📜

10. පුරාභෙදසුත්තනිද්දෙසො

අථ පුරාභෙදසුත්තනිද්දෙසං වක්ඛති –

83.

කථංදස්සීකථංසීලො, උපසන්තොති වුච්චති;

තං මෙ ගොතම පබ්රූහි, පුච්ඡිතො උත්තමං නරං.

කථංදස්සී කථංසීලො, උපසන්තොති වුච්චතීති. කථංදස්සීති කීදිසෙන දස්සනෙන සමන්නාගතො, කිංසණ්ඨිතෙන, කිංපකාරෙන, කිංපටිභාගෙනාති – කථංදස්සී. කථංසීලොති කීදිසෙන සීලෙන සමන්නාගතො, කිංසණ්ඨිතෙන, කිංපකාරෙන, කිංපටිභාගෙනාති – කථංදස්සී කථංසීලො. උපසන්තොති වුච්චතීති සන්තො උපසන්තො වූපසන්තො නිබ්බුතො පටිපස්සද්ධොති වුච්චති පවුච්චති කථීයති භණීයති දීපීයති වොහරීයති. කථංදස්සීති අධිපඤ්ඤං පුච්ඡති, කථංසීලොති අධිසීලං පුච්ඡති, උපසන්තොති අධිචිත්තං පුච්ඡතීති – කථංදස්සී කථංසීලො උපසන්තොති වුච්චති.

තං මෙ ගොතම පබ්රූහීති. තන්ති යං පුච්ඡාමි, යං යාචාමි, යං අජ්ඣෙසාමි, යං පසාදෙමි. ගොතමාති සො නිම්මිතො බුද්ධං භගවන්තං ගොත්තෙන ආලපති. පබ්රූහීති බ්රූහි ආචික්ඛ දෙසෙහි පඤ්ඤපෙහි පට්ඨපෙහි විවර විභජ උත්තානීකරොහි පකාසෙහීති – තං මෙ ගොතම පබ්රූහි.

පුච්ඡිතො උත්තමං නරන්ති. පුච්ඡිතොති පුට්ඨො පුච්ඡිතො යාචිතො අජ්ඣෙසිතො පසාදිතො. උත්තමං නරන්ති අග්ගං සෙට්ඨං විසිට්ඨං පාමොක්ඛං උත්තමං පවරං නරන්ති – පුච්ඡිතො උත්තමං නරං.

තෙනාහ සො නිම්මිතො –

‘‘කථංදස්සී කථංසීලො, උපසන්තොති වුච්චති;

තං මෙ ගොතම පබ්රූහි, පුච්ඡිතො උත්තමං නර’’න්ති.

84.

වීතතණ්හොපුරාභෙදා, [ඉති භගවා]

පුබ්බමන්තමනිස්සිතො;

වෙමජ්ඣෙ නුපසඞ්ඛෙය්යො,

තස්ස නත්ථි පුරක්ඛතං.

වීතතණ්හො පුරාභෙදාති. පුරා කායස්ස භෙදා, පුරා අත්තභාවස්ස භෙදා, පුරා කළෙවරස්ස නික්ඛෙපා, පුරා ජීවිතින්ද්රියස්ස උපච්ඡෙදා වීතතණ්හො විගතතණ්හො චත්තතණ්හො වන්තතණ්හො මුත්තතණ්හො පහීනතණ්හො පටිනිස්සට්ඨතණ්හො, වීතරාගො විගතරාගො චත්තරාගො වන්තරාගො මුත්තරාගො පහීනරාගො පටිනිස්සට්ඨරාගො, නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතිභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති.

භගවාති ගාරවාධිවචනං. අපි ච භග්ගරාගොති භගවා, භග්ගදොසොති භගවා, භග්ගමොහොති භගවා, භග්ගමානොති භගවා, භග්ගදිට්ඨීති භගවා, භග්ගතණ්හොති භගවා, භග්ගකිලෙසොති භගවා, භජි විභජි පවිභජි ධම්මරතනන්ති භගවා, භවානං අන්තකරොති භගවා, භාවිතකායො භාවිතසීලො භාවිතචිත්තො භාවිතපඤ්ඤොති භගවා, භජි වා භගවා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි අප්පසද්දානි අප්පනිග්ඝොසානි විජනවාතානි මනුස්සරාහස්සෙය්යකානි පටිසල්ලානසාරුප්පානීති භගවා, භාගී වා භගවා චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානන්ති භගවා, භාගී වා භගවා අත්ථරසස්ස ධම්මරසස්ස විමුත්තිරසස්ස අධිසීලස්ස අධිචිත්තස්ස අධිපඤ්ඤායාති භගවා, භාගී වා භගවා චතුන්නං ඣානානං චතුන්නං අප්පමඤ්ඤානං චතුන්නං අරූපසමාපත්තීනන්ති භගවා, භාගී වා භගවා අට්ඨන්නං විමොක්ඛානං අට්ඨන්නං අභිභායතනානං නවන්නං අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තීනන්ති භගවා, භාගී වා භගවා දසන්නං පඤ්ඤාභාවනානං දසන්නං කසිණසමාපත්තීනං ආනාපානස්සතිසමාධිස්ස අසුභසමාපත්තියාති භගවා, භාගී වා භගවා චතුන්නං සතිපට්ඨානානං චතුන්නං සම්මප්පධානානං චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං පඤ්චන්නං බලානං සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්සාති භගවා, භාගී වා භගවා දසන්නං තථාගතබලානං චතුන්නං වෙසාරජ්ජානං චතුන්නං පටිසම්භිදානං ඡන්නං අභිඤ්ඤානං ඡන්නං බුද්ධධම්මානන්ති භගවා. භගවාති නෙතං නාමං මාතරා කතං, න පිතරා කතං, න භාතරා කතං, න භගිනියා කතං, න මිත්තාමච්චෙහි කතං, න ඤාතිසාලොහිතෙහි කතං , න සමණබ්රාහ්මණෙහි කතං, න දෙවතාහි කතං; විමොක්ඛන්තිකමෙතං බුද්ධානං භගවන්තානං බොධියා මූලෙ සහ සබ්බඤ්ඤුතඤාණස්ස පටිලාභා සච්ඡිකා පඤ්ඤත්ති යදිදං භගවාති – වීතතණ්හො පුරාභෙදාති භගවා.

පුබ්බමන්තමනිස්සිතොති පුබ්බන්තො වුච්චති අතීතො අද්ධා. අතීතං අද්ධානං ආරබ්භ තණ්හා පහීනා, දිට්ඨි පටිනිස්සට්ඨා තණ්හාය පහීනත්තා, දිට්ඨියා පටිනිස්සට්ඨත්තා. එවම්පි පුබ්බමන්තමනිස්සිතො. අථ වා ‘‘එවංරූපො අහොසිං අතීතමද්ධාන’’න්ති තත්ථ නන්දිං න සමන්නානෙති, ‘‘එවංවෙදනො අහොසිං… එවංසඤ්ඤො අහොසිං… එවංසඞ්ඛාරො අහොසිං… එවංවිඤ්ඤාණො අහොසිං අතීතමද්ධාන’’න්ති තත්ථ නන්දිං න සමන්නානෙති. එවම්පි පුබ්බමන්තමනිස්සිතො. අථ වා ‘‘ඉති මෙ චක්ඛු [චක්ඛුං (සී. ක.)] අහොසි අතීතමද්ධානං – ඉති රූපා’’ති තත්ථ න ඡන්දරාගපටිබද්ධං හොති විඤ්ඤාණං, න ඡන්දරාගපටිබද්ධත්තා විඤ්ඤාණස්ස න තදභිනන්දති; න තදභිනන්දන්තො. එවම්පි පුබ්බමන්තමනිස්සිතො. ‘‘ඉති මෙ සොතං අහොසි අතීතමද්ධානං – ඉති සද්දා’’ති, ‘‘ඉති මෙ ඝානං අහොසි අතීතමද්ධානං – ඉති ගන්ධා’’ති, ‘‘ඉති මෙ ජිව්හා අහොසි අතීතමද්ධානං – ඉති රසා’’ති, ‘‘ඉති මෙ කායො අහොසි අතීතමද්ධානං – ඉති ඵොට්ඨබ්බා’’ති, ‘‘ඉති මෙ මනො අහොසි අතීතමද්ධානං – ඉති ධම්මා’’ති තත්ථ න ඡන්දරාගපටිබද්ධං හොති විඤ්ඤාණං, න ඡන්දරාගපටිබද්ධත්තා විඤ්ඤාණස්ස න තදභිනන්දති; න තදභිනන්දන්තො. එවම්පි පුබ්බමන්තමනිස්සිතො. අථ වා යානි තානි පුබ්බෙ මාතුගාමෙන සද්ධිං හසිතලපිතකීළිතානි න තදස්සාදෙති, න තං නිකාමෙති, න ච තෙන විත්තිං ආපජ්ජති. එවම්පි පුබ්බමන්තමනිස්සිතො.

වෙමජ්ඣෙ නුපසඞ්ඛෙය්යොති. වෙමජ්ඣං වුච්චති පච්චුප්පන්නො අද්ධා. පච්චුප්පන්නං අද්ධානං ආරබ්භ තණ්හා පහීනා, දිට්ඨි පටිනිස්සට්ඨා . තණ්හාය පහීනත්තා, දිට්ඨියා පටිනිස්සට්ඨත්තා රත්තොති නුපසඞ්ඛෙය්යො, දුට්ඨොති නුපසඞ්ඛෙය්යො, මූළ්හොති නුපසඞ්ඛෙය්යො, විනිබද්ධොති නුපසඞ්ඛෙය්යො, පරාමට්ඨොති නුපසඞ්ඛෙය්යො, වික්ඛෙපගතොති නුපසඞ්ඛෙය්යො, අනිට්ඨඞ්ගතොති නුපසඞ්ඛෙය්යො, ථාමගතොති නුපසඞ්ඛෙය්යො; තෙ අභිසඞ්ඛාරා පහීනා; අභිසඞ්ඛාරානං පහීනත්තා ගතියා නුපසඞ්ඛෙය්යො, නෙරයිකොති වා තිරච්ඡානයොනිකොති වා පෙත්තිවිසයිකොති වා මනුස්සොති වා දෙවොති වා රූපීති වා අරූපීති වා සඤ්ඤීති වා අසඤ්ඤීති වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති වා. සො හෙතු නත්ථි පච්චයො නත්ථි කාරණං නත්ථි යෙන සඞ්ඛං ගච්ඡෙය්යාති – වෙමජ්ඣෙ නුපසඞ්ඛෙය්යො.

තස්ස නත්ථි පුරක්ඛතන්ති. තස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. පුරෙක්ඛාරාති ද්වෙ පුරෙක්ඛාරා – තණ්හාපුරෙක්ඛාරො ච දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො ච…පෙ… අයං තණ්හාපුරෙක්ඛාරො…පෙ… අයං දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො. තස්ස තණ්හාපුරෙක්ඛාරො පහීනො, දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො පටිනිස්සට්ඨො. තණ්හාපුරෙක්ඛාරස්ස පහීනත්තා, දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරස්ස පටිනිස්සට්ඨත්තා න තණ්හං වා දිට්ඨිං වා පුරතො කත්වා චරති, න තණ්හාධජො න තණ්හාකෙතු න තණ්හාධිපතෙය්යො, න දිට්ඨිධජො න දිට්ඨිකෙතු න දිට්ඨාධිපතෙය්යො, න තණ්හාය වා දිට්ඨියා වා පරිවාරිතො චරති. එවම්පි තස්ස නත්ථි පුරක්ඛතං. අථ වා ‘‘එවංරූපො සියං අනාගතමද්ධාන’’න්ති තත්ථ නන්දිං න සමන්නානෙති, ‘‘එවංවෙදනො සියං… එවංසඤ්ඤො සියං… එවංසඞ්ඛාරො සියං… එවංවිඤ්ඤාණො සියං අනාගතමද්ධාන’’න්ති තත්ථ නන්දිං න සමන්නානෙති. එවම්පි තස්ස නත්ථි පුරක්ඛතං. අථ වා ‘‘ඉති මෙ චක්ඛු සියා අනාගතමද්ධානං – ඉති රූපා’’ති අප්පටිලද්ධස්ස පටිලාභාය චිත්තං න පණිදහති, චෙතසො අප්පණිධානප්පච්චයා න තදභිනන්දති; න තදභිනන්දන්තො. එවම්පි තස්ස නත්ථි පුරක්ඛතං. ‘‘ඉති මෙ සොතං සියා අනාගතමද්ධානං – ඉති සද්දා’’ති, ‘‘ඉති මෙ ඝානං සියා අනාගතමද්ධානං – ඉති ගන්ධා’’ති, ‘‘ඉති මෙ ජිව්හා සියා අනාගතමද්ධානං – ඉති රසා’’ති, ‘‘ඉති මෙ කායො සියා අනාගතමද්ධානං – ඉති ඵොට්ඨබ්බා’’ති, ‘‘ඉති මෙ මනො සියා අනාගතමද්ධානං – ඉති ධම්මා’’ති අප්පටිලද්ධස්ස පටිලාභාය චිත්තං න පණිදහති, චෙතසො අප්පණිධානප්පච්චයා න තදභිනන්දති; න තදභිනන්දන්තො. එවම්පි තස්ස නත්ථි පුරක්ඛතං. අථ වා ‘‘ඉමිනාහං සීලෙන වා වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා දෙවො වා භවිස්සාමි දෙවඤ්ඤතරො’’ති වා අප්පටිලද්ධස්ස පටිලාභාය චිත්තං න පණිදහති, චෙතසො අප්පණිධානප්පච්චයා න තදභිනන්දති; න තදභිනන්දතො. එවම්පි තස්ස නත්ථි පුරක්ඛතං.

තෙනාහ භගවා –

‘‘වීතතණ්හො පුරාභෙදා, [ඉති භගවා]

පුබ්බමන්තමනිස්සිතො;

වෙමජ්ඣෙ නුපසඞ්ඛෙය්යො,

තස්ස නත්ථි පුරක්ඛත’’න්ති.

85.

