📜

6. ජරාසුත්තනිද්දෙසො

අථ ජරාසුත්තනිද්දෙසං වක්ඛති –

39.

අප්පංවත ජීවිතං ඉදං, ඔරං වස්සසතාපි මිය්යති[මීයති (සී.)];

යො චෙපි අතිච්ච ජීවති, අථ ඛො සො ජරසාපි මිය්යති.

අප්පං වත ජීවිතං ඉදන්ති. ජීවිතන්ති ආයු ඨිති යපනා යාපනා ඉරියනා වත්තනා පාලනා ජීවිතං ජීවිතින්ද්රියං. අපි ච, ද්වීහි කාරණෙහි අප්පකං ජීවිතං ථොකං ජීවිතං – ඨිතිපරිත්තතාය වා අප්පකං ජීවිතං, සරසපරිත්තතාය වා අප්පකං ජීවිතං. කථං ඨිතිපරිත්තතාය වා අප්පකං ජීවිතං? අතීතෙ චිත්තක්ඛණෙ ජීවිත්ථ, න ජීවති න ජීවිස්සති; අනාගතෙ චිත්තක්ඛණෙ ජීවිස්සති, න ජීවති න ජීවිත්ථ; පච්චුප්පන්නෙ චිත්තක්ඛණෙ ජීවති, න ජීවිත්ථ න ජීවිස්සති.

‘‘ජීවිතං අත්තභාවො ච, සුඛදුක්ඛා ච කෙවලා;

එකචිත්තසමායුත්තා, ලහුසො වත්තතෙ ඛණො.

‘‘චුල්ලාසීතිසහස්සානි, කප්පා තිට්ඨන්ති යෙ මරූ;

න ත්වෙව තෙපි ජීවන්ති, ද්වීහි චිත්තෙහි සංයුතා [සමොහිතා (සී. ස්යා. ක.)].

‘‘යෙ නිරුද්ධා මරන්තස්ස, තිට්ඨමානස්ස වා ඉධ;

සබ්බෙපි සදිසා ඛන්ධා, ගතා අප්පටිසන්ධිකා.

‘‘අනන්තරා ච යෙ භග්ගා, යෙ ච භග්ගා අනාගතා;

තදන්තරෙ නිරුද්ධානං, වෙසමං නත්ථි ලක්ඛණෙ.

‘‘අනිබ්බත්තෙන න ජාතො, පච්චුප්පන්නෙන ජීවති;

චිත්තභග්ගා මතො ලොකො, පඤ්ඤත්ති පරමත්ථියා.

‘‘යථා නින්නා පවත්තන්ති, ඡන්දෙන පරිණාමිතා;

අච්ඡින්නධාරා වත්තන්ති, සළායතනපච්චයා.

‘‘අනිධානගතා භග්ගා, පුඤ්ජො නත්ථි අනාගතෙ;

නිබ්බත්තා යෙ ච තිට්ඨන්ති, ආරග්ගෙ සාසපූපමා.

‘‘නිබ්බත්තානඤ්ච ධම්මානං, භඞ්ගො නෙසං පුරක්ඛතො;

පලොකධම්මා තිට්ඨන්ති, පුරාණෙහි අමිස්සිතා.

‘‘අදස්සනතො ආයන්ති, භඞ්ගා ගච්ඡන්ති දස්සනං;

විජ්ජුප්පාදොව ආකාසෙ, උප්පජ්ජන්ති වයන්ති චා’’ති.

එවං ඨිතිපරිත්තතාය අප්පකං ජීවිතං.

කථං සරසපරිත්තතාය අප්පකං ජීවිතං? අස්සාසූපනිබද්ධං [අස්සාසූපනිබන්ධං (ක.)] ජීවිතං, පස්සාසූපනිබද්ධං ජීවිතං, අස්සාසපස්සාසූපනිබද්ධං ජීවිතං, මහාභූතූපනිබද්ධං ජීවිතං, කබළීකාරාහාරූපනිබද්ධං ජීවිතං, උස්මූපනිබද්ධං ජීවිතං, විඤ්ඤාණූපනිබද්ධං ජීවිතං. මූලම්පි ඉමෙසං දුබ්බලං, පුබ්බහෙතූපි ඉමෙසං දුබ්බලා, යෙ පච්චයා තෙපි දුබ්බලා, යෙපි පභාවිකා තෙපි දුබ්බලා, සහභූපි ඉමෙසං දුබ්බලා, සම්පයොගාපි ඉමෙසං දුබ්බලා, සහජාපි ඉමෙසං දුබ්බලා, යාපි පයොජිකා සාපි දුබ්බලා. අඤ්ඤමඤ්ඤං ඉමෙ නිච්චදුබ්බලා, අඤ්ඤමඤ්ඤං අනවට්ඨිතා ඉමෙ. අඤ්ඤමඤ්ඤං පරිපාතයන්ති ඉමෙ, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස හි නත්ථි තායිතා, න චාපි ඨපෙන්ති අඤ්ඤමඤ්ඤං ඉමෙ. යොපි නිබ්බත්තකො සො න විජ්ජති.

‘‘න ච කෙනචි කොචි හායති, ගන්ධබ්බා ච ඉමෙ හි සබ්බසො;

පුරිමෙහි පභාවිකා ඉමෙ, යෙපි පභාවිකා තෙ පුරෙ මතා;

පුරිමාපි ච පච්ඡිමාපි ච, අඤ්ඤමඤ්ඤං න කදාචි මද්දසංසූ’’ති.

එවං සරසපරිත්තතාය අප්පකං ජීවිතං.

අපි ච, චාතුමහාරාජිකානං [චාතුම්මහාරාජිකානං (සී. ස්යා.)] දෙවානං ජීවිතං උපාදාය මනුස්සානං අප්පකං ජීවිතං පරිත්තං ජීවිතං ථොකං ජීවිතං ඛණිකං ජීවිතං ලහුකං ජීවිතං ඉත්තරං ජීවිතං අනද්ධනීයං ජීවිතං නචිරට්ඨිතිකං ජීවිතං. තාවතිංසානං දෙවානං…පෙ… යාමානං දෙවානං… තුසිතානං දෙවානං… නිම්මානරතීනං දෙවානං… පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං… බ්රහ්මකායිකානං දෙවානං ජීවිතං උපාදාය මනුස්සානං අප්පකං ජීවිතං පරිත්තං ජීවිතං ථොකං ජීවිතං ඛණිකං ජීවිතං ලහුකං ජීවිතං ඉත්තරං ජීවිතං අනද්ධනීයං ජීවිතං නචිරට්ඨිතිකං ජීවිතං. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘අප්පමිදං, භික්ඛවෙ, මනුස්සානං ආයු, ගමනියො සම්පරායො, මන්තාය බොද්ධබ්බං, කත්තබ්බං කුසලං, චරිතබ්බං බ්රහ්මචරියං, නත්ථි ජාතස්ස අමරණං. යො, භික්ඛවෙ, චිරං ජීවති, සො වස්සසතං අප්පං වා භිය්යො.

‘‘අප්පමායු මනුස්සානං, හීළෙය්ය නං සුපොරිසො;

චරෙය්යාදිත්තසීසොව නත්ථි මච්චුස්සනාගමො.

