📜

5. පරමට්ඨකසුත්තනිද්දෙසො

අථ පරමට්ඨකසුත්තනිද්දෙසං වක්ඛති –

31.

පරමන්තිදිට්ඨීසු පරිබ්බසානො, යදුත්තරිං කුරුතෙ ජන්තු ලොකෙ;

හීනාති අඤ්ඤෙ තතො සබ්බමාහ, තස්මා විවාදානි අවීතිවත්තො.

පරමන්ති දිට්ඨීසු පරිබ්බසානොති. සන්තෙකෙ සමණබ්රාහ්මණා දිට්ඨිගතිකා. තෙ ද්වාසට්ඨියා දිට්ඨිගතානං අඤ්ඤතරඤ්ඤතරං දිට්ඨිගතං ‘‘ඉදං පරමං අග්ගං සෙට්ඨං විසිට්ඨං පාමොක්ඛං උත්තමං පවර’’න්ති ගහෙත්වා උග්ගහෙත්වා ගණ්හිත්වා පරාමසිත්වා අභිනිවිසිත්වා සකාය සකාය දිට්ඨියා වසන්ති පවසන්ති ආවසන්ති පරිවසන්ති. යථා ආගාරිකා වා ඝරෙසු වසන්ති, සාපත්තිකා වා ආපත්තීසු වසන්ති, සකිලෙසා වා කිලෙසෙසු වසන්ති; එවමෙව සන්තෙකෙ සමණබ්රාහ්මණා දිට්ඨිගතිකා. තෙ ද්වාසට්ඨියා දිට්ඨිගතානං අඤ්ඤතරඤ්ඤතරං දිට්ඨිගතං ‘‘ඉදං පරමං අග්ගං සෙට්ඨං විසිට්ඨං පාමොක්ඛං උත්තමං පවර’’න්ති ගහෙත්වා උග්ගහෙත්වා ගණ්හිත්වා පරාමසිත්වා අභිනිවිසිත්වා සකාය සකාය දිට්ඨියා වසන්ති පවසන්ති [සංවසන්ති (ස්යා.) නත්ථි සීහළපොත්ථකෙ] ආවසන්ති පරිවසන්තීති – පරමන්ති දිට්ඨීසු පරිබ්බසානො.

යදුත්තරිංකුරුතෙ ජන්තු ලොකෙති. යදන්ති යං. උත්තරිං කුරුතෙති උත්තරිං කරොති, අග්ගං සෙට්ඨං විසිට්ඨං පාමොක්ඛං උත්තමං පවරං කරොති ‘‘අයං සත්ථා සබ්බඤ්ඤූ’’ති උත්තරිං කරොති, අග්ගං සෙට්ඨං විසිට්ඨං පාමොක්ඛං උත්තමං පවරං කරොති. ‘‘අයං ධම්මො ස්වාක්ඛාතො…, අයං ගණො සුප්පටිපන්නො…, අයං දිට්ඨි භද්දිකා…, අයං පටිපදා සුපඤ්ඤත්තා…, අයං මග්ගො නිය්යානිකො’’ති උත්තරිං කරොති, අග්ගං සෙට්ඨං විසිට්ඨං පාමොක්ඛං උත්තමං පවරං කරොති නිබ්බත්තෙති අභිනිබ්බත්තෙති. ජන්තූති සත්තො නරො…පෙ… මනුජො. ලොකෙති අපායලොකෙ…පෙ… ආයතනලොකෙති – යදුත්තරිං කුරුතෙ ජන්තු ලොකෙ.

හීනාති අඤ්ඤෙ තතො සබ්බමාහාති අත්තනො සත්ථාරං ධම්මක්ඛානං ගණං දිට්ඨිං පටිපදං මග්ගං ඨපෙත්වා සබ්බෙ පරප්පවාදෙ ඛිපති උක්ඛිපති පරික්ඛිපති. ‘‘සො සත්ථා න සබ්බඤ්ඤූ, ධම්මො න ස්වාක්ඛාතො, ගණො න සුප්පටිපන්නො, දිට්ඨි න භද්දිකා, පටිපදා න සුපඤ්ඤත්තා, මග්ගො න නිය්යානිකො, නත්ථෙත්ථ සුද්ධි වා විසුද්ධි වා පරිසුද්ධි වා මුත්ති වා විමුත්ති වා පරිමුත්ති වා, නත්ථෙත්ථ සුජ්ඣන්ති වා විසුජ්ඣන්ති වා පරිසුජ්ඣන්ති වා මුච්චන්ති වා විමුච්චන්ති වා පරිමුච්චන්ති වා, හීනා නිහීනා ඔමකා ලාමකා ඡතුක්කා පරිත්තා’’ති එවමාහ එවං කථෙති එවං භණති එවං දීපයති එවං වොහරතීති – හීනාති අඤ්ඤෙ තතො සබ්බමාහ.

