📜

12. චූළබ්යූහසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා

ද්වාදසමෙ චූළබ්යූහසුත්තනිද්දෙසෙ සකංසකංදිට්ඨිපරිබ්බසානාති ඉදම්පි තස්මිංයෙව මහාසමයෙ ‘‘සබ්බෙපිමෙ දිට්ඨිගතිකා ‘සාධුරූපාම්හා’ති භණන්ති, කිං නු ඛො සාධුරූපාව ඉමෙ අත්තනො එව දිට්ඨියා පතිට්ඨහන්ති, උදාහු අඤ්ඤම්පි දිට්ඨිං ගණ්හන්තී’’ති උප්පන්නචිත්තානං එකච්චානං දෙවතානං තමත්ථං පකාසෙතුං පුරිමනයෙනෙව නිම්මිතබුද්ධෙන අත්තානං පුච්ඡාපෙත්වා වුත්තං.

113. තත්ථ ආදිතො ද්වෙපි ගාථා පුච්ඡාගාථායෙව. තාසු සකං සකං දිට්ඨිපරිබ්බසානාති අත්තනො අත්තනො දිට්ඨියා වසමානා. විග්ගය්හ නානා කුසලා වදන්තීති තං දිට්ඨිං බලවග්ගාහං ගහෙත්වා ‘‘තත්ථ කුසලාම්හා’’ති පටිජානමානා පුථු පුථු වදන්ති, එකං න වදන්ති. යො එවං ජානාති ස වෙදි ධම්මං, ඉදං පටික්කොසමකෙවලී සොති තඤ්ච දිට්ඨිං සන්ධාය යො එවං ජානාති, සො ධම්මං වෙදියි. ඉදං පන පටික්කොසන්තො හීනො හොතීති ච වදන්ති.

නානා වදන්තීති නානාකාරණං භණන්ති. විවිධං වදන්තීති නානාවිධං භණන්ති. අඤ්ඤොඤ්ඤං වදන්තීති එකං අවත්වා අඤ්ඤං අඤ්ඤං ගහෙත්වා වදන්ති. අකෙවලී සොති යො අකුසලො අයං. අසමත්තොති න පරිපූරො. අපරිපුණ්ණොති න සම්පුණ්ණො.

114. බාලොති හීනො. අක්කුසලොති අවිද්වා.

115. ඉදානි තිස්සො විස්සජ්ජනගාථා හොන්තීති. තා පුරිමඩ්ඪෙන වුත්තමත්ථං පච්ඡිමඩ්ඪෙන පටිබ්යූහිත්වා ඨිතා. තෙන බ්යූහෙන උත්තරසුත්තතො ච අප්පකත්තා ඉදං සුත්තං ‘‘චූළබ්යූහ’’න්ති නාමං ලභි. තත්ථ පඨමගාථායං තාව පරස්ස චෙ ධම්මන්ති පරස්ස දිට්ඨිං. සබ්බෙවිමෙ බාලාති එවං සන්තෙ සබ්බෙව ඉමෙ බාලා හොන්තීති අධිප්පායො. කිංකාරණා? සබ්බෙවිමෙ දිට්ඨිපරිබ්බසානාති.

116. සන්දිට්ඨියාචෙව න වීවදාතා, සංසුද්ධපඤ්ඤා කුසලා මුතීමාති සකාය දිට්ඨියා අනවීවදාතා අවොදාතා සංකිලිට්ඨාව සමානා සංසුද්ධපඤ්ඤා ච කුසලා ච මුතිමන්තො ච තෙ හොන්ති චෙ. අථ වා ‘‘සන්දිට්ඨියා චෙ වදාතා’’ති පාඨො, තස්සත්ථො – සකාය පන දිට්ඨියා වොදාතා සංසුද්ධපඤ්ඤා කුසලා මුතිමන්තො හොන්ති චෙ, න තෙසං කොචීති එවං සන්තෙ තෙසං එකොපි නිහීනපඤ්ඤො න හොති, කිංකාරණා? දිට්ඨී හි තෙසම්පි තථා සමත්තා, යථා ඉතරෙසන්ති.