‘‘අච්චයන්ති අහොරත්තා, ජීවිතං උපරුජ්ඣති;

ආයු ඛිය්යති මච්චානං, කුන්නදීනංව ඔදක’’න්ති.

අප්පං වත ජීවිතං ඉදං.

ඔරං වස්සසතාපි මිය්යතීති. කලලකාලෙපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, අබ්බුදකාලෙපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, පෙසිකාලෙපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, ඝනකාලෙපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, පසාඛකාලෙපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, ජාතමත්තොපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, සූතිඝරෙපි [පසූතිඝරෙ (ස්යා.), සූතිකඝරෙ (ක.)] චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, අද්ධමාසිකොපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, මාසිකොපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, ද්වෙමාසිකොපි…පෙ… තෙමාසිකොපි… චතුමාසිකොපි… පඤ්චමාසිකොපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, ඡමාසිකොපි… සත්තමාසිකොපි… අට්ඨමාසිකොපි… නවමාසිකොපි… දසමාසිකොපි… සංවච්ඡරිකොපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, ද්වෙවස්සිකොපි… තිවස්සිකොපි… චතුවස්සිකොපි… පඤ්චවස්සිකොපි … ඡවස්සිකොපි… සත්තවස්සිකොපි… අට්ඨවස්සිකොපි… නවවස්සිකොපි… දසවස්සිකොපි… වීසතිවස්සිකොපි… තිංසවස්සිකොපි… චත්තාරීසවස්සිකොපි… පඤ්ඤාසවස්සිකොපි… සට්ඨිවස්සිකොපි… සත්තතිවස්සිකොපි… අසීතිවස්සිකොපි… නවුතිවස්සිකොපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජතීති – ඔරං වස්සසතාපි මිය්යති.

යොචෙපි අතිච්ච ජීවතීති. යො වස්සසතං අතික්කමිත්වා ජීවති සො එකං වා වස්සං ජීවති, ද්වෙ වා වස්සානි ජීවති, තීණි වා වස්සානි ජීවති, චත්තාරි වා වස්සානි ජීවති, පඤ්ච වා වස්සානි ජීවති…පෙ… දස වා වස්සානි ජීවති, වීසති වා වස්සානි ජීවති, තිංසං වා වස්සානි ජීවති, චත්තාරීසං වා වස්සානි ජීවතීති – යො චෙපි අතිච්ච ජීවති. අථ ඛො සො ජරසාපි මිය්යතීති. යදා ජිණ්ණො හොති වුද්ධො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො ඛණ්ඩදන්තො පලිතකෙසො විලූනං ඛලිතසිරො [ඛලිතං සිරො (සී.)] වලිනං තිලකාහතගත්තො වඞ්කො භොග්ගො දණ්ඩපරායනො, සො ජරායපි චවති මරති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, නත්ථි මරණම්හා මොක්ඛො.

‘‘ඵලානමිව පක්කානං, පාතො පතනතො [පපතතො (සී.)] භයං;

එවං ජාතාන මච්චානං, නිච්චං මරණතො භයං.

‘‘යථාපි කුම්භකාරස්ස, කතා මත්තිකභාජනා;

සබ්බෙ භෙදනපරියන්තා, එවං මච්චාන ජීවිතං.

‘‘දහරා ච මහන්තා ච, යෙ බාලා යෙ ච පණ්ඩිතා;

සබ්බෙ මච්චුවසං යන්ති, සබ්බෙ මච්චුපරායනා.

‘‘තෙසං මච්චුපරෙතානං, ගච්ඡතං පරලොකතො;

න පිතා තායතෙ පුත්තං, ඤාතී වා පන ඤාතකෙ.

‘‘පෙක්ඛතඤ්ඤෙව ඤාතීනං, පස්ස ලාලප්පතං පුථු;

එකමෙකොව මච්චානං, ගොවජ්ඣො විය නිය්යති;

එවමබ්භාහතො ලොකො, මච්චුනා ච ජරාය චා’’ති.

අථ ඛො සො ජරසාපි මිය්යති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘අප්පං වත ජීවිතං ඉදං, ඔරං වස්සසතාපි මිය්යති;

යො චෙපි අතිච්ච ජීවති, අථ ඛො සො ජරසාපි මිය්යතී’’ති.

40.

සොචන්තිජනා මමායිතෙ, න හි සන්ති නිච්චා පරිග්ගහා;

විනාභාවං සන්තමෙවිදං, ඉති දිස්වා නාගාරමාවසෙ.

සොචන්ති ජනා මමායිතෙති. ජනාති ඛත්තියා ච බ්රාහ්මණා ච වෙස්සා ච සුද්දා ච ගහට්ඨා ච පබ්බජිතා ච දෙවා ච මනුස්සා ච. මමත්තාති ද්වෙ මමත්තා – තණ්හාමමත්තඤ්ච දිට්ඨිමමත්තඤ්ච…පෙ… ඉදං තණ්හාමමත්තං…පෙ… ඉදං දිට්ඨිමමත්තං. මමායිතං වත්ථුං අච්ඡෙදසඞ්කිනොපි සොචන්ති, අච්ඡිජ්ජන්තෙපි සොචන්ති, අච්ඡින්නෙපි සොචන්ති. මමායිතං වත්ථුං විපරිණාමසඞ්කිනොපි සොචන්ති, විපරිණාමන්තෙපි සොචන්ති, විපරිණතෙපි සොචන්ති කිලමන්ති පරිදෙවන්ති උරත්තාළිං කන්දන්ති සම්මොහං ආපජ්ජන්තීති – සොචන්ති ජනා මමායිතෙ.

නහි සන්ති නිච්චා පරිග්ගහාති. ද්වෙ පරිග්ගහා – තණ්හාපරිග්ගහො ච දිට්ඨිපරිග්ගහො ච…පෙ… අයං තණ්හාපරිග්ගහො…පෙ… අයං දිට්ඨිපරිග්ගහො. තණ්හාපරිග්ගහො අනිච්චො සඞ්ඛතො පටිච්චසමුප්පන්නො ඛයධම්මො වයධම්මො විරාගධම්මො නිරොධධම්මො විපරිණාමධම්මො. දිට්ඨිපරිග්ගහොපි අනිච්චො සඞ්ඛතො පටිච්චසමුප්පන්නො ඛයධම්මො වයධම්මො විරාගධම්මො නිරොධධම්මො විපරිණාමධම්මො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘පස්සථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, තං පරිග්ගහං ය්වායං පරිග්ගහො නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සතී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ! අහම්පි ඛො එතං, භික්ඛවෙ, පරිග්ගහං න සමනුපස්සාමි, ය්වායං පරිග්ගහො නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සතී’’ති. පරිග්ගහා නිච්චා ධුවා සස්සතා අවිපරිණාමධම්මා නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජන්ති න ලබ්භන්තීති – න හි සන්ති නිච්චා පරිග්ගහා.

