📜

9. මාගණ්ඩියසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා

70. නවමෙ මාගණ්ඩියසුත්තනිද්දෙසෙ පඨමගාථාය තාව අජපාලනිග්රොධමූලෙ නානාරූපානි නිම්මිනිත්වා අභිකාමං ආගතං මාරධීතරං දිස්වාන තණ්හං අරතිං රගඤ්ච ඡන්දමත්තම්පි මෙථුනස්මිං නාහොසි, කිමෙවිදං ඉමිස්සා දාරිකාය මුත්තකරීසපුණ්ණං රූපං දිස්වා භවිස්සති, සබ්බථා පාදාපි නං සම්ඵුසිතුං න ඉච්ඡෙ, කුතොනෙන සංවසිතුන්ති.

මුත්තපුණ්ණන්ති ආහාරඋතුවසෙන වත්ථිපුටන්තරං පූරෙත්වා ඨිතමුත්තෙන පූරිතං. කරීසපුණ්ණන්ති පක්කාසයසඞ්ඛාතෙ හෙට්ඨානාභිපිට්ඨිකණ්ටකමූලානං අන්තරෙ උබ්බෙධෙන අට්ඨඞ්ගුලමත්තෙ අන්තාවසානෙ ඨිතවච්චෙන පුණ්ණං. සෙම්හපුණ්ණන්ති උදරපටලෙ ඨිතඑකපත්තප්පමාණෙන සෙම්හෙන පූරිතං. රුහිරපුණ්ණන්ති යකනස්ස හෙට්ඨාභාගං පූරෙත්වා හදයවක්කපප්ඵාසානං උපරි ථොකං ථොකං පග්ඝරන්තෙන වක්කහදයයකනපප්ඵාසෙ තෙමයමානෙන ඨිතෙන එකපත්තස්ස පූරණමත්තෙන සන්නිචිතලොහිතසඞ්ඛාතෙන ච කෙසලොමනඛදන්තානං මංසවිනිමුත්තට්ඨානඤ්චෙව ථද්ධසුක්ඛචම්මඤ්ච ඨපෙත්වා ධමනීජාලානුසාරෙන සබ්බං උපාදිණ්ණකසරීරං ඵරිත්වා ඨිතසංසරණලොහිතසඞ්ඛාතෙන ච දුවිධෙන රුහිරෙන පුණ්ණං.

අට්ඨිසඞ්ඝාතන්ති සකලසරීරෙ හෙට්ඨා අට්ඨීනං උපරිට්ඨිතානි සාධිකානි තීණි අට්ඨිසතානි, තෙහි අට්ඨීහි ඝටිතං. න්හාරුසම්බන්ධන්ති සකලසරීරෙ අට්ඨීනි ආබන්ධිත්වා ඨිතානි නව න්හාරුසතානි, තෙහි න්හාරූහි සම්බන්ධං ආබන්ධං. රුධිරමංසාවලෙපනන්ති සංසරණලොහිතෙන ච සාධිකානි තීණි අට්ඨිසතානි අනුලිම්පෙත්වා ඨිතෙන නවමංසපෙසිසතෙන ච අනුලිත්තං සරීරං. චම්මවිනද්ධන්ති සකලසරීරං පරියොනන්ධිත්වා පාකටකිලොමකස්ස උපරි ඡවියා හෙට්ඨා ඨිතං චම්මං, තෙන චම්මෙන විනද්ධං පරියොනද්ධං. ‘‘චම්මාවනද්ධ’’න්තිපි පාළි. ඡවියා පටිච්ඡන්නන්ති අතිසුඛුමඡවියා පටිච්ඡන්නං ඡාදෙත්වා ඨිතං. ඡිද්දාවඡිද්දන්ති අනෙකඡිද්දං. උග්ඝරන්තන්ති අක්ඛිමුඛාදීහි උග්ඝරන්තං. පග්ඝරන්තන්ති අධොභාගෙන පග්ඝරන්තං. කිමිසඞ්ඝනිසෙවිතන්ති සූචිමුඛාදීහි නානාපාණකුලසමූහෙහි ආසෙවිතං. නානාකලිමලපරිපූරන්ති අනෙකවිධෙහි අසුචිකොට්ඨාසෙහි පූරිතං.

71. තතො මාගණ්ඩියො ‘‘පබ්බජිතා නාම මානුසකෙ කාමෙ පහාය දිබ්බකාමත්ථාය පබ්බජන්ති, අයඤ්ච දිබ්බෙපි කාමෙ න ඉච්ඡති, ඉදම්පි ඉත්ථිරතනං, කා නු අස්ස දිට්ඨී’’ති පුච්ඡිතුං දුතියං ගාථමාහ. තත්ථ එතාදිසං චෙ රතනන්ති දිබ්බිත්ථිරතනං සන්ධාය භණති. නාරින්ති අත්තනො ධීතරං සන්ධාය. දිට්ඨිගතං සීලවතං නු ජීවිතන්ති දිට්ඨිඤ්ච සීලඤ්ච වතඤ්ච ජීවිතඤ්ච. භවූපපත්තිඤ්ච වදෙසි කීදිසන්ති අත්තනො භවූපපත්තිං වා තුවං කීදිසං වදෙසි.

