📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

ඛුද්දකනිකායෙ

මහානිද්දෙස-අට්ඨකථා

ගන්ථාරම්භකථා

අවිජ්ජාලඞ්ගිං ඝාතෙන්තො, නන්දිරාගඤ්ච මූලතො;

භාවෙන්තට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං, ඵුසි යො අමතං පදං.

පාපුණිත්වා ජිනො බොධිං, මිගදායං විගාහිය;

ධම්මචක්කං පවත්තෙත්වා, ථෙරං කොණ්ඩඤ්ඤමාදිතො.

අට්ඨාරසන්නං කොටීනං, බොධෙසි තාපසො තහිං;

වන්දෙහං සිරසා තඤ්ච, සබ්බසත්තානමුත්තමං.

තථා ධම්මුත්තමඤ්චෙව, සඞ්ඝඤ්චාපි අනුත්තරං;

සංඛිත්තෙන හි යො වුත්තං, ධම්මචක්කං විභාගසො.

සාරිපුත්තො මහාපඤ්ඤො, සත්ථුකප්පො ජිනත්රජො;

ධම්මචක්කං විභාජෙත්වා, මහානිද්දෙසමබ්රවි;

පාඨො විසිට්ඨො නිද්දෙසො, තංනාමවිසෙසිතො ච.

තං සාරිපුත්තං ජිනරාජපුත්තං, ථෙරං ථිරානෙකගුණාධිවාසං;

පඤ්ඤාපභාවුග්ගතචාරුකිත්තිං, සුනීචවුත්තිඤ්ච අථො නමිත්වා.

ඛමාදයාදියුත්තෙන , යුත්තමුත්තාදිවාදිනා;

බහුස්සුතෙන ථෙරෙන, දෙවෙන අභියාචිතො.

මහාවිහාරවාසීනං , සජ්ඣායම්හි පතිට්ඨිතො;

ගහෙතබ්බං ගහෙත්වාන, පොරාණෙසු විනිච්ඡයං.

අවොක්කමෙන්තො සමයං සකඤ්ච, අනාමසන්තො සමයං පරඤ්ච;

පුබ්බොපදෙසට්ඨකථානයඤ්ච, යථානුරූපං උපසංහරන්තො.

ඤාණප්පභෙදාවහනස්ස තස්ස, යොගීහි නෙකෙහි නිසෙවිතස්ස;

අත්ථං අපුබ්බං අනුවණ්ණයන්තො, සුත්තඤ්ච යුත්තිඤ්ච අනුක්කමෙන්තො.

ආරභිස්සං සමාසෙන, මහානිද්දෙසවණ්ණනං;

සද්ධම්මබහුමානෙන, නාත්තුක්කංසනකම්යතා.

වක්ඛාමහං අට්ඨකථං ජනස්ස, හිතාය සද්ධම්මචිරට්ඨිතත්ථං;

සක්කච්ච සද්ධම්මපජොතිකං තං, සුණාථ ධාරෙථ ච සාධු සන්තොති.

තත්ථ ‘‘පාඨො විසිට්ඨො නිද්දෙසො, තංනාමවිසෙසිතො චා’’ති වුත්තත්තා දුවිධො පාඨො – බ්යඤ්ජනපාඨො, අත්ථපාඨො ච. තෙසු බ්යඤ්ජනපාඨො අක්ඛරපදබ්යඤ්ජනආකාරනිරුත්තිනිද්දෙසවසෙන ඡබ්බිධො. අත්ථපාඨො සඞ්කාසනපකාසනවිවරණවිභජනඋත්තානීකරණපඤ්ඤත්තිවසෙන ඡබ්බිධො. තත්ථ තීසු ද්වාරෙසු පරිසුද්ධපයොගභාවෙන විසුද්ධකරුණානං චිත්තෙන පවත්තිතදෙසනා වාචාහි අකථිතත්තා අදෙසිතත්තා අක්ඛරමිති සඤ්ඤිතා, තං පාරායනිකබ්රාහ්මණානං මනසා පුච්ඡිතපඤ්හානං වසෙන භගවතා රතනඝරෙ නිසීදිත්වා සම්මසිතපට්ඨානමහාපකරණවසෙන ච අක්ඛරං නාමාති ගහෙතබ්බං.

