📜
14. තුවට්ටකසුත්තනිද්දෙසො
අථ ¶ තුවට්ටකසුත්තනිද්දෙසං වක්ඛති –
පුච්ඡාමි ¶ ¶ තං ආදිච්චබන්ධු,[ආදිච්චබන්ධූ (සී. ස්යා.)]විවෙකං සන්තිපදඤ්ච මහෙසි[මහෙසිං (සී. ස්යා.)];
කථං දිස්වා නිබ්බාති භික්ඛු, අනුපාදියානො ලොකස්මිං කිඤ්චි.
පුච්ඡාමි තං ආදිච්චබන්ධූති. පුච්ඡාති තිස්සො පුච්ඡා – අදිට්ඨජොතනා පුච්ඡා, දිට්ඨසංසන්දනා පුච්ඡා, විමතිච්ඡෙදනා පුච්ඡා. කතමා අදිට්ඨජොතනා පුච්ඡා? පකතියා ලක්ඛණං අඤ්ඤාතං හොති අදිට්ඨං අතුලිතං අතීරිතං අවිභූතං අවිභාවිතං, තස්ස ඤාණාය දස්සනාය තුලනාය තීරණාය විභාවනාය පඤ්හං පුච්ඡති – අයං අදිට්ඨජොතනා පුච්ඡා. කතමා දිට්ඨසංසන්දනා පුච්ඡා? පකතියා ලක්ඛණං ඤාතං හොති දිට්ඨං තුලිතං තීරිතං විභූතං විභාවිතං, අඤ්ඤෙහි පණ්ඩිතෙහි සද්ධිං සංසන්දනත්ථාය පඤ්හං පුච්ඡති – අයං දිට්ඨසංසන්දනා පුච්ඡා. කතමා විමතිච්ඡෙදනා පුච්ඡා? පකතියා සංසයපක්ඛන්දො [සංසයපක්ඛන්නො (සී. ස්යා.)] හොති විමතිපක්ඛන්දො ද්වෙළ්හකජාතො, ‘‘එවං නු ඛො, න නු ඛො, කිං නු ඛො, කථං නු ඛො’’ති සො විමතිච්ඡෙදනත්ථාය පඤ්හං පුච්ඡති – අයං විමතිච්ඡෙදනා පුච්ඡා. ඉමා තිස්සො පුච්ඡා.
අපරාපි ¶ තිස්සො පුච්ඡා – මනුස්සපුච්ඡා, අමනුස්සපුච්ඡා, නිම්මිතපුච්ඡා. කතමා ¶ ¶ මනුස්සපුච්ඡා? මනුස්සා බුද්ධං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති, භික්ඛූ පුච්ඡන්ති, භික්ඛුනියො පුච්ඡන්ති, උපාසකා පුච්ඡන්ති, උපාසිකායො පුච්ඡන්ති, රාජානො පුච්ඡන්ති, ඛත්තියා පුච්ඡන්ති, බ්රාහ්මණා පුච්ඡන්ති, වෙස්සා පුච්ඡන්ති, සුද්දා පුච්ඡන්ති, ගහට්ඨා පුච්ඡන්ති, පබ්බජිතා පුච්ඡන්ති – අයං මනුස්සපුච්ඡා. කතමා අමනුස්සපුච්ඡා? අමනුස්සා බුද්ධං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති, නාගා පුච්ඡන්ති, සුපණ්ණා පුච්ඡන්ති, යක්ඛා පුච්ඡන්ති, අසුරා පුච්ඡන්ති, ගන්ධබ්බා පුච්ඡන්ති, මහාරාජානො පුච්ඡන්ති, ඉන්දා පුච්ඡන්ති, බ්රහ්මානො පුච්ඡන්ති, දෙවතායො පුච්ඡන්ති – අයං අමනුස්සපුච්ඡා. කතමා නිම්මිතපුච්ඡා? යං භගවා රූපං අභිනිම්මිනාති මනොමයං සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගං අහීනින්ද්රියං තං සො නිම්මිතො බුද්ධං භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ¶ පඤ්හං පුච්ඡති, භගවා තස්ස [නත්ථි සී. ස්යා. පොත්ථකෙසු] විසජ්ජෙති – අයං නිම්මිතපුච්ඡා. ඉමා තිස්සො පුච්ඡා.
අපරාපි ¶ තිස්සො පුච්ඡා – අත්තත්ථපුච්ඡා, පරත්ථපුච්ඡා, උභයත්ථපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා – දිට්ඨධම්මිකත්ථපුච්ඡා, සම්පරායිකත්ථපුච්ඡා, පරමත්ථපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා – අනවජ්ජත්ථපුච්ඡා, නික්කිලෙසත්ථපුච්ඡා [නික්ඛෙපත්ථපුච්ඡා (සී. ක.)], වොදානත්ථපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා – අතීතපුච්ඡා, අනාගතපුච්ඡා, පච්චුප්පන්නපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා – අජ්ඣත්තපුච්ඡා, බහිද්ධාපුච්ඡා, අජ්ඣත්තබහිද්ධාපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා – කුසලපුච්ඡා, අකුසලපුච්ඡා, අබ්යාකතපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා – ඛන්ධපුච්ඡා, ධාතුපුච්ඡා, ආයතනපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා – සතිපට්ඨානපුච්ඡා, සම්මප්පධානපුච්ඡා, ඉද්ධිපාදපුච්ඡා. අපරාපි ¶ තිස්සො පුච්ඡා – ඉන්ද්රියපුච්ඡා, බලපුච්ඡා, බොජ්ඣඞ්ගපුච්ඡා. අපරාපි තිස්සො පුච්ඡා – මග්ගපුච්ඡා, ඵලපුච්ඡා, නිබ්බානපුච්ඡා.
පුච්ඡාමි තන්ති පුච්ඡාමි තං යාචාමි තං අජ්ඣෙසාමි තං පසාදෙමි තං, ‘‘කථයස්සු මෙ’’ති – පුච්ඡාමි තං. ආදිච්චබන්ධූති. ආදිච්චො වුච්චති සූරියො [සුරියො (සී. ස්යා.)]. සූරියො ගොතමො ගොත්තෙන, භගවාපි ගොතමො ගොත්තෙන, භගවා සූරියස්ස ගොත්තඤාතකො ගොත්තබන්ධු; තස්මා බුද්ධො ආදිච්චබන්ධූති – පුච්ඡාමි තං ආදිච්චබන්ධු.
විවෙකං සන්තිපදඤ්ච මහෙසීති. විවෙකාති තයො විවෙකා – කායවිවෙකො ¶ , චිත්තවිවෙකො, උපධිවිවෙකො. කතමො කායවිවෙකො? ඉධ ¶ භික්ඛු විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං කායෙන විවිත්තෙන විහරති. සො එකො ගච්ඡති, එකො තිට්ඨති, එකො නිසීදති, එකො සෙය්යං කප්පෙති, එකො ගාමං පිණ්ඩාය පවිසති, එකො පටික්කමති, එකො රහො නිසීදති, එකො චඞ්කමං අධිට්ඨාති, එකො චරති විහරති ඉරියති වත්තති පාලෙති යපෙති යාපෙති – අයං කායවිවෙකො.
කතමො චිත්තවිවෙකො? පඨමං ඣානං සමාපන්නස්ස නීවරණෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති, දුතියං ඣානං සමාපන්නස්ස විතක්කවිචාරෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති, තතියං ඣානං සමාපන්නස්ස පීතියා චිත්තං විවිත්තං හොති, චතුත්ථං ඣානං සමාපන්නස්ස සුඛදුක්ඛෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති, ආකාසානඤ්චායතනං සමාපන්නස්ස රූපසඤ්ඤාය පටිඝසඤ්ඤාය නානත්තසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති, විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමාපන්නස්ස ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං ¶ සමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති ¶ , නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමාපන්නස්ස ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤාය චිත්තං විවිත්තං හොති. සොතාපන්නස්ස සක්කායදිට්ඨියා විචිකිච්ඡාය සීලබ්බතපරාමාසා දිට්ඨානුසයා විචිකිච්ඡානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. සකදාගාමිස්ස ඔළාරිකා කාමරාගසඤ්ඤොජනා ¶ පටිඝසඤ්ඤොජනා ඔළාරිකා කාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. අනාගාමිස්ස අනුසහගතා කාමරාගසඤ්ඤොජනා පටිඝසඤ්ඤොජනා අනුසහගතා කාමරාගානුසයා පටිඝානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති. අරහතො රූපරාගා අරූපරාගා මානා උද්ධච්චා අවිජ්ජාය මානානුසයා භවරාගානුසයා අවිජ්ජානුසයා, තදෙකට්ඨෙහි ච කිලෙසෙහි බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙහි චිත්තං විවිත්තං හොති – අයං චිත්තවිවෙකො.
කතමො උපධිවිවෙකො? උපධි වුච්චති කිලෙසා ච ඛන්ධා ච අභිසඞ්ඛාරා ච. උපධිවිවෙකො වුච්චති අමතං නිබ්බානං. යො සො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං – අයං උපධිවිවෙකො. කායවිවෙකො ච විවෙකට්ඨකායානං [වූපකට්ඨකායානං (සී.)] නෙක්ඛම්මාභිරතානං, චිත්තවිවෙකො ච පරිසුද්ධචිත්තානං පරමවොදානපත්තානං, උපධිවිවෙකො ච ¶ නිරුපධීනං පුග්ගලානං විසඞ්ඛාරගතානං. සන්තීති එකෙන ආකාරෙන සන්තිපි සන්තිපදම්පි තංයෙව අමතං නිබ්බානං, යො සො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘සන්තමෙතං පදං, පණීතමෙතං පදං, යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බාන’’න්ති. අථ අපරෙන ¶ ආකාරෙන යෙ ධම්මා සන්තාධිගමාය ¶ සන්තිඵුසනාය සන්තිසච්ඡිකිරියාය සංවත්තන්ති, සෙය්යථිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා, චත්තාරො සම්මප්පධානා, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා, පඤ්චින්ද්රියානි, පඤ්ච බලානි, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො – ඉමෙ වුච්චන්ති සන්තිපදං තාණපදං ලෙණපදං සරණපදං අභයපදං අච්චුතපදං අමතපදං නිබ්බානපදං.
මහෙසීති මහෙසි භගවා. මහන්තං සීලක්ඛන්ධං එසී ගවෙසී පරියෙසීති මහෙසි, මහන්තං සමාධික්ඛන්ධං…පෙ… මහන්තං පඤ්ඤාක්ඛන්ධං… මහන්තං විමුත්තික්ඛන්ධං… මහන්තං විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං එසී ගවෙසී පරියෙසීති මහෙසි; මහතො තමොකායස්ස පදාලනං, මහතො විපල්ලාසස්ස භෙදනං, මහතො තණ්හාසල්ලස්ස අබ්බහනං [අබ්බූහනං (සී. ස්යා.), අබ්භුහනං (ක.)], මහතො දිට්ඨිසඞ්ඝාතස්ස විනිවෙඨනං, මහතො මානධජස්ස පපාතනං [පවාහනං (ස්යා.)], මහතො අභිසඞ්ඛාරස්ස වූපසමං, මහතො ඔඝස්ස නිත්ථරණං, මහතො භාරස්ස නික්ඛෙපනං, මහතො සංසාරවට්ටස්ස උපච්ඡෙදං, මහතො සන්තාපස්ස නිබ්බාපනං ¶ , මහතො පරිළාහස්ස පටිපස්සද්ධිං, මහතො ධම්මධජස්ස උස්සාපනං එසී ගවෙසී පරියෙසීති මහෙසි, මහන්තෙ සතිපට්ඨානෙ මහන්තෙ සම්මප්පධානෙ මහන්තෙ ඉද්ධිපාදෙ මහන්තානි ඉන්ද්රියානි මහන්තානි බලානි මහන්තෙ බොජ්ඣඞ්ගෙ මහන්තං අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං මහන්තං පරමත්ථං අමතං නිබ්බානං එසී ගවෙසී පරියෙසීති මහෙසි; මහෙසක්ඛෙහි වා සත්තෙහි එසිතො ගවෙසිතො පරියෙසිතො කහං ¶ බුද්ධො කහං භගවා කහං දෙවදෙවො කහං නරාසභොති මහෙසීති – විවෙකං සන්තිපදඤ්ච මහෙසි.
කථං දිස්වා නිබ්බාති භික්ඛූති. කථං දිස්වා පස්සිත්වා තුලයිත්වා ¶ තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා අත්තනො රාගං නිබ්බාපෙති, දොසං නිබ්බාපෙති, මොහං නිබ්බාපෙති, කොධං…පෙ… උපනාහං… මක්ඛං… පළාසං… ඉස්සං… මච්ඡරියං… මායං… සාඨෙය්යං… ථම්භං… සාරම්භං… මානං… අතිමානං… මදං… පමාදං… සබ්බෙ කිලෙසෙ… සබ්බෙ දුච්චරිතෙ… සබ්බෙ දරථෙ… සබ්බෙ පරිළාහෙ… සබ්බෙ සන්තාපෙ ¶ … සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරෙ නිබ්බාපෙති සමෙති උපසමෙති වූපසමෙති පටිපස්සම්භෙති. භික්ඛූති පුථුජ්ජනකල්යාණකො වා භික්ඛු සෙඛො වා භික්ඛූති – කථං දිස්වා නිබ්බාති භික්ඛු.
අනුපාදියානො ලොකස්මිං කිඤ්චීති. චතූහි උපාදානෙහි අනුපාදියමානො අගණ්හයමානො අපරාමසමානො අනභිනිවිසමානො. ලොකස්මින්ති අපායලොකෙ මනුස්සලොකෙ දෙවලොකෙ, ඛන්ධලොකෙ ධාතුලොකෙ ආයතනලොකෙ. කිඤ්චීති කිඤ්චි රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතන්ති – අනුපාදියානො ලොකස්මිං කිඤ්චි.
තෙනාහ සො නිම්මිතො –
‘‘පුච්ඡාමි තං ආදිච්චබන්ධු, විවෙකං සන්තිපදඤ්ච මහෙසි;
කථං දිස්වා නිබ්බාති භික්ඛු, අනුපාදියානො ලොකස්මිං කිඤ්චී’’ති.
මූලං ¶ පපඤ්චසඞ්ඛාය, [ඉති භගවා]
මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙ[සබ්බමුපරුද්ධෙ (ස්යා.)];
යා කාචි තණ්හා අජ්ඣත්තං, තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙ.
මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය, [ඉති භගවා] මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙති. පපඤ්චායෙව පපඤ්චසඞ්ඛා. තණ්හාපපඤ්චසඞ්ඛා දිට්ඨිපපඤ්චසඞ්ඛා. කතමං තණ්හාපපඤ්චස්ස මූලං? අවිජ්ජාමූලං, අයොනිසොමනසිකාරො ¶ මූලං, අස්මිමානො මූලං, අහිරිකං මූලං ¶ , අනොත්තප්පං මූලං, උද්ධච්චං මූලං – ඉදං තණ්හාපපඤ්චස්ස මූලං. කතමං දිට්ඨිපපඤ්චස්ස මූලං? අවිජ්ජාමූලං, අයොනිසොමනසිකාරො මූලං, අස්මිමානො මූලං, අහිරිකං මූලං, අනොත්තප්පං මූලං, උද්ධච්චං මූලං – ඉදං දිට්ඨිපපඤ්චස්ස මූලං.
භගවාති ගාරවාධිවචනං. අපි ච භග්ගරාගොති භගවා, භග්ගදොසොති භගවා, භග්ගමොහොති භගවා, භග්ගමානොති භගවා, භග්ගදිට්ඨීති භගවා, භග්ගකණ්ඩකොති භගවා, භග්ගකිලෙසොති භගවා, භජි විභජි පවිභජි ධම්මරතනන්ති භගවා, භවානං අන්තකරොති භගවා, භාවිතකායො භාවිතසීලො භාවිතචිත්තො භාවිතපඤ්ඤොති භගවා; භාගී වා භගවා ¶ අරඤ්ඤවනපත්ථානි ¶ පන්තානි සෙනාසනානි අප්පසද්දානි අප්පනිග්ඝොසානි විජනවාතානි මනුස්සරාහස්සෙය්යකානි පටිසල්ලානසාරුප්පානීති භගවා, භාගී වා භගවා චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානන්ති භගවා, භාගී වා භගවා අත්ථරසස්ස ධම්මරසස්ස විමුත්තිරසස්ස අධිසීලස්ස අධිචිත්තස්ස අධිපඤ්ඤායාති භගවා, භාගී වා භගවා චතුන්නං ඣානානං චතුන්නං අප්පමඤ්ඤානං චතුන්නං අරූපසමාපත්තීනන්ති භගවා, භාගී වා භගවා අට්ඨන්නං විමොක්ඛානං අට්ඨන්නං අභිභායතනානං නවන්නං අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තීනන්ති භගවා, භාගී වා භගවා දසන්නං සඤ්ඤාභාවනානං දසන්නං කසිණසමාපත්තීනං ආනාපානස්සතිසමාධිස්ස අසුභසමාපත්තියාති භගවා, භාගී වා භගවා චතුන්නං සතිපට්ඨානානං චතුන්නං සම්මප්පධානානං චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං පඤ්චන්නං බලානං සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්සාති භගවා, භාගී වා භගවා දසන්නං තථාගතබලානං චතුන්නං වෙසාරජ්ජානං චතුන්නං පටිසම්භිදානං ඡන්නං අභිඤ්ඤානං ඡන්නං බුද්ධධම්මානන්ති ¶ භගවා, භගවාති නෙතං නාමං මාතරා කතං න පිතරා කතං න භාතරා කතං න භගිනියා කතං න මිත්තාමච්චෙහි කතං න ඤාතිසාලොහිතෙහි කතං න සමණබ්රාහ්මණෙහි කතං න දෙවතාහි කතං; විමොක්ඛන්තිකමෙතං බුද්ධානං භගවන්තානං බොධියා මූලෙ සහ සබ්බඤ්ඤුතඤාණස්ස පටිලාභා සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති යදිදං භගවාති – මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය ඉති භගවා.
මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙති. මන්තා වුච්චති පඤ්ඤා. යා පඤ්ඤා ¶ පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි. අස්මීති රූපෙ අස්මීති මානො අස්මීති ඡන්දො අස්මීති අනුසයො; වෙදනාය… සඤ්ඤාය… සඞ්ඛාරෙසු… විඤ්ඤාණෙ අස්මීති මානො අස්මීති ඡන්දො අස්මීති අනුසයොති. මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය ඉති භගවා. මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙති. පපඤ්චසඞ්ඛාය මූලඤ්ච අස්මිමානඤ්ච මන්තාය සබ්බං රුන්ධෙය්ය උපරුන්ධෙය්ය නිරොධෙය්ය වූපසමෙය්ය අත්ථඞ්ගමෙය්ය ¶ පටිපස්සම්භෙය්යාති – මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය ඉති භගවා, මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙ.
යා කාචි තණ්හා අජ්ඣත්තන්ති. යා කාචීති සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අසෙසං නිස්සෙසං පරියාදියනවචනමෙතං – යා කාචීති. තණ්හාති රූපතණ්හා…පෙ… ධම්මතණ්හා. අජ්ඣත්තන්ති අජ්ඣත්තසමුට්ඨානා වා [අජ්ඣත්තං සමුට්ඨාති (ස්යා.)] සා තණ්හාති – අජ්ඣත්තං ¶ . අථ වා අජ්ඣත්තිකං වුච්චති චිත්තං. යං චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජා මනොවිඤ්ඤාණධාතු. චිත්තෙන සා තණ්හා සහගතා සහජාතා සංසට්ඨා සම්පයුත්තා එකුප්පාදා එකනිරොධා එකවත්ථුකා එකාරම්මණාතිපි අජ්ඣත්තන්ති – යා කාචි තණ්හා අජ්ඣත්තං.
තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙති. සදාති සදා සබ්බදා ¶ සබ්බකාලං නිච්චකාලං ධුවකාලං, සතතං සමිතං අබ්බොකිණ්ණං පොඞ්ඛානුපොඞ්ඛං උදකූමිගජාතං අවීචිසන්තතිසහිතං ඵුසිතං, පුරෙභත්තං පච්ඡාභත්තං ¶ , පුරිමං යාමං මජ්ඣිමං යාමං පච්ඡිමං යාමං, කාළෙ ජුණ්හෙ, වස්සෙ හෙමන්තෙ ගිම්හෙ, පුරිමෙ වයොඛන්ධෙ මජ්ඣිමෙ වයොඛන්ධෙ පච්ඡිමෙ වයොඛන්ධෙ. සතොති චතූහි කාරණෙහි සතො – කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො, වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො. අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො – අසති පරිවජ්ජනාය සතො, සතිකරණීයානං ධම්මානං කතත්තා සතො, සතිපටිපක්ඛානං ධම්මානං හතත්තා සතො, සතිනිමිත්තානං අසම්මුට්ඨත්තා සතො. අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො – සතියා සමන්නාගතත්තා සතො, සතියා වසිතත්තා සතො, සතියා පාගුඤ්ඤතාය සතො, සතියා අපච්චොරොහනතාය සතො. අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො – සත්තත්තා සතො, සන්තත්තා සතො, සමිතත්තා සතො, සන්තධම්මසමන්නාගතත්තා සතො. බුද්ධානුස්සතියා සතො, ධම්මානුස්සතියා සතො, සඞ්ඝානුස්සතියා සතො, සීලානුස්සතියා සතො, චාගානුස්සතියා සතො, දෙවතානුස්සතියා සතො, ආනාපානස්සතියා සතො, මරණස්සතියා සතො, කායගතාසතියා සතො, උපසමානුස්සතියා සතො. යා සති අනුස්සති පටිස්සති, සති සරණතා ධාරණතා අපිලාපනතා අසම්මුස්සනතා, සති සතින්ද්රියං සතිබලං සම්මාසති සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො එකායනමග්ගො – අයං වුච්චති සති. ඉමාය සතියා උපෙතො සමුපෙතො, උපගතො සමුපගතො, උපපන්නො සමුපපන්නො, සමන්නාගතො සො වුච්චති සතො.
සික්ඛෙති ¶ තිස්සො සික්ඛා – අධිසීලසික්ඛා, අධිචිත්තසික්ඛා, අධිපඤ්ඤාසික්ඛා. කතමා ¶ අධිසීලසික්ඛා? ඉධ භික්ඛු සීලවා හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො, අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු ¶ භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු, ඛුද්දකො සීලක්ඛන්ධො… මහන්තො ¶ සීලක්ඛන්ධො, සීලං පතිට්ඨා ආදි චරණං සංයමො සංවරො මුඛං පමුඛං කුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා – අයං අධිසීලසික්ඛා.
කතමා අධිචිත්තසික්ඛා? ඉධ භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති ‘‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති – අයං අධිචිත්තසික්ඛා.
කතමා අධිපඤ්ඤාසික්ඛා? ඉධ භික්ඛු පඤ්ඤවා හොති, උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය සම්මාදුක්ඛක්ඛයගාමිනියා. සො ඉදං දුක්ඛන්ති යථාභූතං පජානාති, අයං දුක්ඛසමුදයොති යථාභූතං පජානාති, අයං දුක්ඛනිරොධොති යථාභූතං පජානාති ¶ , අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති යථාභූතං පජානාති, ඉමෙ ආසවාති යථාභූතං පජානාති, අයං ආසවසමුදයොති යථාභූතං පජානාති, අයං ආසවනිරොධොති යථාභූතං පජානාති, අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදාති යථාභූතං පජානාති – අයං අධිපඤ්ඤාසික්ඛා.
තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙති. තාසං තණ්හානං විනයාය පටිවිනයාය පහානාය වූපසමාය පටිනිස්සග්ගාය පටිපස්සද්ධියා අධිසීලම්පි සික්ඛෙය්ය, අධිචිත්තම්පි සික්ඛෙය්ය, අධිපඤ්ඤම්පි සික්ඛෙය්ය; ඉමා තිස්සො සික්ඛායො ආවජ්ජන්තො සික්ඛෙය්ය, පජානන්තො සික්ඛෙය්ය, පස්සන්තො ¶ සික්ඛෙය්ය, පච්චවෙක්ඛන්තො සික්ඛෙය්ය, චිත්තං අධිට්ඨහන්තො සික්ඛෙය්ය, සද්ධාය අධිමුච්චන්තො සික්ඛෙය්ය, වීරියං පග්ගණ්හන්තො සික්ඛෙය්ය, සතිං උපට්ඨපෙන්තො සික්ඛෙය්ය, චිත්තං සමාදහන්තො සික්ඛෙය්ය, පඤ්ඤාය පජානන්තො සික්ඛෙය්ය, අභිඤ්ඤෙය්යං අභිජානන්තො සික්ඛෙය්ය, පරිඤ්ඤෙය්යං පරිජානන්තො සික්ඛෙය්ය, පහාතබ්බං පජහන්තො සික්ඛෙය්ය, භාවෙතබ්බං භාවෙන්තො සික්ඛෙය්ය, සච්ඡිකාතබ්බං ¶ සච්ඡිකරොන්තො සික්ඛෙය්ය ආචරෙය්ය සමාචරෙය්ය සමාදාය වත්තෙය්යාති – තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙ.
තෙනාහ ¶ භගවා –
‘‘මූලං පපඤ්චසඞ්ඛාය, [ඉති භගවා]
මන්තා අස්මීති සබ්බමුපරුන්ධෙ;
යා කාචි තණ්හා අජ්ඣත්තං, තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙ’’ති.
යං ¶ කිඤ්චි ධම්මමභිජඤ්ඤා, අජ්ඣත්තං අථ වාපි බහිද්ධා;
න තෙන ථාමං කුබ්බෙථ, න හි සා නිබ්බුති සතං වුත්තා.
යං කිඤ්චි ධම්මමභිජඤ්ඤා අජ්ඣත්තන්ති. යං කිඤ්චි අත්තනො ගුණං ජානෙය්ය කුසලෙ වා ධම්මෙ අබ්යාකතෙ වා ධම්මෙ. කතමෙ අත්තනො ගුණා? උච්චා කුලා පබ්බජිතො වා අස්සං [අස්ස (ස්යා.)], මහාභොගකුලා පබ්බජිතො වා අස්සං, උළාරභොගකුලා පබ්බජිතො වා අස්සං, ඤාතො යසස්සී සගහට්ඨපබ්බජිතානන්ති වා අස්සං, ලාභිම්හි චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානන්ති වා අස්සං, සුත්තන්තිකො වා අස්සං, විනයධරො වා අස්සං, ධම්මකථිකො වා අස්සං, ආරඤ්ඤිකො වා අස්සං, පිණ්ඩපාතිකො වා අස්සං, පංසුකූලිකො වා අස්සං, තෙචීවරිකො වා අස්සං, සපදානචාරිකො වා අස්සං, ඛලුපච්ඡාභත්තිකො වා අස්සං, නෙසජ්ජිකො වා අස්සං, යථාසන්ථතිකො වා අස්සං, පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා අස්සං, දුතියස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා අස්සං, තතියස්ස ඣානස්ස ¶ ලාභීති වා අස්සං, චතුත්ථස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා අස්සං, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා අස්සං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා අස්සං – ඉමෙ වුච්චන්ති අත්තනො ගුණා ¶ . යං කිඤ්චි අත්තනො ගුණං ජානෙය්ය ආජානෙය්ය විජානෙය්ය පටිවිජානෙය්ය පටිවිජ්ඣෙය්යාති – යං කිඤ්චි ධම්මමභිජඤ්ඤා අජ්ඣත්තං. අථ වාපි බහිද්ධාති. උපජ්ඣායස්ස වා ආචරියස්ස වා තෙ ගුණා අස්සූති [අස්සූති අජ්ඣත්තං (බහූසු)] – අථ වාපි බහිද්ධා.
න ¶ තෙන ථාමං කුබ්බෙථාති. අත්තනො වා ගුණෙන පරෙසං වා ගුණෙන ථාමං න කරෙය්ය, ථම්භං න කරෙය්ය, මානං න කරෙය්ය, උන්නතිං න කරෙය්ය, උන්නමං න කරෙය්ය, න තෙන මානං ජනෙය්ය, න තෙන ථද්ධො අස්ස පත්ථද්ධො පග්ගහිතසිරොති – න තෙන ථාමං කුබ්බෙථ.
න හි සා නිබ්බුති සතං වුත්තාති. සතානං සන්තානං සප්පුරිසානං බුද්ධානං බුද්ධසාවකානං පච්චෙකබුද්ධානං සා නිබ්බුතීති න වුත්තා න පවුත්තා න ආචික්ඛිතා න දෙසිතා න පඤ්ඤපිතා ¶ න පට්ඨපිතා න විවටා න විභත්තා න උත්තානීකතා නප්පකාසිතාති – න හි සා නිබ්බුති සතං වුත්තා.
තෙනාහ භගවා –
‘‘යං කිඤ්චි ධම්මමභිජඤ්ඤා, අජ්ඣත්තං අථ වාපි බහිද්ධා;
න තෙන ථාමං කුබ්බෙථ, න හි සා නිබ්බුති සතං වුත්තා’’ති.
සෙය්යො න තෙන මඤ්ඤෙය්ය, නීචෙය්යො අථ වාපි සරික්ඛො;
ඵුට්ඨො ¶ අනෙකරූපෙහි, නාතුමානං විකප්පයං තිට්ඨෙ.
සෙය්යො න තෙන මඤ්ඤෙය්යාති. ‘‘සෙය්යොහමස්මී’’ති අතිමානං න ජනෙය්ය ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය ¶ වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනාති – සෙය්යො න තෙන මඤ්ඤෙය්ය.
නීචෙය්යො අථ වාපි සරික්ඛොති. ‘‘හීනොහමස්මී’’ති ඔමානං න ජනෙය්ය ජාතියා වා ගොත්තෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා. ‘‘සදිසොහමස්මී’’ති මානං න ජනෙය්ය ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනාති – නීචෙය්යො අථ වාපි සරික්ඛො.
ඵුට්ඨො අනෙකරූපෙහීති. අනෙකවිධෙහි ආකාරෙහි ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතොති – ඵුට්ඨො අනෙකරූපෙහි.
නාතුමානං ¶ විකප්පයං තිට්ඨෙති. ආතුමා වුච්චති අත්තා. අත්තානං කප්පෙන්තො විකප්පෙන්තො විකප්පං ආපජ්ජන්තො න තිට්ඨෙය්යාති – නාතුමානං විකප්පයං තිට්ඨෙ.
තෙනාහ භගවා –
‘‘සෙය්යො ¶ න තෙන මඤ්ඤෙය්ය, නීචෙය්යො අථ වාපි සරික්ඛො;
ඵුට්ඨො අනෙකරූපෙහි, නාතුමානං විකප්පයං තිට්ඨෙ’’ති.
අජ්ඣත්තමෙවුපසමෙ ¶ , න අඤ්ඤතො භික්ඛු සන්තිමෙසෙය්ය;
අජ්ඣත්තං උපසන්තස්ස, නත්ථි අත්තා[අත්තං (ස්යා.)]කුතො නිරත්තා[නිරත්තං (ස්යා.)]වා.
අජ්ඣත්තමෙවුපසමෙති. අජ්ඣත්තං රාගං සමෙය්ය, දොසං සමෙය්ය, මොහං සමෙය්ය, කොධං…පෙ… උපනාහං… මක්ඛං… පළාසං… ඉස්සං… මච්ඡරියං… මායං… සාඨෙය්යං… ථම්භං… සාරම්භං ¶ … මානං… අතිමානං… මදං… පමාදං… සබ්බෙ කිලෙසෙ… සබ්බෙ දුච්චරිතෙ… සබ්බෙ දරථෙ… සබ්බෙ පරිළාහෙ… සබ්බෙ සන්තාපෙ… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරෙ සමෙය්ය උපසමෙය්ය වූපසමෙය්ය නිබ්බාපෙය්ය පටිපස්සම්භෙය්යාති – අජ්ඣත්තමෙවුපසමෙ.
න අඤ්ඤතො භික්ඛු සන්තිමෙසෙය්යාති. අඤ්ඤතො අසුද්ධිමග්ගෙන, මිච්ඡාපටිපදාය, අනිය්යානපතෙන, අඤ්ඤත්ර සතිපට්ඨානෙහි, අඤ්ඤත්ර සම්මප්පධානෙහි, අඤ්ඤත්ර ඉද්ධිපාදෙහි, අඤ්ඤත්ර ඉන්ද්රියෙහි, අඤ්ඤත්ර බලෙහි, අඤ්ඤත්ර බොජ්ඣඞ්ගෙහි, අඤ්ඤත්ර අරියා අට්ඨඞ්ගිකා මග්ගා සන්තිං උපසන්තිං වූපසන්තිං නිබ්බුතිං පටිපස්සද්ධිං න එසෙය්ය න ගවෙසෙය්ය න පරියෙසෙය්යාති – න අඤ්ඤතො භික්ඛු සන්තිමෙසෙය්ය.
අජ්ඣත්තං ¶ උපසන්තස්සාති. අජ්ඣත්තං රාගං සන්තස්ස, දොසං සන්තස්ස, මොහං සන්තස්ස…පෙ… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරෙ සන්තස්ස උපසන්තස්ස වූපසන්තස්ස නිබ්බුතස්ස පටිපස්සද්ධියාති – අජ්ඣත්තං උපසන්තස්ස.
නත්ථි අත්තා කුතො නිරත්තා වාති. නත්ථීති පටික්ඛෙපො. අත්තාති අත්තදිට්ඨි නත්ථි; නිරත්තාති උච්ඡෙදදිට්ඨි නත්ථි. අත්තාති ගහිතං නත්ථි; නිරත්තාති මුඤ්චිතබ්බං නත්ථි. යස්සත්ථි ගහිතං, තස්සත්ථි මුඤ්චිතබ්බං. තස්ස ගහිතං ගාහං ¶ මුඤ්චනං සමතික්කන්තො අරහා වුද්ධිපාරිහානිවීතිවත්තො. සො වුට්ඨවාසො චිණ්ණචරණො…පෙ… ජාතිමරණසංසාරො, නත්ථි තස්ස පුනබ්භවොති – නත්ථි අත්තා කුතො නිරත්තා වා.
තෙනාහ භගවා –
‘‘අජ්ඣත්තමෙවුපසමෙ, න අඤ්ඤතො භික්ඛු සන්තිමෙසෙය්ය;
අජ්ඣත්තං උපසන්තස්ස, නත්ථි අත්තා කුතො නිරත්තා වා’’ති.
මජ්ඣෙ ¶ ¶ යථා සමුද්දස්ස, ඌමි නො ජායතී ඨිතො හොති;
එවං ඨිතො අනෙජස්ස, උස්සදං භික්ඛු න කරෙය්ය[කරෙ (සී.)]කුහිඤ්චි.
මජ්ඣෙ යථා සමුද්දස්ස, ඌමි නො ජායතී ඨිතො හොතීති. සමුද්දො චතුරාසීතියොජනසහස්සානි උබ්බෙධෙන ගම්භීරො. හෙට්ඨා චත්තාරීසයොජනසහස්සානි ¶ උදකං මච්ඡකච්ඡපෙහි කම්පති. උපරි චත්තාරීසයොජනසහස්සානි උදකං වාතෙහි කම්පති. මජ්ඣෙ චත්තාරීසයොජනසහස්සානි උදකං න කම්පති න විකම්පති න චලති න වෙධති නප්පවෙධති න සම්පවෙධති. අනෙරිතො අඝට්ටිතො අචලිතො අලුළිතො අභන්තො වූපසන්තො තත්ර ඌමි නො ජායති, ඨිතො හොති සමුද්දොති. එවම්පි මජ්ඣෙ යථා සමුද්දස්ස ඌමි නො ජායතී ඨිතො හොති.
අථ වා සත්තන්නං පබ්බතානං අන්තරිකාසු සත්තසීදන්තරා මහාසමුද්දා. [සීදන්තරසමුද්දො (ස්යා.)] තත්ර උදකං න කම්පති න විකම්පති න චලති න වෙධති නප්පවෙධති න සම්පවෙධති. අනෙරිතො අඝට්ටිතො අචලිතො අලුළිතො අභන්තො වූපසන්තො තත්ර ඌමි නො ජායති, ඨිතො හොති සමුද්දොති. එවම්පි මජ්ඣෙ යථා සමුද්දස්ස ඌමි නො ජායතී ඨිතො හොති.
එවං ඨිතො අනෙජස්සාති. එවන්ති ඔපම්මසම්පටිපාදනං. ඨිතොති ලාභෙපි න කම්පති, අලාභෙපි න කම්පති, යසෙපි න කම්පති, අයසෙපි න කම්පති, පසංසායපි න කම්පති, නින්දායපි න කම්පති, සුඛෙපි න කම්පති, දුක්ඛෙපි න කම්පති න විකම්පති න චලති න වෙධති නප්පවෙධති න සම්පවෙධතීති – එවං ඨිතො. අනෙජස්සාති එජා වුච්චති තණ්හා. යො රාගො ¶ සාරාගො…පෙ… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. යස්සෙසා එජා තණ්හා පහීනා උච්ඡින්නා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪා, සො වුච්චති අනෙජො. එජාය පහීනත්තා අනෙජො ¶ ; සො ලාභෙපි න ඉඤ්ජති, අලාභෙපි න ඉඤ්ජති, යසෙපි න ඉඤ්ජති, අයසෙපි ¶ න ඉඤ්ජති, පසංසායපි න ඉඤ්ජති, නින්දායපි න ඉඤ්ජති, සුඛෙපි න ඉඤ්ජති, දුක්ඛෙපි න ඉඤ්ජති, න චලති න වෙධති නප්පවෙධති න සම්පවෙධතීති – එවං ඨිතො අනෙජස්ස.
උස්සදං භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චීති. උස්සදාති සත්තුස්සදා – රාගුස්සදං [රාගුස්සදො (ස්යා.)], දොසුස්සදං, මොහුස්සදං, මානුස්සදං, දිට්ඨුස්සදං, කිලෙසුස්සදං, කම්මුස්සදං න කරෙය්ය න ජනෙය්ය න සඤ්ජනෙය්ය න ¶ නිබ්බත්තෙය්ය නාභිනිබ්බත්තෙය්ය. කුහිඤ්චීති කුහිඤ්චි කිස්මිඤ්චි කත්ථචි අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා වාති – උස්සදං භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චි.
තෙනාහ භගවා –
‘‘මජ්ඣෙ යථා සමුද්දස්ස, ඌමි නො ජායතී ඨිතො හොති;
එවං ඨිතො අනෙජස්ස, උස්සදං භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චී’’ති.
අකිත්තයී විවටචක්ඛු, සක්ඛිධම්මං පරිස්සයවිනයං;
පටිපදං වදෙහි භද්දන්තෙ, පාතිමොක්ඛං අථ වාපි සමාධිං.
අකිත්තයී විවටචක්ඛූති. අකිත්තයීති කිත්තිතං ආචික්ඛිතං දෙසිතං පඤ්ඤපිතං පට්ඨපිතං විවටං විභත්තං උත්තානීකතං පකාසිතන්ති ¶ – අකිත්තයි [අකිත්තයීති අකිත්තයි පරිකිත්තයි ආචික්ඛි දෙසෙසි පඤ්ඤපෙසි පට්ඨපෙසි විවරි විභජි උත්තානිමකාසි පකාසෙසීති අකිත්තයි (ස්යා.)]. විවටචක්ඛූති භගවා පඤ්චහි චක්ඛූහි විවටචක්ඛු – මංසචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු, දිබ්බෙන චක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු, පඤ්ඤාචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු, බුද්ධචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු, සමන්තචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු.
