📜
21. අසීතිනිපාතො
533. චූළහංසජාතකං (1)
‘‘සුමුඛ ¶ ¶ ¶ අනුපචිනන්තා, පක්කමන්ති විහඞ්ගමා;
ගච්ඡ තුවම්පි මා කඞ්ඛි, නත්ථි බද්ධෙ [බන්ධෙ (ස්යා. ක.)] සහායතා’’.
‘‘ගච්ඡෙ වාහං න වා ගච්ඡෙ, න තෙන අමරො සියං;
සුඛිතං තං උපාසිත්වා, දුක්ඛිතං තං කථං ජහෙ.
‘‘මරණං වා තයා සද්ධිං, ජීවිතං වා තයා විනා;
තදෙව මරණං සෙය්යො, යඤ්චෙ ජීවෙ තයා විනා.
‘‘නෙස ධම්මො මහාරාජ, යං තං එවං ගතං ජහෙ;
යා ගති තුය්හං සා මය්හං, රුච්චතෙ විහගාධිප.
‘‘කා නු පාසෙන බද්ධස්ස [බන්ධස්ස (ස්යා. ක.)], ගති අඤ්ඤා මහානසා;
සා කථං චෙතයානස්ස, මුත්තස්ස තව රුච්චති.
‘‘කං වා ත්වං පස්සසෙ අත්ථං, මම තුය්හඤ්ච පක්ඛිම;
ඤාතීනං වාවසිට්ඨානං, උභින්නං ජීවිතක්ඛයෙ.
‘‘යං න කඤ්චනදෙපිඤ්ඡ [දෙපිච්ඡ (සී. පී.), ද්වෙපිච්ඡ (ස්යා.)], අන්ධෙන තමසා ගතං;
තාදිසෙ සඤ්චජං පාණං, කමත්ථමභිජොතයෙ’’.
‘‘කථං නු පතතං සෙට්ඨ, ධම්මෙ අත්ථං න බුජ්ඣසි [බුජ්ඣසෙ (සී.)];
ධම්මො අපචිතො සන්තො, අත්ථං දස්සෙති පාණිනං.
‘‘සොහං ධම්මං අපෙක්ඛානො, ධම්මා චත්ථං සමුට්ඨිතං;
භත්තිඤ්ච ¶ තයි සම්පස්සං, නාවකඞ්ඛාමි ජීවිතං’’.
‘‘අද්ධා එසො සතං ධම්මො, යො මිත්තො මිත්තමාපදෙ;
න චජෙ ජීවිතස්සාපි, හෙතුධම්මමනුස්සරං.
‘‘ස්වායං ධම්මො ච තෙ චිණ්ණො, භත්ති ච විදිතා මයි;
කාමං කරස්සු මය්හෙතං, ගච්ඡෙවානුමතො මයා’’.
‘‘අපි ¶ ¶ ත්වෙවං ගතෙ කාලෙ, යං ඛණ්ඩං [බද්ධං (සී.), බන්ධං (පී.)] ඤාතිනං මයා;
තයා තං බුද්ධිසම්පන්නං [බුද්ධිසම්පන්න (සී. ස්යා. පී.)], අස්ස පරමසංවුතං.
‘‘ඉච්චෙවං [ඉච්චෙව (සී. පී.)] මන්තයන්තානං, අරියානං අරියවුත්තිනං;
පච්චදිස්සථ නෙසාදො, ආතුරානමිවන්තකො.
‘‘තෙ සත්තුමභිසඤ්චික්ඛ, දීඝරත්තං හිතා දිජා;
තුණ්හීමාසිත්ථ උභයො, න සඤ්චලෙසුමාසනා [න ච සඤ්චෙසු’මාසනා (සී. පී.)].
‘‘ධතරට්ඨෙ ච දිස්වාන, සමුඩ්ඩෙන්තෙ තතො තතො;
අභික්කමථ වෙගෙන, දිජසත්තු දිජාධිපෙ.
‘‘සො ච වෙගෙනභික්කම්ම, ආසජ්ජ පරමෙ දිජෙ;
පච්චකමිත්ථ [පච්චකම්පිත්ථ (සී. ස්යා. පී.)] නෙසාදො, බද්ධා ඉති විචින්තයං.
‘‘එකංව බද්ධමාසීනං, අබද්ධඤ්ච පුනාපරං;
ආසජ්ජ බද්ධමාසීනං, පෙක්ඛමානමදීනවං.
‘‘තතො සො විමතොයෙව, පණ්ඩරෙ අජ්ඣභාසථ;
පවඩ්ඪකායෙ ආසීනෙ, දිජසඞ්ඝගණාධිපෙ.
‘‘යං නු පාසෙන මහතා, බද්ධො න කුරුතෙ දිසං;
අථ ¶ කස්මා අබද්ධො ත්වං, බලී පක්ඛි න ගච්ඡසි.
‘‘කින්නු ත්යායං [තා’යං (සී. පී. ක.)] දිජො හොති, මුත්තො බද්ධං උපාසසි;
ඔහාය සකුණා යන්ති, කිං එකො අවහීයසි’’.
‘‘රාජා මෙ සො දිජාමිත්ත, සඛා පාණසමො ච මෙ;
නෙව නං විජහිස්සාමි, යාව කාලස්ස පරියායං.
‘‘කථං පනායං විහඞ්ගො, නාද්දස පාසමොඩ්ඩිතං;
පදඤ්හෙතං මහන්තානං, බොද්ධුමරහන්ති ආපදං.
‘‘යදා පරාභවො හොති, පොසො ජීවිතසඞ්ඛයෙ;
අථ ජාලඤ්ච පාසඤ්ච, ආසජ්ජාපි න බුජ්ඣති.
‘‘අපි ¶ ත්වෙව මහාපඤ්ඤ, පාසා බහුවිධා තතා [තතා (ස්යා. ක.)];
ගුය්හමාසජ්ජ [ගූළ්හමාසජ්ජ (සී. පී.)] බජ්ඣන්ති, අථෙවං ජීවිතක්ඛයෙ’’.
‘‘අපි නායං තයා සද්ධිං, සංවාසස්ස [සම්භාසස්ස (සී. පී.)] සුඛුද්රයො;
අපි නො අනුමඤ්ඤාසි, අපි නො ජීවිතං දදෙ’’.
‘‘න චෙව මෙ ත්වං බද්ධොසි, නපි ඉච්ඡාමි තෙ වධං;
කාමං ඛිප්පමිතො ගන්ත්වා, ජීව ත්වං අනිඝො චිරං’’.
‘‘නෙවාහමෙතමිච්ඡාමි ¶ , අඤ්ඤත්රෙතස්ස ජීවිතා;
සචෙ එකෙන තුට්ඨොසි, මුඤ්චෙතං මඤ්ච භක්ඛය.
‘‘ආරොහපරිණාහෙන, තුල්යාස්මා [තුල්යාම්හා (ක.)] වයසා උභො;
න තෙ ලාභෙන ජීවත්ථි [ජීනත්ථි (සී. ස්යා. පී.)], එතෙන නිමිනා තුවං.
‘‘තදිඞ්ඝ ¶ සමපෙක්ඛස්සු [සමවෙක්ඛසු (සී. පී.)], හොතු ගිද්ධි තවම්හසු [තවස්මසු (සී. ස්යා.)];
මං පුබ්බෙ බන්ධ පාසෙන, පච්ඡා මුඤ්ච දිජාධිපං.
‘‘තාවදෙව ච තෙ ලාභො, කතාස්ස [කතස්සා (සී. පී.)] යාචනාය ච;
මිත්ති ච ධතරට්ඨෙහි, යාවජීවාය තෙ සියා’’.
‘‘පස්සන්තු නො මහාසඞ්ඝා, තයා මුත්තං ඉතො ගතං;
මිත්තාමච්චා ච භච්චා ච, පුත්තදාරා ච බන්ධවා.
‘‘න ච තෙ තාදිසා මිත්තා, බහූනං [බහුන්නං (සී. පී.)] ඉධ විජ්ජති;
යථා ත්වං ධතරට්ඨස්ස, පාණසාධාරණො සඛා.
‘‘සො තෙ සහායං මුඤ්චාමි, හොතු රාජා තවානුගො;
කාමං ඛිප්පමිතො ගන්ත්වා, ඤාතිමජ්ඣෙ විරොචථ’’.
‘‘සො පතීතො පමුත්තෙන, භත්තුනා [භත්තුනො (ස්යා.)] භත්තුගාරවො;
අජ්ඣභාසථ වක්කඞ්ගො [වඞ්කඞ්ගො (ස්යා.)], වාචං කණ්ණසුඛං භණං.
‘‘එවං ලුද්දක නන්දස්සු, සහ සබ්බෙහි ඤාතිභි;
යථාහමජ්ජ නන්දාමි, මුත්තං දිස්වා දිජාධිපං’’.
‘‘එහි ¶ තං අනුසික්ඛාමි, යථා ත්වමපි ලච්ඡසෙ;
ලාභං තවායං [යථායං (සී. පී.)] ධතරට්ඨො, පාපං කිඤ්චි [කඤ්චි (සී.)] න දක්ඛති.
‘‘ඛිප්පමන්තෙපුරං නෙත්වා [ගන්ත්වා (ස්යා. ක.)], රඤ්ඤො දස්සෙහි නො උභො;
අබද්ධෙ පකතිභූතෙ, කාජෙ [කාචෙ (පී.)] උභයතො ඨිතෙ.
‘‘ධතරට්ඨා මහාරාජ, හංසාධිපතිනො ඉමෙ;
අයඤ්හි ¶ රාජා හංසානං, අයං සෙනාපතීතරො.
‘‘අසංසයං ඉමං දිස්වා, හංසරාජං නරාධිපො;
පතීතො සුමනො විත්තො [චිත්තො (ක.)], බහුං දස්සති තෙ ධනං’’.
‘‘තස්ස තං වචනං සුත්වා, කම්මුනා උපපාදයි;
ඛිප්පමන්තෙපුරං ගන්ත්වා, රඤ්ඤො හංසෙ අදස්සයි;
අබද්ධෙ පකතිභූතෙ, කාජෙ උභයතො ඨිතෙ.
‘‘ධතරට්ඨා ¶ මහාරාජ, හංසාධිපතිනො ඉමෙ;
අයඤ්හි රාජා හංසානං, අයං සෙනාපතීතරො’’.
‘‘කථං පනිමෙ විහඞ්ගා [විහගා (සී. පී.)], තව හත්ථත්තමාගතා [හත්ථත්ථ’මාගතා (සී. ස්යා. පී.)];
කථං ලුද්දො මහන්තානං, ඉස්සරෙ ඉධ අජ්ඣගා’’.
‘‘විහිතා සන්තිමෙ පාසා, පල්ලලෙසු ජනාධිප;
යං යදායතනං මඤ්ඤෙ, දිජානං පාණරොධනං.
‘‘තාදිසං පාසමාසජ්ජ, හංසරාජා අබජ්ඣථ;
තං අබද්ධො උපාසීනො, මමායං අජ්ඣභාසථ.
‘‘සුදුක්කරං අනරියෙහි, දහතෙ භාවමුත්තමං;
භත්තුරත්ථෙ පරක්කන්තො, ධම්මයුත්තො [ධම්මෙ යුත්තො (සී. පී.)] විහඞ්ගමො.
‘‘අත්තනායං [අත්තනො යං (ස්යා.)] චජිත්වාන, ජීවිතං ජීවිතාරහො;
අනුත්ථුනන්තො ආසීනො, භත්තු යාචිත්ථ ජීවිතං.
‘‘තස්ස තං වචනං සුත්වා, පසාදමහමජ්ඣගා;
තතො නං පාමුචිං [පාමුඤ්චිං (පී. ක.)] පාසා, අනුඤ්ඤාසිං සුඛෙන ච.
‘‘‘සො ¶ ¶ පතීතො පමුත්තෙන, භත්තුනා භත්තුගාරවො;
අජ්ඣභාසථ වක්කඞ්ගො, වාචං කණ්ණසුඛං භණං.
‘‘‘එවං ලුද්දක නන්දස්සු, සහ සබ්බෙහි ඤාතිභි;
යථාහමජ්ජ නන්දාමි, මුත්තං දිස්වා දිජාධිපං.
‘‘‘එහි තං අනුසික්ඛාමි, යථා ත්වමපි ලච්ඡසෙ;
ලාභං තවායං ධතරට්ඨො, පාපං කිඤ්චි න දක්ඛති.
‘‘‘ඛිප්පමන්තෙපුරං නෙත්වා [ගන්ත්වා (සබ්බත්ථ)], රඤ්ඤො දස්සෙහි නො උභො;
අබද්ධෙ පකතිභූතෙ, කාජෙ උභයතො ඨිතෙ.
‘‘‘ධතරට්ඨා මහාරාජ, හංසාධිපතිනො ඉමෙ;
අයඤ්හි රාජා හංසානං, අයං සෙනාපතීතරො.
‘‘‘අසංසයං ඉමං දිස්වා, හංසරාජං නරාධිපො;
පතීතො සුමනො විත්තො, බහුං දස්සති තෙ ධනං’.
‘‘එවමෙතස්ස වචනා, ආනීතාමෙ උභො මයා;
එත්ථෙව හි ඉමෙ ආසුං [අස්සු (සී. ස්යා. පී.)], උභො අනුමතා මයා.
‘‘සොයං එවං ගතො පක්ඛී, දිජො පරමධම්මිකො;
මාදිසස්ස හි ලුද්දස්ස, ජනයෙය්යාථ මද්දවං.
‘‘උපායනඤ්ච ¶ තෙ දෙව, නාඤ්ඤං පස්සාමි එදිසං;
සබ්බසාකුණිකාගාමෙ, තං පස්ස මනුජාධිප’’.
‘‘දිස්වා නිසින්නං රාජානං, පීඨෙ සොවණ්ණයෙ සුභෙ;
අජ්ඣභාසථ වක්කඞ්ගො, වාචං කණ්ණසුඛං භණං.
‘‘කච්චින්නු ¶ භොතො කුසලං, කච්චි භොතො අනාමයං;
කච්චි රට්ඨමිදං ඵීතං, ධම්මෙන මනුසාසසි’’.
‘‘කුසලඤ්චෙව මෙ හංස, අථො හංස අනාමයං;
අථො රට්ඨමිදං ඵීතං, ධම්මෙන මනුසාසහං’’ [මනුසිස්සති (සී. පී.)].
‘‘කච්චි භොතො අමච්චෙසු, දොසො කොචි න විජ්ජති;
කච්චි ච [කච්චින්නු (සී. පී.)] තෙ තවත්ථෙසු, නාවකඞ්ඛන්ති ජීවිතං’’.
‘‘අථොපි ¶ මෙ අමච්චෙසු, දොසො කොචි න විජ්ජති;
අථොපි තෙ [අථොපිමෙ (සී. පී.)] මමත්ථෙසු, නාවකඞ්ඛන්ති ජීවිතං’’.
‘‘කච්චි තෙ සාදිසී භරියා, අස්සවා පියභාණිනී;
පුත්තරූපයසූපෙතා, තව ඡන්දවසානුගා’’.
‘‘අථො මෙ සාදිසී භරියා, අස්සවා පියභාණිනී;
පුත්තරූපයසූපෙතා, මම ඡන්දවසානුගා’’.
‘‘භවන්තං [භවං තු (සී. පී.), භවන්නු (ස්යා.)] කච්චි නු මහා-සත්තුහත්ථත්තතං [හත්ථත්ථතං (සී. ස්යා. පී.)] ගතො;
දුක්ඛමාපජ්ජි විපුලං, තස්මිං පඨමමාපදෙ.
‘‘කච්චි යන්තාපතිත්වාන, දණ්ඩෙන සමපොථයි;
එවමෙතෙසං ජම්මානං, පාතිකං [පාකතිකං (සී. පී.)] භවති තාවදෙ’’.
‘‘ඛෙමමාසි මහාරාජ, එවමාපදියා සති [එවමාපදි සංසති (සී. පී.)];
න චායං කිඤ්චි රස්මාසු, සත්තූව සමපජ්ජථ.
‘‘පච්චගමිත්ථ නෙසාදො, පුබ්බෙව අජ්ඣභාසථ;
තදායං සුමුඛොයෙව, පණ්ඩිතො පච්චභාසථ.
‘‘තස්ස ¶ තං වචනං සුත්වා, පසාදමයමජ්ඣගා;
තතො මං පාමුචී පාසා, අනුඤ්ඤාසි සුඛෙන ච.
‘‘ඉදඤ්ච සුමුඛෙනෙව, එතදත්ථාය චින්තිතං;
භොතො සකාසෙගමනං [සකාසෙ + ආගමනං], එතස්ස ධනමිච්ඡතා’’.
‘‘ස්වාගතඤ්චෙවිදං භවතං, පතීතො චස්මි දස්සනා;
එසො චාපි බහුං විත්තං, ලභතං යාවදිච්ඡති’’ [යාවතිච්ඡති (සී. පී.)].
‘‘සන්තප්පයිත්වා ¶ නෙසාදං, භොගෙහි මනුජාධිපො;
අජ්ඣභාසථ වක්කඞ්ගං, වාචං කණ්ණසුඛං භණං’’.
‘‘යං ඛලු ධම්මමාධීනං, වසො වත්තති කිඤ්චනං;
සබ්බත්ථිස්සරියං තව [සබ්බත්ථිස්සරියං භවතං (සී. ස්යා. පී.), සබ්බිස්සරියං භවතං (ස්යා. ක.)], තං පසාස [පසාසථ (සී. ස්යා. පී.)] යදිච්ඡථ.
‘‘දානත්ථං ¶ උපභොත්තුං වා, යං චඤ්ඤං උපකප්පති;
එතං දදාමි වො විත්තං, ඉස්සරියං [ඉස්සෙරං (සී.), ඉස්සරං (පී.)] විස්සජාමි වො’’.
‘‘යථා ච ම්යායං සුමුඛො, අජ්ඣභාසෙය්ය පණ්ඩිතො;
කාමසා බුද්ධිසම්පන්නො, තං ම්යාස්ස පරමප්පියං’’.
‘‘අහං ඛලු මහාරාජ, නාගරාජාරිවන්තරං;
පටිවත්තුං න සක්කොමි, න මෙ සො විනයො සියා.
‘‘අම්හාකඤ්චෙව සො [යො (සී. පී.)] සෙට්ඨො, ත්වඤ්ච උත්තමසත්තවො;
භූමිපාලො මනුස්සින්දො, පූජා බහූහි හෙතුහි.
‘‘තෙසං උභින්නං භණතං, වත්තමානෙ විනිච්ඡයෙ;
නන්තරං [නාන්තරං (සී. පී.)] පටිවත්තබ්බං, පෙස්සෙන [පෙසෙන (ක.)] මනුජාධිප’’.
‘‘ධම්මෙන ¶ කිර නෙසාදො, පණ්ඩිතො අණ්ඩජො ඉති;
න හෙව අකතත්තස්ස, නයො එතාදිසො සියා.
‘‘එවං අග්ගපකතිමා, එවං උත්තමසත්තවො;
යාවතත්ථි මයා දිට්ඨා, නාඤ්ඤං පස්සාමි එදිසං.
‘‘තුට්ඨොස්මි වො පකතියා, වාක්යෙන මධුරෙන ච;
එසො චාපි මමච්ඡන්දො, චිරං පස්සෙය්ය වො උභො’’.
‘‘යං කිච්චං [යංකිඤ්චි (පී.)] පරමෙ මිත්තෙ, කතමස්මාසු [රස්මාසු (සී. පී.)] තං තයා;
පත්තා නිස්සංසයං ත්යාම්හා [ත්යම්හා (පී.)], භත්තිරස්මාසු යා තව.
‘‘අදුඤ්ච නූන සුමහා, ඤාතිසඞ්ඝස්ස මන්තරං;
අදස්සනෙන අස්මාකං [අම්හාකං (සී. පී.)], දුක්ඛං බහූසු පක්ඛිසු.
‘‘තෙසං සොකවිඝාතාය, තයා අනුමතා මයං;
තං පදක්ඛිණතො කත්වා, ඤාතිං [ඤාතී (සී. ස්යා. පී.)] පස්සෙමුරින්දම [පස්සෙමරින්දම (සී. පී.)].
‘‘අද්ධාහං විපුලං පීතිං, භවතං වින්දාමි දස්සනා;
එසො චාපි මහා අත්ථො, ඤාතිවිස්සාසනා සියා’’.
‘‘ඉදං ¶ වත්වා ධතරට්ඨො [ධතරට්ඨා (සී.)], හංසරාජා නරාධිපං;
උත්තමං ජවමන්වාය [උත්තමජවමත්තාය (සී. පී.)], ඤාතිසඞ්ඝං උපාගමුං.
‘‘තෙ ¶ අරොගෙ අනුප්පත්තෙ, දිස්වාන පරමෙ දිජෙ;
කෙකාති මකරුං හංසා, පුථුසද්දො අජායථ.
‘‘තෙ පතීතා පමුත්තෙන, භත්තුනා භත්තුගාරවා;
සමන්තා පරිකිරිංසු [පරිකරිංසු (සී. ස්යා. පී.)], අණ්ඩජා ලද්ධපච්චයා’’.
‘‘එවං ¶ මිත්තවතං අත්ථා, සබ්බෙ හොන්ති පදක්ඛිණා;
හංසා යථා ධතරට්ඨා, ඤාතිසඞ්ඝං උපාගමු’’න්ති.
