📜

15. අත්තදණ්ඩසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා

170. පන්නරසමෙ අත්තදණ්ඩසුත්තනිද්දෙසෙ අත්තදණ්ඩා භයං ජාතන්ති පඨමගාථාය අත්ථො – යං ලොකස්ස දිට්ඨධම්මිකං වා සම්පරායිකං වා භයං ජාතං, තං සබ්බං අත්තදණ්ඩා භයං ජාතං අත්තනො දුච්චරිතකාරණා ජාතං, එවං සන්තෙපි ජනං පස්සථ මෙධගං, ඉමං සාකියාදිජනං පස්සථ අඤ්ඤමඤ්ඤං මෙධගං හිංසකං බාධකන්ති. එවං තං පටිවිරුද්ධං විප්පටිපන්නං ජනං පරිභාසිත්වා අත්තනො සම්මා පටිපත්තිදස්සනෙන තස්ස සංවෙගං ජනෙතුං ආහ ‘‘සංවෙගං කිත්තයිස්සාමි, යථා සංවිජිතං මයා’’ති. පුබ්බෙ බොධිසත්තෙනෙව සතාති අධිප්පායො.

තයොති ගණනපරිච්ඡෙදො. දණ්ඩාති දුච්චරිතා. කායදණ්ඩොති කායදුච්චරිතං. වචීදණ්ඩාදීසුපි එසෙව නයො. තිවිධං කායදුච්චරිතන්ති පාණාතිපාතාදිකායතො පවත්තං දුට්ඨුං චරිතං, කිලෙසපූතිකත්තා වා දුට්ඨු චරිතන්ති ලද්ධනාමං තිවිධං දුච්චරිතං කායදුච්චරිතං. චතුබ්බිධන්ති මුසාවාදාදිචතුබ්බිධං. තිවිධන්ති අභිජ්ඣාදිතිවිධං. දිට්ඨධම්මිකන්ති දිට්ඨෙව ධම්මෙ ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ පටිසංවෙදනීයං. සම්පරායිකන්ති අනාගතෙ අත්තභාවෙ පටිසංවෙදනීයං. ආගුචාරීති පාපකාරී අපරාධකාරී. තමෙනං රාජා පරිභාසතීති පාපකාරිං රාජා පරිභාසති, භයං උප්පාදෙති. දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙතීති කායිකං දුක්ඛං චෙතසිකං දොමනස්සං වින්දති. එතං භයං දුක්ඛං දොමනස්සන්ති එවරූපං භයඤ්ච දුක්ඛඤ්ච දොමනස්සඤ්ච. කුතො තස්සාති තස්ස චොරස්ස කුතො උප්පන්නං. අත්තදණ්ඩතො ජාතන්ති අත්තනා කතදුච්චරිතතො උප්පන්නං.

අන්තමසොති හෙට්ඨිමතො. සවචනීයම්පි කරොති ‘‘නතෙ ලබ්භා ඉතො පක්කමිතු’’න්ති ඉතො ඉමම්හා ගාමාදිනා ගන්තුං න ලබ්භා. න සක්කා බහි නික්ඛමිතුන්ති පලිබොධං සඞ්ගං කරොති. ධනජානිපච්චයාපීති ධනපරිහානිකාරණාපි. රාජා තස්ස විවිධා කම්මකාරණා කාරාපෙති. කසාහිපි තාළෙතීති කසාදණ්ඩකෙහි පොථෙති. වෙත්තෙහිපි තාළෙතීති සකණ්ටකවෙත්තලතාහි පොථෙති. අඩ්ඪදණ්ඩකෙහීතිආදයො හෙට්ඨා වුත්තනයායෙව. සුනඛෙහිපිඛාදාපෙතීති කතිපයානි දිවසානි ආහාරෙ අදත්වා ඡාතසුනඛෙහි ඛාදාපෙති. තෙ මුහුත්තෙන අට්ඨිකසඞ්ඛලිකමෙව කරොති. සූලෙ උත්තාසෙතීති සූලං ආරොපෙති. රාජා ඉමෙසං චතුන්නං දණ්ඩානං ඉස්සරොති ඉමාසං චතුන්නං ආණානං කාතුං රාජා සමත්ථො.

සකෙන කම්මෙනාති සයංකතෙන කම්මෙන. තමෙනං නිරයපාලාති එත්ථ එකච්චෙ ථෙරා ‘‘නිරයපාලා නාම නත්ථි, යන්තරූපං විය කම්මමෙව කාරණං කාරෙතී’’ති වදන්ති. තෙසං තං ‘‘අත්ථි නිරයෙසු නිරයපාලාති, ආමන්තා. අත්ථි ච කාරණිකා’’තිආදිනා නයෙන අභිධම්මෙ (කථා. 866 ආදයො) පටිසෙධිතමෙව. යථා හි මනුස්සලොකෙ කම්මකාරණකාරකා අත්ථි, එවමෙව නිරයෙසු නිරයපාලා අත්ථීති. තත්තං අයොඛිලන්ති තිගාවුතං අත්තභාවං සම්පජ්ජලිතාය ලොහපථවියා උත්තානකං නිපජ්ජාපෙත්වා දක්ඛිණහත්ථෙ තාලප්පමාණං අයසූලං පවෙසෙන්ති, තථා වාමහත්ථාදීසු. යථා ච උත්තානකං නිපජ්ජාපෙත්වා එවං උරෙනපි වාමපස්සෙනපි දක්ඛිණපස්සෙනපි නිපජ්ජාපෙත්වා තං කම්මකාරණං කරොන්තියෙව.