117. න වාහමෙතන්ති ගාථාය සඞ්ඛෙපත්ථො – යං තෙ මිථු ද්වෙ ද්වෙ ජනා අඤ්ඤමඤ්ඤං ‘‘බාලො’’ති ආහු, අහං එතං තථියන්ති තච්ඡන්ති නෙව බ්රූමි. කිංකාරණා? යස්මා සබ්බෙව තෙ සකං සකං දිට්ඨිං ‘‘ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති අකංසු, තෙන ච කාරණෙන පරං ‘‘බාලො’’ති දහන්ති. එත්ථ ච තථියං, තථෙවන්ති (සු. නි. අට්ඨ. 2.889) ද්වෙපි පාඨා.

තච්ඡන්ති අතුච්ඡං. තථන්ති අවිපරීතං, භූතන්ති සන්තං. යාථාවන්ති සංවිජ්ජමානං. අවිපරිතන්ති න විසඞ්කෙතං.

118. යමාහූති පුච්ඡාගාථාය ‘‘යං දිට්ඨිසච්චං තථිය’’න්ති එකෙ ආහු.

119. එකඤ්හි සච්චන්ති විස්සජ්ජනගාථාය එකං සච්චං නිරොධො මග්ගො වා. යස්මිං පජා නො විවදෙ පජානන්ති යම්හි සච්චෙ පජානන්තො පජා නො විවදෙය්යුං. සයං ථුනන්තීති අත්තනා වදන්ති.

120. කස්මා නූති පුච්ඡාගාථාය පවාදියාසෙති වාදිනො. උදාහු තෙ තක්කමනුස්සරන්තීති තෙ වාදිනො උදාහු අත්තනො තක්කමත්තං අනුගච්ඡන්ති.

තක්කපරියාහතන්ති විතක්කෙන සමන්තතො ආහතං. වීමංසානුචරිතන්ති අත්තනො උපට්ඨිතපඤ්ඤාය විචරිතං. සයංපටිභානන්ති අත්තනො පටිභානං.

121. නහෙවාති විස්සජ්ජනගාථාය අඤ්ඤත්ර සඤ්ඤාය නිච්චානීති ඨපෙත්වා සඤ්ඤාමත්තෙන නිච්චන්ති ගහිතග්ගහණානි. තක්කඤ්ච දිට්ඨීසු පකප්පයිත්වාති අත්තනො නිච්චසඞ්කප්පමත්තං දිට්ඨීසු ජනෙත්වා.

යස්මා පන දිට්ඨීසු විතක්කං ජනෙන්තා දිට්ඨියො සඤ්ජනෙන්ති, තස්මා වුත්තං ‘‘දිට්ඨිගතානි ජනෙන්ති සඤ්ජනෙන්තී’’තිආදි. ජනෙන්තීති උපරූපරි දිට්ඨිං උප්පාදෙන්තා ජනෙන්ති. සඤ්ජනෙන්තීතිආදීනි උපසග්ගවසෙන පදං වඩ්ඪෙත්වා වුත්තානි. මය්හං සච්චන්ති මම වචනං තච්ඡං.

122. ඉදානි එවං නානාසච්චෙසු අසන්තෙසු තක්කමත්තං අනුස්සරන්තානං දිට්ඨිගතිකානං විප්පටිපත්තිං දස්සෙතුං ‘‘දිට්ඨෙ සුතෙ’’තිආදිකා ගාථායො අභාසි. තත්ථ දිට්ඨෙති දිට්ඨං, දිට්ඨසුද්ධින්ති අධිප්පායො. එස නයො සුතාදීසු. එතෙ ච නිස්සාය විමානදස්සීති එතෙ දිට්ඨිධම්මෙ නිස්සයිත්වා සුද්ධිභාවසඞ්ඛාතං විමානං අසම්මානං පස්සන්තොපි. විනිච්ඡයෙ ඨත්වා පහස්සමානො, බාලො පරො අක්කුසලොති චාහාති එවං විමානදස්සීපි තස්මිං දිට්ඨිවිනිච්ඡයෙ ඨත්වා තුට්ඨිජාතො හාසජාතො හුත්වා පරො ‘‘හීනො ච අවිද්වා චා’’ති එවං වදතියෙව.

