📜

7. තිස්සමෙත්තෙය්යසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා

49. සත්තමෙ තිස්සමෙත්තෙය්යසුත්තෙ මෙථුනමනුයුත්තස්සාති මෙථුනධම්මං සමායුත්තස්ස. ඉතීති එවමාහ. ආයස්මාති පියවචනමෙතං. තිස්සොති නාමං තස්ස ථෙරස්ස. සොපි හි තිස්සොති නාමෙන. මෙත්තෙය්යොති ගොත්තං, ගොත්තවසෙනෙව එස පාකටො අහොසි. තස්මා අට්ඨුප්පත්තියං (සු. නි. අට්ඨ. 2.821) වුත්තං – ‘‘තිස්සමෙත්තෙය්යා නාම ද්වෙ සහායා’’ති. විඝාතන්ති උපඝාතං. බ්රූහීති ආචික්ඛ. මාරිසාති පියවචනමෙතං, නිද්දුක්ඛාති වුත්තං හොති. සුත්වාන තව සාසනන්ති තව වචනං සුත්වා. විවෙකෙ සික්ඛිස්සාමසෙති සහායං ආරබ්භ ධම්මදෙසනං යාචන්තො භණති, සො පන සික්ඛිතසික්ඛොයෙව.

මෙථුනධම්මො නාමාති ඉදං නිද්දිසිතබ්බස්ස මෙථුනධම්මස්ස උපදෙසපදං. අසද්ධම්මොති අසතං නීචජනානං ධම්මො. ගාමධම්මොති ගාමවාසීනං සෙවනධම්මො. වසලධම්මොති වසලානං ධම්මො, කිලෙසවස්සනතො වා සයමෙව වසලො ධම්මොති වසලධම්මො. දුට්ඨුල්ලොති දුට්ඨො ච කිලෙසෙහි දුට්ඨත්තා, ථූලො ච අනිපුණභාවතොති දුට්ඨුල්ලො. යස්මා ච තස්ස ධම්මස්ස පරිවාරභූතං දස්සනම්පි ගහණම්පි ආමසනම්පි ඵුසනම්පි ඝට්ටනම්පි දුට්ඨුල්ලං, තස්මාපි දුට්ඨුල්ලො සො මෙථුනධම්මො. ඔදකන්තිකොති උදකං අස්ස අන්තෙ සුද්ධත්ථං ආදියතීති උදකන්තො, උදකන්තොයෙව ඔදකන්තිකො. රහො පටිච්ඡන්නෙ ඔකාසෙ කත්තබ්බතාය රහස්සො. විනයෙ පන ‘‘දුට්ඨුල්ලං ඔදකන්තිකං රහස්ස’’න්ති (පාරා. 39) පාඨො. තත්ථ තීසු පදෙසු යො සොති පදං පරිවත්තෙත්වා යං තන්ති කත්වා යොජෙතබ්බං ‘‘යං තං දුට්ඨුල්ලං, සො මෙථුනධම්මො, යං තං ඔදකන්තිකං සො මෙථුනධම්මො, යං තං රහස්සං , සො මෙථුනධම්මො’’ති. ඉධ පන ‘‘යො සො අසද්ධම්මො, සො මෙථුනධම්මො…පෙ… යො සො රහස්සො, සො මෙථුනධම්මො’’ති එවං යොජනා වෙදිතබ්බා. ද්වයෙන ද්වයෙන සමාපජ්ජිතබ්බතො ද්වයංද්වයසමාපත්ති. තත්ථ යොජනා – යා සා ද්වයංද්වයසමාපත්ති, සො මෙථුනධම්මො නාමාති. කිංකාරණා වුච්චති මෙථුනධම්මොති කෙන කාරණෙන කෙන පරියායෙන මෙථුනධම්මොති කථීයති. තං කාරණං දස්සෙන්තො ‘‘උභින්නං රත්තාන’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ උභින්නං රත්තානන්ති ද්වින්නං ඉත්ථිපුරිසානං රාගෙන රඤ්ජිතානං. සාරත්තානන්ති විසෙසෙන සුට්ඨු රඤ්ජිතානං. අවස්සුතානන්ති කිලෙසෙන තින්තානං. පරියුට්ඨිතානන්ති කුසලාචාරං පරියාදියිත්වා මද්දිත්වා ඨිතානං ‘‘මග්ගෙ චොරා පරියුට්ඨිතා’’තිආදීසු විය. පරියාදින්නචිත්තානන්ති කුසලචිත්තං පරියාදියිත්වා ඛෙපෙත්වා ඨිතචිත්තානං. උභින්නං සදිසානන්ති ද්වින්නං කිලෙසෙන සදිසානං. ධම්මොති සභාවො. තං කාරණාති තෙන කාරණෙන. තං උපමාය සාධෙන්තො ‘‘උභො කලහකාරකා’’තිආදිමාහ. තත්ථ උභො කලහකාරකාති පුබ්බභාගෙ කලහකාරකා ද්වෙ. මෙථුනකාති වුච්චන්තීති සදිසාති වුච්චන්ති. භණ්ඩනකාරකාති තත්ථ තත්ථ ගන්ත්වා භණ්ඩනං කරොන්තා. භස්සකාරකාති වාචාකලහං කරොන්තා. විවාදකාරකාති නානාවචනං කරොන්තා. අධිකරණකාරකාති විනිච්ඡයපාපුණනවිසෙසකාරණං කරොන්තා. වාදිනොති වාදපටිවාදිනො. සල්ලාපකාති වාචං කථෙන්තා එවමෙවන්ති උපමාසංසන්දනං.

යුත්තස්සාති සඤ්ඤුත්තස්ස. පයුත්තස්සාති ආදරෙන යුත්තස්ස. ආයුත්තස්සාති විසෙසෙන යුත්තස්ස. සමායුත්තස්සාති එකතො යුත්තස්ස. තච්චරිතස්සාති තංචරිතං කරොන්තස්ස. තබ්බහුලස්සාති තංබහුලං කරොන්තස්ස. තග්ගරුකස්සාති තංගරුං කරොන්තස්ස. තන්නින්නස්සාති තස්මිං නතචිත්තස්ස. තප්පොණස්සාති තස්මිං නතකායස්ස. තප්පබ්භාරස්සාති තස්මිං අභිමුඛකායස්ස. තදධිමුත්තස්සාති තස්මිං අධිහරිතස්ස. තදධිපතෙය්යස්සාති තං අධිපතිං ජෙට්ඨකං කත්වා පවත්තස්ස.

විඝාතන්ති නිද්දෙසස්ස උද්දෙසවචනං. විඝාතන්ති පීළනං. උපඝාතන්ති සමීපං කත්වා පීළනං. පීළනන්ති ඝට්ටනං. ඝට්ටනන්ති පීළනං. සබ්බං අඤ්ඤමඤ්ඤවෙවචනං. උපද්දවන්ති හිංසනං. උපසග්ගන්ති තත්ථ තත්ථ උපගන්ත්වා පීළනාකාරං. බ්රූහීති කථෙහි. ආචික්ඛාති විස්සජ්ජෙහි. දෙසෙහීති දස්සෙහි. පඤ්ඤපෙහීති ඤාපෙහි. පට්ඨපෙහීති ඨපෙහි. විවරාති පාකටං කරොහි. විභජාති භාජෙහි. උත්තානීකරොහීති තීරං පාපෙහි. පකාසෙහීති පාකටං කරොහි.

තුය්හං වචනන්ති තව වාචං. බ්යප්පථන්ති වචනං. දෙසනන්ති ආචික්ඛනං. අනුසාසනන්ති ඔවාදං. අනුසිට්ඨන්ති අනුසාසනං. සුත්වාති සොතෙන සුත්වා. සුණිත්වාති තස්සෙව වෙවචනං. උග්ගහෙත්වාති සම්මා ගහෙත්වා. උපධාරයිත්වාති අනාසෙත්වා. උපලක්ඛයිත්වාති සල්ලක්ඛෙත්වා.

50. මුස්සතෙ වාපි සාසනන්ති පරියත්තිපටිපත්තිතො දුවිධම්පි සාසනං නස්සති. වාපීති පදපූරණමත්තං. එතං තස්මිං අනරියන්ති තස්මිං පුග්ගලෙ එතං අනරියං, යදිදං මිච්ඡාපටිපදා. ගාරවාධිවචනන්ති ගුණවිසිට්ඨසබ්බසත්තුත්තමගරුගාරවාධිවචනං. තෙනාහු පොරාණා –

‘‘භගවාති වචනං සෙට්ඨං, භගවාති වචනමුත්තමං;

ගරු ගාරවයුත්තො සො, භගවා තෙන වුච්චතී’’ති. (විසුද්ධි. 1.142);

චතුබ්බිධං වා නාමං ආවත්ථිකං, ලිඞ්ගිකං, නෙමිත්තිකං, අධිච්චසමුප්පන්නන්ති. අධිච්චසමුප්පන්නං නාම ලොකියවොහාරෙන ‘‘යදිච්ඡක’’න්ති වුත්තං හොති. තත්ථ වච්ඡො, දම්මො, බලීබද්ධොති එවමාදි ආවත්ථිකං, දණ්ඩී, ඡත්තී, සිඛී, කරීති එවමාදි ලිඞ්ගිකං, තෙවිජ්ජො, ඡළභිඤ්ඤොති එවමාදි නෙමිත්තිකං, සිරිවඩ්ඪකො, ධනවඩ්ඪකොති එවමාදි වචනත්ථං අනපෙක්ඛිත්වා පවත්තං අධිච්චසමුප්පන්නං. ඉදං පන භගවාති නාමං නෙමිත්තිකං, න මහාමායාය, න සුද්ධොදනමහාරාජෙන, න අසීතියා ඤාතිසහස්සෙහි කතං, න සක්කසන්තුසිතාදීහි දෙවතාවිසෙසෙහි කතං. වක්ඛති ච ‘‘භගවාති නෙතං නාමං මාතරා කතං…පෙ… පටිලාභා සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති යදිදං භගවා’’ති (මහානි. 84).