72. ඉතො පරා ද්වෙ ගාථා විස්සජ්ජනපුච්ඡානයෙන පවත්තත්තා පාකටසම්බන්ධායෙව. තාසු පඨමගාථාය සඞ්ඛෙපත්ථො – තස්ස මය්හං මාගණ්ඩිය ද්වාසට්ඨිදිට්ඨිගතධම්මෙසු නිච්ඡිනිත්වා ‘‘ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’’න්ති (ම. නි. 3.27, 301) එවං ඉදං වදාමීති සමුග්ගහීතං න හොති නත්ථි න විජ්ජති, කිං කාරණා? අහඤ්හි පස්සන්තො දිට්ඨීසු ආදීනවං කඤ්චි දිට්ඨිං අග්ගහෙත්වා සච්චානි පවිචිනන්තො අජ්ඣත්තං රාගාදීනං සන්තිභාවෙන අජ්ඣත්තසන්තිසඞ්ඛාතං නිබ්බානමෙව අද්දසන්ති.

ආදීනවන්ති උපද්දවං. සදුක්ඛන්ති කායිකදුක්ඛෙන සදුක්ඛං. සවිඝාතන්ති චෙතසිකදුක්ඛෙන සහිතං. සඋපායාසන්ති උපායාසසහිතං. සපරිළාහන්ති සදරථං. න නිබ්බිදායාති න වට්ටෙ නිබ්බින්දනත්ථාය. න විරාගායාති න වට්ටෙ විරාගත්ථාය. න නිරොධායාති න වට්ටස්ස නිරොධත්ථාය. න උපසමායාති න වට්ටස්ස උපසමත්ථාය. න අභිඤ්ඤායාති න වට්ටස්ස අභිජානනත්ථාය. න සම්බොධායාති න කිලෙසනිද්දාවිගමෙන වට්ටතො සම්බුජ්ඣනත්ථාය . න නිබ්බානායාති න අමතනිබ්බානත්ථාය. එත්ථ පන ‘‘නිබ්බිදායා’’ති විපස්සනා. ‘‘විරාගායා’’ති මග්ගො. ‘‘නිරොධාය උපසමායා’’ති නිබ්බානං. ‘‘අභිඤ්ඤාය සම්බොධායා’’ති මග්ගො. ‘‘නිබ්බානායා’’ති නිබ්බානමෙව. එවං එකස්මිං ඨානෙ විපස්සනා, තීසු මග්ගො, තීසු නිබ්බානං වුත්තන්ති එවං වවත්ථානකථා වෙදිතබ්බා. පරියායෙන පන සබ්බානිපෙතානි මග්ගවෙවචනානිපි නිබ්බානවෙවචනානිපි හොන්තියෙව.

අජ්ඣත්තං රාගස්ස සන්තින්ති අජ්ඣත්තරාගස්ස සන්තභාවෙන නිබ්බුතභාවෙන අජ්ඣත්තසන්තිසඞ්ඛාතං නිබ්බානං ඔලොකෙසිං. දොසස්ස සන්තින්තිආදීසුපි එසෙව නයො. පචිනන්ති නිද්දෙසස්ස උද්දෙසපදං. විචිනන්තොති සච්චානි වඩ්ඪෙන්තො විභාවෙන්තො. පවිචිනන්තොති තානෙව පච්චෙකං විභාවෙන්තො . කෙචි ‘‘ගවෙසන්තො’’ති වණ්ණයන්ති. අදස්සන්ති ඔලොකෙසිං. අදක්ඛින්ති විනිවිජ්ඣිං. අඵස්සින්ති පඤ්ඤාය ඵුසිං. පටිවිජ්ඣින්ති ඤාණෙන පච්චක්ඛං අකාසිං.

73. දුතියගාථාය සඞ්ඛෙපත්ථො – යානිමානි දිට්ඨිගතානි තෙහි තෙහි සත්තෙහි විනිච්ඡිනිත්වා ගහිතත්තා ‘‘විනිච්ඡයා’’ති ච අත්තනො පච්චයෙහි අභිසඞ්ඛතභාවාදිනා නයෙන ‘‘පකප්පිතානී’’ති ච වුච්චන්ති, තෙ වෙ මුනී දිට්ඨිගතධම්මෙ අග්ගහෙත්වා අජ්ඣත්තසන්තීති යමෙතමත්ථං බ්රූසි, ආචික්ඛ මෙ, කථං නු ධීරෙහි පවෙදිතං තං කථං පකාසිතං ධීරෙහීති වදති.

ඉමිස්සා ගාථාය නිද්දෙසො උත්තානත්ථො ඨපෙත්වා පරමත්ථපදං. තත්ථ යං පරමත්ථන්ති යං උත්තමං නිබ්බානං.

