📜
20. සත්තතිනිපාතො
531. කුසජාතකං (1)
‘‘ඉදං ¶ ¶ ¶ තෙ රට්ඨං සධනං සයොග්ගං, සකායුරං සබ්බකාමූපපන්නං;
ඉදං තෙ රජ්ජං [රට්ඨං (ක.)] අනුසාස අම්ම, ගච්ඡාමහං යත්ථ පියා පභාවතී’’.
‘‘අනුජ්ජුභූතෙන හරං මහන්තං, දිවා ච රත්තො ච නිසීථකාලෙ [නිසීද කාලෙ (ක.)];
පටිගච්ඡ ත්වං ඛිප්පං කුසාවතිං කුස [කුසාවතිං (ස්යා. ක.)], නිච්ඡාමි දුබ්බණ්ණමහං වසන්තං’’.
‘‘නාහං ගමිස්සාමි ඉතො කුසාවතිං, පභාවතී වණ්ණපලොභිතො තව;
රමාමි මද්දස්ස නිකෙතරම්මෙ, හිත්වාන රට්ඨං තව දස්සනෙ රතො.
‘‘පභාවතී වණ්ණපලොභිතො තව, සම්මූළ්හරූපො විචරාමි මෙදිනිං [මෙදනිං (ස්යා. ක.)];
දිසං න ජානාමි කුතොම්හි ආගතො, තයම්හි මත්තො මිගමන්දලොචනෙ.
‘‘සුවණ්ණචීරවසනෙ, ජාතරූපසුමෙඛලෙ;
සුස්සොණි ¶ තව කාමා හි [කාමෙහි (සී. ස්යා. පී.)], නාහං රජ්ජෙන මත්ථිකො’’.
‘‘අබ්භූති [අබ්භූ හි (සී.), අභූති (ස්යා.), අබ්භු හි (පී.)] තස්ස භො හොති, යො අනිච්ඡන්තමිච්ඡති;
අකාමං රාජ කාමෙසි [කාමෙහි (සී. පී.)], අකන්තං කන්තු [අකන්තො කන්ත (සී. ස්යා. පී.)] මිච්ඡසි’’.
‘‘අකාමං වා සකාමං වා, යො නරො ලභතෙ පියං;
ලාභමෙත්ථ පසංසාම, අලාභො තත්ථ පාපකො’’.
‘‘පාසාණසාරං ¶ ඛණසි, කණිකාරස්ස දාරුනා;
වාතං ජාලෙන බාධෙසි, යො අනිච්ඡන්තමිච්ඡසි’’.
‘‘පාසාණො නූන තෙ හදයෙ, ඔහිතො මුදුලක්ඛණෙ;
යො තෙ සාතං න වින්දාමි, තිරොජනපදාගතො.
‘‘යදා මං භකුටිං [භූකුටිං (සී. පී.)] කත්වා, රාජපුත්තී උදික්ඛති [රාජපුත්ති උදික්ඛසි (සී. පී.)];
ආළාරිකො තදා හොමි, රඤ්ඤො මද්දස්සන්තෙපුරෙ [මද්දස්ස ථීපුරෙ (සී. පී.) එවමුපරිපි].
‘‘යදා උම්හයමානා මං, රාජපුත්තී උදික්ඛති [රාජපුත්ති උදික්ඛසි (සී. පී.)];
නාළාරිකො තදා හොමි, රාජා හොමි තදා කුසො’’.
‘‘සචෙ ¶ හි වචනං සච්චං, නෙමිත්තානං භවිස්සති;
නෙව මෙ ත්වං පතී අස්ස, කාමං ඡින්දන්තු සත්තධා’’.
‘‘සචෙ හි වචනං සච්චං, අඤ්ඤෙසං යදි වා මමං;
නෙව තුය්හං පතී අත්ථි, අඤ්ඤො සීහස්සරා කුසා’’.
‘‘නෙක්ඛං ගීවං තෙ කාරෙස්සං, පත්වා ඛුජ්ජෙ කුසාවතිං;
සචෙ මං නාගනාසූරූ, ඔලොකෙය්ය පභාවතී.
‘‘නෙක්ඛං ¶ ගීවං තෙ කාරෙස්සං, පත්වා ඛුජ්ජෙ කුසාවතිං;
සචෙ මං නාගනාසූරූ, ආලපෙය්ය පභාවතී.
‘‘නෙක්ඛං ගීවං තෙ කාරෙස්සං, පත්වා ඛුජ්ජෙ කුසාවතිං;
සචෙ මං නාගනාසූරූ, උම්හායෙය්ය පභාවතී.
‘‘නෙක්ඛං ගීවං තෙ කාරෙස්සං, පත්වා ඛුජ්ජෙ කුසාවතිං;
සචෙ මං නාගනාසූරූ, පම්හායෙය්ය පභාවතී.
‘‘නෙක්ඛං ගීවං තෙ කාරෙස්සං, පත්වා ඛුජ්ජෙ කුසාවතිං;
සචෙ මෙ නාගනාසූරූ, පාණීහි උපසම්ඵුසෙ’’.
‘‘න හි නූනායං රාජපුත්තී, කුසෙ සාතම්පි වින්දති;
ආළාරිකෙ භතෙ පොසෙ, වෙතනෙන අනත්ථිකෙ’’.
‘‘න හි නූනායං සා [නූන අයං (සී. ස්යා.)] ඛුජ්ජා, ලභති ජිව්හාය ඡෙදනං;
සුනිසිතෙන සත්ථෙන, එවං දුබ්භාසිතං භණං’’.