සංවෙසෙත්වාති ජලිතාය ලොහපථවියා තිගාවුතං අත්තභාවං නිපජ්ජාපෙත්වා. කුඨාරීහීති මහතීහි ගෙහච්ඡාදනස්ස එකපක්ඛමත්තාහි කුඨාරීහි තච්ඡෙන්ති, ලොහිතං නදී හුත්වා සන්දති, ලොහපථවිතො ජාලා උට්ඨහිත්වා තච්ඡිතට්ඨානං ගණ්හාති, මහාදුක්ඛං උප්පජ්ජති, තච්ඡන්තා පන සුත්තාහතං කරිත්වා දාරු විය අට්ඨංසම්පි ඡළංසම්පි කරොන්ති. වාසීහීති මහාසුප්පපමාණාහි වාසීහි. රථෙ යොජෙත්වාති සද්ධිං යුගයොත්තඋපක්ඛරචක්කකුබ්බරපාජනෙහි සබ්බතො පජ්ජලිතෙ රථෙ යොජෙත්වා. මහන්තන්ති මහාකූටාගාරප්පමාණං. ආරොපෙන්තීති සම්පජ්ජලිතෙහි අයමුග්ගරෙහි පොථෙන්තා ආරොපෙන්ති. සකිම්පි උද්ධන්ති සුපක්කුත්ථිතාය උක්ඛලියා පක්ඛිත්තතණ්ඩුලං විය උද්ධං අධො තිරියඤ්ච ගච්ඡති. මහානිරයෙති අවීචිමහානිරයම්හි.

චතුක්කණ්ණොති චතුරස්සමඤ්ජූසාසදිසො. විභත්තොති චතුද්වාරවසෙන විභත්තො. භාගසො මිතොති ද්වාරවීථීනං වසෙන භාගෙ ඨපෙත්වා ඨපෙත්වා විභත්තො. පරියන්තොති පරික්ඛිත්තො. අයසාති උපරි නවයොජනිකෙන අයපත්තෙන ඡාදිතො. සමන්තා යොජනසතං ඵරිත්වා තිට්ඨතීති එවං ඵරිත්වා තිට්ඨති, යථා සමන්තා යොජනසතෙ ඨත්වා ඔලොකෙන්තස්ස අක්ඛීනි යමකගොළකා විය නික්ඛමන්ති. කදරියාතපනාති සබ්බෙපි තෙ උස්සදෙහි සද්ධිං අට්ඨ මහානිරයා කදරියා නිච්චං තපන්තීති කදරියාතපනා. බලවදුක්ඛතාය ඝොරා. කප්පට්ඨිකානං අච්චීනං අත්ථිතාය අච්චිමන්තො. ආසාදෙතුං ඝට්ටෙතුං දුක්කරතාය දුරාසදා. දිට්ඨමත්තා වා සුතමත්තා වා ලොමානි හංසෙන්තීති ලොමහංසනරූපා. භීසනතාය භිස්මා. භයජනනතාය පටිභයා. සුඛාභාවෙන දුඛා.

පුරත්ථිමායභිත්තියාතිආදිගාථානං එවං අවීචිනිරයොති පරියන්තං කත්වා අයං සඞ්ඛෙපත්ථො – අග්ගිජාලානං වා පන සත්තානං වා තෙසං දුක්ඛස්ස වා වීචි අන්තරං නත්ථි එත්ථාති අවීචි. තත්ර හි පුරත්ථිමාදීහි භිත්තීහි ජාලාරාසි උට්ඨහිත්වා පාපකම්මිනො පුග්ගලෙ ඣාපෙන්තො පච්ඡිමාදීසු භිත්තීසු පටිහඤ්ඤති පහරති, තා ච භිත්තියො විනිවිජ්ඣිත්වා පරතො යොජනසතං ගණ්හාති, හෙට්ඨා උට්ඨිතා උපරි පටිහඤ්ඤති, උපරි උට්ඨිතා හෙට්ඨා පටිහඤ්ඤති. එවං තාවෙත්ථ ජාලානං වීචි නාම නත්ථි. තස්ස පන අන්තො යොජනසතට්ඨානං ඛීරවල්ලිපිට්ඨස්ස පූරිතනාළි විය සත්තෙහි නිරන්තරං පූරිතං චතූහි ඉරියාපථෙහි පච්චන්තානං සත්තානං පමාණං නත්ථි, න ච අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්ති, සකසකට්ඨානෙයෙව පච්චන්ති. එවමෙත්ථ සත්තානං වීචි නාම නත්ථි. යථා පන ජිව්හග්ගෙ ඡ මධුබින්දූනි සත්තමස්ස තම්බලොහබින්දුනො අනුදහනබලවතාය අබ්බොහාරිකානි හොන්ති, තථා තත්ථ අනුදහනබලවතාය සෙසා ඡ අකුසලවිපාකුපෙක්ඛා අබ්බොහාරිකා හොන්ති, දුක්ඛමෙව නිරන්තරං පඤ්ඤායති. එවමෙත්ථ දුක්ඛස්ස වීචි නාම නත්ථි. නිරස්සාදට්ඨෙන නිරයො.

තත්ථ සත්තා මහාලුද්දාති තස්මිං නිබ්බත්තා සත්තා මහන්තා ලුද්දා. මහාකිබ්බිසකාරිනොති මහන්තදාරුණකම්මකාරිනො. අච්චන්තපාපකම්මන්තාති එකංසෙන පාපකම්මිනො. පච්චන්ති න ච මිය්යරෙති ඡන්නං ජාලානමන්තරෙ පච්චන්ති, න ච මිය්යන්ති. ජාතවෙදසමො කායොති තෙසං සරීරං අග්ගිසදිසං. තෙසං නිරයවාසිනන්ති තෙසං පාපකම්මානං නිරයවාසීනං. පස්ස කම්මානං දළ්හත්තන්ති පාපකම්මානං ථිරභාවං ඔලොකෙහි. න භස්මා හොති නපී මසීති ඡාරිකාපි න හොති අඞ්ගාරොපි. පුරත්ථිමෙනාති යදා තං ද්වාරං අපාරුතං හොති, අථ තදභිමුඛා ධාවන්ති, තෙසං තත්ථ ඡවිආදීනි ඣායන්ති. ද්වාරසමීපං පත්තානඤ්ච තෙසං තං පීධීයති, පච්ඡිමං අපාරුතං විය ඛායති. එස නයො සබ්බත්ථ. අභිනික්ඛමිතාසා තෙති නිරයා නික්ඛමිතුං ආසා එතෙසන්ති නික්ඛමිතාසා. මොක්ඛගවෙසිනොති මුඤ්චනුපායං එසන්තා ගවෙසන්තාපි. න තෙ තතො නික්ඛමිතුං, ලභන්ති කම්මපච්චයාති තෙ සත්තා නිරයතො නික්ඛමනද්වාරං පාපකම්මපච්චයා නාධිගච්ඡන්ති. තෙසඤ්ච පාපකම්මන්තං, අවිපක්කං කතං බහුන්ති තෙසඤ්ච සත්තානං ලාමකං දාරුණකම්මං අවිපාකං බහුවිධං නානප්පකාරං අදින්නවිපාකං කතං උපචිතං අත්ථි.

