📜

3. දුට්ඨට්ඨකසුත්තනිද්දෙසො

අථ දුට්ඨට්ඨකසුත්තනිද්දෙසං වක්ඛති –

15.

වදන්තිවෙ දුට්ඨමනාපි එකෙ,අථොපි[අඤ්ඤෙපි තෙ (සී.), අඤ්ඤෙපි (ස්යා.)]වෙ සච්චමනා වදන්ති;

වාදඤ්ච ජාතං මුනි නො උපෙති, තස්මා මුනී නත්ථි ඛිලො කුහිඤ්චි.

වදන්ති වෙ දුට්ඨමනාපි එකෙති තෙ තිත්ථියා දුට්ඨමනා විරුද්ධමනා පටිවිරුද්ධමනා ආහතමනා පච්චාහතමනා ආඝාතිතමනා පච්චාඝාතිතමනා වදන්ති උපවදන්ති භගවන්තඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච අභූතෙනාති – වදන්ති වෙ දුට්ඨමනාපි එකෙ.

අථොපි වෙ සච්චමනා වදන්තීති යෙ තෙසං තිත්ථියානං සද්දහන්තා ඔකප්පෙන්තා අධිමුච්චන්තා සච්චමනා සච්චසඤ්ඤිනො භූතමනා භූතසඤ්ඤිනො තථමනා තථසඤ්ඤිනො යාථාවමනා යාථාවසඤ්ඤිනො අවිපරීතමනා අවිපරීතසඤ්ඤිනො වදන්ති උපවදන්ති භගවන්තඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච අභූතෙනාති – අථොපි වෙ සච්චමනා වදන්ති.

වාදඤ්ච ජාතං මුනි නො උපෙතීති. සො වාදො ජාතො හොති සඤ්ජාතො නිබ්බත්තො අභිනිබ්බත්තො පාතුභූතො පරතොඝොසො අක්කොසො උපවාදො භගවතො ච භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච අභූතෙනාති – වාදඤ්ච ජාතං. මුනි නො උපෙතීති. මුනීති. මොනං වුච්චති ඤාණං. යා පඤ්ඤා පජානනා අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි, තෙන ඤාණෙන සමන්නාගතො මුනි මොනප්පත්තො…පෙ… සඞ්ගජාලමතිච්ච සො මුනි. යො වාදං උපෙති සො ද්වීහි කාරණෙහි වාදං උපෙති – කාරකො කාරකතාය වාදං උපෙති, අථ වා වුච්චමානො උපවදියමානො කුප්පති බ්යාපජ්ජති පතිට්ඨියති කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති. අකාරකොම්හීති යො වාදං උපෙති සො ඉමෙහි ද්වීහි කාරණෙහි වාදං උපෙති. මුනි ද්වීහි කාරණෙහි වාදං න උපෙති – අකාරකො මුනි අකාරකතාය වාදං න උපෙති, අථ වා වුච්චමානො උපවදියමානො න කුප්පති න බ්යාපජ්ජති න පතිට්ඨියති න කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති. අකාරකොම්හීති මුනි ඉමෙහි ද්වීහි කාරණෙහි වාදං න උපෙති න උපගච්ඡති න ගණ්හාති න පරාමසති න අභිනිවිසතීති – වාදඤ්ච ජාතං මුනි නො උපෙති.

තස්මා මුනී නත්ථි ඛිලො කුහිඤ්චීති. තස්මාති තස්මා තංකාරණා තංහෙතු තප්පච්චයා තංනිදානං මුනිනො ආහතචිත්තතා ඛිලජාතතාපි නත්ථි. පඤ්චපි චෙතොඛිලා නත්ථි, තයොපි ඛිලා නත්ථි. රාගඛිලො දොසඛිලො මොහඛිලො නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජති නුපලබ්භති, පහීනො සමුච්ඡින්නො වූපසන්තො පටිපස්සද්ධො අභබ්බුප්පත්තිකො ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪො. කුහිඤ්චීති කුහිඤ්චි කිම්හිචි කත්ථචි අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා වාති – තස්මා මුනී නත්ථි ඛිලො කුහිඤ්චීති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘වදන්ති වෙ දුට්ඨමනාපි එකෙ, අථොපි වෙ සච්චමනා වදන්ති;

වාදඤ්ච ජාතං මුනි නො උපෙති, තස්මා මුනී නත්ථි ඛිලො කුහිඤ්චී’’ති.

16.

සකඤ්හි දිට්ඨිං කථමච්චයෙය්ය, ඡන්දානුනීතො රුචියා නිවිට්ඨො;

සයං සමත්තානි පකුබ්බමානො, යථා හි ජානෙය්ය තථා වදෙය්ය.

සකඤ්හිදිට්ඨිං කථමච්චයෙය්යාති. යං තෙ තිත්ථියා සුන්දරිපරිබ්බාජිකං හන්ත්වා සමණානං සක්යපුත්තියානං අවණ්ණං පකාසයිත්වා ‘‘එවං එතං ලාභං යසසක්කාරං සම්මානං පච්චාහරිස්සාමා’’ති තෙ එවංදිට්ඨිකා එවංඛන්තිකා එවංරුචිකා එවංලද්ධිකා එවංඅජ්ඣාසයා එවංඅධිප්පායා, තෙ නාසක්ඛිංසු සකං දිට්ඨිං සකං ඛන්තිං සකං රුචිං සකං ලද්ධිං සකං අජ්ඣාසයං සකං අධිප්පායං අතික්කමිතුං; අථ ඛො ස්වෙව අයසො තෙ පච්චාගතොති, එවම්පි – සකඤ්හි දිට්ඨිං කථමච්චයෙය්ය. අථ වා ‘‘සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති යො සො එවංවාදො, සො සකං දිට්ඨිං සකං ඛන්තිං සකං රුචිං සකං ලද්ධිං සකං අජ්ඣාසයං සකං අධිප්පායං කථං අච්චයෙය්ය අතික්කමෙය්ය සමතික්කමෙය්ය වීතිවත්තෙය්ය? තං කිස්ස හෙතු? තස්ස සා දිට්ඨි තථා සමත්තා සමාදින්නා ගහිතා පරාමට්ඨා අභිනිවිට්ඨා අජ්ඣොසිතා අධිමුත්තාති. එවම්පි – සකඤ්හි දිට්ඨිං කථමච්චයෙය්ය? ‘‘අසස්සතො ලොකො…පෙ… අන්තවා ලොකො… අනන්තවා ලොකො… තං ජීවං තං සරීරං… අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං… හොති තථාගතො පරං මරණා… න හොති තථාගතො පරං මරණා… හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා… නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති යො සො එවං වාදො, සො සකං දිට්ඨිං සකං ඛන්තිං සකං රුචිං සකං ලද්ධිං සකං අජ්ඣාසයං සකං අධිප්පායං කථං අච්චයෙය්ය අතික්කමෙය්ය සමතික්කමෙය්ය වීතිවත්තෙය්ය? තං කිස්ස හෙතු? තස්ස සා දිට්ඨි තථා සමත්තා සමාදින්නා ගහිතා පරාමට්ඨා අභිනිවිට්ඨා අජ්ඣොසිතා අධිමුත්තාති. එවම්පි – සකඤ්හි දිට්ඨිං කථමච්චයෙය්ය.

