📜

11. කලහවිවාදසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා

97. එකාදසමෙ කලහවිවාදසුත්තනිද්දෙසෙ කුතොපහූතා කලහා විවාදාති කලහො ච තස්ස පුබ්බභාගො විවාදො චාති ඉමෙ කුතො ජාතා. පරිදෙවසොකා සහමච්ඡරා චාති පරිදෙවසොකා ච සහමච්ඡරා ච කුතො පහූතා. මානාතිමානා සහපෙසුණා චාති මානා ච අතිමානා ච පෙසුණා ච කුතො පහූතා. තෙති තෙ සබ්බෙපි අට්ඨ කිලෙසධම්මා. තදිඞ්ඝ බ්යූහීති තං මයා පුච්ඡිතමත්ථං බ්රූහි, යාචාමි තං අහන්ති. යාචනත්ථො හි ඉඞ්ඝාති නිපාතො.

එකෙන ආකාරෙනාති එකෙන කාරණෙන. අපරෙන ආකාරෙනාති අපරෙන කාරණෙන. ආගාරිකා දණ්ඩපසුතාති ගහපතිනො විහෙසමානා. පබ්බජිතා ආපත්තිං ආපජ්ජන්තාති අනගාරිකා සත්තසු ආපත්තික්ඛන්ධෙසු අඤ්ඤතරං ආපජ්ජමානා.

කුතොපහූතාති කුතොභූතා. කුතොජාතාති කුතො පටිලද්ධභාවා. කුතොසඤ්ජාතාති උපසග්ගෙන පදං වඩ්ඪිතං. කුතොනිබ්බත්තාති කුතො නිබ්බත්තලක්ඛණං පත්තා. උපසග්ගෙන පදං වඩ්ඪෙත්වා ‘‘කුතොඅභිනිබ්බත්තා’’ති වුත්තං. කුතොපාතුභූතාති කුතොපාකටීභූතා. කිං නිදානාතිආදීසු අත්තනො ඵලං නිදෙතීති නිදානං. එතස්මා ඵලං සමුදෙතීති සමුදයො. එතස්මා ඵලං ජායතීති ජාති. එතස්මා ඵලං පභවතීති පභවො. මූලං පුච්ඡතීති කලහස්ස කාරණං පුච්ඡති. කාරණඤ්හි පතිට්ඨට්ඨෙන මූලං. අත්තනො ඵලනිප්ඵාදනත්ථං හිනොති පවත්තතීති හෙතු. ‘‘හන්ද නං ගණ්හථා’’ති දස්සෙන්තං විය අත්තනො ඵලං නිදෙතීති නිදානං. එතස්මා ඵලං සම්භවතීති සම්භවො. පභවති ඵලං එතස්මාති පභවො. සමුට්ඨාති එත්ථ ඵලං, එතෙන වා සමුට්ඨාතීති සමුට්ඨානං. අත්තනො ඵලං ආහරතීති ආහාරො. අපටික්ඛිපිතබ්බට්ඨෙන අත්තනො ඵලං ආරමෙතීති ආරම්මණං. එතං පටිච්ච අපටික්ඛිපිත්වා ඵලං එති පවත්තතීති පච්චයො. එතස්මා ඵලං සමුදෙතීති සමුදයොති එවමෙතෙසං පදානං වචනත්ථො වෙදිතබ්බො. තං සන්ධාය ‘‘කලහස්ස ච විවාදස්ස ච මූලං පුච්ඡතී’’තිආදිනා නයෙන දෙසනා වුත්තා.

98. පියප්පහූතාති පියවත්ථුතො ජාතා. මච්ඡෙරයුත්තා කලහා විවාදාති ඉමිනා කලහවිවාදාදීනං න කෙවලං පියවත්ථුමෙව, මච්ඡරියම්පි පච්චයං දස්සෙති. කලහවිවාදසීසෙන චෙත්ථ සබ්බෙපි තෙ ධම්මා වුත්තාති වෙදිතබ්බා. යථා ච එතෙසං මච්ඡරියං, තථා පෙසුණානඤ්ච විවාදං. තෙනාහ ‘‘විවාදජාතෙසු ච පෙසුණානී’’ති. ඉමිස්සා ගාථාය නිද්දෙසො උත්තානත්ථොයෙව.