චූළ [චුල්ල (සී. ස්යා. පී.)] හංසජාතකං පඨමං.
534. මහාහංසජාතකං (2)
‘‘එතෙ හංසා පක්කමන්ති, වක්කඞ්ගා භයමෙරිතා;
හරිත්තච හෙමවණ්ණ, කාමං සුමුඛ පක්කම.
‘‘ඔහාය මං ඤාතිගණා, එකං පාසවසං ගතං;
අනපෙක්ඛමානා ගච්ඡන්ති, කිං එකො අවහීයසි.
‘‘පතෙව පතතං සෙට්ඨ, නත්ථි බද්ධෙ සහායතා;
මා අනීඝාය හාපෙසි, කාමං සුමුඛ පක්කම’’.
‘‘නාහං දුක්ඛපරෙතොපි [දුක්ඛපරෙතො’’ති (ජා. 1.15.136) අට්ඨකථායො ඔලොකෙතබ්බා], ධතරට්ඨ තුවං [තවං (සී. පී.)] ජහෙ;
ජීවිතං මරණං වා මෙ, තයා සද්ධිං භවිස්සති.
‘‘නාහං දුක්ඛපරෙතොපි, ධතරට්ඨ තුවං ජහෙ;
න මං අනරියසංයුත්තෙ, කම්මෙ යොජෙතුමරහසි.
‘‘සකුමාරො සඛා ත්යස්මි, සචිත්තෙ චස්මි තෙ [සමිතෙ (පී.), ත්යස්මි තෙ (ක.)] ඨිතො;
ඤාතො සෙනාපති ත්යාහං, හංසානං පවරුත්තම.
‘‘කථං ¶ අහං විකත්ථිස්සං [විකත්තිස්සං (පී.)], ඤාතිමජ්ඣෙ ඉතො ගතො;
තං හිත්වා පතතං සෙට්ඨ, කිං තෙ වක්ඛාමිතො ගතො;
ඉධ පාණං චජිස්සාමි, නානරියං [න අනරියං (පී.)] කත්තුමුස්සහෙ’’.
‘‘එසො ¶ හි ධම්මො සුමුඛ, යං ත්වං අරියපථෙ ඨිතො;
යො භත්තාරං සඛාරං මං, න පරිච්චත්තුමුස්සහෙ.
‘‘තඤ්හි මෙ පෙක්ඛමානස්ස, භයං නත්වෙව ජායති;
අධිගච්ඡසි ත්වං මය්හං, එවං භූතස්ස ජීවිතං’’.
‘‘ඉච්චෙවං ¶ [ඉච්චෙව (සී. පී.)] මන්තයන්තානං, අරියානං අරියවුත්තිනං;
දණ්ඩමාදාය නෙසාදො, ආපතී [ආපදී (ක.)] තුරිතො භුසං.
‘‘තමාපතන්තං දිස්වාන, සුමුඛො අතිබ්රූහයි [අපරිබ්රූහයි (සී. පී.)];
අට්ඨාසි පුරතො රඤ්ඤො, හංසො විස්සාසයං බ්යධං [බ්යථං (සී. ස්යා. පී.)].
‘‘මා භායි පතතං සෙට්ඨ, න හි භායන්ති තාදිසා;
අහං යොගං පයුඤ්ජිස්සං, යුත්තං ධම්මූපසංහිතං;
තෙන පරියාපදානෙන [පරියාදානෙන (ක.)], ඛිප්පං පාසා පමොක්ඛසි’’.
‘‘තස්ස තං වචනං සුත්වා, සුමුඛස්ස සුභාසිතං;
පහට්ඨලොමො නෙසාදො, අඤ්ජලිස්ස පණාමයි.
‘‘න මෙ සුතං වා දිට්ඨං වා, භාසන්තො මානුසිං දිජො;
අරියං බ්රුවානො [බ්රූහන්තො (ස්යා. ක.)] වක්කඞ්ගො, චජන්තො මානුසිං ගිරං.
‘‘කින්නු තායං දිජො හොති, මුත්තො බද්ධං උපාසසි;
ඔහාය සකුණා යන්ති, කිං එකො අවහීයසි’’.
‘‘රාජා මෙ සො දිජාමිත්ත, සෙනාපච්චස්ස කාරයිං;
තමාපදෙ පරිච්චත්තුං, නුස්සහෙ විහගාධිපං.
‘‘මහාගණාය භත්තා මෙ, මා එකො බ්යසනං අගා;
තථා ¶ තං සම්ම නෙසාද, භත්තායං අභිතො රමෙ’’.
‘‘අරියවත්තසි ¶ වක්කඞ්ග, යො පිණ්ඩමපචායසි;
චජාමි තෙ තං භත්තාරං, ගච්ඡථූභො [ගච්ඡතු භො (පී.)] යථාසුඛං’’.
‘‘සචෙ අත්තප්පයොගෙන, ඔහිතො හංසපක්ඛිනං;
පටිගණ්හාම තෙ සම්ම, එතං අභයදක්ඛිණං.
‘‘නො චෙ අත්තප්පයොගෙන, ඔහිතො හංසපක්ඛිනං;
අනිස්සරො මුඤ්චමම්හෙ, ථෙය්යං කයිරාසි ලුද්දක’’.
‘‘යස්ස ත්වං භතකො [භටකො (ක.)] රඤ්ඤො, කාමං තස්සෙව පාපය;
තත්ථ සංයමනො [සංයමානො (පී.)] රාජා, යථාභිඤ්ඤං කරිස්සති’’.
‘‘ඉච්චෙවං වුත්තො නෙසාදො, හෙමවණ්ණෙ හරිත්තචෙ;
උභො හත්ථෙහි සඞ්ගය්හ [පග්ගය්හ (ස්යා. ක.)], පඤ්ජරෙ අජ්ඣවොදහි.
‘‘තෙ පඤ්ජරගතෙ පක්ඛී, උභො භස්සරවණ්ණිනෙ;
සුමුඛං ධතරට්ඨඤ්ච, ලුද්දො ආදාය පක්කමි’’.
‘‘හරීයමානො ¶ ධතරට්ඨො, සුමුඛං එතදබ්රවි;
බාළ්හං භායාමි සුමුඛ, සාමාය ලක්ඛණූරුයා;
අස්මාකං වධමඤ්ඤාය, අථත්තානං වධිස්සති.
‘‘පාකහංසා ච සුමුඛ, සුහෙමා හෙමසුත්තචා;
කොඤ්චී සමුද්දතීරෙව, කපණා නූන රුච්ඡති’’.
‘‘එවං මහන්තො ලොකස්ස, අප්පමෙය්යො මහාගණී;
එකිත්ථිමනුසොචෙය්ය, නයිදං පඤ්ඤවතාමිව.
‘‘වාතොව ¶ ගන්ධමාදෙති, උභයං ඡෙකපාපකං;
බාලො ආමකපක්කංව, ලොලො අන්ධොව ආමිසං.
‘‘අවිනිච්ඡයඤ්ඤු අත්ථෙසු, මන්දොව පටිභාසි [පටිභාති (ක.)] මං;
කිච්චාකිච්චං න ජානාසි, සම්පත්තො කාලපරියායං.
‘‘අඩ්ඪුම්මත්තො උදීරෙසි, යො සෙය්යා මඤ්ඤසිත්ථියො;
බහුසාධාරණා හෙතා, සොණ්ඩානංව සුරාඝරං.
‘‘මායා ¶ චෙසා මරීචී ච, සොකො රොගො චුපද්දවො;
ඛරා ච බන්ධනා චෙතා, මච්චුපාසා ගුහාසයා [පච්චුපාසො ගුහාසයො (සී. පී.)];
තාසු යො විස්සසෙ පොසො, සො නරෙසු නරාධමො’’.
‘‘යං වුද්ධෙහි උපඤ්ඤාතං, කො තං නින්දිතුමරහති;
මහාභූතිත්ථියො නාම, ලොකස්මිං උදපජ්ජිසුං.
‘‘ඛිඩ්ඩා පණිහිතා ත්යාසු, රති ත්යාසු පතිට්ඨිතා;
බීජානි ත්යාසු රූහන්ති, යදිදං සත්තා පජායරෙ;
තාසු කො නිබ්බිදෙ [නිබ්බිජෙ (ක.)] පොසො, පාණමාසජ්ජ පාණිභි [පාණහි (සී.)].
‘‘ත්වමෙව නඤ්ඤො සුමුඛ, ථීනං අත්ථෙසු යුඤ්ජසි;
තස්ස ත්යජ්ජ භයෙ ජාතෙ, භීතෙන ජායතෙ මති.
‘‘සබ්බො හි සංසයං පත්තො, භයං භීරු තිතික්ඛති;
පණ්ඩිතා ච මහන්තානො [මහත්තානො (සී.)], අත්ථෙ යුඤ්ජන්ති දුය්යුජෙ.
‘‘එතදත්ථාය රාජානො, සූරමිච්ඡන්ති මන්තිනං;
පටිබාහති යං සූරො, ආපදං අත්තපරියායං.
‘‘මා ¶ නො අජ්ජ විකන්තිංසු, රඤ්ඤො සූදා මහානසෙ;
තථා හි වණ්ණො පත්තානං, ඵලං වෙළුංව තං වධි.
‘‘මුත්තොපි ¶ න ඉච්ඡි [නිච්ඡසි (ක.)] උඩ්ඩෙතුං [ඔඩ්ඩෙතුං (සී.)], සයං බන්ධං උපාගමි;
සොපජ්ජ සංසයං පත්තො, අත්ථං ගණ්හාහි මා මුඛං’’.
‘‘සො තං [ත්වං (ස්යා. පී.)] යොගං පයුඤ්ජස්සු, යුත්තං ධම්මූපසංහිතං [ධම්මොපසඤ්හිතං (ක.)];
තව පරියාපදානෙන, මම පාණෙසනං චර’’.
‘‘මා භායි පතතං සෙට්ඨ, න හි භායන්ති තාදිසා;
අහං යොගං පයුඤ්ජිස්සං, යුත්තං ධම්මූපසංහිතං [ධම්මොපසඤ්හිතං (ක.)];
මම පරියාපදානෙන, ඛිප්පං පාසා පමොක්ඛසි’’.
‘‘සො [ස (සී.)] ලුද්දො හංසකාජෙන [හංසකාචෙන (පී.)], රාජද්වාරං උපාගමි;
පටිවෙදෙථ මං රඤ්ඤො, ධතරට්ඨායමාගතො’’.
‘‘තෙ ¶ දිස්වා පුඤ්ඤසංකාසෙ, උභො ලක්ඛණසම්මතෙ [ලක්ඛඤ්ඤාසම්මතෙ (සී. පී.)];
ඛලු සංයමනො රාජා, අමච්චෙ අජ්ඣභාසථ.
‘‘දෙථ ලුද්දස්ස වත්ථානි, අන්නං පානඤ්ච භොජනං;
කාමං කරො හිරඤ්ඤස්ස, යාවන්තො එස ඉච්ඡති’’.
‘‘දිස්වා ලුද්දං පසන්නත්තං, කාසිරාජා තදබ්රවි;
යද්යායං [යදායං (සී. ස්යා. පී.)] සම්ම ඛෙමක, පුණ්ණා හංසෙහි තිට්ඨති.
‘‘කථං රුචිමජ්ඣගතං, පාසහත්ථො උපාගමි;
ඔකිණ්ණං ඤාතිසඞ්ඝෙහි, නිම්මජ්ඣිමං [නිමජ්ඣිමං (සී. පී. ක.)] කථං ගහි’’.
‘‘අජ්ජ මෙ සත්තමා රත්ති, අදනානි [ආදානානි (ස්යා. පී. ක.)] උපාසතො [උපාගතො (ක.)];
පදමෙතස්ස ¶ අන්වෙසං, අප්පමත්තො ඝටස්සිතො.
‘‘අථස්ස පදමද්දක්ඛිං, චරතො අදනෙසනං;
තත්ථාහං ඔදහිං පාසං, එවං තං [එවෙතං (සී. පී.)] දිජමග්ගහිං’’.
‘‘ලුද්ද ද්වෙ ඉමෙ සකුණා, අථ එකොති භාසසි;
චිත්තං නු තෙ විපරියත්තං [විපරියත්ථං (පී.)], අදු කින්නු ජිගීසසි’’ [ජිගිංසසි (සී. පී.)].
‘‘යස්ස ලොහිතකා තාලා, තපනීයනිභා සුභා;
උරං සංහච්ච තිට්ඨන්ති, සො මෙ බන්ධං උපාගමි.
‘‘අථායං භස්සරො පක්ඛී, අබද්ධො බද්ධමාතුරං;
අරියං බ්රුවානො අට්ඨාසි, චජන්තො මානුසිං ගිරං’’.
‘‘අථ කිං [අථ කින්නු (සී. පී.), කථං නු (ස්යා.)] දානි සුමුඛ, හනුං සංහච්ච තිට්ඨසි;
අදු මෙ පරිසං පත්තො, භයා භීතො න භාසසි’’.
‘‘නාහං ¶ කාසිපති භීතො, ඔගය්හ පරිසං තව;
නාහං භයා න භාසිස්සං, වාක්යං අත්ථම්හි තාදිසෙ’’.
‘‘න තෙ අභිසරං පස්සෙ, න රථෙ නපි පත්තිකෙ;
නාස්ස චම්මං ව කීටං වා, වම්මිතෙ ච ධනුග්ගහෙ.
‘‘න ¶ හිරඤ්ඤං සුවණ්ණං වා, නගරං වා සුමාපිතං;
ඔකිණ්ණපරිඛං දුග්ගං, දළ්හමට්ටාලකොට්ඨකං;
යත්ථ පවිට්ඨො සුමුඛ, භායිතබ්බං න භායසි’’.
‘‘න මෙ අභිසරෙනත්ථො, නගරෙන ධනෙන වා;
අපථෙන පථං යාම, අන්තලික්ඛෙචරා මයං.
‘‘සුතා ¶ ච පණ්ඩිතා ත්යම්හා, නිපුණා අත්ථචින්තකා [චත්ථචින්තකා (ක.)];
භාසෙමත්ථවතිං වාචං, සච්චෙ චස්ස පතිට්ඨිතො.
‘‘කිඤ්ච තුය්හං අසච්චස්ස, අනරියස්ස කරිස්සති;
මුසාවාදිස්ස ලුද්දස්ස, භණිතම්පි සුභාසිතං’’.
‘‘තං බ්රාහ්මණානං වචනා, ඉමං ඛෙමමකාරයි [ඛෙමිකාරයි (සී. පී.)];
අභයඤ්ච තයා ඝුට්ඨං, ඉමායො දසධා දිසා.
‘‘ඔගය්හ තෙ පොක්ඛරණිං, විප්පසන්නොදකං සුචිං;
පහූතං චාදනං තත්ථ, අහිංසා චෙත්ථ පක්ඛිනං.
‘‘ඉදං සුත්වාන නිග්ඝොසං, ආගතම්හ තවන්තිකෙ;
තෙ තෙ බන්ධස්ම පාසෙන, එතං තෙ භාසිතං මුසා.
‘‘මුසාවාදං පුරක්ඛත්වා, ඉච්ඡාලොභඤ්ච පාපකං;
උභො සන්ධිමතික්කම්ම, අසාතං උපපජ්ජති’’.
‘‘නාපරජ්ඣාම සුමුඛ, නපි ලොභාව මග්ගහිං;
සුතා ච පණ්ඩිතාත්යත්ථ, නිපුණා අත්ථචින්තකා.
‘‘අප්පෙවත්ථවතිං වාචං, බ්යාහරෙය්යුං [බ්යාකරෙය්යුං (සී. පී.)] ඉධාගතා;
තථා තං සම්ම නෙසාදො, වුත්තො සුමුඛ මග්ගහි’’.
‘‘නෙව භීතා [භූතා (ස්යා. ක.)] කාසිපති, උපනීතස්මි ජීවිතෙ;
භාසෙමත්ථවතිං වාචං, සම්පත්තා කාලපරියායං.
‘‘යො මිගෙන මිගං හන්ති, පක්ඛිං වා පන පක්ඛිනා;
සුතෙන වා සුතං කිණ්යා [කිණෙ (සී. පී.)], කිං අනරියතරං තතො.
‘‘යො ¶ ¶ ¶ චාරියරුදං [ච අරියරුදං (සී. පී.)] භාසෙ, අනරියධම්මවස්සිතො [අනරියධම්මමවස්සිතො (සී.)];
උභො සො ධංසතෙ ලොකා, ඉධ චෙව පරත්ථ ච.
‘‘න මජ්ජෙථ යසං පත්තො, න බ්යාධෙ [බ්යථෙ (සී. පී.)] පත්තසංසයං;
වායමෙථෙව කිච්චෙසු, සංවරෙ විවරානි ච.
‘‘යෙ වුද්ධා අබ්භතික්කන්තා [නාබ්භචික්ඛන්තා (ක.)], සම්පත්තා කාලපරියායං;
ඉධ ධම්මං චරිත්වාන, එවංතෙ [එවෙතෙ (සී. පී.)] තිදිවං ගතා.
‘‘ඉදං සුත්වා කාසිපති, ධම්මමත්තනි පාලය;
ධතරට්ඨඤ්ච මුඤ්චාහි, හංසානං පවරුත්තමං’’.
‘‘ආහරන්තුදකං පජ්ජං, ආසනඤ්ච මහාරහං;
පඤ්ජරතො පමොක්ඛාමි, ධතරට්ඨං යසස්සිනං.
‘‘තඤ්ච සෙනාපතිං ධීරං, නිපුණං අත්ථචින්තකං;
යො සුඛෙ සුඛිතො රඤ්ඤෙ [රඤ්ඤො (සී. ස්යා. පී. ක.)], දුක්ඛිතෙ හොති දුක්ඛිතො.
‘‘එදිසො ඛො අරහති, පිණ්ඩමස්නාතු භත්තුනො;
යථායං සුමුඛො රඤ්ඤො, පාණසාධාරණො සඛා’’.
‘‘පීඨඤ්ච සබ්බසොවණ්ණං, අට්ඨපාදං මනොරමං;
මට්ඨං කාසිකමත්ථන්නං [කාසිකපත්ථිණ්ණං (සී.), කාසිකවත්ථිනං (ස්යා. පී.)], ධතරට්ඨො උපාවිසි.
‘‘කොච්ඡඤ්ච සබ්බසොවණ්ණං, වෙය්යග්ඝපරිසිබ්බිතං;
සුමුඛො අජ්ඣුපාවෙක්ඛි, ධතරට්ඨස්සනන්තරා [අනන්තරං (සී.)].
‘‘තෙසං කඤ්චනපත්තෙහි, පුථූ ආදාය කාසියො;
හංසානං අභිහාරෙසුං, අග්ගරඤ්ඤො පවාසිතං’’.
‘‘දිස්වා ¶ අභිහටං අග්ගං, කාසිරාජෙන පෙසිතං;
කුසලො ඛත්තධම්මානං, තතො පුච්ඡි අනන්තරා.
‘‘කච්චින්නු භොතො කුසලං, කච්චි භොතො අනාමයං;
කච්චි රට්ඨමිදං ඵීතං, ධම්මෙන මනුසාසසි’’.
‘‘කුසලඤ්චෙව ¶ මෙ හංස, අථො හංස අනාමයං;
අථො රට්ඨමිදං ඵීතං, ධම්මෙනං මනුසාසහං.
‘‘කච්චි භොතො අමච්චෙසු, දොසො කොචි න විජ්ජති;
කච්චි ච තෙ තවත්ථෙසු, නාවකඞ්ඛන්ති ජීවිතං’’.
‘‘අථොපි මෙ අමච්චෙසු, දොසො කොචි න විජ්ජති;
අථොපි තෙ මමත්ථෙසු, නාවකඞ්ඛන්ති ජීවිතං’’.
‘‘කච්චි ¶ තෙ සාදිසී භරියා, අස්සවා පියභාණිනී;
පුත්තරූපයසූපෙතා, තව ඡන්දවසානුගා’’.
‘‘අථො මෙ සාදිසී භරියා, අස්සවා පියභාණිනී;
පුත්තරූපයසූපෙතා, මම ඡන්දවසානුගා’’.
‘‘කච්චි රට්ඨං අනුප්පීළං, අකුතොචිඋපද්දවං;
අසාහසෙන ධම්මෙන, සමෙන මනුසාසසි’’.
‘‘අථො රට්ඨං අනුප්පීළං, අකුතොචිඋපද්දවං;
අසාහසෙන ධම්මෙන, සමෙන මනුසාසහං’’.
‘‘කච්චි සන්තො අපචිතා, අසන්තො පරිවජ්ජිතා;
නො චෙ [ච (ස්යා. ක.)] ධම්මං නිරංකත්වා, අධම්මමනුවත්තසි’’.
‘‘සන්තො ¶ ච මෙ අපචිතා, අසන්තො පරිවජ්ජිතා;
ධම්මමෙවානුවත්තාමි, අධම්මො මෙ නිරඞ්කතො’’.
‘‘කච්චි නානාගතං [කච්චි නුනාගතං (ස්යා. ක.)] දීඝං, සමවෙක්ඛසි ඛත්තිය;
කච්චි මත්තො [න මත්තො (සී.)] මදනීයෙ, පරලොකං න සන්තසි’’.