තස්මා විවාදානි අවීතිවත්තොති. තස්මාති තංකාරණා තංහෙතු තප්පච්චයා තංනිදානා. විවාදානීති දිට්ඨිකලහානි දිට්ඨිභණ්ඩනානි දිට්ඨිවිග්ගහානි දිට්ඨිවිවාදානි දිට්ඨිමෙධගානි ච. අවීතිවත්තොති අනතික්කන්තො අසමතික්කන්තො අවීතිවත්තොති – තස්මා විවාදානි අවීතිවත්තො.

තෙනාහ භගවා –

‘‘පරමන්ති දිට්ඨීසු පරිබ්බසානො, යදුත්තරිං කුරුතෙ ජන්තු ලොකෙ;

හීනාති අඤ්ඤෙ තතො සබ්බමාහ, තස්මා විවාදානි අවීතිවත්තො’’ති.

32.

යදත්තනීපස්සති ආනිසංසං, දිට්ඨෙ සුතෙ සීලවතෙ මුතෙ වා;

තදෙව සො තත්ථ සමුග්ගහාය, නිහීනතො පස්සති සබ්බමඤ්ඤං.

යදත්තනීපස්සති ආනිසංසං, දිට්ඨෙ සුතෙ සීලවතෙ මුතෙ වාති. යදත්තනීති යං අත්තනි. අත්තා වුච්චති දිට්ඨිගතං. අත්තනො දිට්ඨියා ද්වෙ ආනිසංසෙ පස්සති – දිට්ඨධම්මිකඤ්ච ආනිසංසං, සම්පරායිකඤ්ච ආනිසංසං. කතමො දිට්ඨියා දිට්ඨධම්මිකො ආනිසංසො? යංදිට්ඨිකො සත්ථා හොති, තංදිට්ඨිකා සාවකා හොන්ති. තංදිට්ඨිකං සත්ථාරං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, ලභති ච තතොනිදානං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං. අයං දිට්ඨියා දිට්ඨධම්මිකො ආනිසංසො. කතමො දිට්ඨියා සම්පරායිකො ආනිසංසො? අයං දිට්ඨි අලං නාගත්තාය වා සුපණ්ණත්තාය වා යක්ඛත්තාය වා අසුරත්තාය වා ගන්ධබ්බත්තාය වා මහාරාජත්තාය වා ඉන්දත්තාය වා බ්රහ්මත්තාය වා දෙවත්තාය වා; අයං දිට්ඨි අලං සුද්ධියා විසුද්ධියා පරිසුද්ධියා මුත්තියා විමුත්තියා පරිමුත්තියා; ඉමාය දිට්ඨියා සුජ්ඣන්ති විසුජ්ඣන්ති පරිසුජ්ඣන්ති මුච්චන්ති විමුච්චන්ති පරිමුච්චන්ති; ඉමාය දිට්ඨියා සුජ්ඣිස්සාමි විසුජ්ඣිස්සාමි පරිසුජ්ඣිස්සාමි මුච්චිස්සාමි විමුච්චිස්සාමි පරිමුච්චිස්සාමි ආයතිං ඵලපාටිකඞ්ඛී හොති. අයං දිට්ඨියා සම්පරායිකො ආනිසංසො. අත්තනො දිට්ඨියා ඉමෙ ද්වෙ ආනිසංසෙ පස්සති, දිට්ඨසුද්ධියාපි ද්වෙ ආනිසංසෙ පස්සති, සුතසුද්ධියාපි ද්වෙ ආනිසංසෙ පස්සති, සීලසුද්ධියාපි ද්වෙ ආනිසංසෙ පස්සති, වතසුද්ධියාපි ද්වෙ ආනිසංසෙ පස්සති, මුතසුද්ධියාපි ද්වෙ ආනිසංසෙ පස්සති – දිට්ඨධම්මිකඤ්ච ආනිසංසං සම්පරායිකඤ්ච ආනිසංසං. කතමො මුතසුද්ධියා දිට්ඨධම්මිකො ආනිසංසො? යංදිට්ඨිකො සත්ථා හොති තංදිට්ඨිකා සාවකා හොන්ති…පෙ… අයං මුතසුද්ධියා දිට්ඨධම්මිකො ආනිසංසො. කතමො මුතසුද්ධියා සම්පරායිකො ආනිසංසො? අයං දිට්ඨි අලං නාගත්තාය වා…පෙ… අයං මුතසුද්ධියා සම්පරායිකො ආනිසංසො. මුතසුද්ධියාපි ඉමෙ ද්වෙ ආනිසංසෙ පස්සති දක්ඛති ඔලොකෙති නිජ්ඣායති උපපරික්ඛතීති – යදත්තනී පස්සති ආනිසංසං දිට්ඨෙ සුතෙ සීලවතෙ මුතෙ වා.

තදෙව සො තත්ථ සමුග්ගහායාති. තදෙවාති තං දිට්ඨිගතං. තත්ථාති සකාය දිට්ඨියා සකාය ඛන්තියා සකාය රුචියා සකාය ලද්ධියා. සමුග්ගහායාති ඉදං පරමං අග්ගං සෙට්ඨං විසිට්ඨං පාමොක්ඛං උත්තමං පවරන්ති ගහෙත්වා උග්ගහෙත්වා ගණ්හිත්වා පරාමසිත්වා අභිනිවිසිත්වාති – තදෙව සො තත්ථ සමුග්ගහාය.