අථ වා අපරිපුණ්ණං පදං අක්ඛරමිති ගහෙතබ්බං ‘‘සට්ඨිවස්සසහස්සානී’’ති එවමාදීසු (පෙ. ව. 802; ජා. 1.4.54; නෙත්ති. 120) විය. එත්ථ හි සකාර නකාර සොකාරාදීනි අක්ඛරමිති, එකක්ඛරං වා පදං අක්ඛරමිති එකෙ. ‘‘යායං තණ්හා පොනොභවිකා’’ති එවමාදීසු (මහාව. 14; විභ. 203; ම. නි. 3.374; පටි. ම. 2.30) විභත්යන්තං අත්ථජොතකං අක්ඛරපිණ්ඩං පදං. ‘‘නාමඤ්ච රූපඤ්චා’’ති එවමාදීසු (ධ. ස. දුකමාතිකා 109; සු. නි. 878; මහානි. 107; චූළනි. අජිතමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො 6; නෙත්ති. 45) බහුඅක්ඛරෙහි යුත්තං පදං නාම. සංඛිත්තෙන වුත්තං පදං විභාවෙති. පදෙන අභිහිතං බ්යඤ්ජයති බ්යත්තං පාකටං කරොතීති බ්යඤ්ජනං, වාක්යමෙව. ‘‘චත්තාරො ඉද්ධිපාදා’’ති සඞ්ඛෙපෙන කථිතමත්ථං. ‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඡන්දසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. වීරියචිත්තවීමංසසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙතී’’තිආදීසු (විභ. 431; සං. නි. 5.813; දී. නි. 3.306; අ. නි. 4.276) පාකටකරණභාවෙන බ්යඤ්ජනං නාම. බ්යඤ්ජනවිභාගපකාසො ආකාරො. ‘‘තත්ථ කතමො ඡන්දො? යො ඡන්දො ඡන්දිකතා කත්තුකම්යතා’’ති එවමාදීසු (විභ. 433) කථිතබ්යඤ්ජනං අනෙකවිධෙන විභාගකරණං ආකාරො නාම. ආකාරාභිහිතස්ස නිබ්බචනං නිරුත්ති. ‘‘ඵස්සො, වෙදනා’’ති එවමාදීසු (ධ. ස. 1) ආකාරෙන කථිතං ‘‘ඵුසතීති ඵස්සො. වෙදියතීති වෙදනා’’ති නීහරිත්වා වචනං නිරුත්ති නාම. නිබ්බචනවිත්ථාරො නිස්සෙසතො දෙසොති නිද්දෙසො, වෙදියතීති වෙදනාති නිබ්බචනලද්ධපදං ‘‘සුඛා දුක්ඛා අදුක්ඛමසුඛා, සුඛයතීති සුඛා, දුක්ඛයතීති දුක්ඛා, නෙව දුක්ඛයති න සුඛයතීති අදුක්ඛමසුඛා’’ති අත්ථවිත්ථාරො නිරවසෙසෙන කථිතත්තා නිද්දෙසො නාම.

එවං ඡබ්බිධානි බ්යඤ්ජනපදානි ජානිත්වා ච ඡසු අත්ථපදෙසු සඞ්ඛෙපතො කාසනා දීපනා සඞ්කාසනා, ‘‘මඤ්ඤමානො ඛො, භික්ඛු, බන්ධො මාරස්ස අමඤ්ඤමානො මුත්තො පාපිමතො’’ති එවමාදීසු සඞ්ඛෙපෙන අත්ථදීපනා සඞ්කාසනා නාම. එසො පන ථෙරො ‘‘බුද්ධෙන භගවතා එවං සඞ්ඛෙපං කත්වා වුත්තමත්ථං ‘අඤ්ඤාතං භගවා, අඤ්ඤාතං සුගතා’’’ති කථෙතුං සමත්ථො පටිවිජ්ඣි.

