📜

3. අභිසමයකථා

අභිසමයකථාවණ්ණනා

19.

ඉදානි ඉද්ධිකථානන්තරං පරමිද්ධිභූතං අභිසමයං දස්සෙන්තෙන කථිතාය අභිසමයකථාය අපුබ්බත්ථානුවණ්ණනා. තත්ථ අභිසමයොති සච්චානං අභිමුඛෙන සමාගමො, පටිවෙධොති අත්ථො. කෙනඅභිසමෙතීති කිං වුත්තං හොති? ‘‘එවං මහත්ථියො ඛො, භික්ඛවෙ, ධම්මාභිසමයො’’තිආදීසු (සං. නි. 2.74) සුත්තපදෙසු යො සො අභිසමයොති වුත්තො, තස්මිං අභිසමයෙ වත්තමානෙ අභිසමෙතා පුග්ගලො කෙන ධම්මෙන සච්චානි අභිසමෙති, අභිමුඛො හුත්වා සමාගච්ඡති, පටිවිජ්ඣතීති වුත්තං හොතීති. අයං තාව චොදකස්ස පුච්ඡා. චිත්තෙන අභිසමෙතීති චිත්තං විනා අභිසමයාභාවතො තථා විස්සජ්ජනං. හඤ්චීතිආදි පුන චොදනා. හඤ්චි යදීති අත්ථො. ‘‘චිත්තෙනා’’ති වුත්තත්තා තෙන හි අඤ්ඤාණී අභිසමෙතීති ආහ. න අඤ්ඤාණී අභිසමෙතීති චිත්තමත්තෙනෙව අභිසමයාභාවතො පටික්ඛෙපො. ඤාණෙන අභිසමෙතීති පටිඤ්ඤා. පුන හඤ්චීතිආදි ‘‘ඤාණෙනා’’ති වුත්තත්තා අඤ්ඤාණී අචිත්තකොති චොදනා. න අචිත්තකො අභිසමෙතීති අචිත්තකස්ස අභිසමයාභාවතො පටික්ඛෙපො. චිත්තෙන චාතිආදි පටිඤ්ඤා. පුන හඤ්චීතිආදි සබ්බචිත්තඤාණසාධාරණවසෙන චොදනා. සෙසචොදනාවිස්සජ්ජනෙසුපි එසෙව නයො.

පරතො පන කම්මස්සකතචිත්තෙන ච ඤාණෙන චාති කම්මස්සකා සත්තාති එවං කම්මස්සකතාය පවත්තචිත්තෙන ච ඤාණෙන ච. සච්චානුලොමිකචිත්තෙන ච ඤාණෙන චාති සච්චපටිවෙධස්ස අනුකූලත්තා සච්චානුලොමිකසඞ්ඛාතෙන විපස්සනාසම්පයුත්තචිත්තෙන ච විපස්සනාඤාණෙන ච. කථන්ති යථා අභිසමයො හොති, තථා කථෙතුකම්යතා පුච්ඡා. උප්පාදාධිපතෙය්යන්ති යස්මා චිත්තස්ස උප්පාදෙ අසති චෙතසිකානං උප්පාදො නත්ථි. ආරම්මණග්ගහණඤ්හි චිත්තං තෙන සහ උප්පජ්ජමානා චෙතසිකා කථං ආරම්මණෙ අග්ගහිතෙ උප්පජ්ජිස්සන්ති. අභිධම්මෙපි චිත්තුප්පාදෙනෙව චෙතසිකා විභත්තා, තස්මා මග්ගඤාණස්ස උප්පාදෙ අධිපතිභූතං චිත්තන්ති අත්ථො. ඤාණස්සාති මග්ගඤාණස්ස. හෙතු පච්චයො චාති ජනකො ච උපත්ථම්භකො ච. තංසම්පයුත්තන්ති තෙන ඤාණෙන සම්පයුත්තං. නිරොධගොචරන්ති නිබ්බානාරම්මණං. දස්සනාධිපතෙය්යන්ති සෙසානං දස්සනකිච්චාභාවා නිබ්බානදස්සනෙ අධිපතිභූතං. චිත්තස්සාති මග්ගසම්පයුත්තචිත්තස්ස. තංසම්පයුත්තන්ති තෙන චිත්තෙන සම්පයුත්තං.