නිහීනතොපස්සති සබ්බමඤ්ඤන්ති. අඤ්ඤං සත්ථාරං ධම්මක්ඛානං ගණං දිට්ඨිං පටිපදං මග්ගං හීනතො නිහීනතො ඔමකතො ලාමකතො ඡතුක්කතො පරිත්තතො දිස්සති පස්සති දක්ඛති ඔලොකෙති නිජ්ඣායති උපපරික්ඛතීති – නිහීනතො පස්සති සබ්බමඤ්ඤං.

තෙනාහ භගවා –

‘‘යදත්තනී පස්සති ආනිසංසං, දිට්ඨෙ සුතෙ සීලවතෙ මුතෙ වා;

තදෙව සො තත්ථ සමුග්ගහාය, නිහීනතො පස්සති සබ්බමඤ්ඤ’’න්ති.

33.

තං වාපි[චාපි (සී.)]ගන්ථං කුසලා වදන්ති, යං නිස්සිතො පස්සති හීනමඤ්ඤං;

තස්මා හි දිට්ඨං ව සුතං මුතං වා, සීලබ්බතං භික්ඛු න නිස්සයෙය්ය.

තං වාපි ගන්ථං කුසලා වදන්තීති. කුසලාති යෙ තෙ ඛන්ධකුසලා ධාතුකුසලා ආයතනකුසලා පටිච්චසමුප්පාදකුසලා සතිපට්ඨානකුසලා සම්මප්පධානකුසලා ඉද්ධිපාදකුසලා ඉන්ද්රියකුසලා බලකුසලා බොජ්ඣඞ්ගකුසලා මග්ගකුසලා ඵලකුසලා නිබ්බානකුසලා, තෙ කුසලා එවං වදන්ති – ‘‘ගන්ථො එසො, ලග්ගනං එතං, බන්ධනං එතං, පලිබොධො එසො’’ති. එවං වදන්ති එවං කථෙන්ති එවං භණන්ති එවං දීපයන්ති එවං වොහරන්තීති – තං වාපි ගන්ථං කුසලා වදන්ති.

යං නිස්සිතො පස්සති හීනමඤ්ඤන්ති. යං නිස්සිතොති යං සත්ථාරං ධම්මක්ඛානං ගණං දිට්ඨිං පටිපදං මග්ගං නිස්සිතො සන්නිස්සිතො අල්ලීනො උපගතො අජ්ඣොසිතො අධිමුත්තො. පස්සති හීනමඤ්ඤන්ති අඤ්ඤං සත්ථාරං ධම්මක්ඛානං ගණං දිට්ඨිං පටිපදං මග්ගං හීනතො නිහීනතො ඔමකතො ලාමකතො ඡතුක්කතො පරිත්තතො දිස්සති පස්සති දක්ඛති ඔලොකෙති නිජ්ඣායති උපනිජ්ඣායති උපපරික්ඛතීති – යං නිස්සිතො පස්සති හීනමඤ්ඤං.

තස්මා හි දිට්ඨං ව සුතං මුතං වා, සීලබ්බතං භික්ඛු න නිස්සයෙය්යාති. තස්මාති තස්මා තංකාරණා තංහෙතු තප්පච්චයා තංනිදානා දිට්ඨං වා දිට්ඨසුද්ධිං වා සුතං වා සුතසුද්ධිං වා මුතං වා මුතසුද්ධිං වා සීලං වා සීලසුද්ධිං වා වතං වා වතසුද්ධිං වා න නිස්සයෙය්ය න ගණ්හෙය්ය න පරාමසෙය්ය නාභිනිවෙසෙය්යාති – තස්මා හි දිට්ඨං ව සුතං මුතං වා සීලබ්බතං භික්ඛු න නිස්සයෙය්ය.

තෙනාහ භගවා –

‘‘තං වාපි ගන්ථං කුසලා වදන්ති, යං නිස්සිතො පස්සති හීනමඤ්ඤං;

තස්මා හි දිට්ඨං ව සුතං මුතං වා, සීලබ්බතං භික්ඛු න නිස්සයෙය්යා’’ති.

34.

දිට්ඨිම්පිලොකස්මිං න කප්පයෙය්ය, ඤාණෙන වා සීලවතෙන වාපි;

සමොති අත්තානමනූපනෙය්ය, හීනො න මඤ්ඤෙථ විසෙසි වාපි.

දිට්ඨිම්පි ලොකස්මිං න කප්පයෙය්ය, ඤාණෙන වා සීලවතෙන වාපීති. අට්ඨසමාපත්තිඤාණෙන වා පඤ්චාභිඤ්ඤාඤාණෙන වා මිච්ඡාඤාණෙන වා, සීලෙන වා වතෙන වා සීලබ්බතෙන වා , දිට්ඨිං න කප්පයෙය්ය න ජනෙය්ය න සඤ්ජනෙය්ය න නිබ්බත්තෙය්ය න අභිනිබ්බත්තෙය්ය. ලොකස්මින්ති අපායලොකෙ…පෙ… ආයතනලොකෙති – දිට්ඨිම්පි ලොකස්මිං න කප්පයෙය්ය ඤාණෙන වා සීලවතෙන වාපි.