‘‘භාග්යවා භග්ගවා යුත්තො, භගෙහි ච විභත්තවා;

භත්තවා වන්තගමනො, භවෙසු භගවා තතො’’ති. (විසුද්ධි. 1.144);

තත්ථ –

‘‘වණ්ණාගමො වණ්ණවිපරියායො, ද්වෙ චාපරෙ වණ්ණවිකාරනාසා;

ධාතූනමත්ථාතිසයෙන යොගො, තදුච්චතෙ පඤ්චවිධං නිරුත්ති’’න්ති. –

එවං වුත්තනිරුත්තිලක්ඛණං ගහෙත්වා පදසිද්ධි වෙදිතබ්බා. තත්ථ ‘‘නක්ඛත්තරාජාරිව තාරකාන’’න්ති එත්ථ රකාරාගමො විය අවිජ්ජමානස්ස අක්ඛරස්ස ආගමො වණ්ණාගමො නාම. ‘‘හිංසනා, හිංසො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සීහො’’ති විය විජ්ජමානක්ඛරානං හෙට්ඨුපරියවසෙන පරිවත්තනං වණ්ණවිපරියායො නාම. ‘‘නවෙ ඡන්නකෙ දානං දිය්යතී’’ති එත්ථ අකාරස්ස එකාරාපජ්ජනතා විය අඤ්ඤක්ඛරස්ස අඤ්ඤක්ඛරාපජ්ජනතා වණ්ණවිකාරො නාම. ‘‘ජීවනස්ස මූතො ජීවනමූතො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘ජීමූතො’’ති වකාරනකාරානං විනාසො විය විජ්ජමානක්ඛරවිනාසො වණ්ණවිනාසො නාම. ‘‘ඵරුසාහි වාචාහි පක්රුබ්බමානො ආසජ්ජ මං ත්වං වදසි කුමාරා’’ති එත්ථ පක්රුබ්බමානොති පදස්ස අභිභවමානොති අත්ථපටිපාදනං විය තත්ථ තත්ථ යථායොගං විසෙසත්ථයොගො ධාතූනං අත්ථාතිසයෙන යොගො නාම.

එවං නිරුත්තිලක්ඛණං ගහෙත්වා සද්දනයෙන වා පිසොදරාදිනිස්සිතො පතිට්ඨානීති පිසොදරාදිපක්ඛෙපලක්ඛණං ගහෙත්වා යස්මා ලොකියලොකුත්තරසුඛාභිනිබ්බත්තකං දානසීලාදිපාරප්පත්තං භාග්යමස්ස අත්ථි, තස්මා ‘‘භාග්යවා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘භගවා’’ති වුච්චතීති ඤාතබ්බං.

යස්මා පන ලොභදොසමොහවිපරීතමනසිකාරඅහිරිකානොත්තප්පකොධූපනාහමක්ඛපළාසඉස්සා- මච්ඡරියමායාසාඨෙය්යථම්භසාරම්භමානාතිමානමදපමාදතණ්හාඅවිජ්ජාතිවිධාකුසලමූලදුච්චරිත- සංකිලෙසමලවිසමසඤ්ඤාවිතක්කපපඤ්චචතුබ්බිධවිපරියෙසආසවගන්ථඔඝයොගඅගති- තණ්හුප්පාදුපාදානපඤ්චචෙතොඛීලවිනිබන්ධනීවරණාභිනන්දනඡවිවාදමූලතණ්හාකායසත්තානුසය- අට්ඨමිච්ඡත්තනවතණ්හාමූලකදසාකුසලකම්මපථද්වාසට්ඨිදිට්ඨිගතඅට්ඨසතතණ්හාවිචරිතප්පභෙසබ්බදරථ- පරිළාහකිලෙසසතසහස්සානි, සඞ්ඛෙපතො වා පඤ්ච කිලෙසඛන්ධඅභිසඞ්ඛාරදෙවපුත්තමච්චුමාරෙ අභඤ්ජි, තස්මා භග්ගත්තා එතෙසං පරිස්සයානං ‘‘භග්ගවා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘භගවා’’ති වුච්චති. ආහ චෙත්ථ –

‘‘භග්ගරාගො භග්ගදොසො, භග්ගමොහො අනාසවො;

භග්ගාස්ස පාපකා ධම්මා, භගවා තෙන වුච්චතී’’ති. (පාරා. අට්ඨ. 1.96; විසුද්ධි. 1.144);

භාග්යවන්තතාය චස්ස සතපුඤ්ඤජලක්ඛණවරස්ස රූපකායසම්පත්ති දීපිතා හොති. භග්ගදොසතාය ධම්මකායසම්පත්ති. තථා ලොකියසරික්ඛකානං බහුමතභාවො , ගහට්ඨපබ්බජිතෙහි අභිගමනීයතා, අභිගතානඤ්ච නෙසං කායචිත්තදුක්ඛාපනයනෙ පටිබලභාවො, ආමිසදානධම්මදානෙහි උපකාරිතා, ලොකියලොකුත්තරසුඛෙහි ච සඤ්ඤොජනසමත්ථතා දීපිතා හොති.

යස්මා ච ලොකෙ ඉස්සරියධම්මයසසිරිකාමපයත්තෙසු ඡසු ධම්මෙසු භගසද්දො පවත්තති, පරමඤ්චස්ස සකචිත්තෙ ඉස්සරියං, අණිමාලඞ්ඝිමාදිකං වා ලොකියසම්මතං සබ්බාකාරපරිපූරං අත්ථි, තථා ලොකුත්තරො ධම්මො, ලොකත්තයබ්යාපකො යථාභුච්චගුණාධිගතො අතිවිය පරිසුද්ධො යසො, රූපකායදස්සනබ්යාවටජනනයනප්පසාදජනනසමත්ථා සබ්බාකාරපරිපූරා සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගසිරී, යං යං එතෙන ඉච්ඡිතං පත්ථිතං අත්තහිතං පරහිතං වා, තස්ස තස්ස තථෙව අභිනිප්ඵන්නත්තා ඉච්ඡිතිච්ඡිතත්ථනිප්ඵත්තිසඤ්ඤිතො කාමො, සබ්බලොකගරුභාවප්පත්තිහෙතුභූතො සම්මාවායාමසඞ්ඛාතො පයත්තො ච අත්ථි, තස්මා ඉමෙහි භගෙහි යුත්තත්තාපි භගා අස්ස සන්තීති ඉමිනා අත්ථෙන ‘‘භගවා’’ති වුච්චති.

යස්මා පන කුසලාදීහි භෙදෙහි සබ්බධම්මෙ, ඛන්ධායතනධාතුසච්චඉන්ද්රියපටිච්චසමුප්පාදාදීහි වා කුසලාදිධම්මෙ, පීළනසඞ්ඛතසන්තාපවිපරිණාමට්ඨෙන වා දුක්ඛමරියසච්චං, ආයූහනනිදානසංයොගපලිබොධට්ඨෙන සමුදයං, නිස්සරණවිවෙකාසඞ්ඛතඅමතට්ඨෙන නිරොධං, නිය්යානිකහෙතුදස්සනාධිපතෙය්යට්ඨෙන මග්ගං විභත්තවා, විභජිත්වා විවරිත්වා දෙසිතවාති වුත්තං හොති, තස්මා ‘‘විභත්තවා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘භගවා’’ති වුච්චති.

යස්මා ච එස දිබ්බබ්රහ්මඅරියවිහාරෙ කායචිත්තඋපධිවිවෙකෙ සුඤ්ඤතප්පණිහිතානිමිත්තවිමොක්ඛෙ අඤ්ඤෙ ච ලොකියලොකුත්තරෙ උත්තරිමනුස්සධම්මෙ භජි සෙවි බහුලමකාසි, තස්මා ‘‘භත්තවා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘භගවා’’ති වුච්චති.

යස්මා පන තීසු භවෙසු තණ්හාසඞ්ඛාතං ගමනං අනෙන වන්තං, තස්මා ‘‘භවෙසු වන්තගමනො’’ති වත්තබ්බෙ භවසද්දතො භකාරං ගමනසද්දතො ගකාරං වන්තසද්දතො වකාරඤ්ච දීඝං කත්වා ආදාය ‘‘භගවා’’ති වුච්චති, යථා ලොකෙ ‘‘මෙහනස්ස ඛස්ස මාලා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘මෙඛලා’’ති වුච්චති.

පුන අපරම්පි පරියායං නිද්දිසන්තො ‘‘අපි ච භග්ගරාගොති භගවා’’තිආදිමාහ. තත්ථ භග්ගො රාගො අස්සාති භග්ගරාගො. භග්ගදොසාදීසුපි එසෙව නයො. කණ්ඩකොති විනිවිජ්ඣනට්ඨෙන කිලෙසා එව. භජීති උද්දෙසවසෙන විභාගං කත්වා භාජෙසි. විභජීති නිද්දෙසවසෙන විවිධා භාජෙසි. පවිභජීති පටිනිද්දෙසවසෙන පකාරෙන විභජි. උග්ඝටිතඤ්ඤූනං වසෙන භජි. විපඤ්චිතඤ්ඤූනං වසෙන විභජි. නෙය්යානං වසෙන පවිභජි.

