ද්වෙ ගාථා අභාසි –

86.

‘‘සූචිං ¶ කම්මාරගාමස්මිං, වික්කෙතබ්බා පජානතා;

ආචරියාව ජානන්ති, කම්මං සුකතදුක්කටං.

87.

‘‘ඉමඤ්චෙ තෙ පිතා භද්දෙ, සූචිං ජඤ්ඤා මයා කතං;

තයා ච මං නිමන්තෙය්ය, යඤ්චත්ථඤ්ඤං ඝරෙ ධන’’න්ති.

තත්ථ සූචින්ති විභත්තිවිපල්ලාසො කතො. ඉදං වුත්තං හොති – සූචි නාම පජානතා පණ්ඩිතෙන පුරිසෙන කම්මාරගාමස්මිංයෙව වික්කෙතබ්බා. කිංකාරණා? ආචරියාව ජානන්ති, කම්මං සුකතදුක්කටන්ති, තස්ස තස්ස සිප්පස්ස ආචරියාව තස්මිං තස්මිං සිප්පෙ සුකතදුක්කටකම්මං ජානන්ති, ස්වාහං කම්මාරකම්මං අජානන්තානං ගහපතිකානං ගාමං ගන්ත්වා මම සූචියා සුකතදුක්කටභාවං කථං ජානාපෙස්සාමි, ඉමස්මිං පන ගාමෙ මම බලං ජානාපෙස්සාමීති. එවං බොධිසත්තො ඉමාය ගාථාය අත්තනො බලං වණ්ණෙසි.

තයා ච මං නිමන්තෙය්යාති භද්දෙ සචෙ තව පිතා ඉමං මයා කතං සූචිං ‘‘ඊදිසා වා එසා, එවං වා කතා’’ති ජානෙය්ය, ‘‘ඉමං මෙ ධීතරං තව පාදපරිචාරිකං දම්මි, ගණ්හාහි න’’න්ති එවං තයා ච මං නිමන්තෙය්ය. යඤ්චත්ථඤ්ඤං ඝරෙ ධනන්ති යඤ්ච අඤ්ඤං සවිඤ්ඤාණකං වා අවිඤ්ඤාණකං වා ඝරෙ ධනං අත්ථි, තෙන මං නිමන්තෙය්ය. ‘‘යඤ්චස්සඤ්ඤ’’න්තිපි පාඨො, යඤ්ච අස්ස ඝරෙ අඤ්ඤං ධනං අත්ථීති අත්ථො.

කම්මාරජෙට්ඨකො සබ්බං තෙසං කථං සුත්වා ‘‘අම්මා’’ති ධීතරං පක්කොසිත්වා ‘‘කෙන සද්ධිං සල්ලපසී’’ති පුච්ඡි. තාත, එකො පුරිසො සූචිං වික්කිණාති, තෙන සද්ධිං සල්ලපෙමීති. ‘‘තෙන හි පක්කොසාහි න’’න්ති. සා ගන්ත්වා පක්කොසි. බොධිසත්තො ගෙහං පවිසිත්වා කම්මාරජෙට්ඨකං වන්දිත්වා එකමන්තං ¶ අට්ඨාසි. අථ නං සො ‘‘කතරගාමවාසිකොසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘අහං අසුකගාමවාසිකොම්හි අසුකකම්මාරස්ස පුත්තො’’ති. ‘‘කස්මා ඉධාගතොසී’’ති. ‘‘සූචිවික්කයත්ථායා’’ති ¶ . ‘‘ආහර, සූචිං තෙ පස්සාමා’’ති ¶ . බොධිසත්තො අත්තනො ගුණං සබ්බෙසං මජ්ඣෙ පකාසෙතුකාමො ‘‘නනු එකකානං ඔලොකිතතො සබ්බෙසං මජ්ඣෙ ඔලොකෙතුං වරතර’’න්ති ආහ. සො ‘‘සාධු, තාතා’’ති සබ්බෙ කම්මාරෙ සන්නිපාතාපෙත්වා තෙහි පරිවුතො ‘‘ආහර, තාත, මයං පස්සාම තෙ සූචි’’න්ති ආහ. ‘‘ආචරිය, එකං අධිකරණිඤ්ච උදකපූරඤ්ච කංසථාලං ආහරාපෙථා’’ති. සො ආහරාපෙසි. බොධිසත්තො ඔවට්ටිකතො සූචිනාළිකං නීහරිත්වා අදාසි. කම්මාරජෙට්ඨකො තතො සූචිං නීහරිත්වා ‘‘තාත, අයං සූචී’’ති පුච්ඡි. ‘‘නායං සූචි, කොසකො එසො’’ති. සො උපධාරෙන්තො නෙව අන්තං, න කොටිං අද්දස. බොධිසත්තො ආහරාපෙත්වා නඛෙන කොසකං අපනෙත්වා ‘‘අයං සූචි, අයං කොසකො’’ති මහාජනස්ස දස්සෙත්වා සූචිං ආචරියස්ස හත්ථෙ, කොසකං පාදමූලෙ ඨපෙසි. පුන තෙන ‘‘අයං මඤ්ඤෙ සූචී’’ති වුත්තො ‘‘අයම්පි සූචිකොසකොයෙවා’’ති වත්වා නඛෙන පහරන්තො පටිපාටියා ඡ සූචිකොසකෙ කම්මාරජෙට්ඨකස්ස පාදමූලෙ ඨපෙත්වා ‘‘අයං සූචී’’ති තස්ස හත්ථෙ ඨපෙසි. කම්මාරසහස්සානි අඞ්ගුලියො ඵොටෙසුං, චෙලුක්ඛෙපා පවත්තිංසු.

අථ නං කම්මාරජෙට්ඨකො ‘‘තාත, ඉමාය සූචියා කිං බල’’න්ති පුච්ඡි. ‘‘ආචරිය බලවතා පුරිසෙන අධිකරණිං උක්ඛිපාපෙත්වා අධිකරණියා හෙට්ඨා උදකපාතිං ඨපාපෙත්වා අධිකරණියා මජ්ඣෙ ඉමං සූචිං පහරථා’’ති. සො තථා කාරෙත්වා අධිකරණියා මජ්ඣෙ සූචිං අග්ගෙන පහරි. සා අධිකරණිං විනිවිජ්ඣිත්වා උදකපිට්ඨෙ කෙසග්ගමත්තම්පි උද්ධං වා අධො වා අහුත්වා තිරියං පතිට්ඨාසි. සබ්බෙ කම්මාරා ‘‘අම්හෙහි එත්තකං කාලං ‘කම්මාරා නාම එදිසා හොන්තී’ති සුතිවසෙනපි න සුතපුබ්බ’’න්ති අඞ්ගුලියො ඵොටෙත්වා චෙලුක්ඛෙපසහස්සං පවත්තයිංසු ¶ . කම්මාරජෙට්ඨකො ධීතරං පක්කොසිත්වා තස්මිඤ්ඤෙව පරිසමජ්ඣෙ ‘‘අයං කුමාරිකා තුය්හමෙව අනුච්ඡවිකා’’ති උදකං පාතෙත්වා අදාසි. සො අපරභාගෙ කම්මාරජෙට්ඨකස්ස අච්චයෙන තස්මිං ගාමෙ කම්මාරජෙට්ඨකො අහොසි.

සත්ථා ¶ ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා කම්මාරජෙට්ඨකස්ස ධීතා රාහුලමාතා අහොසි, පණ්ඩිතකම්මාරපුත්තො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

සූචිජාතකවණ්ණනා දුතියා.

[388] 3. තුණ්ඩිලජාතකවණ්ණනා

නවඡන්නකෙති ¶ ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං මරණභීරුකං භික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. සො කිර සාවත්ථිවාසී කුලපුත්තො බුද්ධසාසනෙ පබ්බජිත්වා මරණභීරුකො අහොසි, අප්පමත්තකම්පි සාඛාචලනං දණ්ඩකපතනං සකුණචතුප්පදසද්දං වා අඤ්ඤං වා තථාරූපං සුත්වා මරණභයතජ්ජිතො හුත්වා කුච්ඡියං විද්ධසසො විය කම්පන්තො විචරි. භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, අසුකො කිර භික්ඛු මරණභීරුකො අප්පමත්තකම්පි සද්දං සුත්වා විකම්පමානො පලායති, ඉමෙසඤ්ච සත්තානං මරණමෙව ධුවං, ජීවිතං අද්ධුවං, නනු තදෙව යොනිසො මනසි කාතබ්බ’’න්ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ තං භික්ඛුං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘සච්චං කිර ත්වං භික්ඛු මරණභීරුකො’’ති වත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති තෙන පටිඤ්ඤාතො ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙස මරණභීරුකොයෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සූකරියා කුච්ඡිම්හි පටිසන්ධිං ගණ්හි. සූකරී පරිණතගබ්භා ද්වෙ පුත්තෙ විජායි. සා එකදිවසං තෙ ගහෙත්වා එකස්මිං ආවාටෙ නිපජ්ජි. අථෙකා බාරාණසිද්වාරගාමවාසිනී මහල්ලිකා කප්පාසඛෙත්තතො පච්ඡිපුණ්ණං කප්පාසං ආදාය ¶ යට්ඨියා භූමිං ආකොටෙන්තී ආගච්ඡි. සූකරී තං සද්දං සුත්වා මරණභයෙන පුත්තකෙ ඡඩ්ඩෙත්වා පලායි. මහල්ලිකා සූකරපොතකෙ දිස්වා පුත්තසඤ්ඤං පටිලභිත්වා පච්ඡියං පක්ඛිපිත්වා ඝරං නෙත්වා ජෙට්ඨකස්ස මහාතුණ්ඩිලො, කනිට්ඨස්ස චූළතුණ්ඩිලොති නාමං කරිත්වා තෙ පුත්තකෙ විය පොසෙසි. තෙ අපරභාගෙ වඩ්ඪිත්වා ථූලසරීරා ¶ අහෙසුං. මහල්ලිකා ‘‘ඉමෙ නො මූලෙන දෙහී’’ති වුච්චමානාපි ‘‘පුත්තා මෙ’’ති වත්වා කස්සචි න දෙති. අථෙකස්මිං ඡණකාලෙ ධුත්තා සුරං පිවන්තා මංසෙ ඛීණෙ ‘‘කුතො නු ඛො මංසං ලභිස්සාමා’’ති වීමංසන්තා මහල්ලිකාය ගෙහෙ සූකරානං අත්ථිභාවං ඤත්වා මූලං ගහෙත්වා තත්ථ ගන්ත්වා ‘‘අම්ම, මූලං ගහෙත්වා එකං නො සූකරං දෙහී’’ති ආහංසු. සා ‘‘අලං, තාතා, පුත්තා මෙ එතෙ, පුත්තං නාම මංසං ඛාදනත්ථාය කිණන්තානං දදන්තා නාම නත්ථී’’ති පටික්ඛිපි. ධුත්තා ‘‘අම්ම, මනුස්සානං සූකරා නාම පුත්තා න හොන්ති, දෙහි නො’’ති පුනප්පුනං යාචන්තාපි අලභිත්වා මහල්ලිකං සුරං පායෙත්වා මත්තකාලෙ ‘‘අම්ම, සූකරෙහි කිං කරිස්සසි, මූලං ගහෙත්වා පරිබ්බයං කරොහී’’ති තස්සා හත්ථෙ කහාපණෙ ඨපයිංසු.