සමොති අත්තානමනූපනෙය්යාති. සදිසොහමස්මීති අත්තානං න උපනෙය්ය ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනාති – සමොති අත්තානමනූපනෙය්ය.

හීනො න මඤ්ඤෙථ විසෙසි වාපීති. හීනොහමස්මීති අත්තානං න උපනෙය්ය ජාතියා වා ගොත්තෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා. සෙය්යොහමස්මීති අත්තානං න උපනෙය්ය ජාතියා වා ගොත්තෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනාති – හීනො න මඤ්ඤෙථ විසෙසි වාපි.

තෙනාහ භගවා –

‘‘දිට්ඨිම්පි ලොකස්මිං න කප්පයෙය්ය, ඤාණෙන වා සීලවතෙන වාපි;

සමොති අත්තානමනූපනෙය්ය, හීනො න මඤ්ඤෙථ විසෙසි වාපී’’ති.

35.

අත්තං පහාය අනුපාදියානො, ඤාණෙනපි සො නිස්සයං නො කරොති;

ස වෙ වියත්තෙසු න වග්ගසාරී, දිට්ඨිම්පි සො න පච්චෙති කිඤ්චි.

අත්තං පහාය අනුපාදියානොති. අත්තං පහායාති අත්තදිට්ඨිං පහාය. අත්තං පහායාති ගාහං [අත්තගාහං (සී. ක.)] පහාය. අත්තං පහායාති තණ්හාවසෙන දිට්ඨිවසෙන ගහිතං පරාමට්ඨං අභිනිවිට්ඨං අජ්ඣොසිතං අධිමුත්තං පහාය පජහිත්වා විනොදෙත්වා බ්යන්තිං කරිත්වා අනභාවං ගමෙත්වාති – අත්තං පහාය. අනුපාදියානොති චතූහි උපාදානෙහි අනුපාදියමානො අගණ්හමානො අපරාමාසමානො අනභිනිවිසමානොති – අත්තං පහාය අනුපාදියානො.

ඤාණෙනපි සො නිස්සයං නො කරොතීති අට්ඨසමාපත්තිඤාණෙන වා පඤ්චාභිඤ්ඤාඤාණෙන වා මිච්ඡාඤාණෙන වා තණ්හානිස්සයං වා දිට්ඨිනිස්සයං වා න කරොති න ජනෙති න සඤ්ජනෙති න නිබ්බත්තෙති න අභිනිබ්බත්තෙතීති – ඤාණෙනපි සො නිස්සයං නො කරොති.

සවෙ වියත්තෙසු න වග්ගසාරීති ස වෙ වියත්තෙසු භින්නෙසු ද්වෙජ්ඣාපන්නෙසු ද්වෙළ්හකජාතෙසු නානාදිට්ඨිකෙසු නානාඛන්තිකෙසු නානාරුචිකෙසු නානාලද්ධිකෙසු නානාදිට්ඨිනිස්සයං නිස්සිතෙසු ඡන්දාගතිං ගච්ඡන්තෙසු දොසාගතිං ගච්ඡන්තෙසු මොහාගතිං ගච්ඡන්තෙසු භයාගතිං ගච්ඡන්තෙසු න ඡන්දාගතිං ගච්ඡති න දොසාගතිං ගච්ඡති න මොහාගතිං ගච්ඡති න භයාගතිං ගච්ඡති න රාගවසෙන ගච්ඡති න දොසවසෙන ගච්ඡති න මොහවසෙන ගච්ඡති න මානවසෙන ගච්ඡති න දිට්ඨිවසෙන ගච්ඡති න උද්ධච්චවසෙන ගච්ඡති න විචිකිච්ඡාවසෙන ගච්ඡති න අනුසයවසෙන ගච්ඡති න වග්ගෙහි ධම්මෙහි යායති නිය්යති වුය්හති සංහරීයතීති – ස වෙ වියත්තෙසු න වග්ගසාරී.

දිට්ඨිම්පිසො න පච්චෙති කිඤ්චීති. තස්ස ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි පහීනානි සමුච්ඡින්නානි වූපසන්තානි පටිපස්සද්ධානි අභබ්බුප්පත්තිකානි ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪානි. සො කිඤ්චි දිට්ඨිගතං න පච්චෙති න පච්චාගච්ඡතීති – දිට්ඨිම්පි සො න පච්චෙති කිඤ්චි.

තෙනාහ භගවා –

‘‘අත්තං පහාය අනුපාදියානො, ඤාණෙනපි සො නිස්සයං නො කරොති;

ස වෙ වියත්තෙසු න වග්ගසාරී, දිට්ඨිම්පි සො න පච්චෙති කිඤ්චී’’ති.

36.

යස්සූභයන්තෙපණිධීධ නත්ථි, භවාභවාය ඉධ වා හුරං වා;

නිවෙසනාතස්ස න සන්ති කෙචි, ධම්මෙසු නිච්ඡෙය්ය සමුග්ගහීතං.