ධම්මරතනන්ති –

‘‘චිත්තීකතං මහග්ඝඤ්ච, අතුලං දුල්ලභදස්සනං;

අනොමසත්තපරිභොගං, රතනං තෙන වුච්චතී’’ති. (ඛු. පා. අට්ඨ. 6.3; දී. නි. අට්ඨ. 2.33) –

එවං වණ්ණිතං ධම්මරතනං තිවිධෙන භාජෙසි. භවානංඅන්තකරොති කාමභවාදීනං නවන්නං භවානං පරිච්ඡෙදං පරියන්තං පරිවටුමං කාරකො. භාවිතකායොති වඩ්ඪිතකායො. තථා ඉතරෙසුපි. භජීති සෙවි. අරඤ්ඤවනපත්ථානීති ගාමස්ස වා නගරස්ස වා ඉන්දඛීලතො බහි අරඤ්ඤං. වනපත්ථානි මනුස්සූපචාරාතික්කන්තානි වනසණ්ඩානි. පන්තානීති යත්ථ මනුස්සා න කසන්ති න වපන්ති දූරානි සෙනාසනානි. කෙචි පන ‘‘වනපත්තානීති යස්මා යත්ථ බ්යග්ඝාදයො අත්ථි, තං වනං තෙ පාලයන්ති රක්ඛන්ති, තස්මා තෙහි රක්ඛිතත්තා වනපත්තානී’’ති වදන්ති. සෙනාසනානීති සෙති චෙව ආසති ච එත්ථාති සෙනාසනානි. අප්පසද්දානීති වචනසද්දෙන අප්පසද්දානි. අප්පනිග්ඝොසානීති ගාමනගරනිග්ඝොසසද්දෙන අප්පනිග්ඝොසානි. විජනවාතානීති අන්තොසඤ්චරණජනස්ස සරීරවාතෙන විරහිතානි. ‘‘විජනවාදානී’’තිපි පාඨො, ‘‘අන්තොජනවාදෙන විරහිතානී’’ති අත්ථො. ‘‘විජනපාතානී’’තිපි පාඨො, ‘‘ජනසඤ්චාරවිරහිතානී’’ති අත්ථො. මනුස්සරාහස්සෙය්යකානීති මනුස්සානං රහස්සකරණට්ඨානානි. පටිසල්ලානසාරුප්පානීති විවෙකානුරූපානි. භාගී වාති ‘‘භාගො චීවරාදිකොට්ඨාසො අස්ස අත්ථී’’ති භාගී. ‘‘පටිලාභවසෙන අත්ථරසාදිභාගො අස්ස අත්ථී’’ති භාගී. අත්ථරසස්සාති හෙතුඵලසම්පත්තිසඞ්ඛාතස්ස අත්ථරසස්ස. ධම්මරසස්සාති හෙතුසම්පත්තිසඞ්ඛාතස්ස ධම්මරසස්ස. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘හෙතුඵලෙ ඤාණං අත්ථපටිසම්භිදා, හෙතුම්හි ඤාණං ධම්මපටිසම්භිදා’’ති (විභ. 720). විමුත්තිරසස්සාති ඵලසම්පත්තිසඞ්ඛාතස්ස විමුත්තිරසස්ස. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘කිච්චසම්පත්තිඅත්ථෙන, රසො නාම පවුච්චතී’’ති (පටි. ම. අට්ඨ. 1.1.2 මාතිකාවණ්ණනා; විසුද්ධි. 1.8).

චතුන්නංඣානානන්ති පඨමජ්ඣානාදීනං චතුන්නං ඣානානං. චතුන්නං අප්පමඤ්ඤානන්ති මෙත්තාදීනං ඵරණප්පමාණවිරහිතානං චතුන්නං බ්රහ්මවිහාරානං. චතුන්නං අරූපසමාපත්තීනන්ති ආකාසානඤ්චායතනාදීනං චතුන්නං අරූපජ්ඣානානං. අට්ඨන්නං විමොක්ඛානන්ති ‘‘රූපී රූපානි පස්සතී’’තිආදිනා (ධ. ස. 248) නයෙන වුත්තානං ආරම්මණවිමුත්තානං අට්ඨන්නං විමොක්ඛානං. අභිභායතනානන්ති එත්ථ අභිභූතානි ආයතනානි එතෙසං ඣානානන්ති අභිභායතනානි, ඣානානි. ආයතනානීති අධිට්ඨානට්ඨෙන ආයතනසඞ්ඛාතානි කසිණාරම්මණානි. ඤාණුත්තරිකො හි පුග්ගලො විසදඤාණොති කිං එත්ථ ආරම්මණෙ සමාපජ්ජිතබ්බං, න මයි චිත්තෙකග්ගතාකරණෙ භාරො අත්ථීති තානි ආරම්මණානි අභිභවිත්වා සමාපජ්ජති. සහ නිමිත්තුප්පාදෙනෙවෙත්ථ අප්පනං නිබ්බත්තෙතීති අත්ථො. එවං උප්පාදිතානි ඣානානි අභිභායතනානීති වුච්චන්ති, තෙසං අට්ඨන්නං අභිභායතනානං. නවන්නං අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තීනන්ති පුබ්බං පුබ්බං අනු අනුපුබ්බං, අනුපුබ්බං විහරිතබ්බතො සමාපජ්ජිතබ්බතො අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්ති, අනුපටිපාටියා සමාපජ්ජිතබ්බාති අත්ථො, තාසං නවන්නං අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තීනං. දසන්නං සඤ්ඤාභාවනානන්ති ගිරිමානන්දසුත්තෙ (අ. නි. 10.60) ආගතානං අනිච්චසඤ්ඤාදීනං දසන්නං සඤ්ඤාභාවනානං. දසන්නං කසිණසමාපත්තීනන්ති සකලට්ඨෙන කසිණසඞ්ඛාතානං පථවීකසිණජ්ඣානාදීනං දසන්නං ඣානානං. ආනාපානස්සතිසමාධිස්සාති ආනාපානස්සතිසම්පයුත්තසමාධිස්ස . අසුභසමාපත්තියාති අසුභජ්ඣානසමාපත්තියා. දසන්නං තථාගතබලානන්ති දසබලබලානං දසන්නං. චතුන්නං වෙසාරජ්ජානන්ති විසාරදභාවානං චතුන්නං වෙසාරජ්ජානං. චතුන්නං පටිසම්භිදානන්ති පටිසම්භිදාඤාණානං චතුන්නං. ඡන්නං අභිඤ්ඤාණානන්ති ඉද්ධිවිධාදීනං ඡන්නං අභිඤ්ඤාණානං. ඡන්නං බුද්ධධම්මානන්ති ‘‘සබ්බං කායකම්මං ඤාණානුපරිවත්තී’’තිආදිනා (චූළනි. මොඝරාජමාණවපුච්ඡානිද්දෙස 85; නෙත්ති. 15) නයෙන උපරි ආගතානං ඡන්නං බුද්ධධම්මානං.

තත්ථ චීවරාදයො භාග්යසම්පත්තිවසෙන වුත්තා. අත්ථරසතිකො පටිවෙධවසෙන වුත්තො. අධිසීලතිකො පටිපත්තිවසෙන. ඣානත්තිකො රූපාරූපජ්ඣානවසෙන. විමොක්ඛත්තිකො සමාපත්තිවසෙන. සඤ්ඤාචතුක්කො උපචාරප්පනාවසෙන. සතිපට්ඨානාදයො සත්තතිංසබොධිපක්ඛියධම්මවසෙන. තථාගතබලානන්තිආදයො ආවෙණිකධම්මවසෙන වුත්තාති වෙදිතබ්බා.

ඉතො පරං භගවාති නෙතං නාමන්තිආදි ‘‘අත්ථමනුගතා අයං පඤ්ඤත්තී’’ති ඤාපනත්ථං වුත්තං. තත්ථ සමණා පබ්බජ්ජුපගතා. බ්රාහ්මණා භොවාදිනො සමිතපාපබාහිතපාපා වා. දෙවතා සක්කාදයො බ්රහ්මානො ච. විමොක්ඛන්තිකන්ති විමොක්ඛො අරහත්තමග්ගො, විමොක්ඛස්ස අන්තො අරහත්තඵලං, තස්මිං විමොක්ඛන්තෙ භවං විමොක්ඛන්තිකං නාමං. සබ්බඤ්ඤුභාවො හි අරහත්තමග්ගෙන සිජ්ඣති, අරහත්තඵලාධිගමෙන සිද්ධො හොති. තස්මා සබ්බඤ්ඤුභාවො විමොක්ඛන්තෙ භවො හොති. තං නෙමිත්තිකම්පි නාමං විමොක්ඛන්තෙ භවං නාම හොති. තෙන වුත්තං – ‘‘විමොක්ඛන්තිකමෙතං බුද්ධානං භගවන්තාන’’න්ති. බොධියා මූලෙ සහ සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණස්ස පටිලාභාති මහාබොධිරුක්ඛමූලෙ යථාවුත්තක්ඛණෙ සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණස්ස පටිලාභෙන සහ. සච්ඡිකා පඤ්ඤත්තීති අරහත්තඵලසච්ඡිකිරියාය සබ්බධම්මසච්ඡිකිරියාය වා ජාතා පඤ්ඤත්ති. යදිදං භගවාති යා අයං භගවාති පඤ්ඤත්ති.