අක්කොධනොඅසන්තාසී, අවිකත්ථී අකුක්කුචො;

මන්තභාණී අනුද්ධතො, ස වෙ වාචායතො මුනි.

අක්කොධනො අසන්තාසීති. අක්කොධනොති යඤ්හි ඛො වුත්තං. අපි ච කොධො තාව වත්තබ්බො. දසහාකාරෙහි කොධො ජායති – ‘‘අනත්ථං මෙ අචරී’’ති කොධො ජායති, ‘‘අනත්ථං මෙ චරතී’’ති කොධො ජායති, ‘‘අනත්ථං මෙ චරිස්සතී’’ති කොධො ජායති, ‘‘පියස්ස මෙ මනාපස්ස අනත්ථං අචරි… අනත්ථං චරති… අනත්ථං චරිස්සතී’’ති කොධො ජායති, ‘‘අප්පියස්ස මෙ අමනාපස්ස අත්ථං අචරි… අත්ථං චරති… අත්ථං චරිස්සතී’’ති කොධො ජායති, අට්ඨානෙ වා පන කොධො ජායති. යො එවරූපො චිත්තස්ස ආඝාතො පටිඝාතො, පටිඝං පටිවිරොධො, කොපො පකොපො සම්පකොපො, දොසො පදොසො සම්පදොසො, චිත්තස්ස බ්යාපත්ති මනොපදොසො , කොධො කුජ්ඣනා කුජ්ඣිතත්තං, දොසො දුස්සනා දුස්සිතත්තං, බ්යාපත්ති බ්යාපජ්ජනා බ්යාපජ්ජිතත්තං, විරොධො පටිවිරොධො චණ්ඩික්කං, අසුරොපො [අස්සුරොපො (සී. ක.)] අනත්තමනතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති කොධො.

අපි ච කොධස්ස අධිමත්තපරිත්තතා වෙදිතබ්බා. අත්ථි කඤ්චි [කිඤ්චි (ක.)] කාලං කොධො චිත්තාවිලකරණමත්තො හොති, න ච තාව මුඛකුලානවිකුලානො හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො මුඛකුලානවිකුලානමත්තො හොති, න ච තාව හනුසඤ්චොපනො හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො හනුසඤ්චොපනමත්තො හොති, න ච තාව ඵරුසවාචං නිච්ඡාරණො [ඵරුසවාචනිච්ඡාරණො (ස්යා.)] හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො ඵරුසවාචං නිච්ඡාරණමත්තො හොති, න ච තාව දිසාවිදිසානුවිලොකනො හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො දිසාවිදිසානුවිලොකනමත්තො හොති, න ච තාව දණ්ඩසත්ථපරාමසනො හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො දණ්ඩසත්ථපරාමසනමත්තො හොති, න ච තාව දණ්ඩසත්ථඅබ්භුක්කිරණො හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො දණ්ඩසත්ථඅබ්භුක්කිරණමත්තො හොති, න ච තාව දණ්ඩසත්ථඅභිනිපාතනො හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො දණ්ඩසත්ථඅභිනිපාතමත්තො හොති, න ච තාව ඡින්නවිච්ඡින්නකරණො හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො ඡින්නවිච්ඡින්නකරණමත්තො හොති, න ච තාව සම්භඤ්ජනපලිභඤ්ජනො හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො සම්භඤ්ජනපලිභඤ්ජනමත්තො හොති, න ච තාව අඞ්ගමඞ්ගඅපකඩ්ඪනො හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො අඞ්ගමඞ්ගඅපකඩ්ඪනමත්තො හොති, න ච තාව ජීවිතාවොරොපනො [ජීවිතපනාසනො (ස්යා.)] හොති; අත්ථි කඤ්චි කාලං කොධො ජීවිතාවොරොපනමත්තො හොති, න ච තාව සබ්බචාගපරිච්චාගාය සණ්ඨිතො හොති. යතො කොධො පරපුග්ගලං ඝාටෙත්වා අත්තානං ඝාටෙති, එත්තාවතා කොධො පරමුස්සදගතො පරමවෙපුල්ලප්පත්තො හොති. යස්ස සො කොධො පහීනො සමුච්ඡින්නො වූපසන්තො පටිපස්සද්ධො අභබ්බුප්පත්තිකො ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪො, සො වුච්චති අක්කොධනො. කොධස්ස පහීනත්තා අක්කොධනො, කොධවත්ථුස්ස පරිඤ්ඤාතත්තා අක්කොධනො, කොධහෙතුස්ස උපච්ඡින්නත්තා අක්කොධනොති – අක්කොධනො.

අසන්තාසීති ඉධෙකච්චො තාසී හොති උත්තාසී පරිත්තාසී, සො තසති න උත්තසති පරිත්තසති භායති සන්තාසං ආපජ්ජති. කුලං වා න ලභාමි, ගණං වා න ලභාමි, ආවාසං වා න ලභාමි, ලාභං වා න ලභාමි, යසං වා න ලභාමි, පසංසං වා න ලභාමි, සුඛං වා න ලභාමි, චීවරං වා න ලභාමි, පිණ්ඩපාතං වා න ලභාමි, සෙනාසනං වා න ලභාමි, ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං වා න ලභාමි, ගිලානුපට්ඨාකං වා න ලභාමි, අප්පඤ්ඤාතොම්හීති තසති උත්තසති පරිත්තසති භායති සන්තාසං ආපජ්ජති.

ඉධ භික්ඛු අසන්තාසී හොති අනුත්තාසී අපරිත්තාසී; සො න තසති න උත්තසති න පරිත්තසති න භායති න සන්තාසං ආපජ්ජති. කුලං වා න ලභාමි, ගණං වා න ලභාමි, ආවාසං වා න ලභාමි, ලාභං වා න ලභාමි, යසං වා න ලභාමි, පසංසං වා න ලභාමි, සුඛං වා න ලභාමි, චීවරං වා න ලභාමි, පිණ්ඩපාතං වා න ලභාමි, සෙනාසනං වා න ලභාමි, ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං වා න ලභාමි, ගිලානුපට්ඨාකං වා න ලභාමි, අප්පඤ්ඤාතොම්හීති න තසති න උත්තසති න පරිත්තසති න භායති න සන්තාසං ආපජ්ජතීති – අක්කොධනො අසන්තාසී.

අවිකත්ථී අකුක්කුචොති. ඉධෙකච්චො කත්ථී හොති විකත්ථී, සො කත්ථති විකත්ථති – අහමස්මි සීලසම්පන්නොති වා වතසම්පන්නොති වා සීලබ්බතසම්පන්නොති වා ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා. උච්චා කුලා පබ්බජිතොති වා මහාකුලා පබ්බජිතොති වා, මහාභොගකුලා පබ්බජිතොති වා උළාරභොගකුලා පබ්බජිතොති වා, ඤාතො යසස්සී ගහට්ඨපබ්බජිතානන්ති වා, ලාභිම්හි චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානන්ති වා, සුත්තන්තිකොති වා විනයධරොති වා ධම්මකථිකොති වා, ආරඤ්ඤිකොති වා පිණ්ඩපාතිකොති වා පංසුකූලිකොති වා තෙචීවරිකොති වා, සපදානචාරිකොති වා ඛලුපච්ඡාභත්තිකොති වා නෙසජ්ජිකොති වා යථාසන්ථතිකොති වා, පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා දුතියස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා තතියස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා චතුත්ථස්ස ඣානස්ස ලාභීති වා, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා… විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභීති වා කත්ථති විකත්ථති. එවං න කත්ථති න විකත්ථති, කත්ථනා විකත්ථනා ආරතො විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති – අවිකත්ථී.

අකුක්කුචොති. කුක්කුච්චන්ති හත්ථකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, පාදකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, හත්ථපාදකුක්කුච්චම්පි කුක්කුච්චං, අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤිතා කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤිතා, විකාලෙ කාලසඤ්ඤිතා කාලෙ විකාලසඤ්ඤිතා, අවජ්ජෙ වජ්ජසඤ්ඤිතා වජ්ජෙ අවජ්ජසඤ්ඤිතා; යං එවරූපං කුක්කුච්චං කුක්කුච්චායනා කුක්කුච්චායිතත්තං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො – ඉදං වුච්චති කුක්කුච්චං.

අපි ච ද්වීහි කාරණෙහි උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො කතත්තා ච අකතත්තා ච. කථං කතත්තා ච අකතත්තා ච උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො? ‘‘කතං මෙ කායදුච්චරිතං, අකතං මෙ කායසුචරිත’’න්තිඋප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො; ‘‘කතං මෙ වචීදුච්චරිතං, අකතං මෙ වචීසුචරිතං… කතං මෙ මනොදුච්චරිතං, අකතං මෙ මනොසුචරිත’’න්ති – උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො; ‘‘කතො මෙ පාණාතිපාතො, අකතා මෙ පාණාතිපාතා වෙරමණී’’ති – උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො; ‘‘කතං මෙ අදින්නාදානං , අකතා මෙ අදින්නාදානා වෙරමණී’’ති – උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො; ‘‘කතො මෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරො, අකතා මෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණී’’ති – උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො; ‘‘කතො මෙ මුසාවාදො, අකතා මෙ මුසාවාදා වෙරමණී’’ති… ‘‘කතා මෙ පිසුණා වාචා, අකතා මෙ පිසුණාය වාචාය වෙරමණී’’ති… ‘‘කතා මෙ ඵරුසා වාචා, අකතා මෙ ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී’’ති… ‘‘කතො මෙ සම්ඵප්පලාපො, අකතා මෙ සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී’’ති… ‘‘කතා මෙ අභිජ්ඣා, අකතා මෙ අනභිජ්ඣා’’ති… ‘‘කතො මෙ බ්යාපාදො, අකතො මෙ අබ්යාපාදො’’ති… ‘‘කතා මෙ මිච්ඡාදිට්ඨි, අකතා මෙ සම්මාදිට්ඨී’’ති – උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො. එවං කතත්තා ච අකතත්තා ච උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො.

අථ වා ‘‘සීලෙසුම්හි න පරිපූරකාරී’’ති – උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො; ‘‘ඉන්ද්රියෙසුම්හි අගුත්තද්වාරො’’ති… ‘‘භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුම්හී’’ති… ‘‘ජාගරියං අනනුයුත්තොම්හී’’ති… ‘‘න සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතොම්හී’’ති… ‘‘අභාවිතා මෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’ති… ‘‘අභාවිතා මෙ චත්තාරො සම්මප්පධානා’’ති… ‘‘අභාවිතා මෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදා’’ති… ‘‘අභාවිතානි මෙ පඤ්චින්ද්රියානී’’ති… ‘‘අභාවිතානි මෙ පඤ්ච බලානී’’ති… ‘‘අභාවිතා මෙ සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා’’ති… ‘‘අභාවිතො මෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො’’ති… ‘‘දුක්ඛං මෙ අපරිඤ්ඤාත’’න්ති… ‘‘සමුදයො මෙ අප්පහීනො’’ති… ‘‘මග්ගො මෙ අභාවිතො’’ති… ‘‘නිරොධො මෙ අසච්ඡිකතො’’ති – උප්පජ්ජති කුක්කුච්චං චෙතසො විප්පටිසාරො මනොවිලෙඛො. යස්සෙතං කුක්කුච්චං පහීනං සමුච්ඡින්නං වූපසන්තං පටිපස්සද්ධං අභබ්බුප්පත්තිකං ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪං, සො වුච්චති අකුක්කුච්චොති – අවිකත්ථී අකුක්කුචො.

මන්තභාණී අනුද්ධතොති. මන්තා වුච්චති පඤ්ඤා. යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි. මන්තාය පරිග්ගහෙත්වා පරිග්ගහෙත්වා වාචං භාසති බහුම්පි කථෙන්තො බහුම්පි භණන්තො බහුම්පි දීපයන්තො බහුම්පි වොහරන්තො. දුක්කථිතං දුබ්භණිතං දුල්ලපිතං දුරුත්තං දුබ්භාසිතං වාචං න භාසතීති – මන්තභාණී. අනුද්ධතොති. තත්ථ කතමං උද්ධච්චං? යං චිත්තස්ස උද්ධච්චං අවූපසමො චෙතසො වික්ඛෙපො භන්තත්තං චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති උද්ධච්චං. යස්සෙතං උද්ධච්චං පහීනං සමුච්ඡින්නං වූපසන්තං පටිපස්සද්ධං අභබ්බුප්පත්තිකං ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪං, සො වුච්චති අනුද්ධතොති – මන්තභාණී අනුද්ධතො.

ස වෙ වාචායතො මුනීති. ඉධ භික්ඛු මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති සච්චවාදී සච්චසන්ධො ථෙතො පච්චයිකො අවිසංවාදකො ලොකස්ස. පිසුණං වාචං පහාය පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති – ඉතො සුත්වා න අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා න ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය. ඉති භින්නානං වා සන්ධාතා, සහිතානං වා අනුප්පදාතා, සමග්ගාරාමො සමග්ගරතො සමග්ගනන්දී සමග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති. ඵරුසං වාචං පහාය ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති – යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති. සම්ඵප්පලාපං පහාය සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති – කාලවාදී භූතවාදී අත්ථවාදී ධම්මවාදී විනයවාදී නිධානවතිං වාචං භාසිතා හොති කාලෙන සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසංහිතං. චතූහි වචීසුචරිතෙහි සමන්නාගතො චතුද්දොසාපගතං වාචං භාසති, බාත්තිංසාය තිරච්ඡානකථාය ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරති.

දස කථාවත්ථූනි කථෙසි, සෙය්යථිදං – අප්පිච්ඡකථං කථෙති, සන්තුට්ඨීකථං කථෙති, පවිවෙකකථං… අසංසග්ගකථං… වීරියාරම්භකථං… සීලකථං… සමාධිකථං… පඤ්ඤාකථං… විමුත්තිකථං … විමුත්තිඤාණදස්සනකථං… සතිපට්ඨානකථං… සම්මප්පධානකථං… ඉද්ධිපාදකථං… ඉන්ද්රියකථං… බලකථං… බොජ්ඣඞ්ගකථං… මග්ගකථං… ඵලකථං… නිබ්බානකථං කථෙති. වාචායතොති යත්තො පරියත්තො ගුත්තො ගොපිතො රක්ඛිතො වූපසන්තො. මුනීති. මොනං වුච්චති ඤාණං. යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සඞ්ගජාලමතිච්ච සො මුනීති – ස වෙ වාචායතො මුනි.