සා කහාපණෙ ගහෙත්වා ‘‘තාතා, මහාතුණ්ඩිලං දාතුං න සක්කොමි. චූළතුණ්ඩිලං පන ගණ්හථා’’ති ¶ ආහ. ‘‘කහං සො’’ති? ‘‘අයං එතස්මිං ගච්ඡෙති, සද්දමස්ස දෙහී’’ති. ‘‘ආහාරං න පස්සාමී’’ති. ධුත්තා මූලෙන එකං භත්තපාතිං ආහරාපෙසුං. මහල්ලිකා තං ගහෙත්වා ද්වාරෙ ඨපිතං සූකරදොණිං පූරෙත්වා දොණිසමීපෙ අට්ඨාසි. තිංසමත්තාපි ධුත්තා පාසහත්ථා තත්ථෙව අට්ඨංසු. මහල්ලිකා ‘‘තාත, චූළතුණ්ඩිල, එහී’’ති තස්ස සද්දමකාසි. තං සුත්වා ¶ මහාතුණ්ඩිලො ‘‘එත්තකං කාලං මම මාතරා චූළතුණ්ඩිලස්ස සද්දො න දින්නපුබ්බො, මංයෙව පඨමං සද්දායති, අවස්සං අජ්ජ අම්හාකං භයං උප්පන්නං භවිස්සතී’’ති අඤ්ඤාසි. සො කනිට්ඨං ආමන්තෙසි ‘‘තාත, මම මාතා තං පක්කොසති, ගච්ඡ තාව ජානාහී’’ති. සො ගච්ඡා නික්ඛමිත්වා භත්තදොණිසමීපෙ තෙසං ඨිතභාවං දිස්වා ‘‘අජ්ජ මෙ මරණං උප්පන්න’’න්ති මරණභයතජ්ජිතො නිවත්තිත්වා කම්පමානො භාතු සන්තිකං ආගන්ත්වා ථම්භිතුං නාසක්ඛි, කම්පමානො පරිබ්භමි. මහාතුණ්ඩිලො තං දිස්වා ‘‘තාත, ත්වං අජ්ජ පන පවෙධසි පරිබ්භමසි, පවිසනට්ඨානං ඔලොකෙසි, කිං නාමෙතං කරොසී’’ති පුච්ඡි. සො අත්තනා දිට්ඨකාරණං කථෙන්තො පඨමං ගාථමාහ –

88.

‘‘නවඡන්නකෙදානි දිය්යති, පුණ්ණායං දොණි සුවාමිනී ඨිතා;

බහුකෙ ජනෙ පාසපාණිකෙ, නො ච ඛො මෙ පටිභාති භුඤ්ජිතු’’න්ති.

තත්ථ ¶ නවඡන්නකෙදානි දිය්යතීති භාතික, පුබ්බෙ අම්හාකං කුණ්ඩකයාගු වා ඣාමභත්තං වා දිය්යති, අජ්ජ පන නවඡන්නකං නවාකාරං දානං දිය්යති. පුණ්ණායං දොණීති අයං අම්හාකං භත්තදොණි සුද්ධභත්තස්ස පුණ්ණා. සුවාමිනී ඨිතාති අය්යාපි නො තස්සා සන්තිකෙ ඨිතා. බහුකෙ ජනෙති න කෙවලඤ්ච අය්යාව, අඤ්ඤොපි බහුකො ජනො පාසපාණිකො ඨිතො. නො ච ඛො මෙ පටිභාතීති අයං එවං එතෙසං ඨිතභාවොපි ඉදං භත්තං භුඤ්ජිතුම්පි මය්හං න පටිභාති, න රුච්චතීති අත්ථො.

තං සුත්වා මහාසත්තො ‘‘තාත චූළතුණ්ඩිල, මම කිර මාතා එත්ථෙව සූකරෙ පොසෙන්තී නාම යදත්ථං පොසෙති, ස්වාස්සා අත්ථො ¶ අජ්ජ මත්ථකං පත්තො, ත්වං මා චින්තයී’’ති වත්වා මධුරෙන සරෙන බුද්ධලීළාය ධම්මං දෙසෙන්තො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

89.

‘‘තසසි භමසි ලෙණමිච්ඡසි, අත්තාණොසි කුහිං ගමිස්සසි;

අප්පොස්සුක්කො භුඤ්ජ තුණ්ඩිල, මංසත්ථාය හි පොසිතාම්හසෙ.

90.

‘‘ඔගහ ¶ රහදං අකද්දමං, සබ්බං සෙදමලං පවාහය;

ගණ්හාහි නවං විලෙපනං, යස්ස ගන්ධො න කදාචි ඡිජ්ජතී’’ති.

තත්ථ තසසි භමසීති මරණභයෙන උත්තසසි, තෙනෙව කිලමන්තො භමසි. ලෙණමිච්ඡසීති පතිට්ඨං ඔලොකෙසි. අත්තාණොසීති තාත, පුබ්බෙ අම්හාකං මාතා පටිසරණං අහොසි, සා අජ්ජ පන නිරපෙක්ඛා අම්හෙ ඡඩ්ඩෙසි, ඉදානි කුහිං ගමිස්සසි. ඔගහාති ඔගාහ, අයමෙව වා පාඨො. පවාහයාති පවාහෙහි, හාරෙහීති අත්ථො. න ඡිජ්ජතීති න නස්සති. ඉදං වුත්තං හොති – තාත, සචෙ මරණතො තසසි, අකද්දමං පොක්ඛරණිං ඔතරිත්වා තව සරීරෙ සබ්බං සෙදඤ්ච මලඤ්ච පවාහෙත්වා සුරභිගන්ධවිලෙපනං විලිම්පාති.

තස්ස දස පාරමියො ආවජ්ජෙත්වා මෙත්තාපාරමිං පුරෙචාරිකං කත්වා පඨමං පදං උදාහරන්තස්සෙව සද්දො සකලං ද්වාදසයොජනිකං බාරාණසිං අජ්ඣොත්ථරිත්වා ගතො. සුතසුතක්ඛණෙයෙව රාජඋපරාජාදයො ආදිං ¶ කත්වා බාරාණසිවාසිනො ආගමංසු. අනාගතාපි ගෙහෙ ඨිතාව සුණිංසු. රාජපුරිසා ගච්ඡෙ ඡින්දිත්වා භූමිං සමං කත්වා වාලුකං ඔකිරිංසු. ධුත්තානං සුරාමදො ඡිජ්ජි. පාසෙ ඡඩ්ඩෙත්වා ධම්මං සුණමානා අට්ඨංසු. මහල්ලිකායපි සුරාමදො ඡිජ්ජි. මහාසත්තො මහාජනමජ්ඣෙ චූළතුණ්ඩිලස්ස ධම්මදෙසනං ආරභි. තං ¶ සුත්වා චූළතුණ්ඩිලො ‘‘මය්හං භාතා එවං වදෙති, අම්හාකඤ්ච වංසෙ පොක්ඛරණිං ඔතරිත්වා නහානං, සරීරතො සෙදමලපවාහනං, පුරාණවිලෙපනං හාරෙත්වා නවවිලෙපනගහණඤ්ච කිස්මිඤ්චි කාලෙ නත්ථි, කිං නු ඛො සන්ධාය භාතා මං එව මාහා’’ති පුච්ඡන්තො චතුත්ථං ගාථමාහ –

91.

‘‘කතමො රහදො අකද්දමො, කිංසු සෙදමලන්ති වුච්චති;

කතමඤ්ච නවං විලෙපනං, යස්ස ගන්ධො න කදාචි ඡිජ්ජතී’’ති.

තං සුත්වා මහාසත්තො ‘‘තෙන හි කනිට්ඨ ඔහිතසොතො සුණාහී’’ති බුද්ධලීළාය ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –

92.

‘‘ධම්මො රහදො අකද්දමො, පාපං සෙදමලන්ති වුච්චති;

සීලඤ්ච නවං විලෙපනං, තස්ස ගන්ධො න කදාචි ඡිජ්ජති.

93.

‘‘නන්දන්ති ¶ සරීරඝාතිනො, න ච නන්දන්ති සරීරධාරිනො;

පුණ්ණාය ච පුණ්ණමාසියා, රමමානාව ජහන්ති ජීවිත’’න්ති.

තත්ථ ධම්මොති පඤ්චසීලඅට්ඨසීලදසසීලානි තීණි සුචරිතානි සත්තතිංසබොධිපක්ඛියධම්මා අමතමහානිබ්බානන්ති සබ්බොපෙස ධම්මො නාම. අකද්දමොති රාගදොසමොහමානදිට්ඨිකිලෙසකද්දමානං අභාවෙන අකද්දමො. ඉමිනා සෙසධම්මතො විනිවත්තෙත්වා නිබ්බානමෙව දස්සෙති. ‘‘යාවතා, භික්ඛවෙ, ධම්මා සඞ්ඛතා වා අසඞ්ඛතා වා, විරාගො තෙසං ධම්මානං අග්ගමක්ඛායති, යදිදං මදනිම්මදනො පිපාසවිනයො ආලයසමුග්ඝාතො වට්ටුපච්ඡෙදො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’’න්ති (අ. නි. 4.34; ඉතිවු. 90) හි වුත්තං, තදෙව දස්සෙන්තො, තාත චූළතුණ්ඩිල, අහං නිබ්බානතළාකං ‘‘රහදො’’ති කථෙමි. ජාතිජරාබ්යාධිමරණාදීනි හි තත්ථ නත්ථි, සචෙ මරණතො මුඤ්චිතුකාමො, නිබ්බානගාමිනිං පටිපදං ගණ්හාති. උපනිස්සයපච්චයවසෙන කිර බොධිසත්තො එවං කථෙසි.

පාපං ¶ සෙදමලන්ති ¶ තාත චූළතුණ්ඩිල, පාපං සෙදමලසදිසත්තා ‘‘සෙදමල’’න්ති පොරාණකපණ්ඩිතෙහි කථිතං. තං පනෙතං එකවිධෙන පාපං යදිදං මනොපදොසො, දුවිධෙන පාපං පාපකඤ්ච සීලං, පාපිකා ච දිට්ඨි, තිවිධෙන පාපං තීණි දුච්චරිතානි, චතුබ්බිධෙන පාපං චත්තාරි අගතිගමනානි, පඤ්චවිධෙන පාපං පඤ්ච චෙතොඛිලා, ඡබ්බිධෙන පාපං ඡ අගාරවා, සත්තවිධෙන පාපං සත්ත අසද්ධම්මා, අට්ඨවිධෙන පාපං අට්ඨ මිච්ඡත්තා, නවවිධෙන පාපං නව ආඝාතවත්ථූනි, දසවිධෙන පාපං දස අකුසලකම්මපථා, බහුවිධෙන පාපං රාගො දොසො මොහොති එකකදුකතිකාදිවසෙන විභත්තා අකුසලා ධම්මා, ඉති සබ්බම්පෙතං පාපං ‘‘සරීරනිස්සිතසෙදමලසදිස’’න්ති පණ්ඩිතෙහි කථිතං.

සීලන්ති පඤ්චසීලං දසසීලං චතුපාරිසුද්ධිසීලං. ‘‘ඉදං, තාත, සීලං චතුජ්ජාතිගන්ධවිලෙපනසදිස’’න්ති වදති. තස්සාති තස්ස සිලස්ස ගන්ධො තීසු වයෙසු කදාචි න ඡිජ්ජති, සකලලොකං පත්ථරිත්වා ගච්ඡති.

‘‘න පුප්ඵගන්ධො පටිවාතමෙති, න චන්දනං තග්ගරමල්ලිකා වා;

සතඤ්ච ගන්ධො පටිවාතමෙති, සබ්බා දිසා සප්පුරිසො පවායති.

‘‘චන්දනං ¶ තගරං වාපි, උප්පලං අථ වස්සිකී;

එතෙසං ගන්ධජාතානං, සීලගන්ධො අනුත්තරො.

‘‘අප්පමත්තො අයං ගන්ධො, ය්වායං තගරචන්දනං;

යො ච සීලවතං ගන්ධො, වාති දෙවෙසු උත්තමො’’ති. (ධ. ප. 54-56);

නන්දන්ති සරීරඝාතිනොති තාත චූළතුණ්ඩිල, ඉමෙ අඤ්ඤාණමනුස්සා ‘‘මධුරමංසං ඛාදිස්සාම, පුත්තදාරම්පි ඛාදාපෙස්සාමා’’ති පාණාතිපාතං කරොන්තා නන්දන්ති තුස්සන්ති, පාණාතිපාතො ආසෙවිතො භාවිතො බහුලීකතො නිරයසංවත්තනිකො හොති, තිරච්ඡානයොනි…පෙ… පෙත්තිවිසයසංවත්තනිකො හොති, යො සබ්බලහුකො පාණාතිපාතස්ස විපාකො, සො මනුස්සභූතස්ස අප්පායුකසංවත්තනිකො හොතීති ඉමං පාණාතිපාතෙ ආදීනවං න ජානන්ති. අජානන්තා –

‘‘මධුවා ¶ මඤ්ඤති බාලො, යාව පාපං න පච්චති;

යදා ච පච්චති පාපං, බාලො දුක්ඛං නිගච්ඡතී’’ති. (ධ. ප. 69) –

මධුරසඤ්ඤිනො හුත්වා –

‘‘චරන්ති බාලා දුම්මෙධා, අමිත්තෙනෙව අත්තනා;

කරොන්තා පාපකං කම්මං, යං හොති කටුකප්ඵල’’න්ති. (ධ. ප. 66) –

එත්තකම්පි න ජානන්ති.