99. පියා සු ලොකස්මිං කුතොනිදානා, යෙ චාපි ලොභා විචරන්ති ලොකෙති ‘‘පියප්පහූතා කලහා’’ති යෙ එත්ථ වුත්තා, තෙ පියා ලොකස්මිං කුතොනිදානා, න කෙවලඤ්ච පියා, යෙ චාපි ඛත්තියාදයො ලොකෙ විචරන්ති ලොභහෙතු ලොභෙනාභිභූතා විචරන්ති, තෙසං සො ලොභො ච කුතොනිදානොති ද්වෙ අත්ථෙ එකාය පුච්ඡාය පුච්ඡති. කුතොනිදානාති චෙත්ථ කිංනිදානා කිංහෙතුකාති පච්චත්තවචනස්ස තොආදෙසො වෙදිතබ්බො, සමාසෙ චස්ස ලොපාභාවො. අථ වා නිදානාති ජාතා, උප්පන්නාති අත්ථො. තස්මා කුතො ජාතා කුතො උප්පන්නාති වුත්තං හොති. ආසා ච නිට්ඨා චාති ආසා ච තස්සා ආසාය සමිද්ධි ච. යෙ සම්පරායාය නරස්ස හොන්තීති යෙ නරස්ස සම්පරායාය හොන්ති, පරායනා හොන්තීති වුත්තං හොති. එකා එවායම්පි පුච්ඡා.

දීපා හොන්තීති පතිට්ඨා භවන්ති. සරණා හොන්තීති දුක්ඛනාසනා හොන්ති. නිට්ඨාපරායනා හොන්තීති සමිද්ධිපරායනා හොන්ති.

100. ඡන්දානිදානානීති කාමච්ඡන්දාදිඡන්දනිදානානි. යෙ චාපි ලොභා විචරන්තීති යෙ චාපි ඛත්තියාදයො ලොභා විචරන්ති, තෙසං ලොභොපි ඡන්දනිදානොති ද්වෙපි අත්ථෙ එකතො විස්සජ්ජෙති. ඉතොනිදානාති ඡන්දනිදානා එවාති වුත්තං හොති. ‘‘ඉතොනිදානා’’ති හි ඡන්දං සන්ධායාහ. ඡන්දනිදානා හි ලොභාදයො. ‘‘ඉතොනිදානා’’ති සද්දසිද්ධි චෙත්ථ ‘‘කුතොනිදානා’’ති එත්ථ වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බා. ආසාය සමිද්ධි වුච්චති නිට්ඨාති අජ්ඣාසයනිබ්බත්තිපටිලාභො කථීයති.

101. විනිච්ඡයාති තණ්හාදිට්ඨිවිනිච්ඡයා. යෙ චාපි ධම්මා සමණෙන වුත්තාති යෙ ච අඤ්ඤෙපි කොධාදීහි සම්පයුත්තා, තථාරූපා වා අකුසලා ධම්මා බුද්ධසමණෙන වුත්තා, තෙ කුතොපහූතාති.

අඤ්ඤජාතිකාති අඤ්ඤසභාවා. අඤ්ඤවිහිතකාති අඤ්ඤෙනාකාරෙන ඨිතා. සමිතපාපෙනාති නිබ්බාපිතපාපෙන. බාහිතපාපධම්මෙනාති පහීනලාමකධම්මෙන. භින්නකිලෙසමූලෙනාති කිලෙසමූලානි භින්දිත්වා ඨිතෙන. සබ්බාකුසලමූලබන්ධනා පමුත්තෙනාති ද්වාදසඅකුසලබන්ධනං මොචෙත්වා ඨිතෙන. වුත්තාති කථිතා. පවුත්තාති පකාරෙන කථිතා.

102. තමූපනිස්සාය පහොති ඡන්දොති තං සුඛදුක්ඛවෙදනං තදුභයවත්ථුසඞ්ඛාතං සාතාසාතං උපනිස්සාය සංයොගවියොගපත්ථනාවසෙන ඡන්දො පහොති. එත්තාවතා ‘‘ඡන්දො නු ලොකස්මිං කුතොනිදානො’’ති අයං පඤ්හො විස්සජ්ජිතො හොති. රූපෙසු දිස්වා විභවං භවඤ්චාති රූපෙසු වයඤ්ච උප්පාදඤ්ච දිස්වා. විනිච්ඡයං කුබ්බති ජන්තු ලොකෙති අපායාදිකෙ ලොකෙ අයං ජන්තු භොගාධිගමත්ථං තණ්හාවිනිච්ඡයං ‘‘අත්තා මෙ උප්පන්නො’’තිආදිනා නයෙන දිට්ඨිවිනිච්ඡයඤ්ච කුරුතෙ. එත්තාවතා ‘‘විනිච්ඡයා චාපි කුතොපභූතා’’ති අයං පඤ්හො විස්සජ්ජිතො හොති.