උපරි වත්තබ්බමත්ථං ආදිතො කාසනා දීපනා පකාසනා, ‘‘සබ්බං, භික්ඛවෙ, ආදිත්ත’’න්ති එවමාදීසු (මහාව. 54; සං. නි. 4.28) පච්ඡා කථිතබ්බමත්ථං පඨමවචනෙන දීපනා පකාසනා නාම. එවං පඨමං දීපිතං අත්ථං පුන පාකටං කත්වා දීපනෙන ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, සබ්බං ආදිත්තං? චක්ඛුං, භික්ඛවෙ, ආදිත්තං, රූපා ආදිත්තා’’ති එවමාදීසු (මහාව. 54; සං. නි. 4.28) කථිතෙසු ‘‘තික්ඛින්ද්රියො සඞ්ඛෙපෙන වුත්තං පටිවිජ්ඣතී’’ති කථිතත්තා ද්වෙ අත්ථපදානි තික්ඛින්ද්රියස්ස උපකාරවසෙන වුත්තානි.

සංඛිත්තස්ස විත්ථාරාභිධානං සකිං වුත්තස්ස ච පුනපි අභිධානං විවරණං, ‘‘කුසලා ධම්මා’’ති (ධ. ස. 1) සඞ්ඛෙපෙන නික්ඛිත්තස්ස. ‘‘කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොතී’’ති (ධ. ස. 1) නිද්දෙසවසෙන විත්ථාරණං විත්ථාරවසෙන පුන කථනං විවරණං නාම.

තං විභාගකරණං විභජනං, ‘‘යස්මිං සමයෙ’’ති (ධ. ස. 1) විවරිතෙ කුසලෙ ධම්මෙ ‘‘තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති, වෙදනා හොතී’’ති (ධ. ස. 1) විභාගකරණං විභජනං නාම. විවරස්ස විත්ථාරාභිධානෙන විභත්තස්ස ච උපමාභිධානෙන පටිපාදනං උත්තානීකරණං, විවරණෙන විවරිතත්ථස්ස ‘‘කතමො තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති? යො තස්මිං සමයෙ ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා’’ති (ධ. ස. 2) අතිවිවරිත්වා කථනඤ්ච විභජනෙන විභත්තස්ස ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගාවී නිච්චම්මා, එවමෙව ඛ්වාහං, භික්ඛවෙ, ඵස්සාහාරො දට්ඨබ්බොති වදාමී’’ති (සං. නි. 2.63) එවමාදිඋපමාකථනඤ්ච උත්තානීකරණං නාම. ධම්මං සුණන්තානං ධම්මදෙසනෙන චිත්තස්ස අනෙකවිධෙන සොමනස්සඋප්පාදනඤ්ච අතිඛිණබුද්ධීනං අනෙකවිධෙන ඤාණස්ස තිඛිණභාවකරණඤ්ච පඤ්ඤත්ති නාම, තෙසං සුණන්තානං තංචිත්තතොසනෙන තංචිත්තනිසාමනෙන ච පඤ්ඤායතීති පඤ්ඤත්ති. තත්ථ භගවා අක්ඛරෙහි සඞ්කාසයති, පදෙහි පකාසයති, බ්යඤ්ජනෙහි විවරති, ආකාරෙහි විභජති, නිරුත්තීහි උත්තානීකරොති, නිද්දෙසෙහි පඤ්ඤාපයතීති. කිං වුත්තං හොති? බුද්ධා භගවන්තො එකච්චෙ වෙනෙය්යෙ එකස්මිං දෙසනෙ අක්ඛරෙහි අත්ථසඞ්කාසනං කරොන්ති…පෙ… නිද්දෙසෙහි අත්ථපඤ්ඤාපනං කරොන්තීති අයමෙත්ථ අධිප්පායො.

