📜

13. මහාබ්යූහසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා

130. තෙරසමෙ මහාබ්යූහසුත්තනිද්දෙසෙ යෙ කෙචිමෙ දිට්ඨිපරිබ්බසානාති ඉදම්පි ‘‘කිං නු ඛො ඉමෙ දිට්ඨිපරිබ්බසානා විඤ්ඤූනං සන්තිකා නින්දමෙව ලභන්ති, උදාහු පසංසම්පී’’ති උප්පන්නචිත්තානං එකච්චානං දෙවතානං තමත්ථං ආවිකාතුං පුරිමනයෙනෙව නිම්මිතබුද්ධෙන අත්තානං පුච්ඡාපෙත්වා වුත්තං. තත්ථ අන්වානයන්තීති අනු ආනයන්ති පුනප්පුනං ආහරන්ති.

නින්දමෙව අන්වෙන්තීති ගරහමෙව උපගච්ඡන්ති.

131. ඉදානි යස්මා තෙ ‘‘ඉදමෙව සච්ච’’න්ති වදන්තාපි දිට්ඨිගතිකවාදිනො කදාචි කත්ථචි පසංසම්පි ලභන්ති, යං එතං පසංසාසඞ්ඛාතං වාදඵලං, තං අප්පං, රාගාදීනං සමාය සමත්ථං න හොති, කො පන වාදො දුතියෙ නින්දාඵලෙ, තස්මා එතමත්ථං දස්සෙන්තො ඉමං තාව විස්සජ්ජනගාථං ආහ ‘‘අප්පඤ්හි එතං න අලං සමාය, දුවෙ විවාදස්ස ඵලානි බ්රූමී’’ති. තත්ථ දුවෙ විවාදස්ස ඵලානීති නින්දා ච පසංසා ච ජයපරාජයාදීනි වා තංසභාගානි. එතම්පි දිස්වාති ‘‘නින්දා අනිට්ඨා එව, පසංසා නාලං සමායා’’ති එතම්පි විවාදඵලෙ ආදීනවං දිස්වා. ඛෙමාභිපස්සං අවිවාදභූමින්ති අවිවාදභූමිං නිබ්බානං ඛෙමන්ති පස්සමානො.

අප්පකන්ති මන්දං. පරිත්තකන්ති ථොකං. ඔමකන්ති හෙට්ඨිමකං. ලාමකන්ති පාපකං. සමායාති රාගාදීනං සමනත්ථාය. උපසමායාති උපරූපරි සමනත්ථාය. වූපසමායාති සන්නිසීදාපනත්ථාය. නිබ්බානායාති අමතමහානිබ්බානත්ථාය. පටිනිස්සග්ගායාති මග්ගෙන කිලෙසානං නිස්සජ්ජනත්ථාය. පටිපස්සද්ධියාති ඵලෙන පටිපස්සද්ධානං අනුප්පජ්ජනත්ථාය නාලං.

132. එවඤ්හි අවිවාදමානො – යා කාචිමාති ගාථා. තත්ථ සම්මුතියොති දිට්ඨියො. පුථුජ්ජාති පුථුජ්ජනසම්භවා. සොඋපයං කිමෙය්යාති සො උපගන්තබ්බට්ඨෙන උපයං රූපාදීසු එකම්පි ධම්මං කිං උපෙය්ය, කෙන වා කාරණෙන උපෙය්ය. දිට්ඨෙ සුතෙ ඛන්තිමකුබ්බමානොති දිට්ඨසුතසුද්ධීසු පෙමං අකරොන්තො.

පුථුජ්ජනෙහි ජනිතාති පුථුජ්ජනෙහි උප්පාදිතා. සම්මුතියොති දිට්ඨියො. පුථු නානාජනෙහි ජනිතා වාති අනෙකවිධෙහි දිට්ඨිගතිකෙහි උප්පාදිතා වා. නෙතීති න එති. න උපෙතීති සමීපං න එති. න උපගච්ඡතීති නිවත්තති. නාභිනිවිසතීති පවිසිත්වා නප්පතිට්ඨති.