සාතාසාතං නිස්සායාති මධුරඤ්ච අමධුරඤ්ච උපනිස්සයං කත්වා. ඉට්ඨානිට්ඨන්ති ඉට්ඨාරම්මණඤ්ච අනිට්ඨාරම්මණඤ්ච.

සුරාමෙරයමජ්ජප්පමාදට්ඨානානුයොගන්ති එත්ථ සුරාති පිට්ඨසුරා පූවසුරා ඔදනසුරා කිණ්ණපක්ඛිත්තා සම්භාරසංයුත්තාති පඤ්ච සුරා. මෙරයන්ති පුප්ඵාසවො ඵලාසවො මධ්වාසවො ගුළාසවො සම්භාරසංයුත්තොති පඤ්ච ආසවා. තං සබ්බම්පි මදකරණවසෙන මජ්ජං. පමාදට්ඨානන්ති පමාදකාරණං, යාය චෙතනාය තං මජ්ජං පිවති, තස්සෙතං අධිවචනං. අනුයොගන්ති තං සුරාමෙරයමජ්ජප්පමාදට්ඨානානුයොගං අනුආයොගං පුනප්පුනං කරණං. යස්මා ච පන තං අනුයුත්තස්ස මෙ උප්පන්නා චෙව භොගා පරිහායන්ති, අනුප්පන්නා ච නුප්පජ්ජන්ති, තස්මා ‘‘මෙ භොගා පරික්ඛයං ඛීණභාවං ගච්ඡන්තී’’ති ජානාති. එවං සබ්බත්ථ. විකාලවිසිඛාචරියානුයොගන්ති අවෙලාය විසිඛාසු චරියානුයුත්තං. සමජ්ජාභිචරණන්ති නච්චාදිදස්සනවසෙන සමජ්ජාභිගමනං. ආලස්යානුයොගන්ති කායාලසියතාය යුත්තප්පයුත්තතං. අපායමුඛානි න සෙවතීති භොගානං විනාසද්වාරානි න සෙවති.

කසියා වාති කසිකම්මෙන වා. වණිජ්ජාය වාති ධම්මිකවණිජ්ජකම්මෙන වා. ගොරක්ඛෙන වාති ගොපාලකම්මෙන වා. ඉස්සත්ථෙන වාති ධනුසිප්පෙන වා. රාජපොරිසෙන වාති රාජසෙවකකම්මෙන වා. සිප්පඤ්ඤතරෙන වාති කුම්භකාරාදිසිප්පානං අඤ්ඤතරෙන වා. පටිපජ්ජතීති පයොගං කරොති. චක්ඛුස්මිං උප්පන්නෙ ජානාතීති සසම්භාරචක්ඛුස්මිං උප්පන්නෙ ජානාති. ‘‘අත්තා මෙ උප්පන්නො’’ති දිට්ඨිං ගණ්හාති. චක්ඛුස්මිං අන්තරහිතෙති තස්මිං විනට්ඨෙ. අත්තාමෙ අන්තරහිතොති ‘‘මම අත්තා විනට්ඨො’’ති දිට්ඨිං ගණ්හාති. විගතො මෙ අත්තාති වීතික්කන්තො මම අත්තා. සොතස්මින්තිආදීසුපි එසෙව නයො.