තෙනාහ භගවා –

‘‘අක්කොධනො අසන්තාසී, අවිකත්ථී අකුක්කුචො;

මන්තභාණී අනුද්ධතො, ස වෙ වාචායතො මුනී’’ති.

86.

නිරාසත්තිඅනාගතෙ, අතීතං නානුසොචති;

විවෙකදස්සී ඵස්සෙසු, දිට්ඨීසු ච න නීයති.

නිරාසත්ති අනාගතෙති. ආසත්ති වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො…පෙ… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. යස්සෙසා ආසත්ති තණ්හා පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪාති. එවම්පි නිරාසත්ති අනාගතෙ. අථ වා ‘‘එවංරූපො සියං අනාගතමද්ධාන’’න්ති තත්ථ නන්දිං න සමන්නානෙති, ‘‘එවංවෙදනො සියං… එවංසඤ්ඤො සියං… එවංසඞ්ඛාරො සියං… එවංවිඤ්ඤාණො සියං අනාගතමද්ධාන’’න්ති තත්ථ නන්දිං න සමන්නානෙති. එවම්පි නිරාසත්ති අනාගතෙ. අථ වා ‘‘ඉති මෙ චක්ඛු සියා අනාගතමද්ධානං – ඉති රූපා’’ති අප්පටිලද්ධස්ස පටිලාභාය චිත්තං න පණිදහති , චෙතසො අප්පණිධානප්පච්චයා න තදභිනන්දති; න තදභිනන්දන්තො. එවම්පි නිරාසත්ති අනාගතෙ. ‘‘ඉති මෙ සොතං සියා අනාගතමද්ධානං – ඉති සද්දා’’ති…පෙ… ‘‘ඉති මෙ මනො සියා අනාගතමද්ධානං – ඉති ධම්මා’’ති අප්පටිලද්ධස්ස පටිලාභාය චිත්තං න පණිදහති, චෙතසො අප්පණිධානප්පච්චයා න තදභිනන්දති; න තදභිනන්දන්තො. එවම්පි නිරාසත්ති අනාගතෙ. අථ වා ‘‘ඉමිනාහං සීලෙන වා වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා දෙවො වා භවිස්සාමි දෙවඤ්ඤතරො වා’’ති අප්පටිලද්ධස්ස පටිලාභාය චිත්තං න පණිදහති, චෙතසො අප්පණිධානප්පච්චයා න තදභිනන්දති; න තදභිනන්දන්තො. එවම්පි නිරාසත්ති අනාගතෙ.

අතීතං නානුසොචතීති. විපරිණතං වා වත්ථුං න සොචති, විපරිණතස්මිං වා වත්ථුස්මිං න සොචති, ‘‘චක්ඛු මෙ විපරිණත’’න්ති න සොචති, ‘‘සොතං මෙ… ඝානං මෙ… ජිව්හා මෙ… කායො මෙ… රූපා මෙ… සද්දා මෙ… ගන්ධා මෙ… රසා මෙ… ඵොට්ඨබ්බා මෙ… කුලං මෙ… ගණො මෙ… ආවාසො මෙ… ලාභො මෙ… යසො මෙ… පසංසා මෙ… සුඛං මෙ… චීවරං මෙ… පිණ්ඩපාතො මෙ… සෙනාසනං මෙ… ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරො මෙ… මාතා මෙ… පිතා මෙ… භාතා මෙ… භගිනී මෙ… පුත්තො මෙ… ධීතා මෙ… මිත්තා මෙ… අමච්චා මෙ… ඤාතකා මෙ… සාලොහිතා මෙ විපරිණතා’’ති න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති න උරත්තාළිං කන්දති න සම්මොහං ආපජ්ජතීති – අතීතං නානුසොචති.

විවෙකදස්සීඵස්සෙසූති. චක්ඛුසම්ඵස්සො සොතසම්ඵස්සො ඝානසම්ඵස්සො ජිව්හාසම්ඵස්සො කායසම්ඵස්සො මනොසම්ඵස්සො, අධිවචනසම්ඵස්සො පටිඝසම්ඵස්සො, සුඛවෙදනීයො ඵස්සො දුක්ඛවෙදනීයො ඵස්සො අදුක්ඛමසුඛවෙදනීයො ඵස්සො, කුසලො ඵස්සො අකුසලො ඵස්සො අබ්යාකතො ඵස්සො, කාමාවචරො ඵස්සො රූපාවචරො ඵස්සො අරූපාවචරො ඵස්සො, සුඤ්ඤතො ඵස්සො අනිමිත්තො ඵස්සො අප්පණිහිතො ඵස්සො, ලොකියො ඵස්සො ලොකුත්තරො ඵස්සො, අතීතො ඵස්සො අනාගතො ඵස්සො පච්චුප්පන්නො ඵස්සො; යො එවරූපො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ඵස්සො.

විවෙකදස්සී ඵස්සෙසූති. චක්ඛුසම්ඵස්සං විවිත්තං පස්සති අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා නිච්චෙන වා ධුවෙන වා සස්සතෙන වා අවිපරිණාමධම්මෙන වා, සොතසම්ඵස්සං විවිත්තං පස්සති… ඝානසම්ඵස්සං විවිත්තං පස්සති… ජිව්හාසම්ඵස්සං විවිත්තං පස්සති… කායසම්ඵස්සං විවිත්තං පස්සති… මනොසම්ඵස්සං විවිත්තං පස්සති… අධිවචනසම්ඵස්සං විවිත්තං පස්සති… පටිඝසම්ඵස්සං විවිත්තං පස්සති… සුඛවෙදනීයං ඵස්සං… දුක්ඛවෙදනීයං ඵස්සං… අදුක්ඛමසුඛවෙදනීයං ඵස්සං… කුසලං ඵස්සං… අකුසලං ඵස්සං… අබ්යාකතං ඵස්සං… කාමාවචරං ඵස්සං… රූපාවචරං ඵස්සං… අරූපාවචරං ඵස්සං… ලොකියං ඵස්සං විවිත්තං පස්සති අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා නිච්චෙන වා ධුවෙන වා සස්සතෙන වා අවිපරිණාමධම්මෙන වා.

අථ වා අතීතං ඵස්සං අනාගතෙහි ච පච්චුප්පන්නෙහි ච ඵස්සෙහි විවිත්තං පස්සති, අනාගතං ඵස්සං අතීතෙහි ච පච්චුප්පන්නෙහි ච ඵස්සෙහි විවිත්තං පස්සති, පච්චුප්පන්නං ඵස්සං අතීතෙහි ච අනාගතෙහි ච ඵස්සෙහි විවිත්තං පස්සති. අථ වා යෙ තෙ ඵස්සා අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා සුඤ්ඤතපටිසඤ්ඤුත්තා, තෙ ඵස්සෙ විවිත්තෙ පස්සති රාගෙන දොසෙන මොහෙන කොධෙන උපනාහෙන මක්ඛෙන පළාසෙන ඉස්සාය මච්ඡරියෙන මායාය සාඨෙය්යෙන ථම්භෙන සාරම්භෙන මානෙන අතිමානෙන මදෙන පමාදෙන සබ්බකිලෙසෙහි සබ්බදුච්චරිතෙහි සබ්බදරථෙහි සබ්බපරිළාහෙහි සබ්බසන්තාපෙහි සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරෙහි විවිත්තෙ පස්සතීති – විවෙකදස්සී ඵස්සෙසු.

දිට්ඨීසු ච න නීයතීති. තස්ස ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි පහීනානි සමුච්ඡින්නානි වූපසන්තානි පටිපස්සද්ධානි අභබ්බුප්පත්තිකානි ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪානි. සො දිට්ඨියා න යායති න නීයති න වුය්හති න සංහරීයති; නපි තං දිට්ඨිගතං සාරතො පච්චෙති න පච්චාගච්ඡතීති – දිට්ඨීසු ච න නීයති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘නිරාසත්ති අනාගතෙ, අතීතං නානුසොචති;

විවෙකදස්සී ඵස්සෙසු, දිට්ඨීසු ච න නීයතී’’ති.

87.

පතිලීනො අකුහකො, අපිහාලු අමච්ඡරී;

අප්පගබ්භො අජෙගුච්ඡො, පෙසුණෙය්යෙ ච නො යුතො.

පතිලීනො අකුහකොති. පතිලීනොති රාගස්ස පහීනත්තා පතිලීනො, දොසස්ස පහීනත්තා පතිලීනො, මොහස්ස පහීනත්තා පතිලීනො, කොධස්ස… උපනාහස්ස … මක්ඛස්ස… පළාසස්ස… ඉස්සාය… මච්ඡරියස්ස…පෙ… සබ්බාකුසලාභිසඞ්ඛාරානං පහීනත්තා පතිලීනො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පතිලීනො හොති? ඉමස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අස්මිමානො පහීනො හොති උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පතිලීනො හොතී’’ති – පතිලීනො.

අකුහකොති තීණි කුහනවත්ථූනි – පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු, ඉරියාපථසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු, සාමන්තජප්පනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු.

කතමං පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු? ඉධ ගහපතිකා භික්ඛුං නිමන්තෙන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි. සො පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො අත්ථිකො චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං භිය්යොකම්යතං උපාදාය චීවරං පච්චක්ඛාති, පිණ්ඩපාතං පච්චක්ඛාති, සෙනාසනං පච්චක්ඛාති, ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පච්චක්ඛාති. සො එවමාහ – ‘‘කිං සමණස්ස මහග්ඝෙන චීවරෙන! එතං සාරුප්පං යං සමණො සුසානා වා සඞ්කාරකූටා වා පාපණිකා වා නන්තකානි උච්චිනිත්වා සඞ්ඝාටිං කත්වා ධාරෙය්ය. කිං සමණස්ස මහග්ඝෙන පිණ්ඩපාතෙන ! එතං සාරුප්පං යං සමණො උඤ්ඡාචරියාය පිණ්ඩියාලොපෙන ජීවිකං කප්පෙය්ය. කිං සමණස්ස මහග්ඝෙන සෙනාසනෙන! එතං සාරුප්පං යං සමණො රුක්ඛමූලිකො වා අස්ස සොසානිකො වා අබ්භොකාසිකො වා. කිං සමණස්ස මහග්ඝෙන ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙන! එතං සාරුප්පං යං සමණො පූතිමුත්තෙන වා හරිතකීඛණ්ඩෙන වා ඔසධං කරෙය්යා’’ති. තදුපාදාය ලූඛං චීවරං ධාරෙති, ලූඛං පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජති, ලූඛං සෙනාසනං පටිසෙවති , ලූඛං ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පටිසෙවති. තමෙනං ගහපතිකා එවං ජානන්ති – ‘‘අයං සමණො අප්පිච්ඡො සන්තුට්ඨො පවිවිත්තො අසංසට්ඨො ආරද්ධවීරියො ධුතවාදො’’ති භිය්යො භිය්යො නිමන්තෙන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි. සො එවමාහ – ‘‘තිණ්ණං සම්මුඛීභාවා සද්ධො කුලපුත්තො බහුං පුඤ්ඤං පසවති. සද්ධාය සම්මුඛීභාවා සද්ධො කුලපුත්තො බහුං පුඤ්ඤං පසවති, දෙය්යධම්මස්ස සම්මුඛීභාවා සද්ධො කුලපුත්තො බහුං පුඤ්ඤං පසවති, දක්ඛිණෙය්යානං සම්මුඛීභාවා සද්ධො කුලපුත්තො බහුං පුඤ්ඤං පසවති. ‘තුම්හාකඤ්චෙවායං සද්ධා අත්ථි, දෙය්යධම්මො ච සංවිජ්ජති, අහඤ්ච පටිග්ගාහකො. සචෙහං න පටිග්ගහෙස්සාමි, එවං තුම්හෙ පුඤ්ඤෙන පරිබාහිරා භවිස්සන්ති. න මය්හං ඉමිනා අත්ථො. අපි ච තුම්හාකංයෙව අනුකම්පාය පටිග්ගණ්හාමී’’’ති. තදුපාදාය බහුම්පි චීවරං පටිග්ගණ්හාති, බහුම්පි පිණ්ඩපාතං පටිග්ගණ්හාති, බහුම්පි ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පටිග්ගණ්හාති. යා එවරූපා භාකුටිකා භාකුටියං කුහනා කුහායනා කුහිතත්තං – ඉදං පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු.

කතමං ඉරියාපථසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු? ඉධෙකච්චො පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො සම්භාවනාධිප්පායො, ‘‘එවං මං ජනො සම්භාවෙස්සතී’’ති, ගමනං සණ්ඨපෙති ඨානං සණ්ඨපෙති නිසජ්ජං සණ්ඨපෙති සයනං සණ්ඨපෙති, පණිධාය ගච්ඡති පණිධාය තිට්ඨති පණිධාය නිසීදති පණිධාය සෙය්යං කප්පෙති, සමාහිතො විය ගච්ඡති සමාහිතො විය තිට්ඨති සමාහිතො විය නිසීදති සමාහිතො විය සෙය්යං කප්පෙති, ආපාථකජ්ඣායීව හොති. යා එවරූපා ඉරියාපථස්ස ඨපනා ආඨපනා [අට්ඨපනා (සී.)] සණ්ඨපනා භාකුටිකා භාකුටියං කුහනා කුහායනා කුහිතත්තං – ඉදං ඉරියාපථසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු.