ඡන්දානුනීතො රුචියා නිවිට්ඨොති. ඡන්දානුනීතොති සකාය දිට්ඨියා සකාය ඛන්තියා සකාය රුචියා සකාය ලද්ධියා යායති නිය්යති වුය්හති සංහරීයති. යථා හත්ථියානෙන වා අස්සයානෙන වා රථයානෙන වා ගොයානෙන වා අජයානෙන වා මෙණ්ඩයානෙන වා ඔට්ඨයානෙන වා ඛරයානෙන වා යායති නිය්යති වුය්හති සංහරීයති, එවමෙව සකාය දිට්ඨියා සකාය ඛන්තියා සකාය රුචියා සකාය ලද්ධියා යායති නිය්යති වුය්හති සංහරීයතීති – ඡන්දානුනීතො. රුචියා නිවිට්ඨොති සකාය දිට්ඨියා සකාය රුචියා සකාය ලද්ධියා නිවිට්ඨො පතිට්ඨිතො අල්ලීනො උපගතො අජ්ඣොසිතො අධිමුත්තොති – ඡන්දානුනීතො රුචියා නිවිට්ඨො.

සයං සමත්තානි පකුබ්බමානොති. සයං සමත්තං කරොති පරිපුණ්ණං කරොති අනොමං කරොති අග්ගං සෙට්ඨං විසිට්ඨං පාමොක්ඛං උත්තමං පවරං කරොති. ‘‘අයං සත්ථා සබ්බඤ්ඤූ’’ති සයං සමත්තං කරොති පරිපුණ්ණං කරොති අනොමං කරොති අග්ගං සෙට්ඨං විසිට්ඨං පාමොක්ඛං උත්තමං පවරං කරොති. ‘‘අයං ධම්මො ස්වාක්ඛාතො…පෙ… අයං ගණො සුප්පටිපන්නො… අයං දිට්ඨි භද්දිකා… අයං පටිපදා සුපඤ්ඤත්තා… අයං මග්ගො නිය්යානිකො’’ති සයං සමත්තං කරොති පරිපුණ්ණං කරොති අනොමං කරොති අග්ගං සෙට්ඨං විසිට්ඨං පාමොක්ඛං උත්තමං පවරං කරොති ජනෙති සඤ්ජනෙති නිබ්බත්තෙති අභිනිබ්බත්තෙතීති – සයං සමත්තානි පකුබ්බමානො.

යථා හි ජානෙය්ය තථා වදෙය්යාති යථා ජානෙය්ය, තථා වදෙය්ය කථෙය්ය භණෙය්ය දීපයෙය්ය වොහරෙය්ය. ‘‘සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති යථා ජානෙය්ය, තථා වදෙය්ය කථෙය්ය භණෙය්ය දීපයෙය්ය වොහරෙය්ය. ‘‘අසස්සතො ලොකො…පෙ… නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති යථා ජානෙය්ය, තථා වදෙය්ය කථෙය්ය භණෙය්ය දීපයෙය්ය වොහරෙය්යාති – යථා හි ජානෙය්ය තථා වදෙය්ය.

තෙනාහ භගවා –

‘‘සකඤ්හි දිට්ඨිං කථමච්චයෙය්ය, ඡන්දානුනීතො රුචියා නිවිට්ඨො;

සයං සමත්තානි පකුබ්බමානො, යථා හි ජානෙය්ය තථා වදෙය්යා’’ති.

17.

යො අත්තනො සීලවතානි ජන්තු, අනානුපුට්ඨොව[අනානුපුට්ඨො ච (ස්යා.)]පරෙස පාව පාවා (සී. ස්යා.) ;

අනරියධම්මං කුසලා තමාහු, යො ආතුමානං සයමෙව පාව[පාවා (සී. ස්යා.)].

යො අත්තනො සීලවතානි ජන්තූති. යොති යො යාදිසො යථායුත්තො යථාවිහිතො යථාපකාරො යංඨානප්පත්තො යංධම්මසමන්නාගතො ඛත්තියො වා බ්රාහ්මණො වා වෙස්සො වා සුද්දො වා ගහට්ඨො වා පබ්බජිතො වා දෙවො වා මනුස්සො වා. සීලවතානීති අත්ථි සීලඤ්චෙව වතඤ්ච [වත්තඤ්ච (ස්යා.), එවමුපරිපි], අත්ථි වතං න සීලං. කතමං සීලඤ්චෙව වතඤ්ච? ඉධ භික්ඛු සීලවා හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු. යො තත්ථ සංයමො සංවරො අවීතික්කමො, ඉදං සීලං. යං සමාදානං තං වතං. සංවරට්ඨෙන සීලං; සමාදානට්ඨෙන වතං – ඉදං වුච්චති සීලඤ්චෙව වතඤ්ච. කතමං වතං, න සීලං? අට්ඨ ධුතඞ්ගානි – ආරඤ්ඤිකඞ්ගං, පිණ්ඩපාතිකඞ්ගං, පංසුකූලිකඞ්ගං, තෙචීවරිකඞ්ගං, සපදානචාරිකඞ්ගං, ඛලුපච්ඡාභත්තිකඞ්ගං, නෙසජ්ජිකඞ්ගං, යථාසන්ථතිකඞ්ගං – ඉදං වුච්චති වතං, න සීලං . වීරියසමාදානම්පි වුච්චති වතං, න සීලං. ‘‘කාමං තචො ච න්හාරු [නහාරු (සී. ස්යා.)] ච අට්ඨි ච අවසිස්සතු [අවසුස්සතු (ස්යා.)], සරීරෙ උපස්සුස්සතු මංසලොහිතං. යං තං පුරිසථාමෙන පුරිසබලෙන පුරිසවීරියෙන පුරිසපරක්කමෙන පත්තබ්බං , න තං අපාපුණිත්වා වීරියස්ස සණ්ඨානං භවිස්සතී’’ති – චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. එවරූපං වීරියසමාදානං – ඉදං වුච්චති වතං, න සීලං.

‘‘නාසිස්සං න පිවිස්සාමි, විහාරතො න නික්ඛමෙ;

නපි පස්සං නිපාතෙස්සං, තණ්හාසල්ලෙ අනූහතෙ’’ති.

චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. එවරූපම්පි වීරියසමාදානං වුච්චති වතං, න සීලං. ‘‘න තාවාහං ඉමං පල්ලඞ්කං භින්දිස්සාමි යාව මෙ න අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චිස්සතී’’ති – චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. එවරූපම්පි වීරියසමාදානං වුච්චති වතං, න සීලං. ‘‘න තාවාහං ඉමම්හා ආසනා වුට්ඨහිස්සාමි, චඞ්කමා ඔරොහිස්සාමි, විහාරා නික්ඛමිස්සාමි, අඩ්ඪයොගා නික්ඛමිස්සාමි, පාසාදා නික්ඛමිස්සාමි, හම්මියා නික්ඛමිස්සාමි, ගුහාය නික්ඛමිස්සාමි, ලෙණා නික්ඛමිස්සාමි, කුටියා නික්ඛමිස්සාමි, කූටාගාරා නික්ඛමිස්සාමි, අට්ටා නික්ඛමිස්සාමි, මාළා නික්ඛමිස්සාමි, උද්දණ්ඩා [උට්ටණ්ඩා (ක.)] නික්ඛමිස්සාමි උපට්ඨානසාලාය නික්ඛමිස්සාමි මණ්ඩපා නික්ඛමිස්සාමි, රුක්ඛමූලා නික්ඛමිස්සාමි යාව මෙ න අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චිස්සතී’’ති – චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. එවරූපම්පි වීරියසමාදානං වුච්චති වතං, න සීලං. ‘‘ඉමස්මිඤ්ඤෙව පුබ්බණ්හසමයං අරියධම්මං ආහරිස්සාමි සමාහරිස්සාමි අධිගච්ඡිස්සාමි ඵස්සයිස්සාමි සච්ඡිකරිස්සාමී’’ති – චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. එවරූපම්පි වීරියසමාදානං වුච්චති වතං, න සීලං. ‘‘ඉමස්මිඤ්ඤෙව මජ්ඣන්හිකසමයං, සායන්හසමයං, පුරෙභත්තං, පච්ඡාභත්තං, පුරිමං යාමං, මජ්ඣිමං යාමං, පච්ඡිමං යාමං, කාළෙ, ජුණ්හෙ, වස්සෙ, හෙමන්තෙ, ගිම්හෙ, පුරිමෙ වයොඛන්ධෙ, මජ්ඣිමෙ වයොඛන්ධෙ, පච්ඡිමෙ වයොඛන්ධෙ අරියධම්මං ආහරිස්සාමි සමාහරිස්සාමි අධිගච්ඡිස්සාමි ඵස්සයිස්සාමි සච්ඡිකරිස්සාමී’’ති – චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. එවරූපම්පි වීරියසමාදානං වුච්චති වතං, න සීලං. ජන්තූති සත්තො නරො මානවො [මාණවො (ක.)] පොසො පුග්ගලො ජීවො ජාගු ජන්තු ඉන්දගු මනුජොති – යො අත්තනො සීලවතානි ජන්තු.

අනානුපුට්ඨොව පරෙස පාවාති. පරෙසන්ති පරෙසං ඛත්තියානං බ්රාහ්මණානං වෙස්සානං සුද්දානං ගහට්ඨානං පබ්බජිතානං දෙවානං මනුස්සානං. අනානුපුට්ඨොති අපුට්ඨො අපුච්ඡිතො අයාචිතො අනජ්ඣෙසිතො අපසාදිතො. පාවාති අත්තනො සීලං වා වතං වා සීලබ්බතං වා පාවදති. අහමස්මි සීලසම්පන්නොති වා, වතසම්පන්නොති වා, සීලබ්බතසම්පන්නොති වා ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන [විජ්ජට්ඨානෙන (ස්යා.)] වා සුතෙන වා පටිභානෙන [පටිභාණෙන (සී. ස්යා. ක.)] වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා, උච්චා කුලා පබ්බජිතොති වා, මහාකුලා පබ්බජිතොති වා, මහාභොගකුලා පබ්බජිතොති වා, උළාරභොගකුලා පබ්බජිතොති වා, ඤාතො යසස්සී සගහට්ඨපබ්බජිතානන්ති වා, ලාභිම්හි චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති වා, සුත්තන්තිකොති වා, විනයධරොති වා, ධම්මකථිකොති වා, ආරඤ්ඤිකොති වා, පිණ්ඩපාතිකොති වා, පංසුකූලිකොති වා, තෙචීවරිකොති වා, සපදානචාරිකොති වා, ඛලුපච්ඡාභත්තිකොති වා, නෙසජ්ජිකොති වා, යථාසන්ථතිකොති වා, පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා, දුතියස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා, තතියස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා, චතුත්ථස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා පාවදති කථෙති භණති දීපයති වොහරතීති – අනානුපුට්ඨොව පරෙසං පාව.

අනරියධම්මංකුසලා තමාහූති. කුසලාති යෙ තෙ ඛන්ධකුසලා ධාතුකුසලා ආයතනකුසලා පටිච්චසමුප්පාදකුසලා සතිපට්ඨානකුසලා සම්මප්පධානකුසලා ඉද්ධිපාදකුසලා ඉන්ද්රියකුසලා බලකුසලා බොජ්ඣඞ්ගකුසලා මග්ගකුසලා ඵලකුසලා නිබ්බානකුසලා, තෙ කුසලා එවමාහංසු – ‘‘අනරියානං එසො ධම්මො, නෙසො ධම්මො අරියානං; බාලානං එසො ධම්මො, නෙසො ධම්මො පණ්ඩිතානං; අසප්පුරිසානං එසො ධම්මො, නෙසො ධම්මො සප්පුරිසාන’’න්ති. එවමාහංසු එවං කථෙන්ති එවං භණන්ති එවං දීපයන්ති එවං වොහරන්තීති – අනරියධම්මං කුසලා තමාහු.

යොආතුමානං සයමෙව පාවාති. ආතුමා වුච්චති අත්තා. සයමෙව පාවාති සයමෙව අත්තානං පාවදති – ‘‘අහමස්මි සීලසම්පන්නොති වා, වතසම්පන්නොති වා, සීලබ්බතසම්පන්නොති වා, ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා, උච්චා කුලා පබ්බජිතොති වා, මහාකුලා පබ්බජිතොති වා, මහාභොගකුලා පබ්බජිතොති වා, උළාරභොගකුලා පබ්බජිතොති වා, ඤාතො යසස්සී සගහට්ඨපබ්බජිතානන්ති වා, ලාභිම්හි චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානන්ති වා, සුත්තන්තිකොති වා, විනයධරොති වා, ධම්මකථිකොති වා, ආරඤ්ඤිකොති වා, පිණ්ඩපාතිකොති වා, පංසුකූලිකොති වා, තෙචීවරිකොති වා, සපදානචාරිකොති වා, ඛලුපච්ඡාභත්තිකොති වා, නෙසජ්ජිකොති වා, යථාසන්ථතිකොති වා, පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා, දුතියස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා, තතියස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා, චතුත්ථස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා,

විභවඤ්ච භවඤ්ච විප්පහාය, වුසිතවා ඛීණපුනබ්භවො ස භික්ඛූ’’ති.

ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා’’ පාවදති කථෙති භණති දීපයති වොහරතීති – යො ආතුමානං සයමෙව පාවාති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘යො අත්තනො සීලවතානි ජන්තු, අනානුපුට්ඨොව පරෙස පාව;

අනරියධම්මං කුසලා තමාහු, යො ආතුමානං සයමෙව පාවා’’ති.

18.

සන්තො ච භික්ඛු අභිනිබ්බුතත්තො,ඉතිහන්ති සීලෙසු අකත්ථමානො;

තමරියධම්මං කුසලා වදන්ති, යස්සුස්සදා නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙ.