103. එතෙපි ධම්මා ද්වයමෙව සන්තෙති එතෙ කොධාදයො ධම්මා සාතාසාතද්වයෙ සන්තෙ එව හොන්ති උප්පජ්ජන්ති. එත්තාවතා තතියපඤ්හොපි විස්සජ්ජිතො හොති. ඉදානි යො එවං විස්සජ්ජිතෙසු එතෙසු පඤ්හෙසු කථංකථී භවෙය්ය, තස්ස කථංකථාපහානූපායං දස්සෙන්තො ආහ ‘‘කථංකථී ඤාණපථාය සික්ඛෙ’’ති, ඤාණදස්සනඤාණාධිගමනත්ථං තිස්සො සික්ඛා සික්ඛෙය්යාති වුත්තං හොති. කිංකාරණා? ඤත්වා පවුත්තා සමණෙන ධම්මා. බුද්ධසමණෙන හි ඤත්වා ධම්මා වුත්තා, නත්ථි තස්ස ධම්මෙසු අඤ්ඤාණං, අත්තනො පන ඤාණානුභාවෙන තෙ අජානන්තො න ජානෙය්ය, න දෙසනාදොසෙන. තස්මා කථංකථී ඤාණපථාය සික්ඛෙ, ඤත්වා පවුත්තා සමණෙන ධම්මාති.

පක්ඛෙපබන්ධනෙන වා බද්ධොති නාගරිකබන්ධෙන බද්ධො. පරික්ඛෙපබන්ධනෙන වාති වතිපරික්ඛෙපබන්ධනෙන වා. ගාමබන්ධනෙනාතිආදීසු තස්මා තස්මා ඨානතො නික්ඛමිතුං අලභන්තො ගාමබන්ධනාදීහි බද්ධො නාම හොති. තස්ස බන්ධනස්ස මොක්ඛත්ථායාති එතස්ස වුත්තප්පකාරස්ස බන්ධනස්ස මොචනත්ථං.

ඤාණම්පි ඤාණපථොති පුරෙ උප්පන්නං ඤාණං අපරාපරුප්පන්නස්ස ඤාණම්පි ඤාණස්ස සඤ්චරණමග්ගොති ඤාණම්පි ඤාණපථො. ඤාණස්ස ආරම්මණම්පි ඤාණපථොති ඤාණස්ස පච්චයොපි තං ආලම්බිත්වා උප්පජ්ජනතො ඤාණපථො. ඤාණසහභුනොපි ධම්මා ඤාණපථොති ඤාණෙන සහුප්පන්නා අවසෙසා චිත්තචෙතසිකා ධම්මාපි ඤාණපථො. ඉදානි උපමාය සාධෙන්තො ‘‘යථා අරියමග්ගො අරියපථො’’තිආදිමාහ.

කථංකථීපුග්ගලොති විචිකිච්ඡාවන්තො පුග්ගලො. සකඞ්ඛොති සද්වෙළ්හකො. සවිලෙඛොති චිත්තරාජිවන්තො. සද්වෙළ්හකොති කඞ්ඛාවන්තො. සවිචිකිච්ඡොති සන්දෙහවන්තො. ඤාණාධිගමායාති ඤාණපටිලාභත්ථාය. ඤාණඵුසනායාති ඤාණපටිවිජ්ඣනත්ථාය. අථ වා ඤාණවින්දනත්ථාය. ඤාණසච්ඡිකිරියායාති ඤාණස්ස පච්චක්ඛකරණත්ථාය. සනිදානාහන්ති අහං සනිදානං සපච්චයං කත්වා ධම්මදෙසනං කරොමි. සප්පාටිහාරියන්ති නිය්යානිකං කත්වා. නො අප්පාටිහාරියන්ති අනිය්යානිකං අකත්වා ධම්මදෙසනං කරොමි.

104. සාතං අසාතඤ්ච කුතොනිදානාති එත්ථ සාතාසාතන්ති සුඛදුක්ඛවෙදනා එව අධිප්පෙතා . න භවන්ති හෙතෙති න භවන්ති එතෙ. විභවං භවඤ්චාපි යමෙතමත්ථං, එතං මෙ පබ්රූහි යතොනිදානන්ති සාතාසාතානං විභවං භවඤ්ච එතම්පි යං අත්ථං. ලිඞ්ගබ්යත්තයො එත්ථ කතො. ඉදං පන වුත්තං හොති – සාතාසාතානං විභවො භවො චාති යො එස අත්ථො, එතං මෙ පබ්රූහි යතොනිදානන්ති. එත්ථ ච සාතාසාතානං විභවභවවත්ථුකා විභවභවදිට්ඨියො එව විභවභවාති අත්ථතො වෙදිතබ්බා. තථා හි ඉමස්ස පඤ්හස්ස විස්සජ්ජනපක්ඛෙ ‘‘භවදිට්ඨිපි ඵස්සනිදානා, විභවදිට්ඨිපි ඵස්සනිදානා’’ති උපරි නිද්දෙසෙ (මහානි. 105) වක්ඛති. ඉමාය ගාථාය නිද්දෙසෙ වත්තබ්බං නත්ථි.