‘‘න තං කම්මං කතං සාධු, යං කත්වා අනුතප්පති;

යස්ස අස්සුමුඛො රොදං, විපාකං පටිසෙවතී’’ති. (ධ. ප. 67);

න ච නන්දන්ති සරීරධාරිනොති තාත චූළතුණ්ඩිල, යෙ පනෙතෙ සරීරධාරිනො සත්තා, තෙ අත්තනො මරණෙ ¶ ආගච්ඡන්තෙ ඨපෙත්වා සීහමිගරාජහත්ථාජානීයඅස්සාජානීයඛීණාසවෙ අවසෙසා බොධිසත්තං ආදිං කත්වා අභායන්තා නාම නත්ථි.

‘‘සබ්බෙ ¶ තසන්ති දණ්ඩස්ස, සබ්බෙ භායන්ති මච්චුනො;

අත්තානං උපමං කත්වා, න හනෙය්ය න ඝාතයෙ’’ති. (ධ. ප. 129);

පුණ්ණායාති ගුණපුණ්ණාය. පුණ්ණමාසියාති පුණ්ණචන්දයුත්තාය, මාසං වා පූරෙත්වා ඨිතාය. තදා කිර පුණ්ණමාසී උපොසථදිවසො හොති. රමමානාව ජහන්ති ජීවිතන්ති තාත චූළතුණ්ඩිල, මා සොචි මා පරිදෙවි, මරණස්ස නාම තෙ භායන්ති, යෙසං අබ්භන්තරෙ සීලාදිගුණා නත්ථි. මයං පන සීලාචාරසම්පන්නා පුඤ්ඤවන්තො, තස්මා අම්හාදිසා සත්තා රමමානාව ජහන්ති ජීවිතන්ති.

එවං මහාසත්තො මධුරෙන සරෙන බුද්ධලීළාය ධම්මං දෙසෙසි. මහාජනකායා අඞ්ගුලියො ඵොටෙසුං, චෙලුක්ඛෙපා ච පවත්තිංසු, සාධුකාරසද්දපුණ්ණං අන්තලික්ඛං අහොසි. බාරාණසිරාජා බොධිසත්තං රජ්ජෙන පූජෙත්වා මහල්ලිකාය යසං දත්වා උභොපි තෙ ගන්ධොදකෙන න්හාපෙත්වා ගන්ධාදීහි විලිම්පාපෙත්වා ගීවාසු මණිරතනානි පිළන්ධාපෙත්වා ඝරං නෙත්වා පුත්තට්ඨානෙ ඨපෙත්වා මහන්තෙන පරිවාරෙන පටිජග්ගි. බොධිසත්තො රඤ්ඤො ¶ පඤ්ච සීලානි අදාසි. සබ්බෙ බාරාණසිවාසිනො ච කාසිරට්ඨවාසිනො ච පඤ්ච සීලානි රක්ඛිංසු. මහාසත්තො නෙසං පක්ඛදිවසෙසු ධම්මං දෙසෙසි, විනිච්ඡයෙ නිසීදිත්වා අඩ්ඩෙ තීරෙසි. තස්මිං ධරමානෙ කූටඩ්ඩකාරකා නාම නාහෙසුං. අපරභාගෙ රාජා කාලමකාසි. මහාසත්තො තස්ස සරීරපරිහාරං කාරෙත්වා විනිච්ඡයෙ පොත්ථකෙ ලිඛාපෙත්වා ‘‘ඉමං පොත්ථකං ඔලොකෙත්වා අඩ්ඩං තීරෙය්යාථා’’ති වත්වා මහාජනස්ස ධම්මං දෙසෙත්වා අප්පමාදෙන ඔවාදං දත්වා සබ්බෙසං රොදන්තානං පරිදෙවන්තානඤ්ඤෙව සද්ධිං චූළතුණ්ඩිලෙන අරඤ්ඤං පාවිසි. තදා බොධිසත්තස්ස ඔවාදො සට්ඨි වස්සසහස්සානි පවත්ති.

සත්ථා ¶ ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ සො මරණභීරුකො භික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි.

තදා රාජා ආනන්දො අහොසි, චූළතුණ්ඩිලො මරණභීරුකො භික්ඛු, පරිසා බුද්ධපරිසා, මහාතුණ්ඩිලො පන අහමෙව අහොසින්ති.

තුණ්ඩිලජාතකවණ්ණනා තතියා.

[389] 4. සුවණ්ණකක්කටකජාතකවණ්ණනා

සිඞ්ගීමිගොති ¶ ඉදං සත්ථා වෙළුවනෙ විහරන්තො ආනන්දත්ථෙරස්ස අත්තනො අත්ථාය ජීවිතපරිච්චාගං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු යාව ධනුග්ගහපයොජනා ඛණ්ඩහාලජාතකෙ (ජා. 2.22.982 ආදයො) ධනපාලවිස්සජ්ජනං චූළහංසමහාහංසජාතකෙ (ජා. 1.15.133 ආදයො) කථිතං. තදා හි භික්ඛූ ධම්මසභායං කථං සමුට්ඨාපෙසුං ‘‘ආවුසො, ධම්මභණ්ඩාගාරිකආනන්දත්ථෙරො සෙක්ඛපටිසම්භිදාප්පත්තො හුත්වා ධනපාලකෙ ආගච්ඡන්තෙ සම්මාසම්බුද්ධස්ස ජීවිතං පරිච්චජී’’ති. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපි ආනන්දො මය්හං ජීවිතං පරිච්චජියෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ රාජගහස්ස පුබ්බපස්සෙ සාලින්දියො නාම බ්රාහ්මණගාමො හොති. තදා බොධිසත්තො තස්මිං ගාමෙ කස්සකබ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා ¶ වයප්පත්තො කුටුම්බං සණ්ඨපෙත්වා තස්ස ගාමස්ස පුබ්බුත්තරාය දිසාය එකස්මිං ගාමඛෙත්තෙ කරීසසහස්සමත්තං කසිං කාරෙසි. සො එකදිවසං මනුස්සෙහි සද්ධිං ඛෙත්තං ගන්ත්වා කම්මකාරෙ ‘‘කසථා’’ති ආණාපෙත්වා මුඛධොවනත්ථාය ඛෙත්තකොටියං මහන්තං සොබ්භං උපසඞ්කමි. තස්මිං ඛො පන සොබ්භෙ එකො සුවණ්ණවණ්ණො කක්කටකො පටිවසති අභිරූපො පාසාදිකො. බොධිසත්තො දන්තකට්ඨං ඛාදිත්වා තං සොබ්භං ඔතරි. තස්ස මුඛධොවනකාලෙ ¶ කක්කටකො සන්තිකං ආගමාසි. අථ නං සො උක්ඛිපිත්වා අත්තනො උත්තරිසාටකන්තරෙ නිපජ්ජාපෙත්වා ගහෙත්වා ඛෙත්තෙ කත්තබ්බකිච්චං කත්වා ගච්ඡන්තො තත්ථෙව නං සොබ්භෙ පක්ඛිපිත්වා ගෙහං අගමාසි. තතො පට්ඨාය ඛෙත්තං ආගච්ඡන්තො පඨමං තං සොබ්භං ගන්ත්වා කක්කටකං උක්ඛිපිත්වා උත්තරිසාටකන්තරෙ නිපජ්ජාපෙත්වා පච්ඡා කම්මන්තං විචාරෙසි. ඉති තෙසං අඤ්ඤමඤ්ඤං විස්සාසො දළ්හො අහොසි.

බොධිසත්තො නිබද්ධං ඛෙත්තං ආගච්ඡති, අක්ඛීසු ච පනස්ස පඤ්ච පසාදා තීණි මණ්ඩලානි විසුද්ධානි හුත්වා පඤ්ඤායන්ති. අථස්ස ඛෙත්තකොටියං එකස්මිං තාලෙ කාකකුලාවකෙ කාකී අක්ඛීනි දිස්වා ඛාදිතුකාමා හුත්වා කාකං ආහ – ‘‘සාමි, දොහළො මෙ උප්පන්නො’’ති. ‘‘කිං දොහළො නාමා’’ති? ‘‘එතස්ස බ්රාහ්මණස්ස අක්ඛීනි ඛාදිතුකාමාම්හී’’ති. ‘‘දුද්දොහළො තෙ උප්පන්නො, කො එතානි ආහරිතුං සක්ඛිස්සතී’’ති. ‘‘ත්වං න සක්කොසී’’ති අහම්පෙතං ජානාමි, යො පනෙස තාලස්ස අවිදූරෙ වම්මිකො, එත්ථ කණ්හසප්පො වසති. ‘‘තං උපට්ඨහ, සො එතං ඩංසිත්වා මාරෙස්සති, අථස්ස අක්ඛීනි උප්පාටෙත්වා ත්වං ආහරිස්සසී’’ති ¶ . සො ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා තතො පට්ඨාය කණ්හසප්පං උපට්ඨහි. බොධිසත්තෙනපි වාපිතසස්සානං ගබ්භග්ගහණකාලෙ කක්කටකො මහා අහොසි. අථෙකදිවසං සප්පො කාකමාහ ‘‘සම්ම, ත්වං නිබද්ධං මං උපට්ඨහසි, කිං තෙ කරොමී’’ති. ‘‘සාමි, තුම්හාකං දාසියා එතස්ස ඛෙත්තසාමිකස්ස අක්ඛීසු දොහළො උප්පජ්ජි, ස්වාහං තුම්හාකං ආනුභාවෙන තස්ස අක්ඛීනි ලභිස්සාමීති තුම්හෙ උපට්ඨහාමී’’ති. සප්පො ‘‘හොතු, නයිදං ගරුකං, ලභිස්සසී’’ති තං අස්සාසෙත්වා පුන දිවසෙ බ්රාහ්මණස්ස ආගමනමග්ගෙ කෙදාරමරියාදං ¶ ¶ නිස්සාය තිණෙහි පටිච්ඡන්නො හුත්වා තස්සාගමනං ඔලොකෙන්තො නිපජ්ජි.

බොධිසත්තො ආගච්ඡන්තො පඨමං සොබ්භං ඔතරිත්වා මුඛං ධොවිත්වා සිනෙහං පච්චුපට්ඨාපෙත්වා සුවණ්ණකක්කටකං ආලිඞ්ගෙත්වා උත්තරිසාටකන්තරෙ නිපජ්ජාපෙත්වා ඛෙත්තං පාවිසි. සප්පො තං ආගච්ඡන්තං දිස්වාව වෙගෙන පක්ඛන්දිත්වා පිණ්ඩිකමංසෙ ඩංසිත්වා තත්ථෙව පාතෙත්වා වම්මිකං සන්ධාය පලායි. බොධිසත්තස්ස පතනඤ්ච කක්කටකස්ස සාටකන්තරතො ලඞ්ඝනඤ්ච කාකස්ස ආගන්ත්වා බොධිසත්තස්ස උරෙ නිලීයනඤ්ච අපච්ඡාඅපුරිමං අහොසි. කාකො නිලීයිත්වා අක්ඛීනි තුණ්ඩෙන පහරි. කක්කටකො ‘‘ඉමං කාකං නිස්සාය මම සහායස්ස භයං උප්පන්නං, එතස්මිං ගහිතෙ සප්පො ආගච්ඡිස්සතී’’ති සණ්ඩාසෙන ගණ්හන්තො විය කාකං ගීවායං අළෙන දළ්හං ගහෙත්වා කිලමෙත්වා ථොකං සිථිලමකාසි. කාකො ‘‘කිස්ස මං සම්ම, ඡඩ්ඩෙත්වා පලායසි, එස මං කක්කටකො භිය්යො විහෙඨෙති, යාව න මරාමි, තාව එහී’’ති සප්පං පක්කොසන්තො පඨමං ගාථමාහ –

94.