න සම්මානෙතීතිපි විමානදස්සීති න බහුමානං කරොතීති එවම්පි විමානදස්සී න බහුමානදස්සී. දොමනස්සං ජනෙතීති පඨමං දිට්ඨිනිස්සයං අල්ලීයිත්වා දොමනස්සං පත්වා පච්ඡා දිට්ඨිවිනිච්ඡයෙ ඨිතකාලෙ සොමනස්සං උප්පාදෙතීති අත්ථො.

විනිච්ඡයදිට්ඨියා ඨත්වාති සන්නිට්ඨානං කත්වා ගහිතදිට්ඨියා ඨත්වා.

123. එවං සන්තෙ යෙනෙවාති ගාථා. තත්ථ සයමත්තනාති සයමෙව අත්තානං. විමානෙතීති ගරහති. තදෙව පාවාති තදෙව වචනං දිට්ඨිං වදති, තං වා පුග්ගලං.

124. අතිසාරදිට්ඨියාති ගාථායත්ථො – සො එවං තාය ලක්ඛණාතිසාරිනියා අතිසාරදිට්ඨියා සමත්තො පරිපුණ්ණො උද්ධුමාතො, තෙන ච දිට්ඨිමානෙන මත්තො ‘‘පරිපුණ්ණො අහං කෙවලී’’ති එවං පරිපුණ්ණමානී. සයමෙව අත්තානං මනසා ‘‘අහං පණ්ඩිතො’’ති අභිසිඤ්චති. කිංකාරණා? දිට්ඨී හි සා තස්ස තථා සමත්තාති.

සබ්බා තා දිට්ඨියො ලක්ඛණාතික්කන්තාති තා සබ්බා ද්වාසට්ඨිදිට්ඨියො ලක්ඛණං අතීතා අතිසරන්තීති අතික්කන්තා. අනොමොති අනූනො.

125. පරස්ස චෙති ගාථාය සම්බන්ධො අත්ථො ච – කිඤ්ච භිය්යො? යො සො විනිච්ඡයෙ ඨත්වා පහස්සමානො ‘‘බාලො පරො අක්කුසලො’’ති චාහ, තස්ස පරස්ස චෙ හි වචසා සො තෙන වුච්චමානො නිහීනො හොති, තුමො සහා හොති නිහීනපඤ්ඤො, සොපි තෙනෙව සහ නිහීනපඤ්ඤො හොති. සොපි හි තං ‘‘බාලො’’ති වදති. අථ තස්ස වචනං අප්පමාණං, සො පන සයමෙව වෙදගූ ච ධීරො ච හොති. එවං සන්තෙ න කොචි බාලො සමණෙසු අත්ථි. සබ්බෙපි හි තෙ අත්තනො ඉච්ඡාය පණ්ඩිතා.

වාචායාති කථනෙන. වචනෙනාති භාසිතෙන. නින්දිතකාරණාති ගරහහෙතුනා. ගරහිතකාරණාති අවඤ්ඤාතහෙතුනා. උපවදිතකාරණාති උපවාදහෙතුනා.

126. අඤ්ඤං ඉතොති ගාථාය සම්බන්ධො අත්ථො ච – ‘‘අථ චෙ සයං වෙදගූ හොති ධීරො. න කොචි බාලො සමණෙසු අත්ථී’’ති එවඤ්හි වුත්තෙපි සියා කස්සචි ‘‘කස්මා’’ති. තත්ථ වුච්චතෙ – යස්මා අඤ්ඤං ඉතො යාභිවදන්ති ධම්මං, අපරද්ධා සුද්ධිමකෙවලී තෙ. එවම්පි තිත්ථ්යා පුථුසො වදන්ති, යෙ ඉතො අඤ්ඤං දිට්ඨිං අභිවදන්ති, තෙ අපරද්ධා විරද්ධා සුද්ධිමග්ගං, අකෙවලිනො ච තෙති එවං පුථුතිත්ථියා යස්මා වදන්තීති වුත්තං හොති. කස්මා පනෙවං වදන්තීති චෙ? සන්දිට්ඨිරාගෙන හි තෙභිරත්තා, යස්මා සකෙන දිට්ඨිරාගෙන තෙ අභිරත්තාති වුත්තං හොති.