යස්සූභයන්තෙ පණිධීධ නත්ථි, භවාභවාය ඉධ වා හුරං වාති යස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. අන්තොති [අන්තාති (ස්යා.)] ඵස්සො එකො අන්තො, ඵස්සසමුදයො දුතියො අන්තො; අතීතො එකො අන්තො, අනාගතො දුතියො අන්තො; සුඛා වෙදනා එකො අන්තො, දුක්ඛා වෙදනා දුතියො අන්තො; නාමං එකො අන්තො, රූපං දුතියො අන්තො; ඡ අජ්ඣත්තිකානි ආයතනානි එකො අන්තො, ඡ බාහිරානි ආයතනානි දුතියො අන්තො; සක්කායො එකො අන්තො, සක්කායසමුදයො දුතියො අන්තො. පණිධි වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො…පෙ… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං.

භවාභවායාති භවාභවාය කම්මභවාය පුනබ්භවාය කාමභවාය, කම්මභවාය කාමභවාය පුනබ්භවාය රූපභවාය, කම්මභවාය රූපභවාය පුනබ්භවාය අරූපභවාය, කම්මභවාය අරූපභවාය පුනබ්භවාය පුනප්පුනභවාය පුනප්පුනගතියා පුනප්පුනඋපපත්තියා පුනප්පුනපටිසන්ධියා පුනප්පුනඅත්තභාවාභිනිබ්බත්තියා. ඉධාති සකත්තභාවො, හුරාති පරත්තභාවො; ඉධාති සකරූපවෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණං, හුරාති පරරූපවෙදනාසඤ්ඤාසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණං; ඉධාති ඡ අජ්ඣත්තිකානි ආයතනානි, හුරාති ඡ බාහිරානි ආයතනානි; ඉධාති මනුස්සලොකො, හුරාති දෙවලොකො ; ඉධාති කාමධාතු, හුරාති රූපධාතු අරූපධාතු; ඉධාති කාමධාතු රූපධාතු. හුරාති අරූපධාතු. යස්සූභයන්තෙ පණිධීධ නත්ථි භවාභවාය ඉධ වා හුරං වාති. යස්ස උභො අන්තෙ ච භවාභවාය ච ඉධ හුරඤ්ච පණිධි තණ්හා නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජන්ති නුපලබ්භන්ති, පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪාති – යස්සූභයන්තෙ පණිධීධ නත්ථි භවාභවාය ඉධ වා හුරං වා.

නිවෙසනා තස්ස න සන්ති කෙචීති. නිවෙසනාති ද්වෙ නිවෙසනා – තණ්හානිවෙසනා ච දිට්ඨිනිවෙසනා ච…පෙ… අයං තණ්හානිවෙසනා…පෙ… අයං දිට්ඨිනිවෙසනා. තස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. නිවෙසනා තස්ස න සන්ති කෙචීති නිවෙසනා තස්ස න සන්ති කෙචි නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජන්ති නුපලබ්භන්ති, පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪාති – නිවෙසනා තස්ස න සන්ති කෙචි.

ධම්මෙසු නිච්ඡෙය්ය සමුග්ගහීතන්ති. ධම්මෙසූති ද්වාසට්ඨියා දිට්ඨිගතෙසු. නිච්ඡෙය්යාති නිච්ඡිනිත්වා විනිච්ඡිනිත්වා විචිනිත්වා පවිචිනිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා. සමුග්ගහීතන්ති ඔධිග්ගාහො බිලග්ගාහො වරග්ගාහො කොට්ඨාසග්ගාහො උච්චයග්ගාහො සමුච්චයග්ගාහො, ‘‘ඉදං සච්චං තච්ඡං තථං භූතං යාථාවං අවිපරීත’’න්ති ගහිතං පරාමට්ඨං අභිනිවිට්ඨං අජ්ඣොසිතං අධිමුත්තං නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජන්ති නුපලබ්භන්ති, පහීනං සමුච්ඡින්නං වූපසන්තං පටිපස්සද්ධං අභබ්බුප්පත්තිකං ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪන්ති – ධම්මෙසු නිච්ඡෙය්ය සමුග්ගහීතං.

තෙනාහ භගවා –

‘‘යස්සූභයන්තෙ පණිධීධ නත්ථි, භවාභවාය ඉධ වා හුරං වා;

නිවෙසනා තස්ස න සන්ති කෙචි, ධම්මෙසු නිච්ඡෙය්ය සමුග්ගහීත’’න්ති.

37.

තස්සීධ දිට්ඨෙ ව සුතෙ මුතෙ වා, පකප්පිතා නත්ථි අණූපි සඤ්ඤා;

තං බ්රාහ්මණං දිට්ඨිමනාදියානං, කෙනීධ ලොකස්මිං විකප්පයෙය්ය.