සංවෙගන්ති විනිලනං. උබ්බෙගන්ති ඨිතට්ඨානතො ගමනං. උත්රාසන්ති උබ්බෙජනං අසන්නිට්ඨානං. භයන්ති චිත්තුත්රාසනං. පීළනන්ති ඝට්ටනං. ඝට්ටනන්ති පීළාකරණං. උපද්දවන්ති ඊතිං. උපසග්ගන්ති රුන්ධනං.

171. ඉදානි යථානෙන සංවිජිතං, තං පකාරං දස්සෙන්තො ‘‘ඵන්දමාන’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ ඵන්දමානන්ති තණ්හාදිට්ඨීහි කම්පමානං. අප්පොදකෙති අප්පෙ උදකෙ. අඤ්ඤමඤ්ඤෙහි බ්යාරුද්ධෙදිස්වාති නානාසත්තෙ ච අඤ්ඤමඤ්ඤෙහි සද්ධිං විරුද්ධෙ දිස්වා. මං භයමාවිසීති මං භයං පවිට්ඨං.

කිලෙසඵන්දනාය ඵන්දමානන්ති රාගාදිකිලෙසචලනාය චලමානං. පයොගොති කායවචීමනොපයොගො.

විරුද්ධාති විරොධමාපන්නා. පටිවිරුද්ධාති පටිමුඛං හුත්වා විරොධමාපන්නා, සුට්ඨු විරුද්ධා වා. ආහතාති කොධෙන ආහතා පහතා. පච්චාහතාති පටිමල්ලා හුත්වා ආහතා. ආඝාතිතාති ඝට්ටිතා. පච්චාඝාතිතාති විසෙසෙන ඝට්ටිතා. පාණීහිපි උපක්කමන්තීති හත්ථෙහිපි පහරන්ති.

172. සමන්තමසාරො ලොකොති නිරයං ආදිං කත්වා සමන්තතො ලොකො අසාරො නිච්චසාරාදිරහිතො. දිසා සබ්බා සමෙරිතාති සබ්බා දිසා අනිච්චතාය කම්පිතා. ඉච්ඡං භවනමත්තනොති අත්තනො තාණං ඉච්ඡන්තො. නාද්දසාසිං අනොසිතන්ති කිඤ්චි ඨානං ජරාදීහි අනජ්ඣාවුට්ඨං නාද්දක්ඛින්ති.

අසාරොති න සාරො, සාරවිරහිතො වා. නිස්සාරොති සබ්බෙන සබ්බං සාරවිරහිතො. සාරාපගතොති සාරතො අපගතො. නිච්චසාරසාරෙන වාති සතතසාරසඞ්ඛාතෙන සාරෙන වා. උපරිපදද්වයෙපි එසෙව නයො. යෙ පුරත්ථිමාය දිසාය සඞ්ඛාරාති යෙ පුරත්ථිමාය දිසාය පච්චයෙහි සඞ්ගම්ම සමාගම්ම කතා සඞ්ඛාරා. තෙපි එරිතාති තෙපි සඞ්ඛාරා කම්පිතා. සමෙරිතාති සම්මා කම්පිතා. චලිතාති චලනං ගතා. ඝට්ටිතාති උදයබ්බයෙන පීළිතා. අනිච්චතායාති හුත්වා අභාවතාය. ජාතියා අනුගතාති නිබ්බත්තියා අනුපවිට්ඨා. ජරාය අනුසටාති පරිපක්කතාය අනුපත්ථටා. බ්යාධිනා අභිභූතාති චාතුවිසමෙන උප්පන්නබ්යාධිනා අජ්ඣොත්ථටා. මරණෙන අබ්භාහතාති මච්චුනා අභිආහතා පහතා. අතාණාති රක්ඛවිරහිතා. අලෙණාති ලෙණවිරහිතා. අසරණාති නත්ථි එතෙසං සරණන්ති අසරණා. අසරණීභූතාති සයං සරණකිච්චං න කරොන්තීති අසරණීභූතා.

අත්තනො භවනන්ති නිද්දෙසපදස්ස උද්දෙසපදං. තාණන්ති පාලනං. ලෙණන්ති ලෙණට්ඨානං. සරණන්ති දුක්ඛනාසනං. ගතින්ති පතිට්ඨං. පරායනන්ති පරං අයනං. අජ්ඣොසිතංයෙවඅද්දසන්ති ජරාදීහි මද්දිතංයෙව අද්දක්ඛිං. සබ්බං යොබ්බඤ්ඤන්ති යොබ්බනභාවො යොබ්බඤ්ඤං, සචෙතනානං සබ්බං යොබ්බඤ්ඤං. ජරාය ඔසිතන්ති පරිපාකාය ජරාය අවසිතං මද්දිතං. එවං සබ්බත්ථ.

173. ඔසානෙ ත්වෙව බ්යාරුද්ධෙ, දිස්වා මෙ අරතී අහූති යොබ්බඤ්ඤාදීනං ඔසානෙයෙව අන්තගමකෙ එව විනාසකෙ එව ජරාදීහි බ්යාරුද්ධෙ ආහතචිත්තෙ සත්තෙ දිස්වා අරති මෙ අහොසි. අථෙත්ථ සල්ලන්ති අථ එතෙසු සත්තෙසු රාගාදිසල්ලං. හදයස්සිතන්ති චිත්තනිස්සිතං.

යොබ්බඤ්ඤං ජරා ඔසාපෙතීති ජරා අත්ථඞ්ගමෙති විනාසෙති. එවං සබ්බත්ථ.

174. ‘‘කථං ආනුභාවං සල්ල’’න්ති චෙ? යෙන සල්ලෙන ඔතිණ්ණොති ගාථා. තත්ථ දිසා සබ්බා විධාවතීති සබ්බා දුච්චරිතදිසාපි පුරත්ථිමාදිදිසාපි විදිසාපි ධාවති. තමෙව සල්ලමබ්බුය්හ, න ධාවති න සීදතීති තමෙව සල්ලං උද්ධරිත්වා තා ච දිසා න ධාවති, චතුරොඝෙ ච න සීදති.