සන්තොච භික්ඛු අභිනිබ්බුතත්තොති. සන්තොති රාගස්ස සමිතත්තා සන්තො, දොසස්ස සමිතත්තා සන්තො, මොහස්ස සමිතත්තා සන්තො, කොධස්ස…පෙ… උපනාහස්ස… මක්ඛස්ස… පළාසස්ස [පලාසස්ස (සී. ක.)] … ඉස්සාය… මච්ඡරියස්ස… මායාය… සාඨෙය්යස්ස… ථම්භස්ස… සාරම්භස්ස… මානස්ස… අතිමානස්ස… මදස්ස… පමාදස්ස… සබ්බකිලෙසානං… සබ්බදුච්චරිතානං… සබ්බදරථානං… සබ්බපරිළාහානං… සබ්බසන්තාපානං… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරානං සන්තත්තා සමිතත්තා වූපසමිතත්තා විජ්ඣාතත්තා නිබ්බුතත්තා විගතත්තා පටිපස්සද්ධත්තා සන්තො උපසන්තො වූපසන්තො නිබ්බුතො පටිපස්සද්ධොති – සන්තො. භික්ඛූති සත්තන්නං ධම්මානං භින්නත්තා භික්ඛු – සක්කායදිට්ඨි භින්නා හොති, විචිකිච්ඡා භින්නා හොති, සීලබ්බතපරාමාසො භින්නො හොති, රාගො භින්නො හොති, දොසො භින්නො හොති, මොහො භින්නො හොති, මානො භින්නො හොති . භින්නාස්ස හොන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා සංකිලෙසිකා පොනොභවිකා [පොනොබ්භවිකා (ස්යා. ක.)] සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා.

‘‘පජ්ජෙන කතෙන අත්තනා, [සභියාති භගවා]

පරිනිබ්බානගතො විතිණ්ණකඞ්ඛො;

විභවඤ්ච [විභවං (සී. ක.) සු. නි. 519] භවඤ්ච විප්පහාය,

වුසිතවා ඛීණපුනබ්භවො ස භික්ඛූ’’ති.

සන්තො ච භික්ඛු අභිනිබ්බුතත්තොති රාගස්ස නිබ්බාපිතත්තා අභිනිබ්බුතත්තො, දොසස්ස නිබ්බාපිතත්තා අභිනිබ්බුතත්තො, මොහස්ස නිබ්බාපිතත්තා අභිනිබ්බුතත්තො, කොධස්ස…පෙ… උපනාහස්ස… මක්ඛස්ස… පළාසස්ස… ඉස්සාය… මච්ඡරියස්ස… මායාය… සාඨෙය්යස්ස… ථම්භස්ස… සාරම්භස්ස… මානස්ස… අතිමානස්ස… මදස්ස… පමාදස්ස… සබ්බකිලෙසානං… සබ්බදුච්චරිතානං… සබ්බදරථානං… සබ්බපරිළාහානං… සබ්බසන්තාපානං… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරානං නිබ්බාපිතත්තා අභිනිබ්බුතත්තොති – සන්තො ච භික්ඛු අභිනිබ්බුතත්තො.

ඉතිහන්ති සීලෙසු අකත්ථමානොති. ඉතිහන්ති පදසන්ධි පදසංසග්ගො පදපාරිපූරී අක්ඛරසමවායො බ්යඤ්ජනසිලිට්ඨතා පදානුපුබ්බතාපෙතං [පදානුපුබ්බතා මෙතං (ස්යා. ක.)] – ඉතිහන්ති. සීලෙසු අකත්ථමානොති. ඉධෙකච්චො කත්ථී හොති විකත්ථී. සො කත්ථති විකත්ථති. අහමස්මි සීලසම්පන්නොති වා, වතසම්පන්නොති වා, සීලබ්බතසම්පන්නොති වා, ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා…පෙ… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා කත්ථති විකත්ථති. එවං න කත්ථති න විකත්ථති. කත්ථනා ආරතො විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති – ඉතිහන්ති සීලෙසු අකත්ථමානො.

තමරියධම්මංකුසලා වදන්තීති. කුසලාති යෙ තෙ ඛන්ධකුසලා ධාතුකුසලා ආයතනකුසලා පටිච්චසමුප්පාදකුසලා සතිපට්ඨානකුසලා සම්මප්පධානකුසලා ඉද්ධිපාදකුසලා ඉන්ද්රියකුසලා බලකුසලා බොජ්ඣඞ්ගකුසලා මග්ගකුසලා ඵලකුසලා නිබ්බානකුසලා, තෙ කුසලා එවං වදන්ති – ‘‘අරියානං එසො ධම්මො, නෙසො ධම්මො අනරියානං; පණ්ඩිතානං එසො ධම්මො, නෙසො ධම්මො බාලානං; සප්පුරිසානං එසො ධම්මො, නෙසො ධම්මො අසප්පුරිසාන’’න්ති. එවං වදන්ති, අරියානං එවං කථෙන්ති එවං භණන්ති එවං දීපයන්ති එවං වොහරන්තීති – තමරියධම්මං කුසලා වදන්ති.

යස්සුස්සදා නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙති. යස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. උස්සදාති සත්තුස්සදා – රාගුස්සදො, දොසුස්සදො, මොහුස්සදො, මානුස්සදො, දිට්ඨුස්සදො, කිලෙසුස්සදො, කම්මුස්සදො. යස්සිමෙ [තස්සිමෙ (සී. ස්යා.)] උස්සදා නත්ථි න සන්ති න විජ්ජන්ති නුපලබ්භන්ති, පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪා. කුහිඤ්චීති කුහිඤ්චි කිම්හිචි කත්ථචි අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා. ලොකෙති අපායලොකෙ මනුස්සලොකෙ දෙවලොකෙ ඛන්ධලොකෙ ධාතුලොකෙ ආයතනලොකෙති – යස්සුස්සදා නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙ.

තෙනාහ භගවා –

‘‘සන්තො ච භික්ඛු අභිනිබ්බුතත්තො, ඉතිහන්ති සීලෙසු අකත්ථමානො;

තමරියධම්මං කුසලා වදන්ති, යස්සුස්සදා නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙ’’ති.

19.

පකප්පිතා සඞ්ඛතා යස්ස ධම්මා,පුරක්ඛතා[පුරෙක්ඛතා (සී. ක.)]සන්ති අවීවදාතා;

යදත්තනි පස්සති ආනිසංසං, තං නිස්සිතො කුප්පපටිච්චසන්තිං.

පකප්පිතා සඞ්ඛතා යස්ස ධම්මාති. පකප්පනාති ද්වෙ පකප්පනා – තණ්හාපකප්පනා ච දිට්ඨිපකප්පනා ච…පෙ… අයං තණ්හාපකප්පනා…පෙ… අයං දිට්ඨිපකප්පනා. සඞ්ඛතාති සඞ්ඛතා අභිසඞ්ඛතා සණ්ඨපිතාතිපි – සඞ්ඛතා. අථ වා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා ඛයධම්මා වයධම්මා විරාගධම්මා නිරොධධම්මාතිපි – සඞ්ඛතා . යස්සාති දිට්ඨිගතිකස්ස. ධම්මා වුච්චන්ති ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානීති – පකප්පිතා සඞ්ඛතා යස්ස ධම්මා.