අථ වා අක්ඛරෙහි සඞ්කාසයිත්වා පදෙහි පකාසයති, බ්යඤ්ජනෙහි විවරිත්වා ආකාරෙහි විභජති, නිරුත්තීහි උත්තානීකත්වා නිද්දෙසෙහි පඤ්ඤාපයති . කිං වුත්තං හොති? එවරූපෙන ධම්මදෙසනෙන එකච්චෙසු ඨානෙසු එකච්චානං වෙනෙය්යානං විනයතීති.

අථ වා අක්ඛරෙහි උග්ඝාටයිත්වා පදෙහි පකාසෙන්තො විනයති උග්ඝටිතඤ්ඤුං, බ්යඤ්ජනෙහි විවරිත්වා ආකාරෙහි විභජන්තො විනයති විපඤ්චිතඤ්ඤුං, නිරුත්තීහි උත්තානීකත්වා නිද්දෙසෙහි පඤ්ඤාපෙන්තො විනයති නෙය්යං. ඉති වෙනෙය්යවසෙනපි යොජෙතබ්බමෙව.

අත්ථතො පනෙත්ථ කතමො බ්යඤ්ජනපාඨො, කතමො අත්ථපාඨොති? බුද්ධානං භගවන්තානං ධම්මං දෙසෙන්තානං යො අත්ථාවගමකො සවිඤ්ඤත්තිකසද්දො, සො බ්යඤ්ජනපාඨො . යො තෙන අභිසමෙතබ්බො ලක්ඛණරසාදිසහිතො ධම්මො, සො අත්ථපාඨොති වෙදිතබ්බො. පුනපි සන්ධායභාසිතො බ්යඤ්ජනභාසිතො සාවසෙසපාඨො අනවසෙසපාඨො නීතො නෙය්යොති ඡබ්බිධො පාඨො. තත්ථ අනෙකත්ථවත්තා සන්ධායභාසිතො ‘‘මාතරං පිතරං හන්ත්වා, රාජානො ද්වෙ ච ඛත්තියෙ’’ති එවමාදි (ධ. ප. 294). එකත්ථවත්තා බ්යඤ්ජනභාසිතො ‘මනොපුබ්බඞ්ගමා ධම්මා’’ති එවමාදි (ධ. ප. 1.2; නෙත්ති. 89, 92; පෙටකො. 14). සාවසෙසො ‘‘සබ්බං, භික්ඛවෙ, ආදිත්ත’’න්ති එවමාදි (මහාව. 54; සං. නි. 4.28). විපරීතො අනවසෙසො ‘‘සබ්බෙ ධම්මා සබ්බාකාරෙන බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණමුඛෙ ආපාථං ආගච්ඡන්තී’’ති එවමාදි (මහානි. 156; චූළනි. මොඝරාජමාණවපුච්ඡානිද්දෙසො 85; පටි. ම. 3.5). යථා වචනං, තථා අවගන්තබ්බො නීතො ‘‘අනිච්චං දුක්ඛං අනත්තා’’ති එවමාදි. යුත්තියා අනුස්සරිතබ්බො නෙය්යො ‘‘එකපුග්ගලො භික්ඛවෙ’’ති එවමාදි (අ. නි. 1.170).

