📜

2. ගුහට්ඨකසුත්තනිද්දෙසො

අථ ගුහට්ඨකසුත්තනිද්දෙසං වක්ඛති –

7.

සත්තොගුහායං බහුනාභිඡන්නො, තිට්ඨං නරො මොහනස්මිං පගාළ්හො;

දූරෙ විවෙකා හි තථාවිධො සො, කාමා හි ලොකෙ න හි සුප්පහායා.

සත්තො ගුහායං බහුනාභිඡන්නොති. සත්තොති හි ඛො වුත්තං, අපි ච ගුහා තාව වත්තබ්බා. ගුහා වුච්චති කායො. කායොති වා ගුහාති වා දෙහොති වා සන්දෙහොති වා නාවාති වා රථොති වා ධජොති වා වම්මිකොති වා නගරන්ති වා නිඩ්ඩන්ති වා කුටීති වා ගණ්ඩොති වා කුම්භොති වා නාගොති වා කායස්සෙතං අධිවචනං. සත්තො ගුහායන්ති ගුහායං සත්තො විසත්තො ආසත්තො ලග්ගො ලග්ගිතො පලිබුද්ධො. යථා භිත්තිඛිලෙ වා නාගදන්තෙ වා ගණ්ඩං සත්තං විසත්තං ආසත්තං ලග්ගං ලග්ගිතං පලිබුද්ධං; එවමෙව ගුහායං සත්තො විසත්තො ආසත්තො ලග්ගො ලග්ගිතො පලිබුද්ධො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා –

‘‘රූපෙ ඛො, රාධ, යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී යා තණ්හා යෙ උපයූපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා, තත්ර සත්තො තත්ර විසත්තො; තස්මා සත්තොති වුච්චති. වෙදනාය ඛො, රාධ…පෙ… සඤ්ඤාය ඛො, රාධ… සඞ්ඛාරෙසු ඛො, රාධ… විඤ්ඤාණෙ ඛො, රාධ, යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී යා තණ්හා යෙ උපයූපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා, තත්ර සත්තො තත්ර විසත්තො; තස්මා සත්තොති වුච්චති. සත්තොති ලග්ගනාධිවචන’’න්ති – සත්තො ගුහායං. බහුනාභිඡන්නොති බහුකෙහි කිලෙසෙහි ඡන්නො, රාගෙන ඡන්නො දොසෙන ඡන්නො මොහෙන ඡන්නො කොධෙන ඡන්නො උපනාහෙන ඡන්නො මක්ඛෙන ඡන්නො පළාසෙන ඡන්නො ඉස්සාය ඡන්නො මච්ඡරියෙන ඡන්නො මායාය ඡන්නො සාඨෙය්යෙන ඡන්නො ථම්භෙන ඡන්නො සාරම්භෙන ඡන්නො මානෙන ඡන්නො අතිමානෙන ඡන්නො මදෙන ඡන්නො පමාදෙන ඡන්නො. සබ්බකිලෙසෙහි සබ්බදුච්චරිතෙහි සබ්බදරථෙහි සබ්බපරිළාහෙහි සබ්බසන්තාපෙහි සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරෙහි ඡන්නො විඡන්නො උච්ඡන්නො ආවුතො නිවුතො ඔවුතො [ඔඵුතො (ස්යා.)] පිහිතො පටිච්ඡන්නො පටිකුජ්ජිතොති – සත්තො ගුහායං බහුනාභිඡන්නො.

තිට්ඨංනරො මොහනස්මිං පගාළ්හොති තිට්ඨන්තො නරො රත්තො රාගවසෙන තිට්ඨති, දුට්ඨො දොසවසෙන තිට්ඨති, මූළ්හො මොහවසෙන තිට්ඨති, විනිබද්ධො මානවසෙන තිට්ඨති, පරාමට්ඨො දිට්ඨිවසෙන තිට්ඨති, වික්ඛෙපගතො උද්ධච්චවසෙන තිට්ඨති, අනිට්ඨඞ්ගතො විචිකිච්ඡාවසෙන තිට්ඨති, ථාමගතො අනුසයවසෙන තිට්ඨති. එවම්පි තිට්ඨං නරො.

වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, තඤ්චෙ භික්ඛු අභිනන්දති අභිවදති අජ්ඣොසාය තිට්ඨති. සන්ති, භික්ඛවෙ, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා… මනොවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, තඤ්චෙ භික්ඛු අභිනන්දති අභිවදති අජ්ඣොසාය තිට්ඨතී’’ති. එවම්පි තිට්ඨං නරො.

වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘රූපූපයං වා, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං තිට්ඨමානං තිට්ඨති, රූපාරම්මණං රූපපතිට්ඨං නන්දූපසෙචනං වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජති. වෙදනූපයං වා, භික්ඛවෙ…පෙ… සඤ්ඤූපයං… සඞ්ඛාරූපයං වා, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං තිට්ඨමානං තිට්ඨති, සඞ්ඛාරාරම්මණං සඞ්ඛාරපතිට්ඨං නන්දූපසෙචනං වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජතී’’ති. එවම්පි තිට්ඨං නරො.

වුත්තම්පි හෙතං භගවතා – ‘‘කබළීකාරෙ චෙ, භික්ඛවෙ, ආහාරෙ අත්ථි රාගො අත්ථි නන්දී අත්ථි තණ්හා, පතිට්ඨිතං තත්ථ විඤ්ඤාණං විරූළ්හං. යත්ථ පතිට්ඨිතං විඤ්ඤාණං විරූළ්හං, අත්ථි තත්ථ නාමරූපස්සාවක්කන්ති. යත්ථ අත්ථි නාමරූපස්සාවක්කන්ති, අත්ථි තත්ථ සඞ්ඛාරානං වුද්ධි. යත්ථ අත්ථි සඞ්ඛාරානං වුද්ධි, අත්ථි තත්ථ ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති. යත්ථ අත්ථි ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති, අත්ථි තත්ථ ආයතිං ජාතිජරාමරණං. යත්ථ අත්ථි ආයතිං ජාතිජරාමරණං, සසොකං තං, භික්ඛවෙ, සරජං සඋපායාසන්ති වදාමී’’ති. එවම්පි තිට්ඨං නරො.

‘‘ඵස්සෙ චෙ, භික්ඛවෙ, ආහාරෙ…පෙ… මනොසඤ්චෙතනාය චෙ, භික්ඛවෙ, ආහාරෙ… විඤ්ඤාණෙ චෙ, භික්ඛවෙ, ආහාරෙ අත්ථි රාගො අත්ථි නන්දී අත්ථි තණ්හා , පතිට්ඨිතං තත්ථ විඤ්ඤාණං විරූළ්හං. යත්ථ පතිට්ඨිතං විඤ්ඤාණං විරූළ්හං, අත්ථි තත්ථ නාමරූපස්සාවක්කන්ති. යත්ථ අත්ථි නාමරූපස්සාවක්කන්ති, අත්ථි තත්ථ සඞ්ඛාරානං වුද්ධි. යත්ථ අත්ථි සඞ්ඛාරානං වුද්ධි, අත්ථි තත්ථ ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති. යත්ථ අත්ථි ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති , අත්ථි තත්ථ ආයතිං ජාතිජරාමරණං. යත්ථ අත්ථි ආයතිං ජාතිජරාමරණං, සසොකං තං, භික්ඛවෙ, සරජං සඋපායාසන්ති වදාමී’’ති. එවම්පි තිට්ඨං නරො.

මොහනස්මිං පගාළ්හොති. මොහනා වුච්චන්ති පඤ්ච කාමගුණා. චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා; සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා. කිං කාරණා මොහනා වුච්චන්ති පඤ්ච කාමගුණා? යෙභුය්යෙන දෙවමනුස්සා පඤ්චසු කාමගුණෙසු මුය්හන්ති සම්මුය්හන්ති සම්පමුය්හන්ති, මූළ්හා සම්මූළ්හා සම්පමූළ්හා අවිජ්ජාය අන්ධීකතා ආවුතා නිවුතා ඔවුතා පිහිතා පටිච්ඡන්නා පටිකුජ්ජිතා, තං කාරණා මොහනා වුච්චන්ති පඤ්ච කාමගුණා. මොහනස්මිං පගාළ්හොති මොහනස්මිං පගාළ්හො ඔගාළ්හො අජ්ඣොගාළ්හො නිමුග්ගොති – තිට්ඨං නරො මොහනස්මිං පගාළ්හො.

දූරෙ විවෙකා හි තථාවිධො සොති. විවෙකාති තයො විවෙකා – කායවිවෙකො, චිත්තවිවෙකො, උපධිවිවෙකො. කතමො කායවිවෙකො? ඉධ භික්ඛු විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. කායෙන විවිත්තො විහරති. සො එකො ගච්ඡති, එකො තිට්ඨති, එකො නිසීදති, එකො සෙය්යං කප්පෙති, එකො ගාමං පිණ්ඩාය පවිසති, එකො පටික්කමති, එකො රහො නිසීදති, එකො චඞ්කමං අධිට්ඨාති, එකො චරති විහරති ඉරියති වත්තති පාලෙති යපෙති යාපෙති. අයං කායවිවෙකො.

කතමො චිත්තවිවෙකො? පඨමං ඣානං සමාපන්නස්ස නීවරණෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. දුතියං ඣානං සමාපන්නස්ස විතක්කවිචාරෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. තතියං ඣානං සමාපන්නස්ස පීතියා චිත්තං විවිත්තං හොති. චතුත්ථං ඣානං සමාපන්නස්ස සුඛදුක්ඛෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. ආකාසානඤ්චායතනං සමාපන්නස්ස රූපසඤ්ඤාය පටිඝසඤ්ඤාය නානත්තසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති. විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමාපන්නස්ස ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති. ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමාපන්නස්ස ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති. සොතාපන්නස්ස සක්කායදිට්ඨියා විචිකිච්ඡාය සීලබ්බතපරාමාසා දිට්ඨානුසයා විචිකිච්ඡානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. සකදාගාමිස්ස ඔළාරිකා කාමරාගසඤ්ඤොජනා පටිඝසඤ්ඤොජනා ඔළාරිකා කාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. අනාගාමිස්ස අනුසහගතා කාමරාගසඤ්ඤොජනා පටිඝසඤ්ඤොජනා අනුසහගතා කාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. අරහතො රූපාරූපරාගා මානා උද්ධච්චා අවිජ්ජාය මානානුසයා භවරාගානුසයා අවිජ්ජානුසයා , තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. අයං චිත්තවිවෙකො.

කතමො උපධිවිවෙකො? උපධි වුච්චන්ති කිලෙසා ච ඛන්ධා ච අභිසඞ්ඛාරා ච. උපධිවිවෙකො වුච්චති අමතං නිබ්බානං. යො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං. අයං උපධිවිවෙකො. කායවිවෙකො ච විවෙකට්ඨකායානං [වූපකට්ඨකායානං (ස්යා.)] නෙක්ඛම්මාභිරතානං, චිත්තවිවෙකො ච පරිසුද්ධචිත්තානං පරමවොදානප්පත්තානං, උපධිවිවෙකො ච නිරූපධීනං පුග්ගලානං විසඞ්ඛාරගතානං.

දූරෙවිවෙකා හීති. යො සො එවං ගුහායං සත්තො, එවං බහුකෙහි කිලෙසෙහි ඡන්නො, එවං මොහනස්මිං පගාළ්හො, සො කායවිවෙකාපි දූරෙ, චිත්තවිවෙකාපි දූරෙ, උපධිවිවෙකාපි දූරෙ විදූරෙ සුවිදූරෙ න සන්තිකෙ න සාමන්තා අනාසන්නෙ විවෙකට්ඨෙ [වවකට්ඨෙ (සී.), අනුපකට්ඨෙ (ස්යා.)]. තථාවිධොති තාදිසො තස්සණ්ඨිතො තප්පකාරො තප්පටිභාගො යො සො මොහනස්මිං පගාළ්හොති – දූරෙ විවෙකා හි තථාවිධො සො.