‘‘සිඞ්ගීමිගො ආයතචක්ඛුනෙත්තො, අට්ඨිත්තචො වාරිසයො අලොමො;

තෙනාභිභූතො කපණං රුදාමි, හරෙ සඛා කිස්ස නු මං ජහාසී’’ති.

තත්ථ සිඞ්ගීමිගොති සිඞ්ගීසුවණ්ණවණ්ණතාය වා අළසඞ්ඛාතානං වා සිඞ්ගානං අත්ථිතාය කක්කටකො වුත්තො. ආයතචක්ඛුනෙත්තොති දීඝෙහි චක්ඛුසඞ්ඛාතෙහි නෙත්තෙහි සමන්නාගතො. අට්ඨිමෙව තචො අස්සාති අට්ඨිත්තචො. හරෙ සඛාති ආලපනමෙතං, අම්භො සහායාති අත්ථො.

සප්පො තං සුත්වා මහන්තං ඵණං කත්වා කාකං අස්සාසෙන්තො අගමාසි. සත්ථා ඉමමත්ථං දීපෙන්තො අභිසම්බුද්ධො හුත්වා දුතියං ගාථමාහ –

95.

‘‘සො ¶ ¶ ¶ පස්සසන්තො මහතා ඵණෙන, භුජඞ්ගමො කක්කටමජ්ඣපත්තො;

සඛා සඛාරං පරිතායමානො, භුජඞ්ගමං කක්කටකො ගහෙසී’’ති.

තත්ථ කක්කටමජ්ඣපත්තොති කක්කටකං සම්පත්තො. සඛා සඛාරන්ති සහායො සහායං. ‘‘සකං සඛාර’’න්තිපි පාඨො, අත්තනො සහායන්ති අත්ථො. පරිතායමානොති රක්ඛමානො. ගහෙසීති දුතියෙන අළෙන ගීවායං දළ්හං ගහෙසි.

අථ නං කිලමෙත්වා ථොකං සිථිලමකාසි. අථ සප්පො ‘‘කක්කටකා නාම නෙව කාකමංසං ඛාදන්ති, න සප්පමංසං, අථ කෙන නු ඛො කාරණෙන අයං අම්හෙ ගණ්හී’’ති චින්තෙත්වා තං පුච්ඡන්තො තතියං ගාථමාහ –

96.

‘‘න වායසං නො පන කණ්හසප්පං, ඝාසත්ථිකො කක්කටකො අදෙය්ය;

පුච්ඡාමි තං ආයතචක්ඛුනෙත්ත, අථ කිස්ස හෙතුම්හ උභො ගහීතා’’ති.

තත්ථ ඝාසත්ථිකොති ආහාරත්ථිකො හුත්වා. අදෙය්යාතිආදියෙය්ය, න-කාරෙන යොජෙත්වා න ගණ්හීති අත්ථො.

තං සුත්වා කක්කටකො ගහණකාරණං කථෙන්තො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

97.

‘‘අයං පුරිසො මම අත්ථකාමො, යො මං ගහෙත්වාන දකාය නෙති;

තස්මිං මතෙ දුක්ඛමනප්පකං මෙ, අහඤ්ච එසො ච උභො න හොම.

98.

‘‘මමඤ්ච දිස්වාන පවද්ධකායං, සබ්බො ජනො හිංසිතුමෙව මිච්ඡෙ;

සාදුඤ්ච ථූලඤ්ච මුදුඤ්ච මංසං, කාකාපි මං දිස්ව විහෙඨයෙය්යු’’න්ති.

තත්ථ ¶ ¶ අයන්ති බොධිසත්තං නිද්දිසති. අත්ථකාමොති හිතකාමො. දකාය නෙතීති යො මං සම්පියායමානො උත්තරිසාටකෙන ගහෙත්වාන උදකාය නෙති, අත්තනො වසනකසොබ්භං පාපෙති. තස්මිං මතෙති සචෙ සො ඉමස්මිං ඨානෙ මරිස්සති, එතස්මිං මතෙ මම කායිකං චෙතසිකං මහන්තං දුක්ඛං භවිස්සතීති දීපෙති. උභො න හොමාති ද්වෙපි ජනා න භවිස්සාම. මමඤ්ච දිස්වානාති ගාථාය අයමත්ථො – ඉදඤ්ච අපරං කාරණං, ඉමස්මිං මතෙ අනාථං නිප්පච්චයං මං පවඩ්ඪිතකායං ¶ දිස්වා සබ්බො ජනො ‘‘ඉමස්ස කක්කටකස්ස සාදුඤ්ච ථූලඤ්ච මුදුඤ්ච මංස’’න්ති මං මාරෙතුං ඉච්ඡෙය්ය, න කෙවලඤ්ච ජනො මනුස්සො, තිරච්ඡානභූතා කාකාපි මං දිස්වා විහෙඨයෙය්යුං විහෙසෙය්යුං මාරෙය්යුං.

තං සුත්වා සප්පො චින්තෙසි ‘‘එකෙනුපායෙන ඉමං වඤ්චෙත්වා කාකඤ්ච අත්තානඤ්ච මොචෙස්සාමී’’ති. අථ නං වඤ්චෙතුකාමො ඡට්ඨං ගාථමාහ –

99.

‘‘සචෙතස්ස හෙතුම්හ උභො ගහීතා, උට්ඨාතු පොසෙ විසමාවමාමි;

මමඤ්ච කාකඤ්ච පමුඤ්ච ඛිප්පං, පුරෙ විසං ගාළ්හමුපෙති මච්ච’’න්ති.

තත්ථ සචෙතස්ස හෙතූති සචෙ එතස්ස කාරණා. උට්ඨාතූති නිබ්බිසො හොතු. විසමාවමාමීති අහමස්ස විසං ආකඩ්ඪාමි, නිබ්බිසං නං කරොමි. පුරෙ විසං ගාළ්හමුපෙති මච්චන්ති ඉමඤ්හි මච්චං මයා අනාවමියමානං විසං ගාළ්හං බලවං හුත්වා උපගච්ඡෙය්ය, තං යාව න උපගච්ඡති, තාවදෙව අම්හෙ ද්වෙපි ජනෙ ඛිප්පං මුඤ්චාති.

තං සුත්වා කක්කටකො චින්තෙසි ‘‘අයං එකෙනුපායෙන මං ද්වෙපි ජනෙ විස්සජ්ජාපෙත්වා පලායිතුකාමො, මය්හං උපායකොසල්ලං න ජානාති, අහං දානි යථා සප්පො සඤ්චරිතුං සක්කොති, එවං අළං සිථිලං කරිස්සාමි, කාකං පන නෙව විස්සජ්ජෙස්සාමී’’ති එවං චින්තෙත්වා සත්තමං ගාථමාහ –

100.

‘‘සප්පං ¶ පමොක්ඛාමි න තාව කාකං, පටිබන්ධකො හොහිති තාව කාකො;

පුරිසඤ්ච දිස්වාන සුඛිං අරොගං, කාකං පමොක්ඛාමි යථෙව සප්ප’’න්ති.

තත්ථ ¶ පටිබන්ධකොති පාටිභොගො. යථෙව සප්පන්ති යථා භවන්තං සප්පං මුඤ්චාමි, තථා කාකං පමොක්ඛාමි, කෙවලං ත්වං ඉමස්ස බ්රාහ්මණස්ස සරීරතො සීඝං විසං ආවමාහීති.

එවඤ්ච පන වත්වා තස්ස සුඛසඤ්චාරණත්ථං අළං සිථිලමකාසි. සප්පො විසං ආවමිත්වා මහාසත්තස්ස සරීරං නිබ්බිසං අකාසි. සො නිද්දුක්ඛො උට්ඨාය පකතිවණ්ණෙනෙව අට්ඨාසි. කක්කටකො ‘‘සචෙ ඉමෙ ද්වෙපි ජනා අරොගා භවිස්සන්ති, මය්හං සහායස්ස වඩ්ඪි නාම න භවිස්සති, විනාසෙස්සාමි නෙ’’ති චින්තෙත්වා කත්තරිකාය උප්පලමකුළං විය අළෙහි උභින්නම්පි ¶ සීසං කප්පෙත්වා ජීවිතක්ඛයං පාපෙසි. කාකීපි තම්හා ඨානා පලායි. බොධිසත්තො සප්පස්ස සරීරං දණ්ඩකෙ වෙඨෙත්වා ගුම්බපිට්ඨෙ ඛිපි. සුවණ්ණකක්කටකං සොබ්භෙ විස්සජ්ජෙත්වා න්හත්වා සාලින්දියගාමමෙව ගතො. තතො පට්ඨාය කක්කටකෙන සද්ධිං අධිකතරො විස්සාසො අහොසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙන්තො ඔසානගාථමාහ –

101.

‘‘කාකො තදා දෙවදත්තො අහොසි, මාරො පන කණ්හසප්පො අහොසි;

ආනන්දභද්දො කක්කටකො අහොසි, අහං තදා බ්රාහ්මණො හොමි සත්ථා’’ති.

සච්චපරියොසානෙ බහූ සොතාපන්නාදයො අහෙසුං. කාකී පන ගාථාය න වුත්තා, සා චිඤ්චමාණවිකා අහොසීති.

සුවණ්ණකක්කටකජාතකවණ්ණනා චතුත්ථා.

[390] 5. මය්හකජාතකවණ්ණනා

සකුණො ¶ මය්හකො නාමාති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො ආගන්තුකසෙට්ඨිං ආරබ්භ කථෙසි. සාවත්ථියඤ්හි ආගන්තුකසෙට්ඨි නාම අඩ්ඪො අහොසි මහද්ධනො. සො නෙව අත්තනා භොගෙ භුඤ්ජි, න පරෙසං අදාසි, නානග්ගරසෙ පණීතෙ භොජනෙ උපනීතෙ තං න භුඤ්ජති, බිලඞ්ගදුතියං ¶ කණාජකං එව භුඤ්ජති, ධූපිතවාසිතෙසු කාසිකවත්ථෙසු උපනීතෙසු තානි හාරෙත්වා ථූලථූලසාටකෙ නිවාසෙති, ආජානීයයුත්තෙ මණිකනකවිචිත්තෙ රථෙ උපනීතෙ තම්පි හරාපෙත්වා කත්තරරථකෙන ගච්ඡති, සුවණ්ණච්ඡත්තෙ ධාරියමානෙ තං අපනෙත්වා පණ්ණච්ඡත්තෙන ධාරියමානෙන. සො යාවජීවං දානාදීසු පුඤ්ඤෙසු එකම්පි අකත්වා කාලං කත්වා රොරුවනිරයෙ නිබ්බත්ති. තස්ස අපුත්තකං සාපතෙය්යං රාජබලං සත්තහි රත්තිදිවසෙහි රාජකුලං පවෙසෙසි. තස්මිං පවෙසිතෙ රාජා භුත්තපාතරාසො ජෙතවනං ගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා නිසින්නො ‘‘කිං, මහාරාජ, බුද්ධුපට්ඨානං න කරොසී’’ති වුත්තෙ ‘‘භන්තෙ, සාවත්ථියං ආගන්තුකසෙට්ඨිනො නාම කාලකතස්ස අස්සාමිකධනෙ අම්හාකං ඝරෙ ආහරියමානෙයෙව සත්ත රත්තිදිවසා ගතා, සො පන එතං ධනං ලභිත්වාපි නෙව අත්තනා පරිභුඤ්ජි, න පරෙසං අදාසි, රක්ඛසපරිග්ගහිතපොක්ඛරණී වියස්ස ¶ ධනං අහොසි, සො එකදිවසම්පි පණීතභොජනාදීනං රසං අනනුභවිත්වාව මරණමුඛං පවිට්ඨො, එවං මච්ඡරී අපුඤ්ඤසත්තො කිං කත්වා එත්තකං ධනං ලභි, කෙන චස්ස භොගෙසු චිත්තං න රමී’’ති සත්ථාරං පුච්ඡි. සත්ථා ‘‘මහාරාජ, ධනලාභො ච, ධනං ලද්ධා අපරිභුඤ්ජනකාරණඤ්ච තෙනෙව කත’’න්ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බාරාණසිසෙට්ඨි අස්සද්ධො අහොසි මච්ඡරී, න කස්සචි කිඤ්චි දෙති, න කඤ්චි සඞ්ගණ්හාති. සො එකදිවසං රාජුපට්ඨානං ගච්ඡන්තො තගරසිඛිං නාම පච්චෙකබුද්ධං පිණ්ඩාය චරන්තං දිස්වා වන්දිත්වා ‘‘ලද්ධා, භන්තෙ, භික්ඛා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘නනු චරාම මහාසෙට්ඨී’’ති වුත්තෙ පුරිසං ¶ ආණාපෙසි ‘‘ගච්ඡ, ඉමං අම්හාකං ඝරං ආනෙත්වා මම පල්ලඞ්කෙ නිසීදාපෙත්වා අම්හාකං පටියත්තභත්තස්ස පත්තං පූරෙත්වා දාපෙහී’’ති. සො පච්චෙකබුද්ධං ඝරං නෙත්වා නිසීදාපෙත්වා සෙට්ඨිභරියාය ආචික්ඛි. සා නානග්ගරසභත්තස්ස පත්තං පූරෙත්වා තස්ස අදාසි. සො භත්තං ගහෙත්වා සෙට්ඨිනිවෙසනා නික්ඛමිත්වා අන්තරවීථියං පටිපජ්ජි. සෙට්ඨි රාජකුලතො පච්චාගච්ඡන්තො තං දිස්වා වන්දිත්වා ‘‘ලද්ධං, භන්තෙ, භත්ත’’න්ති පුච්ඡි. ‘‘ලද්ධං මහාසෙට්ඨී’’ති. සො පත්තං ඔලොකෙත්වා චිත්තං පසාදෙතුං නාසක්ඛි ¶ , ‘‘ඉමං මෙ භත්තං දාසා වා කම්මකරා වා භුඤ්ජිත්වා දුක්කරම්පි කම්මං කරෙය්යුං, අහො වත මෙ ජානී’’ති අපරචෙතනං පරිපුණ්ණං කාතුං නාසක්ඛි. දානඤ්හි නාම තිස්සො චෙතනා පරිපුණ්ණං කාතුං සක්කොන්තස්සෙව මහප්ඵලං හොති.