අත්ථො පන අනෙකප්පකාරො පාඨත්ථො සභාවත්ථො ඤායත්ථො පාඨානුරූපො නපාඨානුරූපො සාවසෙසත්ථො නිරවසෙසත්ථො නීතත්ථො නෙය්යත්ථො ඉච්චාදි. තත්ථ යො අප්පස්සත්ථස්ස ඤාපනත්ථමුච්චාරියතෙ, සො පාඨත්ථො ‘‘සාත්ථං සබ්යඤ්ජන’’න්තිආදීසු (පාරා. 1; දී. නි. 1.190) විය. රූපාරූපධම්මානං ලක්ඛණරසාදිසභාවත්ථො ‘‘සම්මාදිට්ඨිං භාවෙතී’’තිආදීසු (විභ. 485; සං. නි. 5.3) විය. යො ඤායමානො හිතාය සංවත්තති, සො ඤාතුං අරහතීති ඤායත්ථො – ‘‘අත්ථවාදී ධම්මවාදී’’තිආදීසු (දී. නි. 1.9, 194; 3.238; ම. නි. 1.411) විය. යථාපාඨං භාසිතො පාඨානුරූපො ‘‘චක්ඛු , භික්ඛවෙ, පුරාණකම්ම’’න්ති (සං. නි. 4.146) භගවතා වුත්තං. තස්මා චක්ඛුමපි කම්මන්ති. බ්යඤ්ජනච්ඡායාය අත්ථං පටිබාහයමානෙන වුත්තො අත්ථො නපාඨානුරූපො, සො පාඨතො අනනුඤ්ඤාතො අකතපටික්ඛෙපො වියුත්තො. සො ච සඞ්ගහෙතබ්බම්පි අසඞ්ගහෙත්වා, පරිවජ්ජෙතබ්බම්පි වා කිඤ්චි අපරිවජ්ජෙත්වා පරිසෙසං කත්වා වුත්තො සාවසෙසත්ථො ‘‘චක්ඛුඤ්ච පටිච්ච රූපෙ ච උප්පජ්ජති චක්ඛුවිඤ්ඤාණං (සං. නි. 4.60; මහානි. 107). සබ්බෙ තසන්ති දණ්ඩස්ස, සබ්බෙ භායන්ති මච්චුනො’’තිආදීසු (ධ. ප. 129) විය. විපරීතො නිරවසෙසත්ථො ‘‘සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච (දී. නි. 2.155; මහාව. 287; නෙත්ති. 114). තත්ර, භික්ඛවෙ, කො මන්තා කො සද්ධාතා…පෙ… අඤ්ඤත්ර දිට්ඨපදෙහී’’තිආදීසු (අ. නි. 7.66) විය. සද්දවසෙනෙව වෙදිතබ්බො නීතත්ථො ‘‘රූපා සද්දා රසා ගන්ධා, ඵොට්ඨබ්බා ච මනොරමා’’තිආදීසු (සං. නි. 1.151, 165; මහාව. 33) විය. සම්මුතිවසෙන වෙදිතබ්බො නෙය්යත්ථො ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, වලාහකූපමා පුග්ගලා’’තිආදීසු (අ. නි. 4.101-102) විය. එවමිධ පාඨඤ්ච අත්ථඤ්ච විවරිත්වා ඨිතො අසංහීරො භවති පරවාදීහි දීඝරත්තං තිත්ථවාසෙන.

ඉති අසංහීරභාවෙන යාව ආගමාධිගමසම්පදං, තාව වත්තුං සක්කොති. සඞ්ඛෙපවිත්ථාරනයෙන හෙතුදාහරණාදීහි අවබොධයිතුං සමත්ථො. එවංවිධො අත්තානඤ්ච පරඤ්ච සොධෙතුං සමත්ථභාවෙන දුස්සීල්යදිට්ඨිමලවිරහිතත්තා සුචි. දුස්සීලො හි අත්තානං උපහනති, තෙන නාදෙය්යවාචො ච භවති සබ්යොහාරමානො ඉධ නිච්චාතුරො වෙජ්ජොව. දුද්දිට්ඨි පරං උපහනති, නාවස්සයො ච භවති වාළගහාකුලො ඉව කමලසණ්ඩො. උභයවිපන්නො පන සබ්බථාපි අනුපාසනීයො භවති ගූථගතමිව ඡවාලාතං ගූථගතො විය ච කණ්හසප්පො. උභයසම්පන්නො පන සබ්බථාපි උපාසනීයො සෙවිතබ්බො ච විඤ්ඤූහි, නිරුපද්දවො ඉව රතනාකරො, එවං භූතො එවං අමච්ඡරො අහීනාචරියමුට්ඨි. සුත්තසුත්තානුලොමආචරියවාදඅත්තනොමතිසඞ්ඛාතානඤ්ච චතුන්නං අපරිච්චාගී, තෙසං වසෙන බ්යාඛ්යාතො.

‘‘එකංසවචනං එකං, විභජ්ජවචනං පදං;

තතියං පටිපුච්ඡෙය්ය, චතුත්ථං පන ඨාපයෙ’’ති.