කාමා හි ලොකෙ න හි සුප්පහායාති. කාමාති උද්දානතො ද්වෙ කාමා – වත්ථුකාමා ච කිලෙසකාමා ච. කතමෙ වත්ථුකාමා? මනාපිකා රූපා මනාපිකා සද්දා මනාපිකා ගන්ධා මනාපිකා රසා මනාපිකා ඵොට්ඨබ්බා, අත්ථරණා පාවුරණා දාසිදාසා අජෙළකා කුක්කුටසූකරා හත්ථිගවාස්සවළවා, ඛෙත්තං වත්ථු හිරඤ්ඤං සුවණ්ණං, ගාමනිගමරාජධානියො රට්ඨඤ්ච ජනපදො ච කොසො ච කොට්ඨාගාරඤ්ච, යං කිඤ්චි රජනීයං වත්ථු – වත්ථුකාමා. අපි ච අතීතා කාමා අනාගතා කාමා පච්චුප්පන්නා කාමා, අජ්ඣත්තා කාමා බහිද්ධා කාමා අජ්ඣත්තබහිද්ධා කාමා, හීනා කාමා මජ්ඣිමා කාමා පණීතා කාමා, ආපායිකා කාමා මානුසිකා කාමා දිබ්බා කාමා පච්චුපට්ඨිතා කාමා, නිම්මිතා කාමා අනිම්මිතා කාමා පරනිම්මිතා කාමා, පරිග්ගහිතා කාමා අපරිග්ගහිතා කාමා, මමායිතා කාමා අමමායිතා කාමා, සබ්බෙපි කාමාවචරා ධම්මා, සබ්බෙපි රූපාවචරා ධම්මා, සබ්බෙපි අරූපාවචරා ධම්මා, තණ්හාවත්ථුකා තණ්හාරම්මණා කාමනීයට්ඨෙන රජනීයට්ඨෙන මදනීයට්ඨෙන කාමා. ඉමෙ වුච්චන්ති වත්ථුකාමා.

කතමෙ කිලෙසකාමා? ඡන්දො කාමො රාගො කාමො ඡන්දරාගො කාමො, සඞ්කප්පො කාමො රාගො කාමො සඞ්කප්පරාගො කාමො, යො කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමරාගො කාමනන්දී කාමතණ්හා කාමස්නෙහො කාමපරිළාහො කාමමුච්ඡා කාමජ්ඣොසානං කාමොඝො කාමයොගො කාමුපාදානං කාමච්ඡන්දනීවරණං.

‘‘අද්දසං කාම තෙ මූලං, සඞ්කප්පා කාම ජායසි;

න තං සඞ්කප්පයිස්සාමි, එවං කාම න හොහිසී’’ති. –

ඉමෙ වුච්චන්ති කිලෙසකාමා. ලොකෙති අපායලොකෙ මනුස්සලොකෙ දෙවලොකෙ, ඛන්ධලොකෙ ධාතුලොකෙ ආයතනලොකෙ. කාමා හි ලොකෙ නහි සුප්පහායාති. කාමා හි ලොකෙ දුප්පහායා දුච්චජ්ජා දුප්පරිච්චජ්ජා දුන්නිම්මදයා දුන්නිවෙඨයා දුබ්බිනිවෙඨයා දුත්තරා දුප්පතරා දුස්සමතික්කමා දුබ්බිනිවත්තාති – කාමා හි ලොකෙ න හි සුප්පහායා.

තෙනාහ භගවා –

‘‘සත්තො ගුහායං බහුනාභිඡන්නො, තිට්ඨං නරො මොහනස්මිං පගාළ්හො;

දූරෙ විවෙකා හි තථාවිධො සො, කාමා හි ලොකෙ න හි සුප්පහායා’’ති.

8.

ඉච්ඡානිදානා භවසාතබද්ධා, තෙ දුප්පමුඤ්චා න හි අඤ්ඤමොක්ඛා;

පච්ඡා පුරෙ වාපි අපෙක්ඛමානා, ඉමෙ ව කාමෙ පුරිමෙ ව ජප්පං.

ඉච්ඡානිදානා භවසාතබද්ධාති. ඉච්ඡා වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො අනුනයො අනුරොධො නන්දී නන්දිරාගො, චිත්තස්ස සාරාගො ඉච්ඡා මුච්ඡා අජ්ඣොසානං ගෙධො පලිගෙධො සඞ්ගො පඞ්කො, එජා මායා ජනිකා සඤ්ජනනී සිබ්බිනී ජාලිනී සරිතා විසත්තිකා, සුත්තං විසටා ආයූහිනී දුතියා පණිධි භවනෙත්ති, වනං වනථො සන්ධවො ස්නෙහො අපෙක්ඛා පටිබන්ධු, ආසා ආසීසනා ආසීසිතත්තං, රූපාසා සද්දාසා ගන්ධාසා රසාසා ඵොට්ඨබ්බාසා, ලාභාසා ධනාසා පුත්තාසා ජීවිතාසා , ජප්පා පජප්පා අභිජප්පා ජප්පනා ජප්පිතත්තං ලොලුප්පං ලොලුප්පායනා ලොලුප්පායිතත්තං පුච්ඡඤ්ඡිකතා සාධුකම්යතා, අධම්මරාගො විසමලොභො නිකන්ති නිකාමනා පත්ථනා පිහනා සම්පත්ථනා, කාමතණ්හා භවතණ්හා විභවතණ්හා, රූපතණ්හා අරූපතණ්හා නිරොධතණ්හා, රූපතණ්හා සද්දතණ්හා ගන්ධතණ්හා රසතණ්හා ඵොට්ඨබ්බතණ්හා ධම්මතණ්හා, ඔඝො යොගො ගන්ථො උපාදානං ආවරණං නීවරණං ඡදනං බන්ධනං, උපක්කිලෙසො අනුසයො පරියුට්ඨානං ලතා වෙවිච්ඡං , දුක්ඛමූලං දුක්ඛනිදානං දුක්ඛප්පභවො මාරපාසො මාරබළිසං මාරවිසයො, තණ්හානදී තණ්හාජාලං තණ්හාගද්දුලං තණ්හාසමුද්දො අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. ඉච්ඡානිදානාති ඉච්ඡානිදානකා ඉච්ඡාහෙතුකා ඉච්ඡාපච්චයා ඉච්ඡාකාරණා ඉච්ඡාපභවාති – ඉච්ඡානිදානා.

භවසාතබද්ධාති. එකං භවසාතං – සුඛා වෙදනා. ද්වෙ භවසාතානි – සුඛා ච වෙදනා ඉට්ඨඤ්ච වත්ථු. තීණි භවසාතානි – යොබ්බඤ්ඤං, ආරොග්යං, ජීවිතං. චත්තාරි භවසාතානි – ලාභො, යසො, පසංසා, සුඛං. පඤ්ච භවසාතානි – මනාපිකා රූපා, මනාපිකා සද්දා, මනාපිකා ගන්ධා, මනාපිකා රසා, මනාපිකා ඵොට්ඨබ්බා. ඡ භවසාතානි – චක්ඛුසම්පදා, සොතසම්පදා, ඝානසම්පදා, ජිව්හාසම්පදා, කායසම්පදා, මනොසම්පදා. භවසාතබද්ධා, සුඛාය වෙදනාය සාතබද්ධා, ඉට්ඨස්මිං වත්ථුස්මිං බද්ධා, යොබ්බඤ්ඤෙ බද්ධා, ආරොග්යෙ බද්ධා, ජීවිතෙ බද්ධා, ලාභෙ බද්ධා, යසෙ බද්ධා, පසංසායං බද්ධා, සුඛෙ බද්ධා , මනාපිකෙසු රූපෙසු බද්ධා, සද්දෙසු… ගන්ධෙසු… රසෙසු… මනාපිකෙසු ඵොට්ඨබ්බෙසු බද්ධා, චක්ඛුසම්පදාය බද්ධා, සොතඝානජිව්හාකායමනොසම්පදාය බද්ධා, විබද්ධා ආබද්ධා ලග්ගා ලග්ගිතා පලිබද්ධාති – ඉච්ඡානිදානා භවසාතබද්ධා.

තෙදුප්පමුඤ්චා න හි අඤ්ඤමොක්ඛාති තෙ වා භවසාතවත්ථූ දුප්පමුඤ්චා, සත්තා වා එත්තො දුම්මොචයා. කථං තෙ භවසාතවත්ථූ දුප්පමුඤ්චා? සුඛා වෙදනා දුප්පමුඤ්චා, ඉට්ඨං වත්ථු දුප්පමුඤ්චං, යොබ්බඤ්ඤං දුප්පමුඤ්චං, ආරොග්යං දුප්පමුඤ්චං, ජීවිතං දුප්පමුඤ්චං, ලාභො දුප්පමුඤ්චො, යසො දුප්පමුඤ්චො, පසංසා දුප්පමුඤ්චා, සුඛං දුප්පමුඤ්චං, මනාපිකා රූපා දුප්පමුඤ්චා, මනාපිකා සද්දා… ගන්ධා… රසා… ඵොට්ඨබ්බා දුප්පමුඤ්චා, චක්ඛුසම්පදා දුප්පමුඤ්චා, සොතඝානජිව්හාකායමනොසම්පදා දුප්පමුඤ්චා දුම්මොචයා දුප්පමොචයා දුන්නිවෙඨයා දුබ්බිනිවෙඨයා , දුත්තරා දුප්පතරා දුස්සමතික්කමා දුබ්බිනිවත්තා. එවං තෙ භවසාතවත්ථූ දුප්පමුඤ්චා.

කථං සත්තා එත්තො දුම්මොචයා? සුඛාය වෙදනාය සත්තා දුම්මොචයා, ඉට්ඨස්මා වත්ථුස්මා දුම්මොචයා, යොබ්බඤ්ඤා දුම්මොචයා, ආරොග්යා දුම්මොචයා, ජීවිතා දුම්මොචයා, ලාභා දුම්මොචයා, යසා දුම්මොචයා, පසංසාය දුම්මොචයා, සුඛා දුම්මොචයා , මනාපිකෙහි රූපෙහි දුම්මොචයා, මනාපිකෙහි සද්දෙහි… ගන්ධෙහි… රසෙහි… ඵොට්ඨබ්බෙහි දුම්මොචයා, චක්ඛුසම්පදාය දුම්මොචයා, සොතඝානජිව්හාකායමනොසම්පදාය දුම්මොචයා දුරුද්ධරා [දුද්ධරා (ක.)], දුස්සමුද්ධරා දුබ්බුට්ඨාපයා දුස්සමුට්ඨාපයා දුන්නිවෙඨයා දුබ්බිනිවෙඨයා දුත්තරා දුප්පතරා දුස්සමතික්කමා දුබ්බිනිවත්තා. එවං සත්තා එත්තො දුම්මොචයාති – තෙ දුප්පමුඤ්චා.

නහි අඤ්ඤමොක්ඛාති තෙ අත්තනා පලිපපලිපන්නා න සක්කොන්ති පරං පලිපපලිපන්නං උද්ධරිතුං. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘සො වත, චුන්ද, අත්තනා පලිපපලිපන්නො පරං පලිපපලිපන්නං උද්ධරිස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජති. සො වත, චුන්ද, අත්තනා අදන්තො අවිනීතො අපරිනිබ්බුතො පරං දමෙස්සති විනෙස්සති පරිනිබ්බාපෙස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති. එවම්පි න හි අඤ්ඤමොක්ඛා.

අථ වා නත්ථඤ්ඤො කොචි මොචෙතා. තෙ යදි මුඤ්චෙය්යුං, සකෙන ථාමෙන සකෙන බලෙන සකෙන වීරියෙන සකෙන පරක්කමෙන සකෙන පුරිසථාමෙන සකෙන පුරිසබලෙන සකෙන පුරිසවීරියෙන සකෙන පුරිසපරක්කමෙන අත්තනා සම්මාපටිපදං අනුලොමපටිපදං අපච්චනීකපටිපදං අන්වත්ථපටිපදං ධම්මානුධම්මපටිපදං පටිපජ්ජමානා මුඤ්චෙය්යුන්ති. එවම්පි න හි අඤ්ඤමොක්ඛා.

වුත්තම්පි හෙතං භගවතා –

‘‘නාහං සහිස්සාමි පමොචනාය, කථංකථිං ධොතක කිඤ්චි ලොකෙ;

ධම්මඤ්ච සෙට්ඨං අභිජානමානො, එවං තුවං ඔඝමිමං තරෙසී’’ති.

එවම්පි න හි අඤ්ඤමොක්ඛා.

වුත්තම්පි හෙතං භගවතා –

‘‘අත්තනාව කතං පාපං, අත්තනා සංකිලිස්සති;

අත්තනා අකතං පාපං, අත්තනාව විසුජ්ඣති;

සුද්ධී අසුද්ධි පච්චත්තං, නාඤ්ඤො අඤ්ඤං විසොධයෙ’’ති.

එවම්පි න හි අඤ්ඤමොක්ඛා.