කතමං සාමන්තජප්පනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු? ඉධෙකච්චො පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො සම්භාවනාධිප්පායො, ‘‘එවං මං ජනො සම්භාවෙස්සතී’’ති, අරියධම්මසන්නිස්සිතං වාචං භාසති. ‘‘යො එවරූපං චීවරං ධාරෙති සො සමණො මහෙසක්ඛො’’ති භණති; ‘‘යො එවරූපං පත්තං ධාරෙති… ලොහථාලකං ධාරෙති… ධම්මකරණං ධාරෙති… පරිසාවනං ධාරෙති… කුඤ්චිකං ධාරෙති… උපාහනං ධාරෙති… කායබන්ධනං ධාරෙති… ආයොගං ධාරෙති සො සමණො මහෙසක්ඛො’’ති භණති; ‘‘යස්ස එවරූපො උපජ්ඣායො සො සමණො මහෙසක්ඛො’’ති භණති; ‘‘යස්ස එවරූපො ආචරියො… එවරූපා සමානුපජ්ඣායකා… සමානාචරියකා… මිත්තා… සන්දිට්ඨා… සම්භත්තා… සහායා සො සමණො මහෙසක්ඛො’’ති භණති; ‘‘යො එවරූපෙ විහාරෙ වසති සො සමණො මහෙසක්ඛො’’ති භණති; ‘‘යො එවරූපෙ අඩ්ඪයොගෙ වසති… පාසාදෙ වසති… හම්මියෙ වසති… ගුහායං වසති… ලෙණෙ වසති… කුටියා වසති… කූටාගාරෙ වසති… අට්ටෙ වසති … මාළෙ වසති… උද්දණ්ඩෙ වසති… උපට්ඨානසාලායං වසති… මණ්ඩපෙ වසති… රුක්ඛමූලෙ වසති, සො සමණො මහෙසක්ඛො’’ති භණති.

අථ වා කොරජිකකොරජිකො [කොරඤ්ජිකකොරඤ්ජිකො (සී.)] භාකුටිකභාකුටිකො කුහකකුහකො ලපකලපකො මුඛසම්භාවිකො, ‘‘අයං සමණො ඉමාසං එවරූපානං සන්තානං විහාරසමාපත්තීනං ලාභී’’ති තාදිසං ගම්භීරං ගූළ්හං නිපුණං පටිච්ඡන්නං ලොකුත්තරං සුඤ්ඤතාපටිසංයුත්තං කථං කථෙසි. යා එවරූපා භාකුටිකා භාකුටියං කුහනා කුහායනා කුහිතත්තං – ඉදං සාමන්තජප්පනසඞ්ඛාතං කුහනවත්ථු. යස්සිමානි තීණි කුහනවත්ථූනි පහීනානි සමුච්ඡින්නානි වූපසන්තානි පටිපස්සද්ධානි අභබ්බුප්පත්තිකානි ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪානි, සො වුච්චති අකුහකොති – පතිලීනො අකුහකො.

අපිහාලු අමච්ඡරීති. පිහා වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො…පෙ… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. යස්සෙසා පිහා තණ්හා පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪා, සො වුච්චති අපිහාලු. සො රූපෙ න පිහෙති, සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ… කුලං… ගණං… ආවාසං… ලාභං… යසං… පසංසං… සුඛං… චීවරං… පිණ්ඩපාතං… සෙනාසනං… ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං… කාමධාතුං… රූපධාතුං… අරූපධාතුං… කාමභවං… රූපභවං… අරූපභවං… සඤ්ඤාභවං… අසඤ්ඤාභවං … නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාභවං… එකවොකාරභවං… චතුවොකාරභවං… පඤ්චවොකාරභවං… අතීතං… අනාගතං… පච්චුප්පන්නං… දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බෙ ධම්මෙ න පිහෙති න ඉච්ඡති න සාදියති න පත්ථෙති නාභිජප්පතීති – අපිහාලු. අමච්ඡරීති පඤ්ච මච්ඡරියානි – ආවාසමච්ඡරියං, කුලමච්ඡරියං, ලාභමච්ඡරියං, වණ්ණමච්ඡරියං, ධම්මමච්ඡරියං. යං එවරූපං මච්ඡරං මච්ඡරායනා මච්ඡරායිතත්තං වෙවිච්ඡං කදරියං කටුකඤ්චුකතා අග්ගහිතත්තං චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති මච්ඡරියං. අපි ච ඛන්ධමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං, ධාතුමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං, ආයතනමච්ඡරියම්පි මච්ඡරියං ගාහො – ඉදං වුච්චති මච්ඡරියං. යස්සෙතං මච්ඡරියං පහීනං සමුච්ඡින්නං වූපසන්තං පටිපස්සද්ධං අභබ්බුප්පත්තිකං ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪං, සො වුච්චති අමච්ඡරීති – අපිහාලු අමච්ඡරී.

අප්පගබ්භොඅජෙගුච්ඡොති. පාගබ්භියන්ති තීණි පාගබ්භියානි – කායිකං පාගබ්භියං, වාචසිකං පාගබ්භියං, චෙතසිකං පාගබ්භියං. කතමං කායිකං පාගබ්භියං? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, ගණගතොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, භොජනසාලායම්පි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, ජන්තාඝරෙපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, උදකතිත්ථෙපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, අන්තරඝරං පවිසන්තොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, අන්තරඝරං පවිට්ඨොපි කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කථං සඞ්ඝගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතො අචිත්තීකාරකතො [අචිත්තිකාරකතො (ස්යා. ක.)] ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, සසීසං පාරුපිත්වාපි නිසීදති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං සඞ්ඝගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කථං ගණගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො ගණගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරානං භික්ඛූනං අනුපාහනානං චඞ්කමන්තානං සඋපාහනො චඞ්කමති, නීචෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තානං උච්චෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමති, ඡමාය චඞ්කමන්තානං චඞ්කමෙ චඞ්කමති, ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, සසීසං පාරුපිත්වා නිසීදති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං ගණගතො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කථං භොජනසාලායං කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො භොජනසාලායං අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ අනුපඛජ්ජ නිසීදති, නවෙපි භික්ඛූ ආසනෙන පටිබාහති, ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති, සසීසං පාරුපිත්වාපි නිසීදති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං භොජනසාලායං කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කථං ජන්තාඝරෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො ජන්තාඝරෙ අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි තිට්ඨති, ඝට්ටයන්තොපි නිසීදති, පුරතොපි තිට්ඨති, පුරතොපි නිසීදති, උච්චෙපි ආසනෙ නිසීදති , අනාපුච්ඡම්පි අනජ්ඣිට්ඨොපි කට්ඨං පක්ඛිපති, ද්වාරම්පි පිදහති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං ජන්තාඝරෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කථං උදකතිත්ථෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො උදකතිත්ථෙ අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි ඔතරති, පුරතොපි ඔතරති, ඝට්ටයන්තොපි න්හායති [නහායති (සී.)], පුරතොපි න්හායති , උපරිතොපි න්හායති, ඝට්ටයන්තොපි උත්තරති, පුරතොපි උත්තරති, උපරිතොපි උත්තරති. එවං උදකතිත්ථෙ කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කථං අන්තරඝරං පවිසන්තො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො අන්තරඝරං පවිසන්තො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ ඝට්ටයන්තොපි ගච්ඡති, පුරතොපි ගච්ඡති, වොක්කම්මාපි ථෙරානං භික්ඛූනං පුරතො පුරතො ගච්ඡති. එවං අන්තරඝරං පවිසන්තො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කථං අන්තරඝරං පවිට්ඨො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො අන්තරඝරං පවිට්ඨො, ‘‘න පවිස [පවිසථ (සී.) එවමඤ්ඤෙසු පදද්වයෙසුපි], භන්තෙ’’ති වුච්චමානො පවිසති, ‘‘න තිට්ඨ, භන්තෙ’’ති වුච්චමානො තිට්ඨති, ‘‘න නිසීද, භන්තෙ’’ති වුච්චමානො නිසීදති, අනොකාසම්පි පවිසති, අනොකාසෙපි තිට්ඨති, අනොකාසෙපි නිසීදති, යානිපි තානි හොන්ති කුලානං ඔවරකානි ගූළ්හානි ච පටිච්ඡන්නානි ච. යත්ථ කුලිත්ථියො කුලධීතරො කුලසුණ්හායො කුලකුමාරියො නිසීදන්ති, තත්ථපි සහසා පවිසති කුමාරකස්සපි සිරං පරාමසති. එවං අන්තරඝරං පවිට්ඨො කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති – ඉදං කායිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කතමං වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතොපි වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, ගණගතොපි වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති, අන්තරඝරං පවිට්ඨොපි වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කථං සඞ්ඝගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො සඞ්ඝගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ අනාපුච්ඡං වා අනජ්ඣිට්ඨො වා ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං භණති, පඤ්හං විසජ්ජෙති, පාතිමොක්ඛං උද්දිසති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං සඞ්ඝගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කථං ගණගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො ගණගතො අචිත්තීකාරකතො ථෙරෙ භික්ඛූ අනාපුච්ඡං වා අනජ්ඣිට්ඨො වා ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං භණති, පඤ්හං විසජ්ජෙති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. ආරාමගතානං භික්ඛුනීනං උපාසකානං උපාසිකානං ධම්මං භණති, පඤ්හං විසජ්ජෙති, ඨිතකොපි භණති, බාහාවික්ඛෙපකොපි භණති. එවං ගණගතො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති.

කථං අන්තරඝරං පවිට්ඨො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති? ඉධෙකච්චො අන්තරඝරං පවිට්ඨො ඉත්ථිං වා කුමාරිං වා එවමාහ – ‘‘ඉත්ථංනාමෙ ඉත්ථංගොත්තෙ කිං අත්ථි? යාගු අත්ථි, භත්තං අත්ථි, ඛාදනීයං අත්ථි. කිං පිවිස්සාම, කිං භුඤ්ජිස්සාම, කිං ඛාදිස්සාම? කිං වා අත්ථි, කිං වා මෙ දස්සථා’’ති විප්පලපති, යා එවරූපා වාචා පලාපො විප්පලාපො ලාලප්පො ලාලප්පනා ලාලප්පිතත්තං. එවං අන්තරඝරං පවිට්ඨො වාචසිකං පාගබ්භියං දස්සෙති – ඉදං වාචසිකං පාගබ්භියං.

කතමං චෙතසිකං පාගබ්භියං? ඉධෙකච්චො න උච්චා කුලා පබ්බජිතො සමානො උච්චා කුලා පබ්බජිතෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං දහති චිත්තෙන, න මහාකුලා පබ්බජිතො සමානො මහාකුලා පබ්බජිතෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං දහති චිත්තෙන, න මහාභොගකුලා පබ්බජිතො සමානො මහාභොගකුලා පබ්බජිතෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං දහති චිත්තෙන, න උළාරභොගකුලා පබ්බජිතො සමානො… න සුත්තන්තිකො සමානො සුත්තන්තිකෙන සද්ධිං සදිසං අත්තානං දහති චිත්තෙන, න විනයධරො සමානො… න ධම්මකථිකො සමානො… න ආරඤ්ඤිකො සමානො… න පිණ්ඩපාතිකො සමානො… න පංසුකූලිකො සමානො… න තෙචීවරිකො සමානො… න සපදානචාරිකො සමානො… න ඛලුපච්ඡාභත්තිකො සමානො… න නෙසජ්ජිකො සමානො… න යථාසන්ථතිකො සමානො… න පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභී සමානො පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභිනා සද්ධිං සදිසං අත්තානං දහති චිත්තෙන…පෙ… න නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභී සමානො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභිනා සද්ධිං සදිසං අත්තානං දහති චිත්තෙන – ඉදං චෙතසිකං පාගබ්භියං. යස්සිමානි තීණි පාගබ්භියානි පහීනානි සමුච්ඡින්නානි වූපසන්තානි පටිපස්සද්ධානි අභබ්බුප්පත්තිකානි ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪානි, සො වුච්චති අප්පගබ්භොති – අප්පගබ්භො.

අජෙගුච්ඡොති . අත්ථි පුග්ගලො ජෙගුච්ඡො, අත්ථි අජෙගුච්ඡො. කතමො ච පුග්ගලො ජෙගුච්ඡො? ඉධෙකච්චො පුග්ගලො දුස්සීලො හොති පාපධම්මො අසුචිසඞ්කස්සරසමාචාරො පටිච්ඡන්නකම්මන්තො අස්සමණො සමණපටිඤ්ඤො අබ්රහ්මචාරී බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤො අන්තොපූති අවස්සුතො කසම්බුජාතො – අයං වුච්චති පුග්ගලො ජෙගුච්ඡො. අථ වා කොධනො හොති උපායාසබහුලො, අප්පම්පි වුත්තො සමානො අභිසජ්ජති කුප්පති බ්යාපජ්ජති පතිට්ඨීයති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති – අයං වුච්චති පුග්ගලො ජෙගුච්ඡො. අථ වා කොධනො හොති උපනාහී, මක්ඛී හොති පළාසී, ඉස්සුකී හොති මච්ඡරී, සඨො හොති මායාවී , ථද්ධො හොති අතිමානී, පාපිච්ඡො හොති මිච්ඡාදිට්ඨි [මිච්ඡාදිට්ඨී (සී.)], සන්දිට්ඨිපරාමාසී හොති ආදානග්ගාහී දුප්පටිනිස්සග්ගී – අයං වුච්චති පුග්ගලො ජෙගුච්ඡො.

කතමො ච පුග්ගලො අජෙගුච්ඡො? ඉධ භික්ඛු සීලවා හොති පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු – අයං වුච්චති පුග්ගලො අජෙගුච්ඡො. අථ වා අක්කොධනො හොති අනුපායාසබහුලො, බහුම්පි වුත්තො සමානො න අභිසජ්ජති න කුප්පති න බ්යාපජ්ජති න පතිට්ඨීයති, න කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති – අයං වුච්චති පුග්ගලො අජෙගුච්ඡො. අථ වා අක්කොධනො හොති අනුපනාහී, අමක්ඛී හොති අපළාසී, අනිස්සුකී හොති අමච්ඡරී, අසඨො හොති අමායාවී, අථද්ධො හොති අනතිමානී , න පාපිච්ඡො හොති න මිච්ඡාදිට්ඨි, අසන්දිට්ඨිපරාමාසී හොති අනාදානග්ගාහී සුප්පටිනිස්සග්ගී – අයං වුච්චති පුග්ගලො අජෙගුච්ඡො. සබ්බෙ බාලපුථුජ්ජනා ජෙගුච්ඡා, පුථුජ්ජනකල්යාණකං උපාදාය අට්ඨ අරියපුග්ගලා අජෙගුච්ඡාති – අප්පගබ්භො අජෙගුච්ඡො.