පුරක්ඛතා සන්ති අවීවදාතාති. පුරක්ඛතාති ද්වෙ පුරෙක්ඛාරා – තණ්හාපුරෙක්ඛාරො ච දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො ච…පෙ… අයං තණ්හාපුරෙක්ඛාරො…පෙ… අයං දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො. තස්ස තණ්හාපුරෙක්ඛාරො අප්පහීනො, දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො අප්පටිනිස්සට්ඨො. තස්ස තණ්හාපුරෙක්ඛාරස්ස අප්පහීනත්තා, දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරස්ස අප්පටිනිස්සට්ඨත්තා සො තණ්හං වා දිට්ඨිං වා පුරතො කත්වා චරති තණ්හාධජො තණ්හාකෙතු තණ්හාධිපතෙය්යො, දිට්ඨිධජො දිට්ඨිකෙතු දිට්ඨාධිපතෙය්යො, තණ්හාය වා දිට්ඨියා වා පරිවාරිතො චරතීති – පුරක්ඛතා. සන්තීති සන්ති සංවිජ්ජන්ති අත්ථි උපලබ්භන්ති. අවීවදාතාති අවෙවදාතා අවොදාතා අපරිසුද්ධා සංකිලිට්ඨා සංකිලෙසිකාති – පුරක්ඛතා සන්ති අවීවදාතා.

යදත්තනි පස්සති ආනිසංසන්ති. යදත්තනීති යං අත්තනි. අත්තා වුච්චති දිට්ඨිගතං. අත්තනො දිට්ඨියා ද්වෙ ආනිසංසෙ පස්සති – දිට්ඨධම්මිකඤ්ච ආනිසංසං, සම්පරායිකඤ්ච ආනිසංසං. කතමො දිට්ඨියා දිට්ඨධම්මිකො ආනිසංසො? යංදිට්ඨිකො සත්ථා හොති, තංදිට්ඨිකා සාවකා හොන්ති. තංදිට්ඨිකං සත්ථාරං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති [ගරුකරොන්ති (සී. ස්යා.)] මානෙන්ති පූජෙන්ති අපචිතිං කරොන්ති. ලභති ච තතොනිදානං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං – අයං දිට්ඨියා දිට්ඨධම්මිකො ආනිසංසො. කතමො දිට්ඨියා සම්පරායිකො ආනිසංසො? අයං දිට්ඨි අලං නාගත්තාය වා සුපණ්ණත්තාය වා යක්ඛත්තාය වා අසුරත්තාය වා ගන්ධබ්බත්තාය වා මහාරාජත්තාය වා ඉන්දත්තාය වා බ්රහ්මත්තාය වා දෙවත්තාය වා. අයං දිට්ඨි සුද්ධියා විසුද්ධියා පරිසුද්ධියා, මුත්තියා විමුත්තියා පරිමුත්තියා. ඉමාය දිට්ඨියා සුජ්ඣන්ති විසුජ්ඣන්ති පරිසුජ්ඣන්ති මුච්චන්ති විමුච්චන්ති පරිමුච්චන්ති. ඉමාය දිට්ඨියා සුජ්ඣිස්සාමි විසුජ්ඣිස්සාමි පරිසුජ්ඣිස්සාමි, මුච්චිස්සාමි විමුච්චිස්සාමි පරිමුච්චිස්සාමීති ආයතිං ඵලපාටිකඞ්ඛී හොති – අයං දිට්ඨියා සම්පරායිකො ආනිසංසො. අත්තනො දිට්ඨියා ඉමෙ ද්වෙ ආනිසංසෙ පස්සති දක්ඛති ඔලොකෙති නිජ්ඣායති උපපරික්ඛතීති – යදත්තනි පස්සති ආනිසංසං.

තංනිස්සිතො කුප්පපටිච්චසන්තින්ති. තිස්සො සන්තියො – අච්චන්තසන්ති, තදඞ්ගසන්ති, සම්මුතිසන්ති. කතමා අච්චන්තසන්ති? අච්චන්තසන්ති වුච්චති අමතං නිබ්බානං. යො සො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං. අයං අච්චන්තසන්ති. කතමා තදඞ්ගසන්ති? පඨමං ඣානං සමාපන්නස්ස නීවරණා සන්තා හොන්ති; දුතියං ඣානං සමාපන්නස්ස විතක්කවිචාරා සන්තා හොන්ති; තතියං ඣානං සමාපන්නස්ස පීති සන්තා හොති; චතුත්ථං ඣානං සමාපන්නස්ස සුඛදුක්ඛා සන්තා හොන්ති; ආකාසානඤ්චායතනං සමාපන්නස්ස රූපසඤ්ඤා පටිඝසඤ්ඤා නානත්තසඤ්ඤා සන්තා හොති; විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමාපන්නස්ස ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤා සන්තා හොති; ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමාපන්නස්ස විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤා සන්තා හොති; නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමාපන්නස්ස ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤා සන්තා හොති. අයං තදඞ්ගසන්ති. කතමා සම්මුතිසන්ති? සම්මුතිසන්තියො වුච්චන්ති ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි දිට්ඨිසන්තියො. අපි ච සම්මුතිසන්ති ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතා සන්තීති. තංනිස්සිතො කුප්පපටිච්චසන්තින්ති. කුප්පසන්තිං පකුප්පසන්තිං එරිතසන්තිං සමෙරිතසන්තිං චලිතසන්තිං ඝට්ටිතසන්තිං කප්පිතසන්තිං පකප්පිතසන්තිං අනිච්චං සඞ්ඛතං පටිච්චසමුප්පන්නං ඛයධම්මං වයධම්මං විරාගධම්මං නිරොධධම්මං, සන්තිං නිස්සිතො අසිතො අල්ලීනො උපගතො අජ්ඣොසිතො අධිමුත්තොති – තං නිස්සිතො කුප්පපටිච්චසන්තිං.

තෙනාහ භගවා –

‘‘පකප්පිතා සඞ්ඛතා යස්ස ධම්මා, පුරක්ඛතා සන්ති අවීවදාතා;

යදත්තනි පස්සති ආනිසංසං, තං නිස්සිතො කුප්පපටිච්චසන්ති’’න්ති.

20.

දිට්ඨීනිවෙසා න හි ස්වාතිවත්තා, ධම්මෙසු නිච්ඡෙය්ය සමුග්ගහීතං;

තස්මා නරො තෙසු නිවෙසනෙසු, නිරස්සතී ආදියතී ච ධම්මං.

දිට්ඨීනිවෙසා න හි ස්වාතිවත්තාති. දිට්ඨීනිවෙසාති ‘‘සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨිනිවෙසනං. ‘‘අසස්සතො ලොකො…පෙ… අන්තවා ලොකො… අනන්තවා ලොකො … තං ජීවං තං සරීරං… අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං… හොති තථාගතො පරං මරණා… න හොති තථාගතො පරං මරණා… හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා… නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති අභිනිවෙසපරාමාසො දිට්ඨිනිවෙසනන්ති. දිට්ඨීනිවෙසා න හි ස්වාතිවත්තාති දිට්ඨිනිවෙසා න හි ස්වාතිවත්තා දුරතිවත්තා දුත්තරා දුප්පතරා දුස්සමතික්කමා දුබ්බිනිවත්තාති – [දුබ්බීතිවත්තාති (සී. ස්යා. ක.)] දිට්ඨීනිවෙසා න හි ස්වාතිවත්තා.