‘‘මා ¶ නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
මහායසොති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
මහද්ධනොති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
මහබ්බලොති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා ¶ නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
මහාරට්ඨොති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
මහාරාජාති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
සීහස්සරොති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා ¶ නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
වග්ගුස්සරොති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
බින්දුස්සරොති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
මඤ්ජුස්සරොති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
මධුස්සරොති [මධුරස්සරොති (සී.)] කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
සතසිප්පොති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
ඛත්තියොතිපි කත්වාන [කරිත්වාන (සී.)], කරස්සු රුචිරෙ පියං.
‘‘මා නං රූපෙන පාමෙසි, ආරොහෙන පභාවති;
කුසරාජාති කත්වාන, කරස්සු රුචිරෙ පියං’’.
‘‘එතෙ ¶ නාගා උපත්ථද්ධා, සබ්බෙ තිට්ඨන්ති වම්මිතා [වම්මිකා (ස්යා.)];
පුරා මද්දන්ති පාකාරං, ආනෙන්තෙතං පභාවතිං’’.
‘‘සත්ත ¶ බිලෙ [ඛණ්ඩෙ (සී. පී.)] කරිත්වාන, අහමෙතං පභාවතිං;
ඛත්තියානං පදස්සාමි, යෙ මං හන්තුං ඉධාගතා’’.
‘‘අවුට්ඨහි රාජපුත්තී, සාමා කොසෙය්යවාසිනී;
අස්සුපුණ්ණෙහි නෙත්තෙහි, දාසීගණපුරක්ඛතා’’.
‘‘තං නූන කක්කූපනිසෙවිතං මුඛං, ආදාසදන්තාථරුපච්චවෙක්ඛිතං;
සුභං සුනෙත්තං විරජං අනඞ්ගණං, ඡුද්ධං වනෙ ඨස්සති ඛත්තියෙහි.
‘‘තෙ නූන මෙ අසිතෙ වෙල්ලිතග්ගෙ, කෙසෙ මුදූ චන්දනසාරලිත්තෙ;
සමාකුලෙ සීවථිකාය මජ්ඣෙ, පාදෙහි ගිජ්ඣා පරිකඩ්ඪිස්සන්ති [පරිකඩ්ඪයන්ති (සී. ස්යා. පී.)].
‘‘තා නූන මෙ තම්බනඛා සුලොමා, බාහා මුදූ චන්දනසාරලිත්තා;
ඡින්නා වනෙ උජ්ඣිතා ඛත්තියෙහි, ගය්හ ධඞ්කො [වකො (පී.)] ගච්ඡති යෙන කාමං.
‘‘තෙ නූන තාලූපනිභෙ අලම්බෙ, නිසෙවිතෙ කාසිකචන්දනෙන;
ථනෙසු මෙ ලම්බිස්සති [ලම්බහීති (පී.)] සිඞ්ගාලො [සිගාලො (සී. ස්යා. පී.)], මාතූව පුත්තො තරුණො තනූජො.
‘‘තං ¶ නූන සොණිං පුථුලං සුකොට්ටිතං, නිසෙවිතං කඤ්චනමෙඛලාහි;
ඡින්නං වනෙ ඛත්තියෙහී අවත්ථං, සිඞ්ගාලසඞ්ඝා පරිකඩ්ඪිස්සන්ති [ගය්හා වකො ගච්ඡති යෙනකාමං (පී.)].
‘‘සොණා ¶ ¶ ධඞ්කා [වකා (පී.)] සිඞ්ගාලා ච, යෙ චඤ්ඤෙ සන්ති දාඨිනො;
අජරා නූන හෙස්සන්ති, භක්ඛයිත්වා පභාවතිං.
‘‘සචෙ මංසානි හරිංසු, ඛත්තියා දූරගාමිනො;
අට්ඨීනි අම්ම යාචිත්වා, අනුපථෙ දහාථ නං.
‘‘ඛෙත්තානි අම්ම කාරෙත්වා, කණිකාරෙත්ථ රොපය [රොපයෙ (ක.)];
යදා තෙ පුප්ඵිතා අස්සු, හෙමන්තානං හිමච්චයෙ;
සරෙය්යාථ මමං [මම (පී.)] අම්ම, එවංවණ්ණා පභාවතී’’.
‘‘තස්සා මාතා උදට්ඨාසි, ඛත්තියා දෙවවණ්ණිනී;
දිස්වා අසිඤ්ච සූනඤ්ච, රඤ්ඤො මද්දස්සන්තෙපුරෙ’’.
‘‘ඉමිනා නූන අසිනා, සුසඤ්ඤං තනුමජ්ඣිමං;
ධීතරං මද්ද [මම (සී.), මද්දො (පී.)] හන්ත්වාන, ඛත්තියානං පදස්සසි’’ [පදස්සති (පී. ක.)].
‘‘න මෙ අකාසි වචනං, අත්ථකාමාය පුත්තිකෙ;
සාජ්ජ ලොහිතසඤ්ඡන්නා, ගච්ඡසි [ගඤ්ඡිසි (සී. පී.)] යමසාධනං.
‘‘එවමාපජ්ජතී පොසො, පාපියඤ්ච නිගච්ඡති;
යො වෙ හිතානං වචනං, න කරොති [න කරං (සී.)] අත්ථදස්සිනං.
‘‘සචෙ ච අජ්ජ [ත්වං අම්ම (සී.)] ධාරෙසි [වාරෙසි (පී.)], කුමාරං චාරුදස්සනං;
කුසෙන ¶ ජාතං ඛත්තියං, සුවණ්ණමණිමෙඛලං;
පූජිතං [පූජිතා (පී.)] ඤාතිසඞ්ඝෙහි, න ගච්ඡසි [ගඤ්ඡිසි (සී. පී.)] යමක්ඛයං.
‘‘යත්ථස්සු භෙරී නදති, කුඤ්ජරො ච නිකූජති [නිකුඤ්ජති (පී.)];
ඛත්තියානං කුලෙ භද්දෙ, කිං නු සුඛතරං තතො.