කථං භගවා මංසචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු? මංසචක්ඛුම්හිපි භගවතො පඤ්ච වණ්ණා සංවිජ්ජන්ති – නීලො ච වණ්ණො, පීතකො ච වණ්ණො, ලොහිතකො ච ¶ වණ්ණො, කණ්හො ච වණ්ණො, ඔදාතො ¶ ච වණ්ණො. අක්ඛිලොමානි ච භගවතො යත්ථ ච අක්ඛිලොමානි පතිට්ඨිතානි තං නීලං හොති සුනීලං පාසාදිකං දස්සනෙය්යං උමාපුප්ඵසමානං [උම්මාපුප්ඵසමානං (සී. ක.), උම්මාරපුප්ඵසමානං (ස්යා.)]. තස්ස පරතො පීතකං හොති සුපීතකං සුවණ්ණවණ්ණං පාසාදිකං දස්සනෙය්යං කණිකාරපුප්ඵසමානං. උභයතො ච අක්ඛිකූටානි භගවතො ලොහිතකානි හොන්ති සුලොහිතකානි පාසාදිකානි දස්සනෙය්යානි ඉන්දගොපකසමානානි. මජ්ඣෙ කණ්හං හොති සුකණ්හං අලූඛං සිනිද්ධං පාසාදිකං දස්සනෙය්යං අද්දාරිට්ඨකසමානං [අළාරිට්ඨකසමානං (ස්යා.)]. තස්ස පරතො ඔදාතං හොති සුඔදාතං සෙතං පණ්ඩරං පාසාදිකං දස්සනෙය්යං ඔසධිතාරකසමානං. තෙන භගවා පාකතිකෙන මංසචක්ඛුනා අත්තභාවපරියාපන්නෙන පුරිමසුචරිතකම්මාභිනිබ්බත්තෙන සමන්තා යොජනං පස්සති දිවා චෙව රත්තිඤ්ච. යදා හිපි චතුරඞ්ගසමන්නාගතො අන්ධකාරො හොති. සූරියො වා අත්ථඞ්ගතො හොති. කාළපක්ඛො ච උපොසථො හොති. තිබ්බො ච වනසණ්ඩො හොති. මහා ච කාළමෙඝො [අකාලමෙඝො (ස්යා.)] අබ්භුට්ඨිතො හොති. එවරූපෙපි චතුරඞ්ගසමන්නාගතෙ අන්ධකාරෙ සමන්තා යොජනං ¶ පස්සති. නත්ථි සො කුට්ටො [කුඩ්ඩො (සී.)] වා කවාටං වා පාකාරො වා පබ්බතො වා ගච්ඡො වා ලතා වා ආවරණං රූපානං දස්සනාය. එකඤ්චෙ තිලඵලං නිමිත්තං ¶ කත්වා තිලවාහෙ පක්ඛිපෙය්ය. තඤ්ඤෙව තිලඵලං උද්ධරෙය්ය. එවං පරිසුද්ධං භගවතො පාකතිකං මංසචක්ඛු. එවං භගවා මංසචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු.
කථං භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු? භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ. යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති – ‘‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා ¶ , තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’’ති ¶ . ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ; යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. ආකඞ්ඛමානො ච භගවා එකම්පි ලොකධාතුං පස්සෙය්ය, ද්වෙපි ලොකධාතුයො පස්සෙය්ය, තිස්සොපි ලොකධාතුයො ¶ පස්සෙය්ය, චතස්සොපි ලොකධාතුයො පස්සෙය්ය, පඤ්චපි ලොකධාතුයො පස්සෙය්ය, දසපි ලොකධාතුයො පස්සෙය්ය, වීසම්පි ලොකධාතුයො පස්සෙය්ය, තිංසම්පි ලොකධාතුයො පස්සෙය්ය, චත්තාලීසම්පි ලොකධාතුයො පස්සෙය්ය, පඤ්ඤාසම්පි ලොකධාතුයො පස්සෙය්ය, සතම්පි ලොකධාතුයො පස්සෙය්ය, සහස්සිම්පි චූළනිකං ලොකධාතුං පස්සෙය්ය, ද්විසහස්සිම්පි මජ්ඣිමිකං ලොකධාතුං පස්සෙය්ය, තිසහස්සිම්පි ලොකධාතුං පස්සෙය්ය, මහාසහස්සිම්පි [තිසහස්සිං මහාසහස්සිම්පි (සී. ක.)] ලොකධාතුං පස්සෙය්ය. යාවතකං වා පන ආකඞ්ඛෙය්ය තාවතකං පස්සෙය්ය. එවං පරිසුද්ධං භගවතො දිබ්බචක්ඛු. එවං භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු.
කථං භගවා පඤ්ඤාචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු? භගවා මහාපඤ්ඤො පුථුපඤ්ඤො හාසපඤ්ඤො ජවනපඤ්ඤො තික්ඛපඤ්ඤො නිබ්බෙධිකපඤ්ඤො පඤ්ඤාපභෙදකුසලො පභින්නඤාණො අධිගතපටිසම්භිදො චතුවෙසාරජ්ජප්පත්තො දසබලධාරී පුරිසාසභො පුරිසසීහො පුරිසනාගො පුරිසාජඤ්ඤො පුරිසධොරය්හො අනන්තඤාණො අනන්තතෙජො අනන්තයසො අඩ්ඪො මහද්ධනො ධනවා නෙතා විනෙතා අනුනෙතා පඤ්ඤාපෙතා අනිජ්ඣාපෙතා පෙක්ඛෙතා පසාදෙතා. සො හි භගවා අනුප්පන්නස්ස මග්ගස්ස උප්පාදෙතා, අසඤ්ජාතස්ස මග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා, අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා, මග්ගඤ්ඤූ මග්ගවිදූ මග්ගකොවිදො මග්ගානුගා ච පන එතරහි සාවකා විහරන්ති පච්ඡා සමන්නාගතා.
සො ¶ හි භගවා ජානං ජානාති ¶ පස්සං පස්සති, චක්ඛුභූතො ඤාණභූතො ¶ ධම්මභූතො බ්රහ්මභූතො වත්තා පවත්තා අත්ථස්ස නින්නෙතා අමතස්ස දාතා ධම්මස්සාමී තථාගතො. නත්ථි තස්ස භගවතො අඤ්ඤාතං අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං පඤ්ඤාය. අතීතං අනාගතං පච්චුප්පන්නං [අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං (ස්යා.) මහානි. 69] උපාදාය සබ්බෙ ධම්මා සබ්බාකාරෙන බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණමුඛෙ ආපාථං ආගච්ඡන්ති. යං කිඤ්චි නෙය්යං නාම අත්ථි ජානිතබ්බං [අත්ථි ධම්මං ජානිතබ්බං (සී. ක.)] අත්තත්ථො වා පරත්ථො වා උභයත්ථො වා දිට්ඨධම්මිකො වා අත්ථො ¶ සම්පරායිකො වා අත්ථො උත්තානො වා අත්ථො ගම්භීරො වා අත්ථො ගූළ්හො වා අත්ථො පටිච්ඡන්නො වා අත්ථො නෙය්යො වා අත්ථො නීතො වා අත්ථො අනවජ්ජො වා අත්ථො නික්කිලෙසො වා අත්ථො වොදානො වා අත්ථො පරමත්ථො වා අත්ථො, සබ්බං තං [පරමත්ථො වා, සබ්බන්තං (ස්යා.)] අන්තොබුද්ධඤාණෙ පරිවත්තති.
සබ්බං කායකම්මං බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණානුපරිවත්ති සබ්බං වචීකම්මං… සබ්බං මනොකම්මං… අතීතෙ බුද්ධස්ස භගවතො අප්පටිහතං ඤාණං, අනාගතෙ පච්චුප්පන්නෙ අප්පටිහතං ඤාණං. යාවතකං නෙය්යං තාවතකං ඤාණං, යාවතකං ඤාණං තාවතකං නෙය්යං; නෙය්යපරියන්තිකං ඤාණං ඤාණපරියන්තිකං නෙය්යං, නෙය්යං අතික්කමිත්වා ඤාණං නප්පවත්තති, ඤාණං අතික්කමිත්වා නෙය්යපථො නත්ථි. අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො තෙ ධම්මා. යථා ද්වින්නං සමුග්ගපටලානං සම්මාඵුසිතානං හෙට්ඨිමං සමුග්ගපටලං උපරිමං නාතිවත්තති, උපරිමං සමුග්ගපටලං හෙට්ඨිමං නාතිවත්තති, අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො; එවමෙව බුද්ධස්ස ¶ භගවතො නෙය්යඤ්ච ඤාණඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො. යාවතකං නෙය්යං තාවතකං ¶ ඤාණං, යාවතකං ඤාණං තාවතකං නෙය්යං; නෙය්යපරියන්තිකං ඤාණං ඤාණපරියන්තිකං නෙය්යං. නෙය්යං අතික්කමිත්වා ඤාණං නප්පවත්තති, ඤාණං අතික්කමිත්වා නෙය්යපථො නත්ථි. අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො තෙ ධම්මා.
සබ්බධම්මෙසු බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණං පවත්තති. සබ්බෙ ධම්මා බුද්ධස්ස භගවතො ආවජ්ජනපටිබද්ධා ආකඞ්ඛපටිබද්ධා මනසිකාරපටිබද්ධා චිත්තුප්පාදපටිබද්ධා. සබ්බසත්තෙසු බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණං පවත්තති. සබ්බෙසං සත්තානං භගවා ආසයං ජානාති, අනුසයං ජානාති, චරිතං ජානාති, අධිමුත්තිං ජානාති, අප්පරජක්ඛෙ මහාරජක්ඛෙ තික්ඛින්ද්රියෙ මුදින්ද්රියෙ ස්වාකාරෙ ද්වාකාරෙ සුවිඤ්ඤාපයෙ දුවිඤ්ඤාපයෙ භබ්බාභබ්බෙ සත්තෙ පජානාති. සදෙවකො ලොකො සමාරකො සබ්රහ්මකො සස්සමණබ්රාහ්මණී පජා සදෙවමනුස්සා අන්තොබුද්ධඤාණෙ පරිවත්තති [පරිවත්තන්ති (ක.) පසූරසුත්තනිද්දෙසෙ අවසානෙපි].
යථා යෙ කෙචි මච්ඡකච්ඡපා අන්තමසො තිමිතිමිඞ්ගලං උපාදාය අන්තොමහාසමුද්දෙ පරිවත්තන්ති; එවමෙව සදෙවකො ලොකො සමාරකො සබ්රහ්මකො සස්සමණබ්රාහ්මණී පජා සදෙවමනුස්සා ¶ අන්තොබුද්ධඤාණෙ පරිවත්තති [පරිවත්තන්ති (ක.) පසූරසුත්තනිද්දෙසෙ අවසානෙපි]. යථා යෙ කෙචි පක්ඛී අන්තමසො ගරුළං වෙනතෙය්යං උපාදාය ආකාසස්ස පදෙසෙ පරිවත්තන්ති; එවමෙව යෙපි තෙ ¶ සාරිපුත්තසමා පඤ්ඤාය තෙපි බුද්ධඤාණස්ස පදෙසෙ පරිවත්තන්ති; බුද්ධඤාණං දෙවමනුස්සානං පඤ්ඤං ඵරිත්වා අභිභවිත්වා තිට්ඨති. යෙපි තෙ ඛත්තියපණ්ඩිතා බ්රාහ්මණපණ්ඩිතා ¶ ගහපතිපණ්ඩිතා සමණපණ්ඩිතා නිපුණා කතපරප්පවාදා වාලවෙධිරූපා වොභින්දන්තා මඤ්ඤෙ චරන්ති පඤ්ඤාගතෙන දිට්ඨිගතානි, තෙ පඤ්හං අභිසඞ්ඛරිත්වා අභිසඞ්ඛරිත්වා තථාගතං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡන්ති ගූළ්හානි ච පටිච්ඡන්නානි ච. කථිතා විසජ්ජිතා ච තෙ පඤ්හා භගවතා හොන්ති නිද්දිට්ඨකාරණා. උපක්ඛිත්තකා ච ¶ තෙ භගවතො සම්පජ්ජන්ති. අථ ඛො භගවා තත්ථ අතිරොචති යදිදං පඤ්ඤායාති. එවං භගවා පඤ්ඤාචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු.
කථං භගවා බුද්ධචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු? භගවා බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්තො අද්දස සත්තෙ අප්පරජක්ඛෙ මහාරජක්ඛෙ තික්ඛින්ද්රියෙ මුදින්ද්රියෙ ස්වාකාරෙ ද්වාකාරෙ සුවිඤ්ඤාපයෙ දුවිඤ්ඤාපයෙ අප්පෙකච්චෙ පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනො විහරන්තෙ, අප්පෙකච්චෙ න පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනො විහරන්තෙ. සෙය්යථාපි නාම උප්පලිනියං වා පදුමිනියං වා පුණ්ඩරීකිනියං වා අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකා අනුග්ගතානි අන්තොනිමුග්ගපොසීනි, අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි සමොදකං ඨිතානි, අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකා අච්චුග්ගම්ම තිට්ඨන්ති අනුපලිත්තානි උදකෙන; එවමෙව භගවා බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්තො අද්දස සත්තෙ අප්පරජක්ඛෙ මහාරජක්ඛෙ තික්ඛින්ද්රියෙ මුදින්ද්රියෙ ස්වාකාරෙ ද්වාකාරෙ සුවිඤ්ඤාපයෙ දුවිඤ්ඤාපයෙ අප්පෙකච්චෙ පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනො ¶ විහරන්තෙ, අප්පෙකච්චෙ න පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනො විහරන්තෙ. ජානාති භගවා – ‘‘අයං පුග්ගලො රාගචරිතො, අයං දොසචරිතො, අයං මොහචරිතො, අයං විතක්කචරිතො, අයං සද්ධාචරිතො, අයං ඤාණචරිතො’’ති. රාගචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස අසුභකථං කථෙති; දොසචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස මෙත්තාභාවනං ආචික්ඛති; මොහචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස උද්දෙසෙ පරිපුච්ඡාය කාලෙන ධම්මස්සවනෙ කාලෙන ධම්මසාකච්ඡාය ගරුසංවාසෙ නිවෙසෙති; විතක්කචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස ආනාපානස්සතිං ආචික්ඛති; සද්ධාචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස පසාදනීයං නිමිත්තං ආචික්ඛති බුද්ධසුබොධිං ¶ ¶ [බුද්ධසුබුද්ධතං (ක.)] ධම්මසුධම්මතං සඞ්ඝසුප්පටිපත්තිං සීලානි ච; අත්තනො ඤාණචරිතස්ස භගවා පුග්ගලස්ස ආචික්ඛති විපස්සනානිමිත්තං අනිච්චාකාරං දුක්ඛාකාරං අනත්තාකාරං.
‘‘සෙලෙ ¶ යථා පබ්බතමුද්ධනිට්ඨිතො, යථාපි පස්සෙ ජනතං සමන්තතො;
තථූපමං ධම්මමයං සුමෙධ, පාසාදමාරුය්හ සමන්තචක්ඛු;
සොකාවතිණ්ණං ජනතමපෙතසොකො, අවෙක්ඛස්සු ජාතිජරාභිභූත’’න්ති.
එවං භගවා බුද්ධචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු.
කථං භගවා සමන්තචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛු? සමන්තචක්ඛු වුච්චති සබ්බඤ්ඤුතඤාණං. භගවා සබ්බඤ්ඤුතඤාණෙන උපෙතො සමුපෙතො උපගතො ¶ සමුපගතො උපපන්නො සමුපපන්නො සමන්නාගතො.
‘‘න තස්ස අදිට්ඨමිධත්ථි කිඤ්චි, අථො අවිඤ්ඤාතමජානිතබ්බං;
සබ්බං අභිඤ්ඤාසි යදත්ථි නෙය්යං, තථාගතො තෙන සමන්තචක්ඛූ’’ති.
එවං භගවා සමන්තචක්ඛුනාපි විවටචක්ඛූති – අකිත්තයි විවටචක්ඛු.
සක්ඛිධම්මං පරිස්සයවිනයන්ති. සක්ඛිධම්මන්ති න ඉතිහිතිහං, න ඉතිකිරාය, න පරම්පරාය, න පිටකසම්පදාය, න තක්කහෙතු, න නයහෙතු, න ආකාරපරිවිතක්කෙන, න දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා සාමං සයමභිඤ්ඤාතං අත්තපච්චක්ඛං ධම්මන්ති – සක්ඛිධම්මං. පරිස්සයවිනයන්ති. පරිස්සයාති ද්වෙ පරිස්සයා – පාකටපරිස්සයා ච පටිච්ඡන්නපරිස්සයා ච. කතමෙ පාකටපරිස්සයා? සීහා බ්යග්ඝා දීපී අච්ඡා තරච්ඡා ¶ කොකා මහිංසා [ගොමහිසා (ස්යා.) මහානි. 5] හත්ථී අහි විච්ඡිකා සතපදී, චොරා වා අස්සු මානවා වා කතකම්මා වා අකතකම්මා වා, චක්ඛුරොගො සොතරොගො ඝානරොගො ජිව්හාරොගො කායරොගො සීසරොගො කණ්ණරොගො මුඛරොගො දන්තරොගො කාසො සාසො පිනාසො ඩාහො [ඩහො (සී. ස්යා.) මහානි. 5] ජරො කුච්ඡිරොගො මුච්ඡා පක්ඛන්දිකා සූලා විසූචිකා කුට්ඨං ගණ්ඩො කිලාසො සොසො අපමාරො ¶ දද්දු කණ්ඩු කච්ඡු රඛසා විතච්ඡිකා ලොහිතපිත්තං [ලොහිතං පිත්තං (ස්යා. ක.)] මධුමෙහො අංසා පිළකා භගන්දලා, පිත්තසමුට්ඨානා ආබාධා සෙම්හසමුට්ඨානා ආබාධා ¶ වාතසමුට්ඨානා ආබාධා සන්නිපාතිකා ආබාධා උතුපරිණාමජා ආබාධා විසමපරිහාරජා ආබාධා ඔපක්කමිකා ආබාධා කම්මවිපාකජා ආබාධා, සීතං උණ්හං ජිඝච්ඡා පිපාසා උච්චාරො පස්සාවො ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සා ඉති වා – ඉමෙ වුච්චන්ති පාකටපරිස්සයා.
කතමෙ පටිච්ඡන්නපරිස්සයා? කායදුච්චරිතං වචීදුච්චරිතං මනොදුච්චරිතං කාමච්ඡන්දනීවරණං ¶ බ්යාපාදනීවරණං ථිනමිද්ධනීවරණං උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං විචිකිච්ඡානීවරණං රාගො දොසො මොහො කොධො උපනාහො මක්ඛො පළාසො ඉස්සා මච්ඡරියං මායා සාඨෙය්යං ථම්භො සාරම්භො මානො අතිමානො මදො පමාදො, සබ්බෙ කිලෙසා සබ්බෙ දුච්චරිතා සබ්බෙ දරථා සබ්බෙ පරිළාහා සබ්බෙ සන්තාපා සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරා – ඉමෙ වුච්චන්ති පටිච්ඡන්නපරිස්සයා.
පරිස්සයාති කෙනට්ඨෙන පරිස්සයා? පරිසහන්තීති පරිස්සයා, පරිහානාය සංවත්තන්තීති පරිස්සයා, තත්රාසයාති පරිස්සයා. කථං පරිසහන්තීති පරිස්සයා? තෙ පරිස්සයා තං පුග්ගලං සහන්ති පරිසහන්ති අභිභවන්ති අජ්ඣොත්ථරන්ති පරියාදියන්ති මද්දන්ති. එවං පරිසහන්තීති – පරිස්සයා.
කථං පරිහානාය සංවත්තන්තීති පරිස්සයා? තෙ පරිස්සයා කුසලානං ධම්මානං අන්තරායාය පරිහානාය සංවත්තන්ති. කතමෙසං කුසලානං ධම්මානං? සම්මාපටිපදාය අනුලොමපටිපදාය අපච්චනීකපටිපදාය ¶ ¶ අවිරුද්ධපටිපදාය අන්වත්ථපටිපදාය ධම්මානුධම්මපටිපදාය සීලෙසු පරිපූරකාරිතාය ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතාය භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතාය ජාගරියානුයොගස්ස සතිසම්පජඤ්ඤස්ස චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනානුයොගස්ස චතුන්නං සම්මප්පධානානං චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං පඤ්චන්නං බලානං සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස භාවනානුයොගස්ස – ඉමෙසං කුසලානං ධම්මානං අන්තරායාය පරිහානාය සංවත්තන්ති. එවම්පි පරිහානාය සංවත්තන්තීති – පරිස්සයා.
කථං ¶ තත්රාසයාති පරිස්සයා? තත්ථෙතෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති අත්තභාවසන්නිස්සයා. යථා බිලෙ බිලාසයා පාණා සයන්ති, දකෙ දකාසයා පාණා සයන්ති, වනෙ වනාසයා පාණා සයන්ති, රුක්ඛෙ රුක්ඛාසයා පාණා සයන්ති; එවමෙව තත්ථෙතෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති අත්තභාවසන්නිස්සයාති. එවම්පි තත්රාසයාති – පරිස්සයා.
වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘සාන්තෙවාසිකො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාචරියකො දුක්ඛං න ඵාසු විහරති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාන්තෙවාසිකො සාචරියකො දුක්ඛං න ඵාසු විහරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා උප්පජ්ජන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා සරසඞ්කප්පා සඤ්ඤොජනියා, ත්යස්ස අන්තො වසන්ති අන්වාස්සවන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මාති. තස්මා ¶ සාන්තෙවාසිකොති වුච්චති. තෙ නං සමුදාචරන්ති, සමුදාචරන්ති [සමුදාචාරෙන්ති (සී.)] නං පාපකා ¶ අකුසලා ධම්මාති. තස්මා සාචරියකොති වුච්චති.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා… ජිව්හාය රසං සායිත්වා… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා ¶ … මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය උප්පජ්ජන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා සරසඞ්කප්පා සඤ්ඤොජනියා, ත්යස්ස අන්තො වසන්ති අන්වාස්සවන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මාති. තස්මා සාන්තෙවාසිකොති වුච්චති. තෙ නං සමුදාචරන්ති, සමුදාචරන්ති නං පාපකා අකුසලා ධම්මාති. තස්මා සාචරියකොති වුච්චති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාන්තෙවාසිකො සාචරියකො දුක්ඛං න ඵාසු විහරතී’’ති. එවම්පි තත්රාසයාති – පරිස්සයා.
වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලා අන්තරාඅමිත්තා අන්තරාසපත්තා අන්තරාවධකා අන්තරාපච්චත්ථිකා. කතමෙ තයො? ලොභො, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලො [අන්තරාමලං (සී. ක.) ඉතිවු. 88] අන්තරාඅමිත්තො අන්තරාසපත්තො අන්තරාවධකො අන්තරාපච්චත්ථිකො; දොසො, භික්ඛවෙ…පෙ… මොහො, භික්ඛවෙ, අන්තරාමලො අන්තරාඅමිත්තො අන්තරාසපත්තො අන්තරාවධකො අන්තරාපච්චත්ථිකො. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, තයො අන්තරාමලා අන්තරාඅමිත්තා අන්තරාසපත්තා අන්තරාවධකා අන්තරාපච්චත්ථිකා’’ති.
‘‘අනත්ථජනනො ¶ ලොභො, ලොභො චිත්තප්පකොපනො;
භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.
‘‘ලුද්ධො ¶ අත්ථං න ජානාති, ලුද්ධො ධම්මං න පස්සති;
අන්ධන්තමං [අන්ධතමං (ස්යා.) ඉතිවු. 88] තදා හොති, යං ලොභො සහතෙ නරං.
‘‘අනත්ථජනනො දොසො, දොසො චිත්තප්පකොපනො;
භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.
‘‘කුද්ධො අත්ථං න ජානාති, කුද්ධො ධම්මං න පස්සති;
අන්ධන්තමං තදා හොති, යං දොසො සහතෙ නරං.
‘‘අනත්ථජනනො ¶ ¶ මොහො, මොහො චිත්තප්පකොපනො;
භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.
‘‘මූළ්හො අත්ථං න ජානාති, මූළ්හො ධම්මං න පස්සති;
අන්ධන්තමං තදා හොති, යං මොහො සහතෙ නර’’න්ති.
එවම්පි තත්රාසයාති – පරිස්සයා.
වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘තයො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මා අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. කතමෙ තයො? ලොභො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මො අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය; දොසො ඛො, මහාරාජ…පෙ… මොහො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මො අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, තයො පුරිසස්ස ධම්මා අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය.
‘‘ලොභො ¶ දොසො ච මොහො ච, පුරිසං පාපචෙතසං;
හිංසන්ති අත්තසම්භූතා, තචසාරංව සම්ඵල’’න්ති.
එවම්පි තත්රාසයාති – පරිස්සයා.
වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා –
‘‘රාගො ච දොසො ච ඉතො නිදානා, අරතී රතී ලොමහංසො ඉතොජා;
ඉතො සමුට්ඨාය මනොවිතක්කා, කුමාරකා ධඞ්කමිවොස්සජන්තී’’ති.
එවම්පි තත්රාසයාති – පරිස්සයා.
පරිස්සයවිනයන්ති ¶ පරිස්සයවිනයං පරිස්සයප්පහානං පරිස්සයවූපසමං පරිස්සයපටිනිස්සග්ගං පරිස්සයපටිපස්සද්ධිං අමතං නිබ්බානන්ති – සක්ඛිධම්මං පරිස්සයවිනයං.
පටිපදං වදෙහි භද්දන්තෙති. පටිපදං වදෙහි – සම්මාපටිපදං අනුලොමපටිපදං අපච්චනීකපටිපදං ¶ අවිරුද්ධපටිපදං අන්වත්ථපටිපදං ධම්මානුධම්මපටිපදං සීලෙසු පරිපූරකාරිතං ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතං භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතං ජාගරියානුයොගං සතිසම්පජඤ්ඤං චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ චත්තාරො සම්මප්පධානෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ පඤ්චින්ද්රියානි පඤ්ච බලානි සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං නිබ්බානඤ්ච නිබ්බානගාමිනිඤ්ච පටිපදං වදෙහි ආචික්ඛ දෙසෙහි පඤ්ඤපෙහි පට්ඨපෙහි විවර විභජ උත්තානීකරොහි පකාසෙහීති – පටිපදං වදෙහි. භද්දන්තෙති සො නිම්මිතො ¶ බුද්ධං භගවන්තං ආලපති. අථ වා යං ත්වං ධම්මං ආචික්ඛසි දෙසෙසි පඤ්ඤපෙසි පට්ඨපෙසි විවරි විභජි උත්තානීඅකාසි පකාසෙසි සබ්බං තං සුන්දරං භද්දකං කල්යාණං අනවජ්ජං සෙවිතබ්බන්ති – පටිපදං වදෙහි භද්දන්තෙ.
පාතිමොක්ඛං අථ වාපි සමාධින්ති. පාතිමොක්ඛන්ති සීලං පතිට්ඨා ආදි චරණං සංයමො සංවරො මුඛං පමුඛං කුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා. අථ වාපි සමාධින්ති යා චිත්තස්ස ඨිති සණ්ඨිති අවට්ඨිති අවිසාහාරො අවික්ඛෙපො අවිසාහතමානසතා සමථො සමාධින්ද්රියං සමාධිබලං සම්මාසමාධීති – පාතිමොක්ඛං අථ වාපි සමාධිං.
තෙනාහ සො නිම්මිතො –
‘‘අකිත්තයී විවටචක්ඛු, සක්ඛිධම්මං පරිස්සයවිනයං;
පටිපදං වදෙහි භද්දන්තෙ, පාතිමොක්ඛං අථ වාපි සමාධි’’න්ති.
චක්ඛූහි ¶ නෙව ලොලස්ස, ගාමකථාය ආවරයෙ සොතං;
රසෙ ච නානුගිජ්ඣෙය්ය, න ච මමායෙථ කිඤ්චි ලොකස්මිං.
චක්ඛූහි ¶ නෙව ලොලස්සාති. කථං චක්ඛුලොලොති? ඉධෙකච්චො චක්ඛුලොලියෙන සමන්නාගතො හොති – ‘‘අදිට්ඨං දක්ඛිතබ්බං ¶ , දිට්ඨං සමතික්කමිතබ්බ’’න්ති ආරාමෙන ආරාමං උය්යානෙන උය්යානං ගාමෙන ගාමං නිගමෙන නිගමං නගරෙන නගරං රට්ඨෙන රට්ඨං ජනපදෙන ජනපදං දීඝචාරිකං අනවට්ඨිතචාරිකං [අනවත්ථිතචාරිකං (සී. ස්යා.)] අනුයුත්තො ච හොති රූපස්ස දස්සනාය. එවම්පි චක්ඛුලොලො හොති.
අථ වා භික්ඛු අන්තරඝරං පවිට්ඨො වීථිං පටිපන්නො අසංවුතො ගච්ඡති හත්ථිං ඔලොකෙන්තො, අස්සං ඔලොකෙන්තො, රථං ඔලොකෙන්තො, පත්තිං ඔලොකෙන්තො, ඉත්ථියො ඔලොකෙන්තො, පුරිසෙ ඔලොකෙන්තො, කුමාරකෙ ඔලොකෙන්තො, කුමාරිකායො ඔලොකෙන්තො, අන්තරාපණං ඔලොකෙන්තො ¶ , ඝරමුඛානි ඔලොකෙන්තො, උද්ධං ඔලොකෙන්තො, අධො ඔලොකෙන්තො, දිසාවිදිසං විපෙක්ඛමානො ගච්ඡති. එවම්පි චක්ඛුලොලො හොති.
අථ වා භික්ඛු චක්ඛුනා රූපං දිස්වා නිමිත්තග්ගාහී හොති අනුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය න පටිපජ්ජති, න රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ න සංවරං ආපජ්ජති. එවම්පි චක්ඛුලොලො හොති.
යථා වා පනෙකෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සද්ධාදෙය්යානි භොජනානි භුඤ්ජිත්වා තෙ එවරූපං විසූකදස්සනං අනුයුත්තා විහරන්ති, සෙය්යථිදං – නච්චං ගීතං වාදිතං පෙක්ඛං අක්ඛානං පාණිස්සරං වෙතාළං කුම්භථූණං [කුම්භථූනං (සී. ස්යා. ක.)] සොභනකං [සොභනගරකං (සී. ස්යා.)] චණ්ඩාලං වංසං ධොවනං හත්ථියුද්ධං අස්සයුද්ධං මහිංසයුද්ධං [මහිසයුද්ධං (සී. ස්යා.)] උසභයුද්ධං අජයුද්ධං මෙණ්ඩයුද්ධං කුක්කුටයුද්ධං වට්ටකයුද්ධං දණ්ඩයුද්ධං මුට්ඨියුද්ධං නිබ්බුද්ධං උය්යොධිකං ¶ බලග්ගං සෙනාබ්යූහං අනීකදස්සනං ඉති වා ¶ . එවම්පි චක්ඛුලොලො හොති.
කථං ¶ න චක්ඛුලොලො හොති? ඉධ භික්ඛු අන්තරඝරං පවිට්ඨො වීථිං පටිපන්නො සංවුතො ගච්ඡති න හත්ථිං ඔලොකෙන්තො, න අස්සං ඔලොකෙන්තො, න රථං ඔලොකෙන්තො, න පත්තිං ඔලොකෙන්තො, න ඉත්ථියො ඔලොකෙන්තො, න පුරිසෙ ඔලොකෙන්තො, න කුමාරකෙ ඔලොකෙන්තො, න කුමාරිකායො ඔලොකෙන්තො, න අන්තරාපණං ඔලොකෙන්තො, න ඝරමුඛානි ඔලොකෙන්තො, න උද්ධං ඔලොකෙන්තො, න අධො ඔලොකෙන්තො, න දිසාවිදිසාවිපෙක්ඛමානො ගච්ඡති. එවම්පි න චක්ඛුලොලො හොති.
අථ වා භික්ඛු චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. එවම්පි න චක්ඛුලොලො හොති.
යථා වා පනෙකෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සද්ධාදෙය්යානි භොජනානි භුඤ්ජිත්වා තෙ එවරූපං විසූකදස්සනං අනනුයුත්තා විහරන්ති, සෙය්යථිදං – නච්චං ගීතං වාදිතං පෙක්ඛං අක්ඛානං…පෙ… අනීකදස්සනං ඉති වා. එවරූපා විසූකදස්සනා පටිවිරතො හොති. එවම්පි න චක්ඛුලොලො හොති.
චක්ඛූහි ¶ නෙව ලොලස්සාති. චක්ඛුලොලියං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, චක්ඛුලොලියා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා ¶ විහරෙය්යාති – චක්ඛූහි නෙව ලොලස්ස.
ගාමකථාය ආවරයෙ සොතන්ති. ගාමකථා වුච්චති බාත්තිංස තිරච්ඡානකථා, සෙය්යථිදං – රාජකථා චොරකථා මහාමත්තකථා සෙනාකථා භයකථා යුද්ධකථා අන්නකථා පානකථා වත්ථකථා යානකථා සයනකථා මාලාකථා ගන්ධකථා ඤාතිකථා ගාමකථා නිගමකථා ¶ නගරකථා ජනපදකථා ඉත්ථිකථා [ඉත්ථිකථා පුරිසකථා (බහූසු)] සූරකථා විසිඛාකථා කුම්භට්ඨානකථා පුබ්බපෙතකථා නානත්තකථා ලොකක්ඛායිකා සමුද්දක්ඛායිකා ඉතිභවාභවකථා ඉති වා. ගාමකථාය ආවරයෙ සොතන්ති ¶ . ගාමකථාය සොතං ආවරෙය්ය නිවාරෙය්ය සංවරෙය්ය රක්ඛෙය්ය ගොපෙය්ය පිදහෙය්ය පච්ඡින්දෙය්යාති – ගාමකථාය ආවරයෙ සොතං.
රසෙ ච නානුගිජ්ඣෙය්යාති. රසෙ චාති මූලරසො ඛන්ධරසො තචරසො පත්තරසො පුප්ඵරසො ඵලරසො අම්බිලං මධුරං තිත්තකං කටුකං ලොණිකං ඛාරිකං ලම්බිකං කසාවො සාදු අසාදු සීතං උණ්හං. සන්තෙකෙ සමණබ්රාහ්මණා රසගිද්ධා; තෙ ජිව්හග්ගෙන රසග්ගානි පරියෙසන්තා ආහිණ්ඩන්ති, තෙ අම්බිලං ලභිත්වා අනම්බිලං පරියෙසන්ති, අනම්බිලං ලභිත්වා අම්බිලං පරියෙසන්ති…පෙ… සීතං ලභිත්වා උණ්හං පරියෙසන්ති, උණ්හං ලභිත්වා සීතං පරියෙසන්ති. තෙ යං යං ලභිත්වා තෙන තෙන න තුස්සන්ති, අපරාපරං පරියෙසන්ති, මනාපිකෙසු රසෙසු රත්තා ගිද්ධා ගධිතා මුච්ඡිතා අජ්ඣොසන්නා ලග්ගා ලග්ගිතා පලිබුද්ධා. යස්සෙසා රසතණ්හා පහීනා සමුච්ඡින්නා…පෙ… ඤාණග්ගිනා ¶ දඩ්ඪා, සො පටිසඞ්ඛා යොනිසො ආහාරං ආහාරෙති නෙව දවාය…පෙ… අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චාති.
යථා වණං ආලිම්පෙය්ය යාවදෙව ආරුහණත්ථාය [ආරුහනත්ථාය (ක.) පුරාභෙදසුත්තනිද්දෙසෙ සත්තමගාථාවණ්ණනායං], යථා වා පන අක්ඛං අබ්භඤ්ජෙය්ය යාවදෙව භාරස්ස නිත්ථරණත්ථාය, යථා වා පුත්තමංසං ආහාරං ආහාරෙය්ය යාවදෙව කන්තාරස්ස නිත්ථරණත්ථාය; එවමෙවං භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො ආහාරං ¶ ආහාරෙති නෙව දවාය…පෙ… අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චාති රසතණ්හං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, රසතණ්හාය ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – රසෙ ච නානුගිජ්ඣෙය්ය.
න ච මමායෙථ කිඤ්චි ලොකස්මින්ති. මමත්තාති ද්වෙ මමත්තා – තණ්හාමමත්තඤ්ච දිට්ඨිමමත්තඤ්ච ¶ …පෙ… ඉදං තණ්හාමමත්තං…පෙ… ඉදං දිට්ඨිමමත්තං. තණ්හාමමත්තං පහාය දිට්ඨිමමත්තං පටිනිස්සජ්ජිත්වා චක්ඛුං න මමායෙය්ය න ගණ්හෙය්ය න පරාමසෙය්ය නාභිනිවිසෙය්ය; සොතං… ඝානං… ජිව්හං… කායං… රූපෙ… සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ… කුලං… ගණං… ආවාසං… ලාභං… යසං… පසංසං… සුඛං… චීවරං… පිණ්ඩපාතං… සෙනාසනං… ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං… කාමධාතුං… රූපධාතුං… අරූපධාතුං… කාමභවං… රූපභවං… අරූපභවං… සඤ්ඤාභවං… අසඤ්ඤාභවං… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාභවං ¶ … එකවොකාරභවං… චතුවොකාරභවං… පඤ්චවොකාරභවං ¶ … අතීතං… අනාගතං… පච්චුප්පන්නං… දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බෙ ධම්මෙ න මමායෙය්ය න ගණ්හෙය්ය න පරාමසෙය්ය නාභිනිවිසෙය්ය. කිඤ්චීති කිඤ්චි රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං. ලොකස්මින්ති අපායලොකෙ…පෙ… ආයතනලොකෙති – න ච මමායෙථ කිඤ්චි ලොකස්මිං.
තෙනාහ භගවා –
‘‘චක්ඛූහි නෙව ලොලස්ස, ගාමකථාය ආවරයෙ සොතං;
රසෙ ච නානුගිජ්ඣෙය්ය, න ච මමායෙථ කිඤ්චි ලොකස්මි’’න්ති.
ඵස්සෙන යදා ඵුට්ඨස්ස, පරිදෙවං භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චි;
භවඤ්ච නාභිජප්පෙය්ය, භෙරවෙසු ච න සම්පවෙධෙය්ය.
ඵස්සෙන ¶ යදා ඵුට්ඨස්සාති. ඵස්සොති රොගඵස්සො. රොගඵස්සෙන ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතො අස්ස; චක්ඛුරොගෙන ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතො අස්ස, සොතරොගෙන…පෙ… ඝානරොගෙන… ජිව්හාරොගෙන… කායරොගෙන… සීසරොගෙන… කණ්ණරොගෙන… මුඛරොගෙන… දන්තරොගෙන… කාසෙන… සාසෙන… පිනාසෙන… ඩාහෙන… ජරෙන… කුච්ඡිරොගෙන… මුච්ඡාය… පක්ඛන්දිකාය… සූලාය… විසූචිකාය… කුට්ඨෙන… ගණ්ඩෙන… කිලාසෙන… සොසෙන… අපමාරෙන… දද්දුයා… කණ්ඩුයා ¶ … කච්ඡුයා… රඛසාය… විතච්ඡිකාය… ලොහිතෙන… පිත්තෙන… මධුමෙහෙන… අංසාය… පිළකාය… භගන්දලෙන… පිත්තසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන… සෙම්හසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන… වාතසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන… සන්නිපාතිකෙන ආබාධෙන… උතුපරිණාමජෙන ආබාධෙන… විසමපරිහාරජෙන ආබාධෙන… ඔපක්කමිකෙන ආබාධෙන… කම්මවිපාකජෙන ආබාධෙන… සීතෙන… උණ්හෙන… ජිඝච්ඡාය… පිපාසාය… උච්චාරෙන… පස්සාවෙන… ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සෙහි ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතො අස්සාති – ඵස්සෙන යදා ඵුට්ඨස්ස.
පරිදෙවං ¶ භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චීති. ආදෙවං පරිදෙවං ආදෙවනං පරිදෙවනං ආදෙවිතත්තං පරිදෙවිතත්තං වාචා පලාපං විප්පලාපං ලාලප්පං ලාලප්පායනං ලාලප්පායිතත්තං න කරෙය්ය න ජනෙය්ය න සඤ්ජනෙය්ය න ¶ නිබ්බත්තෙය්ය නාභිනිබ්බත්තෙය්ය. කුහිඤ්චීති කුහිඤ්චි කිම්හිචි කත්ථචි අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා වාති – පරිදෙවං භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චි.
භවඤ්ච නාභිජප්පෙය්යාති. කාමභවං න ජප්පෙය්ය, රූපභවං න ජප්පෙය්ය, අරූපභවං න ජප්පෙය්ය න පජප්පෙය්ය නාභිජප්පෙය්යාති – භවඤ්ච නාභිජප්පෙය්ය.
