අට්ඨකථා > සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) > ඛුද්දකනිකාය (අට්ඨකථා) > ජාතක-අට්ඨකථා-5

📜

20. සත්තතිනිපාතො

[531] 1. කුසජාතකවණ්ණනා

ඉදං ¶ ¶ තෙ රට්ඨන්ති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො උක්කණ්ඨිතභික්ඛුං ආරබ්භ කථෙසි. එකො කිර සාවත්ථිවාසී කුලපුත්තො සාසනෙ උරං දත්වා පබ්බජිතො එකදිවසං සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරන්තො එකං අලඞ්කතඉත්ථිං දිස්වා සුභනිමිත්තග්ගාහවසෙන ඔලොකෙත්වා කිලෙසාභිභූතො අනභිරතො විහාසි දීඝකෙසනඛො කිලිට්ඨචීවරො උප්පණ්ඩුප්පණ්ඩුකජාතො ධමනීසන්ථතගත්තො. යථා හි දෙවලොකා චවනධම්මානං දෙවපුත්තානං පඤ්ච පුබ්බනිමිත්තානි පඤ්ඤායන්ති, මාලා මිලායන්ති, වත්ථානි කිලිස්සන්ති, සරීරෙ දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමති, උභොහි කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චන්ති, දෙවො දෙවාසනෙ නාභිරමති, එවමෙව සාසනා චවනධම්මානං උක්කණ්ඨිතභික්ඛූනං පඤ්ච පුබ්බනිමිත්තානි පඤ්ඤායන්ති, සද්ධාපුප්ඵානි මිලායන්ති, සීලවත්ථානි කිලිස්සන්ති, සරීරෙ මඞ්කුතාය චෙව අයසවසෙන ච දුබ්බණ්ණියං ඔක්කමති, කිලෙසසෙදා මුච්චන්ති, අරඤ්ඤරුක්ඛමූලසුඤ්ඤාගාරෙසු නාභිරමන්ති. තස්සපි තානි පඤ්ඤායිංසු. අථ නං භික්ඛූ සත්ථු සන්තිකං නෙත්වා ‘‘අයං, භන්තෙ, උක්කණ්ඨිතො’’ති දස්සෙසුං. සත්ථා ‘‘සච්චං කිර ත්වං, භික්ඛු, උක්කණ්ඨිතොසී’’ති තං පුච්ඡිත්වා ‘‘සච්චං, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘මා, භික්ඛු, කිලෙසවසිකො හොහි, මාතුගාමො නාමෙස පාපො, තස්මිං පටිබද්ධචිත්තතං විනොදෙහි, සාසනෙ අභිරම, මාතුගාමෙ පටිබද්ධචිත්තතාය හි තෙජවන්තොපි පොරාණකපණ්ඩිතා නිත්තෙජා හුත්වා අනයබ්යසනං පාපුණිංසූ’’ති වත්වා අතීතං ආහරි.

අතීතෙ මල්ලරට්ඨෙ කුසාවතීරාජධානියං ඔක්කාකො නාම රාජා ධම්මෙන සමෙන රජ්ජං කාරෙසි. තස්ස සොළසන්නං ඉත්ථිසහස්සානං ජෙට්ඨිකා ¶ ¶ සීලවතී නාම අග්ගමහෙසී අහොසි, සා නෙව පුත්තං, න ධීතරං ලභි. අථස්ස නාගරා චෙව රට්ඨවාසිනො ච රාජනිවෙසනද්වාරෙ සන්නිපතිත්වා ‘‘රට්ඨං නස්සිස්සති, රට්ඨං නස්සිස්සතී’’ති උපක්කොසිංසු. රාජා සීහපඤ්ජරං උග්ඝාටෙත්වා ‘‘මයි රජ්ජං කාරෙන්තෙ අධම්මකාරො නාම නත්ථි, කස්මා උපක්කොසථා’’ති පුච්ඡි. ‘‘සච්චං, දෙව, අධම්මකාරො නාම නත්ථි, අපිච වංසානුරක්ඛකො ¶ පන වො පුත්තො නත්ථි, අඤ්ඤො ¶ රජ්ජං ගහෙත්වා රට්ඨං නාසෙස්සති, තස්මා ධම්මෙන රජ්ජං කාරෙතුං සමත්ථං පුත්තං පත්ථෙථා’’ති. ‘‘පුත්තං පත්ථෙන්තො කිං කරොමී’’ති? ‘‘පඨමං තාව එකං සත්තාහං චුල්ලනාටකං ධම්මනාටකං කත්වා විස්සජ්ජෙථ, සචෙ සා පුත්තං ලභිස්සති, සාධු, නො චෙ, අථ මජ්ඣිමනාටකං විස්සජ්ජෙථ, තතො ජෙට්ඨනාටකං, අවස්සං එත්තකාසු ඉත්ථීසු එකා පුඤ්ඤවතී පුත්තං ලභිස්සතී’’ති. රාජා තෙසං වචනෙන තථා කත්වා සත්ත දිවසෙ යථාසුඛං අභිරමිත්වා ආගතාගතං පුච්ඡි – ‘‘කච්චි වො පුත්තො ලද්ධො’’ති? සබ්බා ‘‘න ලභාම, දෙවා’’ති ආහංසු. රාජා ‘‘න මෙ පුත්තො උප්පජ්ජිස්සතී’’ති අනත්තමනො අහොසි. නාගරා පුන තථෙව උපක්කොසිංසු. රාජා ‘‘කිං උපක්කොසථ, මයා තුම්හාකං වචනෙන නාටකානි විස්සට්ඨානි, එකාපි පුත්තං න ලභති, ඉදානි කිං කරොමා’’ති ආහ. ‘‘දෙව, එතා දුස්සීලා භවිස්සන්ති නිප්පුඤ්ඤා, නත්ථි එතාසං පුත්තලාභාය පුඤ්ඤං, තුම්හෙ එතාසු පුත්තං අලභන්තීසුපි මා අප්පොස්සුක්කතං ආපජ්ජථ, අග්ගමහෙසී වො සීලවතී දෙවී සීලසම්පන්නා, තං විස්සජ්ජෙථ, තස්සා පුත්තො උප්පජ්ජිස්සතී’’ති.

සො ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා ‘‘ඉතො කිර සත්තමෙ දිවසෙ රාජා සීලවතිං දෙවිං ධම්මනාටකං කත්වා විස්සජ්ජෙස්සති, පුරිසා සන්නිපතන්තූ’’ති භෙරිං චරාපෙත්වා සත්තමෙ දිවසෙ දෙවිං අලඞ්කාරාපෙත්වා රාජනිවෙසනා ඔතාරෙත්වා විස්සජ්ජෙසි. තස්සා සීලතෙජෙන සක්කස්ස භවනං උණ්හාකාරං දස්සෙසි. සක්කො ‘‘කිං නු ඛො’’ති ආවජ්ජෙන්තො දෙවියා පුත්තපත්ථනභාවං ඤත්වා ‘‘එතිස්සා මයා පුත්තං ¶ දාතුං වට්ටති, අත්ථි නු ඛො දෙවලොකෙ එතිස්සා අනුච්ඡවිකො පුත්තො’’ති උපධාරෙන්තො බොධිසත්තං අද්දස. සො කිර තදා තාවතිංසභවනෙ ආයුං ඛෙපෙත්වා උපරිදෙවලොකෙ නිබ්බත්තිතුකාමො අහොසි. සක්කො තස්ස විමානද්වාරං ගන්ත්වා තං පක්කොසිත්වා, ‘‘මාරිස, තයා මනුස්සලොකං ගන්ත්වා ඔක්කාකරඤ්ඤො අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිම්හි පටිසන්ධිං ගණ්හිතුං වට්ටතී’’ති සම්පටිච්ඡාපෙත්වා අපරම්පි දෙවපුත්තං ‘‘ත්වම්පි එතිස්සා එව පුත්තො භවිස්සසී’’ති වත්වා ‘‘මා ඛො පනස්සා කොචි සීලං භින්දතූ’’ති මහල්ලකබ්රාහ්මණවෙසෙන රඤ්ඤො නිවෙසනද්වාරං අගමාසි.

මහාජනොපි න්හාතො අලඞ්කතො ‘‘අහං දෙවිං ගණ්හිස්සාමි, අහං දෙවිං ගණ්හිස්සාමී’’ති රාජද්වාරෙ සන්නිපතිත්වා සක්කඤ්ච දිස්වා ‘‘ත්වං කස්මා ආගතොසී’’ති ¶ පරිහාසමකාසි. සක්කො ‘‘කිං මං තුම්හෙ ගරහථ, සචෙපි මෙ සරීරං ජිණ්ණං, රාගො පන න ජීරති, සචෙ සීලවතිං ලභිස්සාමි, ආදාය නං ගමිස්සාමීති ආගතොම්හී’’ති වත්වා අත්තනො ආනුභාවෙන සබ්බෙසං පුරතොව අට්ඨාසි. අඤ්ඤො කොචි තස්ස තෙජෙන පුරතො භවිතුං නාසක්ඛි. සො තං සබ්බාලඞ්කාරපටිමණ්ඩිතං නිවෙසනා නික්ඛමන්තිඤ්ඤෙව හත්ථෙ ගහෙත්වා පක්කාමි. අථ නං තත්ථ තත්ථ ඨිතා ¶ ගරහිංසු ‘‘පස්සථ, භො, මහල්ලකබ්රාහ්මණො එවං උත්තමරූපධරං දෙවිං ආදාය ගච්ඡති, අත්තනො යුත්තං න ජානාතී’’ති. දෙවීපි ‘‘මහල්ලකො මං ගහෙත්වා ගච්ඡතී’’ති න අට්ටීයති න හරායති. රාජාපි වාතපානෙ ඨත්වා ‘‘කො නු ඛො දෙවිං ගහෙත්වා ගච්ඡතී’’ති ඔලොකෙන්තො තං දිස්වා අනත්තමනො අහොසි.