20.

යස්මා එතම්පි පරියායං, න කෙවලං චිත්තඤාණෙහියෙව අභිසමයො, අථ ඛො සබ්බෙපි මග්ගසම්පයුත්තචිත්තචෙතසිකා ධම්මා සච්චාභිසමයකිච්චසාධනවසෙන අභිසමයො නාම හොන්ති, තස්මා තම්පි පරියායං දස්සෙතුකාමො කිං නු එත්තකොයෙව අභිසමයොති පුච්ඡිත්වා න හීති තං වචනං පටික්ඛිපිත්වා ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙතිආදිමාහ. දස්සනාභිසමයොති දස්සනභූතො අභිසමයො. එස නයො සෙසෙසුපි. සච්චාති සච්චඤාණානි. මග්ගඤාණමෙව නිබ්බානානුපස්සනට්ඨෙන විපස්සනා. විමොක්ඛොති මග්ගවිමොක්ඛො. විජ්ජාති මග්ගඤාණමෙව. විමුත්තීති සමුච්ඡෙදවිමුත්ති. නිබ්බානං අභිසමීයතීති අභිසමයො, සෙසා අභිසමෙන්ති එතෙහීති අභිසමයා.

21.

පුන මග්ගඵලවසෙන අභිසමයං භින්දිත්වා දස්සෙතුං කිං නූතිආදිමාහ. ඵලක්ඛණෙ පනෙත්ථ යස්මා සමුච්ඡෙදනට්ඨෙන ඛයෙ ඤාණං න ලබ්භති, තස්මා පටිප්පස්සද්ධට්ඨෙන අනුප්පාදෙ ඤාණන්ති වුත්තං. සෙසං පන යථානුරූපං වෙදිතබ්බන්ති. ඉදානි යස්මා කිලෙසප්පහානෙ සති අභිසමයො හොති, අභිසමයෙ ච සති කිලෙසප්පහානං හොති, තස්මා චොදනාපුබ්බඞ්ගමං කිලෙසප්පහානං දස්සෙතුකාමො ය්වායන්තිආදිමාහ. තත්ථ ය්වායන්ති යො අයං මග්ගට්ඨො අරියපුග්ගලො. එවමාදිකානි පනෙත්ථ චත්තාරි වචනානි චොදකස්ස පුච්ඡා. පුන අතීතෙ කිලෙසෙ පජහතීති ඉදං චොදනාය ඔකාසදානත්ථං විස්සජ්ජනං. ඛීණන්ති භඞ්ගවසෙන ඛීණං. නිරුද්ධන්ති සන්තානවසෙන පුනප්පුනං අනුප්පත්තියා නිරුද්ධං. විගතන්ති වත්තමානක්ඛණතො අපගතං. විගමෙතීති අපගමයති. අත්ථඞ්ගතන්ති අභාවං ගතං. අත්ථඞ්ගමෙතීති අභාවං ගමයති. තත්ථ දොසං දස්සෙත්වා න අතීතෙ කිලෙසෙ පජහතීති පටික්ඛිත්තං. අනාගතචොදනාය අජාතන්ති ජාතිං අප්පත්තං. අනිබ්බත්තන්ති සභාවං අප්පත්තං. අනුප්පන්නන්ති උප්පාදතො පභුති උද්ධං න පටිපන්නං. අපාතුභූතන්ති පච්චුප්පන්නභාවෙන චිත්තස්ස අපාතුභූතං. අතීතානාගතෙ පජහතො පහාතබ්බානං නත්ථිතාය අඵලො වායාමො ආපජ්ජතීති තදුභයම්පි පටික්ඛිත්තං. රත්තො රාගං පජහතීති වත්තමානෙන රාගෙන රත්තො තමෙව රාගං පජහති. වත්තමානකිලෙසෙසුපි එසෙව නයො. ථාමගතොති ථිරසභාවං ගතො. කණ්හසුක්කාති අකුසලා ච කුසලා ච ධම්මා යුගනද්ධා සමමෙව වත්තන්තීති ආපජ්ජතීති අත්ථො. සංකිලෙසිකාති එවං සංකිලෙසානං සම්පයුත්තභාවෙ සති සංකිලෙසෙ නියුත්තා මග්ගභාවනා හොතීති ආපජ්ජතීති අත්ථො. එවං පච්චුප්පන්නෙ පජහතො වායාමෙන සද්ධිං පහාතබ්බානං අත්ථිතාය සංකිලෙසිකා ච මග්ගභාවනා හොති, වායාමො ච අඵලො හොති. න හි පච්චුප්පන්නානං කිලෙසානං චිත්තවිප්පයුත්තතා නාම අත්ථීති.