වුත්තම්පි හෙතං භගවතා – ‘‘එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, තිට්ඨතෙව නිබ්බානං, තිට්ඨති නිබ්බානගාමිමග්ගො, තිට්ඨාමහං සමාදපෙතා. අථ ච පන මම සාවකා මයා එවං ඔවදියමානා එවං අනුසාසියමානා අප්පෙකච්චෙ අච්චන්තනිට්ඨං නිබ්බානං ආරාධෙන්ති, එකච්චෙ නාරාධෙන්ති. එත්ථ ක්යාහං, බ්රාහ්මණ, කරොමි? මග්ගක්ඛායී, බ්රාහ්මණ, තථාගතො. මග්ගං බුද්ධො ආචික්ඛති . අත්තනා පටිපජ්ජමානා මුඤ්චෙය්යු’’න්ති. එවම්පි න හි අඤ්ඤමොක්ඛාති – තෙ දුප්පමුඤ්චා න හි අඤ්ඤමොක්ඛා.

පච්ඡා පුරෙ වාපි අපෙක්ඛමානාති. පච්ඡා වුච්චති අනාගතං, පුරෙ වුච්චති අතීතං. අපි ච අතීතං උපාදාය අනාගතඤ්ච පච්චුප්පන්නඤ්ච පච්ඡා, අනාගතං උපාදාය අතීතඤ්ච පච්චුප්පන්නඤ්ච පුරෙ. කථං පුරෙ අපෙක්ඛං කරොති? ‘‘එවංරූපො අහොසිං අතීතමද්ධාන’’න්ති තත්ථ නන්දිං සමන්නානෙති. ‘‘එවංවෙදනො අහොසිං… එවංසඤ්ඤො අහොසිං… එවංසඞ්ඛාරො අහොසිං… එවංවිඤ්ඤාණො අහොසිං අතීතමද්ධාන’’න්ති තත්ථ නන්දිං සමන්නානෙති. එවම්පි පුරෙ අපෙක්ඛං කරොති.

අථ වා ‘‘ඉති මෙ චක්ඛු අහොසි අතීතමද්ධානං, ඉති රූපා’’ති – තත්ථ ඡන්දරාගපටිබද්ධං හොති විඤ්ඤාණං. ඡන්දරාගපටිබද්ධත්තා විඤ්ඤාණස්ස තදභිනන්දති. තදභිනන්දන්තො එවම්පි පුරෙ අපෙක්ඛං කරොති. ‘‘ඉති මෙ සොතං අහොසි අතීතමද්ධානං, ඉති සද්දා’’ති…පෙ… ‘‘ඉති මෙ ඝානං අහොසි අතීතමද්ධානං, ඉති ගන්ධා’’ති… ‘‘ඉති මෙ ජිව්හා අහොසි අතීතමද්ධානං, ඉති රසා’’ති… ‘‘ඉති මෙ කායො අහොසි අතීතමද්ධානං, ඉති ඵොට්ඨබ්බා’’ති… ‘‘ඉති මෙ මනො අහොසි අතීතමද්ධානං, ඉති ධම්මා’’ති – තත්ථ ඡන්දරාගපටිබද්ධං හොති විඤ්ඤාණං. ඡන්දරාගපටිබද්ධත්තා විඤ්ඤාණස්ස තදභිනන්දති. තදභිනන්දන්තො එවම්පි පුරෙ අපෙක්ඛං කරොති.

අථ වා යානිස්ස තානි පුබ්බෙ මාතුගාමෙන සද්ධිං හසිතලපිතකීළිතානි තදස්සාදෙති තං නිකාමෙති, තෙන ච විත්තිං ආපජ්ජති. එවම්පි පුරෙ අපෙක්ඛං කරොති.

කථං පච්ඡා අපෙක්ඛං කරොති? ‘‘එවංරූපො සියං අනාගතමද්ධාන’’න්ති තත්ථ නන්දිං සමන්නානෙති. ‘‘එවංවෙදනො සියං… එවංසඤ්ඤො සියං… එවංසඞ්ඛාරො සියං… එවංවිඤ්ඤාණො සියං අනාගතමද්ධාන’’න්ති තත්ථ නන්දිං සමන්නානෙති. එවම්පි පච්ඡා අපෙක්ඛං කරොති.

අථ වා ‘‘ඉති මෙ චක්ඛු සියා අනාගතමද්ධානං, ඉති රූපා’’ති – අප්පටිලද්ධස්ස පටිලාභාය චිත්තං පණිදහති. චෙතසො පණිධානපච්චයා තදභිනන්දති. තදභිනන්දන්තො එවම්පි පච්ඡා අපෙක්ඛං කරොති. ‘‘ඉති මෙ සොතං සියා අනාගතමද්ධානං, ඉති සද්දා’’ති… ‘‘ඉති මෙ ඝානං සියා අනාගතමද්ධානං, ඉති ගන්ධා’’ති… ‘‘ඉති මෙ ජිව්හා සියා අනාගතමද්ධානං, ඉති රසා’’ති… ‘‘ඉති මෙ කායො සියා අනාගතමද්ධානං, ඉති ඵොට්ඨබ්බා’’ති… ‘‘ඉති මෙ මනො සියා අනාගතමද්ධානං, ඉති ධම්මා’’ති – අප්පටිලද්ධස්ස පටිලාභාය චිත්තං පණිදහති. චෙතසො පණිධානපච්චයා තදභිනන්දති. තදභිනන්දන්තො එවම්පි පච්ඡා අපෙක්ඛං කරොති.

අථ වා ‘‘ඉමිනාහං සීලෙන වා වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා දෙවො වා භවිස්සාමි දෙවඤ්ඤතරො වා’’ති – අප්පටිලද්ධස්ස පටිලාභාය චිත්තං පණිදහති. චෙතසො පණිධානපච්චයා තදභිනන්දති. තදභිනන්දන්තො එවම්පි පච්ඡා අපෙක්ඛං කරොතීති – පච්ඡා පුරෙ වාපි අපෙක්ඛමානා.

ඉමෙ ව කාමෙ පුරිමෙ ව ජප්පන්ති. ඉමෙ ව කාමෙති පච්චුප්පන්නෙ පඤ්ච කාමගුණෙ ඉච්ඡන්තා සාදියන්තා පත්ථයන්තා පිහයන්තා අභිජප්පන්තා. පුරිමෙ ව ජප්පන්ති අතීතෙ පඤ්ච කාමගුණෙ ජප්පන්තා පජප්පන්තා අභිජප්පන්තාති – ඉමෙ ව කාමෙ පුරිමෙ ව ජප්පං.

තෙනාහ භගවා –

‘‘ඉච්ඡානිදානා භවසාතබද්ධා, තෙ දුප්පමුඤ්චා න හි අඤ්ඤමොක්ඛා;

පච්ඡා පුරෙ වාපි අපෙක්ඛමානා, ඉමෙ ව කාමෙ පුරිමෙ ව ජප්ප’’න්ති.

9.

කාමෙසුගිද්ධා පසුතා පමූළ්හා, අවදානියා තෙ විසමෙ නිවිට්ඨා;

දුක්ඛූපනීතා පරිදෙවයන්ති, කිංසූ භවිස්සාම ඉතො චුතාසෙ.

කාමෙසු ගිද්ධා පසුතා පමූළ්හාති. කාමාති උද්දානතො ද්වෙ කාමා – වත්ථුකාමා ච කිලෙසකාමා ච…පෙ… ඉමෙ වුච්චන්ති වත්ථුකාමා…පෙ… ඉමෙ වුච්චන්ති කිලෙසකාමා. ගෙධො වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො…පෙ… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. කිලෙසකාමෙන වත්ථුකාමෙසු රත්තා ගිද්ධා ගධිතා මුච්ඡිතා අජ්ඣොසන්නා [අජ්ඣොපන්නා (සී. ස්යා.)] ලග්ගා ලග්ගිතා පලිබුද්ධාති – කාමෙසු ගිද්ධා.

පසුතාති යෙපි කාමෙ එසන්ති ගවෙසන්ති පරියෙසන්ති, තච්චරිතා තබ්බහුලා තග්ගරුකා, තන්නින්නා තප්පොණා තප්පබ්භාරා තදධිමුත්තා තදධිපතෙය්යා, තෙපි කාමපසුතා. යෙපි තණ්හාවසෙන රූපෙ එසන්ති ගවෙසන්ති පරියෙසන්ති… සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ…පෙ… පරියෙසන්ති තච්චරිතා තබ්බහුලා තග්ගරුකා, තන්නින්නා තප්පොණා තප්පබ්භාරා තදධිමුත්තා තදධිපතෙය්යා, තෙපි කාමපසුතා . යෙපි තණ්හාවසෙන රූපෙ පටිලභන්ති… සද්දෙ… ගන්ධෙ … රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ පටිලභන්ති තච්චරිතා තබ්බහුලා තග්ගරුකා, තන්නින්නා තප්පොණා තප්පබ්භාරා තදධිමුත්තා තදධිපතෙය්යා, තෙපි කාමපසුතා. යෙපි තණ්හාවසෙන රූපෙ පරිභුඤ්ජන්ති … සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ පරිභුඤ්ජන්ති තච්චරිතා තබ්බහුලා තග්ගරුකා, තන්නින්නා තප්පොණා තප්පබ්භාරා තදධිමුත්තා තදධිපතෙය්යා, තෙපි කාමපසුතා. යථා කලහකාරකො කලහපසුතො, කම්මකාරකො කම්මපසුතො, ගොචරෙ චරන්තො ගොචරපසුතො, ඣායී ඣානපසුතො; එවමෙව යෙපි කාමෙ එසන්ති ගවෙසති පරියෙසන්ති, තච්චරිතා තබ්බහුලා තග්ගරුකා තන්නින්නා තප්පොණා තප්පබ්භාරා තදධිමුත්තා තදධිපතෙය්යා, තෙපි කාමපසුතා. යෙපි තණ්හාවසෙන රූපෙ එසන්ති ගවෙසන්ති පරියෙසන්ති… සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ…පෙ… පරියෙසන්ති තච්චරිතා තබ්බහුලා තග්ගරුකා තන්නින්නා තප්පොණා තප්පබ්භාරා තදධිමුත්තා තදධිපතෙය්යා, තෙපි කාමපසුතා. යෙපි තණ්හාවසෙන රූපෙ පටිලභන්ති… සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ පටිලභන්ති තච්චරිතා තබ්බහුලා තග්ගරුකා, තන්නින්නා තප්පොණා තප්පබ්භාරා තදධිමුත්තා තදධිපතෙය්යා, තෙපි කාමපසුතා. යෙපි තණ්හාවසෙන රූපෙ පරිභුඤ්ජන්ති… සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ පරිභුඤ්ජන්ති තච්චරිතා තබ්බහුලා තග්ගරුකා, තන්නින්නා තප්පොණා තප්පබ්භාරා තදධිමුත්තා තදධිපතෙය්යා, තෙපි කාමපසුතා.

පමූළ්හාති යෙභුය්යෙන දෙවමනුස්සා පඤ්චසු කාමගුණෙසු මුය්හන්ති සම්මුය්හන්ති සම්පමුය්හන්ති මූළ්හා සම්මූළ්හා සම්පමූළ්හා අවිජ්ජාය අන්ධීකතා ආවුතා නිවුතා ඔවුතා පිහිතා පටිච්ඡන්නා පටිකුජ්ජිතාති – කාමෙසු ගිද්ධා පසුතා පමූළ්හා.

අවදානියා තෙ විසමෙ නිවිට්ඨාති. අවදානියාති අවගච්ඡන්තීතිපි අවදානියා, මච්ඡරිනොපි වුච්චන්ති අවදානියා, බුද්ධානං සාවකානං වචනං බ්යප්පථං දෙසනං අනුසිට්ඨිං නාදියන්තීති – අවදානියා. කථං අවගච්ඡන්තීති අවදානියා? නිරයං ගච්ඡන්ති, තිරච්ඡානයොනිං ගච්ඡන්ති, පෙත්තිවිසයං ගච්ඡන්තීති, එවං ආගච්ඡන්තීති – අවදානියා. කථං මච්ඡරිනො වුච්චන්ති අවදානියා? පඤ්ච මච්ඡරියානි – ආවාසමච්ඡරියං, කුලමච්ඡරියං, ලාභමච්ඡරියං, වණ්ණමච්ඡරියං, ධම්මමච්ඡරියං. යං එවරූපං මච්ඡරියං මච්ඡරායනා මච්ඡරායිතත්තං වෙවිච්ඡං කදරියං කටුකඤ්චුකතා අග්ගහිතත්තං චිත්තස්ස, ඉදං වුච්චති මච්ඡරියං. අපි ච, ඛන්ධමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං, ධාතුමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං, ආයතනමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං ගාහො. ඉදං වුච්චති මච්ඡරියං. ඉමිනා මච්ඡරියෙන අවදඤ්ඤුතාය සමන්නාගතා ජනා පමත්තා. එවං මච්ඡරිනො වුච්චන්ති අවදානියා. කථං බුද්ධානං සාවකානං වචනං බ්යප්පථං දෙසනං අනුසිට්ඨිං නාදියන්තීති – අවදානියා? බුද්ධානං සාවකානං වචනං බ්යප්පථං දෙසනං අනුසිට්ඨිං න ආදියන්ති න සුස්සුසන්ති, න සොතං ඔදහන්ති, න අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨපෙන්ති, අනස්සවා අවචනකරා පටිලොමවුත්තිනො, අඤ්ඤෙනෙව මුඛං කරොන්ති. එවං බුද්ධානං සාවකානං [බුද්ධානං බුද්ධසාවකානං (සී. ස්යා.)] වචනං බ්යප්පථං දෙසනං අනුසිට්ඨිං නාදියන්තීති අවදානියාති – අවදානියා.