‘‘අස්සො ච සිසති [අස්සො හසිසති (සී.), අස්සො හසියති (ස්යා.), අස්සො ච සිංසති (පී.)] ද්වාරෙ, කුමාරො උපරොදති;
ඛත්තියානං කුලෙ භද්දෙ, කිං නු සුඛතරං තතො.
‘‘මයූරකොඤ්චාභිරුදෙ, කොකිලාභිනිකූජිතෙ;
ඛත්තියානං කුලෙ භද්දෙ, කිං නු සුඛතරං තතො’’.
‘‘කහං ¶ නු සො සත්තුමද්දනො, පරරට්ඨප්පමද්දනො;
කුසො සොළාරපඤ්ඤාණො, යො නො දුක්ඛා පමොචයෙ’’.
‘‘ඉධෙව සො සත්තුමද්දනො, පරරට්ඨප්පමද්දනො;
කුසො සොළාරපඤ්ඤාණො, යො තෙ සබ්බෙ වධිස්සති’’ [යො නො දුක්ඛා පමොචයෙ (සී.), සො නො සබ්බෙ වධිස්සති (පී.)].
‘‘උම්මත්තිකා නු භණසි, අන්ධබාලා පභාසසි [ආදු බාලාව භාසසි (සී. පී.)];
කුසො චෙ ආගතො අස්ස, කිං න [කින්නු (ස්යා. ක.)] ජානෙමු තං මයං’’.
‘‘එසො ¶ ආළාරිකො පොසො, කුමාරීපුරමන්තරෙ;
දළ්හං කත්වාන සංවෙල්ලිං, කුම්භිං ධොවති ඔණතො’’.
‘‘වෙණී ත්වමසි චණ්ඩාලී, අදූසි කුලගන්ධිනී;
කථං මද්දකුලෙ ජාතා, දාසං කයිරාසි කාමුකං’’.
‘‘නම්හි වෙණී න චණ්ඩාලී, න චම්හි කුලගන්ධිනී;
ඔක්කාකපුත්තො භද්දන්තෙ, ත්වං නු දාසොති මඤ්ඤසි’’.
‘‘යො ¶ බ්රාහ්මණසහස්සානි, සදා භොජෙති වීසතිං;
ඔක්කාකපුත්තො භද්දන්තෙ, ත්වං නු දාසොති මඤ්ඤසි’’.
‘‘යස්ස නාගසහස්සානි, සදා යොජෙන්ති වීසතිං;
ඔක්කාකපුත්තො භද්දන්තෙ, ත්වං නු දාසොති මඤ්ඤසි.
‘‘යස්ස අස්සසහස්සානි, සදා යොජෙන්ති වීසතිං;
ඔක්කාකපුත්තො භද්දන්තෙ, ත්වං නු දාසොති මඤ්ඤසි.
‘‘යස්ස රථසහස්සානි, සදා යොජෙන්ති වීසතිං;
ඔක්කාකපුත්තො භද්දන්තෙ, ත්වං නු දාසොති මඤ්ඤසි.
[( ) අයං ගාථා සී. පී. පොත්ථකෙසුයෙව දිස්සති] (‘‘යස්ස උසභසහස්සානි, සදා යොජෙන්ති වීසතිං;
ඔක්කාකපුත්තො භද්දන්තෙ, ත්වං නු දාසොති මඤ්ඤසි) [( ) අයං ගාථා සී. පී. පොත්ථකෙසුයෙව දිස්සති].
‘‘යස්ස ධෙනුසහස්සානි, සදා දුහන්ති වීසතිං [දුය්හන්ති වීසති (සී. පී.)];
ඔක්කාකපුත්තො භද්දන්තෙ, ත්වං නු දාසොති මඤ්ඤසි’’.
‘‘තග්ඝ ¶ තෙ දුක්කටං බාලෙ, යං ඛත්තියං මහබ්බලං;
නාගං මණ්ඩූකවණ්ණෙන, න නං [න තං (සී. පී.)] අක්ඛාසිධාගතං’’ [අක්ඛාසි ආගතං (සී.)].
‘‘අපරාධං මහාරාජ, ත්වං නො ඛම රථෙසභ;
යං තං අඤ්ඤාතවෙසෙන, නාඤ්ඤාසිම්හා ඉධාගතං’’.
‘‘මාදිසස්ස න තං ඡන්නං, යොහං ආළාරිකො භවෙ;
ත්වඤ්ඤෙව මෙ පසීදස්සු, නත්ථි තෙ දෙව දුක්කටං’’.
‘‘ගච්ඡ බාලෙ ඛමාපෙහි, කුසරාජං මහබ්බලං;
ඛමාපිතො කුසො රාජා [කුසරාජා (සබ්බත්ථ)], සො තෙ දස්සති ජීවිතං’’.
‘‘පිතුස්ස වචනං සුත්වා, දෙවවණ්ණී පභාවතී;
සිරසා අග්ගහී පාදෙ, කුසරාජං මහබ්බලං’’.
‘‘යාමා ¶ රත්යො අතික්කන්තා, තාමා දෙව තයා විනා;
වන්දෙ තෙ සිරසා පාදෙ, මා මෙ කුජ්ඣං රථෙසභ.
‘‘සබ්බං ¶ [සච්චං (සී. ස්යා. පී.)] තෙ පටිජානාමි, මහාරාජ සුණොහි මෙ;
න චාපි අප්පියං තුය්හං, කරෙය්යාමි අහං පුන.
‘‘එවං චෙ යාචමානාය, වචනං මෙ න කාහසි;
ඉදානි මං තාතො හන්ත්වා, ඛත්තියානං පදස්සති’’.
‘‘එවං තෙ යාචමානාය, කිං න කාහාමි තෙ වචො;
විකුද්ධො ත්යස්මි කල්යාණි, මා ත්වං භායි පභාවති.