අඤ්ඤාණන්තිආදීසු ඤාණදස්සනපටිපක්ඛතො අඤ්ඤාණං අදස්සනං. අභිමුඛො හුත්වා ධම්මෙන න සමෙති න සමාගච්ඡතීති අනභිසමයො. අනුරූපතො ධම්මෙ බුජ්ඣතීති අනුබොධො. තප්පටිපක්ඛතාය අනනුබොධො. අනිච්චාදීහි සද්ධිං යොජෙත්වා න බුජ්ඣතීති අසම්බොධො. අසන්තං අසමඤ්ච බුජ්ඣතීතිපි අසම්බොධො. චතුසච්චධම්මං න පටිවිජ්ඣතීති අප්පටිවෙධො. රූපාදීසු එකධම්මම්පි අනිච්චාදිසාමඤ්ඤතො න සඞ්ගණ්හාතීති අසඞ්ගාහණා. තමෙව ධම්මං න පරියොගාහතීති අපරියොගාහණා. න සමං පෙක්ඛතීති අසමපෙක්ඛනා. ධම්මානං සභාවං පති න අපෙක්ඛතීති අපච්චවෙක්ඛණා.

කුසලාකුසලකම්මෙසු විපරීතවුත්තියා සභාවගහණාභාවෙන වා එකම්පි කම්මං එතස්ස පච්චක්ඛං නත්ථි, සයං වා කස්සචි ධම්මස්ස පච්චක්ඛකරණං නාම න හොතීති අපච්චක්ඛකම්මං. යං එතස්මිං අනුප්පජ්ජමානෙ චිත්තසන්තානං මෙජ්ඣං භවෙය්ය සුචි වොදානං, තං දුට්ඨුං මෙජ්ඣං ඉමිනාති දුම්මෙජ්ඣං. බාලානං භාවො බාල්යං. මුය්හතීති මොහො. බලවතරො මොහො පමොහො. සමන්තතො මුය්හතීති සම්මොහො. විජ්ජාය පටිපක්ඛභාවතො න විජ්ජාති අවිජ්ජා. ඔඝයොගත්ථො වුත්තොයෙව. ථාමගතට්ඨෙන අනුසෙතීති අනුසයො. චිත්තං පරියුට්ඨාති අභිභවතීති පරියුට්ඨානං. හිතග්ගහණාභාවෙන හිතාභිමුඛං ගන්තුං න සක්කොති අඤ්ඤදත්ථු ලඞ්ගතියෙවාති ලඞ්ගී, ඛඤ්ජතීති අත්ථො. දුරුග්ඝාටනට්ඨෙන වා ලඞ්ගී. යථා හි මහාපලිඝසඞ්ඛාතා ලඞ්ගී දුරුග්ඝාටා හොති, එවමයම්පි ලඞ්ගී වියාති ලඞ්ගී. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

යාඑවරූපා කඞ්ඛාති එත්ථ කඞ්ඛනවසෙන කඞ්ඛා. කඞ්ඛං ආනයතීති කඞ්ඛායනා. පුරිමකඞ්ඛා හි උත්තරකඞ්ඛං ආනයති නාම. ආකාරවසෙන වා එතං වුත්තං. කඞ්ඛාසමඞ්ගිචිත්තං කඞ්ඛාය ආයිතත්තා කඞ්ඛායිතං නාම. තස්ස භාවො කඞ්ඛායිතත්තං. විමතීති විගතා මති විමති. විචිකිච්ඡාති විගතා චිකිච්ඡා විචිකිච්ඡා, සභාවං වා විචිනන්තො කිච්ඡති කිලමති එතායාති විචිකිච්ඡා. සා සංසයලක්ඛණා, කම්පනරසා, අනිච්ඡයපච්චුපට්ඨානා, අනෙකංසග්ගාහපච්චුපට්ඨානා වා, අයොනිසොමනසිකාරපදට්ඨානා, පටිපත්තියා අන්තරායකරාති දට්ඨබ්බා.

කම්පනට්ඨෙන ද්විධා එළයතීති ද්වෙළ්හකං. පටිපත්තිනිවාරණෙන ද්විධාපථො වියාති ද්වෙධාපථො. ‘‘නිච්චං වා ඉදං අනිච්චං වා’’තිආදිපවත්තියා එකස්මිං ආකාරෙ සණ්ඨාතුං අසමත්ථතාය සමන්තතො සෙතීති සංසයො. එකංසං ගහෙතුං අසමත්ථතාය න එකංසග්ගාහොති අනෙකංසග්ගාහො. නිච්ඡෙතුං අසක්කොන්තී ආරම්මණතො ඔසක්කතීති ආසප්පනා. ඔගාහිතුං අසක්කොන්තී පරිසමන්තතො සප්පතීති පරිසප්පනා. පරියොගාහිතුං අසමත්ථතාය අපරියොගාහණා. නිච්ඡයවසෙන ආරම්මණෙ පවත්තිතුං අසමත්ථතාය ඡම්භිතත්තං චිත්තස්ස, ථද්ධභාවොති අත්ථො. විචිකිච්ඡා හි උප්පජ්ජිත්වා චිත්තං ථද්ධං කරොති, යස්මා පන සා උප්පජ්ජමානා ආරම්මණං ගහෙත්වා මනං විලිඛන්තී විය, තස්මා මනොවිලෙඛොති වුත්තා.

විද්ධොති සල්ලෙන ලද්ධප්පහාරො. ඵුට්ඨොති ඝට්ටිතො. පරෙතොති පීළිතො. ධාවතීති පුරතො ගච්ඡති. විධාවතීති අනෙකවිධෙන ගච්ඡති. සන්ධාවතීති වෙගෙන ධාවති. සංසරතීති ඉතො චිතො ච චරති.