‘‘නාහං අනාගතං [අහං අනාගතං (ස්යා.)] දීඝං, සමවෙක්ඛාමි පක්ඛිම;
ඨිතො දසසු ධම්මෙසු, පරලොකං න සන්තසෙ [සන්තසිං (ස්යා.)].
‘‘දානං සීලං පරිච්චාගං, අජ්ජවං මද්දවං තපං;
අක්කොධං අවිහිංසඤ්ච, ඛන්තිඤ්ච [ඛන්තී ච (ක.)] අවිරොධනං.
‘‘ඉච්චෙතෙ කුසලෙ ධම්මෙ, ඨිතෙ පස්සාමි අත්තනි;
තතො මෙ ජායතෙ පීති, සොමනස්සඤ්චනප්පකං.
‘‘සුමුඛො ¶ ච අචින්තෙත්වා, විසජ්ජි [විස්සජි (සී. පී.)] ඵරුසං ගිරං;
භාවදොසමනඤ්ඤාය, අස්මාකායං විහඞ්ගමො.
‘‘සො කුද්ධො ඵරුසං වාචං, නිච්ඡාරෙසි අයොනිසො;
යානස්මාසු [යානස්මාසු (සී. ස්යා පී.)] න විජ්ජන්ති, නයිදං [න ඉදං (සී. පී.)] පඤ්ඤවතාමිව’’.
‘‘අත්ථි මෙ තං අතිසාරං, වෙගෙන මනුජාධිප;
ධතරට්ඨෙ ච බද්ධස්මිං, දුක්ඛං මෙ විපුලං අහු.
‘‘ත්වං නො පිතාව පුත්තානං, භූතානං ධරණීරිව;
අස්මාකං අධිපන්නානං, ඛමස්සු රාජකුඤ්ජර’’.
‘‘එතං [එවං (ස්යා. ක.)] තෙ අනුමොදාම, යං භාවං න නිගූහසි;
ඛිලං පභින්දසි පක්ඛි, උජුකොසි විහඞ්ගම’’.
‘‘යං ¶ ¶ කිඤ්චි රතනං අත්ථි, කාසිරාජ නිවෙසනෙ;
රජතං ජාතරූපඤ්ච, මුත්තා වෙළුරියා බහූ.
‘‘මණයො සඞ්ඛමුත්තඤ්ච, වත්ථකං හරිචන්දනං;
අජිනං දන්තභණ්ඩඤ්ච, ලොහං කාළායසං බහුං;
එතං දදාමි වො විත්තං, ඉස්සරියං [ඉස්සෙරං (සී.), ඉස්සරං (ස්යා. පී. ක.)] විස්සජාමි වො’’.
‘‘අද්ධා අපචිතා ත්යම්හා, සක්කතා ච රථෙසභ;
ධම්මෙසු වත්තමානානං, ත්වං නො ආචරියො භව.
‘‘ආචරිය සමනුඤ්ඤාතා, තයා අනුමතා මයං;
තං පදක්ඛිණතො කත්වා, ඤාතිං [ඤාතී (සී. ස්යා. පී.)] පස්සෙමුරින්දම’’ [පස්සෙමරින්දම (සී. පී.)].
‘‘සබ්බරත්තිං චින්තයිත්වා, මන්තයිත්වා යථාතථං;
කාසිරාජා අනුඤ්ඤාසි, හංසානං පවරුත්තමං’’.
‘‘තතො රත්යා විවසානෙ, සූරියුග්ගමනං [සුරියස්සුග්ගමනං (සී. ස්යා.), සුරියුග්ගමනං (පී.)] පති;
පෙක්ඛතො කාසිරාජස්ස, භවනා තෙ [භවනතො (ස්යා. ක.)] විගාහිසුං’’.
‘‘තෙ අරොගෙ අනුප්පත්තෙ, දිස්වාන පරමෙ දිජෙ;
කෙකාති මකරුං හංසා, පුථුසද්දො අජායථ.
‘‘තෙ ¶ පතීතා පමුත්තෙන, භත්තුනා භත්තුගාරවා;
සමන්තා පරිකිරිංසු, අණ්ඩජා ලද්ධපච්චයා’’.
‘‘එවං මිත්තවතං අත්ථා, සබ්බෙ හොන්ති පදක්ඛිණා;
හංසා යථා ධතරට්ඨා, ඤාතිසඞ්ඝං උපාගමු’’න්ති.
මහාහංසජාතකං දුතියං.
535. සුධාභොජනජාතකං (3)
‘‘නෙව ¶ කිණාමි නපි වික්කිණාමි, න චාපි මෙ සන්නිචයො ච අත්ථි [ඉධත්ථි (ස්යා.)];
සුකිච්ඡරූපං වතිදං පරිත්තං, පත්ථොදනො නාලමයං දුවින්නං’’.
‘‘අප්පම්හා අප්පකං දජ්ජා, අනුමජ්ඣතො මජ්ඣකං;
බහුම්හා බහුකං දජ්ජා, අදානං නුපපජ්ජති [න උපපජ්ජති (සී. පී.)].
‘‘තං තං වදාමි කොසිය, දෙහි දානානි භුඤ්ජ ච;
අරියමග්ගං සමාරූහ [අරියං මග්ගං සමාරුහ (සී. පී.)], නෙකාසී ලභතෙ සුඛං’’.
‘‘මොඝඤ්චස්ස ¶ හුතං හොති, මොඝඤ්චාපි සමීහිතං;
අතිථිස්මිං යො නිසින්නස්මිං, එකො භුඤ්ජති භොජනං.
‘‘තං තං වදාමි කොසිය, දෙහි දානානි භුඤ්ජ ච;
අරියමග්ගං සමාරූහ, නෙකාසී ලභතෙ සුඛං’’.
‘‘සච්චඤ්චස්ස හුතං හොති, සච්චඤ්චාපි සමීහිතං;
අතිථිස්මිං යො නිසින්නස්මිං, නෙකො භුඤ්ජති භොජනං.
‘‘තං තං වදාමි කොසිය, දෙහි දානානි භුඤ්ජ ච;
අරියමග්ගං සමාරූහ, නෙකාසී ලභතෙ සුඛං’’.
‘‘සරඤ්ච ජුහති පොසො, බහුකාය ගයාය ච;
දොණෙ තිම්බරුතිත්ථස්මිං, සීඝසොතෙ මහාවහෙ.
‘‘අත්ර චස්ස හුතං හොති, අත්ර චස්ස සමීහිතං;
අතිථිස්මිං ¶ යො නිසින්නස්මිං, නෙකො භුඤ්ජති භොජනං.
‘‘තං ¶ තං වදාමි කොසිය, දෙහි දානානි භුඤ්ජ ච;
අරියමග්ගං සමාරූහ, නෙකාසී ලභතෙ සුඛං’’.
‘‘බළිසඤ්හි සො නිගිලති [නිග්ගිලති (සී. පී.)], දීඝසුත්තං සබන්ධනං;
අතිථිස්මිං යො නිසින්නස්මිං, එකො භුඤ්ජති භොජනං.
‘‘තං තං වදාමි කොසිය, දෙහි දානානි භුඤ්ජ ච;
අරියමග්ගං සමාරූහ, නෙකාසී ලභතෙ සුඛං’’.
‘‘උළාරවණ්ණා වත බ්රාහ්මණා ඉමෙ, අයඤ්ච වො සුනඛො කිස්ස හෙතු;
උච්චාවචං වණ්ණනිභං විකුබ්බති, අක්ඛාථ නො බ්රාහ්මණා කෙ නු තුම්හෙ’’.
‘‘චන්දො ච සූරියො ච [සූරියො ච (ක.)] උභො ඉධාගතා, අයං පන මාතලි දෙවසාරථි;
සක්කොහමස්මි තිදසානමින්දො, එසො ච ඛො පඤ්චසිඛොති වුච්චති.
‘‘පාණිස්සරා මුදිඞ්ගා ච [මුතිඞ්ගා ච (සී. ස්යා. පී.)], මුරජාලම්බරානි ච;
සුත්තමෙනං පබොධෙන්ති, පටිබුද්ධො ච නන්දති’’.
‘‘යෙ කෙචිමෙ මච්ඡරිනො කදරියා, පරිභාසකා සමණබ්රාහ්මණානං;
ඉධෙව නික්ඛිප්ප සරීරදෙහං, කායස්ස ¶ භෙදා නිරයං වජන්ති’’.
‘‘යෙ කෙචිමෙ සුග්ගතිමාසමානා [සුග්ගතිමාසසානා (සී. පී.), සුග්ගතාසිසමානා (ක.)], ධම්මෙ ඨිතා සංයමෙ සංවිභාගෙ;
ඉධෙව නික්ඛිප්ප සරීරදෙහං, කායස්ස භෙදා සුගතිං වජන්ති’’.
‘‘ත්වං ¶ නොසි ඤාති පුරිමාසු ජාතිසු, සො මච්ඡරී රොසකො [කොසියො (ස්යා. ක.)] පාපධම්මො;
තවෙව අත්ථාය ඉධාගතම්හා, මා පාපධම්මො නිරයං ගමිත්ථ’’ [අපත්ථ (ක. සී. ස්යා. පී.)].
‘‘අද්ධා ¶ හි මං වො හිතකාමා, යං මං සමනුසාසථ;
සොහං තථා කරිස්සාමි, සබ්බං වුත්තං හිතෙසිභි.
‘‘එසාහමජ්ජෙව උපාරමාමි, න චාපිහං [න චාපහං (සී. පී.)] කිඤ්චි කරෙය්ය පාපං;
න චාපි මෙ කිඤ්චි අදෙය්යමත්ථි, න චාපිදත්වා උදකං පිවාමි [උදකම්පහං පිබෙ (සී.)].
‘‘එවඤ්ච මෙ දදතො සබ්බකාලං [සබ්බකාලෙ (ක.)], භොගා ඉමෙ වාසව ඛීයිස්සන්ති;
තතො අහං පබ්බජිස්සාමි සක්ක, හිත්වාන කාමානි යථොධිකානි’’.
‘‘නගුත්තමෙ ගිරිවරෙ ගන්ධමාදනෙ, මොදන්ති ¶ තා දෙවවරාභිපාලිතා;
අථාගමා ඉසිවරො සබ්බලොකගූ, සුපුප්ඵිතං දුමවරසාඛමාදිය.
‘‘සුචිං සුගන්ධං තිදසෙහි සක්කතං, පුප්ඵුත්තමං අමරවරෙහි සෙවිතං;
අලද්ධ මච්චෙහි ව දානවෙහි වා, අඤ්ඤත්ර දෙවෙහි තදාරහං හිදං [හිතං (ස්යා.)].
‘‘තතො චතස්සො කනකත්තචූපමා, උට්ඨාය නාරියො පමදාධිපා මුනිං;
ආසා ච සද්ධා ච සිරී තතො හිරී, ඉච්චබ්රවුං නාරදදෙව බ්රාහ්මණං.
‘‘සචෙ ¶ අනුද්දිට්ඨං තයා මහාමුනි, පුප්ඵං ඉමං පාරිඡත්තස්ස බ්රහ්මෙ;
දදාහි නො සබ්බා ගති තෙ ඉජ්ඣතු, තුවම්පි නො හොහි යථෙව වාසවො.
‘‘තං යාචමානාභිසමෙක්ඛ නාරදො, ඉච්චබ්රවී සංකලහං උදීරයි;
න මය්හමත්ථත්ථි ඉමෙහි කොචි නං, යායෙව වො සෙය්යසි සා පිළන්ධථ’’ [පිළය්හථ (සී. පී.)].
‘‘ත්වං නොත්තමෙවාභිසමෙක්ඛ නාරද, යස්සිච්ඡසි ¶ තස්සා අනුප්පවෙච්ඡසු;
යස්සා හි නො නාරද ත්වං පදස්සසි, සායෙව නො හෙහිති සෙට්ඨසම්මතා’’.
‘‘අකල්ලමෙතං වචනං සුගත්තෙ, කො බ්රාහ්මණො සංකලහං උදීරයෙ;
ගන්ත්වාන භූතාධිපමෙව පුච්ඡථ, සචෙ න ජානාථ ඉධුත්තමාධමං’’.
‘‘තා නාරදෙන පරමප්පකොපිතා, උදීරිතා වණ්ණමදෙන මත්තා;
සකාසෙ [සකාසං (ක.)] ගන්ත්වාන සහස්සචක්ඛුනො, පුච්ඡිංසු භූතාධිපං කා නු සෙය්යසි’’.
‘‘තා දිස්වා ආයත්තමනා පුරින්දදො, ඉච්චබ්රවී දෙවවරො කතඤ්ජලී;
සබ්බාව වො හොථ සුගත්තෙ සාදිසී, කො නෙව භද්දෙ කලහං උදීරයි’’.
‘‘යො ¶ සබ්බලොකච්චරිතො [සබ්බලොකං චරකො (සී. ස්යා. පී.)] මහාමුනි, ධම්මෙ ඨිතො නාරදො [නාරද (ස්යා.)] සච්චනික්කමො;
සො නොබ්රවි [බ්රවී (සී. ස්යා. පී.)] ගිරිවරෙ ගන්ධමාදනෙ, ගන්ත්වාන භූතාධිපමෙව පුච්ඡථ;
සචෙ න ජානාථ ඉධුත්තමාධමං’’.
‘‘අසු ¶ [අසූ (ස්යා.)] බ්රහාරඤ්ඤචරො මහාමුනි, නාදත්වා භත්තං වරගත්තෙ භුඤ්ජති;
විචෙය්ය දානානි දදාති කොසියො, යස්සා හි සො දස්සති සාව සෙය්යසි’’.
‘‘අසූ ¶ හි යො සම්මති දක්ඛිණං දිසං, ගඞ්ගාය තීරෙ හිමවන්තපස්සනි [හිමවන්තපස්මනි (සී. පී. ක.)];
ස කොසියො දුල්ලභපානභොජනො, තස්ස සුධං පාපය දෙවසාරථි’’.
‘‘ස [සො (ස්යා.)] මාතලී දෙවවරෙන පෙසිතො, සහස්සයුත්තං අභිරුය්හ සන්දනං;
සුඛිප්පමෙව [ස ඛිප්පමෙව (සී. පී.)] උපගම්ම අස්සමං, අදිස්සමානො මුනිනො සුධං අදා’’.
‘‘උදග්ගිහුත්තං උපතිට්ඨතො හි මෙ, පභඞ්කරං ලොකතමොනුදුත්තමං;
සබ්බානි භූතානි අධිච්ච [අතිච්ච (සී. පී.)] වාසවො, කො නෙව මෙ පාණිසු කිං සුධොදහි.
‘‘සඞ්ඛූපමං සෙතමතුල්යදස්සනං, සුචිං සුගන්ධං පියරූපමබ්භුතං;
අදිට්ඨපුබ්බං මම ජාතු චක්ඛුභි [ජාතචක්ඛුහි (සී. පී.)], කා දෙවතා පාණිසු කිං සුධොදහි’’.
‘‘අහං ¶ ¶ මහින්දෙන මහෙසි පෙසිතො, සුධාභිහාසිං තුරිතො මහාමුනි;
ජානාසි මං මාතලි දෙවසාරථි, භුඤ්ජස්සු භත්තුත්තම මාභිවාරයි [මා විචාරයි (සී. පී.)].
‘‘භුත්තා ච සා ද්වාදස හන්ති පාපකෙ, ඛුදං පිපාසං අරතිං දරක්ලමං [දරථං කිලං (ස්යා.), දරථක්ඛමං (ක.)];
කොධූපනාහඤ්ච විවාදපෙසුණං, සීතුණ්හතන්දිඤ්ච රසුත්තමං ඉදං’’.
‘‘න කප්පතී මාතලි මය්හ භුඤ්ජිතුං, පුබ්බෙ අදත්වා ඉති මෙ වතුත්තමං;
න චාපි එකාස්නමරීයපූජිතං [එකාසනං අරියපූජිතං (සී. පී.)], අසංවිභාගී ච සුඛං න වින්දති’’.
‘‘ථීඝාතකා යෙ චිමෙ පාරදාරිකා, මිත්තද්දුනො යෙ ච සපන්ති සුබ්බතෙ;
සබ්බෙ ච තෙ මච්ඡරිපඤ්චමාධමා, තස්මා අදත්වා උදකම්පි නාස්නියෙ [නාස්මියෙ (සී. පී.)].
‘‘සො හිත්ථියා වා පුරිසස්ස වා පන, දස්සාමි දානං විදුසම්පවණ්ණිතං;
සද්ධා වදඤ්ඤූ ඉධ වීතමච්ඡරා, භවන්ති ¶ හෙතෙ සුචිසච්චසම්මතා’’ [සම්මසම්මතා (සී.)].
‘‘අතො මතා [මුතා (සී. පී.)] දෙවවරෙන පෙසිතා, කඤ්ඤා චතස්සො කනකත්තචූපමා;
ආසා ච සද්ධා ච සිරී තතො හිරී [සිරී හිරී තතො (පී.)], තං අස්සමං ආගමු [ආගමුං (සී. පී. ක.)] යත්ථ කොසියො.
‘‘තා ¶ දිස්වා සබ්බො පරමප්පමොදිතො [සබ්බා පරමප්පමොදිතා (ස්යා.)], සුභෙන වණ්ණෙන සිඛාරිවග්ගිනො;
කඤ්ඤා චතස්සො චතුරො චතුද්දිසා, ඉච්චබ්රවී මාතලිනො ච සම්මුඛා.
‘‘පුරිමං දිසං කා ත්වං පභාසි දෙවතෙ, අලඞ්කතා තාරවරාව ඔසධී;
පුච්ඡාමි තං කඤ්චනවෙල්ලිවිග්ගහෙ, ආචික්ඛ මෙ ත්වං කතමාසි දෙවතා.
‘‘සිරාහ දෙවීමනුජෙභි [මනුජෙසු (සී. ස්යා. පී.)] පූජිතා, අපාපසත්තූපනිසෙවිනී සදා;
සුධාවිවාදෙන තවන්තිමාගතා, තං ¶ මං සුධාය වරපඤ්ඤ භාජය.
‘‘යස්සාහමිච්ඡාමි සුධං [සුඛං (පී.)] මහාමුනි, සො [ස (සී. පී.)] සබ්බකාමෙහි නරො පමොදති;
සිරීති මං ජානහි ජූහතුත්තම, තං මං සුධාය වරපඤ්ඤ භාජය’’.
‘‘සිප්පෙන විජ්ජාචරණෙන බුද්ධියා, නරා උපෙතා පගුණා සකම්මුනා [සකම්මනා (සී. පී.)];
තයා විහීනා න ලභන්ති කිඤ්චනං [කිඤ්චිනං (ක.)], තයිදං න සාධු යදිදං තයා කතං.
‘‘පස්සාමි ¶ පොසං අලසං මහග්ඝසං, සුදුක්කුලීනම්පි අරූපිමං නරං;
තයානුගුත්තො සිරි ජාතිමාමපි [ජාතිමං අපි (සී.)], පෙසෙති දාසං විය භොගවා සුඛී.
‘‘තං තං අසච්චං අවිභජ්ජසෙවිනිං, ජානාමි මූළ්හං විදුරානුපාතිනිං;
න තාදිසී අරහති ආසනූදකං, කුතො සුධා ගච්ඡ න මය්හ රුච්චසි’’.
‘‘කා ¶ සුක්කදාඨා පටිමුක්කකුණ්ඩලා, චිත්තඞ්ගදා කම්බුවිමට්ඨධාරිනී;
ඔසිත්තවණ්ණං පරිදය්හ සොභසි, කුසග්ගිරත්තං අපිළය්හ මඤ්ජරිං.
‘‘මිගීව භන්තා සරචාපධාරිනා, විරාධිතා මන්දමිව උදික්ඛසි;
කො තෙ දුතීයො ඉධ මන්දලොචනෙ, න ¶ භායසි එකිකා කානනෙ වනෙ’’.
‘‘න මෙ දුතීයො ඉධ මත්ථි කොසිය, මසක්කසාරප්පභවම්හි දෙවතා;
ආසා සුධාසාය තවන්තිමාගතා, තං මං සුධාය වරපඤ්ඤ භාජය’’.
‘‘ආසාය යන්ති වාණිජා ධනෙසිනො, නාවං සමාරුය්හ පරෙන්ති අණ්ණවෙ;
තෙ තත්ථ සීදන්ති අථොපි එකදා, ජීනාධනා එන්ති විනට්ඨපාභතා.
‘‘ආසාය ඛෙත්තානි කසන්ති කස්සකා, වපන්ති බීජානි කරොන්තුපායසො;
ඊතීනිපාතෙන අවුට්ඨිතාය [අවුට්ඨිකාය (සී. පී.)] වා, න කිඤ්චි වින්දන්ති තතො ඵලාගමං.
‘‘අථත්තකාරානි කරොන්ති භත්තුසු, ආසං පුරක්ඛත්වා නරා සුඛෙසිනො;
තෙ භත්තුරත්ථා අතිගාළ්හිතා පුන, දිසා පනස්සන්ති අලද්ධ කිඤ්චනං.
‘‘හිත්වාන [ජහිත්ව (සී. ස්යා. පී.)] ධඤ්ඤඤ්ච ධනඤ්ච ඤාතකෙ, ආසාය සග්ගාධිමනා සුඛෙසිනො;
තපන්ති ¶ ලූඛම්පි තපං චිරන්තරං, කුමග්ගමාරුය්හ [කුම්මග්ගමාරුය්හ (සී. ස්යා. පී.)] පරෙන්ති දුග්ගතිං.