‘‘සබ්බං තෙ පටිජානාමි, රාජපුත්ති සුණොහි මෙ;
න චාපි අප්පියං තුය්හං, කරෙය්යාමි අහං පුන.
‘‘තව කාමා හි සුස්සොණි, පහු [බහු (ස්යා.), බහූ (පී.), බහුං (ක.)] දුක්ඛං තිතික්ඛිසං [තිතික්ඛිස්සං (සී. පී.)];
බහුං මද්දකුලං හන්ත්වා, නයිතුං තං පභාවති’’.
‘‘යොජයන්තු රථෙ අස්සෙ, නානාචිත්තෙ සමාහිතෙ;
අථ දක්ඛථ මෙ වෙගං, විධමන්තස්ස [විධමෙන්තස්ස (සබ්බත්ථ)] සත්තවො’’.
‘‘තඤ්ච තත්ථ උදික්ඛිංසු, රඤ්ඤො මද්දස්සන්තෙපුරෙ;
විජම්භමානං සීහංව, ඵොටෙන්තං දිගුණං භුජං.
‘‘හත්ථික්ඛන්ධඤ්ච ¶ ආරුය්හ, ආරොපෙත්වා පභාවතිං;
සඞ්ගාමං ඔතරිත්වාන, සීහනාදං නදී කුසො.
‘‘තස්ස තං නදතො සුත්වා, සීහස්සෙවිතරෙ මිගා;
ඛත්තියා ¶ විපලායිංසු, කුසසද්දභයට්ටිතා [කුසසද්දභයට්ඨිතා (පී.)].
‘‘හත්ථාරොහා අනීකට්ඨා, රථිකා පත්තිකාරකා;
අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ඡින්දන්ති, කුසසද්දභයට්ටිතා.
‘‘තස්මිං සඞ්ගාමසීසස්මිං, පස්සිත්වා හට්ඨ [තුට්ඨ (සී.)] මානසො;
කුසස්ස රඤ්ඤො දෙවින්දො, අදා වෙරොචනං මණිං.
‘‘සො තං විජිත්වා සඞ්ගාමං, ලද්ධා වෙරොචනං මණිං;
හත්ථික්ඛන්ධගතො රාජා, පාවෙක්ඛි නගරං පුරං.
‘‘ජීවග්ගාහං [ජීවගාහං (සී. පී.)] ගහෙත්වාන, බන්ධිත්වා සත්ත ඛත්තියෙ;
සසුරස්සුපනාමෙසි, ඉමෙ තෙ දෙව සත්තවො.
‘‘සබ්බෙව තෙ වසං ගතා, අමිත්තා විහතා තව;
කාමං කරොහි තෙ තයා, මුඤ්ච වා තෙ හනස්සු වා’’.
‘‘තුය්හෙව සත්තවො එතෙ, න හි තෙ මය්හ සත්තවො;
ත්වඤ්ඤෙව නො මහාරාජ, මුඤ්ච වා තෙ හනස්සු වා’’.
‘‘ඉමා ¶ තෙ ධීතරො සත්ත, දෙවකඤ්ඤූපමා සුභා;
දදාහි නෙසං එකෙකං, හොන්තු ජාමාතරො තව’’.
‘‘අම්හාකඤ්චෙව තාසඤ්ච, ත්වං නො සබ්බෙසමිස්සරො;
ත්වඤ්ඤෙව නො මහාරාජ, දෙහි නෙසං යදිච්ඡසි’’.
‘‘එකමෙකස්ස එකෙකං, අදා සීහස්සරො කුසො;
ඛත්තියානං තදා තෙසං, රඤ්ඤො මද්දස්ස ධීතරො.
‘‘පීණිතා තෙන ලාභෙන, තුට්ඨා සීහස්සරෙ කුසෙ;
සකරට්ඨානි ¶ පායිංසු, ඛත්තියා සත්ත තාවදෙ.
‘‘පභාවතිඤ්ච ආදාය, මණිං වෙරොචනං සුභං [තදා (පී.)];
කුසාවතිං කුසො රාජා, අගමාසි මහබ්බලො.
‘‘ත්යස්සු ¶ එකරථෙ යන්තා, පවිසන්තා කුසාවතිං;
සමානා වණ්ණරූපෙන, නාඤ්ඤමඤ්ඤාතිරොචිසුං [නාඤ්ඤමඤ්ඤමතිරොචයුං (සී.)].
‘‘මාතා පුත්තෙන සඞ්ගච්ඡි [සඞ්ගඤ්ඡි (සී. ස්යා. පී.)], උභයො ච ජයම්පතී;
සමග්ගා තෙ තදා ආසුං, ඵීතං ධරණිමාවසු’’න්ති.
කුසජාතකං පඨමං.
532. සොණනන්දජාතකං (2)
‘‘දෙවතා නුසි ගන්ධබ්බො, අදු [ආදු (සී. ස්යා.)] සක්කො පුරින්දදො;
මනුස්සභූතො ඉද්ධිමා, කථං ජානෙමු තං මයං’’.
‘‘නාපි දෙවො න ගන්ධබ්බො, නාපි සක්කො පුරින්දදො;
මනුස්සභූතො ඉද්ධිමා, එවං ජානාහි භාරධ’’ [භාරභ (ක.)].
‘‘කතරූපමිදං භොතො [භොතො (සී. පී.)], වෙය්යාවච්චං අනප්පකං;
දෙවම්හි වස්සමානම්හි, අනොවස්සං භවං අකා.
‘‘තතො වාතාතපෙ ඝොරෙ, සීතච්ඡායං භවං අකා;
තතො අමිත්තමජ්ඣෙසු [අමිත්තමජ්ඣෙ ච (සී.)], සරතාණං භවං අකා.