අචෙලකොති නිච්චොලො, නග්ගොති අත්ථො. මුත්තාචාරොති විසට්ඨාචාරො, උච්චාරකම්මාදීසු ලොකියකුලපුත්තාචාරෙන විරහිතො ඨිතකොව උච්චාරං කරොති, පස්සාවං කරොති, ඛාදති භුඤ්ජති. හත්ථාපලෙඛනොති හත්ථෙ පිණ්ඩම්හි ඨිතෙ ජිව්හාය හත්ථං අපලිඛති, උච්චාරං වා කත්වා හත්ථම්හියෙව දණ්ඩකසඤ්ඤී හුත්වා හත්ථෙන අපලිඛති. තෙ කිර දණ්ඩකං ‘‘සත්තො’’ති පඤ්ඤපෙන්ති. භික්ඛාගහණත්ථං ‘‘එහි භදන්තෙ’’ති වුත්තො න එතීති න එහිභදන්තිකො. තෙන හි ‘‘තිට්ඨ භදන්තෙ’’ති වුත්තොපි න තිට්ඨතීති න තිට්ඨභදන්තිකො. තදුභයම්පි කිර සො ‘‘එතස්ස වචනං කතං භවිස්සතී’’ති න කරොති.

අභිහටන්ති පුරෙතරං ගහෙත්වා ආහටං භික්ඛං. උද්දිස්සකතන්ති ‘‘ඉදං තුම්හෙ උද්දිස්ස කත’’න්ති එවං ආරොචිතං භික්ඛං. න නිමන්තනන්ති ‘‘අසුකං නාම කුලං වා වීථිං වා ගාමං වා පවිසෙය්යාථා’’ති එවං නිමන්තිතභික්ඛම්පි න සාදියති න ගණ්හාති. න කුම්භිමුඛාති කුම්භිතො උද්ධරිත්වා දිය්යමානං භික්ඛං න ගණ්හාති. න කළොපිමුඛාති කළොපීති උක්ඛලි වා පච්ඡි වා, තතොපි න ගණ්හාති. කස්මා? කුම්භිකළොපියො මං නිස්සාය කටච්ඡුනා පහාරං ලභන්තීති. න එළකමන්තරන්ති උම්මාරං අන්තරං කරිත්වා දිය්යමානං න ගණ්හාති. කස්මා? අයං මං නිස්සාය අන්තරකරණං ලභතීති. දණ්ඩමුසලෙසුපි එසෙව නයො.

න ද්වින්නන්ති ද්වීසු භුඤ්ජමානෙසු එකස්මිං උට්ඨාය දෙන්තෙ න ගණ්හාති. කස්මා? කබළන්තරායො හොතීති. න ගබ්භිනියාතිආදීසු පන ‘‘ගබ්භිනියා කුච්ඡියං දාරකො කිලමතී’’ති, පායන්තියා දාරකස්ස ඛීරන්තරායො හොතී’’ති, ‘‘පුරිසන්තරගතාය රතිඅන්තරායො හොතී’’ති න ගණ්හාති. න සංකිත්තීසූති සංකිත්තෙත්වා කතභත්තෙසු. දුබ්භික්ඛසමයෙ කිර අචෙලකසාවකා අචෙලකානමත්ථාය තතො තතො තණ්ඩුලාදීනි සමාදපෙත්වා භත්තං පචන්ති, උක්කට්ඨො අචෙලකො තතොපි න පටිග්ගණ්හාති. න යත්ථ සාති යත්ථ සුනඛො ‘‘පිණ්ඩං ලභිස්සාමී’’ති උපට්ඨිතො හොති, තත්ථ තස්ස අදත්වා ආහටං න ගණ්හාති. කස්මා? එතස්ස පිණ්ඩන්තරායො හොතීති. සණ්ඩසණ්ඩචාරිනීති සමූහසමූහචාරිනී . සචෙ හි අචෙලකං දිස්වා ‘‘ඉමස්ස භික්ඛං දස්සාමා’’ති මනුස්සා භත්තගෙහං පවිසන්ති, තෙසු ච පවිසන්තෙසු කළොපිමුඛාදීසු නිලීනා මක්ඛිකා උප්පතිත්වා සණ්ඩසණ්ඩා චරන්ති. තතො ආහටං භික්ඛං න ගණ්හාති. කස්මා? මං නිස්සාය මක්ඛිකානං ගොචරන්තරායො ජාතොති. ථුසොදකන්ති සබ්බසස්සසම්භාරෙහි කතං සොවීරකං. එත්ථ ච සුරාපානමෙව සාවජ්ජං, අයං පන සබ්බෙසුපි සාවජ්ජසඤ්ඤී.

එකාගාරිකොති යො එකස්මිංයෙව ගෙහෙ භික්ඛං ලභිත්වා නිවත්තති. එකාලොපිකොති යො එකෙනෙව ආලොපෙන යාපෙති. ද්වාගාරිකාදීසුපි එසෙව නයො. එකිස්සාපි දත්තියාති එකාය දත්තියා. දත්ති නාම එකා ඛුද්දකපාති හොති, යත්ථ අග්ගභික්ඛං පක්ඛිපිත්වා ඨපෙන්ති. එකාහිකන්ති එකදිවසන්තරිකං. අඩ්ඪමාසිකන්ති අඩ්ඪමාසන්තරිකං. පරියායභත්තභොජනන්ති වාරභත්තභොජනං , එකාහවාරෙන ද්වීහවාරෙන සත්තාහවාරෙන අඩ්ඪමාසවාරෙනාති එවං දිවසවාරෙන ආභතං භත්තභොජනං.

සාකභක්ඛොතිආදීනි වුත්තත්ථානෙව. උබ්භට්ඨකොති උද්ධං ඨිතකො. උක්කුටිකප්පධානමනුයුත්තොති උක්කුටිකං වීරියං අනුයුත්තො. ගච්ඡන්තොපි උක්කුටිකොව හුත්වා උප්පතිත්වා උප්පතිත්වා ගච්ඡති. කණ්ටකාපස්සයිකොති අයකණ්ටකෙ වා පකතිකණ්ටකෙ වා භූමියං කොට්ටෙත්වා තත්ථ චම්මං අත්ථරිත්වා ඨානචඞ්කමාදීනි කරොති. සෙය්යන්ති සයන්තොපි තත්ථෙව සෙය්යං කප්පෙති. ඵලකසෙය්යන්ති රුක්ඛඵලකෙ සෙය්යං. ථණ්ඩිලසෙය්යන්ති ථණ්ඩිලෙ උච්චෙ භූමිට්ඨානෙ සෙය්යං. එකපස්සයිකොති එකපස්සෙනෙව සයති. රජොජල්ලධරොති සරීරං තෙලෙන මක්ඛෙත්වා රජුට්ඨානට්ඨානෙ තිට්ඨති, අථස්ස සරීරෙ රජොජල්ලං ලග්ගති, තං ධාරෙති. යථාසන්ථතිකොති ලද්ධං ආසනං අකොපෙත්වා යදෙව ලභති, තත්ථෙව නිසීදනසීලො. වෙකටිකොති විකටඛාදනසීලො, විකටන්ති ගූථං වුච්චති. අපානකොති පටික්ඛිත්තසීතුදකපානො. සායං තතියං අස්සාති සායතතියකං. පාතො මජ්ඣන්හිකෙ සායන්ති දිවසස්ස තික්ඛත්තුං ‘‘පාපං පවාහෙස්සාමී’’ති උදකොරොහනානුයොගං අනුයුත්තො විහරති.