විනාභාවං සන්තමෙවිදන්ති. නානාභාවෙ විනාභාවෙ අඤ්ඤථාභාවෙ සන්තෙ සංවිජ්ජමානෙ උපලබ්භියමානෙ. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘අලං, ආනන්ද! මා සොචි මා පරිදෙවි. නනු එතං, ආනන්ද, මයා පටිකච්චෙව [පටිගච්චෙව (සී.)] අක්ඛාතං – ‘සබ්බෙහෙව පියෙහි මනාපෙහි නානාභාවො විනාභාවො අඤ්ඤථාභාවො. තං කුතෙත්ථ, ආනන්ද, ලබ්භා – යං තං ජාතං භූතං සඞ්ඛතං පලොකධම්මං තං වත මා පලුජ්ජී’ති! නෙතං ඨානං විජ්ජති. පුරිමානං පුරිමානං ඛන්ධානං ධාතූනං ආයතනානං විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා පච්ඡිමා පච්ඡිමා ඛන්ධා ච ධාතුයො ච ආයතනානි ච පවත්තන්තී’’ති – විනාභාවං සන්තමෙවිදං.

ඉති දිස්වා නාගාරමාවසෙති. ඉතීති පදසන්ධි පදසංසග්ගො පදපාරිපූරී අක්ඛරසමවායො බ්යඤ්ජනසිලිට්ඨතා පදානුපුබ්බතාපෙතං. ඉතීති ඉති දිස්වා පස්සිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා මමත්තෙසූති – ඉති දිස්වා. නාගාරමාවසෙති සබ්බං ඝරාවාසපලිබොධං ඡින්දිත්වා පුත්තදාරපලිබොධං ඡින්දිත්වා ඤාතිපලිබොධං ඡින්දිත්වා මිත්තාමච්චපලිබොධං ඡින්දිත්වා සන්නිධිපලිබොධං ඡින්දිත්වා කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිත්වා අකිඤ්චනභාවං උපගන්ත්වා එකො චරෙය්ය විහරෙය්ය ඉරියෙය්ය වත්තෙය්ය පාලෙය්ය යපෙය්ය යාපෙය්යාති – ඉති දිස්වා නාගාරමාවසෙ.

තෙනාහ භගවා –

‘‘සොචන්ති ජනා මමායිතෙ, න හි සන්ති නිච්චා පරිග්ගහා;

විනාභාවං සන්තමෙවිදං, ඉති දිස්වා නාගාරමාවසෙ’’ති.

41.

මරණෙනපි තං පහීයති[පහිය්යති (ක.)]යං පුරිසො මමිදන්ති මඤ්ඤති;

එතම්පිවිදිත්වාන[එතං දිස්වාන (සී. ක.)]පණ්ඩිතො, න මමත්තාය නමෙථ මාමකො.

මරණෙනපි තං පහීයතීති. මරණන්ති යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හා තම්හා සත්තනිකායා චුති චවනතා භෙදො අන්තරධානං මච්චුමරණං කාලංකිරියා ඛන්ධානං භෙදො කළෙවරස්ස නික්ඛෙපො ජීවිතින්ද්රියස්සුපච්ඡෙදො. තන්ති රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං. පහීයතීති පහීයති ජහීයති විජහීයති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති. භාසිතම්පි හෙතං –

‘‘පුබ්බෙව මච්චං විජහන්ති භොගා, මච්චොව නෙ පුබ්බතරං ජහාති;

අසස්සතා භොගිනො කාමකාමී, තස්මා න සොචාමහං සොකකාලෙ.

‘‘උදෙති ආපූරති වෙති චන්දො, අත්තං ගමෙත්වාන පලෙති සූරියො;

විදිතා මයා සත්තුක ලොකධම්මා, තස්මා න සොචාමහං සොකකාලෙ’’ති.

මරණෙනපි තං පහීයති. යං පුරිසො මමිදන්ති මඤ්ඤතීති. යන්ති රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං. පුරිසොති සඞ්ඛා සමඤ්ඤා පඤ්ඤත්ති වොහාරො [ලොකවොහාරො (ස්යා.)] නාමං නාමකම්මං නාමධෙය්යං නිරුත්ති බ්යඤ්ජනං අභිලාපො. මමිදන්ති මඤ්ඤතීති තණ්හාමඤ්ඤනාය මඤ්ඤති, දිට්ඨිමඤ්ඤනාය මඤ්ඤති, මානමඤ්ඤනාය මඤ්ඤති, කිලෙසමඤ්ඤනාය මඤ්ඤති, දුච්චරිතමඤ්ඤනාය මඤ්ඤති, පයොගමඤ්ඤනාය මඤ්ඤති, විපාකමඤ්ඤනාය මඤ්ඤතීති – යං පුරිසො මමිදන්ති මඤ්ඤති.

එතම්පි විදිත්වාන පණ්ඩිතොති. එතං ආදීනවං ඤත්වා ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා මමත්තෙසූති, එතම්පි විදිත්වා පණ්ඩිතො ධීරො පණ්ඩිතො පඤ්ඤවා බුද්ධිමා ඤාණී විභාවී මෙධාවීති – එතම්පි විදිත්වාන පණ්ඩිතො.

න මමත්තාය නමෙථ මාමකොති. මමත්තාති ද්වෙ මමත්තා – තණ්හාමමත්තඤ්ච දිට්ඨිමමත්තඤ්ච…පෙ… ඉදං තණ්හාමමත්තං…පෙ… ඉදං දිට්ඨිමමත්තං. මාමකොති බුද්ධමාමකො ධම්මමාමකො සඞ්ඝමාමකො. සො භගවන්තං මමායති, භගවා තං පුග්ගලං පරිග්ගණ්හාති. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ කුහා ථද්ධා [බද්ධා (ක.) ඉතිවු. 108] ලපා සිඞ්ගී උන්නළා අසමාහිතා, න මෙ තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ මාමකා; අපගතා ච තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මා ධම්මවිනයා. න ච තෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති. යෙ ච ඛො තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ නික්කුහා නිල්ලපා ධීරා අත්ථද්ධා සුසමාහිතා, තෙ ඛො මෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ මාමකා; අනපගතා ච තෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මා ධම්මවිනයා. තෙ ච ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති’’.

‘‘කුහා ථද්ධා ලපා සිඞ්ගී, උන්නළා අසමාහිතා;

න තෙ ධම්මෙ විරූහන්ති, සම්මාසම්බුද්ධදෙසිතෙ.

‘‘නික්කුහා නිල්ලපා ධීරා, අත්ථද්ධා සුසමාහිතා;

තෙ වෙ ධම්මෙ විරූහන්ති, සම්මාසම්බුද්ධදෙසිතෙ’’.

න මමත්තාය නමෙථ මාමකොති. මාමකො තණ්හාමමත්තං පහාය දිට්ඨිමමත්තං පටිනිස්සජ්ජිත්වා මමත්තාය න නමෙය්ය න ඔනමෙය්ය, න තංනින්නො අස්ස න තප්පොණො න තප්පබ්භාරො න තදධිමුත්තො න තදධිපතෙය්යොති – න මමත්තාය නමෙථ මාමකො.