74. අථස්ස භගවා යථා යෙන උපායෙන තං පදං ධීරෙහි පකාසිතං, තං උපායං සපටිපක්ඛං දස්සෙන්තො ‘‘න දිට්ඨියා’’ති ගාථමාහ. තත්ථ න දිට්ඨියාතිආදීහි දිට්ඨිසුතිඅට්ඨසමාපත්තිඤාණබාහිරසීලබ්බතානි පටික්ඛිපති. ‘‘සුද්ධිමාහා’’ති එත්ථ වුත්තං ආහ-සද්දං සබ්බත්ථ නකාරෙන සද්ධිං යොජෙත්වා පුරිමපදත්තයං නෙත්වා ‘‘දිට්ඨියා සුද්ධිං නාහ න කථෙමී’’ති එවමත්ථො වෙදිතබ්බො. යථා චෙත්ථ, එවං උත්තරපදෙසුපි. තත්ථ ච අදිට්ඨියා නාහාති දසවත්ථුකං සම්මාදිට්ඨිං විනා න කථෙමි. තථා අස්සුතියාති නවඞ්ගං සවනං විනා. අඤාණාති කම්මස්සකතසච්චානුලොමිකඤාණං විනා. අසීලතාති පාතිමොක්ඛසංවරං විනා. අබ්බතාති ධුතඞ්ගවතං විනා. නොපි තෙනාති තෙසු එකමෙකෙන දිට්ඨිආදිමත්තෙනාපි න කථෙමීති එවමත්ථො වෙදිතබ්බො. එතෙ ච නිස්සජ්ජ අනුග්ගහායාති එතෙ ච පුරිමදිට්ඨිආදිභෙදෙ කණ්හපක්ඛිකෙ ධම්මෙ සමුග්ඝාතකරණෙන නිස්සජ්ජ, පච්ඡිමෙ අදිට්ඨිආදිභෙදෙ සුක්කපක්ඛිකෙපි අතම්මයතාපජ්ජනෙන අනුග්ගහාය. සන්තො අනිස්සාය භවං න ජප්පෙති ඉමාය පටිපත්තියා රාගාදිවූපසමෙන සන්තො චක්ඛාදීසු කඤ්චි ධම්මං අනිස්සාය එකම්පි භවං න ජප්පෙ, අපිහෙතුං අපත්ථෙතුං සමත්ථො සියා, අයමස්ස අජ්ඣත්තසන්තීති අධිප්පායො.

සවනම්පි ඉච්ඡිතබ්බන්ති සුත්තාදිවසෙන සුණනම්පි ආකඞ්ඛිතබ්බං. සම්භාරා ඉමෙ ධම්මාති සම්මාදිට්ඨිආදිකා ඉමෙ ධම්මා උපකාරට්ඨෙන සම්භාරා හොන්ති . කණ්හපක්ඛිකානන්ති අකුසලපක්ඛෙ භවානං. සමුග්ඝාතතො පහානං ඉච්ඡිතබ්බන්ති සම්මා හනනතො සමුච්ඡෙදතො පහානං ආකඞ්ඛිතබ්බං. තෙධාතුකෙසු කුසලෙසු ධම්මෙසූති කාමරූපාරූපසඞ්ඛාතෙසු තෙභූමකෙසු කොසල්ලසම්භූතෙසු. අතම්මයතාති නිත්තණ්හභාවො.

75. එවං වුත්තෙ වචනත්ථං අසල්ලක්ඛෙන්තො මාගණ්ඩියො ‘‘නො චෙ කිරා’’ති ගාථමාහ. තත්ථ දිට්ඨාදීනි වුත්තනයානෙව. කණ්හපක්ඛිකානියෙව පන සන්ධාය උභයත්රාපි ආහ. ආහ-සද්දං පන ‘‘නො චෙ’’ති සද්දෙන යොජෙත්වා නො චෙ කිර ආහ නො චෙ කිර කථෙසීති එවං අත්ථො දට්ඨබ්බො. මොමූහන්ති අතිමූළ්හං, මොහනං වා. පච්චෙන්තීති ජානන්ති. ඉමිස්සාපි ගාථාය නිද්දෙසො උත්තානො.

76. අථස්ස භගවා තං දිට්ඨිං නිස්සාය පුච්ඡං පටික්ඛිපන්තො ‘‘දිට්ඨිඤ්ච නිස්සායා’’ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො – ත්වං මාගණ්ඩිය දිට්ඨිං නිස්සාය පුනප්පුනං පුච්ඡමානො යානි තෙ දිට්ඨිගතානි සමුග්ගහිතානි, තෙස්වෙව සමුග්ගහීතෙසු පමොහං ආගතො ත්වං ඉතො ච මයා වුත්තඅජ්ඣත්තසන්තිතො පටිපත්තිතො ධම්මදෙසනතො වා අණුම්පි යුත්තසඤ්ඤං න පස්සසි, තෙන කාරණෙන ත්වං ඉමං ධම්මං මොමූහතො පස්සසීති.

ලග්ගනං නිස්සාය ලග්ගනන්ති දිට්ඨිලග්ගනං අල්ලීයිත්වා දිට්ඨිලග්ගනං. බන්ධනන්ති දිට්ඨිබන්ධනං. පලිබොධන්ති දිට්ඨිපලිබොධං.