සක්කො තං ආදාය නගරද්වාරතො නික්ඛමිත්වා ද්වාරසමීපෙ එකං ඝරං මාපෙසි විවටද්වාරං පඤ්ඤත්තකට්ඨත්ථරිකං. අථ නං සා ‘‘ඉදං තෙ නිවෙසන’’න්ති පුච්ඡි. සො ‘‘ආම, භද්දෙ, පුබ්බෙ පනාහං එකො, ඉදානිම්හා මයං ද්වෙ ජනා, අහං භික්ඛාය චරිත්වා තණ්ඩුලාදීනි ආහරිස්සාමි, ත්වං ඉමිස්සා කට්ඨත්ථරිකාය නිපජ්ජාහී’’ති වත්වා තං මුදුනා හත්ථෙන පරාමසන්තො ¶ දිබ්බසම්ඵස්සං ඵරාපෙත්වා තත්ථ නිපජ්ජාපෙසි. සා දිබ්බසම්ඵස්සඵරණෙන සඤ්ඤං විස්සජ්ජෙසි. අථ නං අත්තනො ආනුභාවෙන තාවතිංසභවනං නෙත්වා අලඞ්කතවිමානෙ දිබ්බසයනෙ නිපජ්ජාපෙසි. සා සත්තමෙ දිවසෙ පබුජ්ඣිත්වා තං සම්පත්තිං දිස්වා ‘‘න සො බ්රාහ්මණො මනුස්සො, සක්කො භවිස්සතී’’ති අඤ්ඤාසි. සක්කොපි තස්මිං සමයෙ පාරිච්ඡත්තකමූලෙ දිබ්බනාටකපරිවුතො නිසින්නො අහොසි. සා සයනා උට්ඨාය තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. අථ නං සක්කො ‘‘වරං තෙ, දෙවි, දදාමි, ගණ්හාහී’’ති ආහ. ‘‘තෙන හි, දෙව, එකං පුත්තං මෙ දෙහී’’ති. ‘‘දෙවි, තිට්ඨතු එකො පුත්තො, අහං තෙ ද්වෙ පුත්තෙ දස්සාමි. තෙසු පන එකො පඤ්ඤවා භවිස්සති විරූපවා, එකො රූපවා න පඤ්ඤවා. තෙසු කතරං පඨමං ඉච්ඡසී’’ති? ‘‘පඤ්ඤවන්තං, දෙවා’’ති. සො ‘‘සාධූ’’ති වත්වා තස්සා කුසතිණං දිබ්බවත්ථං දිබ්බචන්දනං පාරිච්ඡත්තකපුප්ඵං කොකනුදඤ්ච නාම වීණං දත්වා තං ආදාය රඤ්ඤො සයනඝරං පවිසිත්වා රඤ්ඤා සද්ධිං එකසයනෙ නිපජ්ජාපෙත්වා අඞ්ගුට්ඨකෙන තස්සා නාභිං පරාමසි. තස්මිං ඛණෙ ¶ බොධිසත්තො තස්සා කුච්ඡිම්හි පටිසන්ධිං ගණ්හි. සක්කොපි සකට්ඨානමෙව ගතො. පණ්ඩිතා දෙවී ගබ්භස්ස පතිට්ඨිතභාවං ජානි.

අථ නං පබුද්ධො රාජා දිස්වා, ‘‘දෙවි, කෙන නීතාසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘සක්කෙන, දෙවා’’ති. ‘‘අහං පච්චක්ඛතො එකං මහල්ලකබ්රාහ්මණං තං ආදාය ගච්ඡන්තං අද්දසං, කස්මා මං වඤ්චෙසී’’ති? ‘‘සද්දහථ, දෙව, සක්කො මං ගහෙත්වා දෙවලොකං නෙසී’’ති. ‘‘න සද්දහාමි, දෙවී’’ති. අථස්ස සා සක්කදත්තියං කුසතිණං දස්සෙත්වා ‘‘සද්දහථා’’ති ආහ. රාජා ‘‘කුසතිණං නාම යතො කුතොචි ලබ්භතී’’ති න සද්දහි. අථස්ස සා දිබ්බවත්ථාදීනි දස්සෙසි. රාජා තානි දිස්වා සද්දහිත්වා, ‘‘භද්දෙ, සක්කො තාව තං නෙතු, පුත්තො පන තෙ ලද්ධො’’ති පුච්ඡි. ‘‘ලද්ධො මහාරාජ, ගබ්භො මෙ පතිට්ඨිතො’’ති. සො තුට්ඨො තස්සා ගබ්භපරිහාරං අදාසි ¶ . සා දසමාසච්චයෙන පුත්තං විජායි, තස්ස අඤ්ඤං නාමං අකත්වා කුසතිණනාමමෙව ¶ අකංසු. කුසකුමාරස්ස පදසා ගමනකාලෙ ඉතරො දෙවපුත්තො තස්සා කුච්ඡියං පටිසන්ධිං ගණ්හි. සා දසමාසෙ පරිපුණ්ණෙ පුත්තං විජායි, තස්ස ‘‘ජයම්පතී’’ති නාමං කරිංසු. තෙ මහන්තෙන යසෙන වඩ්ඪිංසු. බොධිසත්තො පඤ්ඤවා ආචරියස්ස සන්තිකෙ කිඤ්චි සිප්පං අනුග්ගහෙත්වා අත්තනොව පඤ්ඤාය සබ්බසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං පාපුණි.

අථස්ස සොළසවස්සකාලෙ රාජා රජ්ජං දාතුකාමො දෙවිං ආමන්තෙත්වා ‘‘භද්දෙ, පුත්තස්ස තෙ රජ්ජං දත්වා නාටකානි උපට්ඨපෙස්සාම, මයං ජීවන්තායෙව නං රජ්ජෙ පතිට්ඨිතං පස්සිස්සාම, සකලජම්බුදීපෙ ඛො පන යස්ස රඤ්ඤො ධීතරං ඉච්ඡති, තමස්ස ආනෙත්වා අග්ගමහෙසිං කරිස්සාම, චිත්තමස්ස ජානාහි, කතරං රාජධීතරං රොචෙසී’’ති ආහ. සා ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා ‘‘කුමාරස්ස ඉමං පවත්තිං ආරොචෙත්වා චිත්තං ජානාහී’’ති එකං පරිචාරිකං පෙසෙසි. සා ගන්ත්වා තස්ස තං පවත්තිං ආරොචෙසි. තං සුත්වා මහාසත්තො චින්තෙසි – ‘‘අහං න රූපවා, රූපසම්පන්නා රාජධීතා ආනීතාපි මං දිස්වා ‘කිං මෙ ඉමිනා විරූපෙනා’ති පලායිස්සති ඉති නො ලජ්ජිතබ්බකං භවිස්සති, කිං මෙ ඝරාවාසෙන, ධරමානෙ මාතාපිතරො උපට්ඨහිත්වා තෙසං අච්චයෙන නික්ඛමිත්වා පබ්බජිස්සාමී’’ති. සො ‘‘මය්හං නෙව රජ්ජෙනත්ථො, න නාටකෙහි, අහං මාතාපිතූනං අච්චයෙන පබ්බජිස්සාමී’’ති ආහ. සා ගන්ත්වා තස්ස කථං දෙවියා ආරොචෙසි, දෙවීපි රඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා අනත්තමනො හුත්වා පුන කතිපාහච්චයෙන සාසනං පෙසෙසි. සොපි ¶ පටිබාහතියෙව. එවං යාවතතියං පටිබාහිත්වා චතුත්ථවාරෙ චින්තෙසි – ‘‘මාතාපිතූහි සද්ධිං එකන්තෙන පටිපක්ඛභාවො නාම න යුත්තො, එකං උපායං කරිස්සාමී’’ති.

සො කම්මාරජෙට්ඨකං පක්කොසාපෙත්වා බහුං සුවණ්ණං දත්වා ‘‘එකං ඉත්ථිරූපකං කරොහී’’ති උය්යොජෙත්වා තස්මිං පක්කන්තෙ අඤ්ඤං සුවණ්ණං ගහෙත්වා සයම්පි ඉත්ථිරූපකං අකාසි. බොධිසත්තානඤ්හි අධිප්පායො නාම සමිජ්ඣති. තං සුවණ්ණරූපකං ජිව්හාය අවණ්ණනීයසොභං අහොසි. අථ නං මහාසත්තො ඛොමං නිවාසාපෙත්වා සිරිගබ්භෙ ඨපාපෙසි. සො කම්මාරජෙට්ඨකෙන ආභතරූපකං දිස්වා තං ගරහිත්වා ‘‘ගච්ඡ අම්හාකං සිරිගබ්භෙ ඨපිතරූපකං ආහරා’’ති ආහ. සො සිරිගබ්භං පවිට්ඨො ¶ තං දිස්වා ‘‘කුමාරෙන සද්ධිං අභිරමිතුං එකා දෙවච්ඡරා, ආගතා භවිස්සතී’’ති හත්ථං පසාරෙතුං අවිසහන්තො නික්ඛමිත්වා ‘‘දෙව, සිරිගබ්භෙ අය්යා එකිකාව ඨිතා, උපගන්තුං න සක්කොමී’’ති ආහ. ‘‘තාත, ගච්ඡ, සුවණ්ණරූපකං එතං, ආහරා’’ති පුන පෙසිතො ආහරි. කුමාරො කම්මාරෙන කතං රූපකං සුවණ්ණගබ්භෙ නික්ඛිපාපෙත්වා අත්තනා ¶ කතං අලඞ්කාරාපෙත්වා රථෙ ඨපාපෙත්වා ‘‘එවරූපං ලභන්තො ගණ්හාමී’’ති මාතු සන්තිකං පහිණි.