‘‘ආසා ¶ විසංවාදිකසම්මතා ඉමෙ, ආසෙ සුධාසං [සුධාය (ස්යා පී. ක.)] විනයස්සු අත්තනි;
න තාදිසී අරහති ආසනූදකං, කුතො සුධා ගච්ඡ න මය්හ රුච්චසි’’.
‘‘දද්දල්ලමානා යසසා යසස්සිනී, ජිඝඤ්ඤනාමව්හයනං දිසං පති;
පුච්ඡාමි තං කඤ්චනවෙල්ලිවිග්ගහෙ, ආචික්ඛ මෙ ත්වං කතමාසි දෙවතා’’.
‘‘සද්ධාහ දෙවීමනුජෙහි [දෙවීමනුජෙසු (සී. ස්යා. පී.)] පූජිතා, අපාපසත්තූපනිසෙවිනී සදා;
සුධාවිවාදෙන තවන්තිමාගතා, තං මං සුධාය වරපඤ්ඤ භාජය’’.
‘‘දානං දමං චාගමථොපි සංයමං, ආදාය සද්ධාය කරොන්ති හෙකදා;
ථෙය්යං මුසා කූටමථොපි පෙසුණං, කරොන්ති හෙකෙ පුන විච්චුතා තයා.
‘‘භරියාසු පොසො සදිසීසු පෙක්ඛවා [පෙඛවා (පී.)], සීලූපපන්නාසු පතිබ්බතාසුපි;
විනෙත්වාන ¶ [විනෙත්වා (සී. ස්යා. පී.)] ඡන්දං කුලිත්ථියාසුපි [කුලධීතියාසුපි (සී. පී.)], කරොති සද්ධං පුන [පන (සී. පී.)] කුම්භදාසියා.
‘‘ත්වමෙව සද්ධෙ පරදාරසෙවිනී, පාපං කරොසි කුසලම්පි රිඤ්චසි;
න තාදිසී අරහති ආසනූදකං, කුතො සුධා ගච්ඡ න මය්හ රුච්චසි’’.
‘‘ජිඝඤ්ඤරත්තිං ¶ අරුණස්මිමූහතෙ, යා දිස්සති උත්තමරූපවණ්ණිනී;
තථූපමා මං පටිභාසි දෙවතෙ, ආචික්ඛ මෙ ත්වං කතමාසි අච්ඡරා.
‘‘කාලා ¶ නිදාඝෙරිව අග්ගිජාරිව [අග්ගජාතිව (සී.), අග්ගිජාතිව (පී.)], අනිලෙරිතා ලොහිතපත්තමාලිනී;
කා තිට්ඨසි මන්දමිගාවලොකයං [මන්දමිවාවලොකයං (සී. පී.)], භාසෙසමානාව ගිරං න මුඤ්චසි’’.
‘‘හිරාහ දෙවීමනුජෙහි පූජිතා, අපාපසත්තූපනිසෙවිනී සදා;
සුධාවිවාදෙන තවන්තිමාගතා, සාහං න සක්කොමි සුධම්පි යාචිතුං;
කොපීනරූපා විය යාචනිත්ථියා’’.
‘‘ධම්මෙන ඤායෙන සුගත්තෙ ලච්ඡසි, එසො ¶ හි ධම්මො න හි යාචනා සුධා;
තං තං අයාචන්තිමහං නිමන්තයෙ, සුධාය යඤ්චිච්ඡසි තම්පි දම්මි තෙ.
‘‘සා ත්වං මයා අජ්ජ සකම්හි අස්සමෙ, නිමන්තිතා කඤ්චනවෙල්ලිවිග්ගහෙ;
තුවඤ්හි මෙ සබ්බරසෙහි පූජියා, තං පූජයිත්වාන සුධම්පි අස්නියෙ’’.
‘‘සා කොසියෙනානුමතා ජුතීමතා, අද්ධා හිරි රම්මං පාවිසි යස්සමං;
උදකවන්තං [උදඤ්ඤවන්තං (සී. පී.)] ඵලමරියපූජිතං, අපාපසත්තූපනිසෙවිතං සදා.
‘‘රුක්ඛග්ගහානා බහුකෙත්ථ පුප්ඵිතා, අම්බා පියාලා පනසා ච කිංසුකා;
සොභඤ්ජනා ලොද්දමථොපි පද්මකා, කෙකා ච භඞ්ගා තිලකා සුපුප්ඵිතා.
‘‘සාලා ¶ කරෙරී බහුකෙත්ථ ජම්බුයො, අස්සත්ථනිග්රොධමධුකවෙතසා [වෙදිසා (ක.)];
උද්දාලකා පාටලි සින්දුවාරකා [සින්දුවාරිතා (බහූසු)], මනුඤ්ඤගන්ධා මුචලින්දකෙතකා.
‘‘හරෙණුකා වෙළුකා කෙණු [වෙණු (සී. පී.)] තින්දුකා, සාමාකනීවාරමථොපි ¶ චීනකා;
මොචා කදලී බහුකෙත්ථ සාලියො, පවීහයො ආභූජිනො ච [ආභුජිනොපි (සී. ස්යා.)] තණ්ඩුලා.
‘‘තස්සෙවුත්තරපස්සෙන [තස්ස ච උත්තරෙ පස්සෙ (සී. පී.), තස්ස ච උත්තරපස්සෙන (ස්යා.)], ජාතා පොක්ඛරණී සිවා;
අකක්කසා අපබ්භාරා, සාධු අප්පටිගන්ධිකා.
‘‘තත්ථ මච්ඡා සන්නිරතා, ඛෙමිනො බහුභොජනා;
සිඞ්ගූ සවඞ්කා සංකුලා [සකුලා (සී. ස්යා. පී.)], සතවඞ්කා ච රොහිතා;
ආළිගග්ගරකාකිණ්ණා, පාඨීනා කාකමච්ඡකා.
‘‘තත්ථ පක්ඛී සන්නිරතා, ඛෙමිනො බහුභොජනා;
හංසා කොඤ්චා මයූරා ච, චක්කවාකා ච කුක්කුහා;
කුණාලකා බහූ චිත්රා, සිඛණ්ඩී ජීවජීවකා.
‘‘තත්ථ පානාය මායන්ති, නානා මිගගණා බහූ;
සීහා බ්යග්ඝා වරාහා ච, අච්ඡකොකතරච්ඡයො.
‘‘පලාසාදා ¶ ගවජා ච, මහිංසා [මහිසා (සී. ස්යා. පී.)] රොහිතා රුරූ;
එණෙය්යා ච වරාහා ච, ගණිනො නීකසූකරා;
කදලිමිගා බහුකෙත්ථ, බිළාරා සසකණ්ණිකා [සසකණ්ණකා (සී.)].
‘‘ඡමාගිරී පුප්ඵවිචිත්රසන්ථතා, දිජාභිඝුට්ඨා දිජසඞ්ඝසෙවිතා’’.
‘‘සා ¶ සුත්තචා නීලදුමාභිලම්බිතා, විජ්ජු මහාමෙඝරිවානුපජ්ජථ;
තස්සා ¶ සුසම්බන්ධසිරං කුසාමයං, සුචිං සුගන්ධං අජිනූපසෙවිතං;
අත්රිච්ච [අත්රිච්ඡ (සී. ස්යා. පී.)] කොච්ඡං හිරිමෙතදබ්රවි, ‘නිසීද කල්යාණි සුඛයිදමාසනං’.
‘‘තස්සා තදා කොච්ඡගතාය කොසියො, යදිච්ඡමානාය ජටාජිනන්ධරො [ජටාජුතින්ධරො (ස්යා. ක.)];
නවෙහි පත්තෙහි සයං සහූදකං, සුධාභිහාසී තුරිතො මහාමුනි.
‘‘සා තං පටිග්ගය්හ උභොහි පාණිභි, ඉච්චබ්රවි අත්තමනා ජටාධරං;
‘හන්දාහං එතරහි පූජිතා තයා, ගච්ඡෙය්යං බ්රහ්මෙ තිදිවං ජිතාවිනී’.
‘‘සා කොසියෙනානුමතා ජුතීමතා, උදීරිතා [උදිරයි (ක.)] වණ්ණමදෙන මත්තා;
සකාසෙ ගන්ත්වාන සහස්සචක්ඛුනො, අයං සුධා වාසව දෙහි මෙ ජයං.
‘‘තමෙන [තමෙනං (ස්යා. ක.)] සක්කොපි තදා අපූජයි, සහින්දදෙවා [සහින්දා ච දෙවා (සී. පී.)] සුරකඤ්ඤමුත්තමං;
සා පඤ්ජලී දෙවමනුස්සපූජිතා, නවම්හි කොච්ඡම්හි යදා උපාවිසි’’.
‘‘තමෙව ¶ සංසී [තමෙව අසංසී (ස්යා.)] පුනදෙව මාතලිං, සහස්සනෙත්තො තිදසානමින්දො;
ගන්ත්වාන වාක්යං මම බ්රූහි කොසියං, ආසාය සද්ධා [සද්ධ (පී.)] සිරියා ච කොසිය;
හිරී සුධං කෙන මලත්ථ හෙතුනා.
‘‘තං ¶ සු වත්ථං උදතාරයී රථං, දද්දල්ලමානං උපකාරියසාදිසං [උපකිරියසාදිසං (සී. ස්යා. පී.)].
ජම්බොනදීසං තපනෙය්යසන්නිභං [සන්තිකං (සී.පී.)], අලඞ්කතං කඤ්චනචිත්තසන්නිභං.
‘‘සුවණ්ණචන්දෙත්ථ බහූ නිපාතිතා, හත්ථී ගවස්සා කිකිබ්යග්ඝදීපියො [කිම්පුරිසබ්යග්ඝදීපියො (ක.)];
එණෙය්යකා ලඞ්ඝමයෙත්ථ පක්ඛිනො [පක්ඛියො (සී. පී.)], මිගෙත්ථ වෙළුරියමයා යුධා යුතා.
‘‘තත්ථස්සරාජහරයො අයොජයුං, දසසතානි සුසුනාගසාදිසෙ;
අලඞ්කතෙ කඤ්චනජාලුරච්ඡදෙ, ආවෙළිනෙ සද්දගමෙ අසඞ්ගිතෙ.
‘‘තං යානසෙට්ඨං අභිරුය්හ මාතලි, දිසා ඉමායො [දස දිසා ඉමා (සී. ස්යා. පී.)] අභිනාදයිත්ථ;
නභඤ්ච සෙලඤ්ච වනප්පතිනිඤ්ච [වනස්පතීනි ච (සී. පී.), වනප්පතිඤ්ච (ස්යා. ක.)], සසාගරං ¶ පබ්යධයිත්ථ [පබ්යාථයිත්ථ (සී. පී.)] මෙදිනිං.
‘‘ස ඛිප්පමෙව උපගම්ම අස්සමං, පාවාරමෙකංසකතො කතඤ්ජලී;
බහුස්සුතං වුද්ධං විනීතවන්තං, ඉච්චබ්රවී මාතලි දෙවබ්රාහ්මණං.
‘‘ඉන්දස්ස වාක්යං නිසාමෙහි කොසිය, දූතො අහං පුච්ඡති තං පුරින්දදො;
ආසාය සද්ධා සිරියා ච කොසිය, හිරී සුධං කෙන මලත්ථ හෙතුනා’’.
‘‘අන්ධා ¶ ¶ සිරී මං පටිභාති මාතලි, සද්ධා අනිච්චා පන දෙවසාරථි;
ආසා විසංවාදිකසම්මතා හි මෙ, හිරී ච අරියම්හි ගුණෙ පතිට්ඨිතා’’.
‘‘කුමාරියො යාචිමා ගොත්තරක්ඛිතා, ජිණ්ණා ච යා යා ච සභත්තුඉත්ථියො;
තා ඡන්දරාගං පුරිසෙසු උග්ගතං, හිරියා නිවාරෙන්ති සචිත්තමත්තනො.
‘‘සඞ්ගාමසීසෙ සරසත්තිසංයුතෙ, පරාජිතානං පතතං පලායිනං;
හිරියා නිවත්තන්ති ජහිත්ව [ජහිත්වාන (ස්යා. ක.)] ජීවිතං, තෙ ¶ සම්පටිච්ඡන්ති පුනා හිරීමනා.
‘‘වෙලා යථා සාගරවෙගවාරිනී, හිරාය හි පාපජනං නිවාරිනී;
තං සබ්බලොකෙ හිරිමරියපූජිතං, ඉන්දස්ස තං වෙදය දෙවසාරථි’’.
‘‘කො තෙ ඉමං කොසිය දිට්ඨිමොදහි, බ්රහ්මා මහින්දො අථ වා පජාපති;
හිරාය දෙවෙසු හි සෙට්ඨසම්මතා, ධීතා මහින්දස්ස මහෙසි ජායථ’’.
‘‘හන්දෙහි දානි තිදිවං අපක්කම [සමක්කම (සී. පී.)], රථං සමාරුය්හ මමායිතං ඉමං [ඉදං (ස්යා. ක.)];
ඉන්දො ච තං ඉන්දසගොත්ත කඞ්ඛති, අජ්ජෙව ත්වං ඉන්දසහබ්යතං වජ’’.
‘‘එවං විසුජ්ඣන්ති [සමිජ්ඣන්ති (සී. පී.)] අපාපකම්මිනො, අථො සුචිණ්ණස්ස ඵලං න නස්සති;
යෙ කෙචි මද්දක්ඛු සුධාය භොජනං, සබ්බෙව තෙ ඉන්දසහබ්යතං ගතා’’.
‘‘හිරී ¶ උප්පලවණ්ණාසි, කොසියො දානපති භික්ඛු;
අනුරුද්ධො පඤ්චසිඛො, ආනන්දො ආසි මාතලි.
‘‘සූරියො කස්සපො භික්ඛු, මොග්ගල්ලානොසි චන්දිමා;
නාරදො ¶ සාරිපුත්තොසි, සම්බුද්ධො ආසි වාසවො’’ති.
සුධාභොජනජාතකං තතියං.
536. කුණාලජාතකං (4)
එවමක්ඛායති, එවමනුසූයති [සුය්යති (ක.)]. සබ්බොසධධරණිධරෙ නෙකපුප්ඵමාල්යවිතතෙ ගජ-ගවජ මහිංස-රුරු-චමර-පසද-ඛග්ග-ගොකණ්ණ-සීහ-බ්යග්ඝ-දීපි-අච්ඡ-කොක-තරච්ඡ-උද්දාර-කදලිමිග- බිළාර-සස-කණ්ණිකානුචරිතෙආකිණ්ණනෙලමණ්ඩලමහාවරාහනාගකුලකරෙණු [කණෙරු (සී. පී.)] -සඞ්ඝාධිවුට්ඨෙ [වුත්ථෙ (සී. පී.)] ඉස්සමිග- සාඛමිග-සරභමිග-එණීමිග-වාතමිග-පසදමිග-පුරිසාලු [පුරිසල්ලු (සී. පී.)] -කිම්පුරිස-යක්ඛ-රක්ඛසනිසෙවිතෙ අමජ්ජවමඤ්ජරීධර-පහට්ඨ [බ්රහට්ඨ (සී. පී.)] -පුප්ඵඵුසිතග්ගා [පුප්ඵිතග්ග (සී. පී.)] නෙකපාදපගණවිතතෙකුරර-චකොර-වාරණ-මයූර-පරභත- ජීවඤ්ජීවක-චෙලාවකා-භිඞ්කාර-කරවීකමත්තවිහඞ්ගගණ-සතත [විහඞ්ගසත (සී. පී.)] සම්පඝුට්ඨෙඅඤ්ජන-මනොසිලා-හරිතාල- හිඞ්ගුලකහෙම-රජතකනකානෙකධාතුසතවිනද්ධපටිමණ්ඩිතප්පදෙසෙ ¶ එවරූපෙ ඛලු, භො, රම්මෙ වනසණ්ඩෙ කුණාලො නාම සකුණො පටිවසති අතිවිය චිත්තො අතිවිය චිත්තපත්තච්ඡදනො.
තස්සෙව ඛලු, භො, කුණාලස්ස සකුණස්ස අඩ්ඪුඩ්ඪානි ඉත්ථිසහස්සානි පරිචාරිකා දිජකඤ්ඤායො. අථ ඛලු, භො, ද්වෙ දිජකඤ්ඤායො කට්ඨං මුඛෙන ඩංසිත්වා [ඩසිත්වා (සී. පී.) එවමුපරිපි] තං කුණාලං සකුණං මජ්ඣෙ නිසීදාපෙත්වා උඩ්ඩෙන්ති [ඩෙන්ති (සී. පී.) එවමුපරිපි] – ‘‘මා නං කුණාලං සකුණං අද්ධානපරියායපථෙ කිලමථො උබ්බාහෙත්ථා’’ති [උබ්බාහෙථාති (ස්යා. ක.)].
පඤ්චසතා [පඤ්චසත (පී.)] දිජකඤ්ඤායො හෙට්ඨතො හෙට්ඨතො උඩ්ඩෙන්ති – [ඩෙන්ති (සී. පී.) එවමුපරිපි] ‘‘සචායං කුණාලො ¶ සකුණො ආසනා පරිපතිස්සති, මයං තං පක්ඛෙහි පටිග්ගහෙස්සාමාති.
පඤ්චසතා දිජකඤ්ඤායො උපරූපරි උඩ්ඩෙන්ති – [ඩෙන්ති (සී. පී.) එවමුපරිපි] ‘‘මා නං කුණාලං සකුණං ආතපො පරිතාපෙසී’’ති [පරිකාපීති (සී. පී.)].
පඤ්චසතා ¶ පඤ්චසතා [සී. පී. පොත්ථකෙසු ‘‘පඤ්චසතා’’ති සකිදෙව ආගතං] දිජකඤ්ඤායො උභතොපස්සෙන උඩ්ඩෙන්ති – [ඩෙන්ති (සී. පී.) එවමුපරිපි] ‘‘මා නං කුණාලං සකුණං සීතං වා උණ්හං වා තිණං වා රජො වා වාතො වා උස්සාවො වා උපප්ඵුසී’’ති.
පඤ්චසතා දිජකඤ්ඤායො පුරතො පුරතො උඩ්ඩෙන්ති – ‘‘මා නං කුණාලං සකුණං ගොපාලකා වා පසුපාලකා වා තිණහාරකා වා කට්ඨහාරකා වා වනකම්මිකා වා කට්ඨෙන වා කඨලෙන වා [කථලාය වා (ක.)] පාණිනා වා ( ) [(පාසාණෙන වා) (ස්යා.)] ලෙඩ්ඩුනා වා දණ්ඩෙන වා සත්ථෙන වා සක්ඛරාහි වා [සක්ඛරාය වා (සී.)] පහාරං අදංසු. මායං කුණාලො සකුණො ගච්ඡෙහි වා ලතාහි වා රුක්ඛෙහි වා සාඛාහි වා [ඉදං පදද්වයං සී. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි] ථම්භෙහි වා පාසාණෙහි වා බලවන්තෙහි වා පක්ඛීහි සඞ්ගමෙසී’’ති [සඞ්ගාමෙසීති (සී. පී.)].
පඤ්චසතා දිජකඤ්ඤායො පච්ඡතො පච්ඡතො උඩ්ඩෙන්ති සණ්හාහි සඛිලාහි මඤ්ජූහි මධුරාහි වාචාහි සමුදාචරන්තියො – ‘‘මායං කුණාලො සකුණො ආසනෙ පරියුක්කණ්ඨී’’ති.
පඤ්චසතා දිජකඤ්ඤායො දිසොදිසං උඩ්ඩෙන්ති අනෙකරුක්ඛවිවිධවිකතිඵලමාහරන්තියො – ‘‘මායං කුණාලො සකුණො ඛුදාය පරිකිලමිත්ථා’’ති.
අථ ඛලු, භො, තා [නත්ථි සී. පී. පොත්ථකෙසු] දිජකඤ්ඤායො තං කුණාලං සකුණං ආරාමෙනෙව ආරාමං උය්යානෙනෙව උය්යානං ¶ නදීතිත්ථෙනෙව නදීතිත්ථං පබ්බතසිඛරෙනෙව පබ්බතසිඛරං අම්බවනෙනෙව අම්බවනං ජම්බුවනෙනෙව ජම්බුවනං ලබුජවනෙනෙව ලබුජවනං නාළිකෙරසඤ්චාරියෙනෙව [සඤ්ජාදියෙනෙව (පී.)] නාළිකෙරසඤ්චාරියං ඛිප්පමෙව අභිසම්භොන්ති ¶ රතිත්ථාය [රතත්ථාය (සී. පී.)].
අථ ඛලු, භො, කුණාලො සකුණො තාහි දිජකඤ්ඤාහි දිවසං පරිබ්යූළ්හො එවං අපසාදෙති – ‘‘නස්සථ තුම්හෙ වසලියො, විනස්සථ තුම්හෙ වසලියො, චොරියො ධුත්තියො අසතියො ලහුචිත්තායො කතස්ස අප්පටිකාරිකායො අනිලො විය යෙනකාමංගමායො’’ති.
තස්සෙව ඛලු, භො, හිමවතො පබ්බතරාජස්ස පුරත්ථිමදිසාභාගෙ සුසුඛුමසුනිපුණගිරිප්පභව [ප්පභවා (සී. පී.)] – හරිතුපයන්තියො.