අන්ධකාරං පක්ඛන්දොසීති බහලන්ධකාරං පවිට්ඨොසි. යුත්තසඤ්ඤන්ති සමණධම්මෙ යුත්තසඤ්ඤං. පත්තසඤ්ඤන්ති සමණධම්මෙ පටිලද්ධසඤ්ඤං. ලග්ගනසඤ්ඤන්ති සඤ්ජානිතසඤ්ඤං. කාරණසඤ්ඤන්ති හෙතුසඤ්ඤං. ඨානසඤ්ඤන්ති කාරණසඤ්ඤං. න පටිලභසීති න වින්දසි. කුතො ඤාණන්ති මග්ගඤාණං පන කෙන කාරණෙන ලභිස්සසි. අනිච්චං වාති හුත්වා අභාවට්ඨෙන පඤ්චක්ඛන්ධා අනිච්චං. අනිච්චසඤ්ඤානුලොමං වාති ‘‘පඤ්චක්ඛන්ධා අනිච්චා’’ති උප්පන්නා සඤ්ඤා අනිච්චසඤ්ඤා, තාය සඤ්ඤාය අනුලොමං අප්පටික්කූලං අනිච්චසඤ්ඤානුලොමං. කිං තං? විපස්සනාඤාණං. ද්වින්නං විපස්සනාඤාණානං දුක්ඛානත්තසඤ්ඤානුලොමානම්පි එසෙව නයො.

77. එවං සමුග්ගහිතෙසු පමොහෙන මාගණ්ඩියස්ස විවාදාපත්තිං දස්සෙත්වා ඉදානි තෙසු අඤ්ඤෙසු ච ධම්මෙසු විගතප්පමොහස්ස අත්තනො නිබ්බිවාදතං දස්සෙන්තො ‘‘සමො විසෙසී’’ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො – යො එවං තිධා මානෙන වා දිට්ඨියා වා පුග්ගලෙන වා මඤ්ඤති, සො තෙන මානෙන තාය වා දිට්ඨියා තෙන වා පුග්ගලෙන විවදෙය්ය. යො පන අම්හාදිසො ඉමාසු තීසු විධාසු අවිකම්පමානො, සමො විසෙසීති න තස්ස හොති, න ච හීනොති පාඨසෙසො. ඉමිස්සාපි ගාථාය නිද්දෙසො උත්තානොව.

78. කිඤ්ච භිය්යො – ‘‘සච්චන්ති සො’’ති ගාථා. තස්සත්ථො – සො එවරූපො පහීනමානදිට්ඨිකො ‘‘මාදිසො ‘බාහිතපාපත්තා’දිනා නයෙන බ්රාහ්මණො, ඉදමෙව සච්ච’’න්ති කිං වදෙය්ය කිං වත්ථුං භණෙය්ය, කෙන වා කාරණෙන භණෙය්ය, ‘‘මය්හං සච්චං, තුය්හං මුසා’’ති වා කෙන මානෙන දිට්ඨියා පුග්ගලෙන වා විවදෙය්ය. යස්මිං මාදිසෙ ඛීණාසවෙ ‘‘සදිසොහමස්මී’’ති පවත්තියා සමං වා, ඉතරද්වයභාවෙන පවත්තියා විසමං වා මඤ්ඤිතං නත්ථි, සමානාදීසු කෙන වාදං පටිසංයුජෙය්ය පටිප්ඵරෙය්යාති. ඉමිස්සාපි ගාථාය නිද්දෙසො උත්තානො.

79. නනු එකංසෙනෙව එවරූපො පුග්ගලො? ‘‘ඔකං පහායා’’ති ගාථා. තත්ථ ඔකං පහායාති රූපධාත්වාදිවිඤ්ඤාණස්සොකාසං තත්ර ඡන්දරාගප්පහානෙන ඡඩ්ඩෙත්වා. අනිකෙතසාරීති රූපනිමිත්තනිකෙතාදීනි තණ්හාවසෙන අසරන්තො. ගාමෙ අකුබ්බං මුනි සන්ථවානීති ගාමෙ ගිහිසන්ථවානි අකරොන්තො. කාමෙහි රිත්තොති කාමෙසු ඡන්දරාගාභාවෙන සබ්බකාමෙහි පුථුභූතො. අපුරක්ඛරානොති ආයතිං අත්තභාවං අනභිනිබ්බත්තෙන්තො. කථං න විග්ගය්හ ජනෙන කයිරාති ජනෙන සද්ධිං විග්ගාහිකකථං න කථෙය්ය.

හාලිද්දකානීති එවංනාමකො ගහපති. යෙනායස්මා මහාකච්චානො තෙනුපසඞ්කමීති යෙනාති භුම්මත්ථෙ කරණවචනං. තස්මා යත්ථ මහාකච්චානො, තත්ථ උපසඞ්කමීති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. යෙන වා කාරණෙන මහාකච්චානො දෙවමනුස්සෙහි උපසඞ්කමිතබ්බො, තෙන කාරණෙන උපසඞ්කමීති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. කෙන ච කාරණෙන මහාකච්චානො උපසඞ්කමිතබ්බො? නානප්පකාරගුණවිසෙසාධිගමාධිප්පායෙන, සාදුඵලූපභොගාධිප්පායෙන දිජගණෙහි නිච්චඵලිතමහාරුක්ඛො විය. උපසඞ්කමීති ච ගතොති වුත්තං හොති. උපසඞ්කමිත්වාති උපසඞ්කමනපරියොසානදීපනං. අථ වා එවං ගතො තතො ආසන්නතරං ඨානං මහාකච්චානස්ස සමීපසඞ්ඛාතං ගන්ත්වාතිපි වුත්තං හොති.