න හීති චතුධා වුත්තස්ස වචනස්ස පටික්ඛෙපො. අත්ථීති පටිජානනං. යථා කථං වියාති අත්ථිභාවස්ස උදාහරණදස්සනත්ථං පුච්ඡා. යථා අත්ථි, තං කෙන පකාරෙන විය අත්ථි, කිං විය අත්ථීති අත්ථො. සෙය්යථාපීති යථා නාම. තරුණරුක්ඛොති ඵලදායකභාවදීපනත්ථං තරුණග්ගහණං. අජාතඵලොති ඵලදායකත්තෙපි සති ඵලග්ගහණතො පුරෙකාලග්ගහණං. තමෙනන්ති තං රුක්ඛං. එනන්ති නිපාතමත්තං, තං එතන්ති වා අත්ථො. මූලං ඡින්දෙය්යාති මූලතො ඡින්දෙය්ය. අජාතඵලාති අජාතානි ඵලානි. එවමෙවන්ති එවං එවං. උප්පාදො පවත්තං නිමිත්තං ආයූහනාති චතූහිපි පච්චුප්පන්නඛන්ධසන්තානමෙව වුත්තං. යස්මිඤ්හි ඛන්ධසන්තානෙ යං යං මග්ගඤාණං උප්පජ්ජති, තෙන තෙන මග්ගඤාණෙන පහාතබ්බානං කිලෙසානං තං ඛන්ධසන්තානං අබීජං හොති, තස්ස අබීජභූතත්තා තප්පච්චයා තෙ තෙ කිලෙසා අනුප්පන්නා එව න උප්පජ්ජන්ති. ආදීනවං දිස්වාති අනිච්චාදිතො ආදීනවං දිස්වා. අනුප්පාදොතිආදීහි චතූහි නිබ්බානමෙව වුත්තං. චිත්තං පක්ඛන්දතීති මග්ගසම්පයුත්තං චිත්තං පක්ඛන්දති. හෙතුනිරොධා දුක්ඛනිරොධොති කිලෙසානං බීජභූතස්ස සන්තානස්ස අනුප්පාදනිරොධා අනාගතක්ඛන්ධභූතස්ස දුක්ඛස්ස හෙතුභූතානං කිලෙසානං අනුප්පාදනිරොධො හොති. එවං දුක්ඛස්ස හෙතුභූතකිලෙසානං අනුප්පාදනිරොධා දුක්ඛස්ස අනුප්පාදනිරොධො හොති. එවං කිලෙසප්පහානයුත්තිසබ්භාවතො එව අත්ථි මග්ගභාවනාතිආදිමාහ. අට්ඨකථායං (විසුද්ධි. 2.832) පන ‘‘එතෙන කිං දීපිතං හොති? භූමිලද්ධානං කිලෙසානං පහානං දීපිතං හොති. භූමිලද්ධා පන කිං අතීතා අනාගතා, උදාහු පච්චුප්පන්නාති? භූමිලද්ධුප්පන්නායෙව නාමා’’ති වත්වා කථිතකිලෙසප්පහානස්ස විත්ථාරකථා සුතමයඤාණකථාය මග්ගසච්චනිද්දෙසවණ්ණනායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බා, ඉධ පන මග්ගඤාණෙන පහාතබ්බා කිලෙසායෙව අධිප්පෙතාති.

අභිසමයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.