තෙනාහ භගවා –

‘‘මරණෙනපි තං පහීයති, යං පුරිසො මමිදන්ති මඤ්ඤති;

එතම්පි විදිත්වාන පණ්ඩිතො, න මමත්තාය නමෙථ මාමකො’’ති.

42.

සුපිනෙනයථාපි සඞ්ගතං, පටිබුද්ධො පුරිසො න පස්සති;

එවම්පි පියායිතං ජනං, පෙතං කාලඞ්කතං[කාලකතං (සී. ස්යා.)]න පස්සති.

සුපිනෙන යථාපි සඞ්ගතන්ති. සඞ්ගතං සමාගතං සමාහිතං සන්නිපතිතන්ති – සුපිනෙන යථාපි සඞ්ගතං. පටිබුද්ධොපුරිසො න පස්සතීති යථා පුරිසො සුපිනගතො චන්දං පස්සති, සූරියං පස්සති, මහාසමුද්දං පස්සති, සිනෙරුං පබ්බතරාජානං පස්සති, හත්ථිං පස්සති, අස්සං පස්සති, රථං පස්සති, පත්තිං පස්සති, සෙනාබ්යූහං පස්සති, ආරාමරාමණෙය්යකං පස්සති, වනරාමණෙය්යකං…පෙ… භූමිරාමණෙය්යකං… පොක්ඛරණීරාමණෙය්යකං පස්සති; පටිබුද්ධො න කිඤ්චි පස්සතීති – පටිබුද්ධො පුරිසො න පස්සති.

එවම්පි පියායිතං ජනන්ති. එවන්ති ඔපම්මසම්පටිපාදනං. පියායිතං ජනන්ති මමායිතං ජනං මාතරං වා පිතරං වා භාතරං වා භගිනිං වා පුත්තං වා ධීතරං වා මිත්තං වා අමච්චං වා ඤාතිං වා සාලොහිතං වාති – එවම්පි පියායිතං ජනං.

පෙතංකාලඞ්කතං න පස්සතීති. පෙතො වුච්චති මතො. කාලඞ්කතං න පස්සති න දක්ඛති නාධිගච්ඡති න වින්දති න පටිලභතීති – පෙතං කාලඞ්කතං න පස්සති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘සුපිනෙන යථාපි සඞ්ගතං, පටිබුද්ධො පුරිසො න පස්සති;

එවම්පි පියායිතං ජනං, පෙතං කාලඞ්කතං න පස්සතී’’ති.

43.

දිට්ඨාපිසුතාපි තෙ ජනා, යෙසං නාමමිදං පවුච්චති;

නාමංයෙවාවසිස්සති, [නාමමෙවා’වසිස්සති (සී. ස්යා.)]අක්ඛෙය්යං පෙතස්ස ජන්තුනො.

දිට්ඨාපි සුතාපි තෙ ජනාති. දිට්ඨාති යෙ චක්ඛුවිඤ්ඤාණාභිසම්භූතා. සුතාති යෙ සොතවිඤ්ඤාණාභිසම්භූතා . තෙ ජනාති ඛත්තියා ච බ්රාහ්මණා ච වෙස්සා ච සුද්දා ච ගහට්ඨා ච පබ්බජිතා ච දෙවා ච මනුස්සා චාති – දිට්ඨාපි සුතාපි තෙ ජනා.

යෙසං නාමමිදං පවුච්චතීති. යෙසන්ති යෙසං ඛත්තියානං බ්රාහ්මණානං වෙස්සානං සුද්දානං ගහට්ඨානං පබ්බජිතානං දෙවානං මනුස්සානං. නාමන්ති සඞ්ඛා සමඤ්ඤා පඤ්ඤත්ති වොහාරො නාමං නාමකම්මං නාමධෙය්යං නිරුත්ති බ්යඤ්ජනං අභිලාපො. පවුච්චතීති වුච්චති පවුච්චති කථීයති භණීයති දීපීයති වොහරීයතීති – යෙසං නාමමිදං පවුච්චති.

නාමංයෙවාවසිස්සති අක්ඛෙය්යන්ති. රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං පහීයති ජහීයති විජහීයති අන්තරධායති විප්පලුජ්ජති, නාමංයෙවාවසිස්සති. අක්ඛෙය්යන්ති. අක්ඛාතුං කථෙතුං භණිතුං දීපයිතුං වොහරිතුන්ති – නාමං එවාවසිස්සති අක්ඛෙය්යං. පෙතස්ස ජන්තුනොති. පෙතස්සාති මතස්ස කාලඞ්කතස්ස. ජන්තුනොති සත්තස්ස නරස්ස මානවස්ස පොසස්ස පුග්ගලස්ස ජීවස්ස ජාගුස්ස ජන්තුස්ස ඉන්දගුස්ස මනුජස්සාති – පෙතස්ස ජන්තුනො.

තෙනාහ භගවා –

‘‘දිට්ඨාපි සුතාපි තෙ ජනා, යෙසං නාමමිදං පවුච්චති;

නාමංයෙවාවසිස්සති, අක්ඛෙය්යං පෙතස්ස ජන්තුනො’’ති.

44.

සොකප්පරිදෙවමච්ඡරං, න පජහන්ති ගිද්ධා මමායිතෙ;

තස්මා මුනයො පරිග්ගහං, හිත්වා අචරිංසු ඛෙමදස්සිනො.

සොකප්පරිදෙවමච්ඡරං න පජහන්ති ගිද්ධා මමායිතෙති. සොකොති ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස සීලබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස සොකො සොචනා සොචිතත්තං අන්තොසොකො අන්තොපරිසොකො අන්තොදාහො අන්තොපරිදාහො [අන්තොඩාහො අන්තොපරිඩාහො (ස්යා.)] චෙතසො පරිජ්ඣායනා දොමනස්සං සොකසල්ලං. පරිදෙවොති ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස…පෙ… දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස ආදෙවො පරිදෙවො ආදෙවනා පරිදෙවනා ආදෙවිතත්තං පරිදෙවිතත්තං වාචා පලාපො විප්පලාපො ලාලප්පො ලාලප්පායනා ලාලප්පායිතත්තං. මච්ඡරියන්ති පඤ්ච මච්ඡරියානි – ආවාසමච්ඡරියං , කුලමච්ඡරියං, ලාභමච්ඡරියං, වණ්ණමච්ඡරියං , ධම්මමච්ඡරියං. යං එවරූපං මච්ඡරියං මච්ඡරායනා මච්ඡරායිතත්තං වෙවිච්ඡං කදරියං කටුකඤ්චුකතා අග්ගහිතත්තං චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති මච්ඡරියං. අපි ච ඛන්ධමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං, ධාතුමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං, ආයතනමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං ගාහො – ඉදං වුච්චති මච්ඡරියං. ගෙධො වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො…පෙ… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. මමත්තාති ද්වෙ මමත්තා – තණ්හාමමත්තඤ්ච දිට්ඨිමමත්තඤ්ච …පෙ… ඉදං තණ්හාමමත්තං…පෙ… ඉදං දිට්ඨිමමත්තං. මමායිතං වත්ථුං අච්ඡෙදසඞ්කිනොපි සොචන්ති, අච්ඡිජ්ජන්තෙපි සොචන්ති, අච්ඡින්නෙපි සොචන්ති, මමායිතං වත්ථුං විපරිණාමසඞ්කිනොපි සොචන්ති, විපරිණාමන්තෙපි සොචන්ති, විපරිණතෙපි සොචන්ති, මමායිතං වත්ථුං අච්ඡෙදසඞ්කිනොපි පරිදෙවන්ති, අච්ඡිජ්ජන්තෙපි පරිදෙවන්ති, අච්ඡින්නෙපි පරිදෙවන්ති. මමායිතං වත්ථුං විපරිණාමසඞ්කිනොපි පරිදෙවන්ති, විපරිණාමන්තෙපි පරිදෙවන්ති, විපරිණතෙපි පරිදෙවන්ති. මමායිතං වත්ථුං රක්ඛන්ති ගොපෙන්ති පරිග්ගණ්හන්ති මමායන්ති මච්ඡරායන්ති; මමායිතස්මිං වත්ථුස්මිං සොකං න ජහන්ති, පරිදෙවං න ජහන්ති, මච්ඡරියං න ජහන්ති, ගෙධං න ජහන්ති නප්පජහන්ති න විනොදෙන්ති න බ්යන්තිං කරොන්ති න අනභාවං ගමෙන්තීති – සොකප්පරිදෙවමච්ඡරං නප්පජහන්ති ගිද්ධා මමායිතෙ.