සා අමච්චෙ පක්කොසාපෙත්වා, ‘‘තාතා, මය්හං පුත්තො මහාපුඤ්ඤො සක්කදත්තියො අනුච්ඡවිකං කුමාරිකං ලභිස්සති, තුම්හෙ එවරූපං ලභන්තා ගණ්හිස්සථ, ඉමං රූපකං පටිච්ඡන්නයානෙ ඨපෙත්වා සකලජම්බුදීපං චරන්තා යස්ස රඤ්ඤො එවරූපං ධීතරං පස්සථ, තස්සෙතං දත්වා ‘ඔක්කාකරාජා තුම්හෙහි සද්ධිං ආවාහං කරිස්සතී’ති දිවසං වවත්ථපෙත්වා ආගච්ඡථා’’ති ආහ. තෙ ‘‘සාධූ’’ති තං ආදාය මහන්තෙන පරිවාරෙන නික්ඛමිත්වා විචරන්තා යං රාජධානිං පාපුණන්ති, තත්ථ සායන්හසමයෙ මහාජනස්ස සමොසරණට්ඨානෙ තං රූපකං වත්ථපුප්ඵාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කරිත්වා සුවණ්ණසිවිකං ආරොපෙත්වා තිත්ථමග්ගෙ ඨපෙත්වා අමච්චා සයං පටික්කමිත්වා ආගතාගතානං කථාසවනත්ථං එකමන්තෙ තිට්ඨන්ති. මහාජනො තං ඔලොකෙත්වා ‘‘සුවණ්ණරූපක’’න්ති සඤ්ඤං අකත්වා ‘‘අයං මනුස්සිත්ථී සමානාපි දෙවච්ඡරපටිභාගා අතිවිය සොභති, කිං නු ඛො එත්ථ ඨිතා, කුතො වා ආගතා, අම්හාකං නගරෙ එවරූපා නත්ථී’’ති වණ්ණෙන්තො පක්කමති. තං සුත්වා අමච්චා ‘‘සචෙ ඉධ එවරූපා දාරිකා භවෙය්ය, ‘අසුකා රාජධීතා විය ¶ අසුකා අමච්චධීතා වියා’ති වදෙය්යුං, අද්ධා ඉධ එවරූපා නත්ථී’’ති තං ආදාය අඤ්ඤං නගරං ගච්ඡන්ති.

තෙ එවං විචරන්තා අනුපුබ්බෙන මද්දරට්ඨෙ සාගලනගරං සම්පාපුණිංසු. තත්ථ මද්දරඤ්ඤො අට්ඨ ධීතරො උත්තමරූපධරා දෙවච්ඡරපටිභාගා, තාසං සබ්බජෙට්ඨිකා පභාවතී නාම. තස්සා සරීරතො ¶ බාලසූරියස්ස පභා විය පභා නිච්ඡරන්ති, අන්ධකාරෙපි චතුහත්ථෙ අන්තොගබ්භෙ පදීපකිච්චං නත්ථි, සබ්බො ගබ්භො එකොභාසොව හොති. ධාතී පනස්සා ඛුජ්ජා, සා පභාවතිං භොජෙත්වා තස්සා සීසන්හාපනත්ථං අට්ඨහි වණ්ණදාසීහි අට්ඨ ඝටෙ ගාහාපෙත්වා සායන්හසමයෙ උදකත්ථාය ගච්ඡන්තී තිත්ථමග්ගෙ ඨිතං තං රූපකං දිස්වා ‘‘පභාවතී’’ති සඤ්ඤාය ‘‘අයං දුබ්බිනීතා ‘සීසං න්හායිස්සාමී’ති අම්හෙ උදකත්ථාය පෙසෙත්වා පඨමතරං ආගන්ත්වා තිත්ථමග්ගෙ ඨිතා’’ති කුජ්ඣිත්වා ‘‘අරෙ කුලලජ්ජාපනිකෙ අම්හෙහි පුරිමතරං ආගන්ත්වා කස්මා ඉධ ඨිතාසි, සචෙ රාජා ජානිස්සති, නාසෙස්සති නො’’ති වත්වා හත්ථෙන ගණ්ඩපස්සෙ පහරි, හත්ථතලං භිජ්ජමානං විය ජාතං. තතො ‘‘සුවණ්ණරූපක’’න්ති ඤත්වා හසමානා තාසං වණ්ණදාසීනං සන්තිකං ගච්ඡන්තී ‘‘පස්සථෙතං මෙ කම්මං, මම ධීතාතිසඤ්ඤාය පහාරං අදාසිං, අයං මම ධීතු සන්තිකෙ කිමග්ඝති, කෙවලං මෙ හත්ථො දුක්ඛාපිතො’’ති ආහ.

අථ නං රාජදූතා ගහෙත්වා ‘‘ත්වං ‘මම ධීතා ඉතො අභිරූපතරා’ති වදන්තී කං නාම කථෙසී’’ති ¶ ආහංසු. ‘‘මද්දරඤ්ඤො ධීතරං පභාවතිං, ඉදං රූපකං තස්සා සොළසිම්පි කලං න අග්ඝතී’’ති. තෙ තුට්ඨමානසා රාජද්වාරං ගන්ත්වා ‘‘ඔක්කාකරඤ්ඤො දූතා ද්වාරෙ ඨිතා’’ති පටිහාරෙසුං. රාජා ආසනා වුට්ඨාය ඨිතකොව ‘‘පක්කොසථා’’ති ආහ. තෙ පවිසිත්වා රාජානං වන්දිත්වා ‘‘මහාරාජ, අම්හාකං රාජා තුම්හාකං ආරොග්යං පුච්ඡතී’’ති වත්වා කතසක්කාරසම්මානා ‘‘කිමත්ථං ආගතත්ථා’’ති පුට්ඨා ‘‘අම්හාකං රඤ්ඤො සීහස්සරො පුත්තො කුසකුමාරො නාම, රාජා තස්ස රජ්ජං දාතුකාමො අම්හෙ තුම්හාකං සන්තිකං පහිණි, තුම්හාකං කිර ධීතා පභාවතී, තං තස්ස දෙථ, ඉමඤ්ච සුවණ්ණරූපකං දෙය්යධම්මං ගණ්හථා’’ති තං රූපකං තස්ස අදංසු. සොපි ‘‘එවරූපෙන මහාරාජෙන සද්ධිං විවාහමඞ්ගලං භවිස්සතී’’ති තුට්ඨචිත්තො සම්පටිච්ඡි ¶ . අථ නං දූතා ආහංසු – ‘‘මහාරාජ, අම්හෙහි ¶ න සක්කා පපඤ්චං කාතුං, කුමාරිකාය ලද්ධභාවං රඤ්ඤො ආරොචෙස්සාම, අථ නං සො ආගන්ත්වා ආදාය ගමිස්සතී’’ති. සො ‘‘සාධූ’’ති වත්වා තෙසං සක්කාරං කත්වා විස්සජ්ජෙසි. තෙ ගන්ත්වා රඤ්ඤො ච දෙවියා ච ආරොචෙසුං. රාජා මහන්තෙන පරිවාරෙන කුසාවතිතො නික්ඛමිත්වා අනුපුබ්බෙන සාගලනගරං පාපුණි. මද්දරාජා පච්චුග්ගන්ත්වා තං නගරං පවෙසෙත්වා මහන්තං සක්කාරමකාසි.

සීලවතී දෙවී පණ්ඩිතත්තා ‘‘කො ජානාති, කිං භවිස්සතී’’ති එකාහද්වීහච්චයෙන මද්දරාජානං ආහ – ‘‘මහාරාජ, සුණිසං දට්ඨුකාමාම්හී’’ති. සො ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා තං පක්කොසාපෙසි. පභාවතී සබ්බාලඞ්කාරපටිමණ්ඩිතා ධාතිගණපරිවුතා ආගන්ත්වා සස්සුං වන්දි. සා තං දිස්වා චින්තෙසි – ‘‘අයං කුමාරිකා අභිරූපා, මය්හං පුත්තො විරූපො. සචෙ එසා තං පස්සිස්සති, එකාහම්පි අවසිත්වා පලායිස්සති, උපායං කරිස්සාමී’’ති. සා මද්දරාජානං ආමන්තෙත්වා, ‘‘මහාරාජ, සුණිසා මෙ පුත්තස්ස අනුච්ඡවිකා, අපිච ඛො පන අම්හාකං කුලපවෙණියා ආගතං චාරිත්තං අත්ථි, සචෙ අයං තස්මිං චාරිත්තෙ වත්තිස්සති, නෙස්සාමි න’’න්ති ආහ. ‘‘කිං පන වො චාරිත්ත’’න්ති. ‘‘අම්හාකං වංසෙ යාව එකස්ස ගබ්භස්ස පතිට්ඨානං හොති, තාව දිවා සාමිකං පස්සිතුං න ලභති. සචෙ එසා තථා කරිස්සති, නෙස්සාමි න’’න්ති. රාජා ‘‘කිං, අම්ම, සක්ඛිස්සසි එවං වත්තිතු’’න්ති ධීතරං පුච්ඡි. සා ‘‘ආම තාතා’’ති ආහ. තතො ඔක්කාකරාජා මද්දරඤ්ඤො බහුං ධනං දත්වා තං ආදාය පක්කාමි. මද්දරාජාපි මහන්තෙන පරිවාරෙන ධීතරං උය්යොජෙසි.

ඔක්කාකො කුසාවතිං ගන්ත්වා නගරං අලඞ්කාරාපෙත්වා සබ්බබන්ධනානි මොචෙත්වා පුත්තස්ස අභිසෙකං කත්වා රජ්ජං දත්වා පභාවතිං අග්ගමහෙසිං කාරෙත්වා නගරෙ ‘‘කුසරාජස්ස ආණා’’ති භෙරිං චරාපෙසි. සකලජම්බුදීපතලෙ රාජානො යෙසං ධීතරො අත්ථි, තෙ කුසරඤ්ඤො ධීතරො පහිණිංසු ¶ . යෙසං පුත්තා ¶ අත්ථි, තෙ තෙන සද්ධිං මිත්තභාවං ආකඞ්ඛන්තා පුත්තෙ උපට්ඨාකෙ කත්වා පහිණිංසු. බොධිසත්තස්ස නාටකපරිවාරො මහා අහොසි, මහන්තෙන යසෙන රජ්ජං කාරෙසි. සො පභාවතිං දිවා පස්සිතුං න ලභති, සාපි තං දිවා පස්සිතුං න ලභති, උභින්නං රත්තිදස්සනමෙව හොති. තත්ථ පභාවතියා සරීරප්පභාපි අබ්බොහාරිකා අහොසි. බොධිසත්තො සිරිගබ්භතො රත්තිංයෙව නික්ඛමති.