‘‘තතො ඵීතානි රට්ඨානි, වසිනො තෙ භවං අකා;
තතො එකසතං ඛත්යෙ, අනුයන්තෙ [අනුයුත්තෙ (පී.)] භවං අකා.
‘‘පතීතාස්සු ¶ ¶ මයං භොතො, වද තං [වර තං (සී. ස්යා. පී.)] භඤ්ජ [භඤ්ඤ (සී. පී.), භුඤ්ජ (ස්යා. ක.)] මිච්ඡසි;
හත්ථියානං අස්සරථං, නාරියො ච අලඞ්කතා;
නිවෙසනානි රම්මානි, මයං භොතො දදාමසෙ.
‘‘අථ වඞ්ගෙ [අථ වා සඞ්ගෙ (සී. පී.)] වා මගධෙ, මයං භොතො දදාමසෙ;
අථ වා අස්සකාවන්තී [අස්සකාවන්තිං (සී. ස්යා. පී.)], සුමනා දම්ම තෙ මයං.
‘‘උපඩ්ඪං වාපි රජ්ජස්ස, මයං භොතො දදාමසෙ;
සචෙ තෙ අත්ථො රජ්ජෙන, අනුසාස යදිච්ඡසි’’.
‘‘න ¶ මෙ අත්ථොපි රජ්ජෙන, නගරෙන ධනෙන වා;
අථොපි ජනපදෙන, අත්ථො මය්හං න විජ්ජති.
‘‘භොතොව රට්ඨෙ විජිතෙ, අරඤ්ඤෙ අත්ථි අස්සමො;
පිතා මය්හං ජනෙත්තී ච, උභො සම්මන්ති අස්සමෙ.
‘‘තෙසාහං [තෙස්වහං (ක.)] පුබ්බාචරියෙසු, පුඤ්ඤං න ලභාමි කාතවෙ;
භවන්තං අජ්ඣාවරං කත්වා, සොණං [සොනං (පී.)] යාචෙමු සංවරං’’.
‘‘කරොමි තෙ තං වචනං, යං මං භණසි බ්රාහ්මණ;
එතඤ්ච ඛො නො අක්ඛාහි, කීවන්තො හොන්තු යාචකා’’.
‘‘පරොසතං ජානපදා, මහාසාලා ච බ්රාහ්මණා;
ඉමෙ ච ඛත්තියා සබ්බෙ, අභිජාතා යසස්සිනො;
භවඤ්ච රාජා මනොජො, අලං හෙස්සන්ති යාචකා’’.
‘‘හත්ථී අස්සෙ ච යොජෙන්තු, රථං සන්නය්හ සාරථි [නං රථි (පී.)];
ආබන්ධනානි ගණ්හාථ, පාදාසුස්සාරයද්ධජෙ [පාදෙසුස්සාරයං ධජෙ (සී.), පාදාසුස්සාරයං ධජෙ (පී.)];
අස්සමං ¶ තං ගමිස්සාමි, යත්ථ සම්මති කොසියො’’.
‘‘තතො ච රාජා පායාසි, සෙනාය චතුරඞ්ගිනී;
අගමා අස්සමං රම්මං, යත්ථ සම්මති කොසියො’’.
‘‘කස්ස කාදම්බයො [කස්ස කාදම්බමයො (ක.)] කාජො, වෙහාසං චතුරඞ්ගුලං;
අංසං අසම්ඵුසං එති, උදහාරාය [උදහාරස්ස (සී. ස්යා. පී.)] ගච්ඡතො’’.
‘‘අහං සොණො මහාරාජ, තාපසො සහිතබ්බතො [සහිතං වතො (පී.)];
භරාමි මාතාපිතරො, රත්තින්දිවමතන්දිතො.
‘‘වනෙ ඵලඤ්ච මූලඤ්ච, ආහරිත්වා දිසම්පති;
පොසෙමි මාතාපිතරො, පුබ්බෙ කතමනුස්සරං’’.
‘‘ඉච්ඡාම ¶ අස්සමං ගන්තුං, යත්ථ සම්මති කොසියො;
මග්ගං නො සොණ අක්ඛාහි, යෙන ගච්ඡෙමු [ගච්ඡාම (සී.)] අස්සමං’’.
‘‘අයං ¶ එකපදී රාජ, යෙනෙතං [යෙන තං (ක.)] මෙඝසන්නිභං;
කොවිළාරෙහි සඤ්ඡන්නං, එත්ථ සම්මති කොසියො’’.
‘‘ඉදං වත්වාන පක්කාමි, තරමානො මහාඉසි;
වෙහාසෙ අන්තලික්ඛස්මිං, අනුසාසිත්වාන ඛත්තියෙ.
‘‘අස්සමං පරිමජ්ජිත්වා, පඤ්ඤපෙත්වාන [පඤ්ඤපෙත්වාන (සී. ස්යා.)] ආසනං;
පණ්ණසාලං පවිසිත්වා, පිතරං පටිබොධයි.
‘‘ඉමෙ ආයන්ති රාජානො, අභිජාතා යසස්සිනො;
අස්සමා නික්ඛමිත්වාන, නිසීද ත්වං [නිසීදාහි (සී.)] මහාඉසෙ.
‘‘තස්ස තං වචනං සුත්වා, තරමානො මහාඉසි;
අස්සමා ¶ නික්ඛමිත්වාන, සද්වාරම්හි උපාවිසි’’.
‘‘තඤ්ච දිස්වාන ආයන්තං, ජලන්තංරිව තෙජසා;
ඛත්යසඞ්ඝපරිබ්යූළ්හං, කොසියො එතදබ්රවි.
‘‘කස්ස භෙරී මුදිඞ්ගා ච [මුතිඞ්ගා ච (පී.)], සඞ්ඛා පණවදින්දිමා [දෙණ්ඩිමා (සී. පී.)];
පුරතො පටිපන්නානි, හාසයන්තා රථෙසභං.