‘‘පුබ්බෙව දානා සුමනා භවාම, දදම්පි වෙ අත්තමනා භවාම;

දත්වාපි වෙ නානුතප්පාම පච්ඡා, තස්මා හි අම්හං දහරා නමිය්යරෙ. (ජා. 1.10.95);

‘‘පුබ්බෙව දානා සුමනො, දදං චිත්තං පසාදයෙ;

දත්වා අත්තමනො හොති, එසා යඤ්ඤස්ස සම්පදා’’. (අ. නි. 6.37; පෙ. ව. 305);

ඉති, මහාරාජ, ආගන්තුකසෙට්ඨි තගරසිඛිපච්චෙකබුද්ධස්ස දින්නපච්චයෙන බහුං ධනං ලභි, දත්වා අපරචෙතනං පණීතං කාතුං අසමත්ථතාය භොගෙ භුඤ්ජිතුං නාසක්ඛීති. ‘‘පුත්තං පන කස්මා න ලභි, භන්තෙ’’ති? සත්ථා ‘‘පුත්තස්ස අලභනකාරණම්පි තෙනෙව කතං, මහාරාජා’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ ¶ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො අසීතිකොටිවිභවෙ සෙට්ඨිකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො මාතාපිතූනං අච්චයෙන කනිට්ඨං සඞ්ගණ්හිත්වා කුටුම්බං විචාරෙන්තො ඝරද්වාරෙ දානසාලං කාරෙත්වා මහාදානං පවත්තෙන්තො අගාරං අජ්ඣාවසි. අථස්ස එකො පුත්තො ජායි. සො තස්ස පදසා ගමනකාලෙ කාමෙසු ආදීනවං නෙක්ඛම්මෙ චානිසංසං දිස්වා සද්ධිං පුත්තදාරෙන සබ්බං ඝරවිභවං ¶ කනිට්ඨස්ස නිය්යාතෙත්වා ‘‘අප්පමත්තො දානං පවත්තෙහී’’ති ඔවාදං දත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා අභිඤ්ඤා ච සමාපත්තියො ච නිබ්බත්තෙත්වා හිමවන්තපදෙසෙ විහාසි. කනිට්ඨොපිස්ස එකං පුත්තං පටිලභි. සො තං වඩ්ඪන්තං දිස්වා චින්තෙසි ‘‘මම භාතු පුත්තෙ ජීවන්තෙ කුටුම්බං භින්දිත්වා ද්විධා භවිස්සති, භාතු පුත්තං මාරෙස්සාමී’’ති. අථ නං එකදිවසං නදියං ඔපිලාපෙත්වා මාරෙසි. තමෙනං න්හත්වා ආගතං භාතු ජායා ‘‘කුහිං මම පුත්තො’’ති පුච්ඡි. ‘‘නදියං උදකං කීළි, අථ නං උදකෙ විචිනන්තො නාද්දස’’න්ති. සා රොදිත්වා කන්දිත්වා තුණ්හී අහොසි.

බොධිසත්තො ¶ තං පවත්තිං ඤත්වා ‘‘ඉදං කිච්චං පාකටං කරිස්සාමී’’ති ආකාසෙනාගන්ත්වා බාරාණසියං ඔතරිත්වා සුනිවත්ථො සුපාරුතො තස්ස ඝරද්වාරෙ ඨත්වා දානසාලං අදිස්වා ‘‘දානසාලාපි ඉමිනා අසප්පුරිසෙන නාසිතා’’ති චින්තෙසි. කනිට්ඨො තස්ස ආගතභාවං ඤත්වා ආගන්ත්වා මහාසත්තං වන්දිත්වා පාසාදං ආරොපෙත්වා සුභොජනං භොජෙසි. සො භත්තකිච්චාවසානෙ සුඛකථාය නිසින්නො ‘‘දාරකො න පඤ්ඤායති, කහං නු ඛො’’ති පුච්ඡි. ‘‘මතො, භන්තෙ’’ති. ‘‘කෙන කාරණෙනා’’ති? ‘‘උදකකීළනට්ඨානෙ අසුකකාරණෙනාති න ජානාමී’’ති. ‘‘කිං ත්වං අසප්පුරිස න ජානිස්සසි, තයා කතකිච්චං මය්හං පාකටං, නනු ත්වං ඉමිනා නාම කාරණෙන තං මාරෙසි, කිං නු ත්වං රාජාදීනං වසෙන නස්සමානං ධනං රක්ඛිතුං සක්කුණෙය්යාසි, මය්හකසකුණස්ස ච තුය්හඤ්ච කිං නානාකරණ’’න්ති? අථස්ස මහාසත්තො බුද්ධලීළාය ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –

102.

‘‘සකුණො මය්හකො නාම, ගිරිසානුදරීචරො;

පක්කං පිප්ඵලිමාරුය්හ, ‘මය්හං මය්හ’න්ති කන්දති.

103.

‘‘තස්සෙවං ¶ විලපන්තස්ස, දිජසඞ්ඝා සමාගතා;

භුත්වාන පිප්ඵලිං යන්ති, විලපත්වෙව සො දිජො.

104.

‘‘එවමෙව ¶ ඉධෙකච්චො, සඞ්ඝරිත්වා බහුං ධනං;

නෙවත්තනො න ඤාතීනං, යථොධිං පටිපජ්ජති.

105.

‘‘න සො අච්ඡාදනං භත්තං, න මාලං න විලෙපනං;

අනුභොති සකිං කිඤ්චි, න සඞ්ගණ්හාති ඤාතකෙ.

106.

‘‘තස්සෙවං විලපන්තස්ස, මය්හං මය්හන්ති රක්ඛතො;

රාජානො අථ වා චොරා, දායාදා යෙව අප්පියා;

ධනමාදාය ගච්ඡන්ති, විලපත්වෙව සො නරො.

107.

‘‘ධීරො භොගෙ අධිගම්ම, සඞ්ගණ්හාති ච ඤාතකෙ;

තෙන සො කිත්තිං පප්පොති, පෙච්ච සග්ගෙ පමොදතී’’ති.

තත්ථ ¶ මය්හකොති ‘‘මය්හං මය්හ’’න්ති විරවනවසෙන එවංලද්ධනාමො. ගිරිසානුදරීසු චරතීති ගිරිසානුදරීචරො. පක්කං පිප්ඵලින්ති හිමවන්තපදෙසෙ එකං ඵලභරිතං පිප්ඵලිරුක්ඛං. කන්දතීති දිජගණෙ තං රුක්ඛං පරිවාරෙත්වා පක්කානි ඛාදන්තෙ වාරෙතුං ‘‘මය්හං මය්හ’’න්ති පරිදෙවන්තො විචරති. තස්සෙවං විලපන්තස්සාති තස්ස විලපන්තස්සෙව. භුත්වාන විප්ඵලිං යන්තීති තං පිප්ඵලිරුක්ඛං පරිභුඤ්ජිත්වා අඤ්ඤං ඵලසම්පන්නං රුක්ඛං ගච්ඡන්ති. විලපත්වෙවාති සො පන දිජො විලපතියෙව. යථොධින්ති යථාකොට්ඨාසං, මාතාපිතාභාතුභගිනීපුත්තධීතාදීනං උපභොගපරිභොගවසෙන යො යො කොට්ඨාසො දාතබ්බො, තං තං න දෙතීති අත්ථො.

සකින්ති එකවාරම්පි නානුභොති. ‘‘සක’’න්තිපි පාඨො, අත්තනො සන්තකම්පීති අත්ථො. න සඞ්ගණ්හාතීති භත්තච්ඡාදනබීජනඞ්ගලාදිදානවසෙන න සඞ්ගණ්හාති. විලපත්වෙව සො නරොති එතෙසු රාජාදීසු ධනං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තෙසු කෙවලං සො පුරිසො විලපතියෙව. ධීරොති පණ්ඩිතො. සඞ්ගණ්හාතීති අත්තනො සන්තිකං ආගතෙ දුබ්බලඤාතකෙ භත්තච්ඡාදනබීජනඞ්ගලාදිදානෙන සඞ්ගණ්හාති. තෙනාති සො පුරිසො තෙන ඤාතිසඞ්ගහෙන චතුපරිසමජ්ඣෙ කිත්තිඤ්ච අත්තනො වණ්ණභණනඤ්ච පාපුණාති, පෙච්ච සග්ගෙ දෙවනගරෙ පමොදති.

එවං ¶ මහාසත්තො තස්ස ධම්මං දෙසෙත්වා දානං පාකතිකං කාරෙත්වා හිමවන්තමෙව ගන්ත්වා අපරිහීනජ්ඣානො බ්රහ්මලොකූපගො අහොසි.

සත්ථා ¶ ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ‘‘ඉති ඛො, මහාරාජ, ආගන්තුකසෙට්ඨි භාතු පුත්තස්ස මාරිතත්තා එත්තකං කාලං නෙව පුත්තං, න ධීතරං අලභී’’ති වත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා කනිට්ඨො ආගන්තුකසෙට්ඨි අහොසි, ජෙට්ඨකො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

මය්හකජාතකවණ්ණනා පඤ්චමා.