පෙසුණෙය්යෙ ච නො යුතොති. පෙසුඤ්ඤන්ති ඉධෙකච්චො පිසුණවාචො හොති, ඉතො සුත්වා අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය. ඉති සමග්ගානං වා භෙත්තා [භෙදො (ක.)], භින්නානං වා අනුප්පදාතා, වග්ගාරාමො, වග්ගරතො, වග්ගනන්දී, වග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති – ඉදං වුච්චති පෙසුඤ්ඤං.

අපි ච ද්වීහි කාරණෙහි පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති – පියකම්යතාය වා, භෙදාධිප්පායෙන [භෙදාධිප්පායො (බහූසු)] වා. කථං පියකම්යතාය පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති? ඉමස්ස පියො භවිස්සාමි, මනාපො භවිස්සාමි, විස්සාසිකො භවිස්සාමි, අබ්භන්තරිකො භවිස්සාමි, සුහදයො භවිස්සාමීති. එවං පියකම්යතාය පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති. කථං භෙදාධිප්පායෙන පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති? ‘‘කථං ඉමෙ නානා අස්සු විනා අස්සු වග්ගා අස්සු ද්වෙධා අස්සු ද්වෙජ්ඣා අස්සු ද්වෙ පක්ඛා අස්සු භිජ්ජෙය්යුං න සමාගච්ඡෙය්යුං දුක්ඛං න ඵාසු [අඵාසුං (සී.)] විහරෙය්යු’’න්ති. එවං භෙදාධිප්පායෙන පෙසුඤ්ඤං උපසංහරති. යස්සෙතං පෙසුඤ්ඤං පහීනං සමුච්ඡින්නං වූපසන්තං පටිපස්සද්ධං අභබ්බුප්පත්තිකං ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪං, සො පෙසුඤ්ඤෙ නො යුතො න යුත්තො න පයුත්තො න සම්මායුත්තොති – පෙසුණෙය්යෙ ච නො යුතො.

තෙනාහ භගවා –

‘‘පතිලීනො අකුහකො, අපිහාලු අමච්ඡරී;

අප්පගබ්භො අජෙගුච්ඡො, පෙසුණෙය්යෙ ච නො යුතො’’ති.

88.

සාතියෙසු අනස්සාවී, අතිමානෙ ච නො යුතො;

සණ්හො ච පටිභානවා, න සද්ධො න විරජ්ජති.

සාතියෙසු අනස්සාවීති. සාතියා වුච්චන්ති පඤ්ච කාමගුණා. කිංකාරණා සාතියා වුච්චන්ති පඤ්ච කාමගුණා? යෙභුය්යෙන දෙවමනුස්සා පඤ්ච කාමගුණෙ ඉච්ඡන්ති සාතියන්ති පත්ථයන්ති පිහයන්ති අභිජප්පන්ති, තංකාරණා සාතියා වුච්චන්ති පඤ්ච කාමගුණා. යෙසං එසා සාතියා තණ්හා අප්පහීනා තෙසං චක්ඛුතො රූපතණ්හා සවති ආසවති [පසවති (ස්යා.)] සන්දති පවත්තති, සොතතො සද්දතණ්හා… ඝානතො ගන්ධතණ්හා… ජිව්හාතො රසතණ්හා… කායතො ඵොට්ඨබ්බතණ්හා… මනතො ධම්මතණ්හා සවති ආසවති සන්දති පවත්තති. යෙසං එසා සාතියා තණ්හා පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪා තෙසං චක්ඛුතො රූපතණ්හා න සවති නාසවති [න පසවති (ස්යා.)] න සන්දති න පවත්තති , සොතතො සද්දතණ්හා…පෙ… මනතො ධම්මතණ්හා න සවති නාසවති න සන්දති න පවත්තතීති – සාතියෙසු අනස්සාවී.

අතිමානෙ ච නො යුතොති. කතමො අතිමානො? ඉධෙකච්චො පරං අතිමඤ්ඤති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා. යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති අතිමානො. යස්සෙසො අතිමානො පහීනො සමුච්ඡින්නො වූපසන්තො පටිපස්සද්ධො අභබ්බුප්පත්තිකො ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪො, සො අතිමානෙ ච නො යුතො න යුත්තො නප්පයුත්තො න සම්මායුත්තොති – අතිමානෙ ච නො යුතො.

සණ්හො ච පටිභානවාති. සණ්හොති සණ්හෙන කායකම්මෙන සමන්නාගතොති සණ්හො, සණ්හෙන වචීකම්මෙන… සණ්හෙන මනොකම්මෙන සමන්නාගතොති සණ්හො, සණ්හෙහි සතිපට්ඨානෙහි සමන්නාගතොති සණ්හො, සණ්හෙහි සම්මප්පධානෙහි… සණ්හෙහි ඉද්ධිපාදෙහි… සණ්හෙහි ඉන්ද්රියෙහි… සණ්හෙහි බලෙහි… සණ්හෙහි බොජ්ඣඞ්ගෙහි සමන්නාගතොති සණ්හො, සණ්හෙන අරියෙන අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන සමන්නාගතොති – සණ්හො.

පටිභානවාති තයො පටිභානවන්තො – පරියත්තිපටිභානවා, පරිපුච්ඡාපටිභානවා, අධිගමපටිභානවා. කතමො පරියත්තිපටිභානවා? ඉධෙකච්චස්ස පකතියා පරියාපුටං හොති – සුත්තං ගෙය්යං වෙය්යාකරණං ගාථා උදානං ඉතිවුත්තකං ජාතකං අබ්භුතධම්මං වෙදල්ලං, තස්ස පරියත්තිං නිස්සාය පටිභායති – අයං පරියත්තිපටිභානවා. කතමො පරිපුච්ඡාපටිභානවා? ඉධෙකච්චො පරිපුච්ඡිතා [පරිපුච්ඡිතං (සී.), පරිපුච්ඡකො (ස්යා.)] හොති අත්තත්ථෙ ච ඤායත්ථෙ ච ලක්ඛණෙ ච කාරණෙ ච ඨානාඨානෙ ච, තස්ස තං පරිපුච්ඡං නිස්සාය පටිභායති – අයං පරිපුච්ඡාපටිභානවා. කතමො අධිගමපටිභානවා? ඉධෙකච්චස්ස අධිගතා හොන්ති චත්තාරො සතිපට්ඨානා චත්තාරො සම්මප්පධානා චත්තාරො ඉද්ධිපාදා පඤ්චින්ද්රියානි පඤ්ච බලානි සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො චත්තාරො අරියමග්ගා චත්තාරි සාමඤ්ඤඵලානි චතස්සො පටිසම්භිදායො ඡ අභිඤ්ඤායො, තස්ස අත්ථො ඤාතො ධම්මො ඤාතො නිරුත්ති ඤාතා, අත්ථෙ ඤාතෙ අත්ථො පටිභායති , ධම්මෙ ඤාතෙ ධම්මො පටිභායති, නිරුත්තියා ඤාතාය නිරුත්ති පටිභායති; ඉමෙසු තීසු ඤාණෙසු ඤාණං පටිභානපටිසම්භිදා. ඉමාය පටිභානපටිසම්භිදාය උපෙතො සමුපෙතො උපගතො සමුපගතො උපපන්නො සමුපපන්නො සමන්නාගතො සො වුච්චති පටිභානවා. යස්ස පරියත්ති නත්ථි, පරිපුච්ඡා නත්ථි, අධිගමො නත්ථි, කිං තස්ස පටිභායිස්සතීති – සණ්හො ච පටිභානවා.

න සද්ධො න විරජ්ජතීති. න සද්ධොති සාමං සයං අභිඤ්ඤාතං අත්තපච්චක්ඛං ධම්මං න කස්සචි සද්දහති අඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා දෙවස්ස වා මාරස්ස වා බ්රහ්මුනො වා. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති සාමං සයං අභිඤ්ඤාතං…පෙ… ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති… ‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති… ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’’ති…පෙ… ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණ’’න්ති… ‘‘අවිජ්ජානිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො’’ති…පෙ… ‘‘ජාතිනිරොධා ජරාමරණනිරොධො’’ති… ‘‘ඉදං දුක්ඛ’’න්ති…පෙ… ‘‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති… ‘‘ඉමෙ ආසවා’’ති…පෙ… ‘‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති… ‘‘ඉමෙ ධම්මා අභිඤ්ඤෙය්යා’’ති…පෙ… ‘‘ඉමෙ ධම්මා සච්ඡිකාතබ්බා’’ති සාමං සයං අභිඤ්ඤාතං…පෙ… ඡන්නං ඵස්සායතනානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච, පඤ්චන්නං උපාදානක්ඛන්ධානං සමුදයඤ්ච…පෙ… චතුන්නං මහාභූතානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච සාමං සයං අභිඤ්ඤාතං…පෙ… ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති සාමං සයං අභිඤ්ඤාතං අත්තපච්චක්ඛං ධම්මං න කස්සචි සද්දහති අඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා දෙවස්ස වා මාරස්ස වා බ්රහ්මුනො වා [බ්රහ්මුනො වා…පෙ… (සී. ක.)].

වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘‘සද්දහසි ත්වං, සාරිපුත්ත, සද්ධින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායනං අමතපරියොසානං; වීරියින්ද්රියං… සතින්ද්රියං… සමාධින්ද්රියං… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායනං අමතපරියොසාන’’න්ති?

‘‘න ඛ්වාහං එත්ථ, භන්තෙ, භගවතො සද්ධාය ගච්ඡාමි සද්ධින්ද්රියං… වීරියින්ද්රියං… සතින්ද්රියං… සමාධින්ද්රියං… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායනං අමතපරියොසානං. යෙසං නූනෙතං, භන්තෙ , අඤ්ඤාතං අස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං පඤ්ඤාය, තෙ තත්ථ පරෙසං සද්ධාය ගච්ඡෙය්යුං සද්ධින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායනං අමතපරියොසානං. වීරියින්ද්රියං… සතින්ද්රියං… සමාධින්ද්රියං … පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායනං අමතපරියොසානං. යෙසඤ්ච ඛො එතං, භන්තෙ, ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය, නික්කඞ්ඛා තෙ තත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡා. සද්ධින්ද්රියං… වීරියින්ද්රියං… සතින්ද්රියං… සමාධින්ද්රියං… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායනං අමතපරියොසානං. මය්හඤ්ච ඛො, එතං භන්තෙ, ඤාතං දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵස්සිතං පඤ්ඤාය, නික්කඞ්ඛොහං තත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡො. සද්ධින්ද්රියං… වීරියින්ද්රියං… සතින්ද්රියං… සමාධින්ද්රියං… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායනං අමතපරියොසාන’’න්ති.

‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! යෙසඤ්හෙතං, සාරිපුත්ත, අඤ්ඤාතං අස්ස අදිට්ඨං අවිදිතං අසච්ඡිකතං අඵස්සිතං පඤ්ඤාය, තෙ තත්ථ පරෙසං සද්ධාය ගච්ඡෙය්යුං සද්ධින්ද්රියං…පෙ… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවිතං බහුලීකතං අමතොගධං හොති අමතපරායනං අමතපරියොසානන්ති.

‘‘අස්සද්ධො අකතඤ්ඤූ ච, සන්ධිච්ඡෙදො ච යො නරො;

හතාවකාසො වන්තාසො, ස වෙ උත්තමපොරිසො’’ති.

න සද්ධො න විරජ්ජතීති. සබ්බෙ බාලපුථුජ්ජනා රජ්ජන්ති, පුථුජ්ජනකල්යාණකං උපාදාය සත්ත සෙක්ඛා විරජ්ජන්ති. අරහා නෙව රජ්ජති නො විරජ්ජති, විරත්තො සො ඛයා රාගස්ස වීතරාගත්තා ඛයා දොසස්ස වීතදොසත්තා, ඛයා මොහස්ස වීතමොහත්තා. සො වුට්ඨවාසො චිණ්ණචරණො…පෙ… ජාතිමරණසංසාරො නත්ථි තස්ස පුනබ්භවොති – න සද්ධො න විරජ්ජති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘සාතියෙසු අනස්සාවී, අතිමානෙ ච නො යුතො;

සණ්හො ච පටිභානවා, න සද්ධො න විරජ්ජතී’’ති.

89.

ලාභකම්යා න සික්ඛති, අලාභෙ ච න කුප්පති;

අවිරුද්ධො ච තණ්හාය, රසෙසු[රසෙ ච (සී. ස්යා.)]නානුගිජ්ඣති.

ලාභකම්යා න සික්ඛති, අලාභෙ ච න කුප්පතීති. කථං ලාභකම්යා සික්ඛති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු භික්ඛුං පස්සති ලාභිං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං. තස්ස එවං හොති – ‘‘කෙන නු ඛො අයමායස්මා ලාභී චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති? තස්ස එවං හොති – ‘‘අයං ඛො ආයස්මා සුත්තන්තිකො, තෙනායමායස්මා ලාභී චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති. සො ලාභහෙතු ලාභපච්චයා ලාභකාරණා ලාභාභිනිබ්බත්තියා ලාභං පරිපාචෙන්තො සුත්තන්තං පරියාපුණාති. එවම්පි ලාභකම්යා සික්ඛති.

අථ වා භික්ඛු භික්ඛුං පස්සති ලාභිං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං. තස්ස එවං හොති – ‘‘කෙන නු ඛො අයමායස්මා ලාභී චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති? තස්ස එවං හොති – ‘‘අයං ඛො ආයස්මා විනයධරො…පෙ… ධම්මකථිකො… ආභිධම්මිකො, තෙනායමායස්මා ලාභී චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති. සො ලාභහෙතු ලාභපච්චයා ලාභකාරණා ලාභාභිනිබ්බත්තියා ලාභං පරිපාචෙන්තො අභිධම්මං පරියාපුණාති. එවම්පි ලාභකම්යා සික්ඛති.