ද්වීහි කාරණෙහීති ද්වීහි කොට්ඨාසෙහි. පරියත්තිසාසනන්ති තෙපිටකං බුද්ධවචනං. පටිපත්තීති පටිපජ්ජති එතායාති පටිපත්ති. යං තස්ස පරියාපුටන්ති තෙන පුග්ගලෙන යං පරියාපුටං සජ්ඣායිතං කරණත්ථෙ සාමිවචනං. ‘‘පරියාපුට්ට’’න්තිපි පාඨො. සුත්තන්ති උභතොවිභඞ්ගනිද්දෙසඛන්ධකපරිවාරා, සුත්තනිපාතෙ මඞ්ගලසුත්ත- (ඛු. පා. 5.1 ආදයො; සු. නි. 261 ආදයො) රතනසුත්ත- (ඛු. පා. 6.1 ආදයො) තුවටකසුත්තානි (සු. නි. 921 ආදයො), අඤ්ඤම්පි ච සුත්තනාමකං තථාගතවචනං සුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. ගෙය්යන්ති සබ්බම්පි සගාථකං සුත්තං ගෙය්යන්ති වෙදිතබ්බං, විසෙසෙන සංයුත්තකෙ සකලොපි සගාථාවග්ගො. වෙය්යාකරණන්ති සකලං අභිධම්මපිටකං නිග්ගාථකං සුත්තං, යඤ්ච අඤ්ඤම්පි අට්ඨහි අඞ්ගෙහි අසඞ්ගහිතං බුද්ධවචනං , තං ‘‘වෙය්යාකරණ’’න්ති වෙදිතබ්බං. ගාථාති ධම්මපදං, ථෙරගාථා, ථෙරීගාථා, සුත්තනිපාතෙ නොසුත්තනාමිකා සුද්ධිකගාථා ච ‘‘ගාථා’’ති වෙදිතබ්බා. උදානන්ති සොමනස්සඤාණමයිකගාථාපටිසංයුත්තා ද්වෙඅසීති සුත්තන්තා ‘‘උදාන’’න්ති වෙදිතබ්බං. ඉතිවුත්තකන්ති ‘‘වුත්තඤ්හෙතං භගවතා’’තිආදිනයප්පවත්තා (ඉතිවු. 1 ආදයො) දසුත්තරසතසුත්තන්තා ‘‘ඉතිවුත්තක’’න්ති වෙදිතබ්බං. ජාතකන්ති අපණ්ණකජාතකාදීනි (ජා. 1.1.1) පණ්ණාසාධිකානි පඤ්චජාතකසතානි ‘‘ජාතක’’න්ති වෙදිතබ්බං. අබ්භුතධම්මන්ති ‘‘චත්තාරොමෙ , භික්ඛවෙ, අච්ඡරියා අබ්භුතධම්මා ආනන්දෙ’’තිආදිනයප්පවත්තා (දී. නි. 2.209; අ. නි. 4.129) සබ්බෙපි අච්ඡරියඅබ්භුතධම්මපටිසංයුත්තා සුත්තන්තා ‘‘අබ්භුතධම්ම’’න්ති වෙදිතබ්බං. වෙදල්ලන්ති චූළවෙදල්ල- (ම. නි. 1.460 ආදයො) මහාවෙදල්ල- (ම. නි. 1.449 ආදයො) සම්මාදිට්ඨි- (ම. නි. 1.89 ආදයො) සක්කපඤ්හ- (දී. නි. 2.344 ආදයො) සඞ්ඛාරභාජනියමහාපුණ්ණමසුත්තාදයො (ම. නි. 3.85 ආදයො) සබ්බෙපි වෙදඤ්ච තුට්ඨිඤ්ච ලද්ධා ලද්ධා පුච්ඡිතසුත්තන්තා ‘‘වෙදල්ල’’න්ති වෙදිතබ්බං. ඉදං පරියත්තිසාසනන්ති ඉදං වුත්තප්පකාරං තෙපිටකං බුද්ධවචනං පරියාපුණිතබ්බට්ඨෙන පරියත්ති, අනුසාසනට්ඨෙන සාසනන්ති කත්වා පරියත්තිසාසනං. තම්පි මුස්සතීති තම්පි පරියත්තිසාසනං නස්සති. සම්මුස්සතීති ආදිතො නස්සති. පරිබාහිරො හොතීති පරම්මුඛො හොති.

කතමං පටිපත්තිසාසනන්ති ලොකුත්තරධම්මතො පුබ්බභාගො තදත්ථං පටිපජ්ජීයතීති පටිපත්ති. සාසීයන්ති එත්ථ වෙනෙය්යාති සාසනං. සම්මාපටිපදාතිආදයො වුත්තනයා එව.

පාණම්පි හනතීති ජීවිතින්ද්රියම්පි ඝාතෙති. අදින්නම්පි ආදියතීති පරපරිග්ගහිතම්පි වත්ථුං ගණ්හාති. සන්ධිම්පි ඡින්දතීති ඝරසන්ධිම්පි ඡින්දති. නිල්ලොපම්පි හරතීති ගාමෙ පහරිත්වා මහාවිලොපම්පි කරොති. එකාගාරිකම්පිකරොතීති පණ්ණාසමත්තෙහිපි සට්ඨිමත්තෙහිපි පරිවාරෙත්වා ජීවග්ගාහං ගහෙත්වාපි ධනං ආහරාපෙති. පරිපන්ථෙපි තිට්ඨතීති පන්ථදූහනකම්මං කරොති. පරදාරම්පි ගච්ඡතීති පරදාරෙසු චාරිත්තං ආපජ්ජති. මුසාපි භණතීති අත්ථභඤ්ජනකං මුසාපි වදති. අනරියධම්මොති අනරියසභාවො.

51. එකො පුබ්බෙ චරිත්වානාති පබ්බජ්ජාසඞ්ඛාතෙන වා ගණාවවස්සග්ගට්ඨෙන වා පුබ්බෙ ලොකෙ විහරිත්වා. යානං භන්තංව තං ලොකෙ, හීනමාහු පුථුජ්ජනන්ති තං විබ්භන්තකං පුග්ගලං යථා හත්ථියානාදියානං අදන්තං විසමම්පි ආරොහති, ආරොහනකම්පි භඤ්ජති, පපාතෙපි පපතති, එවං කායදුච්චරිතාදිවිසමාරොහනෙන නිරයාදීසු, අත්ථභඤ්ජනෙන ජාතිපපාතාදීසු පපතනෙන ච යානං භන්තංව හීනං පුථුජ්ජනඤ්ච ආහූති.

පබ්බජ්ජාසඞ්ඛාතෙන වාති පබ්බජ්ජාකොට්ඨාසෙන වා ‘‘පබ්බජිතො සමණො’’ති ගණනාරොපනෙන වා. ගණාවවස්සග්ගට්ඨෙන වාති ගණසඞ්ගණිකාරාමතං විස්සජ්ජෙත්වා වස්සග්ගට්ඨෙන වා.

එකොපටික්කමතීති එකකොව ගාමතො නිවත්තති. යො නිසෙවතීති නිද්දෙසස්ස උද්දෙසපදං. අපරෙන සමයෙනාති අඤ්ඤස්මිං කාලෙ අපරභාගෙ. බුද්ධන්ති සබ්බඤ්ඤුබුද්ධං. ධම්මන්ති ස්වාක්ඛාතතාදිගුණයුත්තං ධම්මං. සඞ්ඝන්ති සුප්පටිපන්නතාදිගුණයුත්තං සඞ්ඝං. සික්ඛන්ති අධිසීලාදිසික්ඛිතබ්බං සික්ඛං. පච්චක්ඛායාති බුද්ධාදිං පටික්ඛිපිත්වා. හීනායාති හීනත්ථාය ගිහිභාවාය. ආවත්තිත්වාති නිවත්තිත්වා. සෙවති එකවාරං සෙවති. නිසෙවති අනෙකවිධෙන සෙවති. සංසෙවති අල්ලීයිත්වා සෙවති. පටිසෙවති පුනප්පුනං සෙවති.

භන්තන්ති විබ්භන්තං. අදන්තන්ති දන්තභාවං අනුපනීතං. අකාරිතන්ති සුසික්ඛිතකිරියං අසික්ඛාපිතං. අවිනීතන්ති න විනීතං ආචාරසම්පත්තියා අසික්ඛිතං. උප්පථං ගණ්හාතීති වුත්තප්පකාරං යානං අදන්තාතියුත්තං භන්තං විසමමග්ගං උපෙති. විසමං ඛාණුම්පි පාසාණම්පි අභිරුහතීති විසමං හුත්වා ඨිතං ඛරඛාණුම්පි තථා පබ්බතපාසාණම්පි ආරොහති. යානම්පි ආරොහනකම්පි භඤ්ජතීති වය්හාදියානං ආරොහන්තස්ස පාජෙන්තස්ස හත්ථපාදාදිම්පි භින්දති. පපාතෙපි පපතතීති එකතොච්ඡින්නපබ්භාරපපාතෙපි පාතෙති. සො විබ්භන්තකොති සො පටික්කන්තකො. භන්තයානපටිභාගොති අනවට්ඨිතයානසදිසො. උප්පථං ගණ්හාතීති කුසලකම්මපථතො පටික්කමිත්වා අපායපථභූතං උප්පථං මිච්ඡාමග්ගං උපෙති. විසමං කායකම්මං අභිරුහතීති සමස්ස පටිපක්ඛං කායදුච්චරිතසඞ්ඛාතං විසමං කායකම්මං ආරොහති. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. නිරයෙ අත්තානං භඤ්ජතීති නිරස්සාදසඞ්ඛාතෙ නිරයෙ අත්තභාවං චුණ්ණවිචුණ්ණං කරොති. මනුස්සලොකෙ අත්තානං භඤ්ජතීති විවිධකම්මකාරණවසෙන භඤ්ජති. දෙවලොකෙ අත්තානං භඤ්ජතීති පියවිප්පයොගාදිදුක්ඛවසෙන. ජාතිපපාතම්පි පපතතීති ජාතිපපාතෙපි පාතෙති. ජරාපපාතාදීසුපි එසෙව නයො. මනුස්සලොකෙති ඉධ අධිප්පෙතලොකමෙව දස්සෙති.