තෙ සල්ලෙ අභිසඞ්ඛරොතීති තෙ රාගාදිසත්තසල්ලෙ අභිනිබ්බත්තෙති. අභිසඞ්ඛරොන්තොති අභිනිබ්බත්තෙන්තො. සල්ලාභිසඞ්ඛාරවසෙනාති සල්ලාභිනිබ්බත්තාපනකාරණා. පුරත්ථිමං දිසං ධාවතීති පුරිමං දිසං ගච්ඡති. තෙ සල්ලාභිසඞ්ඛාරා අප්පහීනාති එතෙ රාගාදිසල්ලා පයොගා නප්පහීනා. සල්ලාභිසඞ්ඛාරානං අප්පහීනත්තාති සල්ලපයොගානං අප්පහීනභාවෙන. ගතියා ධාවතීති ගතියං ධාවති. ගතියා ගතින්ති ගතිතො ගතිං.

න සීදතීති න නිමුජ්ජති. න සංසීදතීති න සමන්තතො මුජ්ජති. න ඔසීදතීති න ඔසක්කති. න අවසීදතීති න පච්චොසක්කති. න අවගච්ඡතීති න හෙට්ඨා ගච්ඡති.

175. එවං මහානුභාවෙන සල්ලෙන ඔතිණ්ණෙසු ච සත්තෙසු – තත්ථ සික්ඛානුගීයන්ති, යානි ලොකෙ ගධිතානීති ගාථා. තස්සත්ථො – යෙ ලොකෙ පඤ්ච කාමගුණා පටිලාභාය ගිජ්ඣන්තීති කත්වා ‘‘ගධිතානී’’ති වුච්චන්ති, චිරකාලසෙවිතත්තා වා ‘‘ගධිතානී’’ති වුච්චන්ති. තත්ථ තං නිමිත්තං හත්ථිසික්ඛාදිකා අනෙකා සික්ඛා කථීයන්ති, උග්ගය්හන්ති වා. පස්සථ යාව සමත්ථො වායං ලොකො, යතො පණ්ඩිතො කුලපුත්තො තෙසු වා ගධිතෙසු තාසු වා සික්ඛාසු අධිමුත්තො න සියා, අඤ්ඤදත්ථු අනිච්චාදිදස්සනෙන නිබ්බිජ්ඣ සබ්බසො කාමෙ. අත්තනො නිබ්බානමෙව සික්ඛෙති.

පටිවිජ්ඣිත්වාති ඤාණෙන නික්ඛමෙත්වා වා නිබ්බිජ්ඣිත්වා වා.

176. ඉදානි යථා නිබ්බානාය සික්ඛිතබ්බං, තං දස්සෙන්තො ‘‘සච්චො සියා’’තිආදිමාහ. තත්ථ සච්චොති වාචාසච්චෙන ඤාණසච්චෙන මග්ගසච්චෙන ච සමන්නාගතො. රිත්තපෙසුණොති පහීනපෙසුණො. වෙවිච්ඡන්ති මච්ඡරියං.

177. නිද්දං තන්දිං සහෙ ථීනන්ති පචලායිකඤ්ච කායාලසියඤ්ච චිත්තාලසියඤ්චාති ඉමෙ තයො ධම්මෙ අභිභවෙය්ය. නිබ්බානමානසොති නිබ්බානනින්නචිත්තො.

කායස්ස අකල්යතාති ඛන්ධත්තයසඞ්ඛාතස්ස නාමකායස්ස ගිලානභාවො. ගිලානො හි අකල්ලකොති වුච්චති. විනයෙපි (පාරා. 151) වුත්තං – ‘‘නාහං, භන්තෙ, අකල්ලකො’’ති. අකම්මඤ්ඤතාති කායගෙලඤ්ඤසඞ්ඛාතො අකම්මඤ්ඤතාකාරො. මෙඝො විය ආකාසං කායං ඔනය්හතීති ඔනාහො. සබ්බතො භාගෙන ඔනාහො පරියොනාහො. අබ්භන්තරෙ සමොරුන්ධතීති අන්තොසමොරොධො. මෙධතීති මිද්ධං, අකම්මඤ්ඤභාවෙන විහිංසතීති අත්ථො. සුපන්ති තෙනාති සුප්පං. අක්ඛිදලාදීනං පචලභාවං කරොතීති පචලායිකා. සුප්පනා සුප්පිතත්තන්ති ආකාරභාවනිද්දෙසා. ඔලීයනාති ඔලීයනාකාරො. දුතියං උපසග්ගවසෙන වඩ්ඪිතං. ලීනන්ති අවිප්ඵාරිකතාය පටිකුටිකං. ඉතරෙ ද්වෙ ආකාරභාවනිද්දෙසා. ථිනන්ති සප්පිපිණ්ඩො විය අවිප්ඵාරිකතාය ඝනභාවෙන ඨිතං. ථියනාති ආකාරනිද්දෙසො. ථියිතස්ස භාවො ථියිතත්තං, අවිප්ඵාරවසෙන ථද්ධතාති අත්ථො.

සබ්බසඞ්ඛාරධාතුයාති නිබ්බානනින්නමානසො සබ්බතෙභූමිකසඞ්ඛාතධාතුයා. චිත්තං පටිවාපෙත්වාති චිත්තං නිවත්තාපෙත්වා. එතං සන්තන්ති එතං නිබ්බානං. කිලෙසසන්තතාය සන්තං. අතප්පකට්ඨෙන පණීතං.