[391] 6. විජ්ජාධරජාතකවණ්ණනා

දුබ්බණ්ණරූපන්ති ¶ ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො ලොකත්ථචරියං ආරබ්භ කථෙසි. වත්ථු මහාකණ්හජාතකෙ (ජා. 1.12.61 ආදයො) ආවි භවිස්සති. තදා පන සත්ථා ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපි තථාගතො ලොකත්ථචරියං චරියෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සක්කො අහොසි. තදා එකො විජ්ජාධරො විජ්ජං පරිවත්තෙත්වා අඩ්ඪරත්තසමයෙ ආගන්ත්වා බාරාණසිරඤ්ඤො අග්ගමහෙසියා සද්ධිං අතිචරති, තස්සා පරිචාරිකායො සඤ්ජානිංසු. සා සයමෙව රාජානං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘දෙව, එකො පුරිසො අඩ්ඪරත්තසමයෙ සිරිගබ්භං පවිසිත්වා මං දූසෙතී’’ති ආහ. ‘‘සක්ඛිස්සසි පන කිඤ්චි සඤ්ඤාණං කාතු’’න්ති? ‘‘සක්කොමි, දෙවා’’ති සා ජාතිහිඞ්ගුලිකපාතිං ආහරාපෙත්වා තස්ස පුරිසස්ස රත්තිං ආගන්ත්වා අභිරමිත්වා ගච්ඡන්තස්ස පිට්ඨියං පඤ්චඞ්ගුලිකං දත්වා පාතොව රඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා මනුස්සෙ ආණාපෙසි ‘‘ගච්ඡථ, සබ්බදිසාසු ඔලොකෙත්වා පිට්ඨියං කතජාතිහිඞ්ගුලපඤ්චඞ්ගුලිකපුරිසං ගණ්හථා’’ති. විජ්ජාධරොපි රත්තිං අනාචාරං කත්වා දිවා සුසානෙ සූරියං නමස්සන්තො එකපාදෙන තිට්ඨති. රාජපුරිසා තං දිස්වා පරිවාරයිංසු. සො ‘‘පාකටං මෙ කම්මං ජාත’’න්ති ¶ විජ්ජං පරිවත්තෙත්වා ආකාසෙන උප්පතිත්වා ගතො.

රාජා තං දිස්වා ආගතපුරිසෙ ‘‘අද්දසථා’’ති පුච්ඡි. ‘‘ආම, අද්දසාමා’’ති. ‘‘කො නාමෙසො’’ති? ‘‘පබ්බජිතො, දෙවා’’ති. ‘‘සො හි රත්තිං අනාචාරං කත්වා දිවා පබ්බජිතවෙසෙන වසති’’. රාජා ‘‘ඉමෙ දිවා සමණවෙසෙන චරිත්වා රත්තිං අනාචාරං කරොන්තී’’ති පබ්බජිතානං කුජ්ඣිත්වා මිච්ඡාගහණං ගහෙත්වා ‘‘මය්හං විජිතා ඉමෙ සබ්බෙ පබ්බජිතා පලායන්තු, දිට්ඨදිට්ඨට්ඨානෙ රාජාණං කරිස්සන්තූ’’ති භෙරිං චරාපෙසි. තියොජනසතිකා කාසිරට්ඨා පලායිත්වා සබ්බෙ පබ්බජිතා අඤ්ඤරාජධානියො අගමිංසු. සකලකාසිරට්ඨෙ මනුස්සානං ඔවාදදායකො ¶ එකොපි ධම්මිකසමණබ්රාහ්මණො නාහොසි. අනොවාදකා මනුස්සා ඵරුසා අහෙසුං, දානසීලවිමුඛා මතමතා යෙභුය්යෙන අපායෙ නිබ්බත්තිංසු, සග්ගෙ නිබ්බත්තනකා නාම නාහෙසුං.

සක්කො ¶ නවෙ දෙවපුත්තෙ අපස්සන්තො ‘‘කිං නු ඛො කාරණ’’න්ති ආවජ්ජෙත්වා විජ්ජාධරං නිස්සාය බාරාණසිරඤ්ඤා කුද්ධෙන මිච්ඡාගහණං ගහෙත්වා පබ්බජිතානං රට්ඨා පබ්බාජිතභාවං ඤත්වා ‘‘ඨපෙත්වා මං අඤ්ඤො ඉමස්ස රඤ්ඤො මිච්ඡාගහණං භින්දිතුං සමත්ථො නාම නත්ථි, රඤ්ඤො ච රට්ඨවාසීනඤ්ච අවස්සයො භවිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා නන්දමූලපබ්භාරෙ පච්චෙකබුද්ධානං සන්තිකං ගන්ත්වා වන්දිත්වා ‘‘භන්තෙ, මය්හං එකං මහල්ලකං පච්චෙකබුද්ධං දෙථ, කාසිරට්ඨං පසාදෙස්සාමී’’ති ආහ. සො සඞ්ඝත්ථෙරමෙව ලභි, අථස්ස පත්තචීවරං ගහෙත්වා තං පුරතො කත්වා සයං පච්ඡතො හුත්වා සිරස්මිං අඤ්ජලිං ඨපෙත්වා පච්චෙකබුද්ධං නමස්සන්තො උත්තමරූපධරො මාණවකො හුත්වා සකලනගරස්ස මත්ථකෙන තික්ඛත්තුං විචරිත්වා රාජද්වාරං ආගන්ත්වා ආකාසෙ අට්ඨාසි. අමච්චා රඤ්ඤො ආරොචෙසුං ‘‘දෙව, අභිරූපො මාණවකො එකං සමණං ආනෙත්වා රාජද්වාරෙ ¶ ආකාසෙ ඨිතො’’ති. රාජා ආසනා උට්ඨාය සීහපඤ්ජරෙ ඨත්වා ‘‘මාණවක, කස්මා ත්වං අභිරූපො සමානො එතස්ස විරූපස්ස සමණස්ස පත්තචීවරං ගහෙත්වා නමස්සමානො ඨිතො’’ති තෙන සද්ධිං සල්ලපන්තො පඨමං ගාථමාහ –

108.

‘‘දුබ්බණ්ණරූපං තුවමරියවණ්ණී, පුරක්ඛත්වා පඤ්ජලිකො නමස්සසි;

සෙය්යො නු තෙසො උදවා සරික්ඛො, නාමං පරස්සත්තනො චාපි බ්රූහී’’ති.

තත්ථ අරියවණ්ණීති සුන්දරරූපො. සෙය්යො නු තෙසොති එසො විරූපො පබ්බජිතො කිං නු තයා උත්තරිතරො, උදාහු සරික්ඛො. නාමං පරස්සත්තනො චාපීති එතස්ස පරස්ස ච අත්තනො ච නාමං බ්රූහීති පුච්ඡති.

අථ නං සක්කො ‘‘මහාරාජ, සමණා නාම ගරුට්ඨානියා, තෙන මෙ නාමං ලපිතුං න ලබ්භති, මය්හං පන තෙ නාමං කථෙස්සාමී’’ති වත්වා දුතියං ගාථමාහ –

109.

‘‘න නාමගොත්තං ගණ්හන්ති රාජ, සම්මග්ගතානුජ්ජුගතාන දෙවා;

අහඤ්ච තෙ නාමධෙය්යං වදාමි, සක්කොහමස්මී තිදසානමින්දො’’ති.

තත්ථ ¶ සම්මග්ගතානුජ්ජුගතාන දෙවාති මහාරාජ, සබ්බසඞ්ඛාරෙ යථා සභාවසරසවසෙන සම්මසිත්වා ¶ අග්ගඵලං අරහත්තං පත්තත්තා සම්මග්ගතානං, උජුනා ච අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන නිබ්බානං ගතත්තා උජුගතානං මහාඛීණාසවානං උපපත්තිදෙවෙහි උත්තරිතරානං විසුද්ධිදෙවානං උපපත්තිදෙවා නාමගොත්තං න ගණ්හන්ති. අහඤ්ච තෙ නාමධෙය්යන්ති අපිච අහං අත්තනො නාමධෙය්යං තුය්හං කථෙමි.

තං සුත්වා රාජා තතියගාථාය භික්ඛුනමස්සනෙ ආනිසංසං පුච්ඡි –

110.

‘‘යො දිස්වා භික්ඛුං චරණූපපන්නං, පුරක්ඛත්වා පඤ්ජලිකො නමස්සති;

පුච්ඡාමි ¶ තං දෙවරාජෙතමත්ථං, ඉතො චුතො කිං ලභතෙ සුඛං සො’’ති.

සක්කො චතුත්ථගාථාය කථෙසි –

111.

‘‘යො දිස්වා භික්ඛුං චරණූපපන්නං, පුරක්ඛත්වා පඤ්ජලිකො නමස්සති;

දිට්ඨෙව ධම්මෙ ලභතෙ පසංසං, සග්ගඤ්ච සො යාති සරීරභෙදා’’ති.

තත්ථ භික්ඛුන්ති භින්නකිලෙසං පරිසුද්ධපුග්ගලං. චරණූපපන්නන්ති සීලචරණෙන උපෙතං. දිට්ඨෙව ධම්මෙති න කෙවලං ඉතො චුතොයෙව, ඉමස්මිං පන අත්තභාවෙ සො පසංසං ලභති, පසංසාසුඛං වින්දතීති.

රාජා සක්කස්ස කථං සුත්වා අත්තනො මිච්ඡාගහණං භින්දිත්වා තුට්ඨමානසො පඤ්චමං ගාථමාහ –

112.

‘‘ලක්ඛී වත මෙ උදපාදි අජ්ජ, යං වාසවං භූතපතිද්දසාම;

භික්ඛුඤ්ච දිස්වාන තුවඤ්ච සක්ක, කාහාමි පුඤ්ඤානි අනප්පකානී’’ති.

තත්ථ ලක්ඛීති සිරී, පඤ්ඤාතිපි වදන්ති. ඉදං වුත්තං හොති – අජ්ජ මම තව වචනං සුණන්තස්සෙව කුසලාකුසලවිපාකජානනපඤ්ඤා උදපාදීති. යන්ති නිපාතමත්තං. භූතපතිද්දසාමාති භූතපතිං අද්දසාම.

තං ¶ සුත්වා සක්කො පණ්ඩිතස්ස ථුතිං කරොන්තො ඡට්ඨං ගාථමාහ –

113.

‘‘අද්ධා ¶ හවෙ සෙවිතබ්බා සපඤ්ඤා, බහුස්සුතා යෙ බහුඨානචින්තිනො;

භික්ඛුඤ්ච දිස්වාන මමඤ්ච රාජ, කරොහි පුඤ්ඤානි අනප්පකානී’’ති.

තත්ථ බහුඨානචින්තිනොති බහූනි කාරණානි චින්තනසමත්ථා.

තං ¶ සුත්වා රාජා ඔසානගාථමාහ –

114.

‘‘අක්කොධනො නිච්චපසන්නචිත්තො, සබ්බාතිථීයාචයොගො භවිත්වා;

නිහච්ච මානං අභිවාදයිස්සං, සුත්වාන දෙවින්ද සුභාසිතානී’’ති.

තත්ථ සබ්බාතිථීයාචයොගො භවිත්වාති සබ්බෙසං අතිථීනං ආගතානං ආගන්තුකානං යං යං තෙ යාචන්ති, තස්ස තස්ස යුත්තො අනුච්ඡවිකො භවිත්වා, සබ්බං තෙහි යාචිතයාචිතං දදමානොති අත්ථො. සුත්වාන දෙවින්ද සුභාසිතානීති තව සුභාසිතානි සුත්වා අහං එවරූපො භවිස්සාමීති වදති.

එවඤ්ච පන වත්වා පාසාදා ඔරුය්හ පච්චෙකබුද්ධං වන්දිත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. පච්චෙකබුද්ධො ආකාසෙ පල්ලඞ්කෙන නිසීදිත්වා ‘‘මහාරාජ, විජ්ජාධරො න සමණො, ත්වං ඉතො පට්ඨාය ‘අතුච්ඡො ලොකො, අත්ථි ධම්මිකසමණබ්රාහ්මණා’ති ඤත්වා දානං දෙහි, සීලං රක්ඛ, උපොසථකම්මං කරොහී’’ති රාජානං ඔවදි. සක්කොපි සක්කානුභාවෙන ආකාසෙ ඨත්වා ‘‘ඉතො පට්ඨාය අප්පමත්තා හොථා’’ති නාගරානං ඔවාදං දත්වා ‘‘පලාතා සමණබ්රාහ්මණා ආගච්ඡන්තූ’’ති භෙරිං චරාපෙසි. අථ තෙ උභොපි සකට්ඨානමෙව අගමංසු. රාජා තස්ස ඔවාදෙ ඨත්වා දානාදීනි පුඤ්ඤානි අකාසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා පච්චෙකබුද්ධො පරිනිබ්බුතො, රාජා ආනන්දො අහොසි, සක්කො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

විජ්ජාධරජාතකවණ්ණනා ඡට්ඨා.

