මූල > සුත්තපිටක > ඛුද්දකනිකාය > මිලින්දපඤ්හපාළි

1. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘ගද්රභස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ගද්රභො නාම සඞ්කාරකූටෙපි චතුක්කෙපි සිඞ්ඝාටකෙපි ගාමද්වාරෙපි ථුසරාසිම්හිපි යත්ථ කත්ථචි සයති, න සයනබහුලො හොති, එවමෙව ¶ ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන තිණසන්ථාරෙපි පණ්ණසන්ථාරෙපි කට්ඨමඤ්චකෙපි ඡමායපි යත්ථ කත්ථචි චම්මඛණ්ඩං පත්ථරිත්වා යත්ථ කත්ථචි සයිතබ්බං, න සයනබහුලෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ගද්රභස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන ‘කලිඞ්ගරූපධානා, භික්ඛවෙ, එතරහි මම සාවකා විහරන්ති අප්පමත්තා ආතාපිනො පධානස්මි’න්ති. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනාපි –

‘‘‘පල්ලඞ්කෙන නිසින්නස්ස, ජණ්ණුකෙනාභිවස්සති;

අලං ඵාසුවිහාරාය, පහිතත්තස්ස භික්ඛුනො’’’ති.

2. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘කුක්කුටස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, කුක්කුටො ¶ කාලෙන සමයෙන පටිසල්ලීයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කාලෙන සමයෙනෙව චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජිත්වා පානීයං පරිභොජනීයං උපට්ඨපෙත්වා සරීරං පටිජග්ගිත්වා නහායිත්වා චෙතියං වන්දිත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං දස්සනාය ගන්ත්වා කාලෙන සමයෙන සුඤ්ඤාගාරං පවිසිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, කුක්කුටස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, කුක්කුටො කාලෙන සමයෙනෙව වුට්ඨාති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කාලෙන සමයෙනෙව වුට්ඨහිත්වා චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජිත්වා පානීයං පරිභොජනීයං උපට්ඨපෙත්වා සරීරං පටිජග්ගිත්වා චෙතියං වන්දිත්වා පුනදෙව සුඤ්ඤාගාරං පවිසිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, කුක්කුටස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, කුක්කුටො පථවිං ඛණිත්වා ඛණිත්වා අජ්ඣොහාරං අජ්ඣොහරති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වා අජ්ඣොහාරං අජ්ඣොහරිතබ්බං ‘නෙව දවාය න මදාය ¶ න මණ්ඩනාය න විභූසනාය, යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා යාපනාය විහිංසූපරතියා බ්රහ්මචරියානුග්ගහාය, ඉති පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමි නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමි, යාත්රා ච මෙ භවිස්සති අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චා’ති. ඉදං, මහාරාජ, කුක්කුටස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන –

‘‘‘කන්තාරෙ පුත්තමංසංව, අක්ඛස්සබ්භඤ්ජනං යථා;

එවං ආහරි ආහාරං, යාපනත්ථමමුච්ඡිතො’ති.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, කුක්කුටො සචක්ඛුකොපි රත්තිං අන්ධො හොති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අනන්ධෙනෙව අන්ධෙන විය භවිතබ්බං, අරඤ්ඤෙපි ගොචරගාමෙ පිණ්ඩාය චරන්තෙනපි රජනීයෙසු රූපසද්දගන්ධරසඵොට්ඨබ්බධම්මෙසු අන්ධෙන බධිරෙන මූගෙන විය භවිතබ්බං, න නිමිත්තං ගහෙතබ්බං, නානුබ්යඤ්ජනං ගහෙතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, කුක්කුටස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන මහාකච්චායනෙන –

‘චක්ඛුමාස්ස යථා අන්ධො, සොතවා බධිරො යථා;

පඤ්ඤවාස්ස [ජිව්හාවස්ස (සී. පී.)] යථා මූගො, බලවා දුබ්බලොරිව;

අත්තඅත්ථෙ [අථ අත්ථෙ (සී. පී.)] සමුප්පන්නෙ, සයෙථ මතසායික’න්ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, කුක්කුටො ලෙඩ්ඩුදණ්ඩලගුළමුග්ගරෙහි පරිපාතියන්තොපි සකං ගෙහං න විජහති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන චීවරකම්මං කරොන්තෙනපි නවකම්මං කරොන්තෙනපි වත්තප්පටිවත්තං කරොන්තෙනපි උද්දිසන්තෙනපි උද්දිසාපෙන්තෙනපි යොනිසො මනසිකාරො න විජහිතබ්බො, සකං ඛො පනෙතං, මහාරාජ, යොගිනො ගෙහං, යදිදං යොනිසො මනසිකාරො ¶ . ඉදං, මහාරාජ, කුක්කුටස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං ¶ . භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන ‘කො ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ගොචරො සකො පෙත්තිකො විසයො? යදිදං චත්තාරො සතිපට්ඨානා’ති. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනාපි –

‘‘‘යථා සුදන්තො මාතඞ්ගො, සකං සොණ්ඩං න මද්දති;

භක්ඛාභක්ඛං විජානාති, අත්තනො වුත්තිකප්පනං.

‘‘‘තථෙව බුද්ධපුත්තෙන, අප්පමත්තෙන වා පන;

ජිනවචනං න මද්දිතබ්බං, මනසිකාරවරුත්තම’’’න්ති.

3. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘කලන්දකස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, කලන්දකො පටිසත්තුම්හි ඔපතන්තෙ නඞ්ගුට්ඨං පප්ඵොටෙත්වා මහන්තං කත්වා තෙනෙව නඞ්ගුට්ඨලගුළෙන පටිසත්තුං පටිබාහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කිලෙසසත්තුම්හි ඔපතන්තෙ සතිපට්ඨානලගුළං පප්ඵොටෙත්වා මහන්තං කත්වා තෙනෙව සතිපට්ඨානලගුළෙන සබ්බකිලෙසා පටිබාහිතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, කලන්දකස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන චූළපන්ථකෙන –

‘යදා කිලෙසා ඔපතන්ති, සාමඤ්ඤගුණධංසනා;

සතිපට්ඨානලගුළෙන, හන්තබ්බා තෙ පුනප්පුන’’’න්ති.

4. ‘‘භන්තෙ ¶ ¶ නාගසෙන, ‘දීපිනියා එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, දීපිනී සකිං යෙව ගබ්භං ගණ්හාති, න පුනප්පුනං පුරිසං උපෙති? එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආයතිං පටිසන්ධිං උප්පත්තිං ගබ්භසෙය්යං චුතිං භෙදං ඛයං විනාසං සංසාරභයං දුග්ගතිං විසමං සම්පීළිතං දිස්වා ‘පුනබ්භවෙ ¶ නප්පටිසන්දහිස්සාමී’ති යොනිසො මනසිකාරො කරණීයො. ඉදං, මහාරාජ, දීපිනියා එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සුත්තනිපාතෙ ධනියගොපාලකසුත්තෙ –

‘‘‘උසභොරිව ඡෙත්ව බන්ධනානි, නාගො පූතිලතංව දාලයිත්වා;

නාහං පුනුපෙස්සං ගබ්භසෙය්යං, අථ චෙ පත්ථයසී පවස්ස දෙවා’’’ති.

5. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘දීපිකස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, දීපිකො අරඤ්ඤෙ තිණගහනං වා වනගහනං වා පබ්බතගහනං වා නිස්සාය නිලීයිත්වා මිගෙ ගණ්හාති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන විවෙකං සෙවිතබ්බං අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං අප්පසද්දං අප්පනිග්ඝොසං විජනවාතං මනුස්සරාහසෙය්යකං පටිසල්ලානසාරුප්පං; විවෙකං සෙවමානො හි, මහාරාජ, යොගී යොගාවචරො නචිරස්සෙව ඡළභිඤ්ඤාසු ච වසිභාවං පාපුණාති. ඉදං, මහාරාජ, දීපිකස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙහි ධම්මසඞ්ගාහකෙහි –

‘‘‘යථාපි ¶ ¶ දීපිකො නාම, නිලීයිත්වා ගණ්හතෙ [ගණ්හතී (සී. පී.)] මිගෙ;

තථෙවායං බුද්ධපුත්තො, යුත්තයොගො විපස්සකො;

අරඤ්ඤං පවිසිත්වාන, ගණ්හාති ඵලමුත්තම’න්ති.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, දීපිකො යං කිඤ්චි පසුං වධිත්වා වාමෙන පස්සෙන පතිතං න භක්ඛෙති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන වෙළුදානෙන වා පත්තදානෙන වා පුප්ඵදානෙන වා ඵලදානෙන වා සිනානදානෙන වා මත්තිකාදානෙන වා චුණ්ණදානෙන වා දන්තකට්ඨදානෙන ¶ වා මුඛොදකදානෙන වා චාතුකම්යතාය වා මුග්ගසුප්යතාය [මුග්ගසුප්පතාය (සී. පී.)] වා පාරිභට [පාරිභට්ටතාය (සී. පී.)] යතාය වා ජඞ්ඝපෙසනීයෙන වා වෙජ්ජකම්මෙන වා දූතකම්මෙන වා පහිණගමනෙන වා පිණ්ඩපටිපිණ්ඩෙන වා දානානුප්පදානෙන වා වත්ථුවිජ්ජාය වා නක්ඛත්තවිජ්ජාය වා අඞ්ගවිජ්ජාය [නගවිජ්ජාය (ක.)] වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වා බුද්ධප්පටිකුට්ඨෙන මිච්ඡාජීවෙන නිප්ඵාදිතං භොජනං න භුඤ්ජිතබ්බං [පරිභුඤ්ජිතබ්බං (සී. පී.)] වාමෙන පස්සෙන පතිතං පසුං විය දීපිකො. ඉදං, මහාරාජ, දීපිකස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘වචීවිඤ්ඤත්තිවිප්ඵාරා, උප්පන්නං මධුපායසං;

සචෙ භුත්තො භවෙය්යාහං, සාජීවො ගරහිතො මම.

‘‘‘යදිපි මෙ අන්තගුණං, නික්ඛමිත්වා බහී චරෙ;

නෙව භින්දෙය්යමාජීවං, චජමානොපි ජීවිත’’’න්ති.

6. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘කුම්මස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, කුම්මො උදකචරො උදකෙයෙව වාසං කප්පෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බපාණභූතපුග්ගලානං හිතානුකම්පිනා මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන සබ්බාවන්තං ලොකං ඵරිත්වා විහරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, කුම්මස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ ¶ චපරං, මහාරාජ, කුම්මො උදකෙ උප්පිලවන්තො සීසං උක්ඛිපිත්වා යදි කොචි පස්සති, තත්ථෙව නිමුජ්ජති ගාළ්හමොගාහති ‘මා මං තෙ පුන පස්සෙය්යු’න්ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කිලෙසෙසු ඔපතන්තෙසු ආරම්මණසරෙ නිමුජ්ජිතබ්බං ගාළ්හමොගාහිතබ්බං ‘මා මං කිලෙසා පුන පස්සෙය්යු’න්ති. ඉදං, මහාරාජ