තස්සීධදිට්ඨෙ ව සුතෙ මුතෙ වා, පකප්පිතා නත්ථි අණූපි සඤ්ඤාති. තස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. තස්ස දිට්ඨෙ වා දිට්ඨසුද්ධියා වා සුතෙ වා සුතසුද්ධියා වා මුතෙ වා මුතසුද්ධියා වා සඤ්ඤාපුබ්බඞ්ගමතා සඤ්ඤාවිකප්පයෙය්යතා සඤ්ඤාවිග්ගහෙන සඤ්ඤාය උට්ඨපිතා සමුට්ඨපිතා කප්පිතා පකප්පිතා සඞ්ඛතා අභිසඞ්ඛතා සණ්ඨපිතා, දිට්ඨි නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජන්ති නුපලබ්භන්ති, පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪාති – තස්සීධ දිට්ඨෙ ව සුතෙ මුතෙ වා පකප්පිතා නත්ථි අණූපි සඤ්ඤා.

තං බ්රාහ්මණං දිට්ඨිමනාදියානන්ති. බ්රාහ්මණොති සත්තන්නං ධම්මානං බාහිතත්තා බ්රාහ්මණො – සක්කායදිට්ඨි බාහිතා හොති…පෙ… අසිතො තාදි පවුච්චතෙ ස බ්රහ්මා. තං බ්රාහ්මණං දිට්ඨිමනාදියානන්ති. තං බ්රාහ්මණං දිට්ඨිමනාදියන්තං අගණ්හන්තං අපරාමසන්තං අනභිනිවෙසන්තන්ති – තං බ්රාහ්මණං දිට්ඨිමනාදියානං.

කෙනීධ ලොකස්මිං විකප්පයෙය්යාති. කප්පාති ද්වෙ කප්පා – තණ්හාකප්පො ච දිට්ඨිකප්පො ච…පෙ… අයං තණ්හාකප්පො…පෙ… අයං දිට්ඨිකප්පො. තස්ස තණ්හාකප්පො පහීනො, දිට්ඨිකප්පො පටිනිස්සට්ඨො. තණ්හාකප්පස්ස පහීනත්තා, දිට්ඨිකප්පස්ස පටිනිස්සට්ඨත්තා කෙන රාගෙන කප්පෙය්ය කෙන දොසෙන කප්පෙය්ය කෙන මොහෙන කප්පෙය්ය කෙන මානෙන කප්පෙය්ය කාය දිට්ඨියා කප්පෙය්ය කෙන උද්ධච්චෙන කප්පෙය්ය කාය විචිකිච්ඡාය කප්පෙය්ය කෙහි අනුසයෙහි කප්පෙය්ය – රත්තොති වා දුට්ඨොති වා මූළ්හොති වා විනිබද්ධොති වා පරාමට්ඨොති වා වික්ඛෙපගතොති වා අනිට්ඨඞ්ගතොති වා ථාමගතොති වා. තෙ අභිසඞ්ඛාරා පහීනා. අභිසඞ්ඛාරානං පහීනත්තා ගතියො කෙන කප්පෙය්ය – නෙරයිකොති වා තිරච්ඡානයොනිකොති වා පෙත්තිවිසයිකොති වා මනුස්සොති වා දෙවොති වා රූපීති වා අරූපීති වා සඤ්ඤීති වා අසඤ්ඤීති වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති වා. සො හෙතු නත්ථි පච්චයො නත්ථි කාරණං නත්ථි, යෙන කප්පෙය්ය විකප්පෙය්ය විකප්පං ආපජ්ජෙය්ය. ලොකස්මින්ති අපායලොකෙ…පෙ… ආයතනලොකෙති – කෙනීධ ලොකස්මිං විකප්පයෙය්ය.

තෙනාහ භගවා –

‘‘තස්සීධ දිට්ඨෙ ව සුතෙ මුතෙ වා, පකප්පිතා නත්ථි අණූපි සඤ්ඤා;

තං බ්රාහ්මණං දිට්ඨිමනාදියානං, කෙනීධ ලොකස්මිං විකප්පයෙය්යා’’ති.

38.

නකප්පයන්ති න පුරෙක්ඛරොන්ති, ධම්මාපි තෙසං න පටිච්ඡිතාසෙ;

න බ්රාහ්මණො සීලවතෙන නෙය්යො, පාරඞ්ගතො න පච්චෙති තාදී.