එතෙසං වා අපරිච්චාගී. තතො එව සොතූනං හිතෙ නියුත්තත්තා නෙසං අවබොධනං පති අකිලාසු භවතීති. ආහ චෙත්ථ –

‘‘පාඨත්ථවිදසංහීරො, වත්තා සුචි අමච්ඡරො;

චතුන්නං අපරිච්චාගී, දෙසකස්ස හිතාන්විතො’’ති.

එත්ථ දෙසකස්සාති දෙසකො අස්ස, භවෙය්යාති අත්ථො. හිතාන්විතොති හිතෙ අනුගතො හිතචිත්තො. සො එසො සුචිත්තා පියො, චතුන්නං අපරිච්චාගිත්තා ගරු, අසංහීරත්තා භාවනීයො, දෙසකත්තා වත්තා, හිතාන්විතත්තා වචනක්ඛමො, පාඨත්ථවිදත්තා ගම්භීරකථං කත්තා, අමච්ඡරත්තා න චාට්ඨානෙ නියොජකො ඉති –

‘‘පියො ගරු භාවනීයො, වත්තා ච වචනක්ඛමො;

ගම්භීරඤ්ච කථං කත්තා, නො චාට්ඨානෙ නියොජකො’’ති. (අ. නි. 7.37; නෙත්ති. 113);

‘‘අභිහිතො දෙසකො සො, තාව දානි අභිධීයතෙ’’.

තත්ථ ධම්මගරුත්තා කථං න පරිභවති, ආචරියගරුත්තා කථිකං න පරිභවති, සද්ධාපඤ්ඤාදිගුණපටිමණ්ඩිතත්තා අත්තානං න පරිභවති, අසඨාමායාවිත්තා අමතාභිමුඛත්තා ච අවික්ඛිත්තචිත්තො භවති, සුමෙධත්තා යොනිසො මනසි කරොතීති. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘පඤ්චහි, භික්ඛවෙ, ධම්මෙහි සමන්නාගතො සුණන්තො සද්ධම්මං භබ්බො නියාමං ඔක්කමිතුං කුසලෙසු ධම්මෙසු සම්මත්තං. කතමෙහි පඤ්චහි? න කථං පරිභොති, න කථිකං පරිභොති, න අත්තානං පරිභොති, අවික්ඛිත්තචිත්තො ධම්මං සුණාති එකග්ගචිත්තො, යොනිසො මනසි කරොතී’’ති (අ. නි. 5.151).

තංලක්ඛණප්පත්තත්තා භාවනං භජතීති. ආහ චෙත්ථ –

‘‘ධම්මාචරියගරු සද්ධාපඤ්ඤාදිගුණමණ්ඩිතො;

අසඨාමායාවිකස්ස, සුමෙධො අමතාභිමුඛො’’. –

ඉති වත්තා ච සොතා ච.

එවං වුත්තප්පකාරං බ්යඤ්ජනඤ්ච අත්ථඤ්ච දස්සෙත්වා ඉදානි යො අතිඅග්ගං කත්වා කථිතත්තා මහාසමුද්දමහාපථවී විය මහා ච සො නිද්දෙසො චාති මහානිද්දෙසො, තං මහානිද්දෙසං වණ්ණයිස්සාමි.