සො ¶ කතිපාහච්චයෙන පභාවතිං දිවා දට්ඨුකාමො මාතුයා ආරොචෙසි. සා ‘‘මා තෙ තාත, රුච්චි, යාව එකං පුත්තං ලභසි, තාව ආගමෙහී’’ති, පටික්ඛිපි. සො පුනප්පුනං යාචියෙව. අථ නං සා ආහ – ‘‘තෙන හි හත්ථිසාලං ගන්ත්වා හත්ථිමෙණ්ඩවෙසෙන තිට්ඨ, අහං තං තත්ථ ආනෙස්සාමි, අථ නං අක්ඛීනි පූරෙත්වා ඔලොකෙය්යාසි, මා ච අත්තානං ජානාපෙහී’’ති. සො ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා හත්ථිසාලං අගමාසි. අථස්ස මාතා හත්ථිසාලං අලඞ්කාරාපෙත්වා පභාවතිං ‘‘එහි සාමිකස්ස හත්ථිනො පස්සාමා’’ති තත්ථ නෙත්වා ‘‘අයං හත්ථී අසුකො නාම, අයං හත්ථී අසුකො නාමා’’ති තස්සා දස්සෙසි. තත්ථ තං රාජා මාතු පච්ඡතො ගච්ඡන්තිං දිස්වා හත්ථිගොපකවෙසෙන හත්ථිඡකණපිණ්ඩෙන පිට්ඨියං පහරි. සා කුද්ධා ‘‘රඤ්ඤො කථෙත්වා තෙ හත්ථං ඡින්දාපෙස්සාමී’’ති වත්වා දෙවිං උජ්ඣාපෙසි. රාජමාතා ‘‘මා අම්ම කුජ්ඣී’’ති සුණිසං සඤ්ඤාපෙත්වා පිට්ඨිං පරිමජ්ජි. පුනපි රාජා තං දට්ඨුකාමො හුත්වා අස්සසාලාය අස්සගොපකවෙසෙන තං දිස්වා තථෙව අස්සඡකණපිණ්ඩෙන පහරි. තදාපි තං කුද්ධං සස්සු සඤ්ඤාපෙසි.

පුනෙකදිවසෙ පභාවතී මහාසත්තං පස්සිතුකාමා හුත්වා සස්සුයා ආරොචෙත්වා ‘‘අලං මා තෙ රුච්චී’’ති පටික්ඛිත්තාපි පුනප්පුනං යාචි. අථ නං සා ආහ – ‘‘තෙන හි ස්වෙ මම පුත්තො නගරං පදක්ඛිණං කරිස්සති, ත්වං සීහපඤ්ජරං විවරිත්වා තං පස්සෙය්යාසී’’ති. එවඤ්ච පන වත්වා පුනදිවසෙ නගරං අලඞ්කාරාපෙත්වා ජයම්පතිකුමාරං රාජවෙසං ගාහාපෙත්වා හත්ථිපිට්ඨෙ නිසීදාපෙත්වා බොධිසත්තං පච්ඡිමාසනෙ නිසීදාපෙත්වා නගරං පදක්ඛිණං කාරාපෙසි. සා පභාවතිං ආදාය සීහපඤ්ජරෙ ඨත්වා ‘‘පස්ස තව සාමිකස්ස සිරිසොභග්ග’’න්ති ආහ. සා ‘‘අනුච්ඡවිකො ¶ මෙ සාමිකො ලද්ධො’’ති අත්තමනා අහොසි. තං දිවසං පන මහාසත්තො හත්ථිමෙණ්ඩවෙසෙන ජයම්පතිස්ස පච්ඡිමාසනෙ නිසීදිත්වා යථාධිප්පායෙන පභාවතිං ඔලොකෙන්තො හත්ථවිකාරාදිවසෙන චිත්තරුචියා කෙළිං දස්සෙසි. හත්ථිම්හි අතික්කන්තෙ රාජමාතා පභාවතිං පුච්ඡි – ‘‘දිට්ඨො තෙ, අම්ම, සාමිකො’’ති. ‘‘ආම අය්යෙ, පච්ඡිමාසනෙ පනස්ස නිසින්නො හත්ථිමෙණ්ඩො අතිවිය දුබ්බිනීතො, මය්හං හත්ථවිකාරාදීනි දස්සෙසි, කස්මා එවරූපං ¶ අලක්ඛිකං ¶ රඤ්ඤො පච්ඡිමාසනෙ නිසීදාපෙසුං, නීහරාපෙහි න’’න්ති? ‘‘අම්ම, රඤ්ඤො පච්ඡිමාසනෙ රක්ඛා නාම ඉච්ඡිතබ්බා’’ති.

සා චින්තෙසි – ‘‘අයං හත්ථිමෙණ්ඩො අතිවිය නිබ්භයො, රාජානං ‘රාජා’තිපි න මඤ්ඤති, කිං නු ඛො එසොව කුසරාජා, අද්ධා හි එසො අතිවිය විරූපො එව භවිස්සති, තෙනෙව මං න දස්සෙන්තී’’ති. සා ඛුජ්ජං කණ්ණමූලෙ ආහ – ‘‘අම්ම, ගච්ඡ තාව ජානාහි, කිං පුරිමාසනෙ නිසින්නකො රාජා, උදාහු පච්ඡිමාසනෙ’’ති? ‘‘කථං පනාහං ජානිස්සාමී’’ති. ‘‘සචෙ හි සො රාජා භවිස්සති, පඨමතරං හත්ථිපිට්ඨිතො ඔතරිස්සති, ඉමාය සඤ්ඤාය ජානාහී’’ති. සා ගන්ත්වා එකමන්තෙ ඨිතා පඨමං මහාසත්තං ඔතරන්තං අද්දස, පච්ඡා ජයම්පතිකුමාරං. මහාසත්තොපි ඉතො චිතො ච ඔලොකෙන්තො ඛුජ්ජං දිස්වා ‘‘ඉමිනා නාම කාරණෙන එසා ආගතා භවිස්සතී’’ති ඤත්වා තං පක්කොසාපෙත්වා ‘‘ඉමං අන්තරං පභාවතියා මා කථෙහී’’ති දළ්හං වත්වා උය්යොජෙසි. සා ගන්ත්වා ‘‘පුරිමාසනෙ නිසින්නො පඨමං ඔතරී’’ති ආහ. පභාවතී තස්සා වචනං සද්දහි.

මහාසත්තොපි පුන දට්ඨුකාමො හුත්වා මාතරං යාචි. සා පටික්ඛිපිතුං අසක්කොන්තී ‘‘තෙන හි අඤ්ඤාතකවෙසෙන උය්යානං ගච්ඡාහී’’ති ආහ. සො උය්යානං ගන්ත්වා පොක්ඛරණියං ගලප්පමාණං උදකං පවිසිත්වා පදුමිනිපත්තෙන සීසං ඡාදෙත්වා පුප්ඵිතපදුමෙන මුඛං ආවරිත්වා අට්ඨාසි. මාතාපිස්ස පභාවතිං උය්යානං නෙත්වා සායන්හසමයෙ ‘‘ඉමෙ රුක්ඛෙ පස්ස, සකුණෙ පස්ස, මිගෙ පස්සා’’ති පලොභයමානා පොක්ඛරණීතීරං පායාසි. සා පඤ්චවිධපදුමසඤ්ඡන්නං පොක්ඛරණිං ¶ දිස්වා න්හායිතුකාමා පරිචාරිකාහි සද්ධිං පොක්ඛරණිං ඔතරිත්වා කීළන්තී තං පදුමං දිස්වා විචිනිතුකාමා හත්ථං පසාරෙසි. අථ නං රාජා පදුමිනිපත්තං අපනෙත්වා ‘‘අහං කුසරාජා’’ති වත්වා හත්ථෙ ගණ්හි. සා තස්ස මුඛං දිස්වා ‘‘යක්ඛො මං ගණ්හී’’ති විරවිත්වා තත්ථෙව විසඤ්ඤිතං පත්තා. අථස්සා රාජා හත්ථං මුඤ්චි. සා සඤ්ඤං පටිලභිත්වා ‘‘කුසරාජා කිර මං හත්ථෙ ගණ්හි, ඉමිනාවාහං හත්ථිසාලාය හත්ථිඡකණපිණ්ඩෙන, අස්සසාලාය අස්සඡකණපිණ්ඩෙන පහටා, අයමෙව මං හත්ථිස්ස පච්ඡිමාසනෙ නිසීදිත්වා උප්පණ්ඩෙසි, කිං මෙ එවරූපෙන දුම්මුඛෙන පතිනා, ඉමං ජහිත්වා අහං ජීවන්තී අඤ්ඤං පතිං ලභිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා අත්තනා සද්ධිං ආගතෙ අමච්චෙ පක්කොසාපෙත්වා ‘‘මම යානවාහනං සජ්ජං කරොථ, අජ්ජෙව ගමිස්සාමී’’ති ආහං ¶ . තෙ රඤ්ඤො ආරොචෙසුං. රාජා චින්තෙසි – ‘‘සචෙ ගන්තුං න ලභිස්සති, හදයමස්සා ඵලිස්සති, ගච්ඡතු පුන තං අත්තනො බලෙන ආනෙස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා අථස්සා ගමනං අනුජානි. සා පිතුනගරමෙව අගමාසි.