අභිවාදෙත්වාති පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා. ඉදානි යෙනත්ථෙන මහාකච්චානස්ස උපට්ඨානං ආගතො, තං පුච්ඡිතුකාමො දසනඛසමොධානසමුජ්ජලං අඤ්ජලිං සිරසි පතිට්ඨාපෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තන්ති භාවනපුංසකනිද්දෙසො ‘‘විසමං චන්දිමසූරියා පරිවත්තන්තී’’තිආදීසු (අ. නි. 4.7) විය. තස්මා යථා නිසින්නො එකමන්තං නිසින්නො හොති, එවං නිසීදීති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. භුම්මත්ථෙ වා එතං උපයොගවචනං. නිසීදීති නිසජ්ජං කප්පෙසි. පණ්ඩිතා හි දෙවමනුස්සා ගරුට්ඨානියං උපසඞ්කමිත්වා ආසනකුසලතාය එකමන්තං නිසීදන්ති. අයඤ්ච ගහපති තෙසං අඤ්ඤතරො, තස්මා එකමන්තං නිසීදි.

කථං නිසින්නො ච පන එකමන්තං නිසින්නො හොතීති? ඡ නිසජ්ජදොසෙ වජ්ජෙත්වා. සෙය්යථිදං? අතිදූරං අච්චාසන්නං උපරිවාතං උන්නතප්පදෙසං අතිසම්මුඛං අතිපච්ඡාති. අතිදූරෙ නිසින්නො හි සචෙ කථෙතුකාමො හොති, උච්චාසද්දෙන කථෙතබ්බං හොති. අච්චාසන්නෙ නිසින්නො සඞ්ඝට්ටනං කරොති. උපරිවාතෙ නිසින්නො සරීරගන්ධෙන බාධති. උන්නතප්පදෙසෙ නිසින්නො අගාරවං පකාසෙති. අතිසම්මුඛා නිසින්නො සචෙ දට්ඨුකාමො හොති, චක්ඛුනා චක්ඛුං ආහච්ච දට්ඨබ්බං හොති. අතිපච්ඡා නිසින්නො සචෙ දට්ඨුකාමො හොති, ගීවං පසාරෙත්වා දට්ඨබ්බං හොති. තස්මා අයම්පි එතෙ ඡ නිසජ්ජදොසෙ වජ්ජෙත්වා නිසීදි. තෙන වුත්තං – ‘‘එකමන්තං නිසීදී’’ති.

එතදවොචාති එතං අවොච. වුත්තමිදං භන්තෙ කච්චාන භගවතා අට්ඨකවග්ගියෙ මාගණ්ඩියපඤ්හෙති අට්ඨකවග්ගියම්හි මාගණ්ඩියපඤ්හො නාම අත්ථි, තස්මිං පඤ්හෙ.

රූපධාතූති රූපක්ඛන්ධො අධිප්පෙතො. රූපධාතුරාගවිනිබන්ධන්ති රූපධාතුම්හි රාගෙන විනිබද්ධං. විඤ්ඤාණන්ති කම්මවිඤ්ඤාණං. ඔකසාරීති ගෙහසාරී ආලයසාරී. කස්මා පනෙත්ථ ‘‘විඤ්ඤාණධාතු ඛො ගහපතී’’ති න වුත්තන්ති? සම්මොහවිඝාතත්ථං. ‘‘ඔකො’’ති හි අත්ථතො පච්චයො වුච්චති, පුරෙජාතඤ්ච කම්මවිඤ්ඤාණං පච්ඡාජාතස්ස කම්මවිඤ්ඤාණස්සපි විපාකවිඤ්ඤාණස්සපි, විපාකවිඤ්ඤාණඤ්ච විපාකවිඤ්ඤාණස්සපි කම්මවිඤ්ඤාණස්සපි පච්චයො හොති, තස්මා ‘‘කතරං නු ඛො ඉධ විඤ්ඤාණ’’න්ති සම්මොහො භවෙය්ය. තස්ස විඝාතත්ථං තං අග්ගහෙත්වා අසම්භින්නාව දෙසනා කතාති. අපිච විපාකආරම්මණවසෙන චතස්සො අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණට්ඨිතියොති වුත්තාති තා දස්සෙතුම්පි ඉධ විඤ්ඤාණං න ගහිතං.

උපයුපාදානාති තණ්හූපයදිට්ඨූපයවසෙන ද්වෙ උපයා, කාමුපාදානාදීනි චත්තාරි උපාදානානි ච. චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයාති අකුසලචිත්තස්ස අධිට්ඨානභූතා චෙව අභිනිවෙසභූතා ච අනුසයභූතා ච. තථාගතස්සාති සම්මාසම්බුද්ධස්ස. සබ්බෙසම්පි හි ඛීණාසවානං එතෙ පහීනාව, සත්ථු පන ඛීණාසවභාවො ලොකෙ අතිපාකටොති උපරිමකොටියා එවං වුත්තං. විඤ්ඤාණධාතුයාති ඉධ විඤ්ඤාණං කස්මා ගහිතං? කිලෙසප්පහානදස්සනත්ථං. කිලෙසා හි න කෙවලං චතූසුයෙව ඛන්ධෙසු පහීනා පහීයන්ති, පඤ්චසුපි පහීයන්තියෙවාති කිලෙසප්පහානදස්සනත්ථං ගහිතං. එවං ඛො ගහපති අනොකසාරී හොතීති එවං කම්මවිඤ්ඤාණෙන ඔකං අසරන්තෙන අනොකසාරී නාම හොති.

රූපනිමිත්තනිකෙතවිසාරවිනිබන්ධාති රූපමෙව කිලෙසානං පච්චයට්ඨෙන නිමිත්තං, ආරම්මණකිරියසඞ්ඛාතෙන නිවාසට්ඨෙන නිකෙතන්ති රූපනිමිත්තනිකෙතං. විසාරො ච විනිබන්ධො ච විසාරවිනිබන්ධා. උභයෙනපි හි කිලෙසානං පත්ථටභාවො ච විනිබන්ධනභාවො ච වුත්තො, රූපනිමිත්තනිකෙතෙ විසාරවිනිබන්ධාති රූපනිමිත්තනිකෙතවිසාරවිනිබන්ධා, තස්මා රූපනිමිත්තනිකෙතම්හි උප්පන්නෙන කිලෙසවිසාරෙන චෙව කිලෙසවිනිබන්ධනෙන චාති අත්ථො. නිකෙතසාරීති වුච්චතීති ආරම්මණකරණවසෙන නිවාසට්ඨානට්ඨෙන නිකෙතසාරීති වුච්චති. පහීනාති තෙ රූපනිමිත්තනිකෙතෙ කිලෙසවිසාරවිනිබන්ධා පහීනා.

කස්මා පනෙත්ථ පඤ්චක්ඛන්ධා ච ‘‘ඔකා’’ති වුත්තා, ඡ ආරම්මණානි ‘‘නිකෙත’’න්ති? ඡන්දරාගස්ස බලවදුබ්බලතාය. සමානෙපි හි එතෙසං ආලයට්ඨෙන විසයභාවෙ ඔකොති නිප්පරියායෙන සුද්ධං ගෙහමෙව වුච්චති, නිකෙතන්ති ‘‘අජ්ජ අසුකට්ඨානෙ කීළිස්සාමා’’ති කතසඞ්කෙතානං නිවාසනට්ඨානං උය්යානාදි. තත්ථ යථා පුත්තදාරධනධඤ්ඤපුණ්ණගෙහෙ ඡන්දරාගො බලවා හොති, එවං අජ්ඣත්තිකෙසු ඛන්ධෙසු. යථා පන උය්යානට්ඨානාදීසු තතො දුබ්බලතරො හොති, එවං බාහිරෙසු ඡසු ආරම්මණෙසූති ඡන්දරාගස්ස බලවදුබ්බලතාය එවං දෙසනා කතාති වෙදිතබ්බා.

සුඛිතෙසු සුඛිතොති උපට්ඨාකෙසු ධනධඤ්ඤලාභාදිවසෙන සුඛිතෙසු ‘‘ඉදානාහං මනාපං චීවරං මනාපං භොජනං ලභිස්සාමී’’ති ගෙහස්සිතසුඛෙන සුඛිතො හොති, තෙහි පත්තසම්පත්තිං අත්තනා අනුභවමානො විය චරති. දුක්ඛිතෙසු දුක්ඛිතොති තෙසං කෙනචිදෙව කාරණෙන දුක්ඛෙ උප්පන්නෙ සයං ද්විගුණෙන දුක්ඛෙන දුක්ඛිතො හොති. කිච්චකරණීයෙසූති කිච්චසඞ්ඛාතෙසු කරණීයෙසු. වොයොගං ආපජ්ජතීති උපයොගං සයං තෙසං කිච්චානං කත්තබ්බතං ආපජ්ජති.

කාමෙසූති වත්ථුකාමෙසු. එවං ඛො ගහපති කාමෙහි අරිත්තො හොතීති එවං කිලෙසකාමෙහි අරිත්තො හොති.

අන්තො කාමානං භාවෙන අතුච්ඡො. සුක්කපක්ඛො තෙසං අභාවෙන රිත්තො තුච්ඡොති වෙදිතබ්බො.

පුරක්ඛරානොති වට්ටං පුරතො කුරුමානො. එවංරූපො සියන්තිආදීසු දීඝරස්සකාළොදාතාදීසු රූපෙසු එවංරූපො නාම භවෙය්යන්ති පත්ථෙති. සුඛාදීසු වෙදනාසු එවංවෙදනො නාම. නීලසඤ්ඤාදීසු සඤ්ඤාසු එවංසඤ්ඤො නාම. පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරාදීසු සඞ්ඛාරෙසු එවංසඞ්ඛාරො නාම. චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදීසු විඤ්ඤාණෙසු එවංවිඤ්ඤාණො නාම භවෙය්යන්ති පත්ථෙති.

අපුරක්ඛරානොති වට්ටං පුරතො අකුරුමානො. සහිතං මෙ, අසහිතං තෙති තුය්හං වචනං අසහිතං අසිලිට්ඨං, මය්හං සහිතං සිලිට්ඨං මධුරං මධුරපානසදිසං. අධිචිණ්ණං තෙ විපරාවත්තන්ති යං තුය්හං දීඝෙන කාලෙන පරිචිතං සුප්පගුණං, තං මම වාදං ආගම්ම සබ්බං ඛණෙන විපරාවත්තං නිවත්තං. ආරොපිතො තෙ වාදොති තුය්හං දොසො මයා ආරොපිතො. චර වාදප්පමොක්ඛායාති තං තං ආචරියං උපසඞ්කමිත්වා උත්තරං පරියෙසන්තො ඉමස්ස වාදස්ස මොක්ඛාය චර ආහිණ්ඩ. නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසීති අථ සයමෙව පහොසි, ඉධෙව නිබ්බෙඨෙහීති.

80. සො එවරූපො ‘‘යෙහි විවිත්තො’’ති ගාථා. තත්ථ යෙහීති යෙහි දිට්ඨිගතාදීහි. විවිත්තො විචරෙය්යාති රිත්තො චරෙය්ය. න තානිඋග්ගය්හ වදෙය්ය නාගොති ‘‘ආගුං න කරොතී’’තිආදිනා (චූළනි. භද්රාවුධමාණවපුච්ඡානිද්දෙස 70; පාරායනානුගීතිනිද්දෙස 102) නයෙන නාගො තානි දිට්ඨිගතානි උග්ගහෙත්වා න චරෙය්ය. එලම්බුජන්ති එලසඤ්ඤිතෙ අම්බුම්හි ජාතං කණ්ටකනාළං වාරිජං, පදුමන්ති වුත්තං හොති. යථා ජලෙන පඞ්කෙන චනූපලිත්තන්ති තං පදුමං යථා ජලෙන ච පඞ්කෙන ච අනුපලිත්තං හොති. එවං මුනි සන්තිවාදො අගිද්ධොති එවං අජ්ඣත්තසන්තිවාදො මුනි ගෙධාභාවෙන අගිද්ධො. කාමෙ ච ලොකෙ ච අනූපලිත්තොති දුවිධෙපි කාමෙ අපායාදිකෙ ච ලොකෙ ද්වීහි සිලෙසෙහි අනුපලිත්තො හොති.

ආගුං න කරොතීති අකුසලාදිදොසං න කරොති. න ගච්ඡතීති අගතිවසෙන න ගච්ඡති. නාගච්ඡතීති පහීනකිලෙසෙ න උපෙති. පාපකාති ලාමකා. අකුසලාති අකොසල්ලසම්භූතා. තෙ කිලෙසෙ න පුනෙතීති යෙ කිලෙසා පහීනා, තෙ කිලෙසෙ පුන න එති. න පච්චෙතීති පටි න උපෙති. න පච්චාගච්ඡතීති පුන න නිවත්තති.

ඛරදණ්ඩොති ඛරපත්තදණ්ඩො ඵරුසදණ්ඩො. චත්තගෙධොති විස්සට්ඨගෙධො. වන්තගෙධොති වමිතගෙධො. මුත්තගෙධොති ඡින්නබන්ධනගෙධො. පහීනගෙධොති පජහිතගෙධො. පටිනිස්සට්ඨගෙධොති යථා න පුන චිත්තං ආරුහති, එවං පටිවිස්සජ්ජිතගෙධො. උපරි වීතරාගාදීසුපි එසෙව නයො. සබ්බානෙව තානි ගහිතග්ගහණස්ස විස්සට්ඨභාවවෙවචනානි.

81. කිඤ්ච භිය්යො – ‘‘න වෙදගූ’’ති ගාථා. තත්ථ න වෙදගූ දිට්ඨියායකොති චතුමග්ගවෙදගූ මාදිසො දිට්ඨියායකො න හොති, දිට්ඨියා ගච්ඡන්තො වා, තං සාරතො පච්චෙන්තො වා න හොති. තත්ථ වචනත්ථො – යායතීති යායකො. කරණවචනෙන දිට්ඨියා යායතීති දිට්ඨියායකො. උපයොගත්ථෙ සාමිවචනෙනපි දිට්ඨියා යාතීතිපි දිට්ඨියායකො. න මුතියා ස මානමෙතීති මුතරූපාදිභෙදාය මුතියාපි සො මානං න එති. න හි තම්මයො සොති තණ්හාදිට්ඨිවසෙන තම්මයො හොති තප්පරායණො, අයං පන න තාදිසො. න කම්මුනා නොපිසුතෙන නෙය්යොති පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරාදිනා කම්මුනා වා, සුතසුද්ධිආදිනා සුතෙන වා සො නෙතබ්බො න හොති. අනූපනීතො ස නිවෙසනෙසූති සො ද්වින්නම්පි උපයානං පහීනත්තා සබ්බෙසු තණ්හාදිට්ඨිනිවෙසනෙසු අනුපනීතො.

මුතරූපෙන වාති එත්ථ මුතරූපං නාම ගන්ධරසඵොට්ඨබ්බානි. මානං නෙතීති අස්මිමානං න එති. න උපෙතීති සමීපං න එති. න උපගච්ඡතීති උපගන්ත්වා න තිට්ඨති. තම්මයොති තප්පකතො.

82. තස්ස ච එවංවිධස්ස ‘‘සඤ්ඤාවිරත්තස්සා’’ති ගාථා. තත්ථ සඤ්ඤාවිරත්තස්සාති නෙක්ඛම්මසඤ්ඤාපුබ්බඞ්ගමාය භාවනාය පහීනකාමාදිසඤ්ඤස්ස. ඉමිනා පදෙන උභතොභාගවිමුත්තො සමථයානිකො අධිප්පෙතො. පඤ්ඤාවිමුත්තස්සාති විපස්සනාපුබ්බඞ්ගමාය භාවනාය සබ්බකිලෙසෙහි විමුත්තස්ස. ඉමිනා සුක්ඛවිපස්සකො අධිප්පෙතො. සඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිඤ්ච යෙ අග්ගහෙසුං, තෙ ඝට්ටමානා විචරන්ති ලොකෙති යෙ පන කාමසඤ්ඤාදිකං සඤ්ඤං අග්ගහෙසුං, තෙ විසෙසතො ගහට්ඨා කාමාධිකරණං, යෙ ච දිට්ඨිං අග්ගහෙසුං, තෙ විසෙසතො පබ්බජිතා ධම්මාධිකරණං අඤ්ඤමඤ්ඤං ඝට්ටෙන්තා විචරන්තීති.

යො සමථපුබ්බඞ්ගමං අරියමග්ගං භාවෙතීති යො පුග්ගලො සමථපුබ්බඞ්ගමං පුරෙචාරිකං කත්වා සහවිපස්සනං අරියමග්ගං භාවෙති, පඨමං සමාධිං උප්පාදෙත්වා පච්ඡා සහවිපස්සනං අරියමග්ගං උප්පාදෙතීති අත්ථො. තස්ස ආදිතොති තස්ස පුග්ගලස්ස පඨමජ්ඣානාදිතො. උපාදායාති පටිච්ච ආගම්ම. ගන්ථා වික්ඛම්භීතා හොන්තීති ගන්ථා දූරීකතා භවන්ති. අරහත්තෙ පත්තෙති අරහත්තඵලං පත්තෙ. අරහතොති අරහත්තඵලෙ ඨිතස්ස. ගන්ථා ච මොහා චාතිආදයො සබ්බෙ කිලෙසා පහීනා හොන්ති.

යො විපස්සනාපුබ්බඞ්ගමං අරියමග්ගං භාවෙතීති යො පුග්ගලො විපස්සනං පුබ්බඞ්ගමං පුරෙචාරිකං කත්වා අරියමග්ගං භාවෙති, පඨමං විපස්සනං උප්පාදෙත්වා පච්ඡා අරියමග්ගසම්පයුත්තං සමාධිං භාවෙතීති අත්ථො. තස්ස ආදිතො උපාදායාති තස්ස පුග්ගලස්ස විපස්සනතො පට්ඨාය විපස්සනං පටිච්ච. මොහා වික්ඛම්භිතා හොන්තීති එත්ථ වික්ඛම්භිතාති දූරං පාපිතා සඤ්ඤාවසෙන. ඝට්ටෙන්තීති යෙ කාමසඤ්ඤාදිං ගණ්හන්ති, තෙ සඤ්ඤාවසෙන පීළෙන්ති. සඞ්ඝට්ටෙන්තීති තතො තතො පීළෙන්ති . ඉදානි ඝට්ටෙන්තෙ දස්සෙතුං ‘‘රාජානොපිරාජූහි විවදන්තී’’තිආදිනා නයෙන විත්ථාරො වුත්තො. අඤ්ඤමඤ්ඤං පාණීහිපි උපක්කමන්තීති එත්ථ අඤ්ඤමඤ්ඤං හත්ථෙහි පහරන්ති. ලෙඩ්ඩූහීති කපාලඛණ්ඩෙහි. දණ්ඩෙහීති අඩ්ඪදණ්ඩකෙහි. සත්ථෙහීති උභතොධාරෙහි සත්ථෙහි.

අභිසඞ්ඛාරානං අප්පහීනත්තාති පුඤ්ඤාදිඅභිසඞ්ඛාරානං අප්පහීනභාවෙන. ගතියා ඝට්ටෙන්තීති ගන්තබ්බාය පතිට්ඨාභූතාය ගතියා පීළෙන්ති ඝට්ටනං ආපජ්ජන්ති. නිරයාදීසුපි එසෙව නයො. සෙසමෙත්ථ වුත්තනයත්තා උත්තානමෙව.

සද්ධම්මප්පජ්ජොතිකාය මහානිද්දෙසට්ඨකථාය

මාගණ්ඩියසුත්තනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.