පුථුජ්ජනාති නිද්දෙසස්ස උද්දෙසපදං. තත්ථ පුථුජ්ජනාති –

පුථූනං ජනනාදීහි, කාරණෙහි පුථුජ්ජනො;

පුථුජ්ජනන්තොගධත්තා, පුථුවායං ජනො ඉති.

සො හි පුථූනං නානප්පකාරානං කිලෙසාදීනං ජනනාදීහිපි කාරණෙහි පුථුජ්ජනො. තං විභාගතො දස්සෙතුං ‘‘පුථු කිලෙසෙ ජනෙන්තී’’තිආදිමාහ. තත්ථ බහූනං නානප්පකාරානං සක්කායදිට්ඨීනං අවිහතත්තා වා තා ජනෙන්ති, තාහි ජනිතාති වා පුථුජ්ජනා. අවිහතමෙවත්ථං ජනසද්දො වදති. පුථු සත්ථාරානං මුඛුල්ලොකිකාති එත්ථ පුථූ නානාජනා සත්ථුපටිඤ්ඤා එතෙසන්ති පුථුජ්ජනාති වචනත්ථො. පුථු සබ්බගතීහි අවුට්ඨිතාති එත්ථ ජනෙතබ්බා ජනයන්ති එත්ථාති ජනා, ගතියො. පුථූ ජනා එතෙසන්ති පුථුජ්ජනා. ඉතො පරෙ ජායන්ති එතෙහීති ජනා, අභිසඞ්ඛාරාදයො. තෙ එතෙසං විජ්ජන්තීති පුථුජ්ජනා. අභිසඞ්ඛරණාදිඅත්ථො එව වා ජනසද්දො දට්ඨබ්බො. නානාසන්තාපෙහි සන්තපන්තීති රාගග්ගිආදයො සන්තාපා. තෙ එව වා සබ්බෙපි වා කිලෙසා පරිළාහා. පුථුපඤ්චසු කාමගුණෙසූති එත්ථ ජායතීති ජනො, රාගො ගෙධොති එවමාදිකො, පුථු ජනො එතෙසන්ති පුථුජ්ජනා. පුථු ජාතා රත්තාති එවං රාගාදිඅත්ථො එව වා ජනසද්දො දට්ඨබ්බො. පලිබුද්ධාති සම්බද්ධා. ආවුතාති ආවරිතා. නිවුතාති වාරිතා. ඔවුතාති උපරිතො පිහිතා. පිහිතාති හෙට්ඨාභාගෙන පිහිතා. පටිච්ඡන්නාති අපාකටා. පටිකුජ්ජිතාති අධොමුඛගතා.

අථ වා පුථූනං වා ගණනපථමතීතානං අරියධම්මපරම්මුඛානං නීචධම්මසමාචාරානං ජනානං අන්තොගධත්තාපි පුථුජ්ජනා. පුථු වා අයං විසුංයෙව සඞ්ඛං ගතො, විසංසට්ඨො සීලසුතාදිගුණයුත්තෙහි අරියෙහි ජනොතිපි පුථුජ්ජනො.

එවං යෙ තෙ –

‘‘දුවෙ පුථුජ්ජනා වුත්තා, බුද්ධෙනාදිච්චබන්ධුනා;

අන්ධො පුථුජ්ජනො එකො, කල්යාණෙකො පුථුජ්ජනො’’ති. –

ද්වෙව පුථුජ්ජනා වුත්තා, තෙසු අන්ධපුථුජ්ජනො වුත්තො හොතීති වෙදිතබ්බො.

52. යසො කිත්ති චාති ලාභසක්කාරො පසංසා ච. පුබ්බෙති පබ්බජිතභාවෙ. හායතෙ වාපි තස්ස සාති තස්ස විබ්භන්තකස්ස සතො සො ච යසො සා ච කිත්ති හායති. එතම්පි දිස්වාති එතම්පි පුබ්බෙ යසකිත්තීනං ලාභං පච්ඡා ච හානිං දිස්වා. සික්ඛෙථ මෙථුනං විප්පහාතවෙති තිස්සො සික්ඛායො සික්ඛෙථ. කිං කාරණා? මෙථුනං විප්පහාතවෙ, මෙථුනප්පහානත්ථායාති වුත්තං හොති.

කිත්තිවණ්ණගතොති භගවා කිත්තිවණ්ණො, කිත්තිසද්දඤ්චෙව ගුණඤ්ච උක්ඛිපිත්වා වදන්තො හොතීති අත්ථො. චිත්තං නානානයෙන කථනං අස්ස අත්ථීති චිත්තකථී. කල්යාණපටිභානොති සුන්දරපඤ්ඤො.

හායතීති නිද්දෙසස්ස උද්දෙසපදං. පරිහායතීති සමන්තතො හායති. පරිධංසතීති අධොපථවිං පතති. පරිපතතීති සමන්තතො අපගච්ඡති. අන්තරධායතීති අදස්සනං යාති. විප්පලුජ්ජතීති උච්ඡිජ්ජති.

ඛුද්දකො සීලක්ඛන්ධොති ථුල්ලච්චයාදි. මහන්තො සීලක්ඛන්ධොති පාරාජිකසංඞ්ඝාදිසෙසො.

මෙථුනධම්මස්ස පහානායාති තදඞ්ගාදිපහානෙන පජහනත්ථාය. වූපසමායාති මලානං වූපසමනත්ථාය. පටිනිස්සග්ගායාති පක්ඛන්දනපරිච්චාගපටිනිස්සග්ගත්ථාය. පටිපස්සද්ධියාති පටිපස්සද්ධිසඞ්ඛාතස්ස ඵලස්ස අත්ථාය.

53. යො හි මෙථුනං න විප්පජහති සඞ්කප්පෙහි…පෙ… තථාවිධො. තත්ථ පරෙතොති සමන්නාගතො. පරෙසං නිග්ඝොසන්ති උපජ්ඣායාදීනං නින්දාවචනං. මඞ්කු හොතීති දුම්මනො හොති.

කාමසඞ්කප්පෙනාති කාමපටිසංයුත්තෙන විතක්කෙන. උපරිට්ඨෙපි එසෙව නයො. ඵුට්ඨොති විතක්කෙහි ඵුසිතො. පරෙතොති අපරිහීනො. සමොහිතොති සම්මා ඔහිතො අන්තො පවිට්ඨො. කපණො වියාති දුග්ගතමනුස්සො විය. මන්දො වියාති අඤ්ඤාණී විය. මොමූහො වියාති සම්මොහභූතො විය. ඣායතීති චින්තෙති. පජ්ඣායතීති භුසං චින්තෙති. නිජ්ඣායතීති අනෙකවිධෙන චින්තෙති. අපජ්ඣායතීති තතො අපගන්ත්වා චින්තෙති. උලූකොති උලූකසකුණො. රුක්ඛසාඛායන්ති රුක්ඛෙ උට්ඨිතසාඛාය, විටපෙ වා. මූසිකං මගයමානොති මූසිකං ගවෙසමානො, ‘‘මග්ගයමානො’’තිපි පඨන්ති. කොත්ථූති සිඞ්ගාලො. බිළාරොති බබ්බු. සන්ධිසමලසඞ්කටිරෙති ද්වින්නං ඝරානං අන්තරෙ ච උදකනිද්ධමනචික්ඛල්ලකචවරනික්ඛිපනට්ඨානෙ ච ථණ්ඩිලෙ ච. වහච්ඡින්නොති පිට්ඨිගීවමංසච්ඡින්නො. ඉතො පරා ගාථා පාකටසම්බන්ධා එව.

54. තාසු සත්ථානීති කායදුච්චරිතාදීනි. තානි හි අත්තනො පරෙසඤ්ච ඡෙදනට්ඨෙන ‘‘සත්ථානී’’ති වුච්චන්ති. තෙසු වායං විසෙසෙන තාව ආදිතො මුසාවචනසත්ථානෙව කරොති, ‘‘ඉමිනා කාරණෙනාහං විබ්භන්තො’’ති භණන්තො. තෙනෙවාහ – ‘‘එස ඛ්වස්ස මහාගෙධො, මොසවජ්ජං පගාහතී’’ති. තත්ථ එස ඛ්වස්සාති එස ඛො අස්ස. මහාගෙධොති මහාබන්ධනං. කතමොති චෙ? යදිදං මොසවජ්ජං පගාහති, ස්වායං මුසාවාදජ්ඣොගාහො ‘‘මහාගෙධො’’ති වෙදිතබ්බො.