තස්මා මුනයො පරිග්ගහං, හිත්වා අචරිංසු ඛෙමදස්සිනොති. තස්මාති තස්මා තංකාරණා තංහෙතු තප්පච්චයා තංනිදානා එතං ආදීනවං සම්පස්සමානා මමත්තෙසූති – තස්මා. මුනයොති මොනං වුච්චති ඤාණං. යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි. තෙන ඤාණෙන සමන්නාගතා මුනයො මොනප්පත්තා. තීණි මොනෙය්යානි – කායමොනෙය්යං, වචීමොනෙය්යං, මනොමොනෙය්යං…පෙ… සඞ්ගජාලමතිච්ච සො මුනි. පරිග්ගහොති ද්වෙ පරිග්ගහා – තණ්හාපරිග්ගහො ච දිට්ඨිපරිග්ගහො ච…පෙ… අයං තණ්හාපරිග්ගහො…පෙ… අයං දිට්ඨිපරිග්ගහො. මුනයො තණ්හාපරිග්ගහං පරිච්චජිත්වා දිට්ඨිපරිග්ගහං පටිනිස්සජ්ජිත්වා චජිත්වා පජහිත්වා විනොදෙත්වා බ්යන්තිං කරිත්වා අනභාවං ගමෙත්වා අචරිංසු විහරිංසු ඉරියිංසු වත්තිංසු පාලිංසු යපිංසු යාපිංසු. ඛෙමදස්සිනොති ඛෙමං වුච්චති අමතං නිබ්බානං. යො සො සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං. ඛෙමදස්සිනොති ඛෙමදස්සිනො තාණදස්සිනො ලෙණදස්සිනො සරණදස්සිනො අභයදස්සිනො අච්චුතදස්සිනො අමතදස්සිනො නිබ්බානදස්සිනොති – තස්මා මුනයො පරිග්ගහං හිත්වා අචරිංසු ඛෙමදස්සිනො.

තෙනාහ භගවා –

‘‘සොකප්පරිදෙවමච්ඡරං, න ජහන්ති ගිද්ධා මමායිතෙ;

තස්මා මුනයො පරිග්ගහං, හිත්වා අචරිංසු ඛෙමදස්සිනො’’ති.

45.

පතිලීනචරස්ස භික්ඛුනො, භජමානස්ස විවිත්තමාසනං;

සාමග්ගියමාහුතස්ස තං, යො අත්තානං භවනෙ න දස්සයෙ.

පතිලීනචරස්සභික්ඛුනොති. පතිලීනචරා වුච්චන්ති සත්ත සෙක්ඛා [සෙඛා (සී. ස්යා.)]. අරහා පතිලීනො. කිංකාරණා පතිලීනචරා වුච්චන්ති සත්ත සෙක්ඛා? තෙ තතො තතො චිත්තං පතිලීනෙන්තා පතිකුටෙන්තා පතිවට්ටෙන්තා සන්නිරුද්ධන්තා [සන්නිරුම්භෙන්තා (සී.)] සන්නිග්ගණ්හන්තා සන්නිවාරෙන්තා රක්ඛන්තා ගොපෙන්තා චරන්ති විචරන්ති විහරන්ති ඉරියන්ති වත්තෙන්ති පාලෙන්ති යපෙන්ති යාපෙන්ති, චක්ඛුද්වාරෙ චිත්තං පතිලීනෙන්තා පතිකුටෙන්තා පතිවට්ටෙන්තා සන්නිරුද්ධන්තා සන්නිග්ගණ්හන්තා සන්නිවාරෙන්තා රක්ඛන්තා ගොපෙන්තා චරන්ති විචරන්ති විහරන්ති ඉරියන්ති වත්තෙන්ති පාලෙන්ති යපෙන්ති යාපෙන්ති, සොතද්වාරෙ චිත්තං…පෙ… ඝානද්වාරෙ චිත්තං… ජිව්හාද්වාරෙ චිත්තං… කායද්වාරෙ චිත්තං… මනොද්වාරෙ චිත්තං පතිලීනෙන්තා පතිකුටෙන්තා පතිවට්ටෙන්තා සන්නිරුද්ධන්තා සන්නිග්ගණ්හන්තා සන්නිවාරෙන්තා රක්ඛන්තා ගොපෙන්තා චරන්ති විචරන්ති විහරන්ති ඉරියන්ති වත්තෙන්ති පාලෙන්ති යපෙන්ති යාපෙන්ති. යථා කුක්කුටපත්තං වා න්හාරුදද්දුලං වා අග්ගිම්හි පක්ඛිත්තං පතිලීයති පතිකුටති පතිවට්ටති න සම්පසාරියති; එවමෙව තතො තතො චිත්තං පතිලීනෙන්තා පතිකුටෙන්තා පතිවට්ටෙන්තා සන්නිරුද්ධන්තා සන්නිග්ගණ්හන්තා සන්නිවාරෙන්තා රක්ඛන්තා ගොපෙන්තා චරන්ති විචරන්ති විහරන්ති ඉරියන්ති වත්තෙන්ති පාලෙන්ති යපෙන්ති යාපෙන්ති, චක්ඛුද්වාරෙ චිත්තං…පෙ… සොතද්වාරෙ චිත්තං… ඝානද්වාරෙ චිත්තං… ජිව්හාද්වාරෙ චිත්තං… කායද්වාරෙ චිත්තං… මනොද්වාරෙ චිත්තං පතිලීනෙන්තා පතිකුටෙන්තා පතිවට්ටෙන්තා සන්නිරුද්ධන්තා සන්නිග්ගණ්හන්තා සන්නිවාරෙන්තා රක්ඛන්තා ගොපෙන්තා චරන්ති විචරන්ති විහරන්ති ඉරියන්ති වත්තෙන්ති පාලෙන්ති යපෙන්ති යාපෙන්ති. තංකාරණා පතිලීනචරා වුච්චන්ති සත්ත සෙක්ඛා. භික්ඛුනොති පුථුජ්ජනකල්යාණකස්ස වා භික්ඛුනො සෙක්ඛස්ස වා භික්ඛුනොති – පතිලීනචරස්ස භික්ඛුනො.

