📜

10. මාතිකාකථා

මාතිකාකථාවණ්ණනා

40. ඉදානි මහාථෙරො විපස්සනාකථානන්තරං සකලෙ පටිසම්භිදාමග්ගෙ නිද්දිට්ඨෙ සමථවිපස්සනාමග්ගනිබ්බානධම්මෙ ආකාරනානත්තවසෙන නානාපරියායෙහි ථොමෙතුකාමො නිච්ඡාතොතිආදීනි එකූනවීසති මාතිකාපදානි උද්දිසිත්වා තෙසං නිද්දෙසවසෙන මාතිකාකථං නාම කථෙසි. තස්සා අයං අපුබ්බත්ථානුවණ්ණනා. මාතිකාය තාව නිච්ඡාතොති අමිලාතො. සබ්බෙපි හි කිලෙසා පීළායොගතො මිලාතා, රාගොපි තාව නිරන්තරප්පවත්තො සරීරං දහති, කිං පනඤ්ඤෙ කිලෙසා . ‘‘තයොමෙ, භික්ඛවෙ, අග්ගී රාගග්ගි දොසග්ගි මොහග්ගී’’ති (ඉතිවු. 93; දී. නි. 3.305) පන කිලෙසනායකා තයො එව කිලෙසා වුත්තා, තංසම්පයුත්තාපි පන දහන්තියෙව. එවං ඡාතකිලෙසාභාවතො නිච්ඡාතො. කො සො? විමොක්ඛසම්බන්ධෙන විමොක්ඛොති දට්ඨබ්බො. මුච්චතීති මොක්ඛො. විමුච්චතීති විමොක්ඛොති අත්ථො. ඉදමෙකං මාතිකාපදං. විජ්ජාවිමුත්තීති විජ්ජායෙව විමුත්ති. ඉදමෙකං මාතිකාපදං. ඣානවිමොක්ඛොති ඣානමෙව විමොක්ඛො. ඉදමෙකං මාතිකාපදං. සෙසානි එකෙකානෙවාති එවං එකූනවීසති මාතිකාපදානි.

41. නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දතො නිච්ඡාතොති නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දතො අපෙතත්තා කාමච්ඡන්දතො නික්කිලෙසො යොගී. තෙන පටිලද්ධං නෙක්ඛම්මම්පි නිච්ඡාතො නික්කිලෙසො විමොක්ඛො. එවං සෙසෙසුපි. නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දතො මුච්චතීති විමොක්ඛොති නෙක්ඛම්මෙන කාමච්ඡන්දතො යොගී මුච්චතීති තං නෙක්ඛම්මං විමොක්ඛොති අත්ථො. එවං සෙසෙසුපි. විජ්ජතීති විජ්ජාති සභාවතො විජ්ජති අත්ථි උපලබ්භතීති විජ්ජා නාමාති අත්ථො. අථ වා සභාවජානනත්ථං පටිපන්නෙහි යොගීහි සභාවං වෙදීයති ජානීයතීති විජ්ජා නාමාති අත්ථො. අථ වා විසෙසලාභත්ථං පටිපන්නෙහි යොගීහි වෙදීයති පටිලාභීයතීති විජ්ජා නාමාති අත්ථො. අථ වා අත්තනා වින්දිතබ්බං භූමිං වින්දති ලභතීති විජ්ජා නාමාති අත්ථො. අථ වා සභාවදස්සනහෙතුත්තා සභාවං විදිතං කරොතීති විජ්ජා නාමාති අත්ථො. විජ්ජන්තො මුච්චති, මුච්චන්තොවිජ්ජතීති යථාවුත්තො ධම්මො යථාවුත්තෙනත්ථෙන විජ්ජමානො යථාවුත්තතො මුච්චති, යථාවුත්තතො මුච්චමානො යථාවුත්තෙනත්ථෙන විජ්ජතීති විජ්ජාවිමුත්ති නාමාති අත්ථො.

කාමච්ඡන්දං සංවරට්ඨෙනාති කාමච්ඡන්දනිවාරණට්ඨෙන තං නෙක්ඛම්මං සීලවිසුද්ධි නාමාති අත්ථො. තංයෙව අවික්ඛෙපහෙතුත්තා අවික්ඛෙපට්ඨෙන චිත්තවිසුද්ධි. දස්සනහෙතුත්තා දස්සනට්ඨෙන දිට්ඨිවිසුද්ධි. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. පටිප්පස්සම්භෙතීති නෙක්ඛම්මාදිනා කාමච්ඡන්දාදිකං යොගාවචරො පටිප්පස්සම්භෙතීති නෙක්ඛම්මාදිකො ධම්මො පස්සද්ධි නාමාති අත්ථො. පහීනත්තාති තෙන තෙන පහානෙන පහීනත්තා. ඤාතට්ඨෙන ඤාණන්ති ඣානපච්චවෙක්ඛණාවසෙන විපස්සනාවසෙන මග්ගපච්චවෙක්ඛණාවසෙන ඤාතට්ඨෙන නෙක්ඛම්මාදිකං ඤාණං නාමාති අත්ථො. දිට්ඨත්තා දස්සනන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. විසුජ්ඣතීති යොගී, නෙක්ඛම්මාදිකා විසුද්ධි.