ධම්මෙසු නිච්ඡෙය්ය සමුග්ගහීතන්ති. ධම්මෙසූති ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතෙසු. නිච්ඡෙය්යාති නිච්ඡිනිත්වා විනිච්ඡිනිත්වා විචිනිත්වා පවිචිනිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා. සමුග්ගහීතන්ති නිවෙසනෙසු ඔධිග්ගාහො බිලග්ගාහො වරග්ගාහො කොට්ඨාසග්ගාහො උච්චයග්ගාහො සමුච්චයග්ගාහො. ඉදං සච්චං තච්ඡං තථං භූතං යාථාවං අවිපරීතං ගහිතං පරාමට්ඨං අභිනිවිට්ඨං අජ්ඣොසිතං අධිමුත්තන්ති – ධම්මෙසු නිච්ඡෙය්ය සමුග්ගහීතං.

තස්මානරො තෙසු නිවෙසනෙසූති. තස්මාති තස්මා තංකාරණා තංහෙතු තප්පච්චයා තංනිදානං. නරොති සත්තො නරො මානවො පොසො පුග්ගලො ජීවො ජාගු ජන්තු ඉන්දගු මනුජො. තෙසු නිවෙසනෙසූති තෙසු දිට්ඨිනිවෙසනෙසූති – තස්මා නරො තෙසු නිවෙසනෙසු.

නිරස්සතී ආදියතී ච ධම්මන්ති. නිරස්සතීති ද්වීහි කාරණෙහි නිරස්සති – පරවිච්ඡින්දනාය වා නිරස්සති, අනභිසම්භුණන්තො වා නිරස්සති. කථං පරවිච්ඡින්දනාය නිරස්සති? පරො විච්ඡින්දෙති – සො සත්ථා න සබ්බඤ්ඤූ, ධම්මො න ස්වාක්ඛාතො, ගණො න සුප්පටිපන්නො, දිට්ඨි න භද්දිකා, පටිපදා න සුපඤ්ඤත්තා, මග්ගො න නිය්යානිකො, නත්ථෙත්ථ සුද්ධි වා විසුද්ධි වා පරිසුද්ධි වා මුත්ති වා විමුත්ති වා පරිමුත්ති වා, නත්ථෙත්ථ සුජ්ඣන්ති වා විසුජ්ඣන්ති වා පරිසුජ්ඣන්ති වා මුච්චන්ති වා විමුච්චන්ති වා පරිමුච්චන්ති වා, හීනා නිහීනා ඔමකා ලාමකා ඡතුක්කා [ජතුක්කා (සී. ස්යා.)] පරිත්තාති – එවං පරො විච්ඡින්දෙති. එවං විච්ඡින්දියමානො සත්ථාරං නිරස්සති , ධම්මක්ඛානං නිරස්සති, ගණං නිරස්සති, දිට්ඨිං නිරස්සති, පටිපදං නිරස්සති, මග්ගං නිරස්සති. එවං පරවිච්ඡින්දනාය නිරස්සති. කථං අනභිසම්භුණන්තො නිරස්සති? සීලං අනභිසම්භුණන්තො සීලං නිරස්සති, වතං අනභිසම්භුණන්තො වතං නිරස්සති, සීලබ්බතං අනභිසම්භුණන්තො සීලබ්බතං නිරස්සති. එවං අනභිසම්භුණන්තො නිරස්සති. ආදියතී ච ධම්මන්ති. සත්ථාරං ගණ්හාති, ධම්මක්ඛානං ගණ්හාති, ගණං ගණ්හාති, දිට්ඨිං ගණ්හාති, පටිපදං ගණ්හාති, මග්ගං ගණ්හාති පරාමසති අභිනිවිසතීති – නිරස්සතී ආදියතී ච ධම්මං.

තෙනාහ භගවා –

‘‘දිට්ඨීනිවෙසා න හි ස්වාතිවත්තා, ධම්මෙසු නිච්ඡෙය්ය සමුග්ගහීතං;

තස්මා නරො තෙසු නිවෙසනෙසු, නිරස්සතී ආදියතී ච ධම්ම’’න්ති.

21.

ධොනස්ස හි නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙ,පකප්පිතා දිට්ඨි භවාභවෙසු;

මායඤ්චමානඤ්ච පහාය ධොනො, ස කෙන ගච්ඡෙය්ය අනූපයො සො.

ධොනස්ස හි නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙ පකප්පිතා දිට්ඨි භවාභවෙසූති. ධොනොති. ධොනා වුච්චති පඤ්ඤා – යා පඤ්ඤා පජානනා විචයො පවිචයො ධම්මවිචයො සල්ලක්ඛණා උපලක්ඛණා පච්චුපලක්ඛණා පණ්ඩිච්චං කොසල්ලං නෙපුඤ්ඤං වෙභබ්යා චින්තා උපපරික්ඛා භූරි මෙධා පරිණායිකා විපස්සනා සම්පජඤ්ඤං පතොදො පඤ්ඤා පඤ්ඤින්ද්රියං පඤ්ඤාබලං පඤ්ඤාසත්ථං පඤ්ඤාපාසාදො පඤ්ඤාආලොකො පඤ්ඤාඔභාසො පඤ්ඤාපජ්ජොතො පඤ්ඤාරතනං අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි. කිංකාරණා ධොනා වුච්චති පඤ්ඤා? තාය පඤ්ඤාය කායදුච්චරිතං ධුතඤ්ච ධොතඤ්ච සන්ධොතඤ්ච නිද්ධොතඤ්ච; වචීදුච්චරිතං… මනොදුච්චරිතං ධුතඤ්ච ධොතඤ්ච සන්ධොතඤ්ච නිද්ධොතඤ්ච; රාගො ධුතො ච ධොතො ච සන්ධොතො ච නිද්ධොතො ච; දොසො…පෙ… මොහො… කොධො… උපනාහො… මක්ඛො… පළාසො ධුතො ච ධොතො ච සන්ධොතො ච නිද්ධොතො ච; ඉස්සා ධුතා ච ධොතා ච සන්ධොතා ච නිද්ධොතා ච; මච්ඡරියං ධුතඤ්ච ධොතඤ්ච සන්ධොතඤ්ච නිද්ධොතඤ්ච; මායා ධුතා ච ධොතා ච සන්ධොතා ච නිද්ධොතා ච; සාඨෙය්යං ධුතඤ්ච ධොතඤ්ච සන්ධොතඤ්ච නිද්ධොතඤ්ච; ථම්භො ධුතො ච ධොතො ච සන්ධොතො ච නිද්ධොතො ච; සාරම්භො… මානො… අතිමානො… මදො… පමාදො ධුතො ච ධොතො ච සන්ධොතො ච නිද්ධොතො ච; සබ්බෙ කිලෙසා, සබ්බෙ දුච්චරිතා, සබ්බෙ දරථා, සබ්බෙ පරිළාහා, සබ්බෙ සන්තාපා, සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරා ධුතා ච ධොතා ච සන්ධොතා ච නිද්ධොතා ච. තංකාරණා ධොනා වුච්චති පඤ්ඤා.