භජමානස්ස විවිත්තමාසනන්ති ආසනං වුච්චති යත්ථ නිසීදන්ති – මඤ්චො පීඨං භිසි තට්ටිකා චම්මඛණ්ඩො තිණසන්ථාරො පණ්ණසන්ථාරො පලාලසන්ථාරො. තං ආසනං අසප්පායරූපදස්සනෙන රිත්තං විවිත්තං පවිවිත්තං, අසප්පායසද්දස්සවනෙන රිත්තං විවිත්තං පවිවිත්තං, අසප්පායගන්ධඝායනෙන… අසප්පායරසසායනෙන… අසප්පායඵොට්ඨබ්බඵුසනෙන… අසප්පායෙහි පඤ්චහි කාමගුණෙහි රිත්තං විවිත්තං පවිවිත්තං. තං විවිත්තං ආසනං භජතො සම්භජතො සෙවතො නිසෙවතො සංසෙවතො පටිසෙවතොති – භජමානස්ස විවිත්තමාසනං.

සාමග්ගියමාහුතස්ස තං, යො අත්තානං භවනෙ න දස්සයෙති. සාමග්ගියොති තිස්සො සාමග්ගියො – ගණසාමග්ගී, ධම්මසාමග්ගී, අනභිනිබ්බත්තිසාමග්ගී. කතමා ගණසාමග්ගී? බහු චෙපි භික්ඛූ සමග්ගා සම්මොදමානා අවිවදමානා ඛීරොදකීභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤං පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තා විහරන්ති – අයං ගණසාමග්ගී. කතමා ධම්මසාමග්ගී? චත්තාරො සතිපට්ඨානා, චත්තාරො සම්මප්පධානා, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා, පඤ්චින්ද්රියානි, පඤ්ච බලානි, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. තෙ එකතො පක්ඛන්දන්ති පසීදන්ති සම්පතිට්ඨන්ති විමුච්චන්ති; න තෙසං ධම්මානං විවාදො පවිවාදො අත්ථි – අයං ධම්මසාමග්ගී. කතමා අනභිනිබ්බත්තිසාමග්ගී? බහු චෙපි භික්ඛූ අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බායන්ති; න තෙසං නිබ්බානධාතුයා [තෙන (සී.)] ඌනත්තං වා පුණ්ණත්තං වා පඤ්ඤායති – අයං අනභිනිබ්බත්තිසාමග්ගී. භවනෙති නෙරයිකානං නිරයො භවනං, තිරච්ඡානයොනිකානං තිරච්ඡානයොනි භවනං, පෙත්තිවිසයිකානං පෙත්තිවිසයො භවනං, මනුස්සානං මනුස්සලොකො භවනං, දෙවානං දෙවලොකො භවනන්ති. සාමග්ගියමාහු තස්ස තං, යො අත්තානං භවනෙ න දස්සයෙති. තස්සෙසා සාමග්ගී එතං ඡන්නං එතං පතිරූපං එතං අනුච්ඡවිකං එතං අනුලොමං, යො එවං පටිච්ඡන්නෙ නිරයෙ අත්තානං න දස්සෙය්ය, තිරච්ඡානයොනියං අත්තානං න දස්සෙය්ය, පෙත්තිවිසයෙ අත්තානං න දස්සෙය්ය, මනුස්සලොකෙ අත්තානං න දස්සෙය්ය, දෙවලොකෙ අත්තානං න දස්සෙය්යාති එවමාහංසු එවං කථෙන්ති එවං භණන්ති එවං දීපයන්ති එවං වොහරන්තීති – සාමග්ගියමාහු තස්ස තං, යො අත්තානං භවනෙ න දස්සයෙ.

තෙනාහ භගවා –

‘‘පතිලීනචරස්ස භික්ඛුනො, භජමානස්ස විවිත්තමාසනං;

සාමග්ගියමාහු තස්ස තං, යො අත්තානං භවනෙ න දස්සයෙ’’ති.

46.

සබ්බත්ථමුනී අනිස්සිතො, න පියං කුබ්බති නොපි අප්පියං;

තස්මිං පරිදෙවමච්ඡරං, පණ්ණෙ වාරි යථා න ලිම්පති.

සබ්බත්ථමුනී අනිස්සිතොති. සබ්බං වුච්චති ද්වාදසායතනානි – චක්ඛුඤ්චෙව රූපා ච, සොතඤ්ච සද්දා ච, ඝානඤ්ච ගන්ධා ච, ජිව්හා ච රසා ච, කායො ච ඵොට්ඨබ්බා ච, මනො ච ධම්මා ච. මුනීති. මොනං වුච්චති ඤාණං…පෙ… සඞ්ගජාලමතිච්ච සො මුනි. අනිස්සිතොති . ද්වෙ නිස්සයා – තණ්හානිස්සයො ච දිට්ඨිනිස්සයො ච…පෙ… අයං තණ්හානිස්සයො…පෙ… අයං දිට්ඨිනිස්සයො. මුනි තණ්හානිස්සයං පහාය දිට්ඨිනිස්සයං පටිනිස්සජ්ජිත්වා චක්ඛුං අනිස්සිතො සොතං අනිස්සිතො ඝානං අනිස්සිතො ජිව්හං අනිස්සිතො කායං අනිස්සිතො මනං අනිස්සිතො රූපෙ… සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ… ධම්මෙ… කුලං… ගණං… ආවාසං… ලාභං… යසං… පසංසං… සුඛං… චීවරං… පිණ්ඩපාතං… සෙනාසනං… ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං… කාමධාතුං… රූපධාතුං… අරූපධාතුං… කාමභවං… රූපභවං… අරූපභවං… සඤ්ඤාභවං… අසඤ්ඤාභවං … නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාභවං… එකවොකාරභවං… චතුවොකාරභවං… පඤ්චවොකාරභවං… අතීතං… අනාගතං… පච්චුප්පන්නං… දිට්ඨං… සුතං… මුතං… විඤ්ඤාතං… සබ්බෙ ධම්මෙ අනිස්සිතො අනල්ලීනො අනුපගතො අනජ්ඣොසිතො අනධිමුත්තො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති – සබ්බත්ථ මුනි අනිස්සිතො.