න කප්පයන්ති න පුරෙක්ඛරොන්තීති. කප්පාති ද්වෙ කප්පා – තණ්හාකප්පො ච දිට්ඨිකප්පො ච. කතමො තණ්හාකප්පො? යාවතා තණ්හාසඞ්ඛාතෙන සීමකතං මරියාදිකතං ඔධිකතං පරියන්තකතං පරිග්ගහිතං මමායිතං – ‘‘ඉදං මමං, එතං මමං, එත්තකං මමං, එත්තාවතා මමං, මම රූපා සද්දා ගන්ධා රසා ඵොට්ඨබ්බා, අත්ථරණා පාවුරණා දාසිදාසා [දාසීදාසා (ස්යා. ක.)] අජෙළකා කුක්කුටසූකරා හත්ථිගවාස්සවළවා ඛෙත්තං වත්ථු හිරඤ්ඤං සුවණ්ණං ගාමනිගමරාජධානියො රට්ඨඤ්ච ජනපදො ච කොසො ච කොට්ඨාගාරඤ්ච, කෙවලම්පි මහාපථවිං තණ්හාවසෙන මමායති, යාවතා අට්ඨසතතණ්හාවිචරිතං – අයං තණ්හාකප්පො. කතමො දිට්ඨිකප්පො? වීසතිවත්ථුකා සක්කායදිට්ඨි, දසවත්ථුකා මිච්ඡාදිට්ඨි, දසවත්ථුකා අන්තග්ගාහිකාදිට්ඨි, යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං දිට්ඨිගහනං දිට්ඨිකන්තාරං දිට්ඨිවිසූකායිකං දිට්ඨිවිප්ඵන්දිතං දිට්ඨිසඤ්ඤොජනං ගාහො පටිග්ගාහො අභිනිවෙසො පරාමාසො කුම්මග්ගො මිච්ඡාපථො මිච්ඡත්තං තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො [විපරියෙසග්ගාහො (සී. ස්යා. ක.)] විපරීතග්ගාහො විපල්ලාසග්ගාහො මිච්ඡාගාහො, අයාථාවකස්මිං යාථාවකන්ති ගාහො, යාවතා ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි – අයං දිට්ඨිකප්පො. තෙසං තණ්හාකප්පො පහීනො, දිට්ඨිකප්පො පටිනිස්සට්ඨො. තණ්හාකප්පස්ස පහීනත්තා, දිට්ඨිකප්පස්ස පටිනිස්සට්ඨත්තා තණ්හාකප්පං වා දිට්ඨිකප්පං වා න කප්පෙන්ති න ජනෙන්ති න සඤ්ජනෙන්ති න නිබ්බත්තෙන්ති න අභිනිබ්බත්තෙන්තීති – න කප්පයන්ති.

න පුරෙක්ඛරොන්තීති. පුරෙක්ඛාරාති ද්වෙ පුරෙක්ඛාරා – තණ්හාපුරෙක්ඛාරො ච දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො ච…පෙ… අයං තණ්හාපුරෙක්ඛාරො…පෙ… අයං දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො. තෙසං තණ්හාපුරෙක්ඛාරො පහීනො, දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො පටිනිස්සට්ඨො. තණ්හාපුරෙක්ඛාරස්ස පහීනත්තා, දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරස්ස පටිනිස්සට්ඨත්තා න තණ්හං වා න දිට්ඨිං වා පුරතො කත්වා චරන්ති න තණ්හාධජා න තණ්හාකෙතූ න තණ්හාධිපතෙය්යා න දිට්ඨිධජා න දිට්ඨිකෙතූ න දිට්ඨාධිපතෙය්යා. න තණ්හාය වා න දිට්ඨියා වා පරිවාරෙත්වා චරන්තීති – න කප්පයන්ති න පුරෙක්ඛරොන්ති.

ධම්මාපිතෙසං න පටිච්ඡිතාසෙති. ධම්මා වුච්චන්ති ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි. තෙසන්ති තෙසං අරහන්තානං ඛීණාසවානං. න පටිච්ඡිතාසෙති ‘‘සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති න පටිච්ඡිතාසෙ. ‘‘අසස්සතො ලොකො… අන්තවා ලොකො… අනන්තවා ලොකො… තං ජීවං තං සරීරං… අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං… හොති තථාගතො පරං මරණා… න හොති තථාගතො පරං මරණා… හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා… නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’න්ති න පටිච්ඡිතාසෙති – ධම්මාපි තෙසං න පටිච්ඡිතාසෙ.

න බ්රාහ්මණො සීලවතෙන නෙය්යොති. නාති පටික්ඛෙපො. බ්රාහ්මණොති සත්තන්නං ධම්මානං බාහිතත්තා බ්රාහ්මණො – සක්කායදිට්ඨි බාහිතා හොති…පෙ… අසිතො තාදි වුච්චතෙ ස බ්රහ්මා . න බ්රාහ්මණො සීලවතෙන නෙය්යොති. බ්රාහ්මණො සීලෙන වා වතෙන වා සීලබ්බතෙන වා න යායති න නිය්යති න වුය්හති න සංහරීයතීති – න බ්රාහ්මණො සීලවතෙන නෙය්යො.

පාරඞ්ගතො න පච්චෙති තාදීති. පාරං වුච්චති අමතං නිබ්බානං. යො සො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං. සො පාරඞ්ගතො පාරප්පත්තො අන්තගතො අන්තප්පත්තො කොටිගතො කොටිප්පත්තො [විත්ථාරො] ජාතිමරණසංසාරො, නත්ථි තස්ස පුනබ්භවොති – පාරඞ්ගතො. න පච්චෙතීති සොතාපත්තිමග්ගෙන යෙ කිලෙසා පහීනා, තෙ කිලෙසෙ න පුනෙති න පච්චෙති න පච්චාගච්ඡති. සකදාගාමිමග්ගෙන යෙ කිලෙසා පහීනා, තෙ කිලෙසෙ න පුනෙති න පච්චෙති න පච්චාගච්ඡති. අනාගාමිමග්ගෙන යෙ කිලෙසා පහීනා, තෙ කිලෙසෙ න පුනෙති න පච්චෙති න පච්චාගච්ඡති. අරහත්තමග්ගෙන යෙ කිලෙසා පහීනා, තෙ කිලෙසෙ න පුනෙති න පච්චෙති න පච්චාගච්ඡතීති – පාරඞ්ගතො න පච්චෙති. තාදීති අරහා පඤ්චහාකාරෙහි තාදී – ඉට්ඨානිට්ඨෙ තාදී, චත්තාවීති තාදී, තිණ්ණාවීති තාදී, මුත්තාවීති තාදී, තංනිද්දෙසා තාදී.