නෙක්ඛම්මනිද්දෙසෙ නෙක්ඛම්මං අලොභත්තා කාමරාගතො නිස්සටන්ති නිස්සරණං. තතො නික්ඛන්තන්ති නෙක්ඛම්මං. ‘‘රූපානමෙතං නිස්සරණං යදිදං නෙක්ඛම්ම’’න්ති වුච්චමානෙ ආරුප්පවිසෙසස්ස අදිස්සනතො විසෙසස්ස දස්සනත්ථං අඤ්ඤත්ථ වුත්තපාඨක්කමෙනෙව යදිදං ආරුප්පන්ති වුත්තං. තඤ්ච ආරුප්පං රූපතො නික්ඛන්තත්තා නෙක්ඛම්මං නාමාති අධිකාරවසෙනෙව වුත්තං හොති. භූතන්ති උප්පාදසමායොගදීපනං. සඞ්ඛතන්ති පච්චයබලවිසෙසදස්සනං. පටිච්චසමුප්පන්නන්ති පච්චයසමායොගෙපි පච්චයානං අබ්යාපාරභාවදස්සනං. නිරොධො තස්ස නෙක්ඛම්මන්ති නිබ්බානං තතො සඞ්ඛතතො නික්ඛන්තත්තා තස්ස සඞ්ඛතස්ස නෙක්ඛම්මං නාම. ආරුප්පස්ස ච නිරොධස්ස ච ගහණං අඤ්ඤත්ථ පාඨෙ වුත්තක්කමෙනෙව කතං. ‘‘කාමච්ඡන්දස්ස නෙක්ඛම්මං නෙක්ඛම්ම’’න්ති වුච්චමානෙ පුනරුත්තං හොති. නෙක්ඛම්මවචනෙනෙව ච තස්ස නෙක්ඛම්මසිද්ධීති තං අවත්වා සෙසනෙක්ඛම්මමෙව වුත්තං. තං උජුකමෙව. නිස්සරණනිද්දෙසෙපි ඉමිනාව නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. නිස්සරණීයා ධාතුයො පනෙත්ථ උජුකමෙව නෙක්ඛම්මන්ති වුත්තං. පවිවෙකොති පවිවිත්තභාවො නෙක්ඛම්මාදිකොයෙව. වොසජ්ජතීති යොගී, නෙක්ඛම්මාදයො වොසග්ගො. නෙක්ඛම්මං පවත්තෙන්තො යොගී නෙක්ඛම්මෙන චරතීති වුච්චති. තං පන නෙක්ඛම්මං චරියා. එස නයො සෙසෙසුපි. ඣානවිමොක්ඛනිද්දෙසෙ වත්තබ්බං විමොක්ඛකථායං වුත්තං. කෙවලං තත්ථ ‘‘ජානාතීති ඣානවිමොක්ඛො’’ති (පටි. ම. 1.217) වුත්තං, ඉධ පන ‘‘ජානාතීති, ඣායතී’’ති පුග්ගලාධිට්ඨානාව දෙසනා කතාති අයං විසෙසො.

42. භාවනාධිට්ඨානජීවිතනිද්දෙසෙ ච පුග්ගලාධිට්ඨානා දෙසනා කතා. ධම්මතො පන භාවනා නාම නෙක්ඛම්මාදයොව. අධිට්ඨානං නාම නෙක්ඛම්මාදිවසෙන පතිට්ඨාපිතචිත්තමෙව. ජීවිතං නාම නෙක්ඛම්මාදිවසෙන පතිට්ඨාපිතචිත්තස්ස සම්මාආජීවො නාම. කො සො සම්මාආජීවො නාම ? මිච්ඡාජීවා විරති, ධම්මෙන සමෙන පච්චයපරියෙසනවායාමො ච. තත්ථ සමං ජීවතීති සමං ජීවිතං ජීවති, භාවනපුංසකවචනං වා, සමෙන ජීවතීති වුත්තං හොති. නො විසමන්ති ‘‘සමං ජීවතී’’ති වුත්තස්සෙව අත්ථස්ස පටිසෙධවසෙන අවධාරණං කතං. සම්මා ජීවතීති ආකාරනිදස්සනං. නො මිච්ඡාති තස්සෙව නියමනං. විසුද්ධං ජීවතීති සභාවවිසුද්ධියා විසුද්ධං ජීවිතං ජීවති. නො කිලිට්ඨන්ති තස්සෙව නියමනං. යඤ්ඤදෙවාතිආදීහි යථාවුත්තානං තිස්සන්නං සම්පදානං ආනිසංසං දස්සෙති. තත්ථ යඤ්ඤදෙවාති යං යං එව. ඛත්තියපරිසන්ති ඛත්තියානං සන්නිපාතං. සො හි සමන්තතො සීදන්ති එත්ථ අකතබුද්ධිනොති පරිසාති වුච්චති. එසෙව නයො ඉතරත්තයෙ. ඛත්තියාදීනංයෙව ආගමනසම්පත්තියා ඤාණසම්පත්තියා ච සමන්නාගතත්තා තාසංයෙව චතස්සන්නං ගහණං , න සුද්දපරිසාය. විසාරදොති තීහි සම්පදාහි සම්පන්නො විගතසාරජ්ජො, නිබ්භයොති අත්ථො. අමඞ්කුභූතොති අසඞ්කුචිතො න නිත්තෙජභූතො. තං කිස්ස හෙතූති තං විසාරදත්තං කෙන හෙතුනා කෙන කාරණෙන හොතීති චෙති අත්ථො. ඉදානි තථා හීති තස්ස කාරණවචනං. යස්මා එවං තිසම්පදාසම්පන්නො, තස්මා ‘‘විසාරදො හොතී’’ති විසාරදභාවස්ස කාරණං දස්සෙත්වා නිට්ඨපෙසීති.