133. ඉතො බාහිරා පන – සීලුත්තමාති ගාථා තස්සත්ථො – සීලංයෙව ‘‘උත්තම’’න්ති මඤ්ඤමානා සීලුත්තමාති එකෙ භොන්තො සංයමමත්තෙන සුද්ධිං වදන්ති, හත්ථිවතාදිඤ්ච වතං සමාදාය උපට්ඨිතාසෙ. ඉධෙව දිට්ඨියං අස්ස සත්ථුනො සුද්ධිං භවූපනීතා භවජ්ඣොසිතා සමානා වදන්ති, අපි ච තෙ කුසලාවදානා ‘‘කුසලා මය’’න්ති එවංවාදා.

134. එවං සීලුත්තමෙසු ච තෙසු තථා පටිපන්නො යො කොචි – සචෙ චුතොති ගාථා. තස්සත්ථො – සචෙ තතො සීලවතතො පරවිච්ඡින්දනෙන වා අනභිසම්භුණන්තො වා චුතො හොති, සො තං සීලබ්බතකම්මං පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරාදිකම්මං වා විරාධයිත්වා වෙධතී. න කෙවලඤ්ච වෙධති , අපි ච ඛො තං සීලබ්බතසුද්ධිං පජප්පතී ච විප්පලපති ච පත්ථයතී ච. කිමිව? සත්ථාව හීනො පවසං ඝරම්හා, ඝරම්හා පවසන්තො සත්ථතො හීනො යථා තං ඝරං වා සත්ථං වා පත්ථයතීති.

පරවිච්ඡින්දනාය වාති පරෙන වාරියමානො වා. අනභිසම්භුණන්තො වාති තං පටිපත්තිං අසම්පාදෙන්තො වා.

අඤ්ඤාය අපරද්ධොති නිබ්බානෙන පරිහීනො මග්ගතො වා. තං වා සත්ථං අනුබන්ධතීති තං වා සත්ථං සබ්බත්ථ පච්ඡතො ගච්ඡති.

135. එවං පන සීලුත්තමානං පවෙධනකාරණං අරියසාවකො සීලබ්බතං වාපි පහාය සබ්බන්ති ගාථා. තත්ථ සාවජ්ජානවජ්ජන්ති සබ්බාකුසලං ලොකියකුසලඤ්ච. එතං සුද්ධිං අසුද්ධින්තිඅපත්ථයානොති පඤ්චකාමගුණාදිභෙදං සුද්ධිං අකුසලාදිභෙදං අසුද්ධිඤ්ච අපත්ථයමානො. විරතො චරෙති සුද්ධියා අසුද්ධියා ච විරතො චරෙය්ය. සන්ති මනුග්ගහායාති දිට්ඨිං අග්ගහෙත්වා.

කණ්හංකණ්හවිපාකන්ති අකුසලකම්මං අකුසලවිපාකදායකං. සුක්කං සුක්කවිපාකන්ති ලොකියකුසලං අත්තනා සදිසං සුක්කවිපාකදායකං.

නියාමාවක්කන්තින්ති මග්ගපවිසනං. සෙක්ඛාති සත්ත සෙක්ඛා. අග්ගධම්මන්ති උත්තමධම්මං, අරහත්තඵලං.

136. එවං ඉතො බාහිරකෙ සීලුත්තමෙ සංයමෙන විසුද්ධිවාදෙ තෙසඤ්ච විපාකං සීලබ්බතපහායිනො අරහතො ච පටිපත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි අඤ්ඤථාපි සුද්ධිවාදෙ බාහිරකෙ දස්සෙන්තො ‘‘තමූපනිස්සායා’’ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො – සන්තඤ්ඤෙපි සමණබ්රාහ්මණා, තෙ ජිගුච්ඡිතං අමරන්තපං වා දිට්ඨසුද්ධිආදීසු වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරං උපනිස්සායඅකිරියදිට්ඨියා වා උද්ධංසරා හුත්වා භවාභවෙසු අවීතතණ්හා සුද්ධි’මනුත්ථුනන්ති වදන්ති කථෙන්තීති.

තපොජිගුච්ඡවාදාති කායපීළනාදිතපෙන පාපහිරීයනවාදා. තපොජිගුච්ඡසාරාති තෙනෙව තපෙන හිරීයනසාරවන්තො. උද්ධංසරාවාදාති සංසාරෙන සුද්ධිං කථයන්තා.