අථ වා සම්මාදිට්ඨියා මිච්ඡාදිට්ඨි ධුතා ච ධොතා ච සන්ධොතා ච නිද්ධොතා ච; සම්මාසඞ්කප්පෙන මිච්ඡාසඞ්කප්පො ධුතො ච ධොතො ච සන්ධොතො ච නිද්ධොතො ච; සම්මාවාචාය මිච්ඡාවාචා ධුතා ච ධොතා ච…පෙ… සම්මාකම්මන්තෙන මිච්ඡාකම්මන්තො ධුතො ච… සම්මාආජීවෙන මිච්ඡාආජීවො ධුතො ච… සම්මාවායාමෙන මිච්ඡාවායාමො ධුතො ච… සම්මාසතියා මිච්ඡාසති ධුතා ච… සම්මාසමාධිනා මිච්ඡාසමාධි ධුතො ච ධොතො ච සන්ධොතො ච නිද්ධොතො ච; සම්මාඤාණෙන මිච්ඡාඤාණං ධුතං ච… සම්මාවිමුත්තියා මිච්ඡාවිමුත්ති ධුතා ච ධොතා ච සන්ධොතා ච නිද්ධොතා ච.

අථ වා අරියෙන අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන සබ්බෙ කිලෙසා, සබ්බෙ දුච්චරිතා, සබ්බෙ දරථා, සබ්බෙ පරිළාහා, සබ්බෙ සන්තාපා, සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරා ධුතා ච ධොතා ච සන්ධොතා ච නිද්ධොතා ච. අරහා ඉමෙහි ධොනෙය්යෙහි ධම්මෙහි උපෙතො සමුපෙතො උපගතො සමුපගතො උපපන්නො සමුපපන්නො සමන්නාගතො; තස්මා අරහා ධොනො. සො ධුතරාගො ධුතපාපො ධුතකිලෙසො ධුතපරිළාහොති – ධොනො. කුහිඤ්චීති කුහිඤ්චි කිම්හිචි කත්ථචි අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා. ලොකෙති අපායලොකෙ…පෙ… ආයතනලොකෙ.

පකප්පිතාති ද්වෙ පකප්පනා – තණ්හාපකප්පනා ච දිට්ඨිපකප්පනා ච…පෙ… අයං තණ්හාපකප්පනා…පෙ… අයං දිට්ඨිපකප්පනා. භවාභවෙසූති භවාභවෙ කම්මභවෙ පුනබ්භවෙ කාමභවෙ, කම්මභවෙ කාමභවෙ පුනබ්භවෙ රූපභවෙ, කම්මභවෙ රූපභවෙ පුනබ්භවෙ අරූපභවෙ, කම්මභවෙ අරූපභවෙ පුනබ්භවෙ පුනප්පුනභවෙ පුනප්පුනගතියා පුනප්පුනඋපපත්තියා පුනප්පුනපටිසන්ධියා පුනප්පුනඅත්තභාවාභිනිබ්බත්තියා. ධොනස්ස හි නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙ පකප්පිතා දිට්ඨි භවාභවෙසූති ධොනස්ස කුහිඤ්චි ලොකෙ භවාභවෙසු ච කප්පිතා පකප්පිතා අභිසඞ්ඛතා සණ්ඨපිතා දිට්ඨි නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජති නුපලබ්භති, පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪාති – ධොනස්ස හි නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙ පකප්පිතා දිට්ඨි භවාභවෙසු.

මායඤ්ච මානඤ්ච පහාය ධොනොති. මායා වුච්චති වඤ්චනිකා චරියා. ඉධෙකච්චො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා, වාචාය දුච්චරිතං චරිත්වා, මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා තස්ස පටිච්ඡාදනහෙතු පාපිකං ඉච්ඡං පණිදහති – ‘‘මා මං ජඤ්ඤා’’ති ඉච්ඡති, ‘‘මා මං ජඤ්ඤා’’ති සඞ්කප්පෙති, ‘‘මා මං ජඤ්ඤා’’ති වාචං භාසති, ‘‘මා මං ජඤ්ඤා’’ති කායෙන පරක්කමති. යා එවරූපා මායා මායාවිතා අච්චසරා වඤ්චනා නිකති නිකිරණා පරිහරණා ගූහනා පරිගූහනා ඡාදනා පරිච්ඡාදනා අනුත්තානිකම්මං අනාවිකම්මං වොච්ඡාදනා පාපකිරියා, අයං වුච්චති මායා.

මානොති එකවිධෙන මානො – යා චිත්තස්ස උන්නති [උණ්ණති (ස්යා. ක.)]. දුවිධෙන මානො – අත්තුක්කංසනමානො, පරවම්භනමානො. තිවිධෙන මානො – ‘‘සෙය්යොහමස්මී’’ති මානො, ‘‘සදිසොහමස්මී’’ති මානො, ‘‘හීනොහමස්මී’’ති මානො. චතුබ්බිධෙන මානො – ලාභෙන මානං ජනෙති, යසෙන මානං ජනෙති, පසංසාය මානං ජනෙති, සුඛෙන මානං ජනෙති. පඤ්චවිධෙන මානො – ‘‘ලාභිම්හි මනාපිකානං රූපාන’’න්ති මානං ජනෙති, ‘‘ලාභිම්හි මනාපිකානං සද්දානං…පෙ… ගන්ධානං… රසානං… ඵොට්ඨබ්බාන’’න්ති මානං ජනෙති. ඡබ්බිධෙන මානො – චක්ඛුසම්පදාය මානං ජනෙති, සොතසම්පදාය… ඝානසම්පදාය… ජිව්හාසම්පදාය… කායසම්පදාය… මනොසම්පදාය මානං ජනෙති. සත්තවිධෙන මානො – මානො, අතිමානො, මානාතිමානො, ඔමානො, අධිමානො, අස්මිමානො, මිච්ඡාමානො. අට්ඨවිධෙන මානො – ලාභෙන මානං ජනෙති, අලාභෙන ඔමානං ජනෙති, යසෙන මානං ජනෙති, අයසෙන ඔමානං ජනෙති, පසංසාය මානං ජනෙති, නින්දාය ඔමානං ජනෙති, සුඛෙන මානං ජනෙති, දුක්ඛෙන ඔමානං ජනෙති. නවවිධෙන මානො – සෙය්යස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො, සෙය්යස්ස සදිසොහමස්මීති මානො, සෙය්යස්ස හීනොහමස්මීති මානො , සදිසස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො, සදිසස්ස සදිසොහමස්මීති මානො, සදිසස්ස හීනොහමස්මීති මානො, හීනස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො, හීනස්ස සදිසොහමස්මීති මානො, හීනස්ස හීනොහමස්මීති මානො. දසවිධෙන මානො – ඉධෙකච්චො මානං ජනෙති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා. යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො [උණ්ණමො (ස්යා. ක.)] ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති මානො. මායඤ්ච මානඤ්ච පහාය ධොනොති. ධොනො මායඤ්ච මානඤ්ච පහාය පජහිත්වා විනොදෙත්වා බ්යන්තිං කරිත්වා අනභාවං ගමෙත්වාති – මායඤ්ච මානඤ්ච පහාය ධොනො.