උප්පල ¶ පදුම කුමුද නළින සතපත්ත සොගන්ධික මන්දාලක [මන්දාලව (සී. පී.), මන්දාරව (ක.)] සම්පතිවිරූළ්හසුචිගන්ධ මනුඤ්ඤමාවකප්පදෙසෙ [පාවකප්පදෙසෙ (සී. පී.)].
කුරවක-මුචලින්ද-කෙතක-වෙදිස-වඤ්ජුල [වෙතසමඤ්ජුල (සී.)] -පුන්නාගබකුල-තිලක-පියක-හසනසාල-සළලචම්පක අසොක-නාගරුක්ඛ-තිරීටි-භුජපත්ත-ලොද්ද-චන්දනොඝවනෙකාළාගරු-පද්මක-පියඞ්ගු-දෙවදාරුකචොචගහනෙ කකුධකුටජඅඞ්කොල-කච්චිකාර [කච්ඡිකාර (ක.)] -කණිකාර-කණ්ණිකාර-කනවෙර-කොරණ්ඩක-කොවිළාර-කිංසුක-යොධික වනමල්ලික [නවමල්ලික (සී. පී.)] -මනඞ්ගණ-මනවජ්ජ-භණ්ඩි-සුරුචිර-භගිනිමාලාමල්යධරෙ ජාතිසුමනමධුගන්ධික- [මධුකබන්ධුක (ක.)] ධනුතක්කාරි [ධනුකාරි (සී.), ධනුකාරික (පී.)] තාලීස-තගරමුසීරකොට්ඨ-කච්ඡවිතතෙ අතිමුත්තකසංකුසුමිතලතාවිතතපටිමණ්ඩිතප්පදෙසෙ හංස-පිලව-කාදම්බ-කාරණ්ඩවාභිනදිතෙ විජ්ජාධර-සිද්ධ [සින්ධව (සී. පී.)] -සමණ-තාපසගණාධිවුට්ඨෙ වරදෙව-යක්ඛ-රක්ඛස-දානව-ගන්ධබ්බ-කින්නරමහොරගානුචිණ්ණප්පදෙසෙ එවරූපෙ ඛලු, භො, රම්මෙ වනසණ්ඩෙ පුණ්ණමුඛො නාම ඵුස්සකොකිලො පටිවසති අතිවිය මධුරගිරො විලාසිතනයනො මත්තක්ඛො [සවිලාසිතනයනමත්තක්ඛො (ක.)].
තස්සෙව ඛලු, භො, පුණ්ණමුඛස්ස ඵුස්සකොකිලස්ස අඩ්ඪුඩ්ඪානි ඉත්ථිසතානි පරිචාරිකා දිජකඤ්ඤායො. අථ ඛලු, භො, ද්වෙ දිජකඤ්ඤායො කට්ඨං මුඛෙන ඩංසිත්වා තං පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං මජ්ඣෙ නිසීදාපෙත්වා උඩ්ඩෙන්ති ¶ – ‘‘මා නං පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං අද්ධානපරියායපථෙ කිලමථො උබ්බාහෙත්ථා’’ති.
පඤ්ඤාස ¶ දිජකඤ්ඤායො හෙට්ඨතො හෙට්ඨතො උඩ්ඩෙන්ති – ‘‘සචායං පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො ආසනා පරිපතිස්සති, මයං තං පක්ඛෙහි පටිග්ගහෙස්සාමා’’ති.
පඤ්ඤාස දිජකඤ්ඤායො උපරූපරි උඩ්ඩෙන්ති – ‘‘මා නං පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං ආතපො පරිතාපෙසී’’ති.
පඤ්ඤාස පඤ්ඤාස දිජකඤ්ඤායො උභතොපස්සෙන උඩ්ඩෙන්ති – ‘‘මා නං පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං සීතං වා උණ්හං වා තිණං වා රජො වා වාතො වා උස්සාවො වා උපප්ඵුසී’’ති.
පඤ්ඤාස ¶ දිජකඤ්ඤායො පුරතො පුරතො උඩ්ඩෙන්ති – ‘‘මා නං පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං ගොපාලකා වා පසුපාලකා වා තිණහාරකා වා කට්ඨහාරකා වා වනකම්මිකා වා කට්ඨෙන වා කථලාය වා පාණිනා වා ලෙඩ්ඩුනා වා දණ්ඩෙන වා සත්ථෙන වා සක්ඛරාහි වා පහාරං අදංසු. මායං පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො ගච්ඡෙහි වා ලතාහි වා රුක්ඛෙහි වා සාඛාහි වා ථම්භෙහි වා පාසාණෙහි වා බලවන්තෙහි වා පක්ඛීහි සඞ්ගාමෙසී’’ති.
පඤ්ඤාස දිජකඤ්ඤායො පච්ඡතො පච්ඡතො උඩ්ඩෙන්ති සණ්හාහි සඛිලාහි මඤ්ජූහි මධුරාහි වාචාහි සමුදාචරන්තියො – ‘‘මායං පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො ආසනෙ පරියුක්කණ්ඨී’’ති.
පඤ්ඤාස දිජකඤ්ඤායො දිසොදිසං උඩ්ඩෙන්ති අනෙකරුක්ඛවිවිධවිකතිඵලමාහරන්තියො – ‘‘මායං පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො ඛුදාය පරිකිලමිත්ථා’’ති.
අථ ඛලු, භො, තා දිජකඤ්ඤායො තං පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං ¶ ආරාමෙනෙව ආරාමං උය්යානෙනෙව උය්යානං නදීතිත්ථෙනෙව නදීතිත්ථං පබ්බතසිඛරෙනෙව පබ්බතසිඛරං අම්බවනෙනෙව අම්බවනං ජම්බුවනෙනෙව ජම්බුවනං ලබුජවනෙනෙව ලබුජවනං නාළිකෙරසඤ්චාරියෙනෙව නාළිකෙරසඤ්චාරියං ඛිප්පමෙව අභිසම්භොන්ති රතිත්ථාය.
අථ ඛලු, භො, පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො තාහි දිජකඤ්ඤාහි දිවසං පරිබ්යූළ්හො එවං පසංසති – ‘‘සාධු, සාධු, භගිනියො, එතං ඛො, භගිනියො, තුම්හාකං පතිරූපං කුලධීතානං, යං තුම්හෙ භත්තාරං පරිචරෙය්යාථා’’ති.
අථ ¶ ඛලු, භො, පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො යෙන කුණාලො සකුණො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසංසු ඛො කුණාලස්ස සකුණස්ස පරිචාරිකා දිජකඤ්ඤායො තං පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං දූරතොව ආගච්ඡන්තං; දිස්වාන යෙන පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා තං පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං එතදවොචුං – ‘‘අයං, සම්ම පුණ්ණමුඛ, කුණාලො සකුණො අතිවිය ඵරුසො අතිවිය ඵරුසවාචො, අප්පෙවනාම තවම්පි ආගම්ම පියවාචං ලභෙය්යාමා’’ති. ‘‘අප්පෙවනාම, භගිනියො’’ති වත්වා යෙන කුණාලො සකුණො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා කුණාලෙන ¶ සකුණෙන සද්ධිං පටිසම්මොදිත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො තං කුණාලං සකුණං එතදවොච – ‘‘කිස්ස ත්වං, සම්ම කුණාල, ඉත්ථීනං සුජාතානං කුලධීතානං සම්මාපටිපන්නානං මිච්ඡාපටිපන්නො’සි [පටිපන්නො (සී. පී.)]? අමනාපභාණීනම්පි කිර, සම්ම කුණාල, ඉත්ථීනං මනාපභාණිනා භවිතබ්බං, කිමඞ්ග පන මනාපභාණීන’’න්ති!
එවං වුත්තෙ, කුණාලො සකුණො තං පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං එවං අපසාදෙසි – ‘‘නස්ස ත්වං, සම්ම ජම්ම වසල, විනස්ස ත්වං, සම්ම ජම්ම වසල, කො නු තයා වියත්තො ජායාජිනෙනා’’ති. එවං අපසාදිතො ච පන පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො තතොයෙව [තතො හෙව (සී. පී.)] පටිනිවත්ති.
අථ ඛලු, භො, පුණ්ණමුඛස්ස ඵුස්සකොකිලස්ස අපරෙන සමයෙන නචිරස්සෙව [අචිරස්සෙව අච්චයෙන (ක.)] ඛරො ආබාධො උප්පජ්ජි ලොහිතපක්ඛන්දිකා. බාළ්හා වෙදනා වත්තන්ති මාරණන්තිකා [මරණන්තිකා (ස්යා.)]. අථ ඛලු, භො, පුණ්ණමුඛස්ස ඵුස්සකොකිලස්ස පරිචාරිකානං දිජකඤ්ඤානං එතදහොසි – ‘‘ආබාධිකො ඛො අයං පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො, අප්පෙවනාම ඉමම්හා ආබාධා වුට්ඨහෙය්යා’’ති එකං අදුතියං ඔහාය යෙන කුණාලො සකුණො තෙනුපසඞ්කමිංසු. අද්දසා ඛො කුණාලො සකුණො තා දිජකඤ්ඤායො දූරතොව ආගච්ඡන්තියො, දිස්වාන තා දිජකඤ්ඤායො එතදවොච – ‘‘කහං පන තුම්හං වසලියො භත්තා’’ති? ‘‘ආබාධිකො ඛො, සම්ම කුණාල, පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො අප්පෙවනාම තම්හා ආබාධා වුට්ඨහෙය්යා’’ති. එවං වුත්තෙ, කුණාලො සකුණො තා දිජකඤ්ඤායො එවං අපසාදෙසි – ‘‘නස්සථ තුම්හෙ වසලියො, විනස්සථ තුම්හෙ වසලියො, චොරියො ධුත්තියො අසතියො ලහුචිත්තායො කතස්ස අප්පටිකාරිකායො අනිලො විය යෙනකාමංගමායො’’ති; වත්වා යෙන පුණ්ණමුඛො ඵුස්සකොකිලො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තං ¶ පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං එතදවොච – ‘‘හං, සම්ම, පුණ්ණමුඛා’’ති. ‘‘හං, සම්ම, කුණාලා’’ති.
අථ ඛලු, භො කුණාලො සකුණො තං පුණ්ණමුඛං ඵුස්සකොකිලං පක්ඛෙහි ච මුඛතුණ්ඩකෙන ¶ ච පරිග්ගහෙත්වා වුට්ඨාපෙත්වා නානාභෙසජ්ජානි පායාපෙසි. අථ ඛලු, භො, පුණ්ණමුඛස්ස ඵුස්සකොකිලස්ස සො ආබාධො පටිප්පස්සම්භීති. අථ ඛලු, භො, කුණාලො සකුණො තං පුණ්ණමුඛං ¶ ඵුස්සකොකිලං ගිලානවුට්ඨිතං [ගිලානාවුට්ඨිතං (සී. ස්යා. පී.)] අචිරවුට්ඨිතං ගෙලඤ්ඤා එතදවොච –
‘‘දිට්ඨා මයා, සම්ම පුණ්ණමුඛ, කණ්හා ද්වෙපිතිකා පඤ්චපතිකාය ඡට්ඨෙ පුරිසෙ චිත්තං පටිබන්ධන්තියා, යදිදං කබන්ධෙ [කවන්ධෙ (සී. පී.)] පීඨසප්පිම්හීති. භවති ච පනුත්තරෙත්ථ [පුනුත්තචෙත්ථ (ක.) එවමුපරිපි] වාක්යං –
‘‘අථජ්ජුනො නකුලො භීමසෙනො [භිම්මසෙනො (සී. ස්යා. පී.)], යුධිට්ඨිලො සහදෙවො [සීහදෙවො (ක.)] ච රාජා;
එතෙ පතී පඤ්ච මත්තිච්ච නාරී, අකාසි ඛුජ්ජවාමනකෙන [ඛුජ්ජවාමනෙන (පී.)] පාප’’න්ති.
‘‘දිට්ඨා මයා, සම්ම පුණ්ණමුඛ, සච්චතපාපී [සච්චතපාවී (සී. පී.), පඤ්චතපාවී (ස්යා.)] නාම සමණී සුසානමජ්ඣෙ වසන්තී චතුත්ථභත්තං පරිණාමයමානා සුරාධුත්තකෙන [තුලාපුත්තකෙන (සී. පී.), සා සුරාධුත්තකෙන (ක.)] පාපමකාසි.
‘‘දිට්ඨා මයා, සම්ම පුණ්ණමුඛ, කාකවතී [කාකාතී (සී.), කාකාති (පී.)] නාම දෙවී සමුද්දමජ්ඣෙ වසන්තී භරියා වෙනතෙය්යස්ස නටකුවෙරෙන පාපමකාසි.
දිට්ඨා මයා, සම්ම පුණ්ණමුඛ, කුරුඞ්ගදෙවී [කුරඞ්ගවී (සී. පී.)] නාම ලොමසුද්දරී [ලොමසුන්දරී (සී. ස්යා. පී.)] එළිකකුමාරං [එළමාරකං (සී.), එළකකුමාරං (ස්යා.), එළකමාරං (පී.)] කාමයමානා ඡළඞ්ගකුමාරධනන්තෙවාසිනා පාපමකාසි.
එවඤ්හෙතං ¶ මයා ඤාතං, බ්රහ්මදත්තස්ස මාතරං [මාතුකා (ස්යා.)] ඔහාය කොසලරාජං පඤ්චාලචණ්ඩෙන පාපමකාසි.
‘‘එතා ච අඤ්ඤා ච අකංසු පාපං, තස්මාහමිත්ථීනං න විස්සසෙ නප්පසංසෙ;
මහී යථා ජගති සමානරත්තා, වසුන්ධරා ඉතරීතරාපතිට්ඨා [ඉතරීතරානං පතිට්ඨා (ස්යා.), ඉත්තරීතරප්පතිට්ඨා (?)];
සබ්බසහා අඵන්දනා අකුප්පා, තථිත්ථියො තායො න විස්සසෙ නරො.
‘‘සීහො ¶ යථා ලොහිතමංසභොජනො, වාළමිගො පඤ්චාවුධො [පඤ්චහත්ථො (සී. පී.)] සුරුද්ධො;
පසය්හඛාදී පරහිංසනෙ රතො, තථිත්ථියො තායො න විස්සසෙ නරො.
‘‘න ඛලු [න ඛලු භො (ස්යා. ක.)], සම්ම පුණ්ණමුඛ, වෙසියො නාරියො ගමනියො, න හෙතා බන්ධකියො නාම, වධිකායො නාම එතායො, යදිදං වෙසියො නාරියො ගමනියො’’ති.
‘‘චොරො ¶ [චොරා (සී. ස්යා. පී.)] විය වෙණිකතා, මදිරාව [මදිරා විය (සී. ස්යා.), මදිරිව (පී.)] දිද්ධා [දිට්ඨා (ක.), විසදුට්ඨා (ස්යා.)] වාණිජො [වාණිජා (පී.)] විය වාචාසන්ථුතියො, ඉස්සසිඞ්ඝමිව විපරිවත්තායො [පරිවත්තායො (පී.), විපරිවත්තාරො (ක.)], උරගාමිව දුජිව්හායො, සොබ්භමිව පටිච්ඡන්නා, පාතාලමිව දුප්පූරා රක්ඛසී විය දුත්තොසා, යමොවෙකන්තහාරියො, සිඛීරිව සබ්බභක්ඛා, නදීරිව සබ්බවාහී, අනිලො විය යෙනකාමංචරා, නෙරු විය අවිසෙසකරා, විසරුක්ඛො විය නිච්චඵලිතායො’’ති. භවති ච පනුත්තරෙත්ථ වාක්යං –
‘‘යථා ¶ චොරො යථා දිද්ධො, වාණිජොව විකත්ථනී;
ඉස්සසිඞ්ඝමිව පරිවත්තා [මිවාවට්ටො (සී.), මිවාවත්තා (පී.)], දුජිව්හා [දුජ්ජිව්හ (පී.)] උරගො විය.
‘‘සොබ්භමිව පටිච්ඡන්නා, පාතාලමිව දුප්පුරා;
රක්ඛසී විය දුත්තොසා, යමොවෙකන්තහාරියො.
[යථා සිඛී නදීවාහො, අනිලො කාමචාරවා;§නෙරූව අවිසෙසා ච, විසරුක්ඛො විය නිච්චඵලා;§නාසයන්ති ඝරෙ භොගං, රතනානන්තකරිත්ථි යොති; (සී. ස්යා.)]
‘‘යථා සිඛී නදී වාතො, නෙරුනාව සමාගතා.
විසරුක්ඛො විය නිච්චඵලා, නාසයන්ති ඝරෙ භොගං;
රතනන්තකරිත්ථියො’’ති [යථා සිඛී නදීවාහො, අනිලො කාමචාරවා;§නෙරූව අවිසෙසා ච, විසරුක්ඛො විය නිච්චඵලා;§නාසයන්ති ඝරෙ භොගං, රතනානන්තකරිත්ථි යොති; (සී. ස්යා.)].
‘‘චත්තාරිමානි, සම්ම පුණ්ණමුඛ, යානි (වත්ථූනි කිච්චෙ ජාතෙ අනත්ථචරානි භවන්ති; තානි) [( ) සී. ස්යා. පොත්ථකෙසු න දිස්සති] පරකුලෙ න වාසෙතබ්බානි – ගොණං ධෙනුං යානං භරියා. චත්තාරි එතානි පණ්ඩිතො ධනානි [යානි (සී. ස්යා. පී.)] ඝරා න විප්පවාසයෙ.
‘ගොණං ¶ ධෙනුඤ්ච යානඤ්ච, භරියං ඤාතිකුලෙ න වාසයෙ;
භඤ්ජන්ති රථං අයානකා, අතිවාහෙන හනන්ති පුඞ්ගවං;
දොහෙන හනන්ති වච්ඡකං, භරියා ඤාතිකුලෙ පදුස්සතී’’’ති.
‘‘ඡ ඉමානි, සම්ම පුණ්ණමුඛ, යානි (වත්ථූනි) [( ) සී. පී. පොත්ථකෙසු නු දිස්සති] කිච්චෙ ජාතෙ අනත්ථචරානි භවන්ති –
‘අගුණං ධනු ඤාතිකුලෙ ච භරියා, පාරං නාවා අක්ඛභග්ගඤ්ච යානං;
දූරෙ ¶ මිත්තො පාපසහායකො ච, කිච්චෙ ජාතෙ අනත්ථචරානි භව’’’න්ති.
‘‘අට්ඨහි ඛලු, සම්ම පුණ්ණමුඛ, ඨානෙහි ඉත්ථී සාමිකං අවජානාති. දලිද්දතා, ආතුරතා, ජිණ්ණතා, සුරාසොණ්ඩතා, මුද්ධතා, පමත්තතා, සබ්බකිච්චෙසු අනුවත්තනතා, සබ්බධනඅනුප්පදානෙන ¶ – ඉමෙහි ඛලු, සම්ම පුණ්ණමුඛ, අට්ඨහි ඨානෙහි ඉත්ථී සාමිකං අවජානාති. භවති ච පනුත්තරෙත්ථ වාක්යං –
‘දලිද්දං ආතුරඤ්චාපි, ජිණ්ණකං සුරසොණ්ඩකං;
පමත්තං මුද්ධපත්තඤ්ච, සබ්බකිච්චෙසු [රත්තං කිච්චෙසු (සී. පී.)] හාපනං;
සබ්බකාමප්පදානෙන [සබ්බකාමපණිධානෙන (ස්යා)], අවජානාති [අවජානන්ති (සී. පී.)] සාමික’’’න්ති.
‘‘නවහි ඛලු, සම්ම පුණ්ණමුඛ, ඨානෙහි ඉත්ථී පදොසමාහරති. ආරාමගමනසීලා ච හොති, උය්යානගමනසීලා ච හොති, නදීතිත්ථගමනසීලා ච හොති, ඤාතිකුලගමනසීලා ච හොති, පරකුලගමනසීලා ච හොති, ආදාසදුස්සමණ්ඩනානුයොගමනුයුත්තසීලා ච හොති, මජ්ජපායිනී ච හොති, නිල්ලොකනසීලා ච හොති, සද්වාරඨායිනී [පද්වාරට්ඨායිනී (සී. ස්යා. පී.)] ච හොති – ඉමෙහි ඛලු, සම්ම පුණ්ණමුඛ, නවහි ඨානෙහි ඉත්ථී පදොසමාහරතීති. භවති ච පනුත්තරෙත්ථ වාක්යං –
‘ආරාමසීලා ච [ආරාමසීලා (සී. පී.)] උය්යානං, නදී ඤාති පරකුලං;
ආදාසදුස්සමණ්ඩනමනුයුත්තා, යා ¶ චිත්ථී මජ්ජපායිනී.
‘යා ¶ ච නිල්ලොකනසීලා, යා ච සද්වාරඨායිනී;
නවහෙතෙහි ඨානෙහි, පදොසමාහරන්ති ඉත්ථියො’’’ති.