භෙරවෙසු ච න සම්පවෙධෙය්යාති. භෙරවාති එකෙනාකාරෙන භයම්පි භෙරවම්පි තඤ්ඤෙව. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා – ‘‘එතං නූන තං භයං භෙරවං න ජහෙ ආගච්ඡතී’’ති. බහිද්ධාරම්මණං වුත්තං සීහා බ්යග්ඝා ¶ දීපී අච්ඡා තරච්ඡා කොකා මහිංසා අස්සා හත්ථී අහි විච්ඡිකා සතපදී, චොරා වා අස්සු මානවා වා කතකම්මා වා අකතකම්මා වා. අථාපරෙන ආකාරෙන භයං වුච්චති අජ්ඣත්තිකං චිත්තසමුට්ඨානං භයං භයානකං ඡම්භිතත්තං ලොමහංසො චෙතසො උබ්බෙගො උත්රාසො, ජාතිභයං ජරාභයං බ්යාධිභයං මරණභයං රාජභයං චොරභයං අග්ගිභයං උදකභයං අත්තානුවාදභයං පරානුවාදභයං දණ්ඩභයං දුග්ගතිභයං ඌමිභයං කුම්භීලභයං ආවට්ටභයං සුසුකාභයං [සුංසුකාභයං (ස්යා.)] ආජීවිකභයං අසිලොකභයං පරිසාය සාරජ්ජභයං මදනභයං දුග්ගතිභයං භයං භයානකං ඡම්භිතත්තං ලොමහංසො චෙතසො උබ්බෙගො උත්රාසො. භෙරවෙසු ච න සම්පවෙධෙය්යාති භෙරවෙ පස්සිත්වා වා සුණිත්වා වා න වෙධෙය්ය න පවෙධෙය්ය න සම්පවෙධෙය්ය න තසෙය්ය න උත්තසෙය්ය න පරිතසෙය්ය න භායෙය්ය න සන්තාසං ආපජ්ජෙය්ය, අභීරූ අස්ස අඡම්භී අනුත්රාසී අපලායී, පහීනභයභෙරවො විගතලොමහංසො විහරෙය්යාති – භෙරවෙසු ච න සම්පවෙධෙය්ය.
තෙනාහ භගවා –
‘‘ඵස්සෙන යදා ඵුට්ඨස්ස, පරිදෙවං භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චි;
භවඤ්ච නාභිජප්පෙය්ය, භෙරවෙසු ච න සම්පවෙධෙය්යා’’ති.
අන්නානමථො පානානං, ඛාදනීයානමථොපි වත්ථානං;
ලද්ධා ¶ න සන්නිධිං කයිරා, න ච පරිත්තසෙ තානි අලභමානො.
අන්නානමථො ¶ ¶ පානානං, ඛාදනීයානමථොපි වත්ථානන්ති. අන්නානන්ති ඔදනො කුම්මාසො සත්තු මච්ඡො මංසං. පානානන්ති අට්ඨ පානානි – අම්බපානං, ජම්බුපානං, චොචපානං, මොචපානං, මධුපානං ¶ , මුද්දිකපානං, සාලුකපානං, ඵාරුසකපානං. අපරානිපි අට්ඨ පානානි – කොසම්බපානං, කොලපානං, බදරපානං, ඝතපානං, තෙලපානං, පයොපානං, යාගුපානං, රසපානං. ඛාදනීයානන්ති පිට්ඨඛජ්ජකං, පූවඛජ්ජකං, මූලඛජ්ජකං, තචඛජ්ජකං, පත්තඛජ්ජකං, පුප්ඵඛජ්ජකං, ඵලඛජ්ජකං. වත්ථානන්ති ඡ චීවරානි – ඛොමං, කප්පාසිකං, කොසෙය්යං, කම්බලං, සාණං, භඞ්ගන්ති – අන්නානමථො පානානං ඛාදනීයානමථොපි වත්ථානං.
ලද්ධා න සන්නිධිං කයිරාති. ලද්ධාති ලද්ධා ලභිත්වා අධිගන්ත්වා වින්දිත්වා පටිලභිත්වා න කුහනාය, න ලපනාය, න නෙමිත්තිකතාය, න නිප්පෙසිකතාය, න ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතාය [නිජිගිංසනතාය (සී. ස්යා.)], න කට්ඨදානෙන, න වෙළුදානෙන, න පත්තදානෙන, න පුප්ඵදානෙන, න ඵලදානෙන, න සිනානදානෙන, න චුණ්ණදානෙන, න මත්තිකාදානෙන, න දන්තකට්ඨදානෙන, න මුඛොදකදානෙන, න චාටුකම්යතාය, න මුග්ගසූප්යතාය [න මුග්ගසුප්පතාය (සී.), න මුග්ගසූපතාය (ස්යා.)], න පාරිභටයයතාය, න පීඨමද්දිකතාය [පිට්ඨිමංසිකතාය (සී.), පිට්ඨිමද්දිකතාය (ක.)], න වත්ථුවිජ්ජාය, න තිරච්ඡානවිජ්ජාය, න අඞ්ගවිජ්ජාය, න නක්ඛත්තවිජ්ජාය, න දූතගමනෙන, න පහිණගමනෙන, න ජඞ්ඝපෙසනියෙන, න වෙජ්ජකම්මෙන, න නවකම්මෙන, න පිණ්ඩපටිපිණ්ඩකෙන, න ¶ දානානුප්පදානෙන ධම්මෙන සමෙන ලද්ධා ලභිත්වා අධිගන්ත්වා වින්දිත්වා පටිලභිත්වාති – ලද්ධා. න සන්නිධිං කයිරාති අන්නසන්නිධිං පානසන්නිධිං වත්ථසන්නිධිං යානසන්නිධිං සයනසන්නිධිං ගන්ධසන්නිධිං ආමිසසන්නිධිං න කරෙය්ය න ජනෙය්ය න සඤ්ජනෙය්ය න නිබ්බත්තෙය්ය නාභිනිබ්බත්තෙය්යාති – ලද්ධා න සන්නිධිං කයිරා.
න ච පරිත්තසෙ තානි අලභමානොති. අන්නං වා න ලභාමි ¶ , පානං වා න ලභාමි, වත්ථං වා න ලභාමි, කුලං වා න ලභාමි, ගණං වා න ලභාමි, ආවාසං වා න ලභාමි, ලාභං වා න ලභාමි, යසං වා න ලභාමි, පසංසං වා න ලභාමි, සුඛං වා න ලභාමි, චීවරං වා න ලභාමි, පිණ්ඩපාතං වා න ලභාමි, සෙනාසනං වා න ලභාමි, ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං වා න ලභාමි, ගිලානුපට්ඨාකං වා න ලභාමි, ‘‘අප්පඤ්ඤාතොම්හී’’ති න තසෙය්ය න උත්තසෙය්ය න පරිත්තසෙය්ය න භායෙය්ය න සන්තාසං ආපජ්ජෙය්ය ¶ , අභීරූ අස්ස අඡම්භී අනුත්රාසී අපලායී, පහීනභයභෙරවො විගතලොමහංසො විහරෙය්යාති – න ච පරිත්තසෙ තානි අලභමානො.
තෙනාහ භගවා –
‘‘අන්නානමථො පානානං, ඛාදනීයානමථොපි වත්ථානං;
ලද්ධා න සන්නිධිං කයිරා, න ච පරිත්තසෙ තානි අලභමානො’’ති.
ඣායී ¶ ¶ න පාදලොලස්ස, විරමෙ කුක්කුච්චා නප්පමජ්ජෙය්ය;
අථාසනෙසු සයනෙසු, අප්පසද්දෙසු භික්ඛු විහරෙය්ය.
ඣායී න පාදලොලස්සාති. ඣායීති පඨමෙනපි ඣානෙන ඣායී, දුතියෙනපි ඣානෙන ඣායී, තතියෙනපි ඣානෙන ඣායී, චතුත්ථෙනපි ඣානෙන ඣායී, සවිතක්කසවිචාරෙනපි ඣානෙන ඣායී, අවිතක්කවිචාරමත්තෙනපි ඣානෙන ඣායී, අවිතක්කඅවිචාරෙනපි ඣානෙන ඣායී, සප්පීතිකෙනපි ඣානෙන ඣායී, නිප්පීතිකෙනපි ඣානෙන ඣායී, පීතිසහගතෙනපි ඣානෙන ඣායී, සාතසහගතෙනපි ඣානෙන ඣායී, සුඛසහගතෙනපි ඣානෙන ඣායී, උපෙක්ඛාසහගතෙනපි ඣානෙන ඣායී, සුඤ්ඤතෙනපි ඣානෙන ඣායී, අනිමිත්තෙනපි ඣානෙන ඣායී, අප්පණිහිතෙනපි ඣානෙන ඣායී, ලොකියෙනපි ඣානෙන ඣායී, ලොකුත්තරෙනපි ඣානෙන ඣායී, ඣානරතො එකත්තමනුයුත්තො පරමත්ථගරුකොති [සදත්ථගරුකොති (සී. ස්යා.)] – ඣායී.
න ¶ පාදලොලස්සාති. කථං පාදලොලො හොති? ඉධෙකච්චො පාදලොලියෙන සමන්නාගතො හොති ආරාමෙන ආරාමං උය්යානෙන උය්යානං ගාමෙන ගාමං නිගමෙන නිගමං නගරෙන නගරං රට්ඨෙන රට්ඨං ජනපදෙන ජනපදං දීඝචාරිකං අනවට්ඨිතචාරිකං අනුයුත්තො විහරති. එවම්පි පාදලොලො හොති.
අථ වා භික්ඛු අන්තොපිසඞ්ඝාරාමෙ පාදලොලියෙන සමන්නාගතො හොති. න අත්ථහෙතු න කාරණහෙතු උද්ධතො අවූපසන්තචිත්තො ¶ පරිවෙණතො පරිවෙණං ගච්ඡති විහාරතො විහාරං ගච්ඡති අඩ්ඪයොගතො ¶ අඩ්ඪයොගං ගච්ඡති පාසාදතො පාසාදං ගච්ඡති හම්මියතො හම්මියං ගච්ඡති ගුහාය ගුහං ගච්ඡති ලෙණතො ලෙණං ගච්ඡති කුටිතො කුටිං ගච්ඡති කූටාගාරතො කූටාගාරං ගච්ඡති අට්ටතො අට්ටං ගච්ඡති මාළතො මාළං ගච්ඡති උද්දණ්ඩතො උද්දණ්ඩං ගච්ඡති උපට්ඨානසාලතො උපට්ඨානසාලං ගච්ඡති මණ්ඩලමාළතො මණ්ඩලමාළං ගච්ඡති රුක්ඛමූලතො රුක්ඛමූලං ගච්ඡති. යත්ථ වා පන භික්ඛූ නිසීදන්ති තහිං ගච්ඡති, තත්ථ එකස්ස වා දුතියො හොති, ද්වින්නං වා තතියො හොති, තිණ්ණං වා චතුත්ථො හොති. තත්ථ බහුං සම්ඵප්පලාපං පලපති, සෙය්යථිදං – රාජකථං චොරකථං මහාමත්තකථං සෙනාකථං භයකථං යුද්ධකථං අන්නකථං පානකථං වත්ථකථං යානකථං සයනකථං මාලාකථං ගන්ධකථං ඤාතිකථං ගාමකථං නිගමකථං නගරකථං ජනපදකථං ඉත්ථිකථං සූරකථං විසිඛාකථං කුම්භට්ඨානකථං පුබ්බපෙතකථං නානත්තකථං ලොකක්ඛායිකං සමුද්දක්ඛායිකං ඉති භවාභවකථං ඉති වා. එවම්පි පාදලොලො හොති.
න ¶ පාදලොලස්සාති. පාදලොලියං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, පාදලොලියා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො ¶ නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්ය චරෙය්ය විචරෙය්ය ඉරියෙය්ය වත්තෙය්ය පාලෙය්ය යපෙය්ය යාපෙය්ය, පටිසල්ලානාරාමො අස්ස පටිසල්ලානරතො අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො ¶ අනිරාකතජ්ඣානො විපස්සනා සමන්නාගතො බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං ඣායී ඣානරතො එකත්තමනුයුත්තො පරමත්ථගරුකොති – ඣායී න පාදලොලස්ස.
විරමෙ කුක්කුච්චා නප්පමජ්ජෙය්යාති. කුක්කුච්චන්ති හත්ථකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, පාදකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, හත්ථපාදකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤිතා, කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤිතා, අවජ්ජෙ වජ්ජසඤ්ඤිතා, වජ්ජෙ අවජ්ජසඤ්ඤිතා, යං එවරූපං කුක්කුච්චං කුක්කුච්චායනා කුක්කුච්චායිතත්තං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො – ඉදං වුච්චති කුක්කුච්චං.
අපි ච ද්වීහි කාරණෙහි උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො – කතත්තා ච අකතත්තා ච. කථං කතත්තා ච අකතත්තා ච උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො? ‘‘කතං මෙ කායදුච්චරිතං, අකතං මෙ කායසුචරිත’’න්ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො ¶ විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො, ‘‘කතං මෙ වචීදුච්චරිතං, අකතං මෙ වචීසුචරිත’’න්ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො, ‘‘කතං මෙ මනොදුච්චරිතං, අකතං මෙ මනොසුචරිතන්ති…පෙ… ‘‘කතො මෙ පාණාතිපාතො, අකතා මෙ පාණාතිපාතා වෙරමණී’’ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං…පෙ… මනොවිලෙඛො, ‘‘කතං මෙ අදින්නාදානං… කතො මෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරො… කතො මෙ මුසාවාදො… කතා මෙ පිසුණවාචා… කතා මෙ ඵරුසවාචා… කතො මෙ සම්ඵප්පලාපො… කතා මෙ අභිජ්ඣා… කතො මෙ බ්යාපාදො… කතා මෙ මිච්ඡාදිට්ඨි, අකතා මෙ සම්මාදිට්ඨී’’ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො ¶ . එවං කතත්තා ච අකතත්තා ච උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො.
අථ වා ‘‘සීලෙසුම්හි ¶ න පරිපූරකාරී’’ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො, ‘‘ඉන්ද්රියෙසුම්හි අගුත්තද්වාරො’’ති…පෙ… ‘‘භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුම්හී’’ති… ‘‘ජාගරියං අනනුයුත්තොම්හී’’ති… ‘‘න සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතොම්හී’’ති… ‘‘අභාවිතා මෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති… ‘‘අභාවිතා මෙ චත්තාරො සම්මප්පධානා’’ති… ‘‘අභාවිතා මෙ චත්තාරො ¶ ඉද්ධිපාදා’’ති… ‘‘අභාවිතානි මෙ පඤ්චින්ද්රියානී’’ති… ‘‘අභාවිතානි මෙ පඤ්ච බලානී’’ති… ‘‘අභාවිතා මෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා’’ති… ‘‘අභාවිතො මෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො’’ති… ‘‘දුක්ඛං මෙ අපරිඤ්ඤාත’’න්ති… ‘‘සමුදයො මෙ අප්පහීනො’’ති… ‘‘මග්ගො මෙ අභාවිතො’’ති… ‘‘නිරොධො මෙ අසච්ඡිකතො’’ති උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො. විරමෙ කුක්කුච්චාති කුක්කුච්චා ආරමෙය්ය විරමෙය්ය පටිවිරමෙය්ය කුක්කුච්චං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය. කුක්කුච්චා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – විරමෙ කුක්කුච්චා.
නප්පමජ්ජෙය්යාති සක්කච්චකාරී අස්ස සාතච්චකාරී අට්ඨිතකාරී අනොලීනවුත්තිකො අනික්ඛිත්තච්ඡන්දො අනික්ඛිත්තධුරො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසු. ‘‘කදාහං අපරිපූරං වා සීලක්ඛන්ධං පරිපූරෙය්යං, පරිපූරං වා සීලක්ඛන්ධං තත්ථ තත්ථ පඤ්ඤාය අනුග්ගණ්හෙය්ය’’න්ති? යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච ථාමො ච අප්පටිවානී ච සති ¶ ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච ආතප්පං පධානං අධිට්ඨානං අනුයොගො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසු ¶ . ‘‘කදාහං අපරිපූරං වා සමාධික්ඛන්ධං…පෙ… පඤ්ඤාක්ඛන්ධං… විමුත්තික්ඛන්ධං… විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං… කදාහං අපරිඤ්ඤාතං වා දුක්ඛං පරිජානෙය්යං, අප්පහීනෙ වා කිලෙසෙ පජහෙය්යං, අභාවිතං වා මග්ගං භාවෙය්යං, අසච්ඡිකතං වා නිරොධං සච්ඡිකරෙය්ය’’න්ති? යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච ථාමො ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච ආතප්පං ¶ පධානං අධිට්ඨානං අනුයොගො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසූති – විරමෙ කුක්කුච්චා නප්පමජ්ජෙය්ය.
අථාසනෙසු සයනෙසු, අප්පසද්දෙසු භික්ඛු විහරෙය්යාති. අථාති පදසන්ධි…පෙ… ආසනං වුච්චති යත්ථ නිසීදති – මඤ්චො පීඨං භිසි තට්ටිකා චම්මඛණ්ඩො තිණසන්ථාරො පණ්ණසන්ථාරො පලාලසන්ථාරො. සයනං වුච්චති සෙනාසනං විහාරො අඩ්ඪයොගො පාසාදො හම්මියං ගුහාති – අථාසනෙසු සයනෙසු.
අප්පසද්දෙසු භික්ඛු විහරෙය්යාති. අප්පසද්දෙසු අප්පනිග්ඝොසෙසු විජනවාතෙසු මනුස්සරාහස්සෙය්යකෙසු පටිසල්ලානසාරුප්පෙසු සෙනාසනෙසු චරෙය්ය විචරෙය්ය විහරෙය්ය ඉරියෙය්ය වත්තෙය්ය පාලෙය්ය යපෙය්ය යාපෙය්යාති – අථාසනෙසු සයනෙසු අප්පසද්දෙසු භික්ඛු විහරෙය්ය.
තෙනාහ ¶ භගවා –
‘‘ඣායී න පාදලොලස්ස, විරමෙ කුක්කුච්චා නප්පමජ්ජෙය්ය;
අථාසනෙසු ¶ සයනෙසු, අප්පසද්දෙසු භික්ඛු විහරෙය්යා’’ති.
නිද්දං න බහුලීකරෙය්ය, ජාගරියං භජෙය්ය ආතාපී;
තන්දිං මායං හස්සං ඛිඩ්ඩං, මෙථුනං විප්පජහෙ සවිභූසං.
නිද්දං න බහුලීකරෙය්යාති. රත්තින්දිවං ඡකොට්ඨාසං කාරෙත්වා පඤ්චකොට්ඨාසං පටිපජ්ජෙය්ය එකකොට්ඨාසං නිප්පජ්ජෙය්යාති – නිද්දං න බහුලීකරෙය්ය.
ජාගරියං භජෙය්ය ආතාපීති. ඉධ භික්ඛු දිවසං චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙය්ය, රත්තියා පඨමං යාමං චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙය්ය, රත්තියා මජ්ඣිමං ¶ යාමං ¶ දක්ඛිණෙන පස්සෙන සීහසෙය්යං කප්පෙය්ය පාදෙපාදං අච්චාධාය සතො සම්පජානො උට්ඨානසඤ්ඤං මනසිකරිත්වා, රත්තියා පච්ඡිමං යාමං පච්චුට්ඨාය චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙය්ය.
ජාගරියං භජෙය්යාති ජාගරියං භජෙය්ය සම්භජෙය්ය සෙවෙය්ය නිසෙවෙය්ය සංසෙවෙය්ය පටිසෙවෙය්යාති – ජාගරියං භජෙය්ය.
ආතාපීති. ආතප්පං වුච්චති වීරියං [විරියං (සී. ස්යා.)]. යො චෙතසිකො වීරියාරම්භො නික්කමො පරක්කමො උය්යාමො වායාමො උස්සාහො උස්සොළ්හී ථාමො ඨිති අසිථිලපරක්කමතා අනික්ඛිත්තච්ඡන්දතා අනික්ඛිත්තධුරතා ධුරසම්පග්ගහො වීරියං ¶ වීරියින්ද්රියං වීරියබලං සම්මාවායාමො. ඉමිනා ආතාපෙන උපෙතො සමුපෙතො උපගතො සමුපගතො උපපන්නො සමුපපන්නො සමන්නාගතො සො වුච්චති ආතාපීති – ජාගරියං භජෙය්ය ආතාපී.