[392] 7. සිඞ්ඝපුප්ඵජාතකවණ්ණනා

යමෙතන්ති ¶ ¶ ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. සො කිර ජෙතවනා නික්ඛමිත්වා කොසලරට්ඨෙ අඤ්ඤතරං අරඤ්ඤං නිස්සාය විහරන්තො එකදිවසං පදුමසරං ¶ ඔතරිත්වා සුපුප්ඵිතපදුමං දිස්වා අධොවාතෙ ඨත්වා උපසිඞ්ඝි. අථ නං තස්මිං වනෙ අධිවත්ථා දෙවතා ‘‘මාරිස, ත්වං ගන්ධථෙනො නාම, ඉදං තෙ එකං ථෙය්යඞ්ග’’න්ති සංවෙජෙසි. සො තාය සංවෙජිතො පුන ජෙතවනං ආගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා නිසින්නො ‘‘කහං භික්ඛු නිවුත්ථොසී’’ති පුට්ඨො ‘‘අසුකවනසණ්ඩෙ නාම, තත්ථ ච මං දෙවතා එවං නාම සංවෙජෙසී’’ති ආහ. අථ නං සත්ථා ‘‘න ඛො භික්ඛු පුප්ඵං උපසිඞ්ඝන්තො ත්වමෙව දෙවතාය සංවෙජිතො, පොරාණකපණ්ඩිතාපි සංවෙජිතපුබ්බා’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො එකස්මිං කාසිකගාමෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො තක්කසිලායං උග්ගහිතසිප්පො අපරභාගෙ ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා එකං පදුමසරං නිස්සාය උපවසන්තො එකදිවසං සරං ඔතරිත්වා සුපුප්ඵිතපදුමං උපසිඞ්ඝමානො අට්ඨාසි. අථ නං එකා දෙවධීතා රුක්ඛක්ඛන්ධවිවරෙ ඨත්වා සංවෙජයමානා පඨමං ගාථමාහ –

115.

‘‘යමෙතං වාරිජං පුප්ඵං, අදින්නං උපසිඞ්ඝසි;

එකඞ්ගමෙතං ථෙය්යානං, ගන්ධථෙනොසි මාරිසා’’ති.

තත්ථ එකඞ්ගමෙතන්ති එකකොට්ඨාසො එස.

තතො බොධිසත්තො දුතියං ගාථමාහ –

116.

‘‘න හරාමි න භඤ්ජාමි, ආරා සිඞ්ඝාමි වාරිජං;

අථ කෙන නු වණ්ණෙන, ගන්ධථෙනොති වුච්චතී’’ති.

තත්ථ ආරා සිඞ්ඝාමීති දූරෙ ඨිතො ඝායාමි. වණ්ණෙනාති කාරණෙන.

තස්මිං ¶ ඛණෙ එකො පුරිසො තස්මිං සරෙ භිසානි චෙව ඛණති, පුණ්ඩරීකානි ච භඤ්ජති ¶ . බොධිසත්තො තං දිස්වා ‘‘මං ආරා ඨත්වා උපසිඞ්ඝන්තං ‘චොරො’ති වදසි, එතං පුරිසං ¶ කස්මා න භණසී’’ති තාය සද්ධිං සල්ලපන්තො තතියං ගාථමාහ –

117.

‘‘යොයං භිසානි ඛණති, පුණ්ඩරීකානි භඤ්ජති;

එවං ආකිණ්ණකම්මන්තො, කස්මා එසො න වුච්චතී’’ති.

තත්ථ ආකිණ්ණකම්මන්තොති කක්ඛළකම්මන්තො දාරුණකම්මන්තො.

අථස්ස අවචනකාරණං ආචික්ඛන්තී දෙවතා චතුත්ථපඤ්චමගාථා අභාසි –

118.

‘‘ආකිණ්ණලුද්දො පුරිසො, ධාතිචෙලංව මක්ඛිතො;

තස්මිං මෙ වචනං නත්ථි, තඤ්චාරහාමි වත්තවෙ.

119.

‘‘අනඞ්ගණස්ස පොසස්ස, නිච්චං සුචිගවෙසිනො;

වාලග්ගමත්තං පාපස්ස, අබ්භාමත්තංව ඛායතී’’ති.

තත්ථ ධාතිචෙලංවාති ඛෙළසිඞ්ඝාණිකමුත්තගූථමක්ඛිතං ධාතිදාසියා නිවත්ථචෙලං විය අයං පාපමක්ඛිතොයෙව, තෙන කාරණෙන තස්මිං මම වචනං නත්ථි. තඤ්චාරහාමීති සමණා පන ඔවාදක්ඛමා හොන්ති පියසීලා, තස්මා තං අප්පමත්තකම්පි අයුත්තං කරොන්තං වත්තුං අරහාමි සමණාති. අනඞ්ගණස්සාති නිද්දොසස්ස තුම්හාදිසස්ස. අබ්භාමත්තංව ඛායතීති මහාමෙඝප්පමාණං හුත්වා උපට්ඨාති, ඉදානි කස්මා එවරූපං දොසං අබ්බොහාරිකං කරොසීති.

තාය පන සංවෙජිතො බොධිසත්තො සංවෙගප්පත්තො ඡට්ඨං ගාථමාහ –

120.

‘‘අද්ධා මං යක්ඛ ජානාසි, අථො මං අනුකම්පසි;

පුනපි යක්ඛ වජ්ජාසි, යදා පස්සසි එදිස’’න්ති.

තත්ථ යක්ඛාති දෙවතං ආලපති. වජ්ජාසීති වදෙය්යාසි. යදා පස්සසි එදිසන්ති යදා මම එවරූපං දොසං පස්සසි, තදා එවං මම වදෙය්යාසීති වදති.

අථස්ස ¶ ¶ සා දෙවධීතා සත්තමං ගාථමාහ –

121.

‘‘නෙව තං උපජීවාමි, නපි තෙ භතකාම්හසෙ;

ත්වමෙව භික්ඛු ජානෙය්ය, යෙන ගච්ඡෙය්ය සුග්ගති’’න්ති.

තත්ථ ¶ භතකාම්හසෙති තව භතිහතා කම්මකරාපි න හොම. කිංකාරණා තං සබ්බකාලං රක්ඛමානා විචරිස්සාමාති දීපෙති. යෙන ගච්ඡෙය්යාති භික්ඛු යෙන කම්මෙන ත්වං සුගතිං ගච්ඡෙය්යාසි, ත්වමෙව තං ජානෙය්යාසීති.

එවං සා තස්ස ඔවාදං දත්වා අත්තනො විමානමෙව පවිට්ඨා. බොධිසත්තොපි ඣානං නිබ්බත්තෙත්වා බ්රහ්මලොකපරායණො අහොසි.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ සො භික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි.

තදා දෙවධීතා උප්පලවණ්ණා අහොසි, තාපසො පන අහමෙව අහොසින්ති.

සිඞ්ඝපුප්ඵජාතකවණ්ණනා සත්තමා.

[393] 8. විඝාසාදජාතකවණ්ණනා

සුසුඛං වත ජීවන්තීති ඉදං සත්ථා පුබ්බාරාමෙ විහරන්තො කෙළිසීලකෙ භික්ඛූ ආරබ්භ කථෙසි. තෙසු හි මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරෙන පාසාදං කම්පෙත්වා සංවෙජිතෙසු ධම්මසභායං භික්ඛූ තෙසං අගුණං කථෙන්තා නිසීදිංසු. සත්ථා ආගන්ත්වා ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ඉමාය නාමා’’ති වුත්තෙ ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඉදානෙව, පුබ්බෙපෙතෙ කෙළිසීලකායෙවා’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො සක්කො අහොසි. අථ අඤ්ඤතරස්මිං කාසිකගාමෙ සත්ත භාතරො කාමෙසු දොසං දිස්වා නික්ඛමිත්වා ඉසිපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා මජ්ඣාරඤ්ඤෙ වසන්තා යොගෙ යොගං අකත්වා කායදළ්හීබහුලා හුත්වා නානප්පකාරං කීළං ¶ කීළන්තා ¶ චරිංසු. සක්කො දෙවරාජා ‘‘ඉමෙ සංවෙජෙස්සාමී’’ති සුකො හුත්වා තෙසං වසනට්ඨානං ආගන්ත්වා එකස්මිං රුක්ඛෙ නිලීයිත්වා තෙ සංවෙජෙන්තො පඨමං ගාථමාහ –

122.

‘‘සුසුඛං ¶ වත ජීවන්ති, යෙ ජනා විඝාසාදිනො;

දිට්ඨෙව ධම්මෙ පාසංසා, සම්පරායෙ ච සුග්ගතී’’ති.

තත්ථ විඝාසාදිනොති භුත්තාතිරෙකං භුඤ්ජන්තෙ සන්ධායාහ. දිට්ඨෙව ධම්මෙති යෙ එවරූපා, තෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ පාසංසා, සම්පරායෙ ච තෙසං සුගති හොති, සග්ගෙ උප්පජ්ජන්තීති අධිප්පායෙන වදති.

අථ තෙසු එකො තස්ස වචනං සුත්වා අවසෙසෙ ආමන්තෙත්වා දුතියං ගාථමාහ –

123.

‘‘සුකස්ස භාසමානස්ස, න නිසාමෙථ පණ්ඩිතා;

ඉදං සුණාථ සොදරියා, අම්හෙවායං පසංසතී’’ති.

තත්ථ භාසමානස්සාති මානුසිකාය වාචාය භණන්තස්ස. න නිසාමෙථාති න සුණාථ. ඉදං සුණාථාති ඉදමස්ස වචනං සුණාථ. සොදරියාති සමානෙ උදරෙ වුත්ථභාවෙන තෙ ආලපන්තො ආහ.

අථ නෙ පටික්ඛිපන්තො සුකො තතියං ගාථමාහ –

124.

‘‘නාහං තුම්හෙ පසංසාමි, කුණපාදා සුණාථ මෙ;

උච්ඡිට්ඨභොජිනො තුම්හෙ, න තුම්හෙ විඝාසාදිනො’’ති.

තත්ථ කුණපාදාති කුණපඛාදකාති තෙ ආලපති.

තෙ තස්ස වචනං සුත්වා සබ්බෙපි චතුත්ථං ගාථමාහංසු –

125.

‘‘සත්තවස්සා පබ්බජිතා, මජ්ඣාරඤ්ඤෙ සිඛණ්ඩිනො;

විඝාසෙනෙව යාපෙන්තා, මයඤ්චෙ භොතො ගාරය්හා;

කෙ නු භොතො පසංසියා’’ති.

තත්ථ ¶ සිඛණ්ඩිනොති චූළාය සමන්නාගතා. විඝාසෙනෙවාති එත්තකං කාලං සත්ත වස්සානි සීහබ්යග්ඝවිඝාසෙනෙව යාපෙන්තා යදි භොතො ගාරය්හා, අථ කෙ නු තෙ පසංසියාති.

තෙ ¶ ලජ්ජාපෙන්තො මහාසත්තො පඤ්චමං ගාථමාහ –

126.

‘‘තුම්හෙ සීහානං බ්යග්ඝානං, වාළානඤ්චාවසිට්ඨකං;

උච්ඡිට්ඨෙනෙව යාපෙන්තා, මඤ්ඤිව්හො විඝාසාදිනො’’ති.

තත්ථ වාළානඤ්චාවසිට්ඨකන්ති සෙසවාළමිගානඤ්ච අවසිට්ඨකං උච්ඡිට්ඨභොජනං.

තං ¶ සුත්වා තාපසා ‘‘සචෙ මයං න විඝාසාදා, අථ කෙ චරහි තෙ විඝාසාදා’’ති? අථ තෙසං සො තමත්ථං ආචික්ඛන්තො ඡට්ඨං ගාථමාහ –

127.

‘‘යෙ බ්රාහ්මණස්ස සමණස්ස, අඤ්ඤස්ස වා වනිබ්බිනො;

දත්වාව සෙසං භුඤ්ජන්ති, තෙ ජනා විඝාසාදිනො’’ති.

තත්ථ වනිබ්බිනොති තං තං භණ්ඩං යාචනකස්ස. එවං තෙ ලජ්ජාපෙත්වා මහාසත්තො සකට්ඨානමෙව ගතො.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා ජාතකං සමොධානෙසි – ‘‘තදා සත්ත භාතරො ඉමෙ කෙළිසීලකා භික්ඛූ අහෙසුං, සක්කො පන අහමෙව අහොසි’’න්ති.