අථ වා භික්ඛු භික්ඛුං පස්සති ලාභිං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං. තස්ස එවං හොති – ‘‘කෙන නු ඛො අයමායස්මා ලාභී චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති? තස්ස එවං හොති – ‘‘අයං ඛො ආයස්මා ආරඤ්ඤිකො… පිණ්ඩපාතිකො… පංසුකූලිකො… තෙචීවරිකො… සපදානචාරිකො… ඛලුපච්ඡාභත්තිකො… නෙසජ්ජිකො… යථාසන්ථතිකො, තෙනායමායස්මා ලාභී චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති. සො ලාභහෙතු ලාභපච්චයා ලාභකාරණා ලාභාභිනිබ්බත්තියා ලාභං පරිපාචෙන්තො ආරඤ්ඤිකො හොති…පෙ… යථාසන්ථතිකො හොති. එවම්පි ලාභකම්යා සික්ඛති.

කථං න ලාභකම්යා සික්ඛති? ඉධ භික්ඛු න ලාභහෙතු, න ලාභපච්චයා, න ලාභකාරණා, න ලාභාභිනිබ්බත්තියා, න ලාභං පරිපාචෙන්තො, යාවදෙව අත්තදමත්ථාය අත්තසමත්ථාය අත්තපරිනිබ්බාපනත්ථාය සුත්තන්තං පරියාපුණාති, විනයං පරියාපුණාති, අභිධම්මං පරියාපුණාති. එවම්පි න ලාභකම්යා සික්ඛති.

අථ වා භික්ඛු න ලාභහෙතු, න ලාභපච්චයා, න ලාභකාරණා, න ලාභාභිනිබ්බත්තියා, න ලාභං පරිපාචෙන්තො, යාවදෙව අප්පිච්ඡඤ්ඤෙව [අප්පිච්ඡංයෙව (සී.)] නිස්සාය සන්තුට්ඨිඤ්ඤෙව නිස්සාය සල්ලෙඛඤ්ඤෙව නිස්සාය පවිවෙකඤ්ඤෙව නිස්සාය ඉදමත්ථිතඤ්ඤෙව [ඉදමත්ථිකතඤ්ඤෙව (සී.)] නිස්සාය ආරඤ්ඤිකො හොති, පිණ්ඩපාතිකො හොති, පංසුකූලිකො හොති, තෙචීවරිකො හොති , සපදානචාරිකො හොති, ඛලුපච්ඡාභත්තිකො හොති, නෙසජ්ජිකො හොති, යථාසන්ථතිකො හොති. එවම්පි න ලාභකම්යා සික්ඛතීති – ලාභකම්යා න සික්ඛති.

අලාභෙච න කුප්පතීති. කථං අලාභෙ කුප්පති? ඉධෙකච්චො ‘‘කුලං වා න ලභාමි, ගණං වා න ලභාමි, ආවාසං වා න ලභාමි, ලාභං වා න ලභාමි, යසං වා න ලභාමි, පසංසං වා න ලභාමි, සුඛං වා න ලභාමි, චීවරං වා න ලභාමි, පිණ්ඩපාතං වා න ලභාමි, සෙනාසනං වා න ලභාමි, ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං වා න ලභාමි, ගිලානුපට්ඨාකං වා න ලභාමි, අප්පඤ්ඤාතොම්හී’’ති කුප්පති බ්යාපජ්ජති පතිට්ඨීයති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති. එවං අලාභෙ කුප්පති.

කථං අලාභෙ න කුප්පති? ඉධ භික්ඛු ‘‘කුලං වා න ලභාමි ගණං වා න ලභාමි…පෙ… අප්පඤ්ඤාතොම්හී’’ති න කුප්පති න බ්යාපජ්ජති න පතිට්ඨීයති, න කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති. එවං අලාභෙ න කුප්පතීති – ලාභකම්යා න සික්ඛති අලාභෙ ච න කුප්පති.

අවිරුද්ධොච තණ්හාය, රසෙසු නානුගිජ්ඣතීති. විරුද්ධොති යො චිත්තස්ස ආඝාතො පටිඝාතො, පටිඝං පටිවිරොධො, කොපො පකොපො සම්පකොපො, දොසො පදොසො සම්පදොසො, චිත්තස්ස බ්යාපත්ති මනොපදොසො, කොධො කුජ්ඣනා කුජ්ඣිතත්තං, දොසො දුස්සනා දුස්සිතත්තං, බ්යාපත්ති බ්යාපජ්ජනා බ්යාපජ්ජිතත්තං විරොධො පටිවිරොධො, චණ්ඩික්කං, අසුරොපො, අනත්තමනතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති විරොධො. යස්සෙසො විරොධො පහීනො සමුච්ඡින්නො වූපසන්තො පටිපස්සද්ධො අභබ්බුප්පත්තිකො ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪො, සො වුච්චති අවිරුද්ධො. තණ්හාති රූපතණ්හා සද්දතණ්හා ගන්ධතණ්හා රසතණ්හා ඵොට්ඨබ්බතණ්හා ධම්මතණ්හා. රසොති මූලරසො ඛන්ධරසො තචරසො පත්තරසො පුප්ඵරසො ඵලරසො, අම්බිලං මධුරං තිත්තකං කටුකං ලොණිකං ඛාරිකං ලම්බිකං [ලපිලං (සී.), ලම්බිලං (ස්යා.), ලබිලං (ක.), ආයතනවිභඞ්ගෙ] කසාවො සාදු අසාදු සීතං උණ්හං. සන්තෙකෙ සමණබ්රාහ්මණා රසගිද්ධා. තෙ ජිව්හග්ගෙන රසග්ගානි පරියෙසන්තා ආහිණ්ඩන්ති, තෙ අම්බිලං ලභිත්වා අනම්බිලං පරියෙසන්ති, අනම්බිලං ලභිත්වා අම්බිලං පරියෙසන්ති; මධුරං ලභිත්වා අමධුරං පරියෙසන්ති, අමධුරං ලභිත්වා මධුරං පරියෙසන්ති; තිත්තකං ලභිත්වා අතිත්තකං පරියෙසන්ති, අතිත්තකං ලභිත්වා තිත්තකං පරියෙසන්ති; කටුකං ලභිත්වා අකටුකං පරියෙසන්ති, අකටුකං ලභිත්වා කටුකං පරියෙසන්ති; ලොණිකං ලභිත්වා අලොණිකං පරියෙසන්ති, අලොණිකං ලභිත්වා ලොණිකං පරියෙසන්ති; ඛාරිකං ලභිත්වා අඛාරිකං පරියෙසන්ති, අඛාරිකං ලභිත්වා ඛාරිකං පරියෙසන්ති; ලම්බිකං ලභිත්වා කසාවං පරියෙසන්ති , කසාවං ලභිත්වා ලම්බිකං පරියෙසන්ති; සාදුං ලභිත්වා අසාදුං පරියෙසන්ති, අසාදුං ලභිත්වා සාදුං පරියෙසන්ති; සීතං ලභිත්වා උණ්හං පරියෙසන්ති, උණ්හං ලභිත්වා සීතං පරියෙසන්ති. තෙ යං යං ලභිත්වා තෙන තෙන න සන්තුස්සන්ති අපරාපරං පරියෙසන්ති, මනාපිකෙසු රසෙසු රත්තා ගිද්ධා ගධිතා මුච්ඡිතා අජ්ඣොසන්නා ලග්ගා ලග්ගිතා පලිබුද්ධා. යස්සෙසා රසතණ්හා පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪා, සො පටිසඞ්ඛා යොනිසො ආහාරං ආහාරෙති – ‘‘නෙව දවාය න මදාය න මණ්ඩනාය න විභූසනාය, යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා යාපනාය විහිංසූපරතියා බ්රහ්මචරියානුග්ගහාය. ඉති පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමි, නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමි, යාත්රා ච මෙ භවිස්සති අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චා’’ති.

යථා වනං ආලිම්පෙය්ය යාවදෙව රොපනත්ථාය, යථා වා පන අක්ඛං අබ්භඤ්ජෙය්ය යාවදෙව භාරස්ස නිත්ථරණත්ථාය, යථා වා පන පුත්තමංසං ආහාරං ආහරෙය්ය යාවදෙව කන්තාරස්ස නිත්ථරණත්ථාය; එවමෙව භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො ආහාරං ආහාරෙති – ‘‘නෙව දවාය…පෙ… ඵාසුවිහාරො චා’’ති. රසතණ්හං පජහති විනොදෙති බ්යන්තිං කරොති අනභාවං ගමෙති, රසතණ්හාය ආරතො අස්ස විරතො පටිවිරතො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති – අවිරුද්ධො ච තණ්හාය රසෙසු නානුගිජ්ඣති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘ලාභකම්යා න සික්ඛති, අලාභෙ ච න කුප්පති;

අවිරුද්ධො ච තණ්හාය, රසෙසු නානුගිජ්ඣතී’’ති.

90.

උපෙක්ඛකො සදා සතො, න ලොකෙ මඤ්ඤතෙ සමං;

න විසෙසී න නීචෙය්යො, තස්ස නො සන්ති උස්සදා.

උපෙක්ඛකො සදා සතොති. උපෙක්ඛකොති ඡළඞ්ගුපෙක්ඛාය සමන්නාගතො. චක්ඛුනා රූපං දිස්වා නෙව සුමනො හොති න දුම්මනො, උපෙක්ඛකො විහරති සතො සම්පජානො. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය නෙව සුමනො හොති න දුම්මනො, උපෙක්ඛකො විහරති සතො සම්පජානො. චක්ඛුනා රූපං දිස්වා මනාපං නාභිගිජ්ඣති නාභිහංසති [නාභිහසති (සී. ස්යා.)] න රාගං ජනෙති, තස්ස ඨිතොව කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං. චක්ඛුනා ඛො පනෙව රූපං දිස්වා අමනාපං න මඞ්කු හොති අප්පතිට්ඨිතචිත්තො [අප්පතිට්ඨීන චිත්තො (ස්යා.), අප්පතිට්ඨනචිත්තො (ක.)] අලීනමනසො [ආදිනමනසො (ස්යා.)] අබ්යාපන්නචෙතසො, තස්ස ඨිතොව කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං. සොතෙන සද්දං සුත්වා… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා… ජිව්හාය රසං සායිත්වා… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය මනාපං නාභිගිජ්ඣති නාභිහංසති න රාගං ජනෙති, තස්ස ඨිතොව කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං. මනසා ඛො පනෙව ධම්මං විඤ්ඤාය අමනාපං න මඞ්කු හොති අප්පතිට්ඨිතචිත්තො අලීනමනසො අබ්යාපන්නචෙතසො, තස්ස ඨිතොව කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං.

චක්ඛුනා රූපං දිස්වා මනාපාමනාපෙසු රූපෙසු තස්ස ඨිතොව කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය මනාපාමනාපෙසු ධම්මෙසු තස්ස ඨිතොව කායො හොති, ඨිතං චිත්තං අජ්ඣත්තං සුසණ්ඨිතං සුවිමුත්තං.

චක්ඛුනා රූපං දිස්වා රජනීයෙ න රජ්ජති, දුස්සනීයෙ [දොසනීයෙ (බහූසු)] න දුස්සති, මොහනීයෙ න මුය්හති, කොපනීයෙ න කුප්පති, මදනීයෙ න මජ්ජති, කිලෙසනීයෙ න කිලිස්සති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය රජනීයෙ න රජ්ජති දුස්සනීයෙ න දුස්සති, මොහනීයෙ න මුය්හති, කොපනීයෙ න කුප්පති, මදනීයෙ න මජ්ජති, කිලෙසනීයෙ න කිලිස්සති. දිට්ඨෙ දිට්ඨමත්තො, සුතෙ සුතමත්තො, මුතෙ මුතමත්තො, විඤ්ඤාතෙ විඤ්ඤාතමත්තො. දිට්ඨෙ න ලිම්පති, සුතෙ න ලිම්පති, මුතෙ න ලිම්පති, විඤ්ඤාතෙ න ලිම්පති. දිට්ඨෙ අනූපයො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරති. සුතෙ… මුතෙ… විඤ්ඤාතෙ අනූපයො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරති.

සංවිජ්ජති අරහතො චක්ඛු, පස්සති අරහා චක්ඛුනා රූපං. ඡන්දරාගො අරහතො නත්ථි, සුවිමුත්තචිත්තො අරහා. සංවිජ්ජති අරහතො සොතං, සුණාති අරහා සොතෙන සද්දං. ඡන්දරාගො අරහතො නත්ථි, සුවිමුත්තචිත්තො අරහා. සංවිජ්ජති අරහතො ඝානං, ඝායති අරහා ඝානෙන ගන්ධං. ඡන්දරාගො අරහතො නත්ථි, සුවිමුත්තචිත්තො අරහා. සංවිජ්ජති අරහතො ජිව්හා, සායති අරහා ජිව්හාය රසං…පෙ… සංවිජ්ජති අරහතො කායො, ඵුසති අරහා කායෙන ඵොට්ඨබ්බං…පෙ… සංවිජ්ජති අරහතො මනො, විජානාති අරහා මනසා ධම්මං. ඡන්දරාගො අරහතො නත්ථි සුවිමුත්තචිත්තො අරහා.

චක්ඛු රූපාරාමං රූපරතං රූපසම්මුදිතං, තං අරහතො දන්තං ගුත්තං රක්ඛිතං සංවුතං, තස්ස ච සංවරාය ධම්මං දෙසෙති. සොතං සද්දාරාමං…පෙ… ඝානං ගන්ධාරාමං… ජිව්හා රසාරාමා රසරතා රසසම්මුදිතා, සා අරහතො දන්තා ගුත්තා රක්ඛිතා සංවුතා, තස්සා ච සංවරාය ධම්මං දෙසෙති. කායො ඵොට්ඨබ්බාරාමො…පෙ… මනො ධම්මාරාමො ධම්මරතො ධම්මසම්මුදිතො, සො අරහතො දන්තො ගුත්තො රක්ඛිතො සංවුතො, තස්ස ච සංවරාය ධම්මං දෙසෙති.

