📜

10. මණ්ඩපෙය්යකථා

මණ්ඩපෙය්යකථාවණ්ණනා

238. ඉදානි තස්ස මග්ගස්ස මණ්ඩපෙය්යත්තං දස්සෙන්තෙන කථිතාය භගවතො වචනෙකදෙසපුබ්බඞ්ගමාය මණ්ඩපෙය්යකථාය අපුබ්බත්ථානුවණ්ණනා. තත්ථ මණ්ඩපෙය්යන්ති යථා සම්පන්නං නිම්මලං විප්පසන්නං සප්පි සප්පිමණ්ඩොති වුච්චති, එවං විප්පසන්නට්ඨෙන මණ්ඩො, පාතබ්බට්ඨෙන පෙය්යං. යඤ්හි පිවිත්වා අන්තරවීථියං පතිතා විසඤ්ඤිනො අත්තනො සාටකාදීනම්පි අස්සාමිකා හොන්ති, තං පසන්නම්පි න පාතබ්බං. මය්හං පන ඉදං සික්ඛත්තයසඞ්ගහිතං සාසනබ්රහ්මචරියං සම්පන්නත්තා නිම්මලත්තා විප්පසන්නත්තා මණ්ඩඤ්ච හිතසුඛාවහත්තා පෙය්යඤ්චාති මණ්ඩපෙය්යන්ති දීපෙති. මණ්ඩො පෙය්යො එත්ථාති මණ්ඩපෙය්යං. කිං තං? සාසනබ්රහ්මචරියං. කස්මා සික්ඛත්තයං බ්රහ්මචරියං නාම? උත්තමට්ඨෙන නිබ්බානං බ්රහ්මං නාම, සික්ඛත්තයං නිබ්බානත්ථාය පවත්තනතො බ්රහ්මත්ථාය චරියාති බ්රහ්මචරියන්ති වුච්චති. සාසනබ්රහ්මචරියන්ති තංයෙව. සත්ථාසම්මුඛීභූතොති ඉදමෙත්ථ කාරණවචනං. යස්මා පන සත්ථා සම්මුඛීභූතො, තස්මා වීරියපයොගං කත්වා පිවථෙතං මණ්ඩං. බාහිරකඤ්හි භෙසජ්ජමණ්ඩං වෙජ්ජස්ස අසම්මුඛා පිවන්තානං පමාණං වා උග්ගමනනිග්ගමනං වා න ජානාමාති ආසඞ්කා හොති. වෙජ්ජස්ස සම්මුඛා පන වෙජ්ජො ජානිස්සතීති නිරාසඞ්කා පිවන්ති. එවමෙවං අම්හාකඤ්ච ධම්මස්සාමී සත්ථා සම්මුඛීභූතොති වීරියං කත්වා පිවථාති මණ්ඩපානෙ සන්නියොජෙති. දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකපරමත්ථෙහි යථාරහං අනුසාසතීති සත්ථා. අපිච ‘‘සත්ථා භගවා සත්ථවාහො’’තිආදිනා (මහානි. 190) නිද්දෙසනයෙනපෙත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො. සන්දිස්සමානො මුඛො භූතොති සම්මුඛීභූතො.

මණ්ඩපෙය්යනිද්දෙසෙ තිධත්තමණ්ඩොති තිධාභාවො තිධත්තං. තිධත්තෙන මණ්ඩො තිධත්තමණ්ඩො, තිවිධෙන මණ්ඩොති අත්ථො. සත්ථරි සම්මුඛීභූතෙති ඉදං සබ්බාකාරපරිපුණ්ණමණ්ඩත්තයදස්සනත්ථං වුත්තං. පරිනිබ්බුතෙපි පන සත්ථරි එකදෙසෙන මණ්ඩත්තයං පවත්තතියෙව. තෙනෙව චස්ස නිද්දෙසෙ ‘‘සත්ථරි සම්මුඛීභූතෙ’’ති අවත්වා කතමො දෙසනාමණ්ඩොතිආදි වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

දෙසනාමණ්ඩොති ධම්මදෙසනා එව මණ්ඩො. පටිග්ගහමණ්ඩොති දෙසනාපටිග්ගාහකො එව මණ්ඩො. බ්රහ්මචරියමණ්ඩොති මග්ගබ්රහ්මචරියමෙව මණ්ඩො.