තීණි සත්ථානීති තයො ඡෙදකා. කායදුච්චරිතං කායසත්ථං. වචීසත්ථාදීසුපි එසෙව නයො. තං විභාගතො දස්සෙතුං ‘‘තිවිධං කායදුච්චරිතං කායසත්ථ’’න්ති ආහ. සම්පජානමුසා භාසතීති ජානන්තො තුච්ඡං වාචං භාසති. අභිරතො අහං භන්තෙ අහොසිං පබ්බජ්ජායාති සාසනෙ පබ්බජ්ජාය අනභිරතිවිරහිතො අහං ආසිං. මාතා මෙ පොසෙතබ්බාති මාතා මයා පොසෙතබ්බා. තෙනම්හි විබ්භන්තොති භණතීති තෙන කාරණෙන පටික්කන්තො අස්මීතිපි කථෙති. පිතා මෙ පොසෙතබ්බොතිආදීසුපි එසෙව නයො.

එසො තස්ස මහාගෙධොති තස්ස පුග්ගලස්ස එසො මහාබන්ධො. මහාවනන්ති මහන්තං දුට්ඨවනං. ගහනන්ති දුරතික්කමං. කන්තාරොති චොරකන්තාරාදිසදිසො. විසමොති කණ්ටකවිසමො. කුටිලොති වඞ්කකටකසදිසො. පඞ්කොති පල්ලලසදිසො. පලිපොති කද්දමසදිසො. පලිබොධොති මහාදුක්ඛො. මහාබන්ධනන්ති මහන්තං දුමොචයබන්ධනං. යදිදං සම්පජානමුසාවාදොති යො අයං සම්පජානමුසාවාදො.

සභග්ගතො වාති සභායං ඨිතො වා. පරිසග්ගතො වාති ගාමපරිසායං ඨිතො වා. ඤාතිමජ්ඣගතො වාති දායාදානං මජ්ඣෙ ඨිතො වා. පූගමජ්ඣගතො වාති සෙනීනං මජ්ඣෙ ඨිතො වා. රාජකුලමජ්ඣගතො වාති රාජකුලස්ස මජ්ඣෙ මහාවිනිච්ඡයෙ ඨිතො වා. අභිනීතොති පුච්ඡනත්ථාය නීතො. සක්ඛිපුට්ඨොති සක්ඛිං කත්වා පුච්ඡිතො. එහම්භො පුරිසාති ආලපනමෙතං. අත්තහෙතු වා පරහෙතු වාති අත්තනො වා පරස්ස වා හත්ථපාදාදිහෙතු වා ධනහෙතු වා. ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතු වාති එත්ථ ආමිසන්ති ලාභො අධිප්පෙතො. කිඤ්චික්ඛන්ති යං වා තං වා අප්පමත්තකං, අන්තමසො තිත්තිරවට්ටකසප්පිපිණ්ඩනවනීතපිණ්ඩාදිමත්තකස්සපි ලාභස්ස හෙතූති අත්ථො. සම්පජානමුසා භාසතීති ජානන්තොයෙව මුසාවාදං කරොති.

පුන අඤ්ඤං පරියායං දස්සෙන්තො ‘‘අපි ච තීහාකාරෙහි මුසාවාදො හොති, පුබ්බෙවස්ස හොතී’’තිආදිමාහ. තත්ථ තීහාකාරෙහීති සම්පජානමුසාවාදස්ස අඞ්ගභූතෙහි තීහි කාරණෙහි. පුබ්බෙවස්සහොතීති පුබ්බභාගෙයෙව අස්ස පුග්ගලස්ස එවං හොති ‘‘මුසා භණිස්ස’’න්ති. භණන්තස්ස හොතීති භණමානස්ස හොති. භණිතස්ස හොතීති භණිතෙ අස්ස හොති. යං වත්තබ්බං තස්මිං වුත්තෙ හොතීති අත්ථො. අථ වා භණිතස්සාති වුත්තවතො නිට්ඨිතවචනස්ස හොතීති. යො එවං පුබ්බභාගෙපි ජානාති, භණන්තොපි ජානාති, පච්ඡාපි ජානාති ‘‘මුසා මයා භණිත’’න්ති, සො එවං වදන්තො මුසාවාදකම්මුනා බජ්ඣතීති අයමෙත්ථ අත්ථො දස්සිතො. කිඤ්චාපි දස්සිතො, අථ ඛො අයමෙත්ථ විසෙසො – පුච්ඡා තාව හොති, ‘‘මුසා භණිස්ස’’න්ති පුබ්බභාගො අත්ථි, ‘‘මුසා මයා භණිත’’න්ති පච්ඡාභාගො නත්ථි. වුත්තමත්තමෙව හි කොචි පමුස්සති කිං තස්ස මුසාවාදො හොති, න හොතීති? සා එවං අට්ඨකථාසු විස්සජ්ජිතා – පුබ්බභාගෙ ‘‘මුසා භණිස්ස’’න්ති ච, භණන්තස්ස ‘‘මුසා භණාමී’’ති ච ජානතො පච්ඡාභාගෙ ‘‘මුසා මයා භණිත’’න්ති න සක්කා න භවිතුං, සචෙපි න හොති, මුසාවාදොයෙව. පුරිමමෙව හි අඞ්ගද්වයං පමාණං. යස්සාපි පුබ්බභාගෙ ‘‘මුසා භණිස්ස’’න්ති ආභොගො නත්ථි, භණන්තො පන ‘‘මුසා භණාමී’’ති ජානාති. භණිතෙපි ‘‘මුසා මයා භණිත’’න්ති ජානාති. සො මුසාවාදෙන න කාරෙතබ්බො. පුබ්බභාගො හි පමාණතරො. තස්මිං අසති දවා භණිතං වා, රවා භණිතං වා හොතීති.

එත්ථ ච තංඤාණතා ච ඤාණසමොධානඤ්ච පරිච්චජිතබ්බං. තංඤාණතා පරිච්චජිතබ්බාති යෙන චිත්තෙන ‘‘මුසා භණිස්ස’’න්ති ජානාති, තෙනෙව ‘‘මුසා භණාමී’’ති ච, ‘‘මුසා මයා භණිත’’න්ති ච ජානාතීති එවං එකචිත්තෙනෙව තීසු ඛණෙසු ජානාතීති අයං තංඤාණතා පරිච්චජිතබ්බා. න හි සක්කා තෙනෙව චිත්තෙන තං චිත්තං ජානිතුං, යථා න සක්කා තෙනෙව අසිනා සො අසි ඡින්දිතුන්ති. පුරිමං පුරිමං පන චිත්තං පච්ඡිමස්ස පච්ඡිමස්ස චිත්තස්ස තථා උප්පත්තියා පච්චයො හුත්වා නිරුජ්ඣති. තෙනෙතං වුච්චති –

‘‘පමාණං පුබ්බභාගොව, තස්මිං සති න හෙස්සති;

සෙසද්වයන්ති නත්ථෙත, මිති වාචා තිවඞ්ගිකා’’ති. (පාරා. අට්ඨ. 2.200);

ඤාණසමොධානං පරිච්චජිතබ්බන්ති එතානි තීණි චිත්තානි එකක්ඛණෙ උප්පජ්ජන්තීති න ගහෙතබ්බානි. ඉදඤ්හි චිත්තං නාම –

‘‘අනිරුද්ධම්හි පඨමෙ, න උප්පජ්ජති පච්ඡිමං;

නිරන්තරුප්පජ්ජනතො, එකං විය පකාසතී’’ති. (පාරා. අට්ඨ. 2.200);

ඉතො පරං පන ය්වායං අජානංයෙව ‘‘ජානාමී’’තිආදිනා නයෙන සම්පජානමුසා භණති, යස්මා සො ‘‘ඉදං අභූත’’න්ති එවංදිට්ඨිකො හොති, තස්ස හි අත්ථෙව අයං ලද්ධි. තථා ‘‘ඉදං අභූත’’න්ති එවමස්ස ඛමති චෙව රුච්චති ච. එවමස්ස සඤ්ඤා, එවංසභාවමෙව චස්ස චිත්තං ‘‘ඉදං අභූත’’න්ති. යදා පන මුසා වත්තුකාමො හොති, තදා තං දිට්ඨිං වා දිට්ඨියා සහ ඛන්තිං වා දිට්ඨිඛන්තීහි සද්ධිං රුචිං වා දිට්ඨිඛන්තිරුචීහි සද්ධිං සඤ්ඤං වා දිට්ඨිඛන්තිරුචිසඤ්ඤාහි සද්ධිං භාවං වා විනිධාය නික්ඛිපිත්වා පටිච්ඡාදෙත්වා අභූතං කත්වා භණති. තස්මා තෙසම්පිවසෙන අඞ්ගභෙදං දස්සෙතුං ‘‘අපි ච චතූහාකාරෙහී’’තිආදි වුත්තං.

එත්ථ ච විනිධාය දිට්ඨින්ති බලවධම්මවිනිධානවසෙනෙතං වුත්තං. විනිධාය ඛන්තින්තිආදීනි තතො දුබ්බලදුබ්බලානං විනිධානවසෙන. විනිධාය සඤ්ඤන්ති ඉදං පනෙත්ථ සබ්බදුබ්බලධම්මවිනිධානවසෙන. සඤ්ඤාමත්තම්පි නාම අවිනිධාය සම්පජානමුසා භාසිස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජති.

55. මන්දොව පරිකිස්සතීති පාණවධාදීනි කරොන්තො තතොනිදානඤ්ච දුක්ඛමනුභොන්තො භොගපරියෙසනාරක්ඛණානි ච කරොන්තො මොමූහො විය පරිකිලිස්සති.