න පණ්ඩිතා උපධිසුඛස්ස හෙතූති දබ්බජාතිකා කාමසුඛස්ස කාරණා දානානි න දෙන්ති. කාමඤ්ච තෙ උපධිපරික්ඛයායාති එකංසෙන තෙ පණ්ඩිතා කාමක්ඛයාය කාමක්ඛෙපනත්ථං දානානි දෙන්ති . අපුනබ්භවායාති නිබ්බානත්ථාය. ඣානානි භාවෙන්තීති පඨමජ්ඣානාදීනි වඩ්ඪෙන්ති. පුනබ්භවායාති පුනබ්භවකාරණා. තෙ පණ්ඩිතා නිබ්බානං අභිමුඛං හුත්වා දානං දදන්ති.

178. සාහසාති රත්තස්ස රාගචරිතාදිභෙදා සාහසාකාරණා. නිද්දෙසො උත්තානත්ථොයෙව.

179. පුරාණං නාභිනන්දෙය්යාති අතීතං රූපාදිං නාභිනන්දෙය්ය. නවෙති පච්චුප්පන්නෙ. හීයමානෙති විනස්සමානෙ. ආකාසං න සිතො සියාති තණ්හානිස්සිතො න භවෙය්ය. තණ්හා හි රූපාදීනං ආකාසනතො ‘‘ආකාසො’’ති වුච්චති.

වෙමානෙති අභවමානෙ. විගච්ඡමානෙති අපගච්ඡමානෙ.

‘‘ආකාසතී’’ති ‘‘ආකස්සතී’’ති ච දුවිධො පාඨො.

180. කිං කාරණා ආකාසං න සිතො සියාති චෙ? ගෙධං බ්රූමීති ගාථා. තස්සත්ථො – අහඤ්හි ඉමං ආකාසසඞ්ඛාතං තණ්හං රූපාදීසු ගිජ්ඣනතො ගෙධං බ්රූමි ‘‘ගෙධො’’ති වදාමි. කිඤ්ච භිය්යො – අවහනනට්ඨෙන ‘‘ඔඝො’’ති ච ආජවනට්ඨෙන ‘‘ආජව’’න්ති ච ‘‘ඉදං මය්හං, ඉදං මය්හ’’න්ති ජප්පකාරණතො ‘‘ජප්පන’’න්ති ච දුම්මුඤ්චනට්ඨෙන ‘‘ආරම්මණ’’න්ති ච කම්පකරණට්ඨෙන ‘‘කම්පන’’න්ති ච බ්රූමි, එසාව ලොකස්ස පලිබොධට්ඨෙන දුරතික්කමනීයට්ඨෙන ච ‘‘කාමපඞ්කො දුරච්චයො’’ති.

ආජවන්ති ආපටිසන්ධිතො ජවති ධාවතීති ආජවං, වට්ටමූලතාය පුනබ්භවෙ පටිසන්ධිදානතණ්හායෙතං අධිවචනං. ජප්පනන්ති පත්ථනා, තණ්හායෙතං අධිවචනං. ආරම්මණම්පි වුච්චති තණ්හාති රූපාදීසු ආරම්මණෙසු උප්පන්නතණ්හා මුච්චිතුං අසක්කුණෙය්යට්ඨෙන ආරම්මණාති කථීයති. කාමපඞ්කොති ඔසීදනට්ඨෙන කලලං. කද්දමොති සඞ්ගට්ඨෙන කද්දමො. තාපනට්ඨෙන කිලෙසො. නිය්යාසං විය ලග්ගාපනට්ඨෙන පලිපො. රුන්ධිත්වා ධාරණට්ඨෙන පලිරොධො. එවමෙතං ගෙධාදිපරියායං ආකාසං අනිස්සිතො.

181. සච්චා අවොක්කමන්ති ගාථා. තස්සත්ථො – පුබ්බෙ වුත්තා තිවිධාපි සච්චා අවොක්කමං මොනෙය්යපත්තියා මුනීති සඞ්ඛං ගතො නිබ්බානථලෙ තිට්ඨති බ්රාහ්මණො, ස වෙඑවරූපො සබ්බානි ආයතනානි නිස්සජ්ජිත්වා ‘‘සන්තො’’ති වුච්චති. නිද්දෙසෙ වත්තබ්බං නත්ථි.

182. කිඤ්ච භිය්යො – ස වෙ විද්වාති ගාථා. තත්ථ ඤත්වා ධම්මන්ති අනිච්චාදිනයෙන සඞ්ඛතධම්මං අඤ්ඤාය. සම්මා සො ලොකෙ ඉරියානොති අසම්මාඉරියනකරානං කිලෙසානං පහානා සම්මා සො ලොකෙ ඉරියමානො.

183. එවං අපිහෙන්තො ච – යොධ කාමෙති ගාථා. තත්ථ සඞ්ගන්ති සත්තවිධං සඞ්ගං යො අච්චතරි. නාජ්ඣෙතීති න අභිජ්ඣායති.

184. තස්මා තුම්හෙසුපි යො එවරූපො හොතුං ඉච්ඡති, තං වදාමි – යං පුබ්බෙති ගාථා. තත්ථ යං පුබ්බෙති අතීතෙ සඞ්ඛාරෙ ආරබ්භ උප්පජ්ජනධම්මං කිලෙසජාතං අතීතං කම්මඤ්ච. පච්ඡා තෙ මාහු කිඤ්චනන්ති අනාගතෙපි සඞ්ඛාරෙ ආරබ්භ උප්පජ්ජනධම්මං රාගාදිකිඤ්චනං මා අහු. මජ්ඣෙ චෙ නො ගහෙස්සසීති පච්චුප්පන්නරූපාදිධම්මෙපි න ගහෙස්සසි චෙ. එවං උපසන්තො චරිස්සසි.

අබීජං කරොහීති මග්ගඤාණෙන න බීජං කරොහි. රාගකිඤ්චනන්ති රාගඵන්දනං. දොසකිඤ්චනාදීසුපි එසෙව නයො.