තන්දිං මායං හස්සං ඛිඩ්ඩං, මෙථුනං විප්පජහෙ සවිභූසන්ති. තන්දීති [තන්දින්ති (සී.)] තන්දී තන්දියනා තන්දියිතත්තං [නත්ථි අත්තදණ්ඩසුත්තනිද්දෙසෙ ඛුද්දකවත්ථුවිභඞ්ගෙපි] තන්දිමනකතා ආලස්යං ආලස්යායනා ආලස්යායිතත්තං. මායා වුච්චති වඤ්චනිකා චරියා. ඉධෙකච්චො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා…පෙ… වාචාය මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා තස්ස පටිච්ඡාදනහෙතු පාපිකං ඉච්ඡං පණිදහති. මා මං ජඤ්ඤාති [ජඤ්ඤූති (ක.)] ඉච්ඡති, මා මං ජඤ්ඤාති සඞ්කප්පෙති, මා මං ජඤ්ඤාති වාචං භාසති, මා මං ජඤ්ඤාති කායෙන පරක්කමති. යා එවරූපා ¶ මායාවිතා අච්චසරා වඤ්චනා නිකති නිකිරණා පරිහරණා ගූහනා පරිගූහනා ඡාදනා පරිච්ඡාදනා [පටිච්ඡාදනා (සී. ක.) මහානිද්දෙසෙ] අනුත්තානීකම්මං අනාවිකම්මං වොච්ඡාදනා පාපකිරියා – අයං වුච්චති මායා. හස්සන්ති ඉධෙකච්චො අතිවෙලං දන්තවිදංසකං හසති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘කුමාරකමිදං, භික්ඛවෙ ¶ , අරියස්ස විනයෙ යදිදං අතිවෙලං දන්තවිදංසකං හසිත’’න්ති.
ඛිඩ්ඩාති ද්වෙ ඛිඩ්ඩා – කායිකා ච ඛිඩ්ඩා වාචසිකා ච ඛිඩ්ඩා. කතමා කායිකා ඛිඩ්ඩා? හත්ථීහිපි කීළන්ති, අස්සෙහිපි කීළන්ති, රථෙහිපි කීළන්ති, ධනූහිපි කීළන්ති, අට්ඨපදෙහිපි කීළන්ති, දසපදෙහිපි කීළන්ති, ආකාසෙපි කීළන්ති, පරිහාරපථෙපි කීළන්ති, සන්තිකායපි කීළන්ති ¶ , ඛලිකායපි කීළන්ති, ඝටිකායපි කීළන්ති, සලාකහත්ථෙනපි කීළන්ති, අක්ඛෙනපි කීළන්ති, පඞ්කචීරෙනපි කීළන්ති ¶ , වඞ්කකෙනපි කීළන්ති, මොක්ඛචිකායපි කීළන්ති, චිඞ්ගුලකෙනපි කීළන්ති, පත්තාළ්හකෙනපි කීළන්ති, රථකෙනපි කීළන්ති, ධනුකෙනපි කීළන්ති, අක්ඛරිකායපි කීළන්ති, මනෙසිකායපි කීළන්ති, යථාවජ්ජෙනපි කීළන්ති – අයං කායිකා ඛිඩ්ඩා. කතමා වාචසිකා ඛිඩ්ඩා? මුඛභෙරිකං [මුඛභෙරියං (ස්යා.)] මුඛාලම්බරං මුඛඩිණ්ඩිමකං [මුඛදෙණ්ඩිමකං (සී. ස්යා.)] මුඛවලිමකං මුඛභෙරුළකං [මුඛභෙරුලකං (සී.)] මුඛදද්දරිකං නාටකං ලාපං ගීතං දවකම්මං – අයං වාචසිකා ඛිඩ්ඩා.
මෙථුනධම්මො නාම යො සො අසද්ධම්මො ගාමධම්මො වසලධම්මො දුට්ඨුල්ලො ඔදකන්තිකො රහස්සො ද්වයංද්වයසමාපත්ති. කිංකාරණා වුච්චති මෙථුනධම්මො? උභින්නං රත්තානං සාරත්තානං අවස්සුතානං පරියුට්ඨිතානං පරියාදින්නචිත්තානං උභින්නං සදිසානං ධම්මොති, තංකාරණා වුච්චති මෙථුනධම්මො. යථා උභො කලහකාරකා මෙථුනකාති වුච්චන්ති, උභො භණ්ඩනකාරකා…පෙ… උභො භස්සකාරකා… උභො අධිකරණකාරකා… උභො විවාදකාරකා… උභො වාදිනො… උභො සල්ලාපකා මෙථුනකාති වුච්චන්ති ¶ ; එවමෙව උභින්නං රත්තානං සාරත්තානං අවස්සුතානං පරියුට්ඨිතානං පරියාදින්නචිත්තානං උභින්නං සදිසානං ධම්මොති, තංකාරණා වුච්චති මෙථුනධම්මො.
විභූසාති ද්වෙ විභූසා – අත්ථි අගාරියස්ස විභූසා, අත්ථි පබ්බජිතස්ස විභූසා. කතමා අගාරියස්ස විභූසා? කෙසා ච මස්සු ච මාලා ච ගන්ධා ¶ ච විලෙපනා ච ආභරණා ච පිලන්ධනා ච වත්ථඤ්ච සයනාසනඤ්ච වෙඨනඤ්ච උච්ඡාදනං පරිමද්දනං න්හාපනං සම්බාහනං ආදාසං අඤ්ජනං මාලාවිලෙපනං මුඛචුණ්ණකං මුඛලෙපං හත්ථබන්ධං සිඛාබන්ධං [වසික්ඛාබන්ධං (ස්යා.)] දණ්ඩනාළියං ඛග්ගං ඡත්තං චිත්රා උපාහනා උණ්හීසං මණිං වාළබීජනිං ඔදාතානි වත්ථානි දීඝදසානි ඉති වා – අයං අගාරියස්ස විභූසා. කතමා පබ්බජිතස්ස විභූසා? චීවරමණ්ඩනා ¶ පත්තමණ්ඩනා සෙනාසනමණ්ඩනා ඉමස්ස වා පූතිකායස්ස බාහිරානං වා පරික්ඛාරානං මණ්ඩනා විභූසනා කෙළනා පරිකෙළනා ගෙධිතතා ගෙධිතත්තං චපලතා චාපල්යං – අයං පබ්බජිතස්ස විභූසා.
තන්දිං මායං හස්සං ඛිඩ්ඩං, මෙථුනං විප්පජහෙ සවිභූසන්ති. තන්දිඤ්ච මායඤ්ච හස්සඤ්ච ඛිඩ්ඩඤ්ච මෙථුනධම්මඤ්ච සවිභූසං සපරිවාරං සපරිභණ්ඩං සපරික්ඛාරං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්යාති – තන්දිං මායං හස්සං ඛිඩ්ඩං, මෙථුනං විප්පජහෙ සවිභූසං.
තෙනාහ භගවා –
‘‘නිද්දං ¶ න බහුලීකරෙය්ය, ජාගරියං භජෙය්ය ආතාපී;
තන්දිං මායං හස්සං ඛිඩ්ඩං, මෙථුනං විප්පජහෙ සවිභූස’’න්ති.
ආථබ්බණං ¶ සුපිනං ලක්ඛණං, නො විදහෙ අථොපි නක්ඛත්තං;
විරුතඤ්ච ¶ ගබ්භකරණං, තිකිච්ඡං මාමකො න සෙවෙය්ය.
ආථබ්බණං සුපිනං ලක්ඛණං, නො විදහෙ අථොපි නක්ඛත්තන්ති. ආථබ්බණිකා ආථබ්බණං පයොජෙන්ති, නගරෙ වා රුද්ධෙ [රුන්ධෙ (ක.)] සඞ්ගාමෙ වා පච්චුපට්ඨිතෙ පරසෙනපච්චත්ථිකෙසු පච්චාමිත්තෙසු ඊතිං උප්පාදෙන්ති, උපද්දවං උප්පාදෙන්ති, රොගං උප්පාදෙන්ති, පජ්ජරකං කරොන්ති, සූලං කරොන්ති, විසූචිකං කරොන්ති, පක්ඛන්දිකං කරොන්ති. එවං ආථබ්බණිකා ආථබ්බණං පයොජෙන්ති.
සුපිනපාඨකා සුපිනං ආදිසන්ති, යො පුබ්බණ්හසමයං සුපිනං පස්සති, එවං විපාකො හොති. යො මජ්ඣන්හිකසමයං [මජ්ඣන්තිකසමයං (බහූසු)] සුපිනං පස්සති, එවං විපාකො හොති. යො සායන්හසමයං සුපිනං පස්සති, එවං විපාකො හොති. යො පුරිමෙ යාමෙ…පෙ… යො මජ්ඣිමෙ යාමෙ… යො පච්ඡිමෙ යාමෙ… යො දක්ඛිණෙන පස්සෙන නිපන්නො… යො වාමෙන පස්සෙන නිපන්නො… යො උත්තානං නිපන්නො… යො අවකුජ්ජ නිපන්නො… යො චන්දං පස්සති… යො සූරියං පස්සති… යො මහාසමුද්දං පස්සති… යො සිනෙරුං පබ්බතරාජානං පස්සති… යො හත්ථිං පස්සති… යො අස්සං පස්සති… යො රථං පස්සති… යො පත්තිං පස්සති… යො සෙනාබ්යූහං පස්සති… යො ආරාමරාමණෙය්යකං පස්සති… යො වනරාමණෙය්යකං පස්සති… යො භූමිරාමණෙය්යකං පස්සති… යො පොක්ඛරණීරාමණෙය්යකං [පොක්ඛරණිරාමණෙය්යකං (ස්යා.)] පස්සති, එවං විපාකො හොතීති. එවං සුපිනපාඨකා සුපිනං ආදිසන්ති.
ලක්ඛණපාඨකා ¶ ලක්ඛණං ආදිසන්ති – මණිලක්ඛණං දණ්ඩලක්ඛණං ¶ වත්ථලක්ඛණං අසිලක්ඛණං උසුලක්ඛණං ධනුලක්ඛණං ආවුධලක්ඛණං ඉත්ථිලක්ඛණං පුරිසලක්ඛණං කුමාරිකාලක්ඛණං කුමාරලක්ඛණං දාසිලක්ඛණං දාසලක්ඛණං හත්ථිලක්ඛණං අස්සලක්ඛණං මහිංසලක්ඛණං උසභලක්ඛණං ගොණලක්ඛණං ¶ අජලක්ඛණං මෙණ්ඩලක්ඛණං ¶ කුක්කුටලක්ඛණං වට්ටලක්ඛණං ගොධාලක්ඛණං කණ්ණිකාලක්ඛණං කච්ඡපලක්ඛණං මිගලක්ඛණං ඉති වාති. එවං ලක්ඛණපාඨකා ලක්ඛණං ආදිසන්ති.
නක්ඛත්තපාඨකා නක්ඛත්තං ආදිසන්ති. අට්ඨවීසති නක්ඛත්තානි. ඉමිනා නක්ඛත්තෙන ඝරප්පවෙසො කත්තබ්බො, ඉමිනා නක්ඛත්තෙන මකුටං බන්ධිතබ්බං, ඉමිනා නක්ඛත්තෙන වාරෙය්යං කාරෙතබ්බං, ඉමිනා නක්ඛත්තෙන බීජනීහාරො [බීජනිහාරො (ස්යා. ක.)] කත්තබ්බො, ඉමිනා නක්ඛත්තෙන සංවාසො [ඝරවාසො (ස්යා.)] ගන්තබ්බොති. එවං නක්ඛත්තපාඨකා නක්ඛත්තං ආදිසන්ති.
ආථබ්බණං සුපිනං ලක්ඛණං, නො විදහෙ අථොපි නක්ඛත්තන්ති. ආථබ්බණඤ්ච සුපිනඤ්ච ලක්ඛණඤ්ච නක්ඛත්තඤ්ච නො විදහෙය්ය න චරෙය්ය න සමාචරෙය්ය න සමාදාය වත්තෙය්ය. අථ වා න ගණ්හෙය්ය න උග්ගණ්හෙය්ය න ධාරෙය්ය න උපධාරෙය්ය න උපලක්ඛෙය්ය නප්පයොජෙය්යාති – ආථබ්බණං සුපිනං ලක්ඛණං, නො විදහෙ අථොපි නක්ඛත්තං.
විරුතඤ්ච ගබ්භකරණං, තිකිච්ඡං මාමකො න සෙවෙය්යාති. විරුතං වුච්චති මිගවාක්කං. මිගවාක්කපාඨකා [මිගචක්කං. මිගචක්කපාඨකා (ස්යා.)] මිගවාක්කං ආදිසන්ති – සකුන්තානං වා චතුප්පදානං වා රුතං [රුදං (ස්යා.)] වස්සිතං ජානන්තීති. එවං මිගවාක්කපාඨකා මිගවාක්කං ආදිසන්ති. ගබ්භකරණීයා ගබ්භං සණ්ඨාපෙන්ති. ද්වීහි ¶ කාරණෙහි ගබ්භො න සණ්ඨාති – පාණකෙහි වා වාතකුප්පෙහි වා. පාණකානං වා වාතකුප්පානං වා පටිඝාතාය ඔසධං දෙන්තීති. එවං ගබ්භකරණීයා ගබ්භං සණ්ඨාපෙන්ති. තිකිච්ඡාති පඤ්ච තිකිච්ඡා – සාලාකියං, සල්ලකත්තියං, කායතිකිච්ඡං, භූතියං, කොමාරභච්චං. මාමකොති බුද්ධමාමකො ධම්මමාමකො සඞ්ඝමාමකො, සො වා භගවන්තං මමායති භගවා වා තං පුග්ගලං පරිග්ගණ්හාති. වුත්තඤ්හෙතං ¶ භගවතා – ‘‘යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ කුහා ථද්ධා ලපා සිඞ්ගී උන්නළා අසමාහිතා න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ මාමකා, අපගතා ච තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මා ධම්මවිනයා, න ච තෙ භික්ඛූ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති. යෙ ච ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ නික්කුහා නිල්ලපා ධීරා අත්ථද්ධා සුසමාහිතා තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ මාමකා න ච අපගතා තෙ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මා ධම්මවිනයා, තෙ ච භික්ඛූ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති’’.
‘‘කුහා ¶ ථද්ධා ලපා සිඞ්ගී, උන්නළා අසමාහිතා;
න තෙ ධම්මෙ විරූහන්ති, සම්මාසම්බුද්ධදෙසිතෙ.
‘‘නික්කුහා නිල්ලපා ධීරා, අත්ථද්ධා සුසමාහිතා;
තෙ වෙ ධම්මෙ විරූහන්ති, සම්මාසම්බුද්ධදෙසිතෙ’’.
විරුතඤ්ච ගබ්භකරණං, තිකිච්ඡං මාමකො න සෙවෙය්යාති. විරුතඤ්ච ගබ්භකරණඤ්ච තිකිච්ඡඤ්ච මාමකො න සෙවෙය්ය න නිසෙවෙය්ය න සංසෙවෙය්ය නප්පටිසෙවෙය්ය න චරෙය්ය න සමාචරෙය්ය න සමාදාය වත්තෙය්ය. අථ ¶ වා න ගණ්හෙය්ය න උග්ගණ්හෙය්ය න ධාරෙය්ය න උපධාරෙය්ය න උපලක්ඛෙය්ය නප්පයොජෙය්යාති – විරුතඤ්ච ගබ්භකරණං තිකිච්ඡං මාමකො න සෙවෙය්ය.
තෙනාහ භගවා –
‘‘ආථබ්බණං සුපිනං ලක්ඛණං, නො විදහෙ අථොපි නක්ඛත්තං;
විරුතඤ්ච ගබ්භකරණං, තිකිච්ඡං මාමකො න සෙවෙය්යා’’ති.
නින්දාය ¶ නප්පවෙධෙය්ය, න උන්නමෙය්ය පසංසිතො භික්ඛු;
ලොභං සහ මච්ඡරියෙන, කොධං පෙසුණියඤ්ච පනුදෙය්ය.
නින්දාය නප්පවෙධෙය්යාති. ඉධෙකච්චෙ භික්ඛූ නින්දන්ති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා නින්දන්ති ගරහන්ති උපවදන්ති, නින්දිතො ගරහිතො උපවදිතො නින්දාය ගරහාය උපවාදෙන අකිත්තියා අවණ්ණහාරිකාය න වෙධෙය්ය නප්පවෙධෙය්ය න සම්පවෙධෙය්ය න තසෙය්ය න උත්තසෙය්ය න පරිතසෙය්ය න භායෙය්ය න සන්තාසං ආපජ්ජෙය්ය, අභීරූ අස්ස අඡම්භී අනුත්රාසී අපලායී, පහීනභයභෙරවො විගතලොමහංසො විහරෙය්යාති ¶ – නින්දාය නප්පවෙධෙය්ය.
න ¶ උන්නමෙය්ය පසංසිතො භික්ඛූති. ඉධෙකච්චෙ භික්ඛූ පසංසන්ති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා ¶ සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා පසංසන්ති ථොමෙන්ති කිත්තෙන්ති වණ්ණෙන්ති, පසංසිතො ථොමිතො කිත්තිතො වණ්ණිතො පසංසාය ථොමනෙන කිත්තියා වණ්ණහාරිකාය උන්නතිං න කරෙය්ය උන්නමං න කරෙය්ය මානං න කරෙය්ය ථම්භං න කරෙය්ය, න තෙන මානං ජනෙය්ය න තෙන ථද්ධො අස්ස පත්ථද්ධො පග්ගහිතසිරොති – න උන්නමෙය්ය පසංසිතො භික්ඛු.
ලොභං සහ මච්ඡරියෙන, කොධං පෙසුණියඤ්ච පනුදෙය්යාති. ලොභොති යො ලොභො ලුබ්භනා ලුබ්භිතත්තං සාරාගො සාරජ්ජනා සාරජ්ජිතත්තං අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. මච්ඡරියන්ති පඤ්ච මච්ඡරියානි – ආවාසමච්ඡරියං…පෙ… ගාහො වුච්චති මච්ඡරියං. කොධොති යො චිත්තස්ස ආඝාතො පටිඝාතො පටිඝං පටිවිරොධො, කොපො පකොපො සම්පකොපො, දොසො පදොසො සම්පදොසො, චිත්තස්ස බ්යාපත්ති මනොපදොසො, කොධො කුජ්ඣනා කුජ්ඣිතත්තං, දොසො දුස්සනා දුස්සිතත්තං, බ්යාපත්තිං බ්යාපජ්ජනා බ්යාපජ්ජිතත්තං, විරොධො ¶ පටිවිරොධො චණ්ඩික්කං අසුරොපො අනත්තමනතා චිත්තස්ස. පෙසුඤ්ඤන්ති ඉධෙකච්චො පිසුණවාචො හොති ඉතො සුත්වා අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය. ඉති සමග්ගානං වා භෙත්තා භින්නානං වා අනුප්පදාතා, වග්ගාරාමො වග්ගරතො වග්ගනන්දී වග්ගකරණිං ¶ වාචං භාසිතා හොති – ඉදං වුච්චති පෙසුඤ්ඤං.
අපි ච ද්වීහි කාරණෙහි පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති – පියකම්යතාය වා භෙදාධිප්පායෙන වා. කථං පියකම්යතාය පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති? ඉමස්ස පියො භවිස්සාමි මනාපො භවිස්සාමි විස්සාසිකො භවිස්සාමි අබ්භන්තරිකො භවිස්සාමි සුහදයො භවිස්සාමීති. එවං පියකම්යතාය පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති. කථං භෙදාධිප්පායෙන පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති? කථං ඉමෙ නානා අස්සු විනා අස්සු වග්ගා අස්සු ද්වෙධා අස්සු ද්වෙජ්ඣා අස්සු ද්වෙ පක්ඛා අස්සු භිජ්ඣෙය්යුං න සමාගච්ඡෙය්යුං දුක්ඛං න ඵාසු විහරෙය්යුන්ති. එවං භෙදාධිප්පායෙන පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති. ලොභං සහ මච්ඡරියෙන, කොධං පෙසුණියඤ්ච පනුදෙය්යාති. ලොභඤ්ච මච්ඡරියඤ්ච කොධඤ්ච පෙසුඤ්ඤඤ්ච නුදෙය්ය පනුදෙය්ය පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්යාති – ලොභං සහ මච්ඡරියෙන, කොධං පෙසුණියඤ්ච පනුදෙය්ය.
තෙනාහ ¶ භගවා –
‘‘නින්දාය ¶ නප්පවෙධෙය්ය, න උන්නමෙය්ය පසංසිතො භික්ඛු;
ලොභං සහ මච්ඡරියෙන, කොධං පෙසුණියඤ්ච පනුදෙය්යා’’ති.
කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්ය, උපවාදං භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චි;
ගාමෙ ච නාභිසජ්ජෙය්ය, ලාභකම්යා ජනං න ලපයෙය්ය.