න පියං කුබ්බති නොපි අප්පියන්ති. පියාති ද්වෙ පියා – සත්තා වා සඞ්ඛාරා වා. කතමෙ සත්තා පියා? ඉධ යස්ස තෙ හොන්ති අත්ථකාමා හිතකාමා ඵාසුකාමා යොගක්ඛෙමකාමා මාතා වා පිතා වා භාතා වා භගිනී වා පුත්තා වා ධීතරා වා මිත්තා වා අමච්චා වා ඤාතී වා සාලොහිතා වා – ඉමෙ සත්තා පියා. කතමෙ සඞ්ඛාරා පියා? මනාපිකා රූපා මනාපිකා සද්දා මනාපිකා ගන්ධා මනාපිකා රසා මනාපිකා ඵොට්ඨබ්බා – ඉමෙ සඞ්ඛාරා පියා. අප්පියාති ද්වෙ අප්පියා – සත්තා වා සඞ්ඛාරා වා. කතමෙ සත්තා අප්පියා? ඉධ යස්ස තෙ හොන්ති අනත්ථකාමා අහිතකාමා අඵාසුකාමා අයොගක්ඛෙමකාමා ජීවිතා වොරොපෙතුකාමා – ඉමෙ සත්තා අප්පියා. කතමෙ සඞ්ඛාරා අප්පියා? අමනාපිකා රූපා අමනාපිකා සද්දා අමනාපිකා ගන්ධා අමනාපිකා රසා අමනාපිකා ඵොට්ඨබ්බා – ඉමෙ සඞ්ඛාරා අප්පියා. න පියං කුබ්බති නොපි අප්පියන්ති. ‘‘අයං මෙ සත්තො පියො, ඉමෙ ච සඞ්ඛාරා මනාපා’’ති රාගවසෙන පියං න කරොති; ‘‘අයං මෙ සත්තො අප්පියො, ඉමෙ ච සඞ්ඛාරා අමනාපා’’ති පටිඝවසෙන අප්පියං න කරොති න ජනෙති න සඤ්ජනෙති න නිබ්බත්තෙති නාභිනිබ්බත්තෙතීති – න පියං කුබ්බති නොපි අප්පියං.

තස්මිං පරිදෙවමච්ඡරං පණ්ණෙ වාරි යථා න ලිම්පතීති. තස්මින්ති තස්මිං පුග්ගලෙ අරහන්තෙ ඛීණාසවෙ. පරිදෙවොති ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස සීලබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස ආදෙවො පරිදෙවො ආදෙවනා පරිදෙවනා ආදෙවිතත්තං පරිදෙවිතත්තං වාචා පලාපො විප්පලාපො ලාලප්පො ලාලප්පායනා ලාලප්පායිතත්තං. මච්ඡරියන්ති පඤ්ච මච්ඡරියානි – ආවාසමච්ඡරියං, කුලමච්ඡරියං, ලාභමච්ඡරියං, වණ්ණමච්ඡරියං, ධම්මමච්ඡරියං. යං එවරූපං මච්ඡරියං මච්ඡරායනා මච්ඡරායිතත්තං වෙවිච්ඡං කදරියං කටුකඤ්චුකතා අග්ගහිතත්තං චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති මච්ඡරියං. අපි ච ඛන්ධමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං, ධාතුමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං, ආයතනමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං ගාහො – ඉදං වුච්චති මච්ඡරියං.

පණ්ණෙ වාරි යථා න ලිම්පතීති. පණ්ණං වුච්චති පදුමපත්තං. වාරි වුච්චති උදකං. යථා වාරි පදුමපත්තං න ලිම්පති න පලිම්පති න උපලිම්පති අලිත්තං අපලිත්තං අනුපලිත්තං, එවමෙව තස්මිං පුග්ගලෙ අරහන්තෙ ඛීණාසවෙ පරිදෙවො මච්ඡරියඤ්ච න ලිම්පති න පලිම්පති න උපලිම්පති අලිත්තා අපලිත්තා අනුපලිත්තා. සො ච පුග්ගලො අරහන්තො තෙහි කිලෙසෙහි න ලිම්පති න පලිම්පති න උපලිම්පති අලිත්තො අපලිත්තො අනුපලිත්තො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති – තස්මිං පරිදෙවමච්ඡරං පණ්ණෙ වාරි යථා න ලිම්පති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘සබ්බත්ථ මුනී අනිස්සිතො, න පියං කුබ්බති නොපි අප්පියං;

තස්මිං පරිදෙවමච්ඡරං, පණ්ණෙ වාරි යථා න ලිම්පතී’’ති.

47.

උදබින්දු යථාපි පොක්ඛරෙ, පදුමෙ වාරි යථා න ලිම්පති;

එවං මුනි නොපලිම්පති, යදිදං දිට්ඨසුතමුතෙසු[දිට්ඨසුතෙ මුතෙසු (සී.), දිට්ඨසුතං මුතෙසු (ස්යා. ක.)]වා.

උදබින්දු යථාපි පොක්ඛරෙති. උදබින්දු වුච්චති උදකථෙවො. පොක්ඛරං වුච්චති පදුමපත්තං. යථා උදබින්දු පදුමපත්තෙ න ලිම්පති න පලිම්පති න උපලිම්පති අලිත්තං අපලිත්තං අනුපලිත්තන්ති – උදබින්දු යථාපි පොක්ඛරෙ. පදුමෙවාරි යථා න ලිම්පතීති. පදුමං වුච්චති පදුමපුප්ඵං. වාරි වුච්චති උදකං. යථා වාරි පදුමපුප්ඵං න ලිම්පති න පලිම්පති න උපලිම්පති අලිත්තං අපලිත්තං අනුපලිත්තන්ති – පදුමෙ වාරි යථා න ලිම්පති.

එවංමුනි නොපලිම්පති, යදිදං දිට්ඨසුතමුතෙසු වාති. එවන්ති ඔපම්මසම්පටිපාදනං. මුනීති. මොනං වුච්චති ඤාණං…පෙ… සඞ්ගජාලමතිච්ච සො මුනි. ලෙපාති ද්වෙ ලෙපා – තණ්හාලෙපො ච දිට්ඨිලෙපො ච…පෙ… අයං තණ්හාලෙපො…පෙ… අයං දිට්ඨිලෙපො. මුනි තණ්හාලෙපං පහාය දිට්ඨිලෙපං පටිනිස්සජ්ජිත්වා දිට්ඨෙ න ලිම්පති, සුතෙ න ලිම්පති, මුතෙ න ලිම්පති, විඤ්ඤාතෙ න ලිම්පති න පලිම්පති න උපලිම්පති අලිත්තො අපලිත්තො අනුපලිත්තො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති – එවං මුනි නොපලිම්පති, යදිදං දිට්ඨසුතමුතෙසු වා.

තෙනාහ භගවා –

‘‘උදබින්දු යථාපි පොක්ඛරෙ, පදුමෙ වාරි යථා න ලිම්පති;

එවං මුනි නොපලිම්පති, යදිදං දිට්ඨසුතමුතෙසු වා’’ති.

48.

ධොනො න හි තෙන මඤ්ඤති, යදිදං දිට්ඨසුතමුතෙසු වා;

නාඤ්ඤෙනවිසුද්ධිමිච්ඡති, න හි සො රජ්ජති නො විරජ්ජති.