මහාසත්තොපි ¶ උය්යානතො නගරං පවිසිත්වා අලඞ්කතපාසාදං අභිරුහි. බොධිසත්තඤ්හි සා පුබ්බපත්ථනාවසෙන න ඉච්ඡි, සොපි පුබ්බකම්මවසෙනෙව විරූපො අහොසි. අතීතෙ කිර බාරාණසියං ද්වාරගාමෙ උපරිමවීථියා ච හෙට්ඨිමවීථියා ච ද්වෙ කුලානි වසිංසු. එකස්ස කුලස්ස ද්වෙ පුත්තා අහෙසුං. එකස්ස එකාව ධීතා අහොසි. ද්වීසු පුත්තෙසු බොධිසත්තො කනිට්ඨො. තං කුමාරිකං ජෙට්ඨකස්ස අදංසු. කනිට්ඨො අදාරභරණො භාතු සන්තිකෙයෙව වසි. අථෙකදිවසං තස්මිං ඝරෙ අතිරසකපූවෙ පචිංසු. බොධිසත්තො අරඤ්ඤං ගතො හොති. තස්ස පූවං ඨපෙත්වා අවසෙසෙ භාජෙත්වා ඛාදිංසු. තස්මිං ඛණෙ පච්චෙකබුද්ධො භික්ඛාය ඝරද්වාරං අගමාසි. බොධිසත්තස්ස භාතුජායා ‘‘චූළපතිනො අඤ්ඤං පූවං පචිස්සාමී’’ති තං ගහෙත්වා පච්චෙකබුද්ධස්ස අදාසි. සොපි තං ඛණඤ්ඤෙව අරඤ්ඤතො ආගච්ඡි. අථ නං සා ආහ – ‘‘සාමි, චිත්තං පසාදෙහි, තව කොට්ඨාසො පච්චෙකබුද්ධස්ස දින්නො’’ති. සො ¶ ‘‘තව කොට්ඨාසං ඛාදිත්වා මම කොට්ඨාසං දෙසි, අහං කිං ඛාදිස්සාමී’’ති කුද්ධො පච්චෙකබුද්ධං අනුගන්ත්වා පත්තතො පූවං ගණ්හි. සා මාතු ඝරං ගන්ත්වා නවවිලීනං චම්පකපුප්ඵවණ්ණං සප්පිං ආහරිත්වා පච්චෙකබුද්ධස්ස පත්තං පූරෙසි, තං ඔභාසං මුඤ්චි. සා තං දිස්වා පත්ථනං පට්ඨපෙසි – ‘‘භන්තෙ, ඉමිනා දානබලෙන නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ මෙ සරීරං ඔභාසජාතං හොතු, උත්තමරූපධරා ච භවෙය්යං, ඉමිනා ච මෙ අසප්පුරිසෙන සද්ධිං එකට්ඨානෙ වාසො මා අහොසී’’ති. ඉති සා ඉමිස්සා පුබ්බපත්ථනාය වසෙන තං න ඉච්ඡි. බොධිසත්තොපි තං පූව තස්මිං සප්පිපත්තෙ ඔසීදාපෙත්වා පත්ථනං පට්ඨපෙසි – ‘‘භන්තෙ, ඉමං යොජනසතෙ වසන්තිම්පි ආනෙත්වා මම පාදපරිචාරිකං කාතුං සමත්ථො භවෙය්ය’’න්ති. තත්ථ යං සො කුද්ධො ගන්ත්වා පූවං ගණ්හි, තස්ස පුබ්බකම්මස්ස වසෙන විරූපො අහොසි, පුබ්බපත්ථනාය සා ච තං න ඉච්ඡීති.

සො පභාවතියා ගතාය සොකප්පත්තො අහොසි, නානාකාරෙහි පරිචාරයමානාපි නං සෙසිත්ථියො ඔලොකාපෙතුම්පි නාසක්ඛිංසු, ¶ , පභාවතිරහිතමස්ස සකලම්පි නිවෙසනං තුච්ඡං විය ඛායි. සො ‘‘ඉදානි සාගලනගරං පත්තා භවිස්සතී’’ති පච්චූසසමයෙ මාතු සන්තිකං ගන්ත්වා, ‘‘අම්ම, අහං පභාවතිං ආනෙස්සාමි, තුම්හෙ රජ්ජං අනුසාසථා’’ති වදන්තො පඨමං ගාථමාහ –

‘‘ඉදං තෙ රට්ඨං සධනං සයොග්ගං, සකායුරං සබ්බකාමූපපන්නං;

ඉදං තෙ රජ්ජං අනුසාස අම්ම, ගච්ඡාමහං යත්ථ පියා පභාවතී’’ති.

තත්ථ සයොග්ගන්ති හත්ථියොග්ගාදිසහිතං. සකායුරන්ති සපඤ්චරාජකකුධභණ්ඩං. අනුසාස, අම්මාති ¶ සො කිර පුරිසස්ස රජ්ජං දත්වා පුන ගණ්හනං නාම න යුත්තන්ති පිතු වා භාතු වා අනිය්යාදෙත්වා මාතු නිය්යාදෙන්තො එවමාහ.

සා තස්ස කථං සුත්වා ‘‘තෙන හි, තාත, අප්පමත්තො භවෙය්යාසි, මාතුගාමො නාම අපරිසුද්ධහදයො’’ති වත්වා නානග්ගරසභොජනස්ස සුවණ්ණකරොටිං පූරෙත්වා ‘‘ඉදං අන්තරාමග්ගෙ භුඤ්ජෙය්යාසී’’ති ¶ වත්වා උය්යොජෙසි. සො තං ආදාය මාතරං වන්දිත්වා තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං කත්වා ‘‘ජීවන්තො පුන තුම්හෙ පස්සිස්සාමී’’ති වත්වා සිරිගබ්භං පවිසිත්වා පඤ්චාවුධං සන්නය්හිත්වා භත්තකරොටියා සද්ධිං කහාපණසහස්සං පසිබ්බකෙ කත්වා කොකනුදඤ්ච වීණං ආදාය නගරා නික්ඛමිත්වා මග්ගං පටිපජ්ජිත්වා මහබ්බලො මහාථාමො යාව මජ්ඣන්හිකා පණ්ණාස යොජනානි ගන්ත්වා භත්තං භුඤ්ජිත්වා සෙසදිවසභාගෙන පුන පණ්ණාස යොජනානි ගන්ත්වා එකාහෙනෙව යොජනසතිකං මග්ගං ඛෙපෙත්වා සායන්හසමයෙ න්හත්වා සාගලනගරං පාවිසි. තස්මිං පවිට්ඨමත්තෙයෙව තස්ස තෙජෙන පභාවතී සයනපිට්ඨෙ සණ්ඨාතුං අසක්කොන්තී ඔතරිත්වා භූමියං නිපජ්ජි. බොධිසත්තං කිලන්තින්ද්රියං වීථියා ගච්ඡන්තං අඤ්ඤතරා ඉත්ථී දිස්වා පක්කොසාපෙත්වා නිසීදාපෙත්වා පාදෙ ධොවාපෙත්වා සයනං දාපෙසි. සො කිලන්තකායො නිපජ්ජිත්වා නිද්දං ඔක්කමි.

අථ සා තස්මිං නිද්දමුපගතෙ භත්තං සම්පාදෙත්වා තං පබොධෙත්වා භත්තං භොජෙසි. සො තුට්ඨො තස්සා සද්ධිං භත්තකරොටියා කහාපණසහස්සං ¶ අදාසි. සො පඤ්චාවුධං තත්ථෙව ඨපෙත්වා ‘‘ගන්තබ්බට්ඨානං මෙ අත්ථී’’ති වත්වා වීණං ආදාය හත්ථිසාලං ගන්ත්වා ‘‘අජ්ජ මෙ ඉධ වසිතුං දෙථ, ගන්ධබ්බං වො කරිස්සාමී’’ති වත්වා හත්ථිගොපකෙහි අනුඤ්ඤාතො එකමන්තෙ නිපජ්ජිත්වා ථොකං නිද්දායිත්වා පටිප්පස්සද්ධදරථො උට්ඨාය වීණං මුඤ්චිත්වා ‘‘සාගලනගරවාසිනො ඉමං සද්දං සුණන්තූ’’ති වීණං වාදෙන්තො ගායි. පභාවතී භූමියං නිපන්නා තං සද්දං සුත්වාව ‘‘අයං න අඤ්ඤස්ස වීණාසද්දො, නිස්සංසයං කුසරාජා මමත්ථාය ආගතො’’ති අඤ්ඤාසි. මද්දරාජාපි තං සද්දං සුත්වා ‘‘අතිවිය මධුරං වාදෙති, ස්වෙ එතං පක්කොසාපෙත්වා මම ගන්ධබ්බං කාරෙස්සාමී’’ති චින්තෙසි.

බොධිසත්තො ‘‘න සක්කා ඉධ වසමානෙන පභාවතී දට්ඨුං, අට්ඨානමෙත’’න්ති පාතොව නික්ඛමිත්වා සායං භුත්තගෙහෙයෙව පාතරාසං භුඤ්ජිත්වා වීණං ඨපෙත්වා රාජකුම්භකාරස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා තස්ස අන්තෙවාසිකභාවං උපගන්ත්වා එකදිවසෙනෙව ඝරං මත්තිකාය පූරෙත්වා ¶ ‘‘භාජනානි කරොමි ආචරියා’’ති වත්වා, ‘‘ආම, කාරොහී’’ති වුත්තෙ එකං මත්තිකාපිණ්ඩං චක්කෙ ඨපෙත්වා චක්කං ¶ ආවිඤ්ඡි, සකිං ආවිද්ධමෙව යාව මජ්ඣන්හිකාතික්කමා භමියෙව. සො නානාවණ්ණානි ඛුද්දකමහන්තානි භාජනානි කත්වා පභාවතියා අත්ථාය භාජනං කරොන්තො නානාරූපානි සමුට්ඨාපෙසි. බොධිසත්තානඤ්හි අධිප්පායො නාම සමිජ්ඣති, ‘‘තානි රූපානි පභාවතීයෙව පස්සතූ’’ති අධිට්ඨාසි. සො සබ්බභාජනානි සුක්ඛාපෙත්වා පචිත්වා ගෙහං පූරෙසි. කුම්භකාරො නානාභාජනානි ගහෙත්වා රාජකුලං අගමාසි. රාජා දිස්වා ‘‘කෙනිමානි කතානී’’ති පුච්ඡි. ‘‘මයා, දෙවා’’ති. ‘‘අහං තයා කතානි ජානාමි, කථෙහි, කෙන කතානී’’ති? ‘‘අන්තෙවාසිකෙන මෙ දෙවා’’ති. ‘‘න තෙ සො අන්තෙවාසී, ආචරියො තෙ සො, ත්වං තස්ස සන්තිකෙ සිප්පං සික්ඛ, ඉතො පට්ඨාය ච සො මම ධීතානං භාජනානි කරොතු, ඉමඤ්චස්ස සහස්සං දෙහී’’ති සහස්සං දාපෙත්වා ‘‘නානාවණ්ණානි ඉමානි ඛුද්දකභාජනානි මම ධීතානං දෙහී’’ති ආහ.