තමෙනං රාජානො ගහෙත්වා විවිධා කම්මකාරණා කාරෙන්තීති න රාජානො කරොන්ති, රාජාධීනපුරිසා නානාවිධානි කම්මකාරණානි කරොන්ති. කසාහිපිතාළෙන්තීති කසාදණ්ඩකෙහිපි විතජ්ජෙන්ති. වෙත්තෙහීති වෙත්තලතාහි. අද්ධදණ්ඩකෙහීති මුග්ගරෙහි, පහාරසාධනත්ථං වා චතුහත්ථදණ්ඩං ද්වෙධා ඡෙත්වා ගහිතදණ්ඩකෙහි. බිලඞ්ගථාලිකන්ති කඤ්ජියඋක්ඛලිකකම්මකාරණං. තං කරොන්තා සීසකපාලං උප්පාටෙත්වා තත්තං අයොගුළං සණ්ඩාසෙන ගහෙත්වා තත්ථ පක්ඛිපන්ති, තෙන මත්ථලුඞ්ගං පක්කුට්ඨිත්වා උපරි උත්තරති. සඞ්ඛමුණ්ඩිකන්ති සඞ්ඛමුණ්ඩකම්මකාරණං. තං කරොන්තා උත්තරොට්ඨඋභතොකණ්ණචූළිකගලවාටකපරිච්ඡෙදෙන චම්මං ඡින්දිත්වා සබ්බකෙසෙ එකතො ගණ්ඨිං කත්වා දණ්ඩකෙන වෙඨෙත්වා උප්පාටෙන්ති, සහ කෙසෙහි චම්මං උට්ඨහති. තතො සීසකටාහං ථූලසක්ඛරාහි ඝංසිත්වා ධොවන්තා සඞ්ඛවණ්ණං කරොන්ති. රාහුමුඛන්ති රාහුමුඛකම්මකාරණං. තං කරොන්තා සඞ්කුනා මුඛං විවරිත්වා අන්තොමුඛෙ දීපං ජාලෙන්ති, කණ්ණචූළිකාහි වා පට්ඨාය මුඛං නිඛාදනෙන ඛනන්ති, ලොහිතං පග්ඝරිත්වා මුඛං පූරෙති.

ජොතිමාලිකන්ති සකලසරීරං තෙලපිලොතිකාය වෙඨෙත්වා ආලිම්පෙන්ති. හත්ථපජ්ජොතිකන්ති හත්ථෙ තෙලපිලොතිකාය වෙඨෙත්වා දීපං විය පජ්ජාලෙන්ති. එරකවත්තිකන්ති එරකවත්තකම්මකාරණං. තං කරොන්තා හෙට්ඨාගීවතො පට්ඨාය චම්මවට්ටෙ කන්තිත්වා ගොප්ඵකෙ පාතෙන්ති. අථ නං යොත්තෙහි බන්ධිත්වා කඩ්ඪන්ති. සො අත්තනො චම්මවට්ටෙ අක්කමිත්වා අක්කමිත්වා පතති. චිරකවාසිකන්ති චිරකවාසිකකම්මකාරණං. තං කරොන්තා තථෙව චම්මවට්ටෙ කන්තිත්වා කටියං ඨපෙන්ති, කටිතො පට්ඨාය කන්තිත්වා ගොප්ඵකෙසු ඨපෙන්ති, උපරිමෙහි හෙට්ඨිමසරීරං චිරකනිවාසනනිවත්ථං විය හොති. එණෙය්යකන්ති එණෙය්යකකම්මකාරණං. තං කරොන්තා උභොසු කප්පරෙසු ච උභොසු ජණ්ණුකෙසු ච අයවලයානි දත්වා අයසූලානි කොට්ටෙන්ති, සො චතූහි අයසූලෙහි භූමියං පතිට්ඨහති. අථ නං පරිවාරෙත්වා අග්ගිං කරොන්ති. ‘‘එණෙය්යකො ජොතිපරිග්ගහො යථා’’ති ආගතට්ඨානෙපි ඉදමෙව වුත්තං. තං සන්ධිතො සන්ධිතො සූලානි අපනෙත්වා චතූහි අට්ඨිකොටීහියෙව ඨපෙන්ති. එවරූපා කම්මකාරණා නාම නත්ථි.

බළිසමංසිකන්ති උභතොමුඛෙහි බළිසෙහි පහරිත්වා චම්මමංසන්හාරූනි උප්පාටෙන්ති. කහාපණිකන්ති සකලසරීරං තිණ්හාහි වාසීහි කොටිතො පට්ඨාය කහාපණමත්තං කහාපණමත්තං පාතෙන්තා කොට්ටෙන්ති. ඛාරාපතච්ඡිකන්ති සරීරං තත්ථ තත්ථ ආවුධෙහි පහරිත්වා කොච්ඡෙහි ඛාරං ඝංසෙන්ති, චම්මමංසන්හාරූනි පග්ඝරිත්වා පසවන්ති, අට්ඨිකසඞ්ඛලිකාව තිට්ඨති. පලිඝපරිවත්තිකන්ති එකෙන පස්සෙන නිපජ්ජාපෙත්වා කණ්ණච්ඡිද්දෙන අයසූලං කොට්ටෙත්වා පථවියා එකාබද්ධං කරොන්ති. අථ නං පාදෙ ගහෙත්වා ආවිඤ්ඡන්ති. පලාලපීඨකන්ති ඡෙකා කාරණිකා ඡවිචම්මං අච්ඡින්දිත්වා නිසදපොතකාහි අට්ඨීනි ඡින්දිත්වා කෙසෙසු ගහෙත්වා උක්ඛිපන්ති, මංසරාසියෙව හොති. අථ නං කෙසෙහෙව පරියොනන්ධිත්වා ගණ්හන්ති, පලාලපීඨං විය කත්වා පලිවෙඨෙන්ති. සුනඛෙහිපීති කතිපයානි දිවසානි ආහාරං අදත්වා ඡාතසුනඛෙහි ඛාදාපෙන්ති. තෙ මුහුත්තෙන අට්ඨිසඞ්ඛලිකමෙව කරොන්ති. එවම්පි කිස්සතීති එවම්පි විඝාතං පාපුණාති. පරිකිස්සතීති සබ්බභාගෙන විඝාතං පාපුණාති. පරිකිලිස්සතීති උපතාපං පාපුණාති.

පුන අඤ්ඤං කාරණං දස්සෙන්තො ‘‘අථ වා කාමතණ්හාය අභිභූතො’’තිආදිමාහ. තත්ථ කාමතණ්හායාති පඤ්චකාමගුණිකලොභෙන. අභිභූතොති තෙන මද්දිතො. පරියාදින්නචිත්තොති කුසලාචාරං ඛෙපෙත්වා ගහිතචිත්තො. භොගෙ පරියෙසන්තොති ධනං ගවෙසමානො. නාවාය මහාසමුද්දං පක්ඛන්දතීති තරණීසඞ්ඛාතාය නාවාය මහන්තං ලොණසාගරං පවිසති. සීතස්ස පුරක්ඛතොති සීතං පුරතො කත්වා. උණ්හස්ස පුරක්ඛතොති උණ්හං පුරතො කත්වා. ඩංසාති පිඞ්ගලමක්ඛිකා. මකසාති මකසා එව. පීළියමානොති ඩංසාදිසම්ඵස්සෙහි විහෙසියමානො. ඛුප්පිපාසාය මිය්යමානොති ඛුද්දාපිපාසාය මරමානො. තිගුම්බං ගච්ඡතීතිආදීනි මූලපදං ගච්ඡතීතිපරියොසානානි චතුවීසති පදානි රට්ඨනාමෙන වුත්තානි. මරුකන්තාරංගච්ඡතීති වාලුකකන්තාරං තාරකසඤ්ඤාය ගච්ඡති . ජණ්ණුපථන්ති ජාණූහි ගන්තබ්බමග්ගං. අජපථන්ති අජෙහි ගන්තබ්බමග්ගං. මෙණ්ඩපථෙපි එසෙව නයො.

සඞ්කුපථන්ති ඛාණුකෙ කොට්ටෙත්වා තෙහි උග්ගමිතබ්බං ඛාණුමග්ගං, තං ගච්ඡන්තො පබ්බතපාදෙ ඨත්වා අයසිඞ්ඝාටකං යොත්තෙන බන්ධිත්වා උද්ධං ඛිපිත්වා පබ්බතෙ ලග්ගාපෙත්වා යොත්තෙනාරුය්හ වජිරග්ගෙන ලොහදණ්ඩෙන පබ්බතං විජ්ඣිත්වා ඛාණුකං කොට්ටෙත්වා තත්ථ ඨත්වා සිඞ්ඝාටකං ආකඩ්ඪිත්වා පුන උපරි ලග්ගාපෙත්වා තත්ථ ඨිතො චම්මයොත්තං ඔලම්බෙත්වා තං ආදාය ඔතරිත්වා හෙට්ඨිමඛාණුකෙ බන්ධිත්වා වාමහත්ථෙන යොත්තං ගහෙත්වා දක්ඛිණහත්ථෙන මුග්ගරං ආදාය යොත්තං පහරිත්වා ඛාණුකං නීහරිත්වා පුන අභිරුහති. එතෙනුපායෙන පබ්බතමත්ථකං අභිරුය්හ පරතො ඔතරන්තො පුරිමනයෙනෙව පඨමං පබ්බතමත්ථකෙ ඛාණුකං කොට්ටෙත්වා චම්මපසිබ්බකෙ යොත්තං බන්ධිත්වා ඛාණුකෙ වෙඨෙත්වා සයං අන්තොපසිබ්බකෙ නිසීදිත්වා මක්කටකානං සුත්තවිස්සජ්ජනාකාරෙන යොත්තං විනිවෙඨෙත්වා ඔතරති. තෙන වුත්තං – ‘‘ඛාණුකෙ කොට්ටෙත්වා තෙහි උග්ගමිතබ්බං ඛාණුමග්ග’’න්ති. ඡත්තපථන්ති චම්මඡත්තෙන වාතං ගාහාපෙත්වා සකුණෙහි විය ඔතරිතබ්බං මග්ගං. වංසපථන්ති වෙණුගුම්බඡෙදනසත්ථෙන ඡින්දිත්වා රුක්ඛං ඵරසුනා කොට්ටෙත්වා මග්ගං කරොන්තො වෙළුවනෙ නිස්සෙණිං කත්වා වෙළුගුම්බෙ ආරුය්හ වෙළුං ඡින්දිත්වා අපරස්ස වෙළුගුම්බස්ස උපරි පාතෙත්වා වෙළුගුම්බමත්ථකෙනෙව ගන්තබ්බං මග්ගං සන්ධාය ‘‘වංසපථං ගච්ඡතී’’ති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

ගවෙසන්තො න වින්දති, අලාභමූලකම්පි දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙතීති අවින්දනමූලකම්පි කායිකචෙතසිකං දුක්ඛං පටිලභති.