‘‘දන්තං නයන්ති සමිතිං, දන්තං රාජාභිරූහති;

දන්තො සෙට්ඨො මනුස්සෙසු, යොතිවාක්යං තිතික්ඛති.

‘‘වරමස්සතරා දන්තා, ආජානීයා ච [ආජානියාව (ස්යා.)] සින්ධවා;

කුඤ්ජරා ච මහානාගා, අත්තදන්තො තතො වරං.

‘‘න හි එතෙහි යානෙහි, ගච්ඡෙය්ය අගතං දිසං;

යථාත්තනා සුදන්තෙන, දන්තො දන්තෙන ගච්ඡති.

‘‘විධාසු න විකම්පන්ති, විප්පමුත්තා පුනබ්භවා;

දන්තභූමිමනුප්පත්තා, තෙ ලොකෙ විජිතාවිනො.

‘‘යස්සින්ද්රියානි භාවිතානි [විභාවිතානි (සී.)], අජ්ඣත්තං බහිද්ධා ච [අජ්ඣත්තබහිද්ධා ච (සී.), අජ්ඣත්තඤ්ච බහිද්ධා ච (ස්යා. ක.) සු. නි. 521] සබ්බලොකෙ;

නිබ්බිජ්ඣ ඉමං [නිබ්බිජ්ඣිමං (ස්යා.), නිබ්බිජ්ජ ඉමං (ක.)] පරඤ්ච ලොකං, කාලං කඞ්ඛති භාවිතො ස දන්තො’’ති.

උපෙක්ඛකො සදාති. සදා සබ්බදා සබ්බකාලං නිච්චකාලං ධුවකාලං…පෙ… පච්ඡිමෙ වයොඛන්ධෙ. සතොති චතූහි කාරණෙහි සතො – කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො, වෙදනාසු… චිත්තෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො…පෙ… සො වුච්චති සතොති – උපෙක්ඛකො සදා සතො.

න ලොකෙ මඤ්ඤතෙ සමන්ති. ‘‘සදිසොහමස්මී’’ති මානං න ජනෙති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනාති – න ලොකෙ මඤ්ඤතෙ සමං.

න විසෙසී න නීචෙය්යොති. ‘‘සෙය්යොහමස්මී’’ති අතිමානං න ජනෙති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනා . ‘‘හීනොහමස්මී’’ති ඔමානං න ජනෙති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා වත්ථුනාති – න විසෙසී න නීචෙය්යො.

තස්ස නො සන්ති උස්සදාති. තස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. උස්සදාති සත්තුස්සදා – රාගුස්සදො දොසුස්සදො මොහුස්සදො මානුස්සදො දිට්ඨුස්සදො කිලෙසුස්සදො කම්මුස්සදො. තස්සිමෙ උස්සදා නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජන්ති නුපලබ්භන්ති, පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪාති – තස්ස නො සන්ති උස්සදා.

තෙනාහ භගවා –

‘‘උපෙක්ඛකො සදා සතො, න ලොකෙ මඤ්ඤතෙ සමං;

න විසෙසී න නීචෙය්යො, තස්ස නො සන්ති උස්සදා’’ති.

91.

යස්සනිස්සයතා[නිස්සයනා (ක.)]නත්ථි, ඤත්වා ධම්මං අනිස්සිතො;

භවාය විභවාය වා, තණ්හා යස්ස න විජ්ජති.

යස්සනිස්සයතා නත්ථීති. යස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. නිස්සයාති ද්වෙ නිස්සයා – තණ්හානිස්සයො ච දිට්ඨිනිස්සයො ච…පෙ… අයං තණ්හානිස්සයො…පෙ… අයං දිට්ඨිනිස්සයො . තස්ස තණ්හානිස්සයො පහීනො, දිට්ඨිනිස්සයො පටිනිස්සට්ඨො; තණ්හානිස්සයස්ස පහීනත්තා දිට්ඨිනිස්සයස්ස පටිනිස්සට්ඨත්තා නිස්සයතා යස්ස නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජති නුපලබ්භති, පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪාති – යස්ස නිස්සයතා නත්ථි.

ඤත්වාධම්මං අනිස්සිතොති. ඤත්වාති ඤත්වා ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා, ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති ඤත්වා ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා, ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති… ‘‘සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’’ති…පෙ… ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති ඤත්වා ජානිත්වා තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා. අනිස්සිතොති ද්වෙ නිස්සයා – තණ්හානිස්සයො ච දිට්ඨිනිස්සයො ච…පෙ… අයං තණ්හානිස්සයො…පෙ… අයං දිට්ඨිනිස්සයො. තණ්හානිස්සයං පහාය දිට්ඨිනිස්සයං පටිනිස්සජ්ජිත්වා චක්ඛුං අනිස්සිතො, සොතං අනිස්සිතො, ඝානං අනිස්සිතො, ජිව්හං අනිස්සිතො, කායං අනිස්සිතො, මනං අනිස්සිතො, රූපෙ… සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ… කුලං… ගණං… ආවාසං…පෙ… දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බෙ ධම්මෙ අනිස්සිතො අනල්ලීනො අනුපගතො අනජ්ඣොසිතො අනධිමුත්තො නික්ඛන්තො නිස්සටො විප්පමුත්තො විසඤ්ඤුත්තො විමරියාදිකතෙන චෙතසා විහරතීති – ඤත්වා ධම්මං අනිස්සිතො.

භවාය විභවාය වා, තණ්හා යස්ස න විජ්ජතීති. තණ්හාති රූපතණ්හා සද්දතණ්හා ගන්ධතණ්හා රසතණ්හා ඵොට්ඨබ්බතණ්හා ධම්මතණ්හා. යස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. භවායාති භවදිට්ඨියා, විභවායාති විභවදිට්ඨියා; භවායාති සස්සතදිට්ඨියා, විභවායාති උච්ඡෙදදිට්ඨියා; භවායාති පුනප්පුනභවාය පුනප්පුනගතියා පුනප්පුනඋපපත්තියා පුනප්පුනපටිසන්ධියා පුනප්පුනඅත්තභාවාභිනිබ්බත්තියා . තණ්හා යස්ස නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජති නුපලබ්භති, පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪාති – භවාය විභවාය වා තණ්හා යස්ස න විජ්ජති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘යස්ස නිස්සයතා නත්ථි, ඤත්වා ධම්මං අනිස්සිතො;

භවාය විභවාය වා, තණ්හා යස්ස න විජ්ජතී’’ති.

92.

තංබ්රූමි උපසන්තොති, කාමෙසු අනපෙක්ඛිනං;

ගන්ථා තස්ස න විජ්ජන්ති, අතරී සො විසත්තිකං.

තං බ්රූමි උපසන්තොති. උපසන්තො වූපසන්තො නිබ්බුතො පටිපස්සද්ධොති. තං බ්රූමි තං කථෙමි තං භණාමි තං දීපයාමි තං වොහරාමීති – තං බ්රූමි උපසන්තොති.

කාමෙසු අනපෙක්ඛිනන්ති. කාමාති උද්දානතො ද්වෙ කාමා – වත්ථුකාමා ච කිලෙසකාමා ච…පෙ… ඉමෙ වුච්චන්ති වත්ථුකාමා…පෙ… ඉමෙ වුච්චන්ති කිලෙසකාමා. වත්ථුකාමෙ පරිජානිත්වා, කිලෙසකාමෙ පහාය පජහිත්වා විනොදෙත්වා බ්යන්තිං කරිත්වා අනභාවං ගමෙත්වා කාමෙසු අනපෙක්ඛිනො වීතකාමො චත්තකාමො වන්තකාමො මුත්තකාමො පහීනකාමො පටිනිස්සට්ඨකාමො, කාමෙසු වීතරාගො විගතරාගො චත්තරාගො වන්තරාගො මුත්තරාගො පහීනරාගො පටිනිස්සට්ඨරාගො නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතිභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරතීති – කාමෙසු අනපෙක්ඛිනං.

ගන්ථාතස්ස න විජ්ජන්තීති. ගන්ථාති චත්තාරො ගන්ථා – අභිජ්ඣා කායගන්ථො, බ්යාපාදො කායගන්ථො, සීලබ්බතපරාමාසො කායගන්ථො, ඉදංසච්චාභිනිවෙසො කායගන්ථො. අත්තනො දිට්ඨියා රාගො අභිජ්ඣා කායගන්ථො, පරවාදෙසු ආඝාතො අප්පච්චයො බ්යාපාදො කායගන්ථො, අත්තනො සීලං වා වතං වා සීලබ්බතං වා පරාමාසො සීලබ්බතපරාමාසො කායගන්ථො, අත්තනො දිට්ඨි ඉදංසච්චාභිනිවෙසො කායගන්ථො. තස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. ගන්ථා තස්ස න විජ්ජන්තීති. ගන්ථා තස්ස නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජන්ති නුපලබ්භන්ති, පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪාති – ගන්ථා තස්ස න විජ්ජන්ති.

අතරී සො විසත්තිකන්ති. විසත්තිකා වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො…පෙ… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. විසත්තිකාති කෙනට්ඨෙන විසත්තිකා ? විසතාති විසත්තිකා, විසාලාති විසත්තිකා, විසටාති විසත්තිකා, විසමාති විසත්තිකා, විසක්කතීති විසත්තිකා, විසංහරතීති විසත්තිකා, විසංවාදිකාති විසත්තිකා, විසමූලාති විසත්තිකා, විසඵලාති විසත්තිකා, විසපරිභොගාති විසත්තිකා, විසාලා වා පන සා තණ්හා රූපෙ… සද්දෙ… ගන්ධෙ… රසෙ… ඵොට්ඨබ්බෙ… කුලෙ… ගණෙ… ආවාසෙ…පෙ… දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බෙසු ධම්මෙසු විසතං විත්ථතාති විසත්තිකා. අතරී සො විසත්තිකන්ති. සො ඉමං විසත්තිකං තණ්හං අතරි උත්තරි පතරි සමතික්කමි වීතිවත්තීති – අතරී සො විසත්තිකං.

තෙනාහ භගවා –

‘‘තං බ්රූමි උපසන්තොති, කාමෙසු අනපෙක්ඛිනං;

ගන්ථා තස්ස න විජ්ජන්ති, අතරී සො විසත්තික’’න්ති.

93.

න තස්ස පුත්තා පසවො, ඛෙත්තං වත්ථුඤ්ච විජ්ජති;

අත්තා වාපි නිරත්තා වා, න තස්මිං උපලබ්භති.

න තස්ස පුත්තා පසවො, ඛෙත්තං වත්ථුඤ්ච විජ්ජතීති. නාති පටික්ඛෙපො. තස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. පුත්තාති චත්තාරො පුත්තා – අත්තජො පුත්තො, ඛෙත්තජො පුත්තො, දින්නකො පුත්තො , අන්තෙවාසිකො පුත්තො. පසවොති. අජෙළකා කුක්කුටසූකරා හත්ථිගාවාස්සවළවා. ඛෙත්තන්ති සාලිඛෙත්තං වීහිඛෙත්තං මුග්ගඛෙත්තං මාසඛෙත්තං යවඛෙත්තං ගොධුමඛෙත්තං තිලඛෙත්තං. වත්ථුන්ති ඝරවත්ථුං කොට්ඨවත්ථුං පුරෙවත්ථුං පච්ඡාවත්ථුං ආරාමවත්ථුං විහාරවත්ථුං. න තස්ස පුත්තා පසවො, ඛෙත්තං වත්ථුඤ්ච විජ්ජතීති. තස්ස පුත්තපරිග්ගහො වා පසුපරිග්ගහො වා ඛෙත්තපරිග්ගහො වා වත්ථුපරිග්ගහො වා නත්ථි න සන්ති න සංවිජ්ජන්ති නුපලබ්භන්ති, පහීනා සමුච්ඡින්නා වූපසන්තා පටිපස්සද්ධා අභබ්බුප්පත්තිකා ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪාති – න තස්ස පුත්තා පසවො, ඛෙත්තං වත්ථුඤ්ච විජ්ජති.

අත්තා වාපි නිරත්තා වා, න තස්මිං උපලබ්භතීති. අත්තාති අත්තදිට්ඨි, නිරත්තාති උච්ඡෙදදිට්ඨි; අත්තාති ගහිතං නත්ථි, නිරත්තාති මුඤ්චිතබ්බං නත්ථි. යස්ස නත්ථි ගහිතං තස්ස නත්ථි මුඤ්චිතබ්බං. යස්ස නත්ථි මුඤ්චිතබ්බං තස්ස නත්ථි ගහිතං. ගාහමුඤ්චනසමතික්කන්තො අරහා වුද්ධිපරිහානිවීතිවත්තො. සො වුට්ඨවාසො චිණ්ණචරණො…පෙ… ජාතිමරණසංසාරො නත්ථි තස්ස පුනබ්භවොති – අත්තා වාපි නිරත්තා වා, න තස්මිං උපලබ්භති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘න තස්ස පුත්තා පසවො, ඛෙත්තං වත්ථුඤ්ච විජ්ජති;

අත්තා වාපි නිරත්තා වා, න තස්මිං උපලබ්භතී’’ති.

94.

යෙන නං වජ්ජුං පුථුජ්ජනා, අථො සමණබ්රාහ්මණා;

තං තස්ස අපුරක්ඛතං, තස්මා වාදෙසු නෙජති.