සො තානි තාසං සන්තිකං නෙත්වා ‘‘ඉමානි වො කීළනත්ථාය ඛුද්දකභාජනානී’’ති ආහ. තා සබ්බා ආගමිංසු. කුම්භකාරො මහාසත්තෙන පභාවතියා අත්ථාය කතභාජනමෙව තස්සා අදාසි. සා ච භාජනං ගහෙත්වා ¶ තත්ථ අත්තනො ච මහාසත්තස්ස ච ඛුජ්ජාය ච රූපං පස්සිත්වා ‘‘ඉදං න අඤ්ඤෙන කතං, කුසරාජෙනෙව කත’’න්ති ඤත්වා කුජ්ඣිත්වා භූමියං ඛිපිත්වා ‘‘ඉමිනා මය්හං අත්ථො නත්ථි, ඉච්ඡන්තානං දෙහී’’ති ආහ. අථස්සා භගිනියො කුද්ධභාවං ඤත්වා ‘‘ඛුද්දකභාජනං කුසරඤ්ඤා කතන්ති මඤ්ඤසි, ඉදං තෙන න කතං, කුම්භකාරෙනෙව කතං, ගණ්හාහි න’’න්ති අවහසිංසු. සා තෙන කතභාවං තස්ස ච ආගතභාවං තාසං න කථෙසි. කුම්භකාරො සහස්සං බොධිසත්තස්ස දත්වා ‘‘තාත, රාජා තෙ තුට්ඨො, ඉතො කිර පට්ඨාය රාජධීතානං භාජනානි කරෙය්යාසි, අහං තාසං හරිස්සාමී’’ති ආහ.

සො ‘‘ඉධාපි වසන්තෙන න සක්කා පභාවතී දට්ඨු’’න්ති තං සහස්සං තස්සෙව දත්වා රාජුපට්ඨාකස්ස නළකාරස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා තස්ස අන්තෙවාසිකො හුත්වා පභාවතියා අත්ථාය තාලවණ්ටං කත්වා තත්ථෙව සෙතච්ඡත්තඤ්ච ආපානභූමිඤ්ච ¶ වත්ථං ගහෙත්වා ඨිතං පභාවතිඤ්චාති නානාරූපානි දස්සෙසි. නළකාරො තඤ්ච අඤ්ඤඤ්ච තෙන කතභණ්ඩකං ආදාය රාජකුලං අගමාසි. රාජා දිස්වා ‘‘කෙනිමානි කතානී’’ති පුච්ඡිත්වා පුරිමනයෙනෙව සහස්සං දත්වා ‘‘ඉමානි නළකාරභණ්ඩානි මම ධීතානං දෙහී’’ති ආහ. සොපි බොධිසත්තෙන පභාවතියා අත්ථාය කතං තාලවණ්ටං තස්සායෙව අදාසි. තත්රපි රූපානි අඤ්ඤො ජනො න පස්සති, පභාවතී පන දිස්වා කුසරඤ්ඤා කතභාවං ඤත්වා ‘‘ගණ්හිතුකාමා ගණ්හන්තූ’’ති කුද්ධා භූමියං ඛිපි ¶ . අථ නං සෙසා අවහසිංසු. නළකාරො සහස්සං ආහරිත්වා බොධිසත්තස්ස දත්වා තං පවත්තිං ආරොචෙසි.

සො ‘‘ඉදම්පි මය්හං අවසනට්ඨාන’’න්ති සහස්සං තස්සෙව දත්වා රාජමාලාකාරස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා අන්තෙවාසිකභාවං උපගන්ත්වා නානාවිධං මාලාවිකතිං ගන්ථිත්වා පභාවතියා අත්ථාය නානාරූපවිචිත්රං එකං චුම්බටකං අකාසි. මාලාකාරො තං සබ්බං ආදාය රාජකුලං අගමාසි. රාජා දිස්වා ‘‘කෙනිමානි ගන්ථිතානී’’ති පුච්ඡි. ‘‘මයා, දෙවා’’ති. ‘‘අහං තයා ගන්ථිතානි ජානාමි, කථෙහි, කෙන ගන්ථිතානී’’ති? ‘‘අන්තෙවාසිකෙන මෙ ¶ , දෙවා’’ති. ‘‘න සො අන්තෙවාසී, ආචරියො තෙ සො, ත්වං තස්ස සන්තිකෙ සිප්පං සික්ඛ, ඉතො පට්ඨාය ච සො මම ධීතානං පුප්ඵානි ගන්ථතු, ඉමඤ්චස්ස සහස්සං දෙහී’’ති සහස්සං දත්වා ‘‘ඉමානි පුප්ඵානි මම ධීතානං දෙහී’’ති ආහ. සොපි බොධිසත්තෙන පභාවතියා අත්ථාය කතං චුම්බටකං තස්සායෙව අදාසි. සා තත්ථ අත්තනො ච රඤ්ඤො ච රූපෙහි සද්ධිං නානාරූපානි දිස්වා තෙන කතභාවං ඤත්වා කුජ්ඣිත්වා භූමියං ඛිපි. සෙසා භගිනියො තං තථෙව අවහසිංසු. මාලාකාරොපි සහස්සං ආහරිත්වා බොධිසත්තස්ස දත්වා තං පවත්තිං ආරොචෙසි.

සො ‘‘ඉදම්පි මය්හං අවසනට්ඨාන’’න්ති සහස්සං තස්සෙව දත්වා රඤ්ඤො සූදස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා අන්තෙවාසිකභාවං උපගච්ඡි. අථෙකදිවසං සූදො රඤ්ඤො භොජනවිකතිං හරන්තො අත්තනො අත්ථාය පචිතුං බොධිසත්තස්ස අට්ඨිමංසං අදාසි. සො තං තථා සම්පාදෙසි, යථාස්ස ගන්ධො සකලනගරං අවත්ථරි. රාජා ¶ තං ඝායිත්වා ‘‘කිං තෙ මහානසෙ අඤ්ඤම්පි මංසං පචසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘නත්ථි, දෙව, අපිච ඛො පන මෙ අන්තෙවාසිකස්ස අට්ඨිමංසං පචනත්ථාය දින්නං, තස්සෙව සො ගන්ධො භවිස්සතී’’ති. රාජා ආහරාපෙත්වා තතො ථොකං ජිව්හග්ගෙ ඨපෙසි, තාවදෙව සත්ත රසහරණිසහස්සානි ඛොභෙන්තං ඵරි. රාජා රසතණ්හාය බජ්ඣිත්වා සහස්සං දත්වා ‘‘ඉතො පට්ඨාය තව අන්තෙවාසිනා මම ච ධීතානඤ්ච මෙ භත්තං පචාපෙත්වා ත්වං මය්හං ආහර, සො මෙ ධීතානං හරතූ’’ති ආහ. සූදො ගන්ත්වා තස්ස ආරොචෙසි. සො තං සුත්වා ‘‘ඉදානි මෙ මනොරථො මත්ථකං පත්තො, ඉදානි පනාහං පභාවතිං දට්ඨුං ලභිස්සාමී’’ති තුට්ඨො තං සහස්සං තස්සෙව දත්වා පුනදිවසෙ භත්තං සම්පාදෙත්වා රඤ්ඤො භත්තභාජනානි පෙසෙත්වා රාජධීතානං භත්තකාජං සයං ගහෙත්වා පභාවතියා වසනපාසාදං අභිරුහි. සා තං භත්තකාජං ආදාය පාසාදං අභිරුහන්තං දිස්වා චින්තෙසි – ‘‘අයං අත්තනො අනනුච්ඡවිකං දාසකම්මකරෙහි කත්තබ්බං කරොති. සචෙ පනාහං කතිපාහං තුණ්හී භවිස්සාමි, ‘ඉදානි මං එසා රොචතී’ති සඤ්ඤී හුත්වා කත්ථචි අගන්ත්වා මං ඔලොකෙන්තො ඉධෙව වසිස්සති, ඉදානෙව තං අක්කොසිත්වා පරිභාසිත්වා මුහුත්තම්පි ඉධ වසිතුං ¶ අදත්වා පලාපෙස්සාමී’’ති. සා ද්වාරං අඩ්ඪවිවටං කත්වා එකං හත්ථං කවාටෙ ලග්ගෙත්වා එකෙන හත්ථෙන අග්ගළං උප්පීළෙත්වා දුතියං ගාථමාහ –

‘‘අනුජ්ජුභූතෙන ¶ හරං මහන්තං, දිවා ච රත්තො ච නිසීථකාලෙ;

පටිගච්ඡ ත්වං ඛිප්පං කුසාවතිං කුස, නිච්ඡාමි දුබ්බණ්ණමහං වසන්ත’’න්ති.