විඝාසාදජාතකවණ්ණනා අට්ඨමා.

[394] 9. වට්ටකජාතකවණ්ණනා

පණීතන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං ලොලභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. තඤ්හි සත්ථා ‘‘සච්චං කිර ත්වං භික්ඛු ලොලො’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘න ඛො භික්ඛු ඉදානෙව ලොලො, පුබ්බෙපි ත්වං ලොලොයෙව, ලොලතාය පන බාරාණසියං හත්ථිගවාස්සපුරිසකුණපෙහි ¶ අතිත්තො ‘ඉතො උත්තරිතරං ලභිස්සාමී’ති අරඤ්ඤං පවිට්ඨොසී’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො වට්ටකයොනියං නිබ්බත්තිත්වා අරඤ්ඤෙ ලූඛතිණබීජාහාරො වසි. තදා බාරාණසියං එකො ලොලකාකො හත්ථිකුණපාදීහි අතිත්තො ‘‘ඉතො උත්තරිතරං ලභිස්සාමී’’ති අරඤ්ඤං පවිසිත්වා ඵලාඵලං ඛාදන්තො බොධිසත්තං ¶ දිස්වා ‘‘අයං වට්ටකො අතිවිය ථූලසරීරො, මධුරං ගොචරං ඛාදති මඤ්ඤෙ, එතස්ස ගොචරං පුච්ඡිත්වා තං ඛාදිත්වා අහම්පි ථූලො භවිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා බොධිසත්තස්ස උපරිභාගෙ සාඛාය නිලීයිත්වා බොධිසත්තං පුච්ඡි ‘‘භො වට්ටක, කිං නාම පණීතාහාරං භුඤ්ජසි, ථූලසරීරො අහොසී’’ති? බොධිසත්තො ¶ තෙන පුච්ඡිතො තෙන සද්ධිං පටිසන්ථාරං කරොන්තො පඨමං ගාථමාහ –

128.

‘‘පණීතං භුඤ්ජසෙ භත්තං, සප්පිතෙලඤ්ච මාතුල;

අථ කෙන නු වණ්ණෙන, කිසො ත්වමසි වායසා’’ති.

තත්ථ භත්තන්ති මනුස්සානං භොජනනියාමෙන පටියාදිතභත්තං. මාතුලාති තං පියසමුදාචාරෙන ආලපති. කිසොති අප්පමංසලොහිතො.

තස්ස වචනං සුත්වා කාකො තිස්සො ගාථා අභාසි –

129.

‘‘අමිත්තමජ්ඣෙ වසතො, තෙසු ආමිසමෙසතො;

නිච්චං උබ්බිග්ගහදයස්ස, කුතො කාකස්ස දළ්හියං.

130.

‘‘නිච්චං උබ්බෙගිනො කාකා, ධඞ්කා පාපෙන කම්මුනා;

ලද්ධො පිණ්ඩො න පීණෙති, කිසො තෙනස්මි වට්ටක.

131.

‘‘ලූඛානි තිණබීජානි, අප්පස්නෙහානි භුඤ්ජසි;

අථ කෙන නු වණ්ණෙන, ථූලො ත්වමසි වට්ටකා’’ති.

තත්ථ දළ්හියන්ති එවරූපස්ස මය්හං කාකස්ස කුතො දළ්හීභාවො, කුතො ථූලන්ති අත්ථො. උබ්බෙගිනොති ¶ උබ්බෙගවන්තො. ධඞ්කාති කාකානමෙව නාමං. පාපෙන කම්මුනා ලද්ධොති කාකෙන මනුස්සසන්තකවිලුම්පනසඞ්ඛාතෙන පාපෙන කම්මෙන ලද්ධො පිණ්ඩො. න පීණෙතීති න තප්පෙති. තෙනස්මීති තෙන කාරණෙනාහං කිසො අස්මි. අප්පස්නෙහානීති මන්දොජානි. ඉදං කාකො බොධිසත්තං ‘‘පණීතභොජනං ඛාදතී’’ති සඤ්ඤී හුත්වාපි වට්ටකානං ගහිතගොචරං පුච්ඡන්තො ආහ.

තං සුත්වා බොධිසත්තො අත්තනො ථූලභාවකාරණං කථෙන්තො ඉමා ගාථා අභාසි –

132.

‘‘අප්පිච්ඡා ¶ අප්පචින්තාය, අදූරගමනෙන ච;

ලද්ධාලද්ධෙන යාපෙන්තො, ථූලො තෙනස්මි වායස.

133.

‘‘අප්පිච්ඡස්ස හි පොසස්ස, අප්පචින්තසුඛස්ස ච;

සුසඞ්ගහිතමානස්ස, වුත්තී සුසමුදානයා’’ති.

තත්ථ අප්පිච්ඡාති ආහාරෙසු අප්පිච්ඡතාය නිත්තණ්හතාය, කෙවලං සරීරයාපනවසෙනෙව ආහාරාහරණතායාති අත්ථො. අප්පචින්තායාති ‘‘අජ්ජ කහං ආහාරං ¶ ලභිස්සාමි, ස්වෙ කහ’’න්ති එවං ආහාරචින්තාය අභාවෙන. අදූරගමනෙන චාති ‘‘අසුකස්මිං නාම ඨානෙ මධුරං ලභිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා අවිදූරගමනෙන ච. ලද්ධාලද්ධෙනාති ලූඛං වා හොතු පණීතං වා, යං ලද්ධං, තෙනෙව. ථූලො තෙනස්මීති තෙන චතුබ්බිධෙන කාරණෙන ථූලො අස්මි. වායසාති කාකං ආලපති. අප්පචින්තසුඛස්සාති ආහාරචින්තාරහිතානං අප්පචින්තානමරියානං සුඛං අස්සත්ථීති අප්පචින්තසුඛො, තස්ස තාදිසෙන සුඛෙන සමන්නාගතස්ස. සුසඞ්ගහිතමානස්සාති ‘‘එත්තකං භුඤ්ජිත්වා ජීරාපෙතුං සක්ඛිස්සාමී’’ති එවං සුට්ඨු සඞ්ගහිතාහාරමානස්ස. වුත්තී සුසමුදානයාති එවරූපස්ස පුග්ගලස්ස ජීවිතවුත්ති සුඛෙන සක්කා සමුදානෙතුං සුසමුදානයා සුනිබ්බත්තියා.

සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ ලොලභික්ඛු සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි.

තදා කාකො ලොලභික්ඛු අහොසි, වට්ටකො පන අහමෙව අහොසින්ති.

වට්ටකජාතකවණ්ණනා නවමා.

[395] 10. පාරාවතජාතකවණ්ණනා

චිරස්සං ¶ වත පස්සාමීති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො ලොලභික්ඛුංයෙව ආරබ්භ කථෙසි. පච්චුප්පන්නවත්ථු හෙට්ඨා වුත්තනයමෙව.

අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ බොධිසත්තො පාරාවතො හුත්වා බාරාණසිසෙට්ඨිනො මහානසෙ නීළපච්ඡියං වසති. කාකොපි ¶ තෙන සද්ධිං විස්සාසං කත්වා තත්ථෙව වසතීති සබ්බං විත්ථාරෙතබ්බං. භත්තකාරකො කාකපත්තානි ලුඤ්චිත්වා පිට්ඨෙන තං මක්ඛෙත්වා එකං කපාලඛණ්ඩං විජ්ඣිත්වා කණ්ඨෙ පිළන්ධිත්වා පච්ඡියං පක්ඛිපි. බොධිසත්තො අරඤ්ඤතො ආගන්ත්වා තං දිස්වා පරිහාසං කරොන්තො පඨමං ගාථමාහ –

134.

‘‘චිරස්සං වත පස්සාමි, සහායං මණිධාරිනං;

සුකතා මස්සුකුත්තියා, සොභතෙ වත මෙ සඛා’’ති.

තත්ථ මස්සුකුත්තියාති ඉමාය මස්සුකිරියාය.

තං ¶ සුත්වා කාකො දුතියං ගාථමාහ –

135.

‘‘පරූළ්හකච්ඡනඛලොමො, අහං කම්මෙසු බ්යාවටො;

චිරස්සං න්හාපිතං ලද්ධා, ලොමං තං අජ්ජ හාරයි’’න්ති.

තත්ථ අහං කම්මෙසු බ්යාවටොති අහං සම්ම පාරාවත, රාජකම්මෙසු බ්යාවටො ඔකාසං අලභන්තො පරූළ්හකච්ඡනඛලොමො අහොසින්ති වදති. අජ්ජ හාරයින්ති අජ්ජ හාරෙසිං.

තතො බොධිසත්තො තතියං ගාථමාහ –

136.

‘‘යං නු ලොමං අහාරෙසි, දුල්ලභං ලද්ධ කප්පකං;

අථ කිඤ්චරහි තෙ සම්ම, කණ්ඨෙ කිණිකිණායතී’’ති.

තස්සත්ථො ¶ – යං තාව දුල්ලභං කප්පකං ලභිත්වා ලොමං හරාපෙසි, තං හරාපය, අථ කිඤ්චරහි තෙ වයස්ස ඉදං කණ්ඨෙ කිණිකිණායතීති.

තතො කාකො ද්වෙ ගාථා අභාසි –

137.

‘‘මනුස්සසුඛුමාලානං, මණි කණ්ඨෙසු ලම්බති;

තෙසාහං අනුසික්ඛාමි, මා ත්වං මඤ්ඤි දවා කතං.

138.

‘‘සචෙපිමං පිහයසි, මස්සුකුත්තිං සුකාරිතං;

කාරයිස්සාමි තෙ සම්ම, මණිඤ්චාපි දදාමි තෙ’’ති.

තත්ථ මණීති එවරූපානං මනුස්සානං එකං මණිරතනං කණ්ඨෙසු ලම්බති. තෙසාහන්ති තෙසං අහං. මා ත්වං මඤ්ඤීති ත්වං පන ‘‘එතං මයා දවා කත’’න්ති ¶ මා මඤ්ඤි. සචෙපිමං පිහයසීති සචෙ ඉමං මම කතං මස්සුකුත්තිං ත්වං ඉච්ඡසි.

තං සුත්වා බොධිසත්තො ඡට්ඨං ගාථමාහ –

139.

‘‘ත්වඤ්ඤෙව මණිනා ඡන්නො, සුකතාය ච මස්සුයා;

ආමන්ත ඛො තං ගච්ඡාමි, පියං මෙ තවදස්සන’’න්ති.

තත්ථ මණිනාති මණිනො, අයමෙව වා පාඨො. ඉදං වුත්තං හොති – සම්ම වායස, ත්වඤ්ඤෙව ඉමස්ස මණිනො අනුච්ඡවිකො ඉමිස්සා ච සුකතාය මස්සුයා ¶ , මම පන තව අදස්සනමෙව පියං, තස්මා තං ආමන්තයිත්වා ගච්ඡාමීති.

එවඤ්ච පන වත්වා බොධිසත්තො උප්පතිත්වා අඤ්ඤත්ථ ගතො. කාකො තත්ථෙව ජීවිතක්ඛයං පත්තො.

සත්ථා ¶ ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙසි, සච්චපරියොසානෙ ලොලභික්ඛු අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨහි. තදා කාකො ලොලභික්ඛු අහොසි, පාරාවතො පන අහමෙව අහොසින්ති.

පාරාවතජාතකවණ්ණනා දසමා.

ඛරපුත්තවග්ගො දුතියො නිට්ඨිතො.

ජාතකුද්දානං –

අවාරියං සෙතකෙතු, දරීමුඛඤ්ච නෙරු ච;

ආසඞ්කමිගාලොපඤ්ච, කාළකණ්ණී ච කුක්කුටං.

ධම්මධජඤ්ච නන්දියං, ඛරපුත්තං සූචි චෙව;

තුණ්ඩිලං සොණ්ණකක්කටං, මය්හකං විජ්ජාධරඤ්චෙව.

සිඞ්ඝපුප්ඵං විඝාසාදං, වට්ටකඤ්ච පාරාවතං;

සඞ්ගායිංසු මහාථෙරා, ඡක්කෙ වීසති ජාතකෙ.

ඡක්කනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.