තෙ සුද්ධිමග්ගන්ති තෙ අඤ්ඤතිත්ථියා අකිලිට්ඨමග්ගං. විසුද්ධිමග්ගන්ති නිද්දොසමග්ගං. පරිසුද්ධිමග්ගන්ති සුක්කමග්ගං. වොදාතමග්ගන්ති පණ්ඩරමග්ගං. පරියොදාතමග්ගන්ති පභාවන්තමග්ගං. විරද්ධාති වුත්තවිධිනා මග්ගෙන විරජ්ඣිත්වා ඨිතා. අපරද්ධාති අපරජ්ඣිත්වා ඨිතා. ඛලිතාති පරිහීනා. ගලිතාති තතො භට්ඨා. අඤ්ඤායාති අඤ්ඤාණෙන. අපරද්ධාති පරාජයමාපන්නා. අථ වා ‘‘ඤායාපරද්ධා’’තිපි පාඨො. ඤායෙන මග්ගෙන විරද්ධාති අත්ථො.

127. එවං අභිරත්තා ච – ඉධෙව සුද්ධින්ති ගාථා. තත්ථ සකායනෙති සකමග්ගෙ. දළ්හං වදානාති දළ්හවාදා.

ථිරවාදාති සන්නිට්ඨානවාදා. බලිකවාදාති බලවන්තවාදා. අවට්ඨිතවාදාති පතිට්ඨහිත්වා කථිතවාදා.

128. යෙ එවඤ්ච දළ්හවාදා, තෙසු යො කොචි තිත්ථියො සකායනෙ වාපි දළ්හං වදානො කමෙත්ථ බාලොති පරං දහෙය්ය, සඞ්ඛෙපතො තත්ථ සස්සතුච්ඡෙදසඞ්ඛාතෙ විත්ථාරතො නත්ථිකඉස්සරකාරකනියතිආදිභෙදෙ සකෙ අයනෙ ‘‘ඉදමෙව සච්ච’’න්ති දළ්හං වදානො කං පරං එත්ථ දිට්ඨිගතෙ ‘‘බාලො’’ති සහ ධම්මෙන පස්සෙය්ය, නනු සබ්බොපි තස්ස මතෙන පණ්ඩිතො එව සුප්පටිපන්නො එව ච. එවං සන්තෙ සයමෙව සො මෙධගමාවහෙය්ය, පරං වදං බාලමසුද්ධිධම්මං. සොපි පරං ‘‘බාලො ච අසුද්ධිධම්මො ච අය’’න්ති වදන්තො අත්තනාව කලහං ආවහෙය්ය. කස්මා? යස්මා සබ්බොපි තස්ස මතෙන පණ්ඩිතොයෙව සුප්පටිපන්නොයෙව ච.

129. එවං සබ්බථාපි විනිච්ඡයෙ ඨත්වා සයං පමාය, උද්ධං ස ලොකස්මිං විවාදමෙතීති දිට්ඨියා ඨත්වා සයඤ්ච සත්ථාරාදිං මිනිත්වා සො භිය්යො විවාදමෙතීති. එවං පන විනිච්ඡයෙසු ආදීනවං ඤත්වා අරියමග්ගෙන හිත්වාන සබ්බානි විනිච්ඡයානි, න මෙධගං කුබ්බති ජන්තු ලොකෙති අරහත්තනිකූටෙන දෙසනං නිට්ඨාපෙසි.

සයං පමායාති අත්තනා මිනිත්වා. පමිනිත්වාති පමාණං කත්වා. ‘‘පවිනෙත්වා’’තිපි පාඨො, තං න සුන්දරං. උද්ධං වාදෙන සද්ධින්ති අත්තනො උපරි කථෙන්තෙන සහ. දෙසනාපරියොසානෙ පුරාභෙදසුත්තෙ (මහානි. 83) වුත්තසදිසො එව අභිසමයො අහොසීති.

සද්ධම්මප්පජ්ජොතිකාය මහානිද්දෙසට්ඨකථාය

චූළබ්යූහසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.