ධොනො න හි තෙන මඤ්ඤති, යදිදං දිට්ඨසුතමුතෙසු වාති. ධොනොති ධොනා වුච්චති පඤ්ඤා. යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි. කිංකාරණා ධොනා වුච්චති පඤ්ඤා? තාය පඤ්ඤාය කායදුච්චරිතං ධුතඤ්ච ධොත ච සන්ධොතඤ්ච නිද්ධොතඤ්ච, වචීදුච්චරිතං…පෙ… මනොදුච්චරිතං ධුතඤ්ච ධොතඤ්ච සන්ධොතඤ්ච නිද්ධොතඤ්ච, රාගො ධුතො ච ධොතො ච සන්ධොතො ච නිද්ධොතො ච, දොසො… මොහො… කොධො… උපනාහො… මක්ඛො… පළාසො… ඉස්සා… මච්ඡරියං… මායා… සාඨෙය්යං… ථම්භො… සාරම්භො… මානො… අතිමානො… මදො… පමාදො… සබ්බෙ කිලෙසා… සබ්බෙ දුච්චරිතා… සබ්බෙ දරථා… සබ්බෙ පරිළාහා… සබ්බෙ සන්තාපා… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරා ධුතා ච ධොතා ච සන්ධොතා ච නිද්ධොතා ච. තංකාරණා ධොනා වුච්චති පඤ්ඤා.

අථ වා සම්මාදිට්ඨියා මිච්ඡාදිට්ඨි ධුතා ච ධොතා ච සන්ධොතා ච නිද්ධොතා ච, සම්මාසඞ්කප්පෙන මිච්ඡාසඞ්කප්පො ධුතො ච ධොතො ච සන්ධොතො ච නිද්ධොතො ච, සම්මාවාචාය මිච්ඡාවාචා ධුතා ච… සම්මාකම්මන්තෙන මිච්ඡාකම්මන්තො ධුතො ච… සම්මාආජීවෙන මිච්ඡාආජීවො ධුතො ච… සම්මාවායාමෙන මිච්ඡාවායාමො ධුතො ච… සම්මාසතියා මිච්ඡාසති ධුතා ච… සම්මාසමාධිනා මිච්ඡාසමාධි ධුතො ච… සම්මාඤාණෙන මිච්ඡාඤාණං ධුතඤ්ච… සම්මාවිමුත්තියා මිච්ඡාවිමුත්ති ධුතා ච ධොතා ච සන්ධොතා ච නිද්ධොතා ච.

අථ වා අරියෙන අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන සබ්බෙ කිලෙසා… සබ්බෙ දුච්චරිතා… සබ්බෙ දරථා… සබ්බෙ පරිළාහා… සබ්බෙ සන්තාපා… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරා ධුතා ච ධොතා ච සන්ධොතා ච නිද්ධොතා ච. අරහා ඉමෙහි ධොනෙහි ධම්මෙහි උපෙතො සමුපෙතො උපගතො සමුපගතො උපපන්නො සමුපපන්නො සමන්නාගතො. තස්මා අරහා ධොනො. සො ධුතරාගො ධුතපාපො ධුතකිලෙසො ධුතපරිළාහොති – ධොනො.

ධොනො න හි තෙන මඤ්ඤති, යදිදං දිට්ඨසුතමුතෙසු වාති. ධොනො දිට්ඨං න මඤ්ඤති, දිට්ඨස්මිං න මඤ්ඤති, දිට්ඨතො න මඤ්ඤති, දිට්ඨා මෙති න මඤ්ඤති; සුතං න මඤ්ඤති, සුතස්මිං න මඤ්ඤති, සුතතො න මඤ්ඤති, සුතං මෙති න මඤ්ඤති; මුතං න මඤ්ඤති, මුතස්මිං න මඤ්ඤති, මුතතො න මඤ්ඤති, මුතං මෙති න මඤ්ඤති; විඤ්ඤාතං න මඤ්ඤති, විඤ්ඤාතස්මිං න මඤ්ඤති, විඤ්ඤාතතො න මඤ්ඤති, විඤ්ඤාතං මෙති න මඤ්ඤති. වුත්තම්පි හෙතං භගවතා – ‘‘අස්මීති, භික්ඛවෙ, මඤ්ඤිතමෙතං, අයමහමස්මීති මඤ්ඤිතමෙතං, භවිස්සන්ති මඤ්ඤිතමෙතං, න භවිස්සන්ති මඤ්ඤිතමෙතං, රූපී භවිස්සන්ති මඤ්ඤිතමෙතං, අරූපී භවිස්සන්ති මඤ්ඤිතමෙතං, සඤ්ඤී භවිස්සන්ති මඤ්ඤිතමෙතං, අසඤ්ඤී භවිස්සන්ති මඤ්ඤිතමෙතං, නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්සන්ති මඤ්ඤිතමෙතං. මඤ්ඤිතං [මඤ්ඤිතං හි (සී.)], භික්ඛවෙ, රොගො, මඤ්ඤිතං ගණ්ඩො, මඤ්ඤිතං සල්ලං, මඤ්ඤිතං උපද්දවො. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, අමඤ්ඤමානෙන චෙතසා විහරිස්සාමාති, එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බ’’න්ති – ධොනො න හි තෙන මඤ්ඤති යදිදං දිට්ඨසුතමුතෙසු වා.

නාඤ්ඤෙනවිසුද්ධිමිච්ඡතීති. ධොනො අඤ්ඤෙන අසුද්ධිමග්ගෙන මිච්ඡාපටිපදාය අනිය්යානිකපථෙන අඤ්ඤත්ර සතිපට්ඨානෙහි අඤ්ඤත්ර සම්මප්පධානෙහි අඤ්ඤත්ර ඉද්ධිපාදෙහි අඤ්ඤත්ර ඉන්ද්රියෙහි අඤ්ඤත්ර බලෙහි අඤ්ඤත්ර බොජ්ඣඞ්ගෙහි අඤ්ඤත්ර අරියා අට්ඨඞ්ගිකා මග්ගා සුද්ධිං විසුද්ධිං පරිසුද්ධිං මුත්තිං විමුත්තිං පරිමුත්තිං න ඉච්ඡති න සාදියති න පත්ථෙති න පිහෙති නාභිජප්පතීති – නාඤ්ඤෙන විසුද්ධිමිච්ඡති.

න හි සො රජ්ජති නො විරජ්ජතීති. සබ්බෙ බාලපුථුජ්ජනා රජ්ජන්ති, පුථුජ්ජනකල්යාණකං උපාදාය සත්ත සෙක්ඛා විරජ්ජන්ති; අරහා නෙව රජ්ජති නො විරජ්ජති. විරත්තො සො ඛයා රාගස්ස වීතරාගත්තා, ඛයා දොසස්ස වීතදොසත්තා, ඛයා මොහස්ස වීතමොහත්තා. සො වුට්ඨවාසො චිණ්ණචරණො…පෙ… ජාතිජරාමරණසංසාරො, නත්ථි තස්ස පුනබ්භවොති – න හි සො රජ්ජති නො විරජ්ජති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘ධොනො න හි තෙන මඤ්ඤති, යදිදං දිට්ඨසුතමුතෙසු වා;

නාඤ්ඤෙන විසුද්ධිමිච්ඡති, න හි සො රජ්ජති නො විරජ්ජතී’’ති.

ජරාසුත්තනිද්දෙසො ඡට්ඨො.