137. එවං තෙසං අවීතතණ්හානං සුද්ධිං අනුත්ථුනන්තානං යොපි සුද්ධිප්පත්තමෙව අත්තානං මඤ්ඤෙය්ය, තස්සාපි අවීතතණ්හත්තා භවාභවෙසු තං තං වත්ථුං පත්ථයමානස්ස හි ජප්පිතානි පුනප්පුනං හොන්තියෙවාති අධිප්පායො. තණ්හා හි ආසෙවිතා තණ්හං වඩ්ඪයතෙව, න කෙවලඤ්ච ජප්පිතානි, පවෙධිතං වාපි පකප්පිතෙසු, තණ්හාදිට්ඨීහි චස්ස පකප්පිතෙසු වත්ථූසු පවෙධිතම්පි හොතීති වුත්තං හොති. භවාභවෙසු පන වීතතණ්හත්තා ආයතිං චුතූපපාතො ඉධ යස්ස නත්ථි, ස කෙන වෙධෙය්ය කුහිං ව ජප්පෙති අයමෙතිස්සා ගාථාය සම්බන්ධො.

ආගමනන්ති පුන ආගමනං. ගමනන්ති ඉතො අඤ්ඤත්ථ ගමනං . ගමනාගමනන්ති ඉතො ගන්ත්වා පුන නිවත්තනං. කාලන්ති මරණං. ගතීති ගමනවසෙන ගතියා ගන්තබ්බං.

138. යමාහු ධම්මන්ති පුච්ඡාගාථා.

139. ඉදානි යස්මා එකොපි එත්ථ වාදො සච්චො නත්ථි, කෙවලං දිට්ඨිමත්තකෙන හි තෙ වදන්ති, තස්මා තමත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘සකං හී’’ති ඉමං තාව විස්සජ්ජනගාථමාහ. තත්ථ සම්මුතින්ති දිට්ඨිං. අනොමන්ති අනූනං.

140. එවමෙතෙසු සකං ධම්මං පරිපුණ්ණං බ්රූවන්තෙසු අඤ්ඤස්ස ධම්මං පන හීනන්ති වදන්තෙසු යස්ස කස්සචි – පරස්ස චෙ වම්භයිතෙන හීනොති ගාථා. තස්සත්ථො – යදි පරස්ස නින්දිතකාරණා හීනො භවෙය්ය, න කොචි ධම්මෙසු විසෙසි අග්ගො භවෙය්ය. කිංකාරණා? පුථූ හි අඤ්ඤස්ස වදන්ති ධම්මං නිහීනතො සබ්බෙව තෙ සම්හි දළ්හං වදානාසකධම්මෙ දළ්හවාදා එව.

වම්භයිතකාරණාති ධංසිතකාරණා. ගරහිතකාරණාති ලාමකකතකාරණා. උපවදිතකාරණාති අක්කොසිතකාරණා. සකායනන්ති සකමග්ගං.

141. කිඤ්ච භිය්යො – සද්ධම්මපූජාති ගාථා. තස්සත්ථො – තෙ ච තිත්ථියා යථා පසංසන්ති සකායනානි, සද්ධම්මපූජාපි නෙසං තථෙව වත්තති. තෙ හි අතිවිය සත්ථාරාදීනි සත්තරොන්ති. තත්ථ යදි තෙ පමාණා සියුං, එවං සන්තෙ සබ්බෙව වාදා තථියා භවෙය්යුං. කිංකාරණා ? සුද්ධී හි නෙසං පච්චත්තමෙව. න සා අඤ්ඤත්ථ සිජ්ඣති, නාපි පරමත්ථතො. අත්තනි දිට්ඨිගාහමත්තමෙව හි තං තෙසං පරපච්චයනෙය්යබුද්ධීනං. පච්චත්තමෙවාති පාටෙක්කමෙව.

142. යො පන විපරීතතො බාහිතපාපත්තා බ්රාහ්මණො, තස්ස න බ්රාහ්මණස්ස පරනෙය්යමත්ථීති ගාථා. තස්සත්ථො – බ්රාහ්මණස්ස හි ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’තිආදිනා නයෙන සුදිට්ඨත්තා පරෙන නෙතබ්බං ඤාණං නත්ථි. දිට්ඨිධම්මෙසු ‘‘ඉදමෙව සච්ච’’න්ති නිච්ඡිනිත්වා සුමග්ගහීතම්පි නත්ථි. තංකාරණා සො දිට්ඨිකලහානි අතික්කන්තො, න හි සො සෙට්ඨතො පස්සති ධම්මමඤ්ඤං අඤ්ඤත්ර සතිපට්ඨානාදීහි.