ලද්ධාති ලභිත්වා. ආරක්ඛමූලකන්ති රක්ඛණමූලකම්පි. කින්ති මෙ භොගෙති කෙන උපායෙන මම භොගෙ. නෙව රාජානො හරෙය්යුං…පෙ… න අප්පියා දායාදා හරෙය්යුන්ති. ගොපයතොති මඤ්ජූසාදීහි ගොපයන්තස්ස. විප්පලුජ්ජන්තීති විනස්සන්ති.

56. එතමාදීනවංඤත්වා, මුනි පුබ්බාපරෙ ඉධාති එතං ‘‘යසො කිත්ති ච යා පුබ්බෙ, හායතෙ වාපි තස්ස සා’’ති ඉතො පභුති වුත්තෙ පුබ්බාපරෙ ඉධ ඉමස්මිං සාසනෙ පුබ්බතො අපරෙ සමණභාවතො විබ්භන්තකභාවෙ ආදීනවං මුනි ඤත්වා.

දළ්හං කරෙය්යාති නිද්දෙසපදස්ස උද්දෙසපදං. ථිරං කරෙය්යාති අසිථිලං කරෙය්ය. දළ්හං සමාදානො අස්සාති ථිරපටිඤ්ඤො භවෙය්ය. අවට්ඨිතසමාදානොති සන්නිට්ඨානපටිඤ්ඤො.

57. එතංඅරියානමුත්තමන්ති යදිදං විවෙකචරියා, එතං බුද්ධාදීනං අරියානං උත්තමං. තස්මා විවෙකංයෙව සික්ඛෙථාති අධිප්පායො. න තෙන සෙට්ඨො මඤ්ඤෙථාති තෙන ච විවෙකෙන අත්තානං ‘‘සෙට්ඨො අහ’’න්ති න මඤ්ඤෙය්ය, තෙන මානථද්ධො න භවෙය්යාති වුත්තං හොති.

උන්නතින්ති උස්සාපනං. උන්නමන්ති උග්ගන්ත්වා පට්ඨපනං. මානන්ති අහංකාරං. ථාමන්ති බලක්කාරං. ථම්භන්ති ථද්ධකරණං. ථද්ධොති අමද්දවො. පත්ථද්ධොති විසෙසෙන අමද්දවො. පග්ගහිතසිරොති උට්ඨිතසීසො. සාමන්තාති න ආරකා. ආසන්නෙති න දූරෙ. අවිදූරෙති සමීපෙ. උපකට්ඨෙති සන්තිකෙ.

58. රිත්තස්සාති විවිත්තස්ස, කායදුච්චරිතාදීහි විරහිතස්ස. ඔඝතිණ්ණස්ස පිහයන්ති, කාමෙසු ගධිතා පජාති වත්ථුකාමෙසු ලග්ගා සත්තා තස්ස චතුරොඝතිණ්ණස්ස පිහයන්ති ඉණායිකා විය ආණණ්යස්සාති අරහත්තනිකූටෙන දෙසනං නිට්ඨාපෙසි.

රිත්තස්සාති සබ්බකිලෙසෙහි තුච්ඡස්ස. විවිත්තස්සාති සුඤ්ඤස්ස. පවිවිත්තස්සාති එකකස්ස. ඉදානි යෙහි රිත්තො හොති, තෙ දස්සෙන්තො ‘‘කායදුච්චරිතෙන රිත්තස්සා’’තිආදිමාහ. තත්ථ කිලෙසපටිපාටියා මග්ගපටිපාටියාති ද්විධා රිත්තතා වෙදිතබ්බා. කිලෙසපටිපාටියා තාව රාගො මොහො ථම්භො සාරම්භො මානො මදොති, ඉමෙහි ඡහි කිලෙසෙහි අරහත්තමග්ගෙන රිත්තො හොති; දොසො කොධො උපනාහො පමාදොති, ඉමෙහි චතූහි කිලෙසෙහි අනාගාමිමග්ගෙන රිත්තො හොති; අතිමානො මක්ඛො පළාසො ඉස්සා මච්ඡරියං මායා සාඨෙය්යන්ති, ඉමෙහි සත්තහි සොතාපත්තිමග්ගෙන රිත්තො හොති.

මග්ගපටිපාටියා පන සොතාපත්තිමග්ගෙන අතිමානො මක්ඛො පළාසො ඉස්සා මච්ඡරියං මායා සාඨෙය්යන්ති; ඉමෙහි සත්තහි රිත්තො හොති, අනාගාමිමග්ගෙන දොසො කොධො උපනාහො පමාදොති, ඉමෙහි චතූහි රිත්තො හොති; අරහත්තමග්ගෙන රාගො මොහො ථම්භො සාරම්භො මානො මදොති, ඉමෙහි ඡහි රිත්තො හොති. තීණි දුච්චරිතානි සබ්බකිලෙසෙහීතිආදිනා නයෙන අවසෙසාපි යථායොගං යොජෙතබ්බා.

වත්ථුකාමෙපරිජානිත්වාති තෙභූමකෙ වත්ථුකාමෙ ඤාතතීරණපරිඤ්ඤාහි සමාපනවසෙන ජානිත්වා. කිලෙසකාමෙ පහායාති ඡන්දාදයො කිලෙසකාමෙ පහානපරිඤ්ඤාය ජහිත්වා. බ්යන්තිං කරිත්වාති විගතන්තං විගතකොටිං කරිත්වා.

කාමොඝංතිණ්ණස්සාති අනාගාමිමග්ගෙන අවසානසඞ්ඛාතං කාමොඝං තරිත්වා ඨිතස්ස. භවොඝන්ති අරහත්තමග්ගෙන. දිට්ඨොඝන්ති සොතාපත්තිමග්ගෙන. අවිජ්ජොඝන්ති අරහත්තමග්ගෙන. සබ්බං සංසාරපථන්ති සබ්බඛන්ධධාතුආයතනපටිපාටිසඞ්ඛාතං පථං අරහත්තමග්ගෙනෙව තරිත්වා ඨිතස්ස. සොතාපත්තිමග්ගෙන උත්තිණ්ණස්ස. සකදාගාමිමග්ගෙන නිත්තිණ්ණස්ස. අනාගාමිමග්ගෙන කාමධාතුං අතික්කන්තස්ස. අරහත්තමග්ගෙන සබ්බභවං සමතික්කන්තස්ස. ඵලසමාපත්තිවසෙන වීතිවත්තස්ස. පාරංගතස්සාතිආදීනි නිබ්බානවසෙන වුත්තානි. යථා ඉණායිකා ආණණ්යන්ති පවඩ්ඪකඉණං ආදාය විචරන්තා ආණණ්යං. පත්ථෙන්තීති පත්ථනං උප්පාදෙන්ති. ආබාධිකා ආරොග්යන්ති පිත්තාදිරොගාතුරො භෙසජ්ජකිරියාය තංරොගවූපසමනත්ථං ආරොග්යං. යථා බන්ධනබද්ධාති නක්ඛත්තදිවසෙ බන්ධනාගාරෙ බද්ධපුරිසා. යථා දාසා භුජිස්සන්ති යස්මා භුජිස්සා පුරිසා යං ඉච්ඡන්ති, තං කරොන්ති, න නං කොචි බලක්කාරෙන තතො නිවත්තෙති, තස්මා දාසා භුජිස්සභාවං පත්ථෙන්ති. යථා කන්තාරද්ධානපක්ඛන්දාති යස්මා බලවන්තො පුරිසා හත්ථභාරං ගහෙත්වා සජ්ජාවුධා සපරිවාරා කන්තාරං පටිපජ්ජන්ති, තෙ චොරා දූරතොව දිස්වා පලායන්ති. තෙ සොත්ථිනා කන්තාරං නිත්ථරිත්වා ඛෙමන්තං පත්වා හට්ඨතුට්ඨා හොන්ති. තස්මා කන්තාරපක්ඛන්දා ඛෙමන්තභූමිං පත්ථෙන්ති. දෙසනාපරියොසානෙ තිස්සො සොතාපත්තිඵලං පත්වා පච්ඡා පබ්බජිත්වා අරහත්තං සච්ඡාකාසි.

සද්ධම්මපජ්ජොතිකාය මහානිද්දෙසට්ඨකථාය

තිස්සමෙත්තෙය්යසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.