ස කෙන ගච්ඡෙය්ය අනූපයො සොති. උපයාති ද්වෙ උපයා – තණ්හූපයො ච දිට්ඨූපයො ච…පෙ… අයං තණ්හූපයො…පෙ… අයං දිට්ඨූපයො. තස්ස තණ්හූපයො පහීනො , දිට්ඨූපයො පටිනිස්සට්ඨො. තණ්හූපයස්ස පහීනත්තා, දිට්ඨූපයස්ස පටිනිස්සට්ඨත්තා අනූපයො පුග්ගලො කෙන රාගෙන ගච්ඡෙය්ය, කෙන දොසෙන ගච්ඡෙය්ය, කෙන මොහෙන ගච්ඡෙය්ය, කෙන මානෙන ගච්ඡෙය්ය, කාය දිට්ඨියා ගච්ඡෙය්ය, කෙන උද්ධච්චෙන ගච්ඡෙය්ය, කාය විචිකිච්ඡාය ගච්ඡෙය්ය, කෙහි අනුසයෙහි ගච්ඡෙය්ය – රත්තොති වා දුට්ඨොති වා මූළ්හොති වා විනිබද්ධොති වා පරාමට්ඨොති වා වික්ඛෙපගතොති වා අනිට්ඨඞ්ගතොති වා ථාමගතොති වා. තෙ අභිසඞ්ඛාරා පහීනා. අභිසඞ්ඛාරානං පහීනත්තා ගතියො කෙන ගච්ඡෙය්ය – නෙරයිකොති වා තිරච්ඡානයොනිකොති වා පෙත්තිවිසයිකොති වා මනුස්සොති වා දෙවොති වා රූපීති වා අරූපීති වා සඤ්ඤීති වා අසඤ්ඤීති වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති වා. සො හෙතු නත්ථි පච්චයො නත්ථි කාරණං නත්ථි, යෙන ගච්ඡෙය්යාති – ස කෙන ගච්ඡෙය්ය අනූපයො සො.

තෙනාහ භගවා –

‘‘ධොනස්ස හි නත්ථි කුහිඤ්චි ලොකෙ, පකප්පිතා දිට්ඨි භවාභවෙසු;

මායඤ්ච මානඤ්ච පහාය ධොනො, ස කෙන ගච්ඡෙය්ය අනූපයො සො’’ති.

22.

උපයො හි ධම්මෙසු උපෙති වාදං,අනූපයං කෙන කථං වදෙය්ය;

අත්තා නිරත්තා න හි තස්ස අත්ථි, අධොසි සො දිට්ඨිමිධෙව සබ්බං.

උපයොහි ධම්මෙසු උපෙති වාදන්ති. උපයාති ද්වෙ උපයා – තණ්හූපයො ච දිට්ඨූපයො ච…පෙ… අයං තණ්හූපයො…පෙ… අයං දිට්ඨූපයො. තස්ස තණ්හූපයො අප්පහීනො, දිට්ඨූපයො අප්පටිනිස්සට්ඨො. තණ්හූපයස්ස අප්පහීනත්තා , දිට්ඨූපයස්ස අප්පටිනිස්සට්ඨත්තා ධම්මෙසු වාදං උපෙති – රත්තොති වා දුට්ඨොති වා මූළ්හොති වා විනිබද්ධොති වා පරාමට්ඨොති වා වික්ඛෙපගතොති වා අනිට්ඨඞ්ගතොති වා ථාමගතොති වා. තෙ අභිසඞ්ඛාරා අප්පහීනා. අභිසඞ්ඛාරානං අප්පහීනත්තා ගතියා වාදං උපෙති. නෙරයිකොති වා තිරච්ඡානයොනිකොති වා පෙත්තිවිසයිකොති වා මනුස්සොති වා දෙවොති වා රූපීති වා අරූපීති වා සඤ්ඤීති වා අසඤ්ඤීති වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති වා වාදං උපෙති උපගච්ඡති ගණ්හාති පරාමසති අභිනිවිසතීති – උපයො හි ධම්මෙසු උපෙති වාදං.

අනූපයංකෙන කථං වදෙය්යාති. උපයාති ද්වෙ උපයා – තණ්හූපයො ච දිට්ඨූපයො ච…පෙ… අයං තණ්හූපයො…පෙ… අයං දිට්ඨූපයො. තස්ස තණ්හූපයො පහීනො, දිට්ඨූපයො පටිනිස්සට්ඨො. තණ්හූපයස්ස පහීනත්තා, දිට්ඨූපයස්ස පටිනිස්සට්ඨත්තා අනූපයං පුග්ගලං කෙන රාගෙන වදෙය්ය, කෙන දොසෙන වදෙය්ය, කෙන මොහෙන වදෙය්ය, කෙන මානෙන වදෙය්ය, කාය දිට්ඨියා වදෙය්ය, කෙන උද්ධච්චෙන වදෙය්ය, කාය විචිකිච්ඡාය වදෙය්ය, කෙහි අනුසයෙහි වදෙය්ය – රත්තොති වා දුට්ඨොති වා මූළ්හොති වා විනිබද්ධොති වා පරාමට්ඨොති වා වික්ඛෙපගතොති වා අනිට්ඨඞ්ගතොති වා ථාමගතොති වා. තෙ අභිසඞ්ඛාරා පහීනා. අභිසඞ්ඛාරානං පහීනත්තා ගතියො කෙන වදෙය්ය – නෙරයිකොති වා…පෙ… නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති වා. සො හෙතු නත්ථි, පච්චයො නත්ථි, කාරණං නත්ථි, යෙන වදෙය්ය කථෙය්ය භණෙය්ය දීපයෙය්ය වොහරෙය්යාති – අනූපයං කෙන කථං වදෙය්ය.

අත්තා නිරත්තා න හි තස්ස අත්ථීති. අත්තාති අත්තානුදිට්ඨි නත්ථි. නිරත්තාති උච්ඡෙදදිට්ඨි නත්ථි. අත්තාති ගහිතං නත්ථි. නිරත්තාති මුඤ්චිතබ්බං නත්ථි. යස්සත්ථි ගහිතං, තස්සත්ථි මුඤ්චිතබ්බං; යස්සත්ථි මුඤ්චිතබ්බං, තස්සත්ථි ගහිතං. ගහණං මුඤ්චනා සමතික්කන්තො අරහා බුද්ධිපරිහානිවීතිවත්තො. සො වුට්ඨවාසො චිණ්ණචරණො ගතද්ධො ගතදිසො ජාතිමරණසංසාරො, නත්ථි තස්ස පුනබ්භවොති – අත්තා නිරත්තා න හි තස්ස අත්ථි.

අධොසිසො දිට්ඨිමිධෙව සබ්බන්ති තස්ස ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි පහීනානි සමුච්ඡින්නානි වූපසන්තානි පටිපස්සද්ධානි අභබ්බුප්පත්තිකානි ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪානි. සො සබ්බදිට්ඨිගතං ඉධෙව අධොසි ධුනි සන්ධුනි නිද්ධුනි පජහි විනොදෙසි බ්යන්තිං අකාසි අනභාවං ගමෙසීති – අධොසි සො දිට්ඨිමිධෙව සබ්බං.

තෙනාහ භගවා –

‘‘උපයො හි ධම්මෙසු උපෙති වාදං, අනූපයං කෙන කථං වදෙය්ය;

අත්තා නිරත්තා න හි තස්ස අත්ථි, අධොසි සො දිට්ඨිමිධෙව සබ්බ’’න්ති.

දුට්ඨට්ඨකසුත්තනිද්දෙසො තතියො.