ආචික්ඛනාති දෙසෙතබ්බානං සච්චාදීනං ඉමානි නාමානීති නාමවසෙන කථනා. දෙසනාති දස්සනා. පඤ්ඤාපනාති ජානාපනා, ඤාණමුඛෙ ඨපනා වා. ආසනං ඨපෙන්තො හි ‘‘ආසනං පඤ්ඤාපෙතී’’ති වුච්චති. පට්ඨපනාති පඤ්ඤාපනා, පවත්තනාති අත්ථො, ඤාණමුඛෙ ඨපනා වා. විවරණාති විවටකරණං, විවරිත්වා දස්සනාති අත්ථො. විභජනාති විභාගකිරියා, විභාගතො දස්සනාති අත්ථො. උත්තානීකම්මන්ති පාකටභාවකරණං. අථ වා ආචික්ඛනාති දෙසනාදීනං ඡන්නං පදානං මූලපදං. දෙසනාදීනි ඡ පදානි තස්ස අත්ථවිවරණත්ථං වුත්තානි. තත්ථ දෙසනාති උග්ඝටිතඤ්ඤූනං වසෙන සඞ්ඛෙපතො පඨමං උද්දෙසවසෙන දෙසනා. උග්ඝටිතඤ්ඤූ හි සඞ්ඛෙපෙන වුත්තං පඨමං වුත්තඤ්ච පටිවිජ්ඣන්ති. පඤ්ඤාපනාති විපඤ්චිතඤ්ඤූනං වසෙන තෙසං චිත්තතොසනෙන බුද්ධිනිසානෙන ච පඨමං සඞ්ඛිත්තස්ස විත්ථාරතො නිද්දෙසවසෙන පඤ්ඤාපනා. පට්ඨපනාති තෙසංයෙව නිද්දිට්ඨස්ස නිද්දෙසස්ස පටිනිද්දෙසවසෙන විත්ථාරතරවචනෙන පඤ්ඤාපනා. විවරණාති නිද්දිට්ඨස්සාපි පුනප්පුනං වචනෙන විවරණා. විභජනාති පුනප්පුනං වුත්තස්සාපි විභාගකරණෙන විභජනා. උත්තානීකම්මන්ති විවටස්ස විත්ථාරතරවචනෙන, විභත්තස්ස ච නිදස්සනවචනෙන උත්තානීකරණං. අයං දෙසනා නෙය්යානම්පි පටිවෙධාය හොති. යෙවාපනඤ්ඤෙපි කෙචීති පියඞ්කරමාතාදිකා විනිපාතිකා ගහිතා. විඤ්ඤාතාරොති පටිවෙධවසෙන ලොකුත්තරධම්මං විඤ්ඤාතාරො. එතෙ හි භික්ඛුආදයො පටිවෙධවසෙන ධම්මදෙසනං පටිග්ගණ්හන්තීති පටිග්ගහා. අයමෙවාතිආදීනි පඨමඤාණනිද්දෙසෙ වුත්තත්ථානි. අරියමග්ගො නිබ්බානෙන සංසන්දනතො බ්රහ්මත්ථාය චරියාති බ්රහ්මචරියන්ති වුච්චති.