තෙ විසමෙ නිවිට්ඨාති විසමෙ කායකම්මෙ නිවිට්ඨා, විසමෙ වචීකම්මෙ නිවිට්ඨා, විසමෙ මනොකම්මෙ නිවිට්ඨා, විසමෙ පාණාතිපාතෙ නිවිට්ඨා, විසමෙ අදින්නාදානෙ නිවිට්ඨා, විසමෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරෙ නිවිට්ඨා, විසමෙ මුසාවාදෙ නිවිට්ඨා, විසමාය පිසුණාය වාචාය නිවිට්ඨා , විසමාය ඵරුසාය වාචාය… විසමෙ සම්ඵප්පලාපෙ… විසමාය අභිජ්ඣාය නිවිට්ඨා, විසමෙ බ්යාපාදෙ… විසමාය මිච්ඡාදිට්ඨියා නිවිට්ඨා, විසමෙසු සඞ්ඛාරෙසු නිවිට්ඨා, විසමෙසු පඤ්චසු කාමගුණෙසු නිවිට්ඨා, විසමෙසු පඤ්චසු නීවරණෙසු නිවිට්ඨා විනිවිට්ඨා පතිට්ඨිතා අල්ලීනා උපගතා අජ්ඣොසිතා අධිමුත්තා ලග්ගා ලග්ගිතා පලිබුද්ධාති – අවදානියා තෙ විසමෙ නිවිට්ඨා.

දුක්ඛූපනීතා පරිදෙවයන්තීති. දුක්ඛූපනීතාති දුක්ඛප්පත්තා දුක්ඛසම්පත්තා දුක්ඛූපගතා, මාරප්පත්තා මාරසම්පත්තා මාරූපගතා, මරණප්පත්තා මරණසම්පත්තා මරණූපගතා. පරිදෙවයන්තීති ලපන්ති ලාලපන්ති [සල්ලපන්ති (සී.)], සොචන්ති කිලමන්ති පරිදෙවන්ති උරත්තාළිං කන්දන්ති සම්මොහං ආපජ්ජන්තීති – දුක්ඛූපනීතා පරිදෙවයන්ති.

කිංසූභවිස්සාම ඉතො චුතාසෙති ඉතො චුතා කිං භවිස්සාම? නෙරයිකා භවිස්සාම, තිරච්ඡානයොනිකා භවිස්සාම, පෙත්තිවිසයිකා භවිස්සාම, මනුස්සා භවිස්සාම, දෙවා භවිස්සාම, රූපී භවිස්සාම, අරූපී භවිස්සාම, සඤ්ඤී භවිස්සාම, අසඤ්ඤී භවිස්සාම, නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්සාම, ‘‘භවිස්සාම නු ඛො මයං අනාගතමද්ධානං, නනු ඛො භවිස්සාම අනාගතමද්ධානං, කිං නු ඛො භවිස්සාම අනාගතමද්ධානං, කථං නු ඛො භවිස්සාම අනාගතමද්ධානං, කිං හුත්වා කිං භවිස්සාම නු ඛො මයං අනාගතමද්ධාන’’න්ති සංසයපක්ඛන්දා විමතිපක්ඛන්දා ද්වෙළ්හකජාතා ලපන්ති ලාලපන්ති, සොචන්ති කිලමන්ති පරිදෙවන්ති උරත්තාළිං කන්දන්ති සම්මොහං ආපජ්ජන්තීති – කිංසූ භවිස්සාම ඉතො චුතාසෙ.

තෙනාහ භගවා –

‘‘කාමෙසු ගිද්ධා පසුතා පමූළ්හා, අවදානියා තෙ විසමෙ නිවිට්ඨා;

දුක්ඛූපනීතා පරිදෙවයන්ති, කිංසූ භවිස්සාම ඉතො චුතාසෙ’’ති.

10.

තස්මාහි සික්ඛෙථ ඉධෙව ජන්තු,යං කිඤ්චි ජඤ්ඤා විසමන්ති ලොකෙ;

න තස්ස හෙතූ විසමං චරෙය්ය, අප්පඤ්හිදං ජීවිතමාහු ධීරා.

තස්මා හි සික්ඛෙථ ඉධෙව ජන්තූති. තස්මාති තංකාරණා තංහෙතු තප්පච්චයා තන්නිදානා, එතමාදීනවං සම්පස්සමානො කාමෙසූති – තස්මා. සික්ඛෙථාති තිස්සො සික්ඛා – අධිසීලසික්ඛා, අධිචිත්තසික්ඛා, අධිපඤ්ඤාසික්ඛා.

කතමා අධිසීලසික්ඛා? ඉධ භික්ඛු සීලවා හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො, අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු. ඛුද්දකො සීලක්ඛන්ධො, මහන්තො සීලක්ඛන්ධො, සීලං පතිට්ඨා ආදි චරණං සංයමො සංවරො මොක්ඛං පාමොක්ඛං කුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා – අයං අධිසීලසික්ඛා.

කතමා අධිචිත්තසික්ඛා? ඉධ භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති – අයං අධිචිත්තසික්ඛා.

කතමා අධිපඤ්ඤාසික්ඛා? ඉධ භික්ඛු පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො, අරියාය නිබ්බෙධිකාය සම්මාදුක්ඛක්ඛයගාමිනියා . සො ‘‘ඉදං දුක්ඛ’’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්ඛසමුදයො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්ඛනිරොධො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති යථාභූතං පජානාති. ‘‘ඉමෙ ආසවා’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං ආසවසමුදයො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං ආසවනිරොධො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති යථාභූතං පජානාති – අයං අධිපඤ්ඤාසික්ඛා.

ඉමා තිස්සො සික්ඛායො ආවජ්ජන්තො සික්ඛෙය්ය, ජානන්තො සික්ඛෙය්ය, පස්සන්තො සික්ඛෙය්ය , පච්චවෙක්ඛන්තො සික්ඛෙය්ය, චිත්තං අධිට්ඨහන්තො සික්ඛෙය්ය, සද්ධාය අධිමුච්චන්තො සික්ඛෙය්ය, වීරියං පග්ගණ්හන්තො සික්ඛෙය්ය, සතිං උපට්ඨපෙන්තො සික්ඛෙය්ය, චිත්තං සමාදහන්තො සික්ඛෙය්ය, පඤ්ඤාය පජානන්තො සික්ඛෙය්ය, අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානන්තො සික්ඛෙය්ය, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානන්තො සික්ඛෙය්ය, පහාතබ්බං පජහන්තො සික්ඛෙය්ය, භාවෙතබ්බං භාවෙන්තො සික්ඛෙය්ය , සච්ඡිකාතබ්බං සච්ඡිකරොන්තො සික්ඛෙය්ය ආචරෙය්ය සමාචරෙය්ය සමාදාය වත්තෙය්ය.

ඉධාති ඉමිස්සා දිට්ඨියා ඉමිස්සා ඛන්තියා ඉමිස්සා රුචියා ඉමස්මිං ආදායෙ ඉමස්මිං ධම්මෙ ඉමස්මිං විනයෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ඉමස්මිං පාවචනෙ ඉමස්මිං බ්රහ්මචරියෙ ඉමස්මිං සත්ථුසාසනෙ ඉමස්මිං අත්තභාවෙ ඉමස්මිං මනුස්සලොකෙ – තෙන වුච්චති ඉධාති. ජන්තූති සත්තො නරො…පෙ… මනුජොති – තස්මා හි සික්ඛෙථ ඉධෙව ජන්තු.

යං කිඤ්චි ජඤ්ඤා විසමන්ති ලොකෙති. යං කිඤ්චීති සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අසෙසං නිස්සෙසං පරියාදියනවචනමෙතං [පරිදායවචනමෙතං (ස්යා.)] – යං කිඤ්චීති. විසමන්ති ජඤ්ඤාති විසමං කායකම්මං විසමන්ති ජානෙය්ය, විසමං වචීකම්මං විසමන්ති ජානෙය්ය, විසමං මනොකම්මං විසමන්ති ජානෙය්ය, විසමං පාණාතිපාතං විසමොති ජානෙය්ය, විසමං අදින්නාදානං විසමන්ති ජානෙය්ය, විසමං කාමෙසුමිච්ඡාචාරං විසමොති ජානෙය්ය, විසමං මුසාවාදං විසමොති ජානෙය්ය, විසමං පිසුණං වාචං විසමාති ජානෙය්ය, විසමං ඵරුසං වාචං විසමාති ජානෙය්ය, විසමං සම්ඵප්පලාපං විසමොති ජානෙය්ය, විසමං අභිජ්ඣං විසමාති ජානෙය්ය, විසමං බ්යාපාදං විසමොති ජානෙය්ය, විසමං මිච්ඡාදිට්ඨිං විසමාති ජානෙය්ය, විසමෙ සඞ්ඛාරෙ විසමාති ජානෙය්ය, විසමෙ පඤ්ච කාමගුණෙ විසමාති ජානෙය්ය, විසමෙ පඤ්ච නීවරණෙ විසමාති ජානෙය්ය ආජානෙය්ය විජානෙය්ය පටිවිජානෙය්ය පටිවිජ්ඣෙය්ය. ලොකෙති අපායලොකෙ…පෙ… ආයතනලොකෙති – යං කිඤ්චි ජඤ්ඤා විසමන්ති ලොකෙ.

න තස්ස හෙතූ විසමං චරෙය්යාති. විසමස්ස කායකම්මස්ස හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමස්ස වචීකම්මස්ස හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමස්ස මනොකම්මස්ස හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමස්ස පාණාතිපාතස්ස හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමස්ස අදින්නාදානස්ස හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමස්ස කාමෙසුමිච්ඡාචාරස්ස හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමස්ස මුසාවාදස්ස හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමාය පිසුණාය වාචාය හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමාය ඵරුසාය වාචාය හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමස්ස සම්ඵප්පලාපස්ස හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමාය අභිජ්ඣාය හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමස්ස බ්යාපාදස්ස හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමාය මිච්ඡාදිට්ඨියා හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමානං සඞ්ඛාරානං හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමානං පඤ්චන්නං කාමගුණානං හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමානං පඤ්චන්නං නීවරණානං හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමාය චෙතනාය හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමාය පත්ථනාය හෙතු විසමං න චරෙය්ය, විසමාය පණිධියා හෙතු විසමං න චරෙය්ය න ආචරෙය්ය න සමාචරෙය්ය න සමාදාය වත්තෙය්යාති – න තස්ස හෙතූ විසමං චරෙය්ය.

අප්පඤ්හිදං ජීවිතමාහු ධීරාති. ජීවිතන්ති ආයු ඨිති යපනා යාපනා ඉරියනා වත්තනා පාලනා ජීවිතං ජීවිතින්ද්රියං. අපි ච, ද්වීහි කාරණෙහි අප්පකං ජීවිතං – ඨිතිපරිත්තතාය වා අප්පකං ජීවිතං, සරසපරිත්තතාය වා අප්පකං ජීවිතං. කථං ඨිතිපරිත්තතාය අප්පකං ජීවිතං? අතීතෙ චිත්තක්ඛණෙ ජීවිත්ථ, න ජීවති න ජීවිස්සති; අනාගතෙ චිත්තක්ඛණෙ ජීවිස්සති, න ජීවති න ජීවිත්ථ; පච්චුප්පන්නෙ චිත්තක්ඛණෙ ජීවති, න ජීවිත්ථ න ජීවිස්සති.

‘‘ජීවිතං අත්තභාවො ච, සුඛදුක්ඛා ච කෙවලා;

එකචිත්තසමායුත්තා, ලහුසො වත්තතෙ ඛණො.

‘‘චුල්ලාසීතිසහස්සානි , කප්පා තිට්ඨන්ති යෙ මරූ;

නත්වෙව තෙපි ජීවන්ති, ද්වීහි චිත්තෙහි සංයුතා.

‘‘යෙ නිරුද්ධා මරන්තස්ස, තිට්ඨමානස්ස වා ඉධ;

සබ්බෙපි සදිසා ඛන්ධා, ගතා අප්පටිසන්ධිකා.

‘‘අනන්තරා ච යෙ භග්ගා [භඞ්ගා (සී. ස්යා.)], යෙ ච භග්ගා අනාගතා;

තදන්තරෙ නිරුද්ධානං, වෙසමං නත්ථි ලක්ඛණෙ.

‘‘අනිබ්බත්තෙන න ජාතො, පච්චුප්පන්නෙන ජීවති;

චිත්තභග්ගා මතො ලොකො, පඤ්ඤත්ති පරමත්ථියා.

‘‘යථා නින්නා පවත්තන්ති, ඡන්දෙන පරිණාමිතා;

අච්ඡින්නධාරා වත්තන්ති, සළායතනපච්චයා.

‘‘අනිධානගතා භග්ගා, පුඤ්ජො නත්ථි අනාගතෙ;

නිබ්බත්තා යෙ ච [නිබ්බත්තායෙව (සබ්බත්ථ)] තිට්ඨන්ති, ආරග්ගෙ සාසපූපමා.

‘‘නිබ්බත්තානඤ්ච ධම්මානං, භඞ්ගො නෙසං පුරක්ඛතො;

පලොකධම්මා තිට්ඨන්ති, පුරාණෙහි අමිස්සිතා.

‘‘අදස්සනතො ආයන්ති, භඞ්ගා ගච්ඡන්ති දස්සනං;

විජ්ජුප්පාදොව ආකාසෙ, උප්පජ්ජන්ති වයන්ති චා’’ති.

එවං ඨිතිපරිත්තතාය අප්පකං ජීවිතං.

කථං සරසපරිත්තතාය අප්පකං ජීවිතං? අස්සාසූපනිබන්ධං ජීවිතං, පස්සාසූපනිබන්ධං ජීවිතං, අස්සාසපස්සාසූපනිබන්ධං ජීවිතං, මහාභූතූපනිබන්ධං ජීවිතං, කබළීකාරාහාරූපනිබන්ධං ජීවිතං, උස්මූපනිබන්ධං ජීවිතං, විඤ්ඤාණූපනිබන්ධං ජීවිතං. මූලම්පි ඉමෙසං දුබ්බලං, පුබ්බහෙතූපි ඉමෙසං දුබ්බලා. යෙ පච්චයා තෙපි දුබ්බලා, යෙපි පභාවිකා තෙපි දුබ්බලා. සහභූමි ඉමෙසං දුබ්බලා, සම්පයොගාපි ඉමෙසං දුබ්බලා, සහජාපි ඉමෙසං දුබ්බලා, යාපි පයොජිකා සාපි දුබ්බලා, අඤ්ඤමඤ්ඤං ඉමෙ නිච්චදුබ්බලා, අඤ්ඤමඤ්ඤං අනවට්ඨිතා ඉමෙ. අඤ්ඤමඤ්ඤං පරිපාතයන්ති ඉමෙ, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස හි නත්ථි තායිතා, න චාපි ඨපෙන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤං ඉමෙ. යොපි නිබ්බත්තකො සො න විජ්ජති.

‘‘න ච කෙනචි කොචි හායති, ගන්ධබ්බා ච ඉමෙ හි සබ්බසො;

පුරිමෙහි පභාවිකා ඉමෙ, යෙපි පභාවිකා තෙ පුරෙ මතා;

පුරිමාපි ච පච්ඡිමාපි ච, අඤ්ඤමඤ්ඤං න කදාචි මද්දසංසූ’’ති.

එවං සරසපරිත්තතාය අප්පකං ජීවිතං.

අපි ච චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං ජීවිතං උපාදාය මනුස්සානං අප්පකං ජීවිතං පරිත්තකං ජීවිතං ථොකං [ථොකකං (ක.)] ජීවිතං ඛණිකං ජීවිතං ලහුකං ජීවිතං ඉත්තරං ජීවිතං අනද්ධනීයං ජීවිතං නචිරට්ඨිතිකං ජීවිතං. තාවතිංසානං දෙවානං…පෙ… යාමානං දෙවානං… තුසිතානං දෙවානං… නිම්මානරතීනං දෙවානං… පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං… බ්රහ්මකායිකානං දෙවානං ජීවිතං උපාදාය මනුස්සානං අප්පකං ජීවිතං පරිත්තකං ජීවිතං ථොකං ජීවිතං ඛණිකං ජීවිතං ලහුකං ජීවිතං ඉත්තරං ජීවිතං අනද්ධනීයං ජීවිතං නචිරට්ඨිතිකං ජීවිතං.

වුත්තඤ්හෙතං භගවතා –

‘‘අප්පමිදං , භික්ඛවෙ, මනුස්සානං ආයු. ගමනියො සම්පරායො මන්තාය බොද්ධබ්බං, කත්තබ්බං කුසලං, චරිතබ්බං බ්රහ්මචරියං, නත්ථි ජාතස්ස අමරණං. යො, භික්ඛවෙ, චිරං ජීවති සො වස්සසතං අප්පං වා භිය්යො’’.

‘‘අප්පමායු මනුස්සානං, හීළෙය්ය නං සුපොරිසො;

චරෙය්යාදිත්තසීසොව නත්ථි මච්චුස්සනාගමො.

‘‘අච්චයන්ති අහොරත්තා, ජීවිතං උපරුජ්ඣති;

ආයු ඛිය්යති මච්චානං, කුන්නදීනංව ඔදක’’න්ති.

අප්පඤ්හිදං ජීවිතමාහු ධීරාති. ධීරාති ධීරා, ධිතිමාති ධීරා, ධිතිසම්පන්නාති ධීරා, ධීකතපාපාති ධීරා. ධී වුච්චති පඤ්ඤා. යා පඤ්ඤා පජානනා විචයො පවිචයො ධම්මවිචයො සල්ලක්ඛණා උපලක්ඛණා පච්චුපලක්ඛණා පණ්ඩිච්චං කොසල්ලං නෙපුඤ්ඤං වෙභබ්යා චින්තා උපපරික්ඛා භූරි මෙධා පරිණායිකා විපස්සනා සම්පජඤ්ඤං පතොදො පඤ්ඤා පඤ්ඤින්ද්රියං පඤ්ඤාබලං පඤ්ඤාසත්ථං පඤ්ඤාපාසාදො පඤ්ඤාආලොකො පඤ්ඤාඔභාසො පඤ්ඤාපජ්ජොතො පඤ්ඤාරතනං අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි, තාය පඤ්ඤාය සමන්නාගතත්තා ධීරා. අපි ච ඛන්ධධීරා ධාතුධීරා ආයතනධීරා, පටිච්චසමුප්පාදධීරා සතිපට්ඨානධීරා සම්මප්පධානධීරා ඉද්ධිපාදධීරා, ඉන්ද්රියධීරා බලධීරා බොජ්ඣඞ්ගධීරා මග්ගධීරා ඵලධීරා නිබ්බානධීරා. තෙ ධීරා එවමාහංසු – ‘‘මනුස්සානං අප්පකං ජීවිතං, පරිත්තකං ජීවිතං , ථොකං ජීවිතං, ඛණිකං ජීවිතං, ලහුකං ජීවිතං, ඉත්තරං ජීවිතං, අනද්ධනීයං ජීවිතං, නචිරට්ඨිතිකං ජීවිත’’න්ති. එවමාහංසු එවං කථෙන්ති එවං භණන්ති එවං දීපයන්ති එවං වොහරන්තීති – අප්පඤ්හිදං ජීවිතමාහු ධීරා.

තෙනාහ භගවා –

‘‘තස්මා හි සික්ඛෙථ ඉධෙව ජන්තු, යං කිඤ්චි ජඤ්ඤා විසමන්ති ලොකෙ;

න තස්ස හෙතූ විසමං චරෙය්ය, අප්පඤ්හිදං ජීවිතමාහු ධීරා’’ති.

11.

පස්සාමිලොකෙ පරිඵන්දමානං, පජං ඉමං තණ්හගතං භවෙසු;

හීනා නරා මච්චුමුඛෙ ලපන්ති, අවීතතණ්හාසෙ භවාභවෙසු.

පස්සාමිලොකෙ පරිඵන්දමානන්ති. පස්සාමීති මංසචක්ඛුනාපි පස්සාමි, දිබ්බචක්ඛුනාපි පස්සාමි, පඤ්ඤාචක්ඛුනාපි පස්සාමි, බුද්ධචක්ඛුනාපි පස්සාමි, සමන්තචක්ඛුනාපි පස්සාමි දක්ඛාමි ඔලොකෙමි නිජ්ඣායාමි උපපරික්ඛාමි. ලොකෙති අපායලොකෙ මනුස්සලොකෙ දෙවලොකෙ ඛන්ධලොකෙ ධාතුලොකෙ ආයතනලොකෙ.

පරිඵන්දමානන්ති තණ්හාඵන්දනාය ඵන්දමානං, දිට්ඨිඵන්දනාය ඵන්දමානං, කිලෙසඵන්දනාය ඵන්දමානං, පයොගඵන්දනාය ඵන්දමානං, විපාකඵන්දනාය ඵන්දමානං, දුච්චරිතඵන්දනාය ඵන්දමානං, රත්තං රාගෙන ඵන්දමානං, දුට්ඨං දොසෙන ඵන්දමානං, මූළ්හං මොහෙන ඵන්දමානං, විනිබද්ධං මානෙන ඵන්දමානං, පරාමට්ඨං දිට්ඨියා ඵන්දමානං, වික්ඛෙපගතං උද්ධච්චෙන ඵන්දමානං, අනිට්ඨඞ්ගතං විචිකිච්ඡාය ඵන්දමානං, ථාමගතං අනුසයෙහි ඵන්දමානං, ලාභෙන ඵන්දමානං, අලාභෙන ඵන්දමානං, යසෙන ඵන්දමානං, අයසෙන ඵන්දමානං, පසංසාය ඵන්දමානං, නින්දාය ඵන්දමානං, සුඛෙන ඵන්දමානං, දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, ජාතියා ඵන්දමානං, ජරාය ඵන්දමානං, බ්යාධිනා ඵන්දමානං, මරණෙන ඵන්දමානං, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසෙහි ඵන්දමානං, නෙරයිකෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, තිරච්ඡානයොනිකෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, පෙත්තිවිසයිකෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, මානුසිකෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, ගබ්භොක්කන්තිමූලකෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, ගබ්භෙ ඨිතිමූලකෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, ගබ්භා වුට්ඨානමූලකෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, ජාතස්සූපනිබන්ධකෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, ජාතස්ස පරාධෙය්යකෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, අත්තූපක්කමෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, පරූපක්කමෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, දුක්ඛදුක්ඛෙන ඵන්දමානං, සඞ්ඛාරදුක්ඛෙන ඵන්දමානං, විපරිණාමදුක්ඛෙන ඵන්දමානං, චක්ඛුරොගෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, සොතරොගෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං, ඝානරොගෙන දුක්ඛෙන…පෙ… ජිව්හාරොගෙන… කායරොගෙන… සීසරොගෙන… කණ්ණරොගෙන… මුඛරොගෙන… දන්තරොගෙන… කාසෙන… සාසෙන… පිනාසෙන… දාහෙන… ජරෙන… කුච්ඡිරොගෙන… මුච්ඡාය… පක්ඛන්දිකාය… සූලාය … විසුචිකාය… කුට්ඨෙන… ගණ්ඩෙන… කිලාසෙන… සොසෙන… අපමාරෙන… දද්දුයා… කණ්ඩුයා… කච්ඡුයා… රඛසාය… විතච්ඡිකාය… ලොහිතෙන… පිත්තෙන… මධුමෙහෙන… අංසාය… පිළකාය… භගන්දලෙන [භගන්දලාය (ස්යා.)] … පිත්තසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන… සෙම්හසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන… වාතසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන… සන්නිපාතිකෙන ආබාධෙන… උතුපරිණාමජෙන ආබාධෙන… විසමපරිහාරජෙන ආබාධෙන… ඔපක්කමිකෙන ආබාධෙන … කම්මවිපාකජෙන ආබාධෙන… සීතෙන… උණ්හෙන… ජිඝච්ඡාය… පිපාසාය … උච්චාරෙන… පස්සාවෙන… ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සෙන දුක්ඛෙන… මාතුමරණෙන දුක්ඛෙන… පිතුමරණෙන දුක්ඛෙන… භාතුමරණෙන දුක්ඛෙන… භගිනිමරණෙන දුක්ඛෙන… පුත්තමරණෙන දුක්ඛෙන… ධීතුමරණෙන දුක්ඛෙන… ඤාතිබ්යසනෙන… භොගබ්යසනෙන… රොගබ්යසනෙන… සීලබ්යසනෙන… දිට්ඨිබ්යසනෙන දුක්ඛෙන ඵන්දමානං සම්ඵන්දමානං විප්ඵන්දමානං වෙධමානං පවෙධමානං සම්පවෙධමානං පස්සාමි දක්ඛාමි ඔලොකෙමි නිජ්ඣායාමි උපපරික්ඛාමීති – පස්සාමි ලොකෙ පරිඵන්දමානං.

පජං ඉමං තණ්හගතං භවෙසූති. පජාති සත්තාධිවචනං. තණ්හාති රූපතණ්හා, සද්දතණ්හා, ගන්ධතණ්හා, රසතණ්හා, ඵොට්ඨබ්බතණ්හා, ධම්මතණ්හා. තණ්හගතන්ති තණ්හාගතං තණ්හානුගතං තණ්හායානුසටං තණ්හායාසන්නං තණ්හාය පාතිතං අභිභූතං පරියාදින්නචිත්තං . භවෙසූති කාමභවෙ රූපභවෙ අරූපභවෙති – පජං ඉමං තණ්හගතං භවෙසු.

හීනා නරා මච්චුමුඛෙ ලපන්තීති. හීනා නරාති හීනා නරා හීනෙන කායකම්මෙන සමන්නාගතාති හීනා නරා, හීනෙන වචීකම්මෙන සමන්නාගතාති හීනා නරා, හීනෙන මනොකම්මෙන සමන්නාගතාති හීනා නරා, හීනෙන පාණාතිපාතෙන සමන්නාගතාති හීනා නරා, හීනෙන අදින්නාදානෙන…පෙ… හීනෙන කාමෙසුමිච්ඡාචාරෙන… හීනෙන මුසාවාදෙන… හීනාය පිසුණාය වාචාය… හීනාය ඵරුසාය වාචාය… හීනෙන සම්ඵප්පලාපෙන… හීනාය අභිජ්ඣාය… හීනෙන බ්යාපාදෙන… හීනාය මිච්ඡාදිට්ඨියා… හීනෙහි සඞ්ඛාරෙහි… හීනෙහි පඤ්චහි කාමගුණෙහි නීවරණෙහි… හීනාය චෙතනාය… හීනාය පත්ථනාය… හීනාය පණිධියා සමන්නාගතාති හීනා නරා හීනා නිහීනා ඔහීනා ඔමකා ලාමකා ඡතුක්කා පරිත්තාති – හීනා නරා. මච්චුමුඛෙ ලපන්තීති. මච්චුමුඛෙති මාරමුඛෙ මරණමුඛෙ, මච්චුප්පත්තා මච්චුසම්පත්තා මච්චූපාගතා, මාරප්පත්තා මාරසම්පත්තා මාරූපාගතා, මරණප්පත්තා මරණසම්පත්තා මරණූපාගතා ලපන්ති ලාලපන්ති සොචන්ති කිලමන්ති පරිදෙවන්ති උරත්තාළිං කන්දන්ති සම්මොහං ආපජ්ජන්තීති – හීනා නරා මච්චුමුඛෙ ලපන්ති.

අවීතතණ්හාසෙ භවාභවෙසූති. තණ්හාති රූපතණ්හා…පෙ… ධම්මතණ්හා. භවාභවෙසූති භවාභවෙ කම්මභවෙ පුනබ්භවෙ කාමභවෙ , කම්මභවෙ කාමභවෙ පුනබ්භවෙ රූපභවෙ, කම්මභවෙ රූපභවෙ පුනබ්භවෙ අරූපභවෙ, කම්මභවෙ අරූපභවෙ පුනබ්භවෙ පුනප්පුනබ්භවෙ, පුනප්පුනගතියා පුනප්පුනඋපපත්තියා පුනප්පුනපටිසන්ධියා පුනප්පුනඅත්තභාවාභිනිබ්බත්තියා, අවීතතණ්හා අවිගතතණ්හා අචත්තතණ්හා අවන්තතණ්හා. අමුත්තතණ්හා අප්පහීනතණ්හා අප්පටිනිස්සට්ඨතණ්හාති – අවීතතණ්හාසෙ භවාභවෙසු.

තෙනාහ භගවා –

‘‘පස්සාමි ලොකෙ පරිඵන්දමානං, පජං ඉමං තණ්හගතං භවෙසු;

හීනා නරා මච්චුමුඛෙ ලපන්ති, අවීතතණ්හාසෙ භවාභවෙසූ’’ති.

12.

මමායිතෙ පස්සථ ඵන්දමානෙ,මච්ඡෙව[මච්ඡොව (සී.)]අප්පොදකෙ ඛීණසොතෙ;

එතම්පි දිස්වා අමමො චරෙය්ය, භවෙසු ආසත්තිමකුබ්බමානො.

මමායිතෙ පස්සථ ඵන්දමානෙති. මමත්තාති ද්වෙ මමත්තා – තණ්හාමමත්තඤ්ච දිට්ඨිමමත්තඤ්ච. කතමං තණ්හාමමත්තං? යාවතා තණ්හාසඞ්ඛාතෙන සීමකතං මරියාදිකතං ඔධිකතං පරියන්තකතං පරිග්ගහිතං මමායිතං. ඉදං මමං, එතං මමං, එත්තකං මමං, එත්තාවතා මමං, මම රූපා සද්දා ගන්ධා රසා ඵොට්ඨබ්බා, අත්ථරණා පාවුරණා දාසිදාසා අජෙළකා කුක්කුටසූකරා හත්ථිගවාස්සවළවා ඛෙත්තං වත්ථු හිරඤ්ඤං සුවණ්ණං ගාමනිගමරාජධානියො රට්ඨඤ්ච ජනපදො ච කොසො ච කොට්ඨාගාරඤ්ච, කෙවලම්පි මහාපථවිං තණ්හාවසෙන මමායති. යාවතා අට්ඨසතං තණ්හාවිචරිතං, ඉදං තණ්හාමමත්තං.

කතමං දිට්ඨිමමත්තං? වීසතිවත්ථුකා සක්කායදිට්ඨි, දසවත්ථුකා මිච්ඡාදිට්ඨි, දසවත්ථුකා අන්තග්ගාහිකා දිට්ඨි; යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං දිට්ඨිගහනං දිට්ඨිකන්තාරො දිට්ඨිවිසූකායිකං දිට්ඨිවිප්ඵන්දිකං දිට්ඨිසඤ්ඤොජනං ගාහො පටිග්ගාහො අභිනිවෙසො පරාමාසො කුම්මග්ගො මිච්ඡාපථො මිච්ඡත්තං තිත්ථායතනං විපරියෙසග්ගාහො විපරීතග්ගාහො විපල්ලාසග්ගාහො මිච්ඡාගාහො ‘‘අයාථාවකස්මිං යාථාවක’’න්ති ගාහො. යාවතා ද්වාසට්ඨිදිට්ඨිගතානි, ඉදං දිට්ඨිමමත්තං. මමායිතෙ පස්සථ ඵන්දමානෙති මමායිතං වත්ථුං අච්ඡෙදසංකිනොපි ඵන්දන්ති, අච්ඡින්දන්තෙපි ඵන්දන්ති, අච්ඡින්නෙපි ඵන්දන්ති, මමායිතං වත්ථුං විපරිණාමසංකිනොපි ඵන්දන්ති, විපරිණාමන්තෙපි ඵන්දන්ති, විපරිණතෙපි ඵන්දන්ති පඵන්දන්ති සම්ඵන්දන්ති විප්ඵන්දන්ති වෙධන්ති [වෙධෙන්ති (ස්යා.)] පවෙධන්ති සම්පවෙධන්ති. එවං ඵන්දමානෙ පඵන්දමානෙ සම්ඵන්දමානෙ විප්ඵන්දමානෙ වෙධමානෙ පවෙධමානෙ සම්පවෙධමානෙ පස්සථ දක්ඛථ ඔලොකෙථ නිජ්ඣායථ උපපරික්ඛථාති – මමායිතෙ පස්සථ ඵන්දමානෙ.

මච්ඡෙවඅප්පොදකෙ ඛීණසොතෙති. යථා මච්ඡා අප්පොදකෙ පරිත්තොදකෙ උදකපරියාදානෙ කාකෙහි වා කුලලෙහි වා බලාකාහි වා පරිපාතියමානා උක්ඛිපියමානා ඛජ්ජමානා ඵන්දන්ති පඵන්දන්ති සම්ඵන්දන්ති විප්ඵන්දන්ති වෙධන්ති පවෙධන්ති සම්පවෙධන්ති; එවමෙව පජා මමායිතං වත්ථුං අච්ඡෙදසංකිනොපි ඵන්දන්ති, අච්ඡින්දන්තෙපි ඵන්දන්ති, අච්ඡින්නෙපි ඵන්දන්ති, මමායිතං වත්ථුං විපරිණාමසංකිනොපි ඵන්දන්ති, විපරිණාමන්තෙපි ඵන්දන්ති, විපරිණතෙපි ඵන්දන්ති පඵන්දන්ති සම්ඵන්දන්ති විප්ඵන්දන්ති වෙධන්ති පවෙධන්ති සම්පවෙධන්තීති – මච්ඡෙව අප්පොදකෙ ඛීණසොතෙ.

එතම්පි දිස්වා අමමො චරෙය්යාති. එතං ආදීනවං දිස්වා පස්සිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා [තිරයිත්වා (ක.)] විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා මමත්තෙසූති – එතම්පි දිස්වා. අමමො චරෙය්යාති මමත්තාති ද්වෙ මමත්තා – තණ්හාමමත්තඤ්ච දිට්ඨිමමත්තඤ්ච…පෙ… ඉදං තණ්හාමමත්තං…පෙ… ඉදං දිට්ඨිමමත්තං. තණ්හාමමත්තං පහාය දිට්ඨිමමත්තං පටිනිස්සජ්ජිත්වා චක්ඛුං අමමායන්තො සොතං අමමායන්තො ඝානං අමමායන්තො ජිව්හං අමමායන්තො කායං අමමායන්තො මනං අමමායන්තො රූපෙ… සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ… ධම්මෙ… කුලං… ගණං… ආවාසං… ලාභං… යසං… පසංසං… සුඛං… චීවරං… පිණ්ඩපාතං… සෙනාසනං… ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං… කාමධාතුං… රූපධාතුං… අරූපධාතුං… කාමභවං… රූපභවං… අරූපභවං… සඤ්ඤාභවං… අසඤ්ඤාභවං… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාභවං… එකවොකාරභවං… චතුවොකාරභවං… පඤ්චවොකාරභවං… අතීතං… අනාගතං… පච්චුප්පන්නං… දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බෙ ධම්මෙ අමමායන්තො අගණ්හන්තො අපරාමසන්තො අනභිනිවිසන්තො චරෙය්ය විහරෙය්ය ඉරියෙය්ය වත්තෙය්ය පාලෙය්ය යපෙය්ය යාපෙය්යාති – එතම්පි දිස්වා අමමො චරෙය්ය.

භවෙසු ආසත්තිමකුබ්බමානොති. භවෙසූති කාමභවෙ රූපභවෙ අරූපභවෙ. ආසත්ති වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො…පෙ… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. භවෙසු ආසත්තිමකුබ්බමානොති. භවෙසු ආසත්තිං අකුබ්බමානො, ඡන්දං පෙමං රාගං ඛන්තිං අකුබ්බමානො අජනයමානො අසඤ්ජනයමානො අනිබ්බත්තයමානො අනභිනිබ්බත්තයමානොති – භවෙසු ආසත්තිමකුබ්බමානො.

තෙනාහ භගවා –

‘‘මමායිතෙ පස්සථ ඵන්දමානෙ, මච්ඡෙව අප්පොදකෙ ඛීණසොතෙ;

එතම්පි දිස්වා අමමො චරෙය්ය, භවෙසු ආසත්තිමකුබ්බමානො’’ති.

13.

උභොසුඅන්තෙසු විනෙය්ය ඡන්දං, ඵස්සං පරිඤ්ඤාය අනානුගිද්ධො;

යදත්තගරහී තදකුබ්බමානො, න ලිම්පතී [න ලිප්පති (සී.)] දිට්ඨසුතෙසු ධීරො.

උභොසුඅන්තෙසු විනෙය්ය ඡන්දන්ති. අන්තාති ඵස්සො එකො අන්තො ඵස්සසමුදයො දුතියො අන්තො, අතීතො එකො අන්තො අනාගතො දුතියො අන්තො, සුඛා වෙදනා එකො අන්තො දුක්ඛා වෙදනා දුතියො අන්තො, නාමං එකො අන්තො රූපං දුතියො අන්තො, ඡ අජ්ඣත්තිකානි ආයතනානි එකො අන්තො ඡ බාහිරානි ආයතනානි දුතියො අන්තො, සක්කායො එකො අන්තො සක්කායසමුදයො දුතියො අන්තො. ඡන්දොති යො කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමරාගො කාමනන්දී කාමතණ්හා කාමස්නෙහො කාමපරිළාහො කාමමුච්ඡා කාමජ්ඣොසානං කාමොඝො කාමයොගො කාමුපාදානං කාමච්ඡන්දනීවරණං. උභොසු අන්තෙසු විනෙය්ය ඡන්දන්ති උභොසු අන්තෙසු ඡන්දං විනෙය්ය පටිවිනෙය්ය පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්යාති – උභොසු අන්තෙසු විනෙය්ය ඡන්දං.

ඵස්සං පරිඤ්ඤාය අනානුගිද්ධොති. ඵස්සොති චක්ඛුසම්ඵස්සො සොතසම්ඵස්සො ඝානසම්ඵස්සො ජිව්හාසම්ඵස්සො කායසම්ඵස්සො මනොසම්ඵස්සො, අධිවචනසම්ඵස්සො, පටිඝසම්ඵස්සො, සුඛවෙදනීයො සම්ඵස්සො දුක්ඛවෙදනීයො සම්ඵස්සො අදුක්ඛමසුඛවෙදනීයො සම්ඵස්සො, කුසලො ඵස්සො අකුසලො ඵස්සො අබ්යාකතො ඵස්සො, කාමාවචරො ඵස්සො රූපාවචරො ඵස්සො අරූපාවචරො ඵස්සො, සුඤ්ඤතො ඵස්සො අනිමිත්තො ඵස්සො අප්පණිහිතො ඵස්සො, ලොකියො ඵස්සො ලොකුත්තරො ඵස්සො, අතීතො ඵස්සො අනාගතො ඵස්සො පච්චුප්පන්නො ඵස්සො, යො එවරූපො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ඵස්සො.

ඵස්සං පරිඤ්ඤායාති ඵස්සං තීහි පරිඤ්ඤාහි පරිජානිත්වා – ඤාතපරිඤ්ඤාය, තීරණපරිඤ්ඤාය [තිරණපරිඤ්ඤාය (ස්යා.)], පහානපරිඤ්ඤාය. කතමා ඤාතපරිඤ්ඤා? ඵස්සං ජානාති – අයං චක්ඛුසම්ඵස්සො, අයං සොතසම්ඵස්සො, අයං ඝානසම්ඵස්සො, අයං ජිව්හාසම්ඵස්සො, අයං කායසම්ඵස්සො, අයං මනොසම්ඵස්සො, අයං අධිවචනසම්ඵස්සො, අයං පටිඝසම්ඵස්සො, අයං සුඛවෙදනීයො ඵස්සො, අයං දුක්ඛවෙදනීයො ඵස්සො, අයං අදුක්ඛමසුඛවෙදනීයො ඵස්සො, අයං කුසලො ඵස්සො, අයං අකුසලො ඵස්සො, අයං අබ්යාකතො ඵස්සො, අයං කාමාවචරො ඵස්සො, අයං රූපාවචරො ඵස්සො, අයං අරූපාවචරො ඵස්සො, අයං සුඤ්ඤතො ඵස්සො, අයං අනිමිත්තො ඵස්සො, අයං අප්පණිහිතො ඵස්සො, අයං ලොකියො ඵස්සො, අයං ලොකුත්තරො ඵස්සො , අයං අතීතො ඵස්සො, අයං අනාගතො ඵස්සො, අයං පච්චුප්පන්නො ඵස්සොති ජානාති පස්සති – අයං ඤාතපරිඤ්ඤා.

කතමා තීරණපරිඤ්ඤා? එවං ඤාතං කත්වා ඵස්සං තීරෙති. අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො ඊතිතො උපද්දවතො භයතො උපසග්ගතො චලතො පභඞ්ගුතො අධුවතො අතාණතො අලෙණතො අසරණතො රිත්තතො තුච්ඡතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො ආදීනවතො විපරිණාමධම්මතො අසාරකතො අඝමූලතො වධකතො විභවතො සාසවතො සඞ්ඛතතො මාරාමිසතො ජාතිජරාබ්යාධිමරණධම්මතො සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසධම්මතො සංකිලෙසධම්මතො සමුදයතො අත්ථඞ්ගමතො අස්සාදතො ආදීනවතො නිස්සරණතො තීරෙති – අයං තීරණපරිඤ්ඤා.

කතමා පහානපරිඤ්ඤා? එවං තීරයිත්වා ඵස්සෙ ඡන්දරාගං පජහති විනොදෙති බ්යන්තිං කරොති අනභාවං ගමෙති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘යො, භික්ඛවෙ, ඵස්සෙසු ඡන්දරාගො තං පජහථ. එවං සො ඵස්සො පහීනො භවිස්සති උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවං කතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො’’ති – අයං පහානපරිඤ්ඤා. ඵස්සං පරිඤ්ඤායාති. ඵස්සං ඉමාහි තීහි පරිඤ්ඤාහි පරිජානිත්වා. අනානුගිද්ධොති. ගෙධො වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො…පෙ… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. යස්සෙසො ගෙධො පහීනො සමුච්ඡින්නො වූපසන්තො පටිපස්සද්ධො අභබ්බුප්පත්තිකො ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪො, සො වුච්චති අගිද්ධො. සො රූපෙ අගිද්ධො සද්දෙ අගිද්ධො ගන්ධෙ අගිද්ධො රසෙ අගිද්ධො ඵොට්ඨබ්බෙ අගිද්ධො කුලෙ… ගණෙ… ආවාසෙ… ලාභෙ… යසෙ… පසංසාය… සුඛෙ… චීවරෙ… පිණ්ඩපාතෙ… සෙනාසනෙ… ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙ අගිද්ධො කාමධාතුයා… රූපධාතුයා… අරූපධාතුයා… කාමභවෙ… රූපභවෙ… අරූපභවෙ… සඤ්ඤාභවෙ… අසඤ්ඤාභවෙ… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාභවෙ… එකවොකාරභවෙ… චතුවොකාරභවෙ… පඤ්චවොකාරභවෙ… අතීතෙ… අනාගතෙ… පච්චුප්පන්නෙ… දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බෙසු ධම්මෙසු අගිද්ධො අගධිතො අමුච්ඡිතො අනජ්ඣාපන්නො වීතගෙධො විගතගෙධො චත්තගෙධො වන්තගෙධො මුත්තගෙධො පහීනගෙධො පටිනිස්සට්ඨගෙධො වීතරාගො විගතරාගො චත්තරාගො වන්තරාගො මුත්තරාගො පහීනරාගො පටිනිස්සට්ඨරාගො නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතිභූතො සුඛපටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරතීති – ඵස්සං පරිඤ්ඤාය අනානුගිද්ධො.

යදත්තගරහී තදකුබ්බමානොති. යදන්ති යං. අත්තගරහීති ද්වීහි කාරණෙහි අත්තානං ගරහති – කතත්තා ච අකතත්තා ච. කථං කතත්තා ච අකතත්තා ච අත්තානං ගරහති? කතං මෙ කායදුච්චරිතං, අකතං මෙ කායසුචරිතන්ති – අත්තානං ගරහති. කතං මෙ වචීදුච්චරිතං, අකතං මෙ වචීසුචරිතන්ති – අත්තානං ගරහති. කතං මෙ මනොදුච්චරිතං, අකතං මෙ මනොසුචරිතන්ති – අත්තානං ගරහති. කතො මෙ පාණාතිපාතො, අකතා මෙ පාණාතිපාතා වෙරමණීති – අත්තානං ගරහති. කතං මෙ අදින්නාදානං, අකතා මෙ අදින්නාදානා වෙරමණීති – අත්තානං ගරහති. කතො මෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරො, අකතා මෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණීති – අත්තානං ගරහති. කතො මෙ මුසාවාදො, අකතා මෙ මුසාවාදා වෙරමණීති – අත්තානං ගරහති. කතා මෙ පිසුණා වාචා, අකතා මෙ පිසුණාය වාචාය වෙරමණීති – අත්තානං ගරහති. කතා මෙ ඵරුසා වාචා, අකතා මෙ ඵරුසාය වාචාය වෙරමණීති – අත්තානං ගරහති. කතො මෙ සම්ඵප්පලාපො, අකතා මෙ සම්ඵප්පලාපා වෙරමණීති – අත්තානං ගරහති. කතා මෙ අභිජ්ඣා, අකතා මෙ අනභිජ්ඣාති – අත්තානං ගරහති. කතො මෙ බ්යාපාදො, අකතො මෙ අබ්යාපාදොති – අත්තානං ගරහති. කතා මෙ මිච්ඡාදිට්ඨි, අකතා මෙ සම්මාදිට්ඨීති – අත්තානං ගරහති. එවං කතත්තා ච අකතත්තා ච අත්තානං ගරහති. අථ වා, සීලෙසුම්හි න පරිපූරකාරීති – අත්තානං ගරහති. ඉන්ද්රියෙසුම්හි අගුත්තද්වාරොති – අත්තානං ගරහති. භොජනෙම්හි [භොජනෙ (ස්යා.)] අමත්තඤ්ඤූති – අත්තානං ගරහති. ජාගරියං අනනුයුත්තොති – අත්තානං ගරහති. සතිසම්පජඤ්ඤෙන අසමන්නාගතොති – අත්තානං ගරහති. අභාවිතා මෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානාති – අත්තානං ගරහති. අභාවිතා මෙ චත්තාරො සම්මප්පධානාති – අත්තානං ගරහති. අභාවිතා මෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදාති – අත්තානං ගරහති. අභාවිතානි මෙ පඤ්චින්ද්රියානීති – අත්තානං ගරහති. අභාවිතානි මෙ පඤ්ච බලානීති – අත්තානං ගරහති. අභාවිතා මෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගාති – අත්තානං ගරහති. අභාවිතො මෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගොති – අත්තානං ගරහති. දුක්ඛං මෙ අපරිඤ්ඤාතන්ති – අත්තානං ගරහති. සමුදයො මෙ අප්පහීනොති – අත්තානං ගරහති. මග්ගො මෙ අභාවිතොති – අත්තානං ගරහති. නිරොධො මෙ අසච්ඡිකතොති – අත්තානං ගරහති. එවං කතත්තා ච අකතත්තා ච අත්තානං ගරහති. එවං අත්තගරහිතං කම්මං අකුබ්බමානො අජනයමානො අසඤ්ජනයමානො අනිබ්බත්තයමානො අනභිනිබ්බත්තයමානොති – යදත්තගරහී තදකුබ්බමානො. න ලිම්පතී දිට්ඨසුතෙසු ධීරොති. ලෙපොති ද්වෙ ලෙපා – තණ්හාලෙපො ච දිට්ඨිලෙපො ච…පෙ… අයං තණ්හාලෙපො…පෙ… අයං දිට්ඨිලෙපො. ධීරොති පණ්ඩිතො පඤ්ඤවා බුද්ධිමා ඤාණී විභාවී මෙධාවී. ධීරො තණ්හාලෙපං පහාය දිට්ඨිලෙපං පටිනිස්සජ්ජිත්වා දිට්ඨෙ න ලිම්පති, සුතෙ න ලිම්පති, මුතෙ න ලිම්පති, විඤ්ඤාතෙ න ලිම්පති, න පලිම්පති [න සංලිම්පති (ස්යා.)], න උපලිම්පති. අලිත්තො අපලිත්තො [අසංලිත්තො (ස්යා.)] අනුපලිත්තො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති – න ලිම්පතී දිට්ඨසුතෙසු ධීරොති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘උභොසු අන්තෙසු විනෙය්ය ඡන්දං, ඵස්සං පරිඤ්ඤාය අනානුගිද්ධො;

යදත්තගරහී තදකුබ්බමානො, න ලිම්පතී දිට්ඨසුතෙසු ධීරො’’ති.

14.

සඤ්ඤංපරිඤ්ඤා විතරෙය්ය ඔඝං, පරිග්ගහෙසු මුනි නොපලිත්තො;

අබ්බූළ්හසල්ලො චරමප්පමත්තො, නාසීසතී ලොකමිමං පරඤ්ච.

සඤ්ඤං පරිඤ්ඤා විතරෙය්ය ඔඝන්ති. සඤ්ඤාති කාමසඤ්ඤා බ්යාපාදසඤ්ඤා විහිංසාසඤ්ඤා නෙක්ඛම්මසඤ්ඤා අබ්යාපාදසඤ්ඤා අවිහිංසාසඤ්ඤා රූපසඤ්ඤා සද්දසඤ්ඤා ගන්ධසඤ්ඤා රසසඤ්ඤා ඵොට්ඨබ්බසඤ්ඤා ධම්මසඤ්ඤා – යා එවරූපා සඤ්ඤා සඤ්ජානනා සඤ්ජානිතත්තං – අයං වුච්චති සඤ්ඤා. සඤ්ඤං පරිඤ්ඤාති සඤ්ඤං තීහි පරිඤ්ඤාහි පරිජානිත්වා – ඤාතපරිඤ්ඤාය, තීරණපරිඤ්ඤාය, පහානපරිඤ්ඤාය.

කතමා ඤාතපරිඤ්ඤා? සඤ්ඤං ජානාති – අයං කාමසඤ්ඤා, අයං බ්යාපාදසඤ්ඤා, අයං විහිංසාසඤ්ඤා, අයං නෙක්ඛම්මසඤ්ඤා, අයං අබ්යාපාදසඤ්ඤා, අයං අවිහිංසාසඤ්ඤා, අයං රූපසඤ්ඤා, අයං සද්දසඤ්ඤා, අයං ගන්ධසඤ්ඤා, අයං රසසඤ්ඤා, අයං ඵොට්ඨබ්බසඤ්ඤා, අයං ධම්මසඤ්ඤාති ජානාති පස්සති – අයං ඤාතපරිඤ්ඤා.

කතමා තීරණපරිඤ්ඤා? එවං ඤාතං කත්වා සඤ්ඤං තීරෙති. අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො ඊතිතො උපද්දවතො භයතො උපසග්ගතො චලතො පභඞ්ගුතො…පෙ… සමුදයතො අත්ථඞ්ගමතො අස්සාදතො ආදීනවතො නිස්සරණතො තීරෙති – අයං තීරණපරිඤ්ඤා.

කතමා පහානපරිඤ්ඤා? එවං තීරයිත්වා සඤ්ඤාය ඡන්දරාගං පජහති විනොදෙති අනභාවං ගමෙති. වුත්තම්පි හෙතං භගවතා – ‘‘යො, භික්ඛවෙ, සඤ්ඤාය ඡන්දරාගො, තං පජහථ. එවං සා සඤ්ඤා පහීනා භවිස්සති උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවං කතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා’’ති – අයං පහානපරිඤ්ඤා. සඤ්ඤං පරිඤ්ඤාති සඤ්ඤං ඉමාහි තීහි පරිඤ්ඤාහි පරිජානිත්වා. විතරෙය්යඔඝන්ති කාමොඝං භවොඝං දිට්ඨොඝං අවිජ්ජොඝං තරෙය්ය උත්තරෙය්ය පතරෙය්ය සමතික්කමෙය්ය වීතිවත්තෙය්යාති – සඤ්ඤං පරිඤ්ඤා විතරෙය්ය ඔඝං.

පරිග්ගහෙසුමුනි නොපලිත්තොති. පරිග්ගහාති ද්වෙ පරිග්ගහා – තණ්හාපරිග්ගහො ච දිට්ඨිපරිග්ගහො ච…පෙ… අයං තණ්හාපරිග්ගහො…පෙ… අයං දිට්ඨිපරිග්ගහො. මුනීති. මොනං වුච්චති ඤාණං. යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි, තෙන ඤාණෙන සමන්නාගතො මුනි මොනප්පත්තොති. තීණි මොනෙය්යානි – කායමොනෙය්යං, වචීමොනෙය්යං, මනොමොනෙය්යං.

කතමං කායමොනෙය්යං? තිවිධකායදුච්චරිතානං පහානං කායමොනෙය්යං, තිවිධං කායසුචරිතං කායමොනෙය්යං, කායාරම්මණෙ ඤාණං කායමොනෙය්යං, කායපරිඤ්ඤා කායමොනෙය්යං, පරිඤ්ඤාසහගතො මග්ගො කායමොනෙය්යං, කායෙ ඡන්දරාගස්ස පහානං කායමොනෙය්යං, කායසඞ්ඛාරනිරොධො චතුත්ථජ්ඣානසමාපත්ති කායමොනෙය්යං – ඉදං කායමොනෙය්යං.

කතමං වචීමොනෙය්යං? චතුබ්බිධවචීදුච්චරිතානං පහානං වචීමොනෙය්යං, චතුබ්බිධං වචීසුචරිතං වචීමොනෙය්යං, වාචාරම්මණෙ ඤාණං වචීමොනෙය්යං, වාචාපරිඤ්ඤා වචීමොනෙය්යං, පරිඤ්ඤාසහගතො මග්ගො වචීමොනෙය්යං, වාචාය ඡන්දරාගස්ස පහානං වචීමොනෙය්යං, වචීසඞ්ඛාරනිරොධො දුතියජ්ඣානසමාපත්ති වචීමොනෙය්යං – ඉදං වචීමොනෙය්යං.

කතමං මනොමොනෙය්යං? තිවිධමනොදුච්චරිතානං පහානං මනොමොනෙය්යං, තිවිධං මනොසුචරිතං මනොමොනෙය්යං, චිත්තාරම්මණෙ ඤාණං මනොමොනෙය්යං, චිත්තපරිඤ්ඤා මනොමොනෙය්යං, පරිඤ්ඤාසහගතො මග්ගො මනොමොනෙය්යං, චිත්තෙ ඡන්දරාගස්ස පහානං මනොමොනෙය්යං, චිත්තසඞ්ඛාරනිරොධො සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං මනොමොනෙය්යං – ඉදං මනොමොනෙය්යං.

‘‘කායමුනිං වාචාමුනිං, මනොමුනිමනාසවං;

මුනිං මොනෙය්යසම්පන්නං, ආහු සබ්බප්පහායිනං.

‘‘කායමුනිං වාචාමුනිං, මනොමුනිමනාසවං;

මුනිං මොනෙය්යසම්පන්නං, ආහු නින්හාතපාපක’’න්ති [නිංන්හාතපාපකන්ති (ස්යා.)].

ඉමෙහි තීහි මොනෙය්යෙහි ධම්මෙහි සමන්නාගතා ඡ මුනිනො [ඡ මුනයො (ස්යා.)] – අගාරමුනිනො, අනගාරමුනිනො, සෙඛමුනිනො, අසෙඛමුනිනො, පච්චෙකමුනිනො, මුනිමුනිනොති. කතමෙ අගාරමුනිනො? යෙ තෙ අගාරිකා දිට්ඨපදා විඤ්ඤාතසාසනා – ඉමෙ අගාරමුනිනො. කතමෙ අනගාරමුනිනො ? යෙ තෙ පබ්බජිතා දිට්ඨපදා විඤ්ඤාතසාසනා – ඉමෙ අනගාරමුනිනො. සත්ත සෙඛා සෙඛමුනිනො. අරහන්තො අසෙඛමුනිනො. පච්චෙකබුද්ධා පච්චෙකමුනිනො. මුනිමුනිනො වුච්චන්ති තථාගතා අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා.

‘‘න මොනෙන මුනි හොති, මූළ්හරූපො අවිද්දසු;

යො ච තුලංව පග්ගය්හ, වරමාදාය පණ්ඩිතො.

‘‘පාපානි පරිවජ්ජෙති, ස මුනි තෙන සො මුනි;

යො මුනාති උභො ලොකෙ, මුනි තෙන පවුච්චති.

‘‘අසතඤ්ච සතඤ්ච ඤත්වා ධම්මං, අජ්ඣත්තං බහිද්ධා ච සබ්බලොකෙ;

දෙවමනුස්සෙහි පූජිතො යො, සඞ්ගජාලමතිච්ච සො මුනී’’ති.

ලෙපාති ද්වෙ ලෙපා – තණ්හාලෙපො ච දිට්ඨිලෙපො ච…පෙ… අයං තණ්හාලෙපො…පෙ… අයං දිට්ඨිලෙපො. මුනි තණ්හාලෙපං පහාය දිට්ඨිලෙපං පටිනිස්සජ්ජිත්වා පරිග්ගහෙසු න ලිම්පති න පලිම්පති න උපලිම්පති. අලිත්තො අපලිත්තො අනුපලිත්තො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති – පරිග්ගහෙසු මුනි නොපලිත්තො.

අබ්බූළ්හසල්ලො චරමප්පමත්තොති. සල්ලන්ති සත්ත සල්ලානි – රාගසල්ලං, දොසසල්ලං, මොහසල්ලං, මානසල්ලං, දිට්ඨිසල්ලං, සොකසල්ලං, කථංකථාසල්ලං [දුච්චරිතසල්ලං (සී.)]. යස්සෙතෙ සල්ලා පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪා, සො වුච්චති අබ්බූළ්හසල්ලො අබ්බහිතසල්ලො උද්ධතසල්ලො සමුද්ධතසල්ලො උප්පාටිතසල්ලො සමුප්පාටිතසල්ලො චත්තසල්ලො වන්තසල්ලො මුත්තසල්ලො පහීනසල්ලො පටිනිස්සට්ඨසල්ලො නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතිභූතො සුඛපටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරතීති – අබ්බූළ්හසල්ලො.

චරන්ති චරන්තො විහරන්තො ඉරියන්තො වත්තන්තො පාලෙන්තො යපෙන්තො යාපෙන්තො. අප්පමත්තොති සක්කච්චකාරී සාතච්චකාරී අට්ඨිතකාරී අනොලීනවුත්තිකො අනික්ඛිත්තච්ඡන්දො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු. ‘‘කථාහං අපරිපූරං වා සීලක්ඛන්ධං පරිපූරෙය්යං, පරිපූරං වා සීලක්ඛන්ධං තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගණ්හෙය්ය’’න්ති යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානි ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච ආතප්පං පධානං අධිට්ඨානං අනුයොගො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසු. ‘‘කථාහං අපරිපූරං වා සමාධික්ඛන්ධං පරිපූරෙය්යං, පරිපූරං වා සමාධික්ඛන්ධං තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගණ්හෙය්ය’’න්ති…පෙ… කුසලෙසු ධම්මෙසු. ‘‘කථාහං අපරිපූරං වා පඤ්ඤාක්ඛන්ධං පරිපූරෙය්යං… විමුත්තික්ඛන්ධං… විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං පරිපූරෙය්යං, පරිපූරං වා විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගණ්හෙය්ය’’න්ති යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානි ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච ආතප්පං පධානං අධිට්ඨානං අනුයොගො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසු. ‘‘කථාහං අපරිඤ්ඤාතං වා දුක්ඛං පරිජානෙය්යං, අප්පහීනෙ වා කිලෙසෙ පජහෙය්යං, අභාවිතං වා මග්ගං භාවෙය්යං, අසච්ඡිකතං වා නිරොධං සච්ඡිකරෙය්ය’’න්ති යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච අප්පටිවානි ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච ආතප්පං පධානං අධිට්ඨානං අනුයොගො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසූති – අබ්බූළ්හසල්ලො චරමප්පමත්තො.

නාසීසතී ලොකමිමං පරඤ්චාති ඉමං ලොකං නාසීසති සකත්තභාවං, පරලොකං නාසීසති පරත්තභාවං; ඉමං ලොකං නාසීසති සකරූපවෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණං, පරං ලොකං නාසීසති පරරූපවෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණං; ඉමං ලොකං නාසීසති ඡ අජ්ඣත්තිකානි ආයතනානි, පරං ලොකං නාසීසති ඡ බාහිරානි ආයතනානි; ඉමං ලොකං නාසීසති මනුස්සලොකං, පරං ලොකං නාසීසති දෙවලොකං. ඉමං ලොකං නාසීසති කාමධාතුං, පරං ලොකං නාසීසති රූපධාතුං අරූපධාතුං; ඉමං ලොකං නාසීසති කාමධාතුං රූපධාතුං, පරං ලොකං නාසීසති අරූපධාතුං. පුන ගතිං වා උපපත්තිං වා පටිසන්ධිං වා භවං වා සංසාරං වා වට්ටං වා නාසීසති න ඉච්ඡති න සාදියති න පත්ථෙති න පිහෙති නාතිජප්පතීති – නාසීසතී ලොකමිමං පරඤ්චාති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘සඤ්ඤං පරිඤ්ඤා විතරෙය්ය ඔඝං, පරිග්ගහෙසු මුනි නොපලිත්තො;

අබ්බූළ්හසල්ලො චරමප්පමත්තො, නාසීසතී ලොකමිමං පරඤ්චා’’ති.

ගුහට්ඨකසුත්තනිද්දෙසො දුතියො.