න පරනෙය්යොති පරෙන නෙතබ්බො ජානාපෙතබ්බො න හොති. න පරපත්තියො න පරපච්චයොති පරෙසං පච්චෙතබ්බො න හොති. න පරපටිබද්ධගූති පරෙසං පටිබද්ධගමනො න හොති.

143. ජානාමීති ගාථාය සම්බන්ධො අත්ථො ච – එවං තාව පරමත්ථබ්රාහ්මණො න හි සෙට්ඨතො පස්සති ධම්මමඤ්ඤං, අඤ්ඤෙ පන තිත්ථියා පරචිත්තඤාණාදීහි ජානන්තාපි පස්සන්තාපි ‘‘ජානාමි පස්සාමි තථෙව එත’’න්ති එවං වදන්තාපි ච දිට්ඨියා සුද්ධිං පච්චෙන්ති. කස්මා? යස්මා තෙසු එකොපි අදක්ඛි චෙ අද්දස චෙපි තෙන පරචිත්තඤාණාදිනා යථාභූතමත්ථං, කිඤ්හි තුමස්ස තෙන තස්ස තෙන දස්සනෙන කිං කතං, කිං දුක්ඛපරිඤ්ඤා සාධිතා, උදාහු සමුදයප්පහානාදීනං අඤ්ඤතරං, යතො සබ්බථාපි අතික්කමිත්වා අරියමග්ගං තෙ තිත්ථියා අඤ්ඤෙනෙව වදන්ති සුද්ධිං, අතික්කමිත්වා වා තෙ තිත්ථියෙ බුද්ධාදයො අඤ්ඤෙනෙව වදන්ති සුද්ධින්ති.

144. පස්සං නරොති ගාථාය සම්බන්ධො අත්ථො ච – කිඤ්ච භිය්යො? ය්වායං පරචිත්තඤාණාදීහි අද්දක්ඛි, සො පස්සං නරො දක්ඛති නාමරූපං, න තතො පරං, දිස්වාන වා ඤස්සති තානිමෙව නාමරූපානි නිච්චතො සුඛතො වා, න අඤ්ඤථා; සො එවං පස්සන්තො කාමං බහුං පස්සතු අප්පකං වා නාමරූපං නිච්චතො සුඛතො ච අථස්ස එවරූපෙන දස්සනෙන න හි තෙන සුද්ධිං කුසලා වදන්ති.

145. නිවිස්සවාදීති ගාථාය සම්බන්ධො අත්ථො ච – තෙන ච දස්සනෙන සුද්ධියා අසතියාපි යො ‘‘ජානාමි පස්සාමි තථෙව එත’’න්ති එවං නිවිස්සවාදී, එතං වා දස්සනං පටිච්ච දිට්ඨියා සුද්ධිං පච්චෙන්තො ‘‘ඉදමෙව සච්ච’’න්ති එවං නිවිස්සවාදී, සො සුබ්බිනයො න හොති තං තථා පකප්පිතං අභිසඞ්ඛතං දිට්ඨිං පුරක්ඛරානො. සො හි යං සත්ථාරාදිං නිස්සිතො, තත්ථෙව සුභං වදානො සුද්ධිං වදො, ‘‘පරිසුද්ධිවාදො පරිසුද්ධිදස්සනො වා අහ’’න්ති අත්තානං මඤ්ඤමානො තත්ථ තථද්දසා සො, තත්ථ සකාය දිට්ඨියා අවිපරීතමෙව සො අද්දස. යථා සා දිට්ඨි පවත්තති, තථෙව තං අද්දස, න අඤ්ඤථා පස්සිතුං ඉච්ඡතීති අධිප්පායො.

නිවිස්සවාදීති පතිට්ඨහිත්වා කථෙන්තො. දුබ්බිනයොති විනෙතුං දුක්ඛො. දුප්පඤ්ඤාපයොති ඤාපෙතුං චිත්තෙන ලබ්භාපෙතුං දුක්ඛො. දුන්නිජ්ඣාපයොති චිත්තෙන වීමංසිත්වා ගහණත්ථං පුනප්පුනං නිජ්ඣාපයිතුං දුක්ඛො. දුප්පෙක්ඛාපයොති ඉක්ඛාපයිතුං දුක්ඛො. දුප්පසාදයොති චිත්තෙ පසාදං උප්පාදෙතුං දුක්ඛො.