කථං අරහා ඉට්ඨානිට්ඨෙ තාදී? අරහා ලාභෙපි තාදී, අලාභෙපි තාදී, යසෙපි තාදී, අයසෙපි තාදී, පසංසායපි තාදී, නින්දායපි තාදී, සුඛෙපි තාදී, දුක්ඛෙපි තාදී. එකච්චෙ බාහං [අඞ්ගං (සී.)] ගන්ධෙන ලිම්පෙය්යුං, එකච්චෙ බාහං [අඞ්ගං (සී.)] වාසියා තච්ඡෙය්යුං – අමුස්මිං නත්ථි රාගො, අමුස්මිං නත්ථි පටිඝං, අනුනයපටිඝවිප්පහීනො උග්ඝාතිනිඝාතිවීතිවත්තො අනුරොධවිරොධසමතික්කන්තො. එවං අරහා ඉට්ඨානිට්ඨෙ තාදී.

කථං අරහා චත්තාවීති තාදී? අරහතො රාගො චත්තො වන්තො මුත්තො පහීනො පටිනිස්සට්ඨො. දොසො…පෙ… මොහො… කොධො… උපනාහො… මක්ඛො… පළාසො… ඉස්සා… මච්ඡරියං… මායා… සාඨෙය්යං… ථම්භො… සාරම්භො… මානො… අතිමානො… මදො… පමාදො… සබ්බෙ කිලෙසා… සබ්බෙ දුච්චරිතා… සබ්බෙ දරථා… සබ්බෙ පරිළාහා… සබ්බෙ සන්තාපා… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරා චත්තා වන්තා මුත්තා පහීනා පටිනිස්සට්ඨා. එවං අරහා චත්තාවීති තාදී.

කථං අරහා තිණ්ණාවීති තාදී? අරහා කාමොඝං තිණ්ණො භවොඝං තිණ්ණො දිට්ඨොඝං තිණ්ණො අවිජ්ජොඝං තිණ්ණො සබ්බං සංසාරපථං තිණ්ණො උත්තිණ්ණො නිත්තිණ්ණො අතික්කන්තො සමතික්කන්තො වීතිවත්තො . සො වුට්ඨවාසො චිණ්ණචරණො ජාතිමරණසංසාරො, නත්ථි තස්ස පුනබ්භවොති. එවං අරහා තිණ්ණාවීති තාදී.

කථං අරහා මුත්තාවීති තාදී? අරහතො රාගා චිත්තං මුත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තං, දොසා චිත්තං මුත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තං, මොහා චිත්තං මුත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තං, කොධා…පෙ… උපනාහා… මක්ඛා… පළාසා… ඉස්සාය… මච්ඡරියා… මායාය… සාඨෙය්යා… ථම්භා… සාරම්භා… මානා… අතිමානා… මදා… පමාදා… සබ්බකිලෙසෙහි… සබ්බදුච්චරිතෙහි… සබ්බදරථෙහි… සබ්බපරිළාහෙහි… සබ්බසන්තාපෙහි… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරෙහි චිත්තං මුත්තං විමුත්තං සුවිමුත්තං. එවං අරහා මුත්තාවීති තාදී.

කථං අරහා තංනිද්දෙසා තාදී? අරහා සීලෙ සති සීලවාති තංනිද්දෙසා තාදී; සද්ධාය සති සද්ධොති තංනිද්දෙසා තාදී; වීරියෙ සති වීරියවාති තංනිද්දෙසා තාදී; සතියා සති සතිමාති තංනිද්දෙසා තාදී; සමාධිම්හි සති සමාහිතොති තංනිද්දෙසා තාදී; පඤ්ඤාය සති පඤ්ඤවාති තංනිද්දෙසා තාදී; විජ්ජාය සති තෙවිජ්ජොති තංනිද්දෙසා තාදී; අභිඤ්ඤාය සති ඡළභිඤ්ඤොති තංනිද්දෙසා තාදී. එවං අරහා තංනිද්දෙසා තාදීති – පාරඞ්ගතො න පච්චෙති තාදී.

තෙනාහ භගවා –

‘‘න කප්පයන්ති න පුරෙක්ඛරොන්ති, ධම්මාපි තෙසං න පටිච්ඡිතාසෙ;

න බ්රාහ්මණො සීලවතෙන නෙය්යො, පාරඞ්ගතො න පච්චෙති තාදී’’ති.

පරමට්ඨකසුත්තනිද්දෙසො පඤ්චමො.