‘‘චත්තාලීසාය [චත්තාලීසායි (පී. ක.)] ඛලු, සම්ම පුණ්ණමුඛ, ඨානෙහි ඉත්ථී පුරිසං අච්චාචරති [අච්චාවදති (සී. ස්යා. පී.)]. විජම්භති, විනමති, විලසති, විලජ්ජති, නඛෙන නඛං ඝට්ටෙති, පාදෙන පාදං අක්කමති, කට්ඨෙන පථවිං විලිඛති [ලිඛති (සී. පී.)], දාරකං උල්ලඞ්ඝති උල්ලඞ්ඝාපෙති [දාරකං උල්ලඞ්ඝෙති ඔලඞ්ඝෙති (සී. පී.)], කීළති කීළාපෙති, චුම්බති චුම්බාපෙති, භුඤ්ජති භුඤ්ජාපෙති, දදාති, යාචති, කතමනුකරොති, උච්චං භාසති, නීචං භාසති, අවිච්චං භාසති, විවිච්චං භාසති, නච්චෙන ගීතෙන වාදිතෙන රොදනෙන [රොදිතෙන (සී. පී.)] විලසිතෙන විභූසිතෙන ජග්ඝති, පෙක්ඛති, කටිං චාලෙති, ගුය්හභණ්ඩකං සඤ්චාලෙති, ඌරුං විවරති, ඌරුං පිදහති, ථනං දස්සෙති, කච්ඡං දස්සෙති, නාභිං දස්සෙති, අක්ඛිං නිඛනති, භමුකං උක්ඛිපති, ඔට්ඨං උපලිඛති [ඔට්ඨං පලිඛති ජිව්හං පලිඛති (සී. පී.)], ජිව්හං නිල්ලාලෙති, දුස්සං මුඤ්චති, දුස්සං පටිබන්ධති, සිරසං මුඤ්චති, සිරසං බන්ධති – ඉමෙහි ඛලු, සම්ම පුණ්ණමුඛ, චත්තාලීසාය ඨානෙහි ඉත්ථී පුරිසං අච්චාචරති.
‘‘පඤ්චවීසාය [පඤ්චවීසාහි (පී. ක.)] ඛලු, සම්ම පුණ්ණමුඛ, ඨානෙහි ඉත්ථී පදුට්ඨා වෙදිතබ්බා භවති. සාමිකස්ස පවාසං වණ්ණෙති, පවුට්ඨං න ¶ සරති, ආගතං නාභිනන්දති, අවණ්ණං තස්ස භණති, වණ්ණං ¶ තස්ස න භණති, අනත්ථං තස්ස චරති, අත්ථං තස්ස න චරති, අකිච්චං තස්ස කරොති, කිච්චං තස්ස න කරොති, පරිදහිත්වා සයති, පරම්මුඛී නිපජ්ජති, පරිවත්තකජාතා ඛො පන හොති කුඞ්කුමියජාතා, දීඝං අස්සසති, දුක්ඛං වෙදයති, උච්චාරපස්සාවං අභිණ්හං ගච්ඡති, විලොමමාචරති, පරපුරිසසද්දං සුත්වා කණ්ණසොතං විවරමොදහති [විවරති කමොදහති (පී.)], නිහතභොගා ඛො පන හොති, පටිවිස්සකෙහි සන්ථවං කරොති, නික්ඛන්තපාදා ඛො පන හොති, විසිඛානුචාරිනී අතිචාරිනී ඛො පන හොති, නිච්චං [නත්ථි සී. ස්යා. පී. පොත්ථකෙසු] සාමිකෙ අගාරවා පදුට්ඨමනසඞ්කප්පා, අභිණ්හං ද්වාරෙ තිට්ඨති, කච්ඡානි අඞ්ගානි ථනානි දස්සෙති, දිසොදිසං ගන්ත්වා පෙක්ඛති – ඉමෙහි ඛලු, සම්ම පුණ්ණමුඛ, පඤ්චවීසාය [පඤ්චවීසාහි (ක.)] ඨානෙහි ඉත්ථී පදුට්ඨා වෙදිතබ්බා භවති. භවති ච පනුත්තරෙත්ථ වාක්යං –
‘පවාසං ¶ තස්ස වණ්ණෙති, ගතං තස්ස න සොචති [පවාස’මස්ස වණ්ණෙති ගතිං නානුසොචති (සී. පී.)];
දිස්වාන පතිමාගතං [දිස්වාපතිං ආගතං (සී. පී.)] නාභිනන්දති;
භත්තාරවණ්ණං න කදාචි භාසති, එතෙ පදුට්ඨාය භවන්ති ලක්ඛණා.
‘අනත්ථං තස්ස චරති අසඤ්ඤතා, අත්ථඤ්ච හාපෙති අකිච්චකාරිනී;
පරිදහිත්වා ¶ සයති පරම්මුඛී, එතෙ පදුට්ඨාය භවන්ති ලක්ඛණා.
‘පරිවත්තජාතා ච [පරාවත්තකජාතා ච (සී.)] භවති කුඞ්කුමී, දීඝඤ්ච අස්සසති දුක්ඛවෙදිනී;
උච්චාරපස්සාවමභිණ්හං ගච්ඡති, එතෙ පදුට්ඨාය භවන්ති ලක්ඛණා.
‘‘විලොමමාචරති අකිච්චකාරිනී, සද්දං නිසාමෙති පරස්ස භාසතො;
නිහතභොගා ච කරොති සන්ථවං, එතෙ පදුට්ඨාය භවන්ති ලක්ඛණා.
‘කිච්ඡෙන ලද්ධං කසිරාභතං [කසිරෙනාභතං (සී.)] ධනං, විත්තං විනාසෙති දුක්ඛෙන සම්භතං;
පටිවිස්සකෙහි ච කරොති සන්ථවං, එතෙ පදුට්ඨාය භවන්ති ලක්ඛණා.
‘නික්ඛන්තපාදා විසිඛානුචාරිනී, නිච්චඤ්ච සාමිම්හි [නිච්චං සසාමිම්හි (පී. ක.)] පදුට්ඨමානසා;
අතිචාරිනී හොති අපෙතගාරවා [තථෙව’ගාරවා (සී. පී.)], එතෙ පදුට්ඨාය භවන්ති ලක්ඛණා.
‘අභික්ඛණං ¶ තිට්ඨති ද්වාරමූලෙ, ථනානි කච්ඡානි ච දස්සයන්තී;
දිසොදිසං ¶ පෙක්ඛති භන්තචිත්තා, එතෙ පදුට්ඨාය භවන්ති ලක්ඛණා.
‘සබ්බා නදී වඞ්කගතී [වඞ්කනදී (ක.)], සබ්බෙ කට්ඨමයා වනා;
සබ්බිත්ථියො කරෙ පාපං, ලභමානෙ නිවාතකෙ.
‘සචෙ ලභෙථ ඛණං වා රහො වා, නිවාතකං වාපි ලභෙථ තාදිසං;
සබ්බාව ඉත්ථී කයිරුං නු [කරෙය්යු නො (සී.), කරෙය්යුං නො (පී.)] පාපං, අඤ්ඤං අලත්ථ [අලද්ධා (ස්යා. පී. ක.)] පීඨසප්පිනාපි සද්ධිං.
‘‘නරානමාරාමකරාසු ¶ නාරිසු, අනෙකචිත්තාසු අනිග්ගහාසු ච;
සබ්බත්ථ නාපීතිකරාපි [සබ්බ’ත්තනා’පීතිකාරාපි (සී. ස්යා.)] චෙ සියා [සියුං (ස්යා.)], න විස්සසෙ තිත්ථසමා හි නාරියො’’ති.
‘යං වෙ [යඤ්ච (ස්යා. ක.)] දිස්වා කණ්ඩරීකින්නරානං [කින්නරකින්නරීනං (ස්යා.), කින්නරීකින්නරානං (ක.)], සබ්බිත්ථියො න රමන්ති අගාරෙ;
තං තාදිසං මච්චං චජිත්වා භරියා, අඤ්ඤං දිස්වා පුරිසං පීඨසප්පිං.
‘බකස්ස ච බාවරිකස්ස [පාවාරිකස්ස (සී.), බාවරියස්ස (ස්යා.)] රඤ්ඤො, අච්චන්තකාමානුගතස්ස භරියා;
අවාචරී [අච්චාචරි (ස්යා.), අනාචරි (ක.)] පට්ඨවසානුගස්ස [බද්ධවසානුගස්ස (සී. ස්යා.), පත්තවසානුගතස්ස (ක.)], කං වාපි ඉත්ථී නාතිචරෙ තදඤ්ඤං.
‘පිඞ්ගියානී ¶ ¶ සබ්බලොකිස්සරස්ස, රඤ්ඤො පියා බ්රහ්මදත්තස්ස භරියා;
අවාචරී පට්ඨවසානුගස්ස, තං වාපි සා නාජ්ඣගා කාමකාමිනී.
‘ලුද්ධානං [ඛුද්දානං (සී. ස්යා. පී.)] ලහුචිත්තානං, අකතඤ්ඤූන දුබ්භිනං;
නාදෙවසත්තො පුරිසො, ථීනං සද්ධාතුමරහති.
‘න තා පජානන්ති කතං න කිච්චං, න මාතරං පිතරං භාතරං වා;
අනරියා සමතික්කන්තධම්මා, සස්සෙව චිත්තස්ස වසං වජන්ති.
‘චිරානුවුට්ඨම්පි [චිරානුවුත්ථම්පි (සී. පී.)] පියං මනාපං, අනුකම්පකං පාණසමම්පි භත්තුං [සන්තං (සී. ස්යා. පී.)];
ආවාසු කිච්චෙසු ච නං ජහන්ති, තස්මාහමිත්ථීනං න විස්සසාමි.
‘ථීනඤ්හි චිත්තං යථා වානරස්ස, කන්නප්පකන්නං යථා රුක්ඛඡායා;
චලාචලං හදයමිත්ථියානං, චක්කස්ස නෙමි විය පරිවත්තති.
‘යදා තා පස්සන්ති සමෙක්ඛමානා, ආදෙය්යරූපං පුරිසස්ස විත්තං;
සණ්හාහි ¶ වාචාහි නයන්ති මෙනං, කම්බොජකා ජලජෙනෙව අස්සං.
‘යදා න පස්සන්ති සමෙක්ඛමානා, ආදෙය්යරූපං පුරිසස්ස විත්තං;
සමන්තතො නං පරිවජ්ජයන්ති, තිණ්ණො නදීපාරගතොව කුල්ලං.
‘සිලෙසූපමාං ¶ සිඛිරිව සබ්බභක්ඛා, තික්ඛමායා නදීරිව සීඝසොතා;
සෙවන්ති හෙතා පියමප්පියඤ්ච, නාවා යථා ඔරකූලං [ඔරකුලං (සී.) එවමුපරිපි] පරඤ්ච.
‘න තා එකස්ස න ද්වින්නං, ආපණොව පසාරිතො;
යො තා මය්හන්ති මඤ්ඤෙය්ය, වාතං ජාලෙන බාධයෙ [බන්ධයෙ (ස්යා. ක.)].
‘යථා නදී ච පන්ථො ච, පානාගාරං සභා පපා;
එවං ලොකිත්ථියො නාම, වෙලා තාසං න විජ්ජති [කෙසුචි පොත්ථකෙසු ඉමිස්සා ගාථාය පුබ්බද්ධාපරද්ධං විපරියායෙන දිස්සති].
‘ඝතාසනසමා එතා, කණ්හසප්පසිරූපමා;
ගාවො බහිතිණස්සෙව, ඔමසන්ති වරං වරං.
‘ඝතාසනං කුඤ්ජරං කණ්හසප්පං, මුද්ධාභිසිත්තං පමදා ච සබ්බා;
එතෙ නරො [එතෙන සො (පී.)] නිච්චයතො [නිච්චයත්තො (සී. පී.)] භජෙථ, තෙසං හවෙ දුබ්බිදු සබ්බභාවො [සච්චභාවො (ස්යා.)].
‘නච්චන්තවණ්ණා ¶ ¶ න බහූනං කන්තා, න දක්ඛිණා පමදා සෙවිතබ්බා;
න පරස්ස භරියා න ධනස්ස හෙතු, එතිත්ථියො පඤ්ච න සෙවිතබ්බා’’’.
අථ ඛලු, භො, ආනන්දො ගිජ්ඣරාජා කුණාලස්ස සකුණස්ස ආදිමජ්ඣකථාපරියොසානං [ආදිමජ්ඣගාථාපරියොසානං (ස්යා. ක.)] විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමා ගාථායො අභාසි –
‘‘පුණ්ණම්පි චෙමං පථවිං ධනෙන, දජ්ජිත්ථියා පුරිසො සම්මතාය;
ලද්ධා ඛණං අතිමඤ්ඤෙය්ය තම්පි, තාසං වසං අසතීනං න ගච්ඡෙ.
‘‘උට්ඨාහකං ¶ චෙපි අලීනවුත්තිං, කොමාරභත්තාරං පියං මනාපං;
ආවාසු කිච්චෙසු ච නං ජහන්ති, තස්මාහමිත්ථීනං [තස්මා හි ඉත්ථීනං (සී. පී.)] න විස්සසාමි.
‘‘න විස්සසෙ ඉච්ඡති මන්ති පොසො, න විස්සසෙ රොදති මෙ සකාසෙ;
සෙවන්ති හෙතා පියමප්පියඤ්ච, නාවා යථා ඔරකූලං පරඤ්ච.
‘‘න විස්සසෙ සාඛපුරාණසන්ථතං, න ¶ විස්සසෙ මිත්තපුරාණචොරං;
න විස්සසෙ රාජානං සඛා [රාජා සඛා (සී. පී.)] මමන්ති, න විස්සසෙ ඉත්ථි දසන්න මාතරං.
‘‘න විස්සසෙ රාමකරාසු නාරිසු, අච්චන්තසීලාසු අසඤ්ඤතාසු;
අච්චන්තපෙමානුගතස්ස භරියා, න විස්සසෙ තිත්ථසමා හි නාරියො.
‘‘හනෙය්යුං ඡින්දෙය්යුං ඡෙදාපෙය්යුම්පි [හනෙය්යු ඡින්දෙය්යුංපි ඡදයෙය්යුං (සී. පී.), හනෙය්යුංපි ඡින්දෙය්යුංපි ඡෙදාපෙය්යුංපි (ස්යා.)], කණ්ඨෙපි [කණ්ඨම්පි (සී. ස්යා.)] ඡෙත්වා රුධිරං පිවෙය්යුං;
මා දීනකාමාසු අසඤ්ඤතාසු, භාවං කරෙ ගඞ්ගතිත්ථූපමාසු.
‘‘මුසා තාසං යථා සච්චං, සච්චං තාසං යථා මුසා;
ගාවො බහිතිණස්සෙව, ඔමසන්ති වරං වරං.
‘‘ගතෙනෙතා පලොභෙන්ති, පෙක්ඛිතෙන ම්හිතෙන ච;
අථොපි දුන්නිවත්ථෙන, මඤ්ජුනා භණිතෙන ච.
‘‘චොරියො කථිනා [කඨිනා (සී. ස්යා. පී.)] හෙතා, වාළා ච ලපසක්ඛරා;
න තා කිඤ්චි න ජානන්ති, යං මනුස්සෙසු වඤ්චනං.
‘‘අසා ¶ ලොකිත්ථියො නාම, වෙලා තාසං න විජ්ජති;
සාරත්තා ච පගබ්භා ච, සිඛී සබ්බඝසො යථා.
‘‘නත්ථිත්ථීනං ¶ පියො නාම, අප්පියොපි න විජ්ජති;
සෙවන්ති හෙතා පියමප්පියඤ්ච, නාවා යථා ඔරකූලං පරඤ්ච.
‘‘නත්ථිත්ථීනං පියො නාම, අප්පියොපි න විජ්ජති;
ධනත්තා [ධනත්ථා (ස්යා.)] පටිවල්ලන්ති, ලතාව දුමනිස්සිතා.
‘‘හත්ථිබන්ධං ¶ අස්සබන්ධං, ගොපුරිසඤ්ච මණ්ඩලං [චණ්ඩලං (සී. ස්යා. පී.)];
ඡවඩාහකං පුප්ඵඡඩ්ඩකං, සධනමනුපතන්ති නාරියො.
‘‘කුලපුත්තම්පි ජහන්ති අකිඤ්චනං, ඡවකසමසදිසම්පි [ඡවකසමං (ස්යා. පී.)];
අනුගච්ඡන්ති [ගච්ඡන්ති (පී.)] අනුපතන්ති, ධනහෙතු හි නාරියො’’ති [ධනහෙතු ච නාරියො (ස්යා.), ධනහෙතු නාරියො (පී.)].
අථ ඛලු, භො, නාරදො දෙවබ්රාහ්මණො ආනන්දස්ස ගිජ්ඣරාජස්ස ආදිමජ්ඣකථාපරියොසානං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමා ගාථායො අභාසි –
‘‘චත්තාරොමෙ න පූරෙන්ති, තෙ මෙ සුණාථ භාසතො;
සමුද්දො බ්රාහ්මණො රාජා, ඉත්ථී චාපි දිජම්පති.
‘‘සරිතා සාගරං යන්ති, යා කාචි පථවිස්සිතා;
තා සමුද්දං න පූරෙන්ති, ඌනත්තා හි න පූරති.
‘‘බ්රාහ්මණො ච අධීයාන, වෙදමක්ඛානපඤ්චමං;
භිය්යොපි සුතමිච්ඡෙය්ය, ඌනත්තා හි න පූරති.
‘‘රාජා ච පථවිං සබ්බං, සසමුද්දං සපබ්බතං;
අජ්ඣාවසං විජිනිත්වා, අනන්තරතනොචිතං;
පාරං ¶ සමුද්දං පත්ථෙති, ඌනත්තා හි න පූරති.
‘‘එකමෙකාය ඉත්ථියා, අට්ඨට්ඨ පතිනො සියා;
සූරා ච බලවන්තො ච, සබ්බකාමරසාහරා;
කරෙය්ය නවමෙ ඡන්දං, ඌනත්තා හි න පූරති.
‘‘සබ්බිත්ථියො ¶ සිඛිරිව සබ්බභක්ඛා, සබ්බිත්ථියො නදීරිව සබ්බවාහී;
සබ්බිත්ථියො කණ්ටකානංව සාඛා, සබ්බිත්ථියො ධනහෙතු වජන්ති.
‘‘වාතඤ්ච ජාලෙන නරො පරාමසෙ, ඔසිඤ්චයෙ [ඔසඤ්චියා (සී. පී.)] සාගරමෙකපාණිනා;
සකෙන හත්ථෙන කරෙය්ය ඝොසං [සකෙන කාලෙන හනෙය්ය ඝොසනං (පී.)], යො සබ්බභාවං පමදාසු ඔසජෙ.
‘‘චොරීනං බහුබුද්ධීනං, යාසු සච්චං සුදුල්ලභං;
ථීනං භාවො දුරාජානො, මච්ඡස්සෙවොදකෙ ගතං.
‘‘අනලා මුදුසම්භාසා, දුප්පූරා තා නදීසමා;
සීදන්ති නං විදිත්වාන, ආරකා පරිවජ්ජයෙ.
‘‘ආවට්ටනී මහාමායා, බ්රහ්මචරියවිකොපනා;
සීදන්ති නං විදිත්වාන, ආරකා පරිවජ්ජයෙ.
‘‘යං ¶ එතා [යඤ්චෙතා (ස්යා.)] උපසෙවන්ති, ඡන්දසා වා ධනෙන වා;
ජාතවෙදොව සණ්ඨානං, ඛිප්පං අනුදහන්ති න’’න්ති.
අථ ¶ ඛලු, භො, කුණාලො සකුණො නාරදස්ස දෙවබ්රාහ්මණස්ස ආදිමජ්ඣකථාපරියොසානං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමා ගාථායො අභාසි –
‘‘සල්ලපෙ නිසිතඛග්ගපාණිනා, පණ්ඩිතො අපි පිසාචදොසිනා;
උග්ගතෙජමුරගම්පි ආසිදෙ, එකො එකාය පමදාය නාලපෙ [එකො එකපමදං හි නාලපෙ (පී.) එකො එකපමාදාය නාලපෙ (?)].
‘‘ලොකචිත්තමථනා හි නාරියො, නච්චගීතභණිතම්හිතාවුධා;
බාධයන්ති අනුපට්ඨිතස්සතිං [අනුපට්ඨිතාසතී (පී.)], දීපෙ රක්ඛසිගණොව [දීපරක්ඛසිගණාව (සී.)] වාණිජෙ.
‘‘නත්ථි ¶ තාසං විනයො න සංවරො, මජ්ජමංසනිරතා [මජ්ජමංසාභිරතා (ක.)] අසඤ්ඤතා;
තා ගිලන්ති පුරිසස්ස පාභතං, සාගරෙව මකරං තිමිඞ්ගලො [තිමිඞ්ගිලො (සී. පී.)].
‘‘පඤ්චකාමගුණසාතගොචරා, උද්ධතා අනියතා අසඤ්ඤතා;
ඔසරන්ති පමදා පමාදිනං, ලොණතොයවතියංව ආපකා.
‘‘යං නරං උපලපෙන්ති [උපරමන්ති (සී. පී.), පලාපෙන්ති (ක.)] නාරියො, ඡන්දසා ව ¶ රතියා ධනෙන වා;
ජාතවෙදසදිසම්පි තාදිසං, රාගදොසවධියො [රාගදොසවතියො (සී. පී.)] දහන්ති නං.