අප්පස්සීති ඤාණෙන පටිවෙධං පාපුණි. පටිවිජ්ඣීති චිත්තෙන අවබොධං පාපුණි.

146. එවං පකප්පිතං දිට්ඨිං පුරක්ඛරානෙසු තිත්ථියෙසු – න බ්රාහ්මණො කප්පමුපෙති සඞ්ඛාති ගාථා. තත්ථ සඞ්ඛාති සඞ්ඛාය, ජානිත්වාති අත්ථො. නපි ඤාණබන්ධූති සමාපත්තිඤාණාදිනා අකතතණ්හාදිට්ඨිබන්ධු. තත්ථ විග්ගහො – නාපි අස්ස ඤාණෙන කතො බන්ධු අත්ථීති නපි ඤාණබන්ධු. සම්මුතියොති දිට්ඨිසම්මුතියො. පුථුජ්ජාති පුථුජ්ජනසම්භවා. උග්ගහණන්ති මඤ්ඤෙති උග්ගහණන්ති අඤ්ඤෙ, අඤ්ඤෙ තා සම්මුතියො උග්ගණ්හන්තීති වුත්තං හොති.

උපෙක්ඛතීති උපපත්තිතො අපක්ඛපතිතො හුත්වා පස්සති.

147. කිඤ්ච භිය්යො – විස්සජ්ජ ගන්ථානීති ගාථා. තත්ථ අනුග්ගහොති උග්ගහණවිරහිතො, සොපි නාස්ස උග්ගහොති අනුග්ගහො. න වා උග්ගණ්හාතීති අනුග්ගහො.

ගන්ථෙ වොස්සජ්ජිත්වාති අභිජ්ඣාදිකෙ ගන්ථෙ චජිත්වා. විස්සජ්ජාති පුන අනාදියනවසෙන ජහිත්වා. ගධිතෙති ඝටිතෙ. ගන්ථිතෙති සුත්තෙන සඞ්ගහිතෙ විය ගන්ථිතෙ. බන්ධෙති සුට්ඨු බන්ධෙ. විබන්ධෙති විවිධා බන්ධෙ. පලිබුද්ධෙති සමන්තතො බන්ධනෙන බන්ධෙ. බන්ධනෙති කිලෙසබන්ධනෙ. ඵොටයිත්වාති පප්ඵොටෙත්වා. සච්චං විස්සජ්ජං කරොන්තීති විසඞ්ඛරිත්වා අපරිභොගං කරොන්ති. විකොපෙන්තීති චුණ්ණවිචුණ්ණං කරොන්ති.

148. කිඤ්ච භිය්යො – සො එවරූපො – පුබ්බාසවෙති ගාථා. තත්ථ පුබ්බාසවෙති අතීතරූපාදීනි ආරබ්භ උප්පජ්ජනධම්මකිලෙසෙ . නවෙති පච්චුප්පන්නරූපාදීනි ආරබ්භ උප්පජ්ජනධම්මෙ. න ඡන්දගූති ඡන්දාදිවසෙන න ගච්ඡති. අනත්තගරහීති කතාකතවසෙන අත්තානං අගරහන්තො.

149. එවං අනත්තගරහී ච – ස සබ්බධම්මෙසූති ගාථා. තත්ථ සබ්බධම්මෙසූති ද්වාසට්ඨිදිට්ඨිධම්මෙසු ‘‘යං කිඤ්චි දිට්ඨං වා’’ති එවංපභෙදෙසු. පන්නභාරොති පතිතභාරො. න කප්පෙතීති න කප්පියො, දුවිධම්පි කප්පං න කරොතීති අත්ථො. නූපරතොති පුථුජ්ජනකල්යාණකසෙක්ඛා විය උපරතිසමඞ්ගීපි නො හොති. න පත්ථියොති නිත්තණ්හො. තණ්හා හි පත්ථයතීති පත්ථියා, නාස්ස පත්ථියාති න පත්ථියො. ඉතො පරඤ්ච හෙට්ඨා ච තත්ථ තත්ථ වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙව. එවං අරහත්තනිකූටෙනෙව දෙසනං නිට්ඨාපෙසි, දෙසනාපරියොසානෙ පුරාභෙදසුත්තෙ (මහානි. 83) වුත්තසදිසො එව අභිසමයො අහොසීති.

සද්ධම්මප්පජ්ජොතිකාය මහානිද්දෙසට්ඨකථාය

මහාබ්යූහසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.