තස්සත්ථො – මහාරාජ, ත්වං භත්තකාරකො හුත්වා උජුකෙන චිත්තෙන යොපි තෙ සීසං භින්දෙය්ය, තස්සපෙතං කම්මං න කරොසි, අනුජුභූතෙන පන චිත්තෙන මමත්ථාය එතං මහන්තං කාජං හරන්තො දිවා ච රත්තො ච නිසීථකාලෙ ච මහන්තං ¶ දුක්ඛං අනුභවිස්සසි, කිං තෙ තෙන අනුභූතෙන දුක්ඛෙන, ත්වං අත්තනො නගරං කුසාවතිමෙව පටිගච්ඡ, අඤ්ඤං අත්තනා සදිසිං අතිරසකපූවසණ්ඨානමුඛිං යක්ඛිනිං අග්ගමහෙසිං කත්වා රජ්ජං කාරෙහීති. නිච්ඡාමි දුබ්බණ්ණමහං වසන්තන්ති අහං පන තං දුබ්බණ්ණං දුස්සණ්ඨිතං ඉධ වසන්තං න ඉච්ඡාමීති.

සො ‘‘පභාවතියා මෙ සන්තිකා කථා ලද්ධා’’ති තුට්ඨචිත්තො තිස්සො ගාථා අභාසි –

‘‘නාහං ගමිස්සාමි ඉතො කුසාවතිං, පභාවතී වණ්ණපලොභිතො තව;

රමාමි මද්දස්ස නිකෙතරම්මෙ, හිත්වාන රට්ඨං තව දස්සනෙ රතො.

‘‘පභාවතී වණ්ණපලොභිතො තව, සම්මූළ්හරූපො විචරාමි මෙදිනිං;

දිසං න ජානාමි කුතොම්හි ආගතො, තයම්හි මත්තො මිගමන්දලොචනෙ.

‘‘සුවණ්ණචීරවසනෙ, ජාතරූපසුමෙඛලෙ;

සුස්සොණි තව කාමා හි, නාහං රජ්ජෙන මත්ථිකො’’ති.

තත්ථ රමාමීති අභිරමාමි න උක්කණ්ඨාමි. සම්මූළ්හරූපොති කිලෙසසම්මූළ්හො හුත්වා. තයම්හි මත්තොති තයි මත්තොම්හි, තයා වා මත්තොම්හි. සුවණ්ණචීරවසනෙති සුවණ්ණඛචිතවත්ථවසනෙ. නාහං රජ්ජෙන මත්ථිකොති න අහං රජ්ජෙන අත්ථිකො.

එවං ¶ වුත්තෙ සා චින්තෙසි – ‘‘අහං එතං ‘විප්පටිසාරී භවිස්සතී’ති පරිභාසාමි, අයං පන රජ්ජිත්වාව කථෙති, සචෙ ඛො පන මං ‘අහං කුසරාජා’ති වත්වා හත්ථෙ ගණ්හෙය්ය, කො ¶ තං නිවාරෙය්ය, කොචි නො ඉමං කථං සුණෙය්යා’’ති ද්වාරං ථකෙත්වා සූචිං දත්වා අන්තො අට්ඨාසි. සොපි භත්තකාජං ආහරිත්වා භත්තං වඩ්ඪෙත්වා රාජධීතරො භොජෙසි. පභාවතී ‘‘ගච්ඡ කුසරාජෙන පක්කභත්තං ආහරා’’ති ඛුජ්ජං පෙසෙසි. සා ආහරිත්වා ‘‘භුඤ්ජාහී’’ති ආහ. නාහං තෙන පක්කභත්තං භුඤ්ජාමි, ත්වං භුඤ්ජිත්වා අත්තනො ලද්ධනිවාපං ගහෙත්වා භත්තං පචිත්වා ආහර, කුසරඤ්ඤො ආගතභාවඤ්ච මා කස්සචි ආරොචෙසීති. ඛුජ්ජා තතො පට්ඨාය තස්සා කොට්ඨාසං ආහරිත්වා සයං භුඤ්ජති, අත්තනො කොට්ඨාසං තස්සා උපනෙති. කුසරාජාපි ¶ තතො පට්ඨාය තං පස්සිතුං අලභන්තො චින්තෙසි – ‘‘අත්ථි නු ඛො පභාවතියා මයි සිනෙහො, උදාහු නත්ථි, වීමංසිස්සාමි න’’න්ති. සො පන රාජධීතරො භොජෙත්වා භත්තකාජං ආදාය නික්ඛන්තො තස්සා ගබ්භද්වාරෙ පාසාදතලං පාදෙන පහරිත්වා භාජනානි ඝට්ටෙත්වා නිත්ථුනිත්වා විසඤ්ඤී හුත්වා විය අවකුජ්ජො පති. සා තස්ස නිත්ථුනිතසද්දෙන ද්වාරං විවරිත්වා තං භත්තකාජෙන ඔත්ථතං දිස්වා චින්තෙසි – ‘‘අයං සකලජම්බුදීපෙ අග්ගරාජා මං නිස්සාය රත්තින්දිවං දුක්ඛං අනුභොති, සුඛුමාලතාය භත්තකාජෙන අවත්ථතො පතති, ජීවති නු ඛො, නො වා’’ති. සා ගබ්භතො නික්ඛමිත්වා තස්ස නාසවාතං උපධාරෙතුං ගීවං පසාරෙත්වා මුඛං ඔලොකෙසි. සො මුඛපූරං ඛෙළං ගහෙත්වා තස්සා සරීරෙ පාතෙසි. සා තං පරිභාසිත්වා ගබ්භං පවිසිත්වා ද්වාරං අඩ්ඪවිවටං ථකෙත්වා ඨිතා ගාථමාහ –

‘‘අබ්භූති තස්ස භො හොති, යො අනිච්ඡන්තමිච්ඡති;

අකාමං රාජ කාමෙසි, අකන්තං කන්තුමිච්ඡසී’’ති.

තත්ථ අබ්භූතීති අභූති, අවුඩ්ඪීති අත්ථො.

සො පන පටිබද්ධචිත්තතාය අක්කොසියමානොපි පරිභාසියමානොපි විප්පටිසාරං අනුප්පාදෙත්වාව අනන්තරං ගාථමාහ –

‘‘අකාමං වා සකාමං වා, යො නරො ලභතෙ පියං;

ලාභමෙත්ථ පසංසාම, අලාභො තත්ථ පාපකො’’ති.

සාපි ¶ තස්මිං එවං කථෙන්තෙපි අනොසක්කිත්වා ථද්ධතරවචනං වත්වා පලාපෙතුකාමා ඉතරං ගාථමාහ –

‘‘පාසාණසාරං ¶ ඛණසි, කණිකාරස්ස දාරුනා;

වාතං ජාලෙන බාධෙසි, යො අනිච්ඡන්තමිච්ඡසී’’ති.

තත්ථ කණිකාරස්ස දාරුනාති කණිකාරකට්ඨෙන. බාධෙසීති බන්ධසීති.

තං සුත්වා රාජා තිස්සො ගාථායො අභාසි –

‘‘පාසාණො නූන තෙ හදයෙ, ඔහිතො මුදුලක්ඛණෙ;

යො තෙ සාතං න වින්දාමි, තිරොජනපදාගතො.

10.

‘‘යදා ¶ මං භකුටිං කත්වා, රාජපුත්තී උදික්ඛති;

ආළාරිකො තදා හොමි, රඤ්ඤො මද්දස්සන්තෙපුරෙ.

11.

‘‘යදා උම්හයමානා මං, රාජපුත්තී උදික්ඛති;

නාළාරිකො තදා හොමි, රාජා හොමි තදා කුසො’’ති.

තත්ථ මුදුලක්ඛණෙති මුදුනා ඉත්ථිලක්ඛණෙන සමන්නාගතෙ. යොති යො අහං තිරොරට්ඨා ආගතො තව සන්තිකෙ වසන්තො පටිසන්ථාරමත්තම්පි සාතං න ලභාමි, සො එවං මඤ්ඤාමි, මයි සිනෙහුප්පත්තිනිවාරණාය නූන තව හදයෙ පාසාණො ඨපිතො. භකුටිං කත්වාති කොධවසෙන වලිවිසමං නලාටං කත්වා. ආළාරිකොති භත්තකාරකො. තස්මිං ඛණෙ අහං මද්දරඤ්ඤො අන්තෙපුරෙ භත්තකාරකදාසො විය හොමීති වදති. උම්හයමානාති පහට්ඨාකාරං දස්සෙත්වා හසමානා. රාජා හොමීති තස්මිං ඛණෙ අහං කුසාවතීනගරෙ රජ්ජං කාරෙන්තො රාජා විය හොමි, කස්මාසි එවං ඵරුසා, ඉතො පට්ඨාය මා එවරූපං කරි, භද්දෙති.

සා තස්ස වචනං සුත්වා චින්තෙසි – ‘‘අයං අතිවිය අල්ලීයිත්වා කථෙති, මුසාවාදං කත්වා උපායෙන නං ඉතො පලාපෙස්සාමී’’ති ගාථමාහ –

12.

‘‘සචෙ ¶ හි වචනං සච්චං, නෙමිත්තානං භවිස්සති;

නෙව මෙ ත්වං පතී අස්ස, කාමං ඡින්දන්තු සත්තධා’’ති.

තස්සත්ථො ¶ – මහාරාජ, මයා ‘‘අයං කුසරාජා මය්හං පති භවිස්සති, න භවිස්සතී’’ති බහූ නිමිත්තපාඨකා පුච්ඡිතා, තෙ ‘‘කාමං කිර මං සත්තධා ඡින්දන්තු, නෙව මෙ ත්වං පති භවිස්සසී’’ති වදිංසූති.

තං සුත්වා රාජා තං පටිබාහන්තො ‘‘භද්දෙ, මයාපි අත්තනො රට්ඨෙ නෙමිත්තකා පුච්ඡිතා, තෙ ‘අඤ්ඤත්ර සීහස්සරකුසරාජතො තව පති නාම අඤ්ඤො නත්ථී’ති බ්යාකරිංසු, අහම්පි අත්තනො ඤාණබලනිමිත්තෙන එවමෙව කථෙසි’’න්ති වත්වා අනන්තරං ගාථමාහ –

13.