‘‘අඩ්ඪං ඤත්වා පුරිසං මහද්ධනං, ඔසරන්ති සධනා සහත්තනා;
රත්තචිත්තමතිවෙඨයන්ති නං, සාල මාලුවලතාව කානනෙ.
‘‘තා උපෙන්ති විවිධෙන ඡන්දසා, චිත්රබිම්බමුඛියො අලඞ්කතා;
උහසන්ති [ඌහසන්ති (සී. පී.), ඔහසන්ති (ස්යා.)] පහසන්ති නාරියො, සම්බරොව [සංවරොව (ස්යා. පී. ක.)] සතමායකොවිදා.
‘‘ජාතරූපමණිමුත්තභූසිතා, සක්කතා පතිකුලෙසු නාරියො;
රක්ඛිතා අතිචරන්ති සාමිකං, දානවංව හදයන්තරස්සිතා [හදයන්තනිස්සිතා (ක.), හදයන්තරනිස්සිතා (ස්යා.)].
‘‘තෙජවාපි ¶ හි නරො විචක්ඛණො, සක්කතො බහුජනස්ස පූජිතො;
නාරිනං වසගතො න භාසති, රාහුනා උපහතොව චන්දිමා.
‘‘යං කරෙය්ය කුපිතො දිසො දිසං, දුට්ඨචිත්තො ¶ වසමාගතං අරිං [අරි (සී. පී.)];
තෙන භිය්යො බ්යසනං නිගච්ඡති, නාරිනං වසගතො අපෙක්ඛවා.
‘‘කෙසලූනනඛඡින්නතජ්ජිතා, පාදපාණිකසදණ්ඩතාළිතා;
හීනමෙවුපගතා හි නාරියො, තා රමන්ති කුණපෙව මක්ඛිකා.
‘‘තා කුලෙසු විසිඛන්තරෙසු වා, රාජධානිනිගමෙසු වා පුන [වා පන (ස්යා.)];
ඔඩ්ඩිතං නමුචිපාසවාකරං [වාගුරං (ස්යා.)], චක්ඛුමා පරිවජ්ජෙ සුඛත්ථිකො.
‘‘ඔස්සජිත්ව ¶ කුසලං තපොගුණං, යො අනරියචරිතානි මාචරි;
දෙවතාහි නිරයං නිමිස්සති, ඡෙදගාමිමණියංව වාණිජො.
‘‘සො ඉධ ගරහිතො පරත්ථ ච, දුම්මතී උපහතො [උපගතො (සී. පී.)] සකම්මුනා;
ගච්ඡතී අනියතො ගළාගළං, දුට්ඨගද්රභරථොව උප්පථෙ.
‘‘සො උපෙති නිරයං පතාපනං, සත්තිසිම්බලිවනඤ්ච ¶ ආයසං;
ආවසිත්වා තිරච්ඡානයොනියං, පෙතරාජවිසයං න මුඤ්චති [මුච්චති (ක.)].
‘‘දිබ්යඛිඩ්ඩරතියොං ¶ ච නන්දනෙ, චක්කවත්තිචරිතඤ්ච මානුසෙ;
නාසයන්ති පමදා පමාදිනං, දුග්ගතිඤ්ච පටිපාදයන්ති නං.
‘‘දිබ්යඛිඩ්ඩරතියො න දුල්ලභා, චක්කවත්තිචරිතඤ්ච මානුසෙ;
සොණ්ණබ්යම්හනිලයා [සුවණ්ණබ්යම්හනිලයා (ස්යා. ක.), සොවණ්ණබ්යම්හනිලයා (පී.)] ච අච්ඡරා, යෙ චරන්ති පමදාහනත්ථිකා.
‘‘කාමධාතුසමතික්කමා ගති, රූපධාතුයා භාවො [රූපධාතුයා භවො (සී.), රූපධාතුසම්භවො (ස්යා.)] න දුල්ලභො;
වීතරාගවිසයූපපත්තියා, යෙ චරන්ති පමදාහනත්ථිකා.
‘‘සබ්බදුක්ඛසමතික්කමං සිවං, අච්චන්තමචලිතං අසඞ්ඛතං;
නිබ්බුතෙහි සුචිහී න දුල්ලභං, යෙ චරන්ති පමදාහනත්ථිකා’’ති.
‘‘කුණාලොහං තදා ආසිං, උදායී ඵුස්සකොකිලො;
ආනන්දො ¶ ගිජ්ඣරාජාසි, සාරිපුත්තො ච නාරදො;
පරිසා බුද්ධපරිසා, එවං ධාරෙථ ජාතක’’න්ති.
කුණාලජාතකං චතුත්ථං.
537. මහාසුතසොමජාතකං (5)
‘‘කස්මා තුවං රසක එදිසානි, කරොසි කම්මානි සුදාරුණානි;
හනාසි ඉත්ථී පුරිසෙ ච මූළ්හො, මංසස්ස හෙතු අදු [ආදු (සී. ස්යා.)] ධනස්ස කාරණා’’.
‘‘නං ¶ අත්තහෙතූ න ධනස්ස කාරණා, න පුත්තදාරස්ස සහායඤාතිනං;
භත්තා ච මෙ භගවා භූමිපාලො, සො ඛාදති මංසං භදන්තෙදිසං’’.
‘‘සචෙ තුවං භත්තුරත්ථෙ පයුත්තො, කරොසි කම්මානි සුදාරුණානි;
පාතොව අන්තෙපුරං පාපුණිත්වා, ලපෙය්යාසි මෙ රාජිනො සම්මුඛෙ තං’’.
‘‘තථා කරිස්සාමි අහං භදන්තෙ, යථා තුවං [යමෙව ත්වං (සී.)] භාසසි කාළහත්ථි;
පාතොව අන්තෙපුරං පාපුණිත්වා, වක්ඛාමි ¶ තෙ රාජිනො සම්මුඛෙ තං’’.
තතො ¶ රත්යා විවසානෙ [විවසනෙ (සී. ස්යා. පී.)], සූරියුග්ගමනං පති;
කාළො රසකමාදාය, රාජානං උපසඞ්කමි;
උපසඞ්කම්ම [උපසඞ්කමිත්වා (සී. ස්යා. පී.)] රාජානං, ඉදං වචනමබ්රවි.
‘‘සච්චං කිර මහාරාජ, රසකො පෙසිතො තයා;
හනති ඉත්ථිපුරිසෙ, තුවං මංසානි ඛාදසි’’.
‘‘එවමෙව තථා කාළ, රසකො පෙසිතො මයා;
මම අත්ථං කරොන්තස්ස, කිමෙතං පරිභාසසි’’.
‘‘ආනන්දො සබ්බමච්ඡානං, ඛාදිත්වා රසගිද්ධිමා;
පරික්ඛීණාය පරිසාය, අත්තානං ඛාදියා මතො.
‘‘එවං පමත්තො රසගාරවෙ රත්තො [රතො (සී. ස්යා. පී.)], බාලො යදී ආයති නාවබුජ්ඣති;
විධම්ම පුත්තෙ චජි [චජිත්වා (ක.)] ඤාතකෙ ච, පරිවත්තිය අත්තානඤ්ඤෙව [අත්තානමෙව (සී. පී.)] ඛාදති.
‘‘ඉදං ¶ තෙ සුත්වාන විගෙතු [විහෙතු (සී. පී.)] ඡන්දො, මා භක්ඛයී [මා භක්ඛසී (සී. පී.)] රාජ මනුස්සමංසං;
මා ත්වං ඉමං කෙවලං වාරිජොව, ද්විපදාධිප [දිපදාදිප (සී. පී.) එවමුපරිපි] සුඤ්ඤමකාසි රට්ඨං’’.
‘‘සුජාතො නාම නාමෙන, ඔරසො තස්ස අත්රජො [තස්ස ඔරස අත්රජො (සී.), තස්ස අත්රජ ඔරසො (පී.)];
ජම්බුපෙසිමලද්ධාන, මතො සො තස්ස සඞ්ඛයෙ.
‘‘එවමෙව ¶ අහං කාළ, භුත්වා භක්ඛං රසුත්තමං;
අලද්ධා මානුසං මංසං, මඤ්ඤෙ හිස්සාමි [හෙස්සාමි (සී. ස්යා.), හස්සාමි (පී.)] ජීවිතං’’.
‘‘මාණව අභිරූපොසි, කුලෙ ජාතොසි සොත්ථියෙ;
න ත්වං අරහසි තාත, අභක්ඛං භක්ඛයෙතවෙ’’.
‘‘රසානං අඤ්ඤතරං එතං, කස්මා [යස්මා (සී. පී.)] මං ත්වං නිවාරයෙ;
සොහං තත්ථ ගමිස්සාමි, යත්ථ ලච්ඡාමි එදිසං.
‘‘සොවාහං නිප්පතිස්සාමි, න තෙ වච්ඡාමි සන්තිකෙ;
යස්ස මෙ දස්සනෙන ත්වං, නාභිනන්දසි බ්රාහ්මණ’’.
‘‘අද්ධා අඤ්ඤෙපි දායාදෙ, පුත්තෙ ලච්ඡාම මාණව;
ත්වඤ්ච ජම්ම විනස්සස්සු, යත්ථ පත්තං න තං සුණෙ’’.
‘‘එවමෙව තුවං රාජ, ද්විපදින්ද සුණොහි මෙ;
පබ්බාජෙස්සන්ති තං රට්ඨා, සොණ්ඩං මාණවකං යථා’’.
‘‘සුජාතො නාම නාමෙන, භාවිතත්තාන සාවකො;
අච්ඡරං කාමයන්තොව, න සො භුඤ්ජි න සො පිවි.
‘‘කුසග්ගෙනුදකමාදාය ¶ [කුසග්ගෙ උදකමාදාය (සී. පී.)], සමුද්දෙ උදකං මිනෙ;
එවං මානුසකා කාමා, දිබ්බකාමාන සන්තිකෙ.
‘‘එවමෙව අහං කාළ, භුත්වා භක්ඛං රසුත්තමං;
අලද්ධා මානුසං මංසං, මඤ්ඤෙ හිස්සාමි ජීවිතං’’.
‘‘යථාපි ¶ තෙ ධතරට්ඨා, හංසා වෙහායසඞ්ගමා;
අභුත්තපරිභොගෙන [අවුත්තිපරිභොගෙන (සී. පී.), අයුත්තපරිභොගෙන (ස්යා.)], සබ්බෙ අබ්භත්ථතං ගතා.
‘‘එවමෙව ¶ තුවං රාජ, ද්විපදින්ද සුණොහි මෙ;
අභක්ඛං රාජ භක්ඛෙසි, තස්මා පබ්බාජයන්ති තං’’.
‘‘තිට්ඨාහීති මයා වුත්තො, සො ත්වං ගච්ඡසි පම්මුඛො [පාමුඛො (ක.)];
අට්ඨිතො ත්වං ඨිතොම්හීති, ලපසි බ්රහ්මචාරිනි;
ඉදං තෙ සමණායුත්තං, අසිඤ්ච මෙ මඤ්ඤසි කඞ්කපත්තං’’ [කඞ්ඛපත්තං (ස්යා. ක.)].
‘‘ඨිතොහමස්මී සධම්මෙසු රාජ, න නාමගොත්තං පරිවත්තයාමි;
චොරඤ්ච ලොකෙ අඨිතං වදන්ති, ආපායිකං නෙරයිකං ඉතො චුතං.
‘‘සචෙ ත්වං සද්දහසි [සචෙපි සහසි (සී. පී.)] රාජ, සුතං ගණ්හාහි ඛත්තිය [ඛත්තියං (ස්යා.)];
තෙන යඤ්ඤං යජිත්වාන, එවං සග්ගං ගමිස්සසි’’.
‘‘කිස්මිං නු රට්ඨෙ තව ජාතිභූමි [ජාතභූමි (සී.)], අථ කෙන අත්ථෙන ඉධානුපත්තො;
අක්ඛාහි මෙ බ්රාහ්මණ එතමත්ථං, කිමිච්ඡසී දෙමි තයජ්ජ පත්ථිතං’’.
‘‘ගාථා චතස්සො ධරණීමහිස්සර, සුගම්භිරත්ථා වරසාගරූපමා;
තවෙව අත්ථාය ඉධාගතොස්මි, සුණොහි ගාථා පරමත්ථසංහිතා’’.
‘‘න වෙ රුදන්ති මතිමන්තො සපඤ්ඤා, බහුස්සුතා ¶ යෙ බහුට්ඨානචින්තිනො;
දීපඤ්හි එතං පරමං නරානං, යං පණ්ඩිතා සොකනුදා භවන්ති.
‘‘අත්තානං ¶ ඤාතී උදාහු [උද (සී. පී.)] පුත්තදාරං, ධඤ්ඤං ධනං රජතං ජාතරූපං;
කිමෙව ත්වං [කිමො නු ත්වං (සී. පී.)] සුතසොමානුතප්පෙ, කොරබ්යසෙට්ඨ වචනං සුණොම තෙතං’.
‘‘නෙවාහමත්තානමනුත්ථුනාමි, න පුත්තදාරං න ධනං න රට්ඨං;
සතඤ්ච ධම්මො චරිතො පුරාණො, තං සඞ්කරං [සඞ්ගරං (සී. ස්යා. පී.) එවමුපරිපි] බ්රාහ්මණස්සානුතප්පෙ.
‘‘කතො මයා සඞ්කරො බ්රාහ්මණෙන, රට්ඨෙ සකෙ ඉස්සරියෙ ඨිතෙන;
තං සඞ්කරං බ්රාහ්මණසප්පදාය, සච්චානුරක්ඛී පුනරාවජිස්සං’’.
‘‘නෙවාහමෙතං අභිසද්දහාමි, සුඛී නරො මච්චුමුඛා පමුත්තො;
අමිත්තහත්ථං පුනරාවජෙය්ය, කොරබ්යසෙට්ඨ න හි මං උපෙසි.
‘‘මුත්තො ¶ තුවං පොරිසාදස්ස හත්ථා, ගන්ත්වා ¶ සකං මන්දිරං කාමකාමී;
මධුරං පියං ජීවිතං ලද්ධ රාජ, කුතො තුවං එහිසි මෙ සකාසං’’.
‘‘මතං වරෙය්ය පරිසුද්ධසීලො, න ජීවිතං [න හි ජීවිතං (සී.)] ගරහිතො පාපධම්මො;
න හි තං නරං තායති [තායතෙ (සී. ස්යා. පී. ක.)] දුග්ගතීහි, යස්සාපි හෙතු අලිකං භණෙය්ය.
‘‘සචෙපි වාතො ගිරිමාවහෙය්ය, චන්දො ච සූරියො ච ඡමා පතෙය්යුං;
සබ්බා ච නජ්ජො පටිසොතං වජෙය්යුං, න ත්වෙවහං රාජ මුසා භණෙය්යං.
[අයං ගාථා සී. පී. පොත්ථකෙසු න දිස්සති] ‘‘නභං ¶ ඵලෙය්ය උදධීපි සුස්සෙ, සංවට්ටයෙ භූතධරා වසුන්ධරා;
සිලුච්චයො මෙරු සමූලමුප්පතෙ, න ත්වෙවහං රාජ මුසා භණෙය්යං’’ [අයං ගාථා සී. පී. පොත්ථකෙසු න දිස්සති].
‘‘අසිඤ්ච සත්තිඤ්ච පරාමසාමි, සපථම්පි තෙ සම්ම අහං කරොමි;
තයා පමුත්තො අනණො භවිත්වා, සච්චානුරක්ඛී පුනරාවජිස්සං’’.
‘‘යො තෙ කතො සඞ්කරො බ්රාහ්මණෙන, රට්ඨෙ සකෙ ඉස්සරියෙ ඨිතෙන;
තං සඞ්කරං බ්රාහ්මණසප්පදාය, සච්චානුරක්ඛී පුනරාවජස්සු’’.
‘‘යො මෙ කතො සඞ්කරො බ්රාහ්මණෙන, රට්ඨෙ ¶ සකෙ ඉස්සරියෙ ඨිතෙන;
තං සඞ්කරං බ්රාහ්මණසප්පදාය, සච්චානුරක්ඛී පුනරාවජිස්සං’’.
‘‘මුත්තො ච සො පොරිසාදස්ස හත්ථා, ගන්ත්වාන තං බ්රාහ්මණං එතදවොච;
සුණොම [සුණොමි (සී. ස්යා.)] ගාථායො සතාරහායො, යා මෙ සුතා අස්සු හිතාය බ්රහ්මෙ’’.
‘‘සකිදෙව සුතසොම, සබ්භි හොති [හොතු (පී.)] සමාගමො;
සා නං සඞ්ගති පාලෙති, නාසබ්භි බහුසඞ්ගමො.
‘‘සබ්භිරෙව සමාසෙථ, සබ්භි කුබ්බෙථ සන්ථවං;
සතං සද්ධම්මමඤ්ඤාය, සෙය්යො හොති න පාපියො.
‘‘ජීරන්ති වෙ රාජරථා සුචිත්තා, අථො සරීරම්පි ජරං උපෙති;
සතඤ්ච ධම්මො න ජරං උපෙති, සන්තො හවෙ සබ්භි පවෙදයන්ති.
‘‘නභඤ්චං ¶ දූරෙ පථවී ච දූරෙ, පාරං ¶ සමුද්දස්ස තදාහු දූරෙ;
තතො හවෙ දූරතරං වදන්ති, සතඤ්ච ධම්මො [ධම්මං (සී. පී.)] අසතඤ්ච රාජ’’.
‘‘සහස්සියා [සහස්සියො (සී. පී.)] ඉමා ගාථා, නහිමා [න ඉමා, (සී. පී.) නයිමා (ස්යා.)] ගාථා සතාරහා;
චත්තාරි ත්වං සහස්සානි, ඛිප්පං ගණ්හාහි බ්රාහ්මණ’’.
‘‘ආසීතියා නාවුතියා [අසීතියා නවුතියා (පී.)] ච ගාථා, සතාරහා චාපි භවෙය්ය [භවෙය්යු (සී. ස්යා. පී.)] ගාථා;
පච්චත්තමෙව සුතසොම ජානහි, සහස්සියා නාම කා අත්ථි [සහස්සියො නාම ඉධත්ථි (සී.)] ගාථා’’.
‘‘ඉච්ඡාමි වොහං සුතවුද්ධිමත්තනො, සන්තොති මං [සන්තො මමං (ස්යා.), සන්තො ච මං (සී. පී. ක.)] සප්පුරිසා භජෙය්යුං;
අහං සවන්තීහි මහොදධීව, න හි තාත තප්පාමි සුභාසිතෙන.
‘‘අග්ගි ¶ යථා තිණකට්ඨං දහන්තො, න තප්පතී සාගරොව [සාගරො වා (සී. පී.)] නදීහි;
එවම්පි තෙ පණ්ඩිතා රාජසෙට්ඨ, සුත්වා න තප්පන්ති සුභාසිතෙන.
‘‘සකස්ස දාසස්ස යදා සුණොමි, ගාථං අහං අත්ථවතිං [ගාථා අහං අත්ථවතී (සී. පී.)] ජනින්ද;
තමෙව සක්කච්ච නිසාමයාමි, න ¶ හි තාත ධම්මෙසු මමත්ථි තිත්ති’’.
‘‘ඉදං ¶ තෙ රට්ඨං සධනං සයොග්ගං, සකායුරං සබ්බකාමූපපන්නං;
කිං කාමහෙතු පරිභාසසිමං [භාසසෙ මං (සී. ස්යා. පී.)], ගච්ඡාමහං පොරිසාදස්ස ඤත්තෙ’’ [පොරිසාදස්ස කන්තෙ (සී. පී.), පොරිසාදස්සුපන්තෙ (ක.)].
‘‘අත්තානුරක්ඛාය භවන්ති හෙතෙ, හත්ථාරොහා රථිකා පත්තිකා ච;
අස්සාරුහා [අස්සාරොහා (ස්යා. පී.)] යෙ ච ධනුග්ගහාසෙ, සෙනං පයුඤ්ජාම හනාම සත්තුං’’.
‘‘සුදුක්කරං පොරිසාදො අකාසි, ජීවං ගහෙත්වාන අවස්සජී මං;
තං තාදිසං පුබ්බකිච්චං සරන්තො, දුබ්භෙ අහං තස්ස කථං ජනින්ද’’.
‘‘වන්දිත්වා සො පිතරං මාතරඤ්ච, අනුසාසෙත්වා නෙගමඤ්ච බලඤ්ච;
සච්චවාදී සච්චානුරක්ඛමානො, අගමාසි සො යත්ථ පොරිසාදො’’.
‘‘කතො මයා සඞ්කරො බ්රාහ්මණෙන, රට්ඨෙ සකෙ ඉස්සරියෙ ඨිතෙන;
තං සඞ්කරං බ්රාහ්මණසප්පදාය, සච්චානුරක්ඛී ¶ පුනරාගතොස්මි;
යජස්සු යඤ්ඤං ඛාද මං පොරිසාද’’.
‘‘න හායතෙ ඛාදිතං [ඛාදිතුං (සී. ස්යා. පී.)] මය්හං පච්ඡා, චිතකා අයං තාව සධූමිකාව [සධූමකා ච (ස්යා.)];
නිද්ධූමකෙ පචිතං සාධුපක්කං, සුණොම [සුණොමි (සී.), සුණාම (පී.)] ගාථායො සතාරහායො’’.