105. ඉතොනිදානන්ති ඵස්සනිදානං. ඉමායපි වත්තබ්බං නත්ථි.

106. කිස්මිංවිභූතෙ න ඵුසන්ති ඵස්සාති කිස්මිං වීතිවත්තෙ චක්ඛුසම්ඵස්සාදයො පඤ්ච ඵස්සා න ඵුසන්ති. ඉමායපි වත්තබ්බං නත්ථි.

107. නාමඤ්ච රූපඤ්ච පටිච්චාති සම්පයුත්තකනාමඤ්ච වත්ථාරම්මණරූපඤ්ච පටිච්ච. රූපෙ විභූතෙ න ඵුසන්ති ඵස්සාති රූපෙ වීතිවත්තෙ පඤ්ච ඵස්සා න ඵුසන්ති.

තිණ්ණං සඞ්ගති ඵස්සොති චක්ඛුරූපවිඤ්ඤාණානං තිණ්ණන්නං සඞ්ගතියා ඵස්සො ජායති. චක්ඛු ච රූපා ච රූපස්මින්ති පසාදචක්ඛුඤ්ච රූපාරම්මණානි ච රූපභාගෙ රූපකොට්ඨාසෙ කත්වා. චක්ඛුසම්ඵස්සං ඨපෙත්වාති තිණ්ණං සඞ්ගතියා උප්පන්නඵස්සං මුඤ්චිත්වා. සම්පයුත්තකා ධම්මා නාමස්මින්ති අවසෙසා වෙදනාදයො ඵස්සෙන සහජාතා ධම්මා නාමභාගෙ. සොතඤ්ච පටිච්චාතිආදීසුපි එසෙව නයො.

චතූහාකාරෙහි රූපං විභූතං හොතීති චතූහි කාරණෙහි රූපං වීතිවත්තං හොති. ඤාතවිභූතෙනාති පාකටං කත්වා වීතිවත්තෙන. තීරණවිභූතෙනාති අනිච්චාදිතො තීරයිත්වා වීතිවත්තෙන. පහානවිභූතෙනාති ඡන්දරාගපහානතො වීතිවත්තෙන. සමතික්කමවිභූතෙනාති චතුන්නං අරූපසමාපත්තීනං පටිලාභවසෙන වීතිවත්තෙන.

108. කථං සමෙතස්සාති කථං පටිපන්නස්ස. විභොති රූපන්ති රූපං විභවති, න භවෙය්ය වා. සුඛං දුඛඤ්චාති ඉට්ඨානිට්ඨරූපමෙව පුච්ඡති.

ජානෙය්යාමාති ජානිස්සාම. ආජානෙය්යාමාති විසෙසෙන ජානිස්සාම. විජානෙය්යාමාති අනෙකවිධෙන ජානිස්සාම. පටිවිජානෙය්යාමාති සම්මා ජානිස්සාම. පටිවිජ්ඣෙය්යාමාති චිත්තෙන බුජ්ඣිස්සාම.

109. න සඤ්ඤසඤ්ඤීති යථා සමෙතස්ස විභොති රූපං, සො පකතිසඤ්ඤාය සඤ්ඤීපි න හොති. න විසඤ්ඤසඤ්ඤීති විසඤ්ඤායපි විරූපාය සඤ්ඤාය විසඤ්ඤී න හොති උම්මත්තකො වා ඛිත්තචිත්තො වා. නොපි අසඤ්ඤීති සඤ්ඤාවිරහිතොපි න හොති නිරොධසමාපන්නො වා අසඤ්ඤසත්තො වා. න විභූතසඤ්ඤීති ‘‘සබ්බසො රූපසඤ්ඤාන’’න්තිආදිනා (විභ. 508) නයෙන සමතික්කන්තසඤ්ඤීපි න හොති අරූපජ්ඣානලාභී. එවං සමෙතස්ස විභොති රූපන්ති එතස්මිං සඤ්ඤසඤ්ඤිතාදිභාවෙ අට්ඨත්වා යදෙතං වුත්තං ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ…පෙ… ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තිපටිලාභත්ථාය චිත්තං අභිනීහරතී’’ති, එවං සමෙතස්ස අරූපමග්ගසමඞ්ගිනො විභොති රූපං. සඤ්ඤානිදානා හි පපඤ්චසඞ්ඛාති එවං පටිපන්නස්සාපි ච යා සඤ්ඤා, තංනිදානා තණ්හාදිට්ඨිපපඤ්චාස්ස අප්පහීනාව හොන්තීති දස්සෙති.