‘‘සචෙ හි වචනං සච්චං, අඤ්ඤෙසං යදි වා මම;

නෙව තුය්හං පතී අත්ථි, අඤ්ඤො සීහස්සරා කුසා’’ති.

තස්සත්ථො – යදි හි අඤ්ඤෙසං නෙමිත්තානං වචනං සච්චං, යදි වා මම වචනං සච්චං, තව අඤ්ඤො පති නාම නත්ථීති.

සා තස්ස වචනං සුත්වා ‘‘න සක්කා ඉමං ලජ්ජාපෙතුං වා පලාපෙතුං වා, කිං මෙ ඉමිනා’’ති ද්වාරං පිධාය අත්තානං න දස්සෙසි. සොපි කාජං ගහෙත්වා ඔතරි, තතො පට්ඨාය තං දට්ඨුං න ලභති, භත්තකාරකකම්මං කරොන්තො අතිවිය කිලමති ¶ , භුත්තපාතරාසො දාරූනි ඵාලෙති, භාජනානි ධොවති, කාජෙන උදකං ආහරති, සයන්තො අම්බණපිට්ඨෙ සයති, පාතො වුට්ඨාය යාගුආදීනි පචති හරති භොජෙති, නන්දිරාගං නිස්සාය අතිදුක්ඛං අනුභොති. සො එකදිවසං භත්තගෙහද්වාරෙන ගච්ඡන්තිං ඛුජ්ජං දිස්වා පක්කොසි. සා පභාවතියා භයෙන තස්ස සන්තිකං ගන්තුං අවිසහන්තී තුරිතතුරිතා විය ගච්ඡති. අථ නං වෙගෙන උපගන්ත්වා ‘‘ඛුජ්ජෙ’’ති ආහ.

සා නිවත්තිත්වා ඨිතා ‘‘කො එසො’’ති වත්වා ‘‘තුම්හාකං සද්දං න සුණාමී’’ති ආහ. අථ නං ‘‘ඛුජ්ජෙ ත්වම්පි සාමිනීපි තෙ උභොපි අතිවිය ථද්ධා, එත්තකං කාලං තුම්හාකං සන්තිකෙ වසන්තො ආරොග්යසාසනමත්තම්පි න ලභාමි, දෙය්යධම්මං පන කිං දස්සථ, තිට්ඨතු තාවෙතං, අපි මෙ පභාවතිං මුදුකං කත්වා දස්සෙතුං සක්ඛිස්සසී’’ති ආහ ¶ . සා ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡි. අථ නං ‘‘සචෙ මෙ තං දස්සෙතුං සක්ඛිස්සසි, ඛුජ්ජභාවං තෙ උජුකං කත්වා ගීවෙය්යකං දස්සාමී’’ති පලොභෙන්තො පඤ්ච ගාථායො අභාසි –

14.

‘‘නෙක්ඛං ¶ ගීවං තෙ කාරෙස්සං, පත්වා ඛුජ්ජෙ කුසාවතිං;

සචෙ මං නාගනාසූරූ, ඔලොකෙය්ය පභාවතී.

15.

‘‘නෙක්ඛං ගීවං තෙ කාරෙස්සං, පත්වා ඛුජ්ජෙ කුසාවතිං;

සචෙ මං නාගනාසූරූ, ආලපෙය්ය පභාවතී.

16.

‘‘නෙක්ඛං ගීවං තෙ කාරෙස්සං, පත්වා ඛුජ්ජෙ කුසාවතිං;

සචෙ මං නාගනාසූරූ, උම්හායෙය්ය පභාවතී.

17.

‘‘නෙක්ඛං ගීවං තෙ කාරෙස්සං, පත්වා ඛුජ්ජෙ කුසාවතිං;

සචෙ මං නාගනාසූරූ, පම්හායෙය්ය පභාවතී.

18.

‘‘නෙක්ඛං ගීවං තෙ කාරෙස්සං, පත්වා ඛුජ්ජෙ කුසාවතිං;

සචෙ මං නාගනාසූරූ, පාණීහි උපසම්ඵුසෙ’’ති.

තත්ථ නෙක්ඛං ගීවං තෙති තව ගීවෙය්යං සබ්බසුවණ්ණමයමෙව කාරෙස්සාමීති අත්ථො. ‘‘නෙක්ඛං ගීවං තෙ කරිස්සාමී’’තිපි පාඨො, තව ගීවාය නෙක්ඛමයං පිළන්ධනං පිළන්ධෙස්සාමීති අත්ථො. ඔලොකෙය්යාති සචෙ තව වචනෙන මං පභාවතී ඔලොකෙය්ය, සචෙ මං තාය ඔලොකාපෙතුං සක්ඛිස්සසීති අත්ථො. ‘‘ආලපෙය්යා’’තිආදීසුපි එසෙව නයො. එත්ථ පන උම්හායෙය්යාති මන්දහසිතවසෙන පරිහාසෙය්ය. පම්හායෙය්යාති මහාහසිතවසෙන පරිහාසෙය්ය.

සා ¶ තස්ස වචනං සුත්වා ‘‘ගච්ඡථ තුම්හෙ, දෙව, කතිපාහච්චයෙන නං තුම්හාකං වසෙ කරිස්සාමි, පස්සථ මෙ පරක්කම’’න්ති වත්වා තං කරණීයං තීරෙත්වා පභාවතියා සන්තිකං ගන්ත්වා තස්සා වසනගබ්භං සොධෙන්තී විය පහරණයොග්ගං ලෙඩ්ඩුඛණ්ඩම්පි අසෙසෙත්වා අන්තමසො පාදුකාපි නීහරිත්වා සකලගබ්භං සම්මජ්ජිත්වා ගබ්භද්වාරෙ උම්මාරං අන්තරං කත්වා උච්චාසනං පඤ්ඤපෙත්වා පභාවතියා එකං නීචපීඨකං අත්ථරිත්වා ‘‘එහි, අම්ම, සීසෙ තෙ ¶ ඌකා විචිනිස්සාමී’’ති තං තත්ථ පීඨකෙ නිසීදාපෙත්වා අත්තනො ඌරුඅන්තරෙ තස්සා සීසං ඨපෙත්වා ථොකං කණ්ඩුයිත්වා ‘‘අහො ඉමිස්සා සීසෙ බහූ ඌකා’’ති සකසීසතො ඌකා ගහෙත්වා තස්සා හත්ථෙ ඨපෙත්වා ‘‘පස්ස කිත්තකා තෙ සීසෙ ඌකා’’ති පියකථං කථෙත්වා මහාසත්තස්ස ගුණං කථෙන්තී ගාථමාහ –

19.

‘‘න ¶ හි නූනායං රාජපුත්තී, කුසෙ සාතම්පි වින්දති;

ආළාරිකෙ භතෙ පොසෙ, වෙතනෙන අනත්ථිකෙ’’ති.

තස්සත්ථො – එකංසෙන අයං රාජපුත්තී පුබ්බෙ කුසාවතීනගරෙ කුසනරින්දස්ස සන්තිකෙ මාලාගන්ධවිලෙපනවත්ථාලඞ්කාරවසෙන අප්පමත්තකම්පි සාතං න වින්දති න ලභති, තම්බූලමත්තම්පි එතෙන එතිස්සා දින්නපුබ්බං න භවිස්සති. කිංකාරණා? ඉත්ථියො නාම එකදිවසම්පි අඞ්කං අවත්ථරිත්වා නිපන්නසාමිකම්හි හදයං භින්දිතුං න සක්කොන්ති, අයං පන ආළාරිකෙ භතෙ පොසෙ ආළාරිකත්තඤ්ච භතකත්තඤ්ච උපගතෙ එතස්මිං පුරිසෙ මූලෙනපි අනත්ථිකෙ කෙවලං තංයෙව නිස්සාය රජ්ජං පහාය ආගන්ත්වා එවං දුක්ඛං අනුභවන්තෙ පටිසන්ථාරමත්තම්පි න කරොති, සචෙපි තෙ, අම්ම, තස්මිං සිනෙහො නත්ථි, සකලජම්බුදීපෙ අග්ගරාජා මං නිස්සාය කිලමතීති තස්ස කිඤ්චිදෙව දාතුං අරහසීති.

සා තං සුත්වා ඛුජ්ජාය කුජ්ඣි. අථ නං ඛුජ්ජා ගීවායං ගහෙත්වා අන්තොගබ්භෙ ඛිපිත්වා සයං බහි හුත්වා ද්වාරං පිධාය ආවිඤ්ඡනරජ්ජුම්හි ඔලම්බන්තී අට්ඨාසි. පභාවතී තං ගහෙතුං අසක්කොන්තී ද්වාරමූලෙ ඨත්වා අක්කොසන්තී ඉතරං ගාථමාහ –

20.

‘‘න ¶ හි නූනායං සා ඛුජ්ජා, ලභති ජිව්හාය ඡෙදනං;

සුනිසිතෙන සත්ථෙන, එවං දුබ්භාසිතං භණ’’න්ති.

තත්ථ සුනිසිතෙනාති සුට්ඨු නිසිතෙන තිඛිණසත්ථෙන. එවං දුබ්භාසිතන්ති එවං අසොතබ්බයුත්තකං දුබ්භාසිතං භණන්තී.

අථ ඛුජ්ජා ආවිඤ්චනරජ්ජුං ගහෙත්වා ඨිතාව ‘‘නිප්පඤ්ඤෙ දුබ්බිනීතෙ තව රූපං කිං කරිස්සති, කිං මයං තව රූපං ඛාදිත්වා යාපෙස්සාමා’’ති වත්වා තෙරසහි ¶ ගාථාහි බොධිසත්තස්ස ගුණං පකාසෙන්තී ඛුජ්ජාගජ්ජිතං නාම ගජ්ජි –

21.