‘‘කස්ස කඤ්චනපට්ටෙන, පුථුනා විජ්ජුවණ්ණිනා;
යුවා කලාපසන්නද්ධො, කො එති සිරියා ජලං.
‘‘උක්කාමුඛපහට්ඨංව, ඛදිරඞ්ගාරසන්නිභං;
මුඛඤ්ච රුචිරා භාති, කො එති සිරියා ජලං.
‘‘කස්ස පග්ගහිතං ඡත්තං, සසලාකං මනොරමං;
ආදිච්චරංසාවරණං, කො එති සිරියා ජලං.
‘‘කස්ස අඞ්ගං පරිග්ගය්හ, වාළබීජනිමුත්තමං;
චරන්ති වරපුඤ්ඤස්ස [වරපඤ්ඤස්ස (සී. පී.)], හත්ථික්ඛන්ධෙන ආයතො.
‘‘කස්ස සෙතානි ඡත්තානි, ආජානීයා ච වම්මිතා;
සමන්තා පරිකිරෙන්ති [පරිකිරන්ති (සී. ස්යා. පී.)], කො එති සිරියා ජලං.
‘‘කස්ස ¶ එකසතං ඛත්යා, අනුයන්තා [අනුයුත්තා (පී.)] යසස්සිනො;
සමන්තානුපරියන්ති, කො එති සිරියා ජලං.
‘‘හත්ථි අස්සරථ පත්ති [හත්ථී අස්සා රථා පත්තී (සී.)], සෙනා ච චතුරඞ්ගිනී;
සමන්තානුපරියන්ති [සමන්තා අනුපරියාති (පී.)], කො එති සිරියා ජලං.
‘‘කස්සෙසා ¶ මහතී සෙනා, පිට්ඨිතො අනුවත්තති;
අක්ඛොභණී ¶ [අක්ඛාභනී (සී.), අක්ඛොභිනී (ස්යා.)] අපරියන්තා, සාගරස්සෙව ඌමියො’’.
‘‘රාජාභිරාජා [රාජාධිරාජා (ක.)] මනොජො, ඉන්දොව ජයතං පති;
නන්දස්සජ්ඣාවරං එති, අස්සමං බ්රහ්මචාරිනං.
‘‘තස්සෙසා මහතී සෙනා, පිට්ඨිතො අනුවත්තති;
අක්ඛොභණී අපරියන්තා, සාගරස්සෙව ඌමියො’’.
‘‘අනුලිත්තා චන්දනෙන, කාසිකුත්තමධාරිනො [කාසිකවත්ථධාරිනො (පී.)];
සබ්බෙ පඤ්ජලිකා හුත්වා, ඉසීනං අජ්ඣුපාගමුං’’.
‘‘කච්චි නු භොතො කුසලං, කච්චි භොතො අනාමයං;
කච්චි උඤ්ඡෙන යාපෙථ, කච්චි මූලඵලා බහූ.
‘‘කච්චි ඩංසා මකසා ච, අප්පමෙව සරීසපා [සිරිංසපා (සී. ස්යා. පී.)];
වනෙ වාළමිගාකිණ්ණෙ, කච්චි හිංසා න විජ්ජති’’.
‘‘කුසලඤ්චෙව නො රාජ, අථො රාජ අනාමයං;
අථො උඤ්ඡෙන යාපෙම, අථො මූලඵලා බහූ.
‘‘අථො ඩංසා මකසා ච [ඩංසා ච මකසා (සී.), ඩංසා ච මකසා ච (පී.)], අප්පමෙව සරීසපා [සිරිංසපා (සී. ස්යා. පී.)];
වනෙ වාළමිගාකිණ්ණෙ, හිංසා මය්හං [අ ම්හං (සී. පී.)] න විජ්ජති.
‘‘බහූනි වස්සපූගානි, අස්සමෙ සම්මතං [වසතො (සී.)] ඉධ;
නාභිජානාමි උප්පන්නං, ආබාධං අමනොරමං.
‘‘ස්වාගතං තෙ මහාරාජ, අථො තෙ අදුරාගතං;
ඉස්සරොසි අනුප්පත්තො, යං ඉධත්ථි පවෙදය.
‘‘තින්දුකානි ¶ පියාලානි, මධුකෙ කාසුමාරියො [කාසමාරියො (සී. ස්යා.)];
ඵලානි ¶ ඛුද්දකප්පානි, භුඤ්ජ රාජ වරං වරං.
‘‘ඉදම්පි පානීයං සීතං, ආභතං ගිරිගබ්භරා;
තතො පිව මහාරාජ, සචෙ ත්වං අභිකඞ්ඛසි’’.
‘‘පටිග්ගහිතං යං දින්නං, සබ්බස්ස අග්ඝියං කතං;
නන්දස්සාපි නිසාමෙථ, වචනං සො [යං (සී.), යං සො (පී.)] පවක්ඛති.
‘‘අජ්ඣාවරම්හා නන්දස්ස, භොතො සන්තිකමාගතා;
සුණාතු [සුණාතු මෙ (සී. ස්යා.)] භවං වචනං, නන්දස්ස පරිසාය ච’’.
‘‘පරොසතං ¶ ජානපදා [ජනපදා (පී.)], මහාසාලා ච බ්රාහ්මණා;
ඉමෙ ච ඛත්තියා සබ්බෙ, අභිජාතා යසස්සිනො;
භවඤ්ච රාජා මනොජො, අනුමඤ්ඤන්තු මෙ වචො.
‘‘යෙ ච සන්ති [යෙ වසන්ති (සී.), යෙ හි සන්ති (පී.)] සමීතාරො, යක්ඛානි ඉධ මස්සමෙ;
අරඤ්ඤෙ භූතභබ්යානි, සුණන්තු වචනං මම.