යෙන නං වජ්ජුං පුථුජ්ජනා, අථො සමණබ්රාහ්මණාති. පුථුජ්ජනාති පුථු කිලෙසෙ ජනෙන්තීති පුථුජ්ජනා , පුථු අවිහතසක්කායදිට්ඨිකාති පුථුජ්ජනා, පුථු සත්ථාරානං මුඛුල්ලොකිකාති [මුඛුල්ලොකකාති (සී.)] පුථුජ්ජනා, පුථු සබ්බගතීහි අවුට්ඨිතාති පුථුජ්ජනා, පුථු නානාභිසඞ්ඛාරෙ අභිසඞ්ඛරොන්තීති පුථුජ්ජනා, පුථු නානාඔඝෙහි වුය්හන්තීති පුථුජ්ජනා, පුථු නානාසන්තාපෙහි සන්තප්පෙන්තීති පුථුජ්ජනා, පුථු නානාපරිළාහෙහි පරිඩය්හන්තීති පුථුජ්ජනා, පුථු පඤ්චසු කාමගුණෙසු රත්තා ගිද්ධා ගධිතා මුච්ඡිතා අජ්ඣොසන්නා ලග්ගා ලග්ගිතා පලිබුද්ධාති පුථුජ්ජනා, පුථු පඤ්චහි නීවරණෙහි ආවුතා නිවුතා ඔවුතා පිහිතා පටිච්ඡන්නා පටිකුජ්ජිතාති – පුථුජ්ජනා. සමණාති යෙ කෙචි ඉතො බහිද්ධා පරිබ්බජූපගතා පරිබ්බජසමාපන්නා. බ්රාහ්මණාති යෙ කෙචි භොවාදිකා. යෙන නං වජ්ජුං පුථුජ්ජනා, අථො සමණබ්රාහ්මණාති . පුථුජ්ජනා යෙන තං රාගෙන වදෙය්යුං, යෙන දොසෙන වදෙය්යුං, යෙන මොහෙන වදෙය්යුං, යෙන මානෙන වදෙය්යුං, යාය දිට්ඨියා වදෙය්යුං, යෙන උද්ධච්චෙන වදෙය්යුං, යාය විචිකිච්ඡාය වදෙය්යුං, යෙහි අනුසයෙහි වදෙය්යුං, රත්තොති වා දුට්ඨොති වා මූළ්හොති වා විනිබද්ධොති වා පරාමට්ඨොති වා වික්ඛෙපගතොති වා අනිට්ඨඞ්ගතොති වා ථාමගතොති වා තෙ අභිසඞ්ඛාරා පහීනා; අභිසඞ්ඛාරානං පහීනත්තා ගතියා [ගතියො (ස්යා.)] යෙන තං වදෙය්යුං – නෙරයිකොති වා තිරච්ඡානයොනිකොති වා පෙත්තිවිසයිකොති වා මනුස්සොති වා දෙවොති වා රූපීති වා අරූපීති වා සඤ්ඤීති වා අසඤ්ඤීති වා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති වා. සො හෙතු නත්ථි පච්චයො නත්ථි කාරණං නත්ථි යෙන නං වදෙය්යුං කථෙය්යුං භණෙය්යුං දීපයෙය්යුං වොහරෙය්යුන්ති – යෙන නං වජ්ජුං පුථුජ්ජනා, අථො සමණබ්රාහ්මණා.

තං තස්ස අපුරක්ඛතන්ති. තස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. පුරෙක්ඛාරාති ද්වෙ පුරෙක්ඛාරා – තණ්හාපුරෙක්ඛාරො ච දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො ච…පෙ… අයං තණ්හාපුරෙක්ඛාරො…පෙ… අයං දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො. තස්ස තණ්හාපුරෙක්ඛාරො පහීනො, දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරො පටිනිස්සට්ඨො; තණ්හාපුරෙක්ඛාරස්ස පහීනත්තා, දිට්ඨිපුරෙක්ඛාරස්ස පටිනිස්සට්ඨත්තා න තණ්හං වා දිට්ඨිං වා පුරතො කත්වා චරති, න තණ්හාධජො න තණ්හාකෙතු න තණ්හාධිපතෙය්යො, න දිට්ඨිධජො න දිට්ඨිකෙතු න දිට්ඨාධිපතෙය්යො, න තණ්හාය වා න දිට්ඨියා වා පරිවාරිතො චරතීති – තං තස්ස අපුරක්ඛතං.

තස්මා වාදෙසු නෙජතීති. තස්මාති තස්මා තංකාරණා තංහෙතු තප්පච්චයා තංනිදානා වාදෙසු උපවාදෙසු නින්දාය ගරහාය අකිත්තියා අවණ්ණහාරිකාය නෙජති න ඉඤ්ජති න චලති න වෙධති නප්පවෙධති න සම්පවෙධතීති – තස්මා වාදෙසු නෙජති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘යෙන නං වජ්ජුං පුථුජ්ජනා, අථො සමණබ්රාහ්මණා;

තං තස්ස අපුරක්ඛතං, තස්මා වාදෙසු නෙජතී’’ති.

95.

වීතගෙධො අමච්ඡරී, න උස්සෙසු වදතෙ මුනි;

න සමෙසු න ඔමෙසු, කප්පං නෙති අකප්පියො.

වීතගෙධො අමච්ඡරීති. ගෙධො වුච්චති තණ්හා. යො රාගො සාරාගො…පෙ… අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං. යස්සෙසො ගෙධො පහීනො සමුච්ඡින්නො වූපසන්තො පටිපස්සද්ධො අභබ්බුප්පත්තිකො ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪො, සො වුච්චති වීතගෙධො. සො රූපෙ අගිද්ධො…පෙ… දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බෙසු ධම්මෙසු අගිද්ධො අගධිතො අමුච්ඡිතො අනජ්ඣොසිතො, වීතගෙධො විගතගෙධො චත්තගෙධො වන්තගෙධො මුත්තගෙධො පහීනගෙධො පටිනිස්සට්ඨගෙධො නිච්ඡාතො…පෙ… බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරතීති – වීතගෙධො. අමච්ඡරීති මච්ඡරියන්ති පඤ්ච මච්ඡරියානි – ආවාසමච්ඡරියං, කුලමච්ඡරියං, ලාභමච්ඡරියං, වණ්ණමච්ඡරියං, ධම්මමච්ඡරියං. යං එවරූපං…පෙ… ගාහො – ඉදං වුච්චති මච්ඡරියං. යස්සෙතං මච්ඡරියං පහීනං සමුච්ඡින්නං වූපසන්තං පටිපස්සද්ධං අභබ්බුප්පත්තිකං ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪං, සො වුච්චති අමච්ඡරීති – වීතගෙධො අමච්ඡරී.

න උස්සෙසු වදතෙ මුනි, න සමෙසු න ඔමෙසූති. මුනීති. මොනං වුච්චති ඤාණං…පෙ… සඞ්ගජාලමතිච්ච සො මුනි. ‘‘සෙය්යොහමස්මී’’ති වා, ‘‘සදිසොහමස්මී’’ති වා, ‘‘හීනොහමස්මී’’ති වා න වදති න කථෙති න භණති න දීපයති න වොහරතීති – න උස්සෙසු වදතෙ මුනි, න සමෙසු න ඔමෙසු.

කප්පං නෙති අකප්පියොති. කප්පාති ද්වෙ කප්පා – තණ්හාකප්පො ච දිට්ඨිකප්පො ච…පෙ… අයං තණ්හාකප්පො…පෙ… අයං දිට්ඨිකප්පො. තස්ස තණ්හාකප්පො පහීනො, දිට්ඨිකප්පො පටිනිස්සට්ඨො; තණ්හාකප්පස්ස පහීනත්තා, දිට්ඨිකප්පස්ස පටිනිස්සට්ඨත්තා තණ්හාකප්පං වා දිට්ඨිකප්පං වා නෙති න උපෙති න උපගච්ඡති න ගණ්හාති න පරාමසති නාභිනිවිසතීති – කප්පං නෙති. අකප්පියොති. කප්පාති ද්වෙ කප්පා – තණ්හාකප්පො ච දිට්ඨිකප්පො ච…පෙ… අයං තණ්හාකප්පො…පෙ… අයං දිට්ඨිකප්පො. තස්ස තණ්හාකප්පො පහීනො, දිට්ඨිකප්පො පටිනිස්සට්ඨො; තස්ස තණ්හාකප්පස්ස පහීනත්තා, දිට්ඨිකප්පස්ස පටිනිස්සට්ඨත්තා තණ්හාකප්පං වා දිට්ඨිකප්පං වා න කප්පෙති න ජනෙති න සඤ්ජනෙති න නිබ්බත්තෙති නාභිනිබ්බත්තෙතීති – කප්පං නෙති අකප්පියො.

තෙනාහ භගවා –

‘‘වීතගෙධො අමච්ඡරී, න උස්සෙසු වදතෙ මුනි;

න සමෙසු න ඔමෙසු, කප්පං නෙති අකප්පියො’’ති.

96.

යස්ස ලොකෙ සකං නත්ථි, අසතා ච න සොචති;

ධම්මෙසු ච න ගච්ඡති, ස වෙ සන්තොති වුච්චති.

යස්සලොකෙ සකං නත්ථීති. යස්සාති අරහතො ඛීණාසවස්ස. ලොකෙ සකං නත්ථීති. තස්ස මය්හං වා ඉදං පරෙසං වා ඉදන්ති කිඤ්චි රූපගතං වෙදනාගතං සඤ්ඤාගතං සඞ්ඛාරගතං විඤ්ඤාණගතං, ගහිතං පරාමට්ඨං අභිනිවිට්ඨං අජ්ඣොසිතං අධිමුත්තං, නත්ථි න සන්ති…පෙ… ඤාණග්ගිනා දඩ්ඪන්ති – යස්ස ලොකෙ සකං නත්ථි. අසතා ච න සොචතීති. විපරිණතං වා වත්ථුං න සොචති, විපරිණතස්මිං වා වත්ථුස්මිං න සොචති. චක්ඛු මෙ විපරිණතන්ති න සොචති. සොතං මෙ… ඝානං මෙ… ජිව්හා මෙ… කායො මෙ… මනො මෙ… රූපා මෙ… සද්දා මෙ… ගන්ධා මෙ… රසා මෙ… ඵොට්ඨබ්බා මෙ… කුලං මෙ… ගණො මෙ… ආවාසො මෙ… ලාභො මෙ… යසො මෙ… පසංසා මෙ… සුඛං මෙ… චීවරං මෙ… පිණ්ඩපාතො මෙ… සෙනාසනං මෙ… ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරො මෙ… මාතා මෙ… පිතා මෙ… භාතා මෙ… භගිනී මෙ… පුත්තො මෙ… ධීතා මෙ… මිත්තා මෙ… අමච්චා මෙ… ඤාතකා මෙ… සාලොහිතා මෙ විපරිණතාති න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති න උරත්තාළිං කන්දති න සම්මොහං ආපජ්ජතීති. එවම්පි, අසතා ච න සොචති.

අථ වා අසන්තාය [අසතාය (සී.), අසාතාය (ස්යා.)] දුක්ඛාය වෙදනාය ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතො න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති න උරත්තාළිං කන්දති න සම්මොහං ආපජ්ජති. චක්ඛුරොගෙන ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතො න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති න උරත්තාළිං කන්දති න සම්මොහං ආපජ්ජති, සොතරොගෙන… ඝානරොගෙන… ජිව්හාරොගෙන… කායරොගෙන… සීසරොගෙන… කණ්ණරොගෙන… මුඛරොගෙන… දන්තරොගෙන… කාසෙන… සාසෙන… පිනාසෙන… ඩාහෙන… ජරෙන… කුච්ඡිරොගෙන… මුච්ඡාය… පක්ඛන්දිකාය… සූලෙන… විසූචිකාය… කුට්ඨෙන… ගණ්ඩෙන… කිලාසෙන… සොසෙන… අපමාරෙන… දද්දුයා… කණ්ඩුයා… කච්ඡුයා… රඛසාය … විතච්ඡිකාය… ලොහිතෙන… පිත්තෙන… මධුමෙහෙන… අංසාය… පිළකාය… භගන්දලෙන [භගන්දලාය (සී. ස්යා.)] … පිත්තසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන… සෙම්හසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන… වාතසමුට්ඨානෙන ආබාධෙන… සන්නිපාතිකෙන ආබාධෙන… උතුපරිණාමජෙන ආබාධෙන… විසමපරිහාරජෙන ආබාධෙන… ඔපක්කමිකෙන ආබාධෙන… කම්මවිපාකජෙන ආබාධෙන… සීතෙන… උණ්හෙන… ජිඝච්ඡාය… පිපාසාය… ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සෙහි ඵුට්ඨො පරෙතො සමොහිතො සමන්නාගතො න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති න උරත්තාළිං කන්දති න සම්මොහං ආපජ්ජතීති. එවම්පි, අසතා ච න සොචති.

අථ වා අසන්තෙ අසංවිජ්ජමානෙ අනුපලබ්භමානෙ [අනුපලබ්භියමානෙ (ස්යා. ක.)] – ‘‘අහො වත මෙ තං නත්ථි, සියා වත මෙ තං, තං වතාහං න ච ලභාමී’’ති න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති න උරත්තාළිං කන්දති න සම්මොහං ආපජ්ජතීති. එවම්පි අසතා ච න සොචති. ධම්මෙසුච න ගච්ඡතීති න ඡන්දාගතිං ගච්ඡති, න දොසාගතිං ගච්ඡති, න මොහාගතිං ගච්ඡති, න භයාගතිං ගච්ඡති, න රාගවසෙන ගච්ඡති, න දොසවසෙන ගච්ඡති, න මොහවසෙන ගච්ඡති, න මානවසෙන ගච්ඡති, න දිට්ඨිවසෙන ගච්ඡති, න උද්ධච්චවසෙන ගච්ඡති, න විචිකිච්ඡාවසෙන ගච්ඡති, න අනුසයවසෙන ගච්ඡති න ච වග්ගෙහි ධම්මෙහි යායති නීයති වුය්හති සංහරීයතීති – ධම්මෙසු ච න ගච්ඡති.

ස වෙ සන්තොති වුච්චතීති. සො සන්තො උපසන්තො වූපසන්තො නිබ්බුතො පටිපස්සද්ධොති වුච්චති පවුච්චති කථීයති භණීයති දීපීයති වොහරීයතීති – ස වෙ සන්තොති වුච්චති.

තෙනාහ භගවා –

‘‘යස්ස ලොකෙ සකං නත්ථි, අසතා ච න සොචති;

ධම්මෙසු ච න ගච්ඡති, ස වෙ සන්තොති වුච්චතී’’ති.

පුරාභෙදසුත්තනිද්දෙසො දසමො.