තදෙතං මහානිද්දෙසං අත්ථසම්පන්නං බ්යඤ්ජනසම්පන්නං ගම්භීරං ගම්භීරත්ථං ලොකුත්තරප්පකාසකං සුඤ්ඤතප්පටිසංයුත්තං පටිපත්තිමග්ගඵලවිසෙසසාධනං පටිපත්තිපටිපක්ඛපටිසෙධනං යොගාවචරානං ඤාණවරරතනාකරභූතං ධම්මකථිකානං ධම්මකථාවිලාසවිසෙසහෙතුභූතං සංසාරභීරුකානං දුක්ඛනිස්සරණතදුපායදස්සනෙන අස්සාසජනනත්ථං තප්පටිපක්ඛනාසනත්ථඤ්ච ගම්භීරත්ථානඤ්ච අනෙකෙසං සුත්තන්තපදානං අත්ථවිවරණෙන සුජනහදයපරිතොසජනනත්ථං, තථාගතෙන අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සබ්බත්ථ අප්පටිහතසබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණමහාදීපොභාසෙන සකලජනවිත්ථතමහාකරුණාසිනෙහෙන වෙනෙය්යජනහදයගතකිලෙසන්ධකාරවිධමනත්ථං සමුජ්ජලිතස්ස සද්ධම්මමහාපදීපස්ස තදධිප්පායවිකාසනසිනෙහපරිසෙකෙන පඤ්චවස්සසහස්සමතිචිරසමුජ්ජලනමිච්ඡතා ලොකානුකම්පකෙන සත්ථුකප්පෙන ධම්මරාජස්ස ධම්මසෙනාපතිනා ආයස්මතා සාරිපුත්තත්ථෙරෙන භාසිතං සුත්වා ආයස්මා ආනන්දො පඨමමහාසඞ්ගීතිකාලෙ යථාසුතමෙව සඞ්ගහං ආරොපෙසි.

සො පනෙස විනයපිටකං සුත්තන්තපිටකං අභිධම්මපිටකන්ති තීසු පිටකෙසු සුත්තන්තපිටකපරියාපන්නො, දීඝනිකායො මජ්ඣිමනිකායො සංයුත්තනිකායො අඞ්ගුත්තරනිකායො ඛුද්දකනිකායොති පඤ්චසු මහානිකායෙසු ඛුද්දකමහානිකායපරියාපන්නො, සුත්තං ගෙය්යං වෙය්යාකරණං ගාථා උදානං ඉතිවුත්තකං ජාතකං අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලන්ති නවසු සත්ථුසාසනඞ්ගෙසු යථාසම්භවං ගාථඞ්ගවෙය්යාකරණඞ්ගද්වයසඞ්ගහිතො.

‘‘ද්වාසීති බුද්ධතො ගණ්හිං, ද්වෙසහස්සානි භික්ඛුතො;

චතුරාසීති සහස්සානි, යෙ මෙ ධම්මා පවත්තිනො’’ති. (ථෙරගා. 1027) –

ධම්මභණ්ඩාගාරිකත්ථෙරෙන පඤ්චසු ඨානෙසු එතදග්ගං ආරොපිතෙන පටිඤ්ඤාතානං චතුරාසීතියා ධම්මක්ඛන්ධසහස්සානං භික්ඛුතො ගහිතෙසු ද්වීසු ධම්මක්ඛන්ධසහස්සෙසු අනෙකසතධම්මක්ඛන්ධසඞ්ගහිතො. තස්ස ද්වෙ වග්ගා අට්ඨකවග්ගො පාරායනවග්ගො ඛග්ගවිසාණසුත්තඤ්ච, එකෙකස්මිං වග්ගෙ සොළස සොළස කත්වා ඛග්ගවිසාණසුත්තඤ්චාති තෙත්තිංස සුත්තානි කාමසුත්තාදිඛග්ගවිසාණසුත්තපරියොසානානි . එවං අනෙකධා වවත්ථාපිතස්ස ඉමස්ස මහානිද්දෙසස්ස අනුපුබ්බපදත්ථවණ්ණනං කරිස්සාමි. අයඤ්හි මහානිද්දෙසො පාඨතො අත්ථතො ච උද්දිසන්තෙන නිද්දිසන්තෙන ච සක්කච්චං උද්දිසිතබ්බො නිද්දිසිතබ්බො ච, උග්ගණ්හන්තෙනාපි සක්කච්චං උග්ගණ්හිතබ්බො ධාරෙතබ්බො ච. තං කිස්ස හෙතු? ගම්භීරත්තා ඉමස්ස මහානිද්දෙසස්ස ලොකහිතාය ලොකෙ චිරට්ඨිතත්ථන්ති.

1. අට්ඨකවග්ගො