‘‘නමො කත්වාන භූතානං, ඉසිං වක්ඛාමි සුබ්බතං;
සො ත්යාහං දක්ඛිණා බාහු, තව කොසිය සම්මතො.
‘‘පිතරං මෙ ජනෙත්තිඤ්ච, භත්තුකාමස්ස මෙ සතො;
වීර පුඤ්ඤමිදං ඨානං, මා මං කොසිය වාරය.
‘‘සබ්භි හෙතං උපඤ්ඤාතං, මමෙතං උපනිස්සජ;
උට්ඨානපාරිචරියාය, දීඝරත්තං තයා කතං;
මාතාපිතූසු පුඤ්ඤානි, මම ලොකදදො භව.
‘‘තථෙව සන්ති මනුජා, ධම්මෙ ධම්මපදං විදූ;
මග්ගො ¶ සග්ගස්ස ලොකස්ස, යථා ජානාසි ත්වං ඉසෙ.
‘‘උට්ඨානපාරිචරියාය, මාතාපිතුසුඛාවහං;
තං මං පුඤ්ඤා නිවාරෙති, අරියමග්ගාවරො නරො’’.
‘‘සුණන්තු ¶ භොන්තො වචනං, භාතුරජ්ඣාවරා මම;
කුලවංසං මහාරාජ, පොරාණං පරිහාපයං;
අධම්මචාරී ජෙට්ඨෙසු [යො ජෙට්ඨො (සී.)], නිරයං සොපපජ්ජති [සො උපපජ්ජති (සී. ස්යා. පී.)].
‘‘යෙ ච ධම්මස්ස කුසලා, පොරාණස්ස දිසම්පති;
චාරිත්තෙන ච සම්පන්නා, න තෙ ගච්ඡන්ති දුග්ගතිං.
‘‘මාතාපිතා ච භාතා ච, භගිනී ඤාතිබන්ධවා;
සබ්බෙ ජෙට්ඨස්ස තෙ භාරා, එවං ජානාහි භාරධ [භාරථ (ස්යා.)].
‘‘ආදියිත්වා ගරුං භාරං, නාවිකො විය උස්සහෙ;
ධම්මඤ්ච නප්පමජ්ජාමි, ජෙට්ඨො චස්මි රථෙසභ’’.
‘‘අධිගමා [අධිගතම්හා (සී.), අධිගම්හා (ස්යා.), අධිගතම්හ (පී.)] තමෙ ඤාණං, ජාලංව ජාතවෙදතො;
එවමෙව නො භවං ධම්මං, කොසියො පවිදංසයි.
‘‘යථා උදයමාදිච්චො, වාසුදෙවො පභඞ්කරො;
පාණීනං පවිදංසෙති, රූපං කල්යාණපාපකං;
එවමෙව නො භවං ධම්මං, කොසියො පවිදංසයි’’.
‘‘එවං ¶ මෙ යාචමානස්ස, අඤ්ජලිං නාවබුජ්ඣථ;
තව පද්ධචරො [තව පට්ඨචරො (ස්යා.), තව බද්ධඤ්චරො (පී.), තවුපට්ඨචරො (ක.)] හෙස්සං, වුට්ඨිතො පරිචාරකො’’.
‘‘අද්ධා නන්ද විජානාසි [පජානාසි (සී.)], සද්ධම්මං සබ්භි දෙසිතං;
අරියො ¶ අරියසමාචාරො, බාළ්හං ත්වං මම රුච්චසි.
‘‘භවන්තං වදාමි භොතිඤ්ච, සුණාථ වචනං මම;
නායං භාරො භාරමතො [භාරමත්තො (සී. ස්යා.)], අහු මය්හං කුදාචනං.
‘‘තං මං උපට්ඨිතං සන්තං, මාතාපිතුසුඛාවහං;
නන්දො අජ්ඣාවරං කත්වා, උපට්ඨානාය යාචති.
‘‘යො වෙ ඉච්ඡති කාමෙන, සන්තානං බ්රහ්මචාරිනං;
නන්දං වො වරථ එකො [නන්දං වදථ එකෙ (පී.)], කං නන්දො උපතිට්ඨතු’’.
‘‘තයා ¶ තාත අනුඤ්ඤාතා, සොණ තං නිස්සිතා මයං;
උපඝාතුං [උපඝායිතුං (සී.)] ලභෙ නන්දං, මුද්ධනි බ්රහ්මචාරිනං’’.
‘‘අස්සත්ථස්සෙව තරුණං, පවාළං මාලුතෙරිතං;
චිරස්සං නන්දං දිස්වාන, හදයං මෙ පවෙධති.
‘‘යදා සුත්තාපි සුපිනෙ [සුප්පන්තෙ (ස්යා. පී.)], නන්දං පස්සාමි ආගතං;
උදග්ගා සුමනා හොමි, නන්දො නො ආගතො අයං.
‘‘යදා ච පටිබුජ්ඣිත්වා, නන්දං පස්සාමි නාගතං;
භිය්යො ආවිසතී සොකො, දොමනස්සඤ්චනප්පකං.
‘‘සාහං අජ්ජ චිරස්සම්පි, නන්දං පස්සාමි ආගතං;
භත්තුච්ච [භත්තුඤ්ච (ක.)] මය්හඤ්ච පියො, නන්දො නො පාවිසී ඝරං.
‘‘පිතුපි නන්දො සුප්පියො, යං නන්දො නප්පවසෙ [පාවිසී (පී.)] ඝරා [ඝරං (ස්යා. පී. ක.)];
ලභතූ තාත නන්දො තං, මං නන්දො උපතිට්ඨතු’’.
‘‘අනුකම්පිකා ¶ පතිට්ඨා ච, පුබ්බෙ රසදදී ච නො;
මග්ගො සග්ගස්ස ලොකස්ස, මාතා තං වරතෙ ඉසෙ.