239. ඉදානි අධිමොක්ඛමණ්ඩොතිආදීහි තස්මිං මග්ගක්ඛණෙ විජ්ජමානානි ඉන්ද්රියබලබොජ්ඣඞ්ගමග්ගඞ්ගානි මණ්ඩපෙය්යවිධානෙ යොජෙත්වා දස්සෙති. තත්ථ අධිමොක්ඛමණ්ඩොති අධිමොක්ඛසඞ්ඛාතො මණ්ඩො. කසටොති පසාදවිරහිතො ආවිලො. ඡඩ්ඩෙත්වාති සමුච්ඡෙදවසෙන පහාය. සද්ධින්ද්රියස්ස අධිමොක්ඛමණ්ඩං පිවතීති මණ්ඩපෙය්යන්ති සද්ධින්ද්රියතො අධිමොක්ඛමණ්ඩස්ස අනඤ්ඤත්තෙපි සති අඤ්ඤං විය කත්වා වොහාරවසෙන වුච්චති, යථා ලොකෙ නිසදපොතකො නිසදපොතසරීරස්ස අනඤ්ඤත්තෙපි සති නිසදපොතස්ස සරීරන්ති වුච්චති, යථා ච පාළියං ‘‘ඵුසිතත්ත’’න්තිආදීසු ධම්මතො අනඤ්ඤොපි භාවො අඤ්ඤො විය වුත්තො, යථා ච අට්ඨකථායං ‘‘ඵුසනලක්ඛණො ඵස්සො’’තිආදීසු (ධ. ස. අට්ඨ. 1 ධම්මුද්දෙසවාර ඵස්සපඤ්චමකරාසිවණ්ණනා) ධම්මතො අනඤ්ඤම්පි ලක්ඛණං අඤ්ඤං විය වුත්තං, එවමිදන්ති වෙදිතබ්බං . පිවතීති චෙත්ථ තංසමඞ්ගිපුග්ගලොති වුත්තං හොති. තංසමඞ්ගිපුග්ගලො තං මණ්ඩං පිවතීති කත්වා තෙන පුග්ගලෙන සො මණ්ඩො පාතබ්බතො මණ්ඩපෙය්යං නාම හොතීති වුත්තං හොති. ‘‘මණ්ඩපෙය්යො’’ති ච වත්තබ්බෙ ‘‘මණ්ඩපෙය්ය’’න්ති ලිඞ්ගවිපල්ලාසො කතො. සෙසානම්පි ඉමිනා නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. අපුබ්බෙසු පන පරිළාහොති පීණනලක්ඛණාය පීතියා පටිපක්ඛො කිලෙසසන්තාපො. දුට්ඨුල්ලන්ති උපසමපටිපක්ඛො කිලෙසවසෙන ඔළාරිකභාවො අසන්තභාවො. අප්පටිසඞ්ඛාති පටිසඞ්ඛානපටිපක්ඛො කිලෙසවසෙන අසමවාහිතභාවො.

240. පුන අඤ්ඤෙන පරියායෙන මණ්ඩපෙය්යවිධිං නිද්දිසිතුකාමො අත්ථි මණ්ඩොතිආදිමාහ. තත්ථ තත්ථාති තස්මිං සද්ධින්ද්රියෙ. අත්ථරසොතිආදීසු සද්ධින්ද්රියස්ස අධිමුච්චනං අත්ථො, සද්ධින්ද්රියං ධම්මො, තදෙව නානාකිලෙසෙහි විමුත්තත්තා විමුත්ති, තස්ස අත්ථස්ස සම්පත්ති අත්ථරසො. තස්ස ධම්මස්ස සම්පත්ති ධම්මරසො. තස්සා විමුත්තියා සම්පත්ති විමුත්තිරසො. අථ වා අත්ථපටිලාභරති අත්ථරසො, ධම්මපටිලාභරති ධම්මරසො, විමුත්තිපටිලාභරති විමුත්තිරසො. රතීති ච තංසම්පයුත්තා, තදාරම්මණා වා පීති. ඉමිනා නයෙන සෙසපදෙසුපි අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉමස්මිං පරියායෙ මණ්ඩස්ස පෙය්යං මණ්ඩපෙය්යන්ති අත්ථො වුත්තො හොති.

එවං ඉන්ද්රියාදිබොධිපක්ඛියධම්මපටිපාටියා ඉන්ද්රියබලබොජ්ඣඞ්ගමග්ගඞ්ගානං වසෙන මණ්ඩපෙය්යං දස්සෙත්වා පුන අන්තෙ ඨිතං බ්රහ්මචරියමණ්ඩං දස්සෙන්තො මග්ගස්ස පධානත්තා මග්ගං පුබ්බඞ්ගමං කත්වා උප්පටිපාටිවසෙන මග්ගඞ්ගබොජ්ඣඞ්ගබලඉන්ද්රියානි දස්සෙසි . ආධිපතෙය්යට්ඨෙන ඉන්ද්රියා මණ්ඩොතිආදයො යථායොගං ලොකියලොකුත්තරා මණ්ඩා. තං හෙට්ඨා වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බං. තථට්ඨෙන සච්චා මණ්ඩොති එත්ථ පන දුක්ඛසමුදයානං මණ්ඩත්තාභාවා මහාහත්ථිපදසුත්තෙ (ම. නි. 1.300) විය සච්චඤාණානි සච්චාති වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

සද්ධම්මප්පකාසිනියා පටිසම්භිදාමග්ග-අට්ඨකථාය

මණ්ඩපෙය්යකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතා ච මහාවග්ගවණ්ණනා.