කයවික්කයෙ ¶ ¶ න තිට්ඨෙය්යාති. යෙ කයවික්කයා විනයෙ පටික්ඛිත්තා න තෙ ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතා. කථං කයවික්කයෙ තිට්ඨති? පඤ්චන්නං සද්ධිං පත්තං වා චීවරං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි පරික්ඛාරං වඤ්චනියං වා කරොන්තො උදයං වා පත්ථයන්තො පරිවත්තෙති. එවං කයවික්කයෙ තිට්ඨති. කථං කයවික්කයෙ න තිට්ඨති? පඤ්චන්නං සද්ධිං පත්තං වා චීවරං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි පරික්ඛාරං න වඤ්චනියං වා කරොන්තො න උදයං වා පත්ථයන්තො පරිවත්තෙති. එවං කයවික්කයෙ න තිට්ඨති. කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්යාති. කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්ය න සන්තිට්ඨෙය්ය, කයවික්කයං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, කයවික්කයා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්ය.
උපවාදං භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චීති. කතමෙ උපවාදකරාති කිලෙසා? සන්තෙකෙ සමණබ්රාහ්මණා ඉද්ධිමන්තො දිබ්බචක්ඛුකා පරචිත්තවිදුනො, තෙ දූරතොපි පස්සන්ති ආසන්නාපි න දිස්සන්ති චෙතසාපි චිත්තං පජානන්ති, දෙවතාපි ඛො සන්ති ඉද්ධිමන්තිනියො දිබ්බචක්ඛුකා පරචිත්තවිදුනියො, තා දූරතොපි පස්සන්ති, ආසන්නාපි න දිස්සන්ති චෙතසාපි චිත්තං පජානන්ති. තෙ ඔළාරිකෙහි වා කිලෙසෙහි මජ්ඣිමෙහි වා කිලෙසෙහි සුඛුමෙහි වා කිලෙසෙහි උපවදෙය්යුං. කතමෙ ඔළාරිකා කිලෙසා? කායදුච්චරිතං වචීදුච්චරිතං මනොදුච්චරිතං – ඉමෙ ¶ වුච්චන්ති ඔළාරිකා කිලෙසා. කතමෙ මජ්ඣිමා කිලෙසා? කාමවිතක්කො බ්යාපාදවිතක්කො විහිංසාවිතක්කො – ඉමෙ වුච්චන්ති මජ්ඣිමා කිලෙසා. කතමෙ සුඛුමා කිලෙසා? ඤාතිවිතක්කො, ජනපදවිතක්කො, අපරවිතක්කො, පරානුදයතා පටිසඤ්ඤුත්තො විතක්කො ¶ , ලාභසක්කාරසිලොකපටිසඤ්ඤුත්තො විතක්කො, අනවඤ්ඤත්තිපටිසඤ්ඤුත්තො විතක්කො – ඉමෙ වුච්චන්ති සුඛුමා කිලෙසා. තෙ ඔළාරිකෙහි වා කිලෙසෙහි මජ්ඣිමෙහි වා කිලෙසෙහි සුඛුමෙහි වා කිලෙසෙහි න උපවදෙය්ය උපවාදං න කරෙය්ය උපවාදකරෙ කිලෙසෙ න කරෙය්ය න ජනෙය්ය න සඤ්ජනෙය්ය න නිබ්බත්තෙය්ය නාභිනිබ්බත්තෙය්ය, උපවාදකරෙ කිලෙසෙ පජහෙය්ය විනොදෙය්ය ¶ ¶ බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, උපවාදකරෙහි කිලෙසෙහි ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්ය. කුහිඤ්චීති කුහිඤ්චි කිම්හිචි කත්ථචි අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා වාති – උපවාදං භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චි.
ගාමෙ ච නාභිසජ්ජෙය්යාති. කථං ගාමෙ සජ්ජති? ඉධ භික්ඛු ගාමෙ ගිහීහි සංසට්ඨො විහරති සහනන්දී සහසොකී සුඛිතෙසු සුඛිතො දුක්ඛිතෙසු දුක්ඛිතො, උප්පන්නෙසු කිච්චකරණීයෙසු අත්තනා වොයොගං ආපජ්ජති. එවම්පි ගාමෙ සජ්ජති.
අථ වා භික්ඛු පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය පවිසති අරක්ඛිතෙනෙව කායෙන අරක්ඛිතාය වාචාය අරක්ඛිතෙන චිත්තෙන අනුපට්ඨිතාය ¶ සතියා අසංවුතෙහි ඉන්ද්රියෙහි. සො තත්ර තත්ර සජ්ජති තත්ර තත්ර ගණ්හාති තත්ර තත්ර බජ්ඣති තත්ර තත්ර අනයබ්යසනං ආපජ්ජති. එවම්පි ගාමෙ සජ්ජති.
කථං ගාමෙ න සජ්ජති? ඉධ භික්ඛු ගාමෙ ගිහීහි අසංසට්ඨො විහරති න සහනන්දී න සහසොකී න සුඛිතෙසු සුඛිතො න දුක්ඛිතෙසු දුක්ඛිතො, උප්පන්නෙසු කිච්චකරණීයෙසු න අත්තනා වොයොගං ආපජ්ජති. එවම්පි ගාමෙ න සජ්ජති.
අථ වා භික්ඛු පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය පවිසති රක්ඛිතෙනෙව කායෙන රක්ඛිතාය වාචාය රක්ඛිතෙන චිත්තෙන උපට්ඨිතාය සතියා සංවුතෙහි ඉන්ද්රියෙහි. සො තත්ර තත්ර න සජ්ජති තත්ර තත්ර න ගණ්හාති තත්ර තත්ර න බජ්ඣති තත්ර තත්ර න අනයබ්යසනං ආපජ්ජති. එවම්පි ගාමෙ න සජ්ජති. ගාමෙ ච නාභිසජ්ජෙය්යාති ගාමෙ න සජ්ජෙය්ය න ගණ්හෙය්ය න බජ්ඣෙය්ය න පලිබජ්ඣෙය්ය, අගිද්ධො ¶ අස්ස අගධිතො අමුච්ඡිතො අනජ්ඣොසන්නො වීතගෙධො විගතගෙධො චත්තගෙධො…පෙ… බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරෙය්යාති – ගාමෙ ච නාභිසජ්ජෙය්ය.
ලාභකම්යා ජනං න ලපයෙය්යාති. කතමා ලපනා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පාපිච්ඡස්ස ඉච්ඡාපකතස්ස ආමිසචක්ඛුකස්ස ¶ ලොකධම්මගරුකස්ස යා පරෙසං ආලපනා ලපනා සල්ලපනා උල්ලපනා සමුල්ලපනා උන්නහනා සමුන්නහනා උක්කාචනා සමුක්කාචනා [උක්කාපනා සමුක්කාපනා (ස්යා.)] අනුපියභාණිතා ¶ චාතුකම්යතා මුග්ගසූප්යතා පාරිභටයතා පරපිට්ඨිමංසිකතා [පිට්ඨිමංසිකතා (ක.) විසුද්ධිමග්ගෙ සීලනිද්දෙසවණ්ණනා ඔලොකෙතබ්බා], යා ¶ තත්ථ සණ්හවාචතා සඛිලවාචතා සිථිලවාචතා [මෙත්තවාචකතා (ස්යා.)] අඵරුසවාචතා – අයං වුච්චති ලපනා.
අපි ච ද්වීහි කාරණෙහි ජනං ලපති – අත්තානං වා නීචං ඨපෙන්තො පරං උච්චං ඨපෙන්තො ජනං ලපති, අත්තානං වා උච්චං ඨපෙන්තො පරං නීචං ඨපෙන්තො ජනං ලපති. කථං අත්තානං නීචං ඨපෙන්තො පරං උච්චං ඨපෙන්තො ජනං ලපති? ‘‘තුම්හෙ මෙ බහූපකාරා, අහං තුම්හෙ නිස්සාය ලභාමි චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං, යෙපි මෙ අඤ්ඤෙ දාතුං වා කාතුං වා මඤ්ඤන්ති, තුම්හෙ නිස්සාය තුම්හෙ සම්පස්සන්තා යම්පි මෙ පුරාණං මාතාපෙත්තිකං නාමධෙය්යං තම්පි මෙ අන්තරහිතං. තුම්හෙහි අහං ඤායාමි අසුකස්ස කුලූපකො අසුකාය කුලූපකො’’ති. එවං අත්තානං නීචං ඨපෙන්තො පරං උච්චං ඨපෙන්තො ජනං ලපති.
කථං අත්තානං උච්චං ඨපෙන්තො පරං නීචං ඨපෙන්තො ජනං ලපති? ‘‘අහං තුම්හාකං බහූපකාරො, තුම්හෙ මං ආගම්ම බුද්ධං සරණං ගතා, ධම්මං සරණං ගතා, සඞ්ඝං සරණං ගතා, පාණාතිපාතා පටිවිරතා, අදින්නාදානා පටිවිරතා, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතා, මුසාවාදා පටිවිරතා, සුරාමෙරයමජ්ජප්පමාදට්ඨානා පටිවිරතා. අහං තුම්හාකං උද්දෙසං දෙමි, පරිපුච්ඡං දෙමි, උපොසථං ආචික්ඛාමි, නවකම්මං අධිට්ඨාමි. අථ පන තුම්හෙ මං උජ්ඣිත්වා අඤ්ඤෙ සක්කරොථ ගරුං කරොථ මානෙථ පූජෙථා’’ති. එවං අත්තානං උච්චං ඨපෙන්තො පරං නීචං ඨපෙන්තො ¶ ජනං ලපති.
ලාභකම්යා ¶ ¶ ජනං න ලපයෙය්යාති. ලාභහෙතු ලාභපච්චයා ලාභකාරණා ලාභාභිනිබ්බත්තියා ලාභං පරිපාචෙන්තො ජනං න ලපයෙය්ය, ලපනං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, ලපනා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – ලාභකම්යා ජනං න ලපයෙය්ය.
තෙනාහ භගවා –
‘‘කයවික්කයෙ න තිට්ඨෙය්ය, උපවාදං භික්ඛු න කරෙය්ය කුහිඤ්චි;
ගාමෙ ච නාභිසජ්ජෙය්ය, ලාභකම්යා ජනං න ලපයෙය්යා’’ති.
න ච කත්ථිකො[කත්ථිතා (ස්යා. ක.)]සියා භික්ඛු, න ච වාචං පයුත්තං භාසෙය්ය;
පාගබ්භියං න සික්ඛෙය්ය, කථං විග්ගාහිකං න කථයෙය්ය.
න ¶ ච කත්ථිකො සියා භික්ඛූති. ඉධෙකච්චො කත්ථී හොති විකත්ථී. සො කත්ථති විකත්ථති අහමස්මි සීලසම්පන්නොති වා වතසම්පන්නොති වා සීලබ්බතසම්පන්නොති වා ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා. උච්චා කුලා පබ්බජිතොති ¶ වා මහාභොගකුලා පබ්බජිතොති වා උළාරභොගකුලා පබ්බජිතොති වා සුත්තන්තිකොති වා විනයධරොති වා ධම්මකථිකොති වා ආරඤ්ඤිකොති වා…පෙ… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා කත්ථති විකත්ථති. එවං න කත්ථෙය්ය න විකත්ථෙය්ය, කත්ථං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, කත්ථනා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – න ච කත්ථිකො සියා භික්ඛු.
න ¶ ච වාචං පයුත්තං භාසෙය්යාති. කතමා පයුත්තවාචා? ඉධෙකච්චො ¶ චීවරපයුත්තං වාචං භාසති, පිණ්ඩපාතපයුත්තං වාචං භාසති, සෙනාසනපයුත්තං වාචං භාසති, ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරපයුත්තං වාචං භාසති – අයම්පි වුච්චති පයුත්තවාචා.
අථ වා චීවරහෙතු පිණ්ඩපාතහෙතු සෙනාසනහෙතු ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරහෙතු සච්චම්පි භණති මුසාපි භණති, පිසුණම්පි භණති අපිසුණම්පි භණති, ඵරුසම්පි භණති අඵරුසම්පි භණති, සම්ඵප්පලාපම්පි භණති අසම්ඵප්පලාපම්පි භණති, මන්තාපි වාචං භාසති – අයම්පි වුච්චති පයුත්තවාචා. අථ වා පසන්නචිත්තො පරෙසං ධම්මං දෙසෙති – ‘‘අහො වත මෙ ධම්මං සුණෙය්යුං, සුත්වාව ධම්මං පසීදෙය්යුං, පසන්නා ච මෙ පසන්නාකාරං කරෙය්යු’’න්ති – අයං වුච්චති පයුත්තවාචා. න ච වාචං පයුත්තං භාසෙය්යාති. අන්තමසො ධම්මදෙසනං වාචං උපාදාය පයුත්තවාචං න භාසෙය්ය ¶ න කථෙය්ය න භණෙය්ය න දීපෙය්ය න වොහරෙය්ය, පයුත්තං වාචං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, පයුත්තවාචාය ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – න ච වාචං පයුත්තං භාසෙය්ය.
පාගබ්භියං න සික්ඛෙය්යාති. පාගබ්භියන්ති තීණි පාගබ්භියානි – කායිකං පාගබ්භියං, වාචසිකං පාගබ්භියං, චෙතසිකං පාගබ්භියං. කතමං කායිකං පාගබ්භියං? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, ගණගතොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, භොජනසාලායපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, ජන්තාඝරෙපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, උදකතිත්ථෙපි ¶ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, අන්තරඝරං පවිසන්තොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, අන්තරඝරං පවිට්ඨොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං සඞ්ඝගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, සසීසං පාරුපිත්වා නිසීදති ¶ , ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං සඞ්ඝගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං ¶ ගණගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො ගණගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරානං භික්ඛූනං අනුපාහනානං චඞ්කමන්තානං සඋපාහනො චඞ්කමති ¶ , නීචෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තානං උච්චෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමති, ඡමාය චඞ්කමන්තානං චඞ්කමෙ චඞ්කමති, ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, සසීසං පාරුපිත්වාපි නිසීදති, ඨිතොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං ගණගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං භොජනසාලාය කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො භොජනසාලාය අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ අනුපඛජ්ජ නිසීදති, නවෙපි භික්ඛූ ආසනෙන පටිබාහති, ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, සසීසං පාරුපිත්වා නිසීදති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං භොජනසාලාය කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං ජන්තාඝරෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො ජන්තාඝරෙ අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, අනාපුච්ඡාපි කට්ඨං පක්ඛිපති, අනාපුච්ඡාපි ද්වාරං පිදහති. එවං ජන්තාඝරෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං උදකතිත්ථෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො උදකතිත්ථෙ අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි ඔතරති, පුරතොපි ඔතරති, ඝට්ටයන්තොපි න්හායති, පුරතොපි න්හායති, උපරිතොපි න්හායති, ඝට්ටයන්තොපි උත්තරති, පුරතොපි උත්තරති ¶ . එවං උදකතිත්ථෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං ¶ අන්තරඝරං පවිසන්තො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො අන්තරඝරං පවිසන්තො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි ගච්ඡති, පුරතොපි ගච්ඡති, වොක්කම්මපි ථෙරානං භික්ඛූනං පුරතො ගච්ඡති ¶ . එවං අන්තරඝරං පවිසන්තො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං අන්තරඝරං පවිට්ඨො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො අන්තරඝරං පවිට්ඨො ‘‘න පවිස, භන්තෙ’’ති වුච්චමානො පවිසති, ‘‘න තිට්ඨ, භන්තෙ’’ති වුච්චමානො ¶ තිට්ඨති, ‘‘න නිසීද, භන්තෙ’’ති වුච්චමානො නිසීදති, අනොකාසම්පි පවිසති, අනොකාසෙපි තිට්ඨති, අනොකාසෙපි නිසීදති, යානිපි තානි හොන්ති කුලානං ඔවරකානි ගූළ්හානි ච පටිච්ඡන්නානි ච, යත්ථ කුලිත්ථියො කුලධීතරො කුලසුණ්හායො කුලකුමාරියො නිසීදන්ති තත්ථපි සහසා පවිසති, කුමාරකස්ස සීසම්පි පරාමසති. එවං අන්තරඝරං පවිට්ඨො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති – ඉදං කායිකං පාගබ්භියං.
කතමං වාචසිකං පාගබ්භියං? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතොපි වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, ගණගතොපි වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, අන්තරඝරං පවිට්ඨොපි වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති. කථං සඞ්ඝගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ අනාපුච්ඡං වා අනජ්ඣිට්ඨො වා ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං භණති, පඤ්හං විසජ්ජෙති, පාතිමොක්ඛං උද්දිසති ¶ , ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං සඞ්ඝගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං ගණගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො ගණගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ අනාපුච්ඡං වා අනජ්ඣිට්ඨො වා ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං භණති, පඤ්හං විසජ්ජෙති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති; ආරාමගතානං භික්ඛුනීනං උපාසකානං උපාසිකානං ධම්මං භණති, පඤ්හං විසජ්ජෙති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං ගණගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.
කථං අන්තරඝරං පවිට්ඨො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො අන්තරඝරං පවිට්ඨො ඉත්ථිං වා කුමාරිං වා එවමාහ – ‘‘ඉත්ථන්නාමෙ ඉත්ථංගොත්තෙ කිං අත්ථි? යාගු අත්ථි, භත්තං අත්ථි, ඛාදනීයං අත්ථි? කිං පිවිස්සාම ¶ , කිං භුඤ්ජිස්සාම, කිං ඛාදිස්සාම, කිං වා අත්ථි, කිං ¶ වා මෙ දස්සථා’’ති විප්පලපති. එවං අන්තරඝරං පවිට්ඨො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති – ඉදං වාචසිකං පාගබ්භියං.
කතමං චෙතසිකං පාගබ්භියං? ඉධෙකච්චො න උච්චා කුලා පබ්බජිතො සමානො උච්චා කුලා පබ්බජිතෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න මහාභොගකුලා පබ්බජිතො සමානො මහාභොගකුලා පබ්බජිතෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න උළාරභොගකුලා පබ්බජිතො ¶ සමානො උළාරභොගකුලා පබ්බජිතෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න සුත්තන්තිකො ¶ සමානො සුත්තන්තිකෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න විනයධරො සමානො විනයධරෙන… න ධම්මකථිකො සමානො ධම්මකථිකෙන… න ආරඤ්ඤිකො සමානො ආරඤ්ඤකෙන… න පිණ්ඩපාතිකො සමානො පිණ්ඩපාතිකෙන… න පංසුකූලිකො සමානො පංසුකූලිකෙන… න තෙචීවරිකො සමානො තෙචීවරකෙන… න සපදානචාරිකො සමානො සපදානචාරිකෙන… න ඛලුපච්ඡාභත්තිකො සමානො ඛලුපච්ඡාභත්තිකෙන… න නෙසජ්ජිකො සමානො නෙසඤ්ඤිකෙන… න යථාසන්ථතිකො සමානො යථාසන්ථතිකෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභී සමානො පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභිනා සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන, න දුතියස්ස ඣානස්ස ලාභී සමානො දුතියස්ස… න තතියස්ස ඣානස්ස ලාභී සමානො තතියස්ස… න චතුත්ථස්ස ඣානස්ස ලාභී සමානො ලාභී සමානො චතුත්ථස්ස… න ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභී සමානො ආකාසනඤ්චායතනසමාපත්තියා… න විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභී සමානො විඤ්ඤාණඤ්චායතන සමාපත්තියා… න ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභී සමානො ආකිඤ්චඤ්ඤායතන සමාපත්තියා… න නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභී සමානො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභිනා සද්ධිං සදිසං අත්තානං කරොති චිත්තෙන – ඉදං චෙතසිකං පාගබ්භියං. න සික්ඛෙය්යාති පාගබ්භියං න සික්ඛෙය්ය න චරෙය්ය න ආචරෙය්ය න සමාචරෙය්ය න සමාදාය වත්තෙය්ය, පාගබ්භියං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, පාගබ්භියා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – පාගබ්භියං න සික්ඛෙය්ය.
කථං ¶ ¶ විග්ගාහිකං න කථයෙය්යාති. කතමා විග්ගාහිකා කථා? ඉධෙකච්චො එවරූපිං කථං කත්තා හොති – ‘‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි…පෙ… නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසී’’ති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘විග්ගාහිකාය ඛො, මොග්ගල්ලාන, කථාය සති කථාබාහුල්ලං පාටිකඞ්ඛං, කථාබාහුල්ලෙ සති උද්ධච්චං, උද්ධතස්ස අසංවරො, අසංවුතස්ස ආරා චිත්තං ¶ සමාධිම්හා’’ති. කථං විග්ගාහිකං න කථයෙය්යාති. විග්ගාහිකං කථං න කථෙය්ය න භණෙය්ය න දීපෙය්ය න වොහරෙය්ය, විග්ගාහිකං කථං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, විග්ගාහිකකථාය ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – කථං විග්ගාහිකං න කථයෙය්ය.