‘‘අධම්මිකො ¶ ත්වං පොරිසාදකාසි [පොරිසාදමකාසි (ක.)], රට්ඨා ච භට්ඨො උදරස්ස හෙතු;
ධම්මඤ්චිමා අභිවදන්ති ගාථා, ධම්මො ච අධම්මො ච කුහිං සමෙති.
‘‘අධම්මිකස්ස ලුද්දස්ස, නිච්චං ලොහිතපාණිනො;
නත්ථි සච්චං කුතො ධම්මො, කිං සුතෙන කරිස්සසි’’.
‘‘යො මංසහෙතු මිගවං චරෙය්ය, යො වා හනෙ පුරිසමත්තහෙතු;
උභොපි තෙ පෙච්ච සමා භවන්ති, කස්මා නො [කස්මා නු (ක.)] අධම්මිකං බ්රූසි මං ත්වං’’.
‘‘පඤ්ච පඤ්චනඛා භක්ඛා, ඛත්තියෙන පජානතා;
අභක්ඛං රාජ භක්ඛෙසි, තස්මා අධම්මිකො තුවං’’.
‘‘මුත්තො තුවං පොරිසාදස්ස හත්ථා, ගන්ත්වා සකං මන්දිරං කාමකාමී;
අමිත්තහත්ථං ¶ පුනරාගතොසි, න ඛත්තධම්මෙ කුසලොසි රාජ’’.
‘‘යෙ ¶ ඛත්තධම්මෙ කුසලා භවන්ති, පායෙන තෙ නෙරයිකා භවන්ති;
තස්මා අහං ඛත්තධම්මං පහාය, සච්චානුරක්ඛී පුනරාගතොස්මි;
යජස්සු යඤ්ඤං ඛාද මං පොරිසාද’’.
‘‘පාසාදවාසා පථවීගවස්සා, කාමිත්ථියො කාසිකචන්දනඤ්ච;
සබ්බං තහිං ලභසි [ලබ්භති (පී.)] සාමිතාය, සච්චෙන කිං පස්සසි ආනිසංසං’’.
‘‘යෙ ¶ කෙචිමෙ අත්ථි රසා පථබ්යා, සච්චං තෙසං සාධුතරං රසානං;
සච්චෙ ඨිතා සමණබ්රාහ්මණා ච, තරන්ති ජාතිමරණස්ස පාරං’’.
‘‘මුත්තො තුවං පොරිසාදස්ස හත්ථා, ගන්ත්වා සකං මන්දිරං කාමකාමී;
අමිත්තහත්ථං පුනරාගතොසි, න හි නූන තෙ මරණභයං ජනින්ද;
අලීනචිත්තො අසි [ච’සි (සී. ස්යා. පී.)] සච්චවාදී’’.
‘‘කතා ¶ මෙ කල්යාණා අනෙකරූපා, යඤ්ඤා යිට්ඨා යෙ විපුලා පසත්ථා;
විසොධිතො පරලොකස්ස මග්ගො, ධම්මෙ ඨිතො කො මරණස්ස භායෙ.
‘‘කතා මෙ කල්යාණා අනෙකරූපා, යඤ්ඤා යිට්ඨා යෙ විපුලා පසත්ථා;
අනානුතප්පං පරලොකං ගමිස්සං, යජස්සු යඤ්ඤං අද [ඛාද (සී. ස්යා. පී.)] මං පොරිසාද.
‘‘පිතා ච මාතා ච උපට්ඨිතා මෙ, ධම්මෙන මෙ ඉස්සරියං පසත්ථං;
විසොධිතො පරලොකස්ස මග්ගො, ධම්මෙ ඨිතො කො මරණස්ස භායෙ.
‘‘පිතා ච මාතා ච උපට්ඨිතා මෙ, ධම්මෙන මෙ ඉස්සරියං පසත්ථං;
අනානුතප්පං පරලොකං ගමිස්සං, යජස්සු යඤ්ඤං අද මං පොරිසාද.
‘‘ඤාතීසු ¶ මිත්තෙසු කතා මෙ කාරා [කතූපකාරො (ස්යා. ක.)], ධම්මෙන මෙ ඉස්සරියං පසත්ථං;
විසොධිතො පරලොකස්ස මග්ගො, ධම්මෙ ඨිතො කො මරණස්ස භායෙ.
‘‘ඤාතීසුං ¶ මිත්තෙසු කතා මෙ කාරා, ධම්මෙන මෙ ඉස්සරියං පසත්ථං;
අනානුතප්පං පරලොකං ගමිස්සං, යජස්සු යඤ්ඤං අද මං පොරිසාද.
‘‘දින්නං මෙ දානං බහුධා බහූනං, සන්තප්පිතා සමණබ්රාහ්මණා ච;
විසොධිතො පරලොකස්ස මග්ගො, ධම්මෙ ඨිතො කො මරණස්ස භායෙ.
‘‘දින්නං මෙ දානං බහුධා බහූනං, සන්තප්පිතා සමණබ්රාහ්මණා ච;
අනානුතප්පං පරලොකං ගමිස්සං, යජස්සු යඤ්ඤං අද මං පොරිසාද’’.
‘‘විසං පජානං පුරිසො අදෙය්ය, ආසීවිසං ජලිතමුග්ගතෙජං;
මුද්ධාපි තස්ස විඵලෙය්ය [විපතෙය්ය (සී. පී.)] සත්තධා, යො තාදිසං සච්චවාදිං අදෙය්ය’’.
‘‘සුත්වා ධම්මං විජානන්ති, නරා කල්යාණපාපකං;
අපි ගාථා සුණිත්වාන, ධම්මෙ මෙ රමතෙ [රමතී (සී. පී.)] මනො’’.
‘‘සකිදෙව ¶ මහාරාජ [සුතසොම (සී. පී.)], සබ්භි හොති සමාගමො;
සා නං සඞ්ගති පාලෙති, නාසබ්භි බහුසඞ්ගමො.
‘‘සබ්භිරෙව ¶ සමාසෙථ, සබ්භි කුබ්බෙථ සන්ථවං;
සතං සද්ධම්මමඤ්ඤාය, සෙය්යො හොති න පාපියො.
‘‘ජීරන්ති වෙ රාජරථා සුචිත්තා, අථො සරීරම්පි ජරං උපෙති;
සතඤ්ච ධම්මො න ජරං උපෙති, සන්තො හවෙ සබ්භි පවෙදයන්ති.
‘‘නභඤ්චං ¶ දූරෙ පථවී ච දූරෙ, පාරං සමුද්දස්ස තදාහු දූරෙ;
තතො හවෙ දූරතරං වදන්ති, සතඤ්ච ධම්මො [ධම්මං (සී. පී.)] අසතඤ්ච රාජ’’.
‘‘ගාථා ඉමා අත්ථවතී සුබ්යඤ්ජනා, සුභාසිතා තුය්හ ජනින්ද සුත්වා;
ආනන්දි විත්තො සුමනො පතීතො, චත්තාරි තෙ සම්ම වරෙ දදාමි’’.
‘‘යො නත්තනො මරණං බුජ්ඣසි තුවං [බුජ්ඣසෙ ත්වං (සී. පී.), බුජ්ඣසෙ තුවං (ස්යා.)], හිතාහිතං විනිපාතඤ්ච සග්ගං;
ගිද්ධො රසෙ දුච්චරිතෙ නිවිට්ඨො, කිං ත්වං වරං දස්සසි පාපධම්ම.
‘‘අහඤ්ච තං දෙහි වරන්ති වජ්ජං, ත්වඤ්චාපි දත්වාන අවාකරෙය්ය;
සන්දිට්ඨිකං ¶ කලහමිමං විවාදං, කො පණ්ඩිතො ජානමුපබ්බජෙය්ය’’.
‘‘න තං වරං අරහති ජන්තු දාතුං, යං වාපි දත්වාන අවාකරෙය්ය;
වරස්සු සම්ම අවිකම්පමානො, පාණං චජිත්වානපි දස්සමෙව’’.
‘‘අරියස්ස අරියෙන සමෙති සඛ්යං [සක්ඛි (සී. ස්යා. පී.)], පඤ්ඤස්ස පඤ්ඤාණවතා සමෙති;
පස්සෙය්ය තං වස්සසතං අරොගං [ආරොග්යං (ක.)], එතං වරානං පඨමං වරාමි’’.
‘‘අරියස්ස අරියෙන සමෙති සඛ්යං, පඤ්ඤස්ස පඤ්ඤාණවතා සමෙති;
පස්සාසි මං වස්සසතං අරොගං, එතං වරානං පඨමං දදාමි’’.
‘‘යෙ ¶ ඛත්තියාසෙ ඉධ භූමිපාලා, මුද්ධාභිසිත්තා කතනාමධෙය්යා;
න තාදිසෙ භූමිපතී අදෙසි, එතං වරානං දුතියං වරාමි’’.
‘‘යෙ ඛත්තියාසෙ ඉධ භූමිපාලා, මුද්ධාභිසිත්තා කතනාමධෙය්යා;
න ¶ තාදිසෙ භූමිපතී අදෙමි, එතං වරානං දුතියං දදාමි’’.
‘‘පරොසතං ඛත්තියා තෙ ගහිතා, තලාවුතා අස්සුමුඛා රුදන්තා;
සකෙ තෙ රට්ඨෙ පටිපාදයාහි, එතං වරානං තතියං වරාමි’’.
‘‘පරොසතං ඛත්තියා මෙ ගහිතා, තලාවුතා අස්සුමුඛා රුදන්තා;
සකෙ තෙ රට්ඨෙ පටිපාදයාමි [සකෙන රට්ඨෙන පටිපාදයාමි තෙ (සී.)], එතං වරානං තතියං දදාමි’’.
‘‘ඡිද්දං තෙ රට්ඨං බ්යථිතා [බ්යථිතං (සී.), බ්යාධිතං (පී.)] භයා හි, පුථූ නරා ලෙණමනුප්පවිට්ඨා;
මනුස්සමංසං විරමෙහි [විරමාහි (ස්යා.)] රාජ, එතං වරානං චතුත්ථං වරාමි’’.
‘‘අද්ධා ¶ හි සො භක්ඛො මම [මමං (සී. ස්යා. පී.)] මනාපො, එතස්ස හෙතුම්හි [හෙතුම්පි (පී.)] වනං පවිට්ඨො;
සොහං කථං එත්තො උපාරමෙය්යං, අඤ්ඤං වරානං චතුත්ථං වරස්සු’’.
‘‘නං ¶ වෙ පියං මෙති ජනින්ද තාදිසො, අත්තං නිරංකච්ච [නිරංකත්වා (සී. ස්යා. පී.)] පියානි සෙවති;
අත්තාව ¶ සෙය්යො පරමා ච [පරමාව (බහූසු) ජා. 1.6.81 සංසන්දෙතබ්බං] සෙය්යො, ලබ්භා පියා ඔචිතත්ථෙන [ඔචිතත්තෙන (ක.)] පච්ඡා’’.
‘‘පියං මෙ මානුසං මංසං, සුතසොම විජානහි;
නම්හි සක්කා [නම්හි සක්කො (සී. පී.)] නිවාරෙතුං, අඤ්ඤං [අඤ්ඤං තුවං (සී. ස්යා. පී.)] වරං සම්ම වරස්සු’’.
‘‘යො වෙ පියං මෙති පියානුරක්ඛී [පියානුකඞ්ඛී (සී. පී.)], අත්තං නිරංකච්ච පියානි සෙවති;
සොණ්ඩොව පිත්වා විසමිස්සපානං [පීත්වන විසස්ස ථාලං (සී. පී.), පිත්වා විසමිස්සථාලං (ස්යා. ක.)], තෙනෙව සො හොති දුක්ඛී පරත්ථ.
‘‘යො චීධ සඞ්ඛාය පියානි හිත්වා, කිච්ඡෙනපි සෙවති අරියධම්මෙ [අරියධම්මං (සී. පී.)];
දුක්ඛිතොව පිත්වාන යථොසධානි, තෙනෙව සො හොති සුඛී පරත්ථ’’.
‘‘ඔහායහං පිතරං මාතරඤ්ච, මනාපියෙ කාමගුණෙ ච [කාමගුණෙපි (ස්යා. ක.)] පඤ්ච;
එතස්ස හෙතුම්හි වනං පවිට්ඨො, තං තෙ වරං කින්ති මහං දදාමි’’.
‘‘න පණ්ඩිතා දිගුණමාහු වාක්යං, සච්චප්පටිඤ්ඤාව භවන්ති සන්තො;
වරස්සු සම්ම ඉති මං අවොච, ඉච්චබ්රවී ත්වං න හි තෙ සමෙති’’.
‘‘අපුඤ්ඤලාභං ¶ අයසං අකිත්තිං, පාපං බහුං දුච්චරිතං කිලෙසං;
මනුස්සමංසස්ස කතෙ [භවො (ස්යා. ක.)] උපාගා, තං තෙ වරං කින්ති මහං දදෙය්යං.
‘‘නං ¶ තං වරං අරහති ජන්තු දාතුං, යං වාපි දත්වාන අවාකරෙය්ය;
වරස්සු සම්ම අවිකම්පමානො, පාණං චජිත්වානපි දස්සමෙව’’.
‘‘පාණං චජන්ති සන්තො නාපි ධම්මං, සච්චප්පටිඤ්ඤාව භවන්ති සන්තො;
දත්වා වරං ඛිප්පමවාකරොහි, එතෙන සම්පජ්ජ සුරාජසෙට්ඨ.
‘‘චජෙ ධනං [ධනං චජෙ (සී.)] අඞ්ගවරස්ස හෙතු [යො පන අඞ්ගහෙතු (සී. පී.)], අඞ්ගං චජෙ ජීවිතං රක්ඛමානො;
අඞ්ගං ධනං ජීවිතඤ්චාපි සබ්බං, චජෙ නරො ධම්මමනුස්සරන්තො’’.
‘‘යස්මා හි ධම්මං පුරිසො විජඤ්ඤා, යෙ චස්ස කඞ්ඛං විනයන්ති සන්තො;
තං හිස්ස දීපඤ්ච පරායණඤ්ච, න ¶ තෙන මිත්තිං ජිරයෙථ [ජරයෙථ (සී. පී.)] පඤ්ඤො.
‘‘අද්ධා හි සො භක්ඛො මම මනාපො, එතස්ස හෙතුම්හි වනං පවිට්ඨො;
සචෙ ච මං යාචසි එතමත්ථං, එතම්පි තෙ සම්ම වරං දදාමි.
‘‘සත්ථා ච මෙ හොසි සඛා ච මෙසි, වචනම්පි තෙ සම්ම අහං අකාසිං;
තුවම්පි [ත්වංපි (ස්යා. ක.)] මෙ සම්ම කරොහි වාක්යං, උභොපි ගන්ත්වාන පමොචයාම’’.
‘‘සත්ථා ච තෙ හොමි සඛා ච ත්යම්හි, වචනම්පි මෙ සම්ම තුවං අකාසි;
අහම්පි තෙ සම්ම කරොමි වාක්යං, උභොපි ගන්ත්වාන පමොචයාම’’.
‘‘කම්මාසපාදෙනං ¶ ¶ විහෙඨිතත්ථ [විහෙඨිතම්හා (ස්යා. ක.)], තලාවුතා අස්සුමුඛා රුදන්තා;
න ජාතු දුබ්භෙථ ඉමස්ස රඤ්ඤො, සච්චප්පටිඤ්ඤං ¶ මෙ පටිස්සුණාථ’’.
‘‘කම්මාසපාදෙන විහෙඨිතම්හා, තලාවුතා අස්සුමුඛා රුදන්තා;
න ජාතු දුබ්භෙම ඉමස්ස රඤ්ඤො, සච්චප්පටිඤ්ඤං තෙ පටිස්සුණාම’’.
‘‘යථා පිතා වා අථ වාපි මාතා, අනුකම්පකා අත්ථකාමා පජානං;
එවමෙව වො [එවමෙව (සී.), එවම්පි වො (ස්යා.)] හොතු අයඤ්ච රාජා, තුම්හෙ ච වො හොථ යථෙව පුත්තා’’.
‘‘යථා පිතා වා අථ වාපි මාතා, අනුකම්පකා අත්ථකාමා පජානං;
එවමෙව නො හොතු [එවම්පි නො (ස්යා.)] අයඤ්ච රාජා, මයම්පි හෙස්සාම යථෙව [තථෙව (පී.)] පුත්තා’’.
‘‘චතුප්පදං සකුණඤ්චාපි මංසං, සූදෙහි රන්ධං සුකතං සුනිට්ඨිතං;
සුධංව ඉන්දො පරිභුඤ්ජියාන, හිත්වා කථෙකො රමසී අරඤ්ඤෙ.
‘‘තා ඛත්තියා වල්ලිවිලාකමජ්ඣා, අලඞ්කතා සම්පරිවාරයිත්වා;
ඉන්දංව දෙවෙසු පමොදයිංසු, හිත්වා ¶ කථෙකො රමසී අරඤ්ඤෙ.
‘‘තම්බූපධානෙ බහුගොණකම්හි, සුභම්හි [සුචිම්හි (සී. පී.)] සබ්බස්සයනම්හි සඞ්ගෙ [සඤ්ඤතෙ (සී. පී.), ලඞ්ගතෙ (ස්යා.)];
සෙය්යස්ස [සයනස්ස (සී. ස්යා. පී. ක.)] මජ්ඣම්හි සුඛං සයිත්වා, හිත්වා කථෙකො රමසී අරඤ්ඤෙ.
‘‘පාණිස්සරං ¶ කුම්භථූණං නිසීථෙ, අථොපි වෙ නිප්පුරිසම්පි තූරියං;
බහුං සුගීතඤ්ච සුවාදිතඤ්ච, හිත්වා කථෙකො රමසී අරඤ්ඤෙ.
‘‘උය්යානසම්පන්නං පහූතමාල්යං, මිගාජිනූපෙතපුරං [මිගාචිරූපෙතපුරං (සී. පී.)] සුරම්මං;
හයෙහි නාගෙහි රථෙහුපෙතං, හිත්වා කථෙකො රමසී අරඤ්ඤෙ’’.
‘‘කාළපක්ඛෙ යථා චන්දො, හායතෙව සුවෙ සුවෙ;
කාළපක්ඛූපමො රාජ, අසතං හොති සමාගමො.
‘‘යථාහං [යථා (සී.)] රසකමාගම්ම, සූදං කාපුරිසාධමං [සූදකං පුරිසාධමං (සී. පී.)];
අකාසිං පාපකං කම්මං, යෙන ගච්ඡාමි දුග්ගතිං.
‘‘සුක්කපක්ඛෙ යථා චන්දො, වඩ්ඪතෙව සුවෙ සුවෙ;
සුක්කපක්ඛූපමො රාජ, සතං හොති සමාගමො.
‘‘යථාහං තුවමාගම්ම, සුතසොම විජානහි;
කාහාමි කුසලං කම්මං, යෙන ගච්ඡාමි සුග්ගතිං.
‘‘ථලෙ යථා වාරි ජනින්ද වුට්ඨං [වට්ටං (සී. පී.)], අනද්ධනෙය්යං න චිරට්ඨිතීකං;
එවම්පි ¶ හොති අසතං සමාගමො, අනද්ධනෙය්යො උදකං ථලෙව.
‘‘සරෙ යථා වාරි ජනින්ද වුට්ඨං, චිරට්ඨිතීකං නරවීරසෙට්ඨ [නරවිරියසෙට්ඨ (සී. පී.)];
එවම්පි වෙ [එවම්පි මෙ (ස්යා.), එවම්පි චෙ (පී. ක.)] හොති සතං සමාගමො, චිරට්ඨිතීකො [චිරට්ඨිතිකං (ක.)] උදකං සරෙව.
‘‘අබ්යායිකො ¶ ¶ හොති සතං සමාගමො, යාවම්පි තිට්ඨෙය්ය තථෙව හොති;
ඛිප්පඤ්හි වෙති අසතං සමාගමො, තස්මා සතං ධම්මො අසබ්භි ආරකා’’.
‘‘න සො රාජා යො [රාජා න සො යො (ක.)] අජෙය්යං ජිනාති, න සො සඛා යො සඛාරං ජිනාති;
න සා භරියා යා පතිනො න විභෙති, න තෙ පුත්තා [පුත්තා න තෙ (ක.)] යෙ න භරන්ති ජිණ්ණං.
‘‘න සා සභා යත්ථ න සන්ති සන්තො, න තෙ සන්තො [සන්තො න තෙ (ක.)] යෙ න භණන්ති ධම්මං;
රාගඤ්ච දොසඤ්ච පහාය මොහං, ධම්මං භණන්තාව භවන්ති සන්තො.
‘‘නාභාසමානං ජානන්ති, මිස්සං බාලෙහි පණ්ඩිතං;
භාසමානඤ්ච ජානන්ති, දෙසෙන්තං අමතං පදං.
‘‘භාසයෙ ¶ ජොතයෙ ධම්මං, පග්ගණ්හෙ ඉසිනං ධජං;
සුභාසිතද්ධජා ඉසයො, ධම්මො හි ඉසිනං ධජො’’ති.
මහාසුතසොමජාතකං පඤ්චමං.
අසීතිනිපාතං නිට්ඨිතං.
තස්සුද්දානං –
සුමුඛො පන හංසවරො ච මහා, සුධභොජනිකො ච පරො පවරො;
සකුණාලදිජාධිපතිව්හයනො, සුතසොමවරුත්තමසව්හයනොති.