185. එවං අරහත්තප්පත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි අරහතො ථුතිවසෙන ඉතො පරා ගාථායො අභාසි. තත්ථ සබ්බසොති ගාථාය මමායිතන්ති මමත්තකරණං. ‘‘මම ඉද’’න්ති ගහිතං වා වත්ථු. අසතා ච න සොචතීති අවිජ්ජමානකාරණා අසන්තකාරණා න සොචති. න ජීයතීති ජානිං නාධිගච්ඡති.

අහුවත මෙති මය්හං අහොසි වත. තං වත මෙ නත්ථීති යං අතීතෙ අහොසි, තං මය්හං ඉදානි න සන්ති. සියා වත මෙති යං මය්හං භවිස්සති, තං වතාහං න ලභාමීති ඉදානි අහං එකංසෙන න පාපුණාමි.

186. කිඤ්ච භිය්යො – යස්ස නත්ථීති ගාථා. තත්ථ කිඤ්චනන්ති කිඤ්චි රූපාදිධම්මජාතං.

අභිසඞ්ඛතන්ති කම්මෙන සඞ්ඛරිතං. අභිසඤ්චෙතයිතන්ති චිත්තෙන රාසිකතං. අවිජ්ජාය ත්වෙවාති අවිජ්ජාය තු එව. අසෙසවිරාගනිරොධාති විරාගසඞ්ඛාතෙන මග්ගෙන නිරවසෙසනිරොධා.

සුඤ්ඤතොලොකං අවෙක්ඛස්සූති අවසවත්තිසල්ලක්ඛණවසෙන වා තුච්ඡසඞ්ඛාරසමනුපස්සනවසෙන වාති ද්වීහාකාරෙහි සුඤ්ඤතො ලොකං පස්ස. අත්තානුදිට්ඨිං ඌහච්චාති සක්කායදිට්ඨිං උද්ධරිත්වා. එවං මච්චුතරො සියාති එවං මරණස්ස තරණො භවෙය්ය. එවං ලොකං අවෙක්ඛන්තන්ති එවං ඛන්ධලොකං පස්සන්තං. මච්චුරාජා න පස්සතීති මරණරාජා න ඔලොකෙති න දක්ඛති.

නාඤ්ඤං පත්ථයතෙ කිඤ්චීති අඤ්ඤං අප්පමත්තකම්පි න පත්ථයති න පිහයති. අඤ්ඤත්ර අප්පටිසන්ධියාති නිබ්බානං ඨපෙත්වා. ‘‘අඤ්ඤත්රප්පටිසන්ධියා’’ති එකපදං කත්වාපි පඨන්ති.

187. කිඤ්ච භිය්යො – අනිට්ඨුරීති ගාථා. තත්ථ අනිට්ඨුරීති අනිස්සුකී. ‘‘අනිට්ඨරී’’තිපි කෙචි පඨන්ති. සබ්බධී සමොති සබ්බත්ථ සමො, උපෙක්ඛකොති අධිප්පායො. කිං වුත්තං හොති? යො සො ‘‘නත්ථි මෙ’’ති න සොචති, තමහං අවිකම්පිනං පුග්ගලං පුට්ඨො සමානො අනිට්ඨුරී අනනුගිද්ධො, අනෙජො සබ්බධී සමොති ඉමං තස්මිං පුග්ගලෙ චතුබ්බිධං ආනිසංසං බ්රූමීති.

නිට්ඨුරියොති ඉස්සුකී. නිට්ඨුරභාවො නිට්ඨුරියං, තං නිස්සාය එත්තකම්පි නත්ථීති ඛෙළපාතන්ති අත්ථො. නිට්ඨුරියකම්මන්ති නිට්ඨුරියකරණං. ගහට්ඨො වා හි ගහට්ඨං භික්ඛු වා භික්ඛුං නිස්සාය වසන්තො අප්පමත්තකෙනෙව කුජ්ඣිත්වා තං නිස්සාය එත්තකම්පි නත්ථීති ඛෙළං පාතෙත්වා පාදෙන මද්දන්තො විය නිට්ඨුරියං නාම කරොති. තස්ස තං කම්මං ‘‘නිට්ඨුරියකම්ම’’න්ති වුච්චති. ඉස්සාති සභාවනිද්දෙසො . තතො පරා ද්වෙ ආකාරභාවනිද්දෙසා. ඉතරත්තයං පරියායවචනං. ලක්ඛණාදිතො පනෙසා පරසම්පත්තීනං උසූයනලක්ඛණා ඉස්සා; තත්ථ ච අනභිරතිරසා; තතො විමුඛභාවපච්චුපට්ඨානා; පරසම්පත්තිපදට්ඨානා.

ලාභෙපි න ඉඤ්ජතීති පච්චයලාභෙ න චලති. අලාභෙපීති පච්චයානං අලාභෙපි.

188. කිඤ්ච භිය්යො – අනෙජස්සාති ගාථා. තත්ථ නිසඞ්ඛතීති පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරාදීසු යො කොචි සඞ්ඛාරො. සො හි යස්මා නිසඞ්ඛරියති, නිසඞ්ඛරොති වා, තස්මා ‘‘නිසඞ්ඛතී’’ති වුච්චති. වියාරම්භාති විවිධා පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරාදිකා ආරම්භා. ඛෙමං පස්සති සබ්බධීති සබ්බත්ථ අභයමෙව පස්සති.

ආරම්භාති කම්මානං පඨමාරම්භා. වියාරම්භාති උපරූපරි විවිධආරම්භනවසෙන වීරියාරම්භා. තීසු භවෙසු පටිසන්ධිජනකකම්මානං එතං අධිවචනං. තස්මා වියාරම්භා ආරතො.

189. එවං පස්සන්තො න සමෙසූති ගාථා. තත්ථ න වදතෙති ‘‘සදිසොහමස්මී’’තිආදිනා මානවසෙන සමෙසුපි අත්තානං න වදති ඔමෙසුපි උස්සෙසුපි. නාදෙති න නිරස්සතීති රූපාදීසු කඤ්චි ධම්මං න ගණ්හාති න නිස්සජ්ජති. සෙසං සබ්බත්ථ තත්ථ තත්ථ වුත්තනයත්තා පාකටමෙව. එවං අරහත්තනිකූටෙනෙව දෙසනං නිට්ඨාපෙසීති.

සද්ධම්මප්පජ්ජොතිකාය මහානිද්දෙසට්ඨකථාය

අත්තදණ්ඩසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.