තෙනාහ භගවා –
‘‘න ¶ ච කත්ථිකො සියා භික්ඛු, න ච වාචං පයුත්තං භාසෙය්ය;
පාගබ්භියං න සික්ඛෙය්ය, කථං විග්ගාහිකං න කථයෙය්යා’’ති.
මොසවජ්ජෙ න නිය්යෙථ, සම්පජානො සඨානි න කයිරා;
අථ ජීවිතෙන පඤ්ඤාය, සීලබ්බතෙන නාඤ්ඤමතිමඤ්ඤෙ.
මොසවජ්ජෙ න නිය්යෙථාති. මොසවජ්ජං වුච්චති මුසාවාදො. ඉධෙකච්චො ¶ සභග්ගතො [සභාගග්ගතො (සී. ක.)] වා පරිසග්ගතො [පරිසගතො (සී. ක.)] වා…පෙ… ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතු වා සම්පජානමුසා භාසිතා හොති – ඉදං වුච්චති මොසවජ්ජං. අපි ච තීහාකාරෙහි මුසාවාදො හොති – පුබ්බෙවස්ස හොති ‘‘මුසා භණිස්ස’’න්ති, භණන්තස්ස හොති ‘‘මුසා භණාමී’’ති, භණිතස්ස හොති ‘‘මුසා මයා භණිත’’න්ති, ඉමෙහි තීහාකාරෙහි මුසාවාදො හොති. අපි ච චතූහාකාරෙහි… පඤ්චහාකාරෙහි… ඡහාකාරෙහි… සත්තහාකාරෙහි… අට්ඨහාකාරෙහි… මුසාවාදො හොති – පුබ්බෙවස්ස හොති ‘‘මුසා භණිස්ස’’න්ති, භණන්තස්ස හොති ‘‘මුසා භණාමී’’ති, භණිතස්ස හොති ‘‘මුසා මයා ¶ භණිත’’න්ති විනිධාය දිට්ඨිං විනිධාය ඛන්තිං විනිධාය රුචිං විනිධාය සඤ්ඤං විනිධාය භාවං – ඉමෙහි අට්ඨහාකාරෙහි මුසාවාදො හොති. මොසවජ්ජෙ න නිය්යෙථාති. මොසවජ්ජෙ න යායෙය්ය න නිය්යායෙය්ය න වහෙය්ය [න වුය්හෙය්ය (සී. ක.), නත්ථි ස්යා. පොත්ථකෙ] න සංහරෙය්ය, මොසවජ්ජං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, මොසවජ්ජා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – මොසවජ්ජෙ න නිය්යෙථ.
සම්පජානො සඨානි න කයිරාති. කතමං සාඨෙය්යං? ඉධෙකච්චො සඨො හොති පරිසඨො, යං තත්ථ සඨං සඨතා සාඨෙය්යං කක්කරතා කක්කරියං පරික්ඛත්තතා පාරික්ඛත්තියං – ඉදං වුච්චති සාඨෙය්යං. සම්පජානො සඨානි න කයිරාති. සම්පජානො හුත්වා සාඨෙය්යං න කරෙය්ය න ජනෙය්ය න සඤ්ජනෙය්ය න නිබ්බත්තෙය්ය නාභිනිබ්බත්තෙය්ය, සාඨෙය්යං ¶ පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය ¶ අනභාවං ගමෙය්ය, සාඨෙය්යා ආරතො අස්ස ¶ විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – සම්පජානො සඨානි න කයිරා.
අථ ජීවිතෙන පඤ්ඤාය, සීලබ්බතෙන නාඤ්ඤමතිමඤ්ඤෙති. අථාති පදසන්ධි…පෙ… පදානුපුබ්බතාපෙතං – අථාති. ඉධෙකච්චො ලූඛජීවිතං ජීවන්තො පරං පණීතජීවිතං ජීවන්තං අතිමඤ්ඤති – ‘‘කිං පනායං බහුලාජීවො සබ්බං සංභක්ඛෙති, සෙය්යථිදං – මූලබීජං ඛන්ධබීජං ඵළුබීජං අග්ගබීජං බීජබීජමෙව පඤ්චමං අසනිවිචක්කදන්තකූටසමණප්පධානෙනා’’ති [අසනීව චක්කං දන්තකූටං සමණප්පධානෙනාති (සී.)]. සො තාය ලූඛජීවිතාය පරං පණීතජීවිතං ජීවන්තං අතිමඤ්ඤති.
ඉධෙකච්චො පණීතජීවිතං ජීවන්තො පරං ලූඛජීවිතං ජීවන්තං අතිමඤ්ඤති – ‘‘කිං පනායං අප්පපුඤ්ඤො අප්පෙසක්ඛො න ලාභී චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති. සො තාය පණීතජීවිතාය ¶ පරං ලූඛජීවිතං ජීවන්තං අතිමඤ්ඤති. ඉධෙකච්චො පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති. සො පුට්ඨො පඤ්හං විසජ්ජෙති. තස්ස එවං හොති – ‘‘අහමස්මි පඤ්ඤාසම්පන්නො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ න පඤ්ඤාසම්පන්නා’’ති. සො තාය පඤ්ඤාසම්පදාය පරං අතිමඤ්ඤති. ඉධෙකච්චො සීලසම්පන්නො හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො, අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු. තස්ස එවං හොති – ‘‘අහමස්මි සීලසම්පන්නො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ ¶ භික්ඛූ දුස්සීලා පාපධම්මා’’ති. සො තාය සීලසම්පදාය පරං අතිමඤ්ඤති. ඉධෙකච්චො වතසම්පන්නො හොති ආරඤ්ඤිකො වා පිණ්ඩපාතිකො වා පංසුකූලිකො වා තෙචීවරිකො වා සපදානචාරිකො වා ඛලුපච්ඡාභත්තිකො වා නෙසජ්ජිකො වා යථාසන්ථතිකො වා. තස්ස එවං හොති – ‘‘අහමස්මි වත සම්පන්නො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ න වතසම්පන්නා’’ති. සො තාය වතසම්පදාය පරං අතිමඤ්ඤති. අථ ජීවිතෙන පඤ්ඤාය, සීලබ්බතෙන නාඤ්ඤමතිමඤ්ඤෙති. ලූඛජීවිතාය වා පණීතජීවිතාය වා පඤ්ඤාසම්පදාය වා සීලසම්පදාය වා වතසම්පදාය වා පරං නාතිමඤ්ඤෙය්ය, නාවජානෙය්ය, න තෙන මානං ජනෙය්ය, න තෙන ථද්ධො අස්ස, පත්ථද්ධො පග්ගහිතසිරොති – අථ ජීවිතෙන පඤ්ඤාය සීලබ්බතෙන නාඤ්ඤමතිමඤ්ඤෙ.
තෙනාහ භගවා –
‘‘මොසවජ්ජෙ න නිය්යෙථ, සම්පජානො සඨානි න කයිරා;
අථ ජීවිතෙන පඤ්ඤාය, සීලබ්බතෙන නාඤ්ඤමතිමඤ්ඤෙ’’ති.
සුත්වා ¶ ¶ රුසිතො[දූසිතො (සී. ස්යා.)]බහුං වාචං, සමණානං වා පුථුජනානං[පුථුවචනානං (සී. ස්යා.)];
ඵරුසෙන නෙ න පටිවජ්ජා, න හි සන්තො පටිසෙනිං කරොන්ති[පටිසෙනි කරොති (ස්යා.)].
සුත්වා ¶ ¶ රුසිතො බහුං වාචං, සමණානං පුථුජනානන්ති. රුසිතොති දූසිතො ඛුංසිතො ඝට්ටිතො වම්භිතො ගරහිතො උපවදිතො. සමණානන්ති යෙ කෙචි ඉතො බහිද්ධා පරිබ්බජූපගතා පරිබ්බජසමාපන්නා. පුථුජනානන්ති ඛත්තියා ච බ්රාහ්මණා ච වෙස්සා ච සුද්දා ච ගහට්ඨා ච පබ්බජිතා ච දෙවා ච මනුස්සා ච, තෙ බහුකාහි වාචාහි අනිට්ඨාහි අකන්තාහි අමනාපාහි අක්කොසෙය්යුං පරිභාසෙය්යුං රොසෙය්යුං විරොසෙය්යුං හිංසෙය්යුං විහිංසෙය්යුං හෙඨෙය්යුං විහෙඨෙය්යුං ඝාතෙය්යුං උපඝාතෙය්යුං උපඝාතං කරෙය්යුං තෙසං බහුං වාචං අනිට්ඨං අකන්තං අමනාපං සුත්වා සුණිත්වා උග්ගහිත්වා උපධාරයිත්වා උපලක්ඛයිත්වාති – සුත්වා රුසිතො බහුං වාචං, සමණානං වා පුථුජනානං.
ඵරුසෙන නෙ න පටිවජ්ජාති. ඵරුසෙනාති ඵරුසෙන කක්ඛළෙන න පටිවජ්ජා නප්පටිභණෙය්ය, අක්කොසන්තං න පච්චක්කොසෙය්ය, රොසන්තං නප්පටිරොසෙය්ය, භණ්ඩනං නප්පටිභණ්ඩෙය්ය න කලහං කරෙය්ය න භණ්ඩනං කරෙය්ය න විග්ගහං කරෙය්ය න විවාදං කරෙය්ය න මෙධගං කරෙය්ය, කලහභණ්ඩනවිග්ගහවිවාදමෙධගං පජහෙය්ය විනොදෙය්ය බ්යන්තිං කරෙය්ය අනභාවං ගමෙය්ය, කලහභණ්ඩනවිග්ගහවිවාදමෙධගා ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරෙය්යාති – ඵරුසෙන නෙ න පටිවජ්ජා.
න හි සන්තො පටිසෙනිං කරොන්තීති. සන්තොති රාගස්ස සන්තත්තා සන්තො, දොසස්ස… මොහස්ස… කොධස්ස… උපනාහස්ස…පෙ… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරානං ¶ සන්තත්තා සමිතත්තා වූපසමිතත්තා විජ්ඣාතත්තා නිබ්බුතත්තා විගතත්තා පටිපස්සද්ධත්තා සන්තො උපසන්තො වූපසන්තො නිබ්බුතො පටිපස්සද්ධොති – සන්තො. න හි සන්තො පටිසෙනිං කරොන්තීති. සන්තො පටිසෙනිං පටිමල්ලං පටිකණ්ටකං [පටිබන්ධනං (සී.)] පටිපක්ඛං න කරොන්ති න ජනෙන්ති ¶ න සඤ්ජනෙන්ති ¶ න නිබ්බත්තෙන්ති නාභිනිබ්බත්තෙන්තීති – න හි සන්තො පටිසෙනිං කරොන්ති.
තෙනාහ භගවා –
‘‘සුත්වා රුසිතො බහුං වාචං, සමණානං වා පුථුජනානං;
ඵරුසෙන නෙ න පටිවජ්ජා, න හි සන්තො පටිසෙනිං කරොන්තී’’ති.
එතඤ්ච ¶ ධම්මමඤ්ඤාය, විචිනං භික්ඛු සදා සතො සික්ඛෙ;
සන්තීති නිබ්බුතිං ඤත්වා, සාසනෙ ගොතමස්ස නප්පමජ්ජෙය්ය.
එතඤ්ච ධම්මමඤ්ඤායාති. එතන්ති ආචික්ඛිතං දෙසිතං පඤ්ඤපිතං පට්ඨපිතං විවටං විභත්තං උත්තානීකතං පකාසිතං ධම්මං අඤ්ඤාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වාති. එවම්පි එතඤ්ච ධම්මමඤ්ඤාය. අථ වා සමඤ්ච විසමඤ්ච පථඤ්ච විපථඤ්ච සාවජ්ජඤ්ච අනවජ්ජඤ්ච හීනඤ්ච පණීතඤ්ච කණ්හඤ්ච සුක්කඤ්ච විඤ්ඤූගරහිතඤ්ච විඤ්ඤූපසත්ථඤ්ච ධම්මං අඤ්ඤාය ජානිත්වා ¶ තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වාති. එවම්පි එතඤ්ච ධම්මමඤ්ඤාය. අථ වා සම්මාපටිපදං අනුලොමපටිපදං අපච්චනීකපටිපදං අවිරුද්ධපටිපදං අන්වත්ථපටිපදං ධම්මානුධම්මපටිපදං සීලෙසු පරිපූරකාරිතං ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතං භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතං ජාගරියානුයොගං සතිසම්පජඤ්ඤං, චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ චත්තාරො සම්මප්පධානෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ පඤ්චින්ද්රියානි පඤ්ච බලානි සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං, නිබ්බානඤ්ච නිබ්බානගාමිනිඤ්ච පටිපදං ධම්මං අඤ්ඤාය ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වාති. එවම්පි තඤ්ච ධම්මමඤ්ඤාය.
විචිනං භික්ඛු සදා සතො සික්ඛෙති. විචිනන්ති විචිනන්තො පවිචිනන්තො තුලයන්තො තීරයන්තො විභාවයන්තො විභූතං කරොන්තො. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති…පෙ… ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති විචිනන්තො ¶ පවිචිනන්තො තුලයන්තො තීරයන්තො විභාවයන්තො විභූතං කරොන්තොති – විචිනං භික්ඛු. සදාති සදා සබ්බදා සබ්බකාලං…පෙ… පච්ඡිමෙ වයොඛන්ධෙ. සතොති චතූහි කාරණෙහි සතො – කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො…පෙ… සො වුච්චති සතො. සික්ඛෙති ¶ තිස්සො සික්ඛායො – අධිසීලසික්ඛා, අධිචිත්තසික්ඛා, අධිපඤ්ඤාසික්ඛා…පෙ… අයං අධිපඤ්ඤාසික්ඛා. ඉමා තිස්සො සික්ඛායො ආවජ්ජන්තො සික්ඛෙය්ය…පෙ… සික්ඛෙය්ය ආචරෙය්ය සමාචරෙය්ය සමාදාය වත්තෙය්යාති – විචිනං භික්ඛු සදා සතො සික්ඛෙ.
සන්තීති ¶ නිබ්බුතිං ඤත්වාති. රාගස්ස නිබ්බුතිං සන්තීති ඤත්වා, දොසස්ස… මොහස්ස…පෙ… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරානං නිබ්බුතිං සන්තීති ඤත්වා ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වාති – සන්තීති නිබ්බුතිං ඤත්වා.
සාසනෙ ගොතමස්ස නප්පමජ්ජෙය්යාති. ගොතමස්ස සාසනෙ බුද්ධසාසනෙ ජිනසාසනෙ තථාගතසාසනෙ ¶ දෙවසාසනෙ අරහන්තසාසනෙ. නප්පමජ්ජෙය්යාති සක්කච්චකාරී අස්ස සාතච්චකාරී අට්ඨිතකාරී අනොලීනවුත්තිකො අනික්ඛිත්තච්ඡන්දො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු. ‘‘කදාහං අපරිපූරං වා සීලක්ඛන්ධං පරිපූරෙය්යං…පෙ… අපරිපූරං වා සමාධික්ඛන්ධං… පඤ්ඤාක්ඛන්ධං… විමුත්තික්ඛන්ධං… විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං? කදාහං අපරිඤ්ඤාතං වා දුක්ඛං පරිජානෙය්යං, අප්පහීනෙ වා කිලෙසෙ පජහෙය්යං, අභාවිතං වා මග්ගං භාවෙය්යං, අසච්ඡිකතං වා නිරොධං සච්ඡිකරෙය්ය’’න්ති? යො තත්ථ ඡන්දො ච වායාමො ච උස්සාහො ච උස්සොළ්හී ච ථාමො ච අප්පටිවානී ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච ආතප්පං පධානං අධිට්ඨානං අනුයොගො අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසූති – සාසනෙ ගොතමස්ස නප්පමජ්ජෙය්ය.
තෙනාහ භගවා –
‘‘එතඤ්ච ධම්මමඤ්ඤාය, විචිනං භික්ඛු සදා සතො සික්ඛෙ;
සන්තීති නිබ්බුතිං ඤත්වා, සාසනෙ ගොතමස්ස නප්පමජ්ජෙය්යා’’ති.
අභිභූ ¶ ¶ හි සො අනභිභූතො, සක්ඛිධම්මමනීතිහමද්දසි;
තස්මා හි තස්ස භගවතො සාසනෙ, අප්පමත්තො සදා නමස්සමනුසික්ඛෙ.[ඉති භගවා]
අභිභූ ¶ හි සො අනභිභූතොති. අභිභූති රූපාභිභූ [අභිභූතරූපා (ස්යා.) එවමඤ්ඤෙසු පඤ්චපදෙසුපි] සද්දාභිභූ ගන්ධාභිභූ රසාභිභූ ඵොට්ඨබ්බාභිභූ ධම්මාභිභූ, අනභිභූතො කෙහිචි කිලෙසෙහි, අභිභොසි නෙ පාපකෙ [අභිභූ හි නෙ හීනෙ පාපකෙ (සී. ක.), අභිභූ හි පාපකෙ (ස්යා.)] අකුසලෙ ධම්මෙ සංකිලෙසිකෙ පොනොභවිකෙ සදරෙ දුක්ඛවිපාකෙ ආයතිං ජාතිජරාමරණියෙති – අභිභූ හි සො අනභිභූතො.
සක්ඛිධම්මමනීතිහමද්දසීති. සක්ඛිධම්මන්ති න ඉතිහිතිහං න ඉතිකිරියාය න පරම්පරාය න පිටකසම්පදාය න තක්කහෙතු න නයහෙතු න ආකාරපරිවිතක්කෙන න දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා සාමං සයමභිඤ්ඤාතං අත්තපච්චක්ඛධම්මං අද්දසි අද්දක්ඛි අපස්සි පටිවිජ්ඣීති – සක්ඛිධම්මමනීතිහමද්දසි.
තස්මා හි තස්ස භගවතො සාසනෙති. තස්මාති තස්මා තංකාරණා තංහෙතු තප්පච්චයා තංනිදානා. තස්ස භගවතො සාසනෙති. තස්ස භගවතො සාසනෙ ගොතමසාසනෙ බුද්ධසාසනෙ ජිනසාසනෙ තථාගතසාසනෙ දෙවසාසනෙ අරහන්තසාසනෙති – තස්මා තස්ස භගවතො සාසනෙ.
අප්පමත්තො ¶ ¶ සදා නමස්සමනුසික්ඛෙ (ඉති භගවා)ති. අප්පමත්තොති සක්කච්චකාරී…පෙ… අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසු. සදාති සදා සබ්බකාලං…පෙ… පච්ඡිමෙ වයොඛන්ධෙ. නමස්සන්ති කායෙන වා නමස්සමානො වාචාය වා නමස්සමානො චිත්තෙන වා නමස්සමානො අන්වත්ථපටිපත්තියා වා නමස්සමානො ධම්මානුධම්මපටිපත්තියා ¶ වා නමස්සමානො සක්කුරුමානො ගරුකුරුමානො [සක්කාරමානො ගරුකාරමානො (ස්යා.)] මානයමානො පූජයමානො අපචයමානො. අනුසික්ඛෙති තිස්සො සික්ඛායො – අධිසීලසික්ඛා, අධිචිත්තසික්ඛා, අධිපඤ්ඤාසික්ඛා…පෙ… අයං අධිපඤ්ඤාසික්ඛා. ඉමා තිස්සො සික්ඛායො ආවජ්ජන්තො සික්ඛෙය්ය…පෙ… සච්ඡිකාතබ්බං සච්ඡිකරොන්තො සික්ඛෙය්ය චරෙය්ය ආචරෙය්ය සමාචරෙය්ය සමාදාය වත්තෙය්ය. භගවාති ගාරවාධිවචනං…පෙ… සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති යදිදං භගවාති – අප්පමත්තො සදා නමස්සමනුසික්ඛෙ. (ඉති භගවා).
තෙනාහ භගවා –
‘‘අභිභූ ¶ හි සො අනභිභූතො, සක්ඛිධම්මමනීතිහමද්දසි;
තස්මා හි තස්ස භගවතො සාසනෙ, අප්පමත්තො සදා නමස්සමනුසික්ඛෙ’’. [ඉති භගවාති]
තුවට්ටකසුත්තනිද්දෙසො [තුවටකසුත්තනිද්දෙසො (සී. ස්යා.) සුත්තනිපාතෙපි] චුද්දසමො.