සද්ධම්මප්පකාසිනියා පටිසම්භිදාමග්ග-අට්ඨකථාය

මාතිකාකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පඤ්ඤාවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතා චූළවග්ගස්ස අපුබ්බත්ථානුවණ්ණනා.

එත්තාවතා ච තිවග්ගසඞ්ගහිතස්ස

සමතිංසකථාපටිමණ්ඩිතස්ස පටිසම්භිදාමග්ගස්ස අත්ථවණ්ණනා නිට්ඨිතා හොතීති.

නිගමනකථා

මහාවග්ගො මජ්ඣිමො ච, චූළවග්ගො ච නාමතො;

තයො වග්ගා ඉධ වුත්තා, පමාණපටිපාටියා.

වග්ගෙ වග්ගෙ දස දස, කථා යා තා උදීරිතා;

උද්දානගාථා සබ්බාසං, ඉමා තාසං යථාක්කමං.

ඤාණං දිට්ඨි ආනාපානං, ඉන්ද්රියං විමොක්ඛපඤ්චමං;

ගති කම්මං විපල්ලාසො, මග්ගො මණ්ඩොති තා දස.

යුගනද්ධසච්චබොජ්ඣඞ්ගා, මෙත්තා විරාගපඤ්චමා;

පටිසම්භිදා ධම්මචක්කං, ලොකුත්තරබලසුඤ්ඤතා.

පඤ්ඤා ඉද්ධි අභිසමයො, විවෙකො චරියපඤ්චමො;

පාටිහීරං සමසීස-සති විපස්සනමාතිකා.

යො සො සුගතසුතානං, අධිපතිභූතෙන භූතහිතරතිනා;

ථෙරෙන ථිරගුණවතා, වුත්තො පටිසම්භිදාමග්ගො.

තස්සත්ථවණ්ණනා යා, පුබ්බට්ඨකථානයං තථා යුත්තිං;

නිස්සාය මයාරද්ධා, නිට්ඨානමුපාගතා එසා.

යං තං උත්තරමන්තී, මන්තිගුණයුතො යුතො ච සද්ධාය;

කාරයි මහාවිහාරෙ, පරිවෙණමනෙකසාධුගුණං.

ථෙරෙනෙත්ථ නිවසතා, සමාපිතායං මහාභිධානෙන;

තතියෙ වස්සෙ චුතිතො, මොග්ගල්ලානස්ස භූපතිනො.

සමයං අනුලොමෙන්තී, ථෙරානං ථෙරවාදදීපානං;

නිට්ඨං ගතා යථායං, අට්ඨකථා ලොකහිතජනනී.

ධම්මං අනුලොමෙන්තා, අත්තහිතං පරහිතඤ්ච සාධෙන්තා;

නිට්ඨං ගච්ඡන්තු තථා, මනොරථා සබ්බසත්තානං.

සද්ධම්මපකාසිනියා, අට්ඨකථායෙත්ථ ගණිතකුසලෙහි;

ගණිතා තු භාණවාරා, විඤ්ඤෙය්යා අට්ඨපඤ්ඤාස.

ආනුට්ඨුභෙන අස්සා, ඡන්දොබන්ධෙන ගණියමානා තු;

චුද්දසසහස්සසඞ්ඛා, ගාථායො පඤ්ච ච සතානි.

සාසනචිරට්ඨිතත්ථං, ලොකහිතත්ථඤ්ච සාදරෙන මයා;

පුඤ්ඤං ඉමං රචයතා, යං පත්තමනප්පකං විපුලං.

පුඤ්ඤෙන තෙන ලොකො, සද්ධම්මරසායනං දසබලස්ස;

උපභුඤ්ජිත්වා විමලං, පප්පොතු සුඛං සුඛෙනෙවාති.

සද්ධම්මප්පකාසිනී නාම

පටිසම්භිදාමග්ගප්පකරණස්ස අට්ඨකථා නිට්ඨිතා.