අසඤ්ඤිනො වුච්චන්ති නිරොධසමාපන්නාති සඤ්ඤාවෙදනා නිරොධෙත්වා නිරොධසමාපන්නා සඤ්ඤාභාවෙන අසඤ්ඤිනොති කථීයන්ති. අසඤ්ඤසත්තාති සබ්බෙන සබ්බං සඤ්ඤාභාවෙන අසඤ්ඤභවෙ නිබ්බත්තා.

සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙති තත්ථ සොති සො භික්ඛු. එවන්ති චතුත්ථජ්ඣානක්කමනිදස්සනමෙතං, ඉමිනා කමෙන චතුත්ථජ්ඣානං පටිලභිත්වාති වුත්තං හොති. සමාහිතෙති ඉමිනා චතුත්ථජ්ඣානසමාධිනා සමාහිතෙ. පරිසුද්ධෙතිආදීසු පන උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිභාවෙන පරිසුද්ධෙ. පරිසුද්ධත්තායෙව පරියොදාතෙ, පභස්සරෙති වුත්තං හොති. සුඛාදීනං පච්චයානං ඝාතෙන විහතරාගාදිඅඞ්ගණත්තා අනඞ්ගණෙ. අනඞ්ගණත්තා එව ච විගතූපක්කිලෙසෙ. අඞ්ගණෙන හි චිත්තං උපක්කිලිස්සති. සුභාවිතත්තා මුදුභූතෙ, වසීභාවප්පත්තෙති වුත්තං හොති. වසෙ වත්තමානඤ්හි චිත්තං මුදූති වුච්චති. මුදුත්තායෙව ච කම්මනියෙ, කම්මක්ඛමෙ කම්මයොග්ගෙති වුත්තං හොති. මුදු හි චිත්තං කම්මනියං හොති සුද්ධන්තමිව සුවණ්ණං. තදුභයම්පි ච සුභාවිතත්තායෙව. යථාහ ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤං එකධම්මම්පි සමනුපස්සාමි, යං එවං භාවිතං කම්මනියං හොති යථයිදං, භික්ඛවෙ, චිත්ත’’න්ති (අ. නි. 1.22).

එතෙසු හි පරිසුද්ධභාවාදීසු ඨිතත්තා ඨිතෙ. ඨිතත්තායෙව ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ අචලෙ නිරිඤ්ජනෙති වුත්තං හොති. මුදුකම්මඤ්ඤභාවෙන වා අත්තනො වසෙ ඨිතත්තා ඨිතෙ. සද්ධාදීහි පරිග්ගහිතත්තා ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ. සද්ධාපරිග්ගහිතඤ්හි චිත්තං අස්සද්ධියෙන න ඉඤ්ජති, වීරියපරිග්ගහිතං කොසජ්ජෙන න ඉඤ්ජති, සතිපරිග්ගහිතං පමාදෙන න ඉඤ්ජති, සමාධිපරිග්ගහිතං උද්ධච්චෙන න ඉඤ්ජති, පඤ්ඤාපරිග්ගහිතං අවිජ්ජාය න ඉඤ්ජති, ඔභාසගතං කිලෙසන්ධකාරෙන න ඉඤ්ජති. ඉමෙහි ඡහි ධම්මෙහි පරිග්ගහිතුං ආනෙඤ්ජප්පත්තං හොති. එවං අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං චිත්තං අභිනීහාරක්ඛමං හොති ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තිපටිලාභත්ථාය.