‘‘පුබ්බෙ රසදදී ගොත්තී, මාතා පුඤ්ඤූපසංහිතා;
මග්ගො සග්ගස්ස ලොකස්ස, මාතා තං වරතෙ ඉසෙ’’.
‘‘ආකඞ්ඛමානා පුත්තඵලං, දෙවතාය නමස්සති;
නක්ඛත්තානි ච පුච්ඡති, උතුසංවච්ඡරානි ච.
‘‘තස්සා උතුම්හි න්හාතාය [උතුසිනාතාය (පී.)], හොති ගබ්භස්ස වොක්කමො [ගබ්භස්ස’වක්කමො (සී. ස්යා. පී.)];
තෙන දොහළිනී හොති, සුහදා තෙන වුච්චති.
‘‘සංවච්ඡරං ¶ වා ඌනං වා, පරිහරිත්වා විජායති;
තෙන සා ජනයන්තීති, ජනෙත්ති [ජනෙත්තී (සී. ස්යා. පී.)] තෙන වුච්චති.
‘‘ථනඛීරෙන [ථනක්ඛීරෙන (සී.)] ගීතෙන, අඞ්ගපාවුරණෙන [අඞ්ගපාපුරණෙන (පී.)] ච;
රොදන්තං පුත්තං [එව (පී.)] තොසෙති, තොසෙන්තී තෙන වුච්චති.
‘‘තතො ¶ වාතාතපෙ ඝොරෙ, මමං කත්වා උදික්ඛති;
දාරකං අප්පජානන්තං, පොසෙන්තී තෙන වුච්චති.
‘‘යඤ්ච මාතුධනං හොති, යඤ්ච හොති පිතුද්ධනං;
උභයම්පෙතස්ස ගොපෙති, අපි පුත්තස්ස නො සියා.
‘‘එවං පුත්ත අදුං පුත්ත, ඉති මාතා විහඤ්ඤති;
පමත්තං පරදාරෙසු, නිසීථෙ පත්තයොබ්බනෙ;
සායං පුත්තං අනායන්තං, ඉති මාතා විහඤ්ඤති.
‘‘එවං කිච්ඡා භතො පොසො, මාතු අපරිචාරකො;
මාතරි මිච්ඡා චරිත්වාන, නිරයං සොපපජ්ජති.
‘‘එවං ¶ කිච්ඡා භතො පොසො, පිතු අපරිචාරකො;
පිතරි මිච්ඡා චරිත්වාන, නිරයං සොපපජ්ජති.
‘‘ධනාපි ධනකාමානං, නස්සති ඉති මෙ සුතං;
මාතරං අපරිචරිත්වාන, කිච්ඡං වා සො නිගච්ඡති.
‘‘ධනාපි ධනකාමානං, නස්සති ඉති මෙ සුතං;
පිතරං අපරිචරිත්වාන, කිච්ඡං වා සො නිගච්ඡති.
‘‘ආනන්දො ච පමොදො ච, සදා හසිතකීළිතං;
මාතරං පරිචරිත්වාන, ලබ්භමෙතං විජානතො.
‘‘ආනන්දො ච පමොදො ච, සදා හසිතකීළිතං;
පිතරං පරිචරිත්වාන, ලබ්භමෙතං විජානතො.
‘‘දානඤ්ච පෙය්යවජ්ජඤ්ච [පියවාචා ච (සී. ස්යා. ක.)], අත්ථචරියා ච යා ඉධ;
සමානත්තතා [සමානත්තා (පී.)] ච ධම්මෙසු, තත්ථ තත්ථ යථාරහං;
එතෙ ඛො සඞ්ගහා ලොකෙ, රථස්සාණීව යායතො.
එතෙ ච සඞ්ගහා නාස්සු, න මාතා පුත්තකාරණා;
ලභෙථ මානං පූජං වා [පූජඤ්ච (පී.)], පිතා වා පුත්තකාරණා.
‘‘යස්මා ච සඞ්ගහා [සඞ්ගහෙ (දී. නි. 3.273; අ. නි. 4.32) තදට්ඨකථායො ඔලොකෙතබ්බා] එතෙ, සම්මපෙක්ඛන්ති [සමවෙක්ඛන්ති (සී. ස්යා. පී.) අ. නි. 4.32] පණ්ඩිතා;
තස්මා මහත්තං පප්පොන්ති, පාසංසා ච භවන්ති තෙ.
‘‘බ්රහ්මාති ¶ ¶ [බ්රහ්මා හි (පී.)] මාතාපිතරො, පුබ්බාචරියාති වුච්චරෙ;
ආහුනෙය්යා ¶ ච පුත්තානං, පජාය අනුකම්පකා.
‘‘තස්මා හි නෙ නමස්සෙය්ය, සක්කරෙය්ය ච පණ්ඩිතො;
අන්නෙන අථො [මථො (පී.), අථ (අ. නි. 4.63; ඉතිවු. 106)] පානෙන, වත්ථෙන සයනෙන ච;
උච්ඡාදනෙන න්හාපනෙන [නහාපනෙන (සී. පී.)], පාදානං ධොවනෙන ච.
‘‘තාය නං පාරිචරියාය [පරිචරියාය (පී.)], මාතාපිතූසු පණ්ඩිතා;
ඉධෙව නං පසංසන්ති, පෙච්ච සග්ගෙ පමොදතී’’ති.
සොණනන්දජාතකං දුතියං.
සත්තතිනිපාතං නිට්ඨිතං.
තස්සුද්දානං –
අථ සත්තතිමම්හි නිපාතවරෙ, සභාවන්තු කුසාවතිරාජවරො;
අථ සොණසුනන්දවරො ච පුන, අභිවාසිතසත්තතිමම්හි සුතෙති.