📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

ඛුද්දකනිකායෙ

මහානිද්දෙසපාළි

1. අට්ඨකවග්ගො

1. කාමසුත්තනිද්දෙසො

1.

කාමංකාමයමානස්ස, තස්ස චෙ තං සමිජ්ඣති;

අද්ධා පීතිමනො හොති, ලද්ධා මච්චො යදිච්ඡති.

කාමං කාමයමානස්සාති කාමාති උද්දානතො ද්වෙ කාමා – වත්ථුකාමා ච කිලෙසකාමා ච. කතමෙ වත්ථුකාමා? මනාපිකා රූපා මනාපිකා සද්දා මනාපිකා ගන්ධා මනාපිකා රසා මනාපිකා ඵොට්ඨබ්බා; අත්ථරණා පාවුරණා [පාපුරණා (සී. ස්යා.)] දාසිදාසා අජෙළකා කුක්කුටසූකරා හත්ථිගවාස්සවළවා ඛෙත්තං වත්ථු හිරඤ්ඤං සුවණ්ණං ගාමනිගමරාජධානියො රට්ඨඤ්ච ජනපදො ච කොසො ච කොට්ඨාගාරඤ්ච, යං කිඤ්චි රජනීයං වත්ථු – වත්ථුකාමා.

අපි ච අතීතා කාමා අනාගතා කාමා පච්චුප්පන්නා කාමා; අජ්ඣත්තා කාමා බහිද්ධා කාමා අජ්ඣත්තබහිද්ධා කාමා; හීනා කාමා මජ්ඣිමා කාමා පණීතා කාමා; ආපායිකා කාමා මානුසිකා කාමා දිබ්බා කාමා පච්චුපට්ඨිතා කාමා; නිම්මිතා කාමා අනිම්මිතා කාමා පරනිම්මිතා කාමා; පරිග්ගහිතා කාමා, අපරිග්ගහිතා කාමා, මමායිතා කාමා, අමමායිතා කාමා; සබ්බෙපි කාමාවචරා ධම්මා, සබ්බෙපි රූපාවචරා ධම්මා, සබ්බෙපි අරූපාවචරා ධම්මා, තණ්හාවත්ථුකා තණ්හාරම්මණා කාමනීයට්ඨෙන රජනීයට්ඨෙන මදනීයට්ඨෙන කාමා – ඉමෙ වුච්චන්ති වත්ථුකාමා.

කතමෙ කිලෙසකාමා? ඡන්දො කාමො රාගො කාමො ඡන්දරාගො කාමො; සඞ්කප්පො කාමො රාගො කාමො සඞ්කප්පරාගො කාමො; යො කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමරාගො කාමනන්දී කාමතණ්හා කාමස්නෙහො කාමපරිළාහො කාමමුච්ඡා කාමජ්ඣොසානං කාමොඝො කාමයොගො කාමුපාදානං කාමච්ඡන්දනීවරණං.

‘‘අද්දසං කාම තෙ මූලං, සඞ්කප්පා කාම ජායසි;

න තං සඞ්කප්පයිස්සාමි, එවං කාම න හොහිසී’’ති [න හෙහිසීති (ස්යා.)]. –

ඉමෙ වුච්චන්ති කිලෙසකාමා. කාමයමානස්සාති කාමයමානස්ස ඉච්ඡමානස්ස සාදියමානස්ස පත්ථයමානස්ස පිහයමානස්ස අභිජප්පමානස්සාති – කාමං කාමයමානස්ස.

තස්ස චෙ තං සමිජ්ඣතීති. තස්ස චෙති තස්ස ඛත්තියස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා වෙස්සස්ස වා සුද්දස්ස වා ගහට්ඨස්ස වා පබ්බජිතස්ස වා දෙවස්ස වා මනුස්සස්ස වා. තන්ති වත්ථුකාමා වුච්චන්ති – මනාපිකා රූපා මනාපිකා සද්දා මනාපිකා ගන්ධා මනාපිකා රසා මනාපිකා ඵොට්ඨබ්බා. සමිජ්ඣතීති ඉජ්ඣති සමිජ්ඣති ලභති පටිලභති අධිගච්ඡති වින්දතීති – තස්ස චෙ තං සමිජ්ඣති.

අද්ධාපීතිමනො හොතීති. අද්ධාති එකංසවචනං නිස්සංසයවචනං නික්කඞ්ඛාවචනං අද්වෙජ්ඣවචනං අද්වෙළ්හකවචනං නියොගවචනං අපණ්ණකවචනං අවත්ථාපනවචනමෙතං – අද්ධාති. පීතීති යා පඤ්චකාමගුණපටිසඤ්ඤුත්තා පීති පාමුජ්ජං ආමොදනා පමොදනා හාසො පහාසො විත්ති තුට්ඨි ඔදග්යං අත්තමනතා අභිඵරණතා චිත්තස්ස. මනොති යං චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජා මනොවිඤ්ඤාණධාතු, අයං වුච්චති මනො. අයං මනො ඉමාය පීතියා සහගතො හොති සහජාතො සංසට්ඨො සම්පයුත්තො එකුප්පාදො එකනිරොධො එකවත්ථුකො එකාරම්මණො. පීතිමනො හොතීති පීතිමනො හොති තුට්ඨමනො හට්ඨමනො පහට්ඨමනො අත්තමනො උදග්ගමනො මුදිතමනො පමොදිතමනො හොතීති – අද්ධා පීතිමනො හොති.

ලද්ධා මච්චො යදිච්ඡතීති. ලද්ධාති ලභිත්වා පටිලභිත්වා අධිගන්ත්වා වින්දිත්වා. මච්චොති සත්තො නරො මානවො පොසො පුග්ගලො ජීවො ජාගු [ජාතු (ස්යා.), ජගු (ක.)] ජන්තු ඉන්දගු [හින්දගූ (සී. ස්යා.)] මනුජො. යදිච්ඡතීති යං ඉච්ඡති යං සාදියති යං පත්ථෙති යං පිහෙති යං අභිජප්පති, රූපං වා සද්දං වා ගන්ධං වා රසං වා ඵොට්ඨබ්බං වාති, ලද්ධා මච්චො යදිච්ඡති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘කාමං කාමයමානස්ස, තස්ස චෙ තං සමිජ්ඣති;

අද්ධා පීතිමනො හොති, ලද්ධා මච්චො යදිච්ඡතී’’ති.

2.

තස්සචෙ කාමයානස්ස, ඡන්දජාතස්ස ජන්තුනො;

තෙ කාමා පරිහායන්ති, සල්ලවිද්ධොව රුප්පති.

තස්සචෙ කාමයානස්සාති. තස්ස චෙති තස්ස ඛත්තියස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා වෙස්සස්ස වා සුද්දස්ස වා ගහට්ඨස්ස වා පබ්බජිතස්ස වා දෙවස්ස වා මනුස්සස්ස වා. කාමයානස්සාති කාමෙ ඉච්ඡමානස්ස සාදියමානස්ස පත්ථයමානස්ස පිහයමානස්ස අභිජප්පමානස්ස. අථ වා කාමතණ්හාය යායති නිය්යති වුය්හති සංහරීයති. යථා හත්ථියානෙන වා අස්සයානෙන වා ගොයානෙන වා අජයානෙන වා මෙණ්ඩයානෙන වා ඔට්ඨයානෙන වා ඛරයානෙන වා යායති නිය්යති වුය්හති සංහරීයති; එවමෙවං කාමතණ්හාය යායති නිය්යති වුය්හති සංහරීයතීති – තස්ස චෙ කාමයානස්ස.

ඡන්දජාතස්ස ජන්තුනොති. ඡන්දොති යො කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමරාගො කාමනන්දී කාමතණ්හා කාමස්නෙහො කාමපරිළාහො කාමමුච්ඡා කාමජ්ඣොසානං කාමොඝො කාමයොගො කාමුපාදානං කාමච්ඡන්දනීවරණං, තස්ස සො කාමච්ඡන්දො ජාතො හොති සඤ්ජාතො නිබ්බත්තො අභිනිබ්බත්තො පාතුභූතො. ජන්තුනොති සත්තස්ස නරස්ස මානවස්ස පොසස්ස පුග්ගලස්ස ජීවස්ස ජාගුස්ස ජන්තුස්ස ඉන්දගුස්ස මනුජස්සාති – ඡන්දජාතස්ස ජන්තුනො.

තෙකාමා පරිහායන්තීති – තෙ වා කාමා පරිහායන්ති, සො වා කාමෙහි පරිහායති. කථං තෙ කාමා පරිහායන්ති? තස්ස තිට්ඨන්තස්සෙව තෙ භොගෙ රාජානො වා හරන්ති, චොරා වා හරන්ති, අග්ගි වා දහති, උදකං වා වහති, අප්පියා වා දායාදා හරන්ති, නිහිතං වා නාධිගච්ඡති, දුප්පයුත්තා වා කම්මන්තා භිජ්ජන්ති, කුලෙ වා කුලඞ්ගාරො උප්පජ්ජති, යො තෙ භොගෙ විකිරති විධමති [විධමෙති (ස්යා.)] විද්ධංසෙති අනිච්චතායෙව අට්ඨමී. එවං තෙ කාමා හායන්ති පරිහායන්ති පරිධංසෙන්ති පරිපතන්ති අන්තරධායන්ති විප්පලුජ්ජන්ති. කථං සො කාමෙහි පරිහායති? තිට්ඨන්තෙව තෙ භොගෙ සො චවති මරති විප්පලුජ්ජති. එවං සො කාමෙහි හායති පරිහායති පරිධංසෙති පරිපතති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති.

චොරා හරන්ති රාජානො, අග්ගි දහති නස්සති;

අථ අන්තෙන ජහති [අථො අන්තෙන හෙති (ස්යා.), අසහන්තෙන දහති (ක.)], සරීරං සපරිග්ගහං;

එතදඤ්ඤාය මෙධාවී, භුඤ්ජෙථ ච දදෙථ ච.

දත්වා ච භුත්වා ච යථානුභාවං, අනින්දිතො සග්ගමුපෙති ඨානන්ති, තෙ කාමා පරිහායන්ති.

සල්ලවිද්ධොව රුප්පතීති. යථා අයොමයෙන වා සල්ලෙන විද්ධො, අට්ඨිමයෙන වා සල්ලෙන දන්තමයෙන වා සල්ලෙන විසාණමයෙන වා සල්ලෙන කට්ඨමයෙන වා සල්ලෙන විද්ධො රුප්පති කුප්පති ඝට්ටීයති පීළීයති, බ්යාධිතො දොමනස්සිතො හොති, එවමෙව වත්ථුකාමානං විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. සො කාමසල්ලෙන ච සොකසල්ලෙන ච විද්ධො, රුප්පති කුප්පති ඝට්ටීයති පීළීයති බ්යාධිතො දොමනස්සිතො හොතීති – සල්ලවිද්ධොව රුප්පති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘තස්ස චෙ කාමයානස්ස, ඡන්දජාතස්ස ජන්තුනො;

තෙ කාමා පරිහායන්ති, සල්ලවිද්ධොව රුප්පතී’’ති.

3.

යොකාමෙ පරිවජ්ජෙති, සප්පස්සෙව පදා සිරො;

සොමං විසත්තිකං ලොකෙ, සතො සමතිවත්තති.

යොකාමෙ පරිවජ්ජෙතීති. යොති යො යාදිසො යථායුත්තො යථාවිහිතො යථාපකාරො යංඨානප්පත්තො යංධම්මසමන්නාගතො ඛත්තියො වා බ්රාහ්මණො වා වෙස්සො වා සුද්දො වා ගහට්ඨො වා පබ්බජිතො වා දෙවො වා මනුස්සො වා. කාමෙ පරිවජ්ජෙතීති. කාමාති උද්දානතො ද්වෙ කාමා – වත්ථුකාමා ච කිලෙසකාමා ච…පෙ… ඉමෙ වුච්චන්ති වත්ථුකාමා…පෙ… ඉමෙ වුච්චන්ති කිලෙසකාමා. කාමෙ පරිවජ්ජෙතීති ද්වීහි කාරණෙහි කාමෙ පරිවජ්ජෙති – වික්ඛම්භනතො වා සමුච්ඡෙදතො වා. කථං වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති? ‘‘අට්ඨිකඞ්කලූපමා කාමා අප්පස්සාදට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ‘‘මංසපෙසූපමා කාමා බහුසාධාරණට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ‘‘තිණුක්කූපමා කාමා අනුදහනට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ‘‘අඞ්ගාරකාසූපමා කාමා මහාපරිළාහට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ‘‘සුපිනකූපමා කාමා ඉත්තරපච්චුපට්ඨානට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ‘‘යාචිතකූපමා කාමා තාවකාලිකට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ‘‘රුක්ඛඵලූපමා කාමා සම්භඤ්ජනපරිභඤ්ජනට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ‘‘අසිසූනූපමා කාමා අධිකුට්ටනට්ඨෙනා’’ති [අධිකන්තනට්ඨෙනාති (ස්යා.)] පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ‘‘සත්තිසූලූපමා කාමා විනිවිජ්ඣනට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ‘‘සප්පසිරූපමා කාමා සප්පටිභයට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ‘‘අග්ගික්ඛන්ධූපමා කාමා මහාභිතාපනට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති.

බුද්ධානුස්සතිං භාවෙන්තොපි වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, ධම්මානුස්සතිං භාවෙන්තොපි…පෙ… සඞ්ඝානුස්සතිං භාවෙන්තොපි… සීලානුස්සතිං භාවෙන්තොපි… චාගානුස්සතිං භාවෙන්තොපි… දෙවතානුස්සතිං භාවෙන්තොපි… ආනාපානස්සතිං [ආනාපානසතිං (සී.)] භාවෙන්තොපි… මරණස්සතිං භාවෙන්තොපි… කායගතාසතිං භාවෙන්තොපි… උපසමානුස්සතිං භාවෙන්තොපි වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති.

පඨමං ඣානං භාවෙන්තොපි වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, දුතියං ඣානං භාවෙන්තොපි…පෙ… තතියං ඣානං භාවෙන්තොපි… චතුත්ථං ඣානං භාවෙන්තොපි… ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තිං භාවෙන්තොපි… විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තිං භාවෙන්තොපි… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තිං භාවෙන්තොපි … නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තිං භාවෙන්තොපි වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති. එවං වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති.

කථං සමුච්ඡෙදතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති? සොතාපත්තිමග්ගං භාවෙන්තොපි අපායගමනීයෙ කාමෙ සමුච්ඡෙදතො පරිවජ්ජෙති, සකදාගාමිමග්ගං භාවෙන්තොපි ඔළාරිකෙ කාමෙ සමුච්ඡෙදතො පරිවජ්ජෙති, අනාගාමිමග්ගං භාවෙන්තොපි අනුසහගතෙ කාමෙ සමුච්ඡෙදතො පරිවජ්ජෙති, අරහත්තමග්ගං භාවෙන්තොපි සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අසෙසං නිස්සෙසං සමුච්ඡෙදතො කාමෙ පරිවජ්ජෙති. එවං සමුච්ඡෙදතො කාමෙ පරිවජ්ජෙතීති – යො කාමෙ පරිවජ්ජෙති.

සප්පස්සෙව පදා සිරොති. සප්පො වුච්චති අහි. කෙනට්ඨෙන සප්පො? සංසප්පන්තො ගච්ඡතීති සප්පො; භුජන්තො ගච්ඡතීති භුජගො; උරෙන ගච්ඡතීති උරගො; පන්නසිරො ගච්ඡතීති පන්නගො; සිරෙන සුපතීති [සප්පතීති (ක.)] සරීසපො [සිරිංසපො (සී.)]; බිලෙ සයතීති බිලාසයො; ගුහායං සයතීති ගුහාසයො; දාඨා තස්ස ආවුධොති දාඨාවුධො; විසං තස්ස ඝොරන්ති ඝොරවිසො; ජිව්හා තස්ස දුවිධාති ද්විජිව්හො; ද්වීහි ජිව්හාහි රසං සායතීති ද්විරසඤ්ඤූ. යථා පුරිසො ජීවිතුකාමො අමරිතුකාමො සුඛකාමො දුක්ඛපටික්කූලො පාදෙන සප්පසිරං වජ්ජෙය්ය විවජ්ජෙය්ය පරිවජ්ජෙය්ය අභිනිවජ්ජෙය්ය; එවමෙව සුඛකාමො දුක්ඛපටික්කූලො කාමෙ වජ්ජෙය්ය විවජ්ජෙය්ය පරිවජ්ජෙය්ය අභිනිවජ්ජෙය්යාති – සප්පස්සෙව පදා සිරො.

සොමං විසත්තිකං ලොකෙ, සතො සමතිවත්තතීති. සොති යො කාමෙ පරිවජ්ජෙති. විසත්තිකා වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො අනුනයො අනුරොධො නන්දී නන්දිරාගො, චිත්තස්ස සාරාගො ඉච්ඡා මුච්ඡා අජ්ඣොසානං ගෙධො පලිගෙධො [පළිගෙධො (සී.)] සඞ්ගො පඞ්කො, එජා මායා ජනිකා සඤ්ජනනී සිබ්බිනී ජාලිනී සරිතා විසත්තිකා, සුත්තං විසතා ආයූහිනී [ආයූහනී (සී. ස්යා.)] දුතියා පණිධි භවනෙත්ති, වනං වනථො සන්ධවො ස්නෙහො අපෙක්ඛා පටිබන්ධු, ආසා ආසීසනා ආසීසිතත්තං, රූපාසා සද්දාසා ගන්ධාසා රසාසා ඵොට්ඨබ්බාසා, ලාභාසා ජනාසා පුත්තාසා ජීවිතාසා, ජප්පා පජප්පා අභිජප්පා ජප්පනා ජප්පිතත්තං ලොලුප්පං ලොලුප්පායනා ලොලුප්පායිතත්තං පුච්ඡඤ්ජිකතා සාධුකම්යතා, අධම්මරාගො විසමලොභො නිකන්ති නිකාමනා පත්ථනා පිහනා සම්පත්ථනා, කාමතණ්හා භවතණ්හා විභවතණ්හා, රූපතණ්හා අරූපතණ්හා නිරොධතණ්හා, රූපතණ්හා සද්දතණ්හා ගන්ධතණ්හා රසතණ්හා ඵොට්ඨබ්බතණ්හා ධම්මතණ්හා , ඔඝො යොගො ගන්ථො උපාදානං ආවරණං නීවරණං ඡදනං බන්ධනං, උපක්කිලෙසො අනුසයො පරියුට්ඨානං ලතා වෙවිච්ඡං, දුක්ඛමූලං දුක්ඛනිදානං දුක්ඛප්පභවො මාරපාසො මාරබළිසං මාරවිසයො, තණ්හානදී තණ්හාජාලං තණ්හාගද්දුලං තණ්හාසමුද්දො අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං.

විසත්තිකාති. කෙනට්ඨෙන විසත්තිකා? විසතාති විසත්තිකා; විසාලාති විසත්තිකා; විසටාති විසත්තිකා; විසක්කතීති විසත්තිකා; විසංහරතීති විසත්තිකා; විසංවාදිකාති විසත්තිකා; විසමූලාති විසත්තිකා; විසඵලාති විසත්තිකා; විසපරිභොගොති විසත්තිකා; විසාලා වා පන සා තණ්හා රූපෙ සද්දෙ ගන්ධෙ රසෙ ඵොට්ඨබ්බෙ, කුලෙ ගණෙ ආවාසෙ ලාභෙ යසෙ, පසංසාය සුඛෙ චීවරෙ පිණ්ඩපාතෙ සෙනාසනෙ ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙ, කාමධාතුයා රූපධාතුයා අරූපධාතුයා, කාමභවෙ රූපභවෙ අරූපභවෙ, සඤ්ඤාභවෙ අසඤ්ඤාභවෙ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාභවෙ, එකවොකාරභවෙ චතුවොකාරභවෙ පඤ්චවොකාරභවෙ, අතීතෙ අනාගතෙ පච්චුප්පන්නෙ, දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බෙසු ධම්මෙසු විසටා විත්ථතාති විසත්තිකා.

ලොකෙති අපායලොකෙ මනුස්සලොකෙ දෙවලොකෙ, ඛන්ධලොකෙ ධාතුලොකෙ ආයතනලොකෙ. සතොති චතූහි කාරණෙහි සතො – කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො, වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො.

අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො – අසතිපරිවජ්ජනාය සතො, සතිකරණීයානං ධම්මානං කතත්තා සතො, සතිපරිබන්ධානං ධම්මානං හතත්තා සතො, සතිනිමිත්තානං ධම්මානං අසම්මුට්ඨත්තා සතො.

අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො – සතියා සමන්නාගතත්තා සතො, සතියා වසිතත්තා සතො, සතියා පාගුඤ්ඤතාය සතො, සතියා අපච්චොරොහණතාය [අපච්චොරොපනතාය (සී.)] සතො.

අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො – සත්තත්තා සතො, සන්තත්තා සතො, සමිතත්තා සතො, සන්තධම්මසමන්නාගතත්තා සතො. බුද්ධානුස්සතියා සතො, ධම්මානුස්සතියා සතො, සඞ්ඝානුස්සතියා සතො, සීලානුස්සතියා සතො, චාගානුස්සතියා සතො, දෙවතානුස්සතියා සතො, ආනාපානස්සතියා සතො, මරණස්සතියා සතො, කායගතාසතියා සතො, උපසමානුස්සතියා සතො. යා සති අනුස්සති පටිස්සති සති සරණතා ධාරණතා අපිලාපනතා අසම්මුස්සනතා සති සතින්ද්රියං සතිබලං සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො එකායනමග්ගො, අයං වුච්චති සති. ඉමාය සතියා උපෙතො හොති සමුපෙතො උපගතො සමුපගතො උපපන්නො සමුපපන්නො සමන්නාගතො, සො වුච්චති සතො.

සොමං විසත්තිකං ලොකෙ, සතො සමතිවත්තතීති. ලොකෙ වා සා විසත්තිකා, ලොකෙ වා තං විසත්තිකං සතො තරති උත්තරති පතරති සමතික්කමති වීතිවත්තතීති – සොමං විසත්තිකං ලොකෙ, සතො සමතිවත්තති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘යො කාමෙ පරිවජ්ජෙති, සප්පස්සෙව පදා සිරො;

සොමං විසත්තිකං ලොකෙ, සතො සමතිවත්තතී’’ති.

4.

ඛෙත්තං වත්ථුං හිරඤ්ඤං වා, ගවාස්සං දාසපොරිසං;

ථියො බන්ධූ පුථු කාමෙ, යො නරො අනුගිජ්ඣති.

ඛෙත්තංවත්ථුං හිරඤ්ඤං වාති. ඛෙත්තන්ති සාලික්ඛෙත්තං වීහික්ඛෙත්තං මුග්ගක්ඛෙත්තං මාසක්ඛෙත්තං යවක්ඛෙත්තං ගොධුමක්ඛෙත්තං තිලක්ඛෙත්තං. වත්ථුන්ති ඝරවත්ථුං කොට්ඨකවත්ථුං පුරෙවත්ථුං පච්ඡාවත්ථුං ආරාමවත්ථුං විහාරවත්ථුං. හිරඤ්ඤන්ති හිරඤ්ඤං වුච්චති කහාපණොති – ඛෙත්තං වත්ථුං හිරඤ්ඤං වා.

ගවාස්සං දාසපොරිසන්ති. ගවන්ති ගවා [ගාවො (ක.)] වුච්චන්ති. අස්සාති පසුකාදයො වුච්චන්ති. දාසාති චත්තාරො දාසා – අන්තොජාතකො දාසො, ධනක්කීතකො දාසො, සාමං වා දාසබ්යං උපෙති, අකාමකො වා දාසවිසයං උපෙති.

‘‘ආමාය දාසාපි භවන්ති හෙකෙ, ධනෙන කීතාපි භවන්ති දාසා;

සාමඤ්ච එකෙ උපයන්ති දාස්යං, භයාපනුණ්ණාපි භවන්ති දාසා’’ති.

පුරිසාති තයො පුරිසා – භතකා, කම්මකරා, උපජීවිනොති – ගවාස්සං දාසපොරිසං.

ථියො බන්ධූ පුථු කාමෙති. ථියොති ඉත්ථිපරිග්ගහො වුච්චති. බන්ධූති චත්තාරො බන්ධූ – ඤාතිබන්ධවාපි බන්ධු, ගොත්තබන්ධවාපි බන්ධු, මන්තබන්ධවාපි බන්ධු, සිප්පබන්ධවාපි බන්ධු. පුථු කාමෙති බහූ කාමෙ. එතෙ පුථු කාමා මනාපිකා රූපා…පෙ… මනාපිකා ඵොට්ඨබ්බාති – ථියො බන්ධූ පුථු කාමෙ.

යො නරො අනුගිජ්ඣතීති. යොති යො යාදිසො යථායුත්තො යථාවිහිතො යථාපකාරො යංඨානප්පත්තො යංධම්මසමන්නාගතො ඛත්තියො වා බ්රාහ්මණො වා වෙස්සො වා සුද්දො වා ගහට්ඨො වා පබ්බජිතො වා දෙවො වා මනුස්සො වා. නරොති සත්තො නරො මානවො පොසො පුග්ගලො ජීවො ජාගු ජන්තු ඉන්දගු මනුජො. අනුගිජ්ඣතීති කිලෙසකාමෙන වත්ථුකාමෙසු ගිජ්ඣති අනුගිජ්ඣති පලිගිජ්ඣති පලිබජ්ඣතීති – යො නරො අනුගිජ්ඣති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘ඛෙත්තං වත්ථුං හිරඤ්ඤං වා, ගවාස්සං දාසපොරිසං;

ථියො බන්ධූ පුථු කාමෙ, යො නරො අනුගිජ්ඣතී’’ති.

5.

අබලා නං බලීයන්ති, මද්දන්තෙ නං පරිස්සයා;

තතො නං දුක්ඛමන්වෙති, නාවං භින්නමිවොදකං.

අබලා නං බලීයන්තීති. අබලාති අබලා කිලෙසා දුබ්බලා අප්පබලා අප්පථාමකා හීනා නිහීනා ( ) [(පරිහීනා) (සී. ස්යා.)] ඔමකා ලාමකා ඡතුක්කා පරිත්තා. තෙ කිලෙසා තං පුග්ගලං සහන්ති පරිසහන්ති අභිභවන්ති අජ්ඣොත්ථරන්ති පරියාදියන්ති මද්දන්තීති, එවම්පි අබලා නං බලීයන්ති. අථ වා, අබලං පුග්ගලං දුබ්බලං අප්පබලං අප්පථාමකං හීනං නිහීනං ඔමකං ලාමකං ඡතුක්කං පරිත්තං, යස්ස නත්ථි සද්ධාබලං වීරියබලං සතිබලං සමාධිබලං පඤ්ඤාබලං හිරිබලං ඔත්තප්පබලං . තෙ කිලෙසා තං පුග්ගලං සහන්ති පරිසහන්ති අභිභවන්ති අජ්ඣොත්ථරන්ති පරියාදියන්ති මද්දන්තීති – එවම්පි අබලා නං බලීයන්තීති.

මද්දන්තෙ නං පරිස්සයාති. ද්වෙ පරිස්සයා – පාකටපරිස්සයා ච පටිච්ඡන්නපරිස්සයා ච. කතමෙ පාකටපරිස්සයා? සීහා බ්යග්ඝා දීපී අච්ඡා තරච්ඡා කොකා මහිංසා [මහිසා (සී. ස්යා.)] හත්ථී අහිවිච්ඡිකා සතපදී, චොරා වා අස්සු මානවා වා කතකම්මා වා අකතකම්මා වා, චක්ඛුරොගො සොතරොගො ඝානරොගො ජිව්හාරොගො කායරොගො සීසරොගො කණ්ණරොගො මුඛරොගො දන්තරොගො, කාසො සාසො පිනාසො ඩාහො ජරො, කුච්ඡිරොගො මුච්ඡා පක්ඛන්දිකා සූලා විසූචිකා, කුට්ඨං ගණ්ඩො කිලාසො සොසො අපමාරො, දද්දු කණ්ඩු කච්ඡු රඛසා [රක්ඛසා (ක.)] විතච්ඡිකා ලොහිතපිත්තං, මධුමෙහො අංසා පිළකා භගන්දලා, පිත්තසමුට්ඨානා ආබාධා සෙම්හසමුට්ඨානා ආබාධා වාතසමුට්ඨානා ආබාධා සන්නිපාතිකා ආබාධා උතුපරිණාමජා ආබාධා විසමපරිහාරජා ආබාධා, ඔපක්කමිකා ආබාධා කම්මවිපාකජා ආබාධා, සීතං උණ්හං ජිඝච්ඡා පිපාසා උච්චාරො පස්සාවො ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සා ඉති වා – ඉමෙ වුච්චන්ති පාකටපරිස්සයා.

කතමෙ පටිච්ඡන්නපරිස්සයා? කායදුච්චරිතං වචීදුච්චරිතං මනොදුච්චරිතං , කාමච්ඡන්දනීවරණං බ්යාපාදනීවරණං ථිනමිද්ධනීවරණං උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං විචිකිච්ඡානීවරණං, රාගො දොසො මොහො කොධො උපනාහො මක්ඛො පළාසො ඉස්සා මච්ඡරියං, මායා සාඨෙය්යං ථම්භො සාරම්භො මානො අතිමානො මදො පමාදො, සබ්බෙ කිලෙසා සබ්බෙ දුච්චරිතා සබ්බෙ දරථා සබ්බෙ පරිළාහා සබ්බෙ සන්තාපා සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරා – ඉමෙ වුච්චන්ති පටිච්ඡන්නපරිස්සයා.

පරිස්සයාති කෙනට්ඨෙන පරිස්සයා? පරිසහන්තීති පරිස්සයා, පරිහානාය සංවත්තන්තීති පරිස්සයා, තත්රාසයාති පරිස්සයා. කථං පරිසහන්තීති පරිස්සයා? තෙ පරිස්සයා තං පුග්ගලං සහන්ති පරිසහන්ති අභිභවන්ති අජ්ඣොත්ථරන්ති පරියාදියන්ති මද්දන්ති. එවං පරිසහන්තීති පරිස්සයා. කථං පරිහානාය සංවත්තන්තීති පරිස්සයා? තෙ පරිස්සයා කුසලානං ධම්මානං අන්තරායාය පරිහානාය සංවත්තන්ති. කතමෙසං කුසලානං ධම්මානං? සම්මාපටිපදාය අනුලොමපටිපදාය අපච්චනීකපටිපදාය අවිරුද්ධපටිපදාය අන්වත්ථපටිපදාය ධම්මානුධම්මපටිපදාය, සීලෙසු පරිපූරිකාරිතාය ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතාය භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතාය, ජාගරියානුයොගස්ස සතිසම්පජඤ්ඤස්ස, චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනානුයොගස්ස චතුන්නං සම්මප්පධානානං භාවනානුයොගස්ස චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං භාවනානුයොගස්ස, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං භාවනානුයොගස්ස පඤ්චන්නං බලානං භාවනානුයොගස්ස, සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං භාවනානුයොගස්ස අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස භාවනානුයොගස්ස – ඉමෙසං කුසලානං ධම්මානං අන්තරායාය පරිහානාය සංවත්තන්ති. එවං පරිහානාය සංවත්තන්තීති – පරිස්සයා.

කථං තත්රාසයාති පරිස්සයා? තත්ථෙතෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති අත්තභාවසන්නිස්සයා. යථා බිලෙ බිලාසයා පාණා සයන්ති, දකෙ දකාසයා පාණා සයන්ති, වනෙ වනාසයා පාණා සයන්ති, රුක්ඛෙ රුක්ඛාසයා පාණා සයන්ති, එවමෙව තත්ථෙතෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති අත්තභාවසන්නිස්සයා. එවම්පි තත්රාසයාති – පරිස්සයා.

වුත්තඤ්හෙතං භගවතා –

‘‘සාන්තෙවාසිකො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාචරියකො දුක්ඛං න ඵාසු විහරති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාන්තෙවාසිකො සාචරියකො දුක්ඛං න ඵාසු විහරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා උප්පජ්ජන්ති යෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සරසඞ්කප්පා සඤ්ඤොජනියා, ත්යස්ස අන්තො වසන්ති අන්වාසවන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මාති – තස්මා සාන්තෙවාසිකොති වුච්චති. තෙ නං සමුදාචරන්ති. සමුදාචරන්ති නං පාපකා අකුසලා ධම්මාති – තස්මා සාචරියකොති වුච්චති.

‘‘පුන චපරං , භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො සොතෙන සද්දං සුත්වා, ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා, ජිව්හාය රසං සායිත්වා, කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා, මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය උප්පජ්ජන්ති යෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සරසඞ්කප්පා සඤ්ඤොජනියා, ත්යස්ස අන්තො වසන්ති අන්වාසවන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මාති – තස්මා සාන්තෙවාසිකොති වුච්චති. තෙ නං සමුදාචරන්ති. සමුදාචරන්ති නං පාපකා අකුසලා ධම්මාති – තස්මා සාචරියකොති වුච්චති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාන්තෙවාසිකො සාචරියකො දුක්ඛං න ඵාසු විහරතී’’ති. එවම්පි තත්රාසයාති – පරිස්සයා.

වුත්තඤ්හෙතං භගවතා –

‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලා – අන්තරාඅමිත්තා අන්තරාසපත්තා අන්තරාවධකා අන්තරාපච්චත්ථිකා. කතමෙ තයො? ලොභො, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලං [අන්තරාමලො (ස්යා.)] අන්තරාඅමිත්තො අන්තරාසපත්තො අන්තරාවධකො අන්තරාපච්චත්ථිකො. දොසො…පෙ… මොහො, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලං අන්තරාඅමිත්තො අන්තරාසපත්තො අන්තරාවධකො අන්තරාපච්චත්ථිකො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො අන්තරාමලා – අන්තරාඅමිත්තා අන්තරාසපත්තා අන්තරාවධකා අන්තරාපච්චත්ථිකා.

‘‘අනත්ථජනනො ලොභො, ලොභො චිත්තප්පකොපනො;

භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.

‘‘ලුද්ධො අත්ථං න ජානාති, ලුද්ධො ධම්මං න පස්සති;

අන්ධන්තමං [අන්ධතමං (ස්යා. ක.)] තදා හොති, යං ලොභො සහතෙ නරං.

‘‘අනත්ථජනනො දොසො, දොසො චිත්තප්පකොපනො;

භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.

‘‘කුද්ධො අත්ථං න ජානාති, කුද්ධො ධම්මං න පස්සති;

අන්ධන්තමං තදා හොති, යං දොසො සහතෙ නරං.

‘‘අනත්ථජනනො මොහො, මොහො චිත්තප්පකොපනො;

භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.

‘‘මූළ්හො අත්ථං න ජානාති, මූළ්හො ධම්මං න පස්සති;

අන්ධන්තමං තදා හොති, යං මොහො සහතෙ නර’’න්ති.

එවම්පි තත්රාසයාති – පරිස්සයා.

වුත්තම්පි හෙතං භගවතා – ‘‘තයො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මා අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති, අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. කතමෙ තයො? ලොභො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මො අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති, අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. දොසො ඛො, මහාරාජ…පෙ… මොහො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මො අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති, අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, තයො පුරිසස්ස ධම්මා අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති, අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය.

‘‘ලොභො දොසො ච මොහො ච, පුරිසං පාපචෙතසං;

හිංසන්ති අත්තසම්භූතා, තචසාරංව සම්ඵල’’න්ති.

එවම්පි තත්රාසයාති – පරිස්සයා.

වුත්තම්පි චෙතං භගවතා –

‘‘රාගො ච දොසො ච ඉතොනිදානා, අරති රති ලොමහංසො ඉතොජා;

ඉතො සමුට්ඨාය මනොවිතක්කා, කුමාරකා ධඞ්කමිවොස්සජන්තී’’ති [ධඞ්කමිවොස්සජ්ජන්ති (ස්යා.)].

එවම්පි තත්රාසයාති – පරිස්සයා. මද්දන්තෙ නං පරිස්සයාති. තෙ පරිස්සයා තං පුග්ගලං සහන්ති පරිසහන්ති අභිභවන්ති අජ්ඣොත්ථරන්ති පරියාදියන්ති මද්දන්තීති – මද්දන්තෙ නං පරිස්සයා.

තතොනං දුක්ඛමන්වෙතීති. තතොති තතො තතො පරිස්සයතො තං පුග්ගලං දුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, ජාතිදුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, ජරාදුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, බ්යාධිදුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, මරණදුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසදුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, නෙරයිකං දුක්ඛං, තිරච්ඡානයොනිකං දුක්ඛං, පෙත්තිවිසයිකං දුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, මානුසිකං දුක්ඛං… ගබ්භොක්කන්තිමූලකං දුක්ඛං… ගබ්භෙ ඨිතිමූලකං දුක්ඛං… ගබ්භා වුට්ඨානමූලකං දුක්ඛං… ජාතස්සූපනිබන්ධකං දුක්ඛං… ජාතස්ස පරාධෙය්යකං දුක්ඛං… අත්තූපක්කමං දුක්ඛං… පරූපක්කමං දුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, දුක්ඛදුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, සඞ්ඛාරදුක්ඛං… විපරිණාමදුක්ඛං … චක්ඛුරොගො සොතරොගො ඝානරොගො ජිව්හාරොගො කායරොගො සීසරොගො කණ්ණරොගො මුඛරොගො දන්තරොගො, කාසො සාසො පිනාසො ඩාහො ජරො, කුච්ඡිරොගො මුච්ඡා පක්ඛන්දිකා සූලා විසූචිකා, කුට්ඨං ගණ්ඩො කිලාසො සොසො අපමාරො, දද්දු කණ්ඩු කච්ඡු රඛසා විතච්ඡිකා ලොහිතපිත්තං, මධුමෙහො අංසා පිළකා භගන්දලා පිත්තසමුට්ඨානා ආබාධා සෙම්හසමුට්ඨානා ආබාධා වාතසමුට්ඨානා ආබාධා සන්නිපාතිකා ආබාධා උතුපරිණාමජා ආබාධා විසමපරිහාරජා ආබාධා, ඔපක්කමිකා ආබාධා කම්මවිපාකජා ආබාධා, සීතං උණ්හං ජිඝච්ඡා පිපාසා උච්චාරො පස්සාවො ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සදුක්ඛං… මාතුමරණං දුක්ඛං… පිතුමරණං දුක්ඛං… භාතුමරණං දුක්ඛං… භගිනිමරණං දුක්ඛං… පුත්තමරණං දුක්ඛං… ධීතුමරණං දුක්ඛං … ඤාතිබ්යසනං දුක්ඛං… භොගබ්යසනං දුක්ඛං… රොගබ්යසනං දුක්ඛං… සීලබ්යසනං දුක්ඛං… දිට්ඨිබ්යසනං දුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොතීති – තතො නං දුක්ඛමන්වෙති.

නාවං භින්නමිවොදකන්ති. යථා භින්නං නාවං දකමෙසිං [උදකදායිතො (සී.), උදකං අන්වායිකං (ස්යා.)] තතො තතො උදකං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, පුරතොපි උදකං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, පච්ඡතොපි… හෙට්ඨතොපි… පස්සතොපි උදකං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති; එවමෙව තතො තතො පරිස්සයතො තං පුග්ගලං දුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති, ජාතිදුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොති…පෙ… දිට්ඨිබ්යසනං දුක්ඛං අන්වෙති අනුගච්ඡති අන්වායිකං හොතීති – නාවං භින්නමිවොදකං.

තෙනාහ භගවා –

‘‘අබලා නං බලීයන්ති, මද්දන්තෙ නං පරිස්සයා;

තතො නං දුක්ඛමන්වෙති, නාවං භින්නමිවොදක’’න්ති.

6.

තස්මාජන්තු සදා සතො, කාමානි පරිවජ්ජයෙ;

තෙ පහාය තරෙ ඔඝං, නාවං සිත්වාව පාරගූ.

තස්මා ජන්තු සදා සතොති. තස්මාති තස්මා තංකාරණා තංහෙතු තප්පච්චයා තංනිදානා එතං ආදීනවං සම්පස්සමානො කාමෙසූති – තස්මා. ජන්තූති සත්තො නරො මානවො පොසො පුග්ගලො ජීවො ජාගු ජන්තු ඉන්දගු මනුජො. සදාති සදා සබ්බදා සබ්බකාලං නිච්චකාලං ධුවකාලං සතතං සමිතං අබ්බොකිණ්ණං පොඞ්ඛානුපොඞ්ඛං උදකූමිකජාතං අවීචි සන්තති සහිතං ඵස්සිතං [ඵුසිතං (සී. ස්යා.)], පුරෙභත්තං පච්ඡාභත්තං පුරිමයාමං මජ්ඣිමයාමං පච්ඡිමයාමං, කාළෙ ජුණ්හෙ වස්සෙ හෙමන්තෙ ගිම්හෙ, පුරිමෙ වයොඛන්ධෙ මජ්ඣිමෙ වයොඛන්ධෙ පච්ඡිමෙ වයොඛන්ධෙ. සතොති චතූහි කාරණෙහි සතො – කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො, වෙදනාසු… චිත්තෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො. අපරෙහි චතූහි කාරණෙහි සතො…පෙ… සො වුච්චති සතොති – තස්මා ජන්තු සදා සතො.

කාමානි පරිවජ්ජයෙති. කාමාති උද්දානතො ද්වෙ කාමා – වත්ථුකාමා ච කිලෙසකාමා ච…පෙ… ඉමෙ වුච්චන්ති වත්ථුකාමා…පෙ… ඉමෙ වුච්චන්ති කිලෙසකාමා. කාමානි පරිවජ්ජයෙති ද්වීහි කාරණෙහි කාමෙ පරිවජ්ජෙය්ය – වික්ඛම්භනතො වා සමුච්ඡෙදතො වා. කථං වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙය්ය? ‘‘අට්ඨිකඞ්කලූපමා කාමා අප්පස්සාදට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙය්ය, ‘‘මංසපෙසූපමා කාමා බහුසාධාරණට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙය්ය, ‘‘තිණුක්කූපමා කාමා අනුදහනට්ඨෙනා’’ති පස්සන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙය්ය…පෙ… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තිං භාවෙන්තො වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙය්ය. එවං වික්ඛම්භනතො කාමෙ පරිවජ්ජෙය්ය…පෙ… එවං සමුච්ඡෙදතො කාමෙ පරිවජ්ජෙය්යාති – කාමානි පරිවජ්ජයෙ.

තෙ පහාය තරෙ ඔඝන්ති. තෙති වත්ථුකාමෙ පරිජානිත්වා කිලෙසකාමෙ පහාය පජහිත්වා විනොදෙත්වා බ්යන්තිං කරිත්වා අනභාවං ගමිත්වා; කාමච්ඡන්දනීවරණං පහාය පජහිත්වා විනොදෙත්වා බ්යන්තිං කරිත්වා අනභාවං ගමිත්වා; බ්යාපාදනීවරණං…පෙ… ථිනමිද්ධනීවරණං… උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං… විචිකිච්ඡානීවරණං පහාය පජහිත්වා විනොදෙත්වා බ්යන්තිං කරිත්වා අනභාවං ගමිත්වා කාමොඝං භවොඝං දිට්ඨොඝං අවිජ්ජොඝං තරෙය්ය උත්තරෙය්ය පතරෙය්ය සමතික්කමෙය්ය වීතිවත්තෙය්යාති – තෙ පහාය තරෙ ඔඝං.

නාවංසිත්වාව පාරගූති. යථා ගරුකං නාවං භාරිකං උදකං සිත්වා [සිඤ්චිත්වා (සී. ස්යා.)] ඔසිඤ්චිත්වා ඡඩ්ඩෙත්වා ලහුකාය නාවාය ඛිප්පං ලහුං අප්පකසිරෙනෙව පාරං ගච්ඡෙය්ය; එවමෙව වත්ථුකාමෙ පරිජානිත්වා කිලෙසකාමෙ පහාය පජහිත්වා විනොදෙත්වා බ්යන්තිං කරිත්වා අනභාවං ගමිත්වා; කාමච්ඡන්දනීවරණං… බ්යාපාදනීවරණං… ථිනමිද්ධනීවරණං… උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං… විචිකිච්ඡානීවරණං පහාය පජහිත්වා විනොදෙත්වා බ්යන්තිං කරිත්වා අනභාවං ගමිත්වා ඛිප්පං ලහුං අප්පකසිරෙනෙව පාරං ගච්ඡෙය්ය. පාරං වුච්චති අමතං නිබ්බානං. යො සො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං . පාරං ගච්ඡෙය්යාති – පාරං අධිගච්ඡෙය්ය, පාරං ඵුසෙය්ය, පාරං සච්ඡිකරෙය්ය. පාරගූති යොපි පාරං ගන්තුකාමො සොපි පාරගූ; යොපි පාරං ගච්ඡති සොපි පාරගූ; යොපි පාරං ගතො, සොපි පාරගූ.

වුත්තම්පි හෙතං භගවතා –

තිණ්ණො පාරඞ්ගතො ථලෙ තිට්ඨති බ්රාහ්මණොති. බ්රාහ්මණොති ඛො, භික්ඛවෙ, අරහතො එතං අධිවචනං. සො අභිඤ්ඤාපාරගූ පරිඤ්ඤාපාරගූ පහානපාරගූ භාවනාපාරගූ සච්ඡිකිරියාපාරගූ සමාපත්තිපාරගූ. අභිඤ්ඤාපාරගූ සබ්බධම්මානං, පරිඤ්ඤාපාරගූ සබ්බදුක්ඛානං, පහානපාරගූ සබ්බකිලෙසානං, භාවනාපාරගූ චතුන්නං අරියමග්ගානං, සච්ඡිකිරියාපාරගූ නිරොධස්ස, සමාපත්තිපාරගූ සබ්බසමාපත්තීනං. සො වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියස්මිං සීලස්මිං, වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියස්මිං සමාධිස්මිං, වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියාය පඤ්ඤාය, වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියාය විමුත්තියා. සො පාරං ගතො පාරප්පත්තො අන්තගතො අන්තප්පත්තො කොටිගතො කොටිප්පත්තො පරියන්තගතො පරියන්තප්පත්තො වොසානගතො වොසානප්පත්තො තාණගතො තාණප්පත්තො ලෙණගතො ලෙණප්පත්තො සරණගතො සරණප්පත්තො අභයගතො අභයප්පත්තො අච්චුතගතො අච්චුතප්පත්තො අමතගතො අමතප්පත්තො නිබ්බානගතො නිබ්බානප්පත්තො. සො වුට්ඨවාසො චිණ්ණචරණො ගතද්ධො ගතදිසො ගතකොටිකො පාලිතබ්රහ්මචරියො උත්තමදිට්ඨිප්පත්තො භාවිතමග්ගො පහීනකිලෙසො පටිවිද්ධාකුප්පො සච්ඡිකතනිරොධො, දුක්ඛං තස්ස පරිඤ්ඤාතං, සමුදයො පහීනො, මග්ගො භාවිතො, නිරොධො සච්ඡිකතො, අභිඤ්ඤෙය්යං අභිඤ්ඤාතං, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිඤ්ඤාතං, පහාතබ්බං පහීනං, භාවෙතබ්බං භාවිතං, සච්ඡිකාතබ්බං සච්ඡිකතං.

සො උක්ඛිත්තපලිඝො සංකිණ්ණපරික්ඛො අබ්බුළ්හෙසිකො නිරග්ගළො අරියො පන්නද්ධජො පන්නභාරො විසඤ්ඤුත්තො පඤ්චඞ්ගවිප්පහීනො ඡළඞ්ගසමන්නාගතො එකාරක්ඛො චතුරාපස්සෙනො පනුණ්ණපච්චෙකසච්චො සමවයසට්ඨෙසනො අනාවිලසඞ්කප්පො පස්සද්ධකායසඞ්ඛාරො සුවිමුත්තචිත්තො සුවිමුත්තපඤ්ඤො කෙවලී වුසිතවා උත්තමපුරිසො පරමපුරිසො පරමපත්තිප්පත්තො. සො නෙවාචිනති [නෙව ආචිනාති (සී. ස්යා.)] නාපචිනති , අපචිනිත්වා ඨිතො. නෙව පජහති න උපාදියති, පජහිත්වා ඨිතො. නෙව සංසිබ්බති [නෙව සිනෙති (සී.), නෙව විසීනෙති (ස්යා.)] න උස්සිනෙති, විසිනිත්වා ඨිතො. නෙව විධූපෙති න සන්ධූපෙති, විධූපෙත්වා ඨිතො. අසෙක්ඛෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතත්තා ඨිතො. අසෙක්ඛෙන සමාධික්ඛන්ධෙන… අසෙක්ඛෙන පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන… අසෙක්ඛෙන විමුත්තික්ඛන්ධෙන… අසෙක්ඛෙන විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතත්තා ඨිතො. සච්චං සම්පටිපාදියිත්වා ඨිතො. එජං සමතික්කමිත්වා ඨිතො. කිලෙසග්ගිං පරියාදියිත්වා ඨිතො, අපරිගමනතාය ඨිතො, කටං සමාදාය ඨිතො, මුත්තිපටිසෙවනතාය ඨිතො, මෙත්තාය පාරිසුද්ධියා ඨිතො, කරුණාය… මුදිතාය… උපෙක්ඛාය පාරිසුද්ධියා ඨිතො, අච්චන්තපාරිසුද්ධියා ඨිතො, අකම්මයතාය [අතම්මයතාය (සී.), අකම්මඤ්ඤතාය (ස්යා.)] පාරිසුද්ධියා ඨිතො, විමුත්තත්තා ඨිතො, සන්තුස්සිතත්තා ඨිතො, ඛන්ධපරියන්තෙ ඨිතො, ධාතුපරියන්තෙ ඨිතො, ආයතනපරියන්තෙ ඨිතො, ගතිපරියන්තෙ ඨිතො, උපපත්තිපරියන්තෙ ඨිතො, පටිසන්ධිපරියන්තෙ ඨිතො, (භවපරියන්තෙ ඨිතො, සංසාරපරියන්තෙ ඨිතො වට්ටපරියන්තෙ ඨිතො, අන්තිමෙ භවෙ ඨිතො,) [( ) නත්ථි සීහළපොත්ථකෙ] අන්තිමෙ සමුස්සයෙ ඨිතො, අන්තිමදෙහධරො අරහා.

‘‘තස්සායං පච්ඡිමකො භවො, චරිමොයං සමුස්සයො;

ජාතිමරණසංසාරො, නත්ථි තස්ස පුනබ්භවො’’ති.

නාවං සිත්වාව පාරගූති. තෙනාහ භගවා –

‘‘තස්මා ජන්තු සදා සතො, කාමානි පරිවජ්ජයෙ;

තෙ පහාය තරෙ ඔඝං, නාවං සිත්වාව පාරගූ’’ති.

කාමසුත්තනිද්දෙසො පඨමො.