අපරො නයො – චතුත්ථජ්ඣානසමාධිනා සමාහිතෙ. නීවරණදූරීභාවෙන පරිසුද්ධෙ. විතක්කාදිසමතික්කමෙන පරියොදාතෙ. ඣානපටිලාභපච්චනිකානං පාපකානං ඉච්ඡාවචරානඤ්ච අභාවෙන අනඞ්ගණෙ. ඉච්ඡාවචරානන්ති ඉච්ඡාය අවචරානං, ඉච්ඡාවසෙන ඔතිණ්ණානං පවත්තානං නානප්පකාරානං කොපඅප්පච්චයානන්ති අත්ථො. අභිජ්ඣාදීනං චිත්තූපක්කිලෙසානං විගමෙන විගතූපක්කිලෙසෙ. උභයම්පි චෙතං අඞ්ගණසුත්තවත්ථසුත්තානුසාරෙනෙව (ම. නි. 1.57 ආදයො, 70 ආදයො) වෙදිතබ්බං. වසිප්පත්තියා මුදුභූතෙ. ඉද්ධිපාදභාවූපගමනෙන කම්මනියෙ. භාවනාපාරිපූරියා පණීතභාවූපගමෙන ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ, යථා ආනෙඤ්ජභාවං ආනෙඤ්ජප්පත්තං හොති, එවං ඨිතෙති අත්ථො. එවම්පි අට්ඨඞ්ගසමන්නාගමෙන චිත්තං අභිනීහාරක්ඛමං හොති ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තිපටිලාභත්ථාය පාදකං පදට්ඨානභූතං.

ආරුප්පමග්ගසමඞ්ගීති අරූපසමාපත්තියා ගමනමග්ගෙන අපරිහීනො. පපඤ්චායෙව පපඤ්චසඞ්ඛාති තණ්හාදිපපඤ්චායෙව පපඤ්චසඞ්ඛා.

110. එත්තාවතග්ගං නු වදන්ති හෙකෙ, යක්ඛස්ස සුද්ධිං ඉධ පණ්ඩිතාසෙ. උදාහු අඤ්ඤම්පි වදන්ති එත්තොති එත්තාවතා නු ඉධ පණ්ඩිතා සමණබ්රාහ්මණා අග්ගං සුද්ධිං සත්තස්ස වදන්ති, උදාහු අඤ්ඤම්පි එත්තො අරූපසමාපත්තිතො අධිකඤ්ච වදන්තීති පුච්ඡති.

එත්තො අරූපසමාපත්තිතොති එතස්මා අරූපසමාපත්තිතො.

111. එත්තාවතග්ගම්පි වදන්ති හෙකෙති එකෙ සස්සතවාදා සමණබ්රාහ්මණා පණ්ඩිතමානිනො එත්තාවතාපි අග්ගං සුද්ධිං වදන්ති. තෙසං පනෙකෙ සමයං වදන්තීති තෙසඤ්ඤෙව එකෙ උච්ඡෙදවාදා සමයං උච්ඡෙදං වදන්ති. අනුපාදිසෙසෙ කුසලාවදානාති අනුපාදිසෙසෙ කුසලවාදා සමානා.

භවතජ්ජිතාති භවතො භීතා. විභවං අභිනන්දන්තීති උච්ඡෙදං පටිච්ච තුස්සන්ති. තෙ සත්තස්ස සමන්ති තෙ උච්ඡෙදවාදිනො පුග්ගලස්ස සමං අනුප්පත්තිං වදන්ති. උපසමන්ති අතීව සමං. වූපසමන්ති සන්තං. නිරොධන්ති අනුප්පාදං. පටිපස්සද්ධින්ති අපුනුප්පත්තිං.

112. එතෙ ච ඤත්වා උපනිස්සිතාති එතෙ ච දිට්ඨිගතිකෙ සස්සතුච්ඡෙදදිට්ඨියො නිස්සිතාති ඤත්වා. ඤත්වා මුනී නිස්සයෙ සො වීමංසීති නිස්සයෙ ච ඤත්වා සො වීමංසී පණ්ඩිතො බුද්ධමුනි. ඤත්වා විමුත්තොති දුක්ඛානිච්චාදිතො ධම්මෙ ඤත්වා විමුත්තො. භවාභවාය න සමෙතීති පුනප්පුනං උපපත්තියා න සමාගච්ඡති. අපරාමසන්ති අපරාමසන්තො. පරාමාසං නාපජ්ජන්තොති අත්ථො.

සද්ධම්මප්පජ්ජොතිකාය මහානිද්දෙසට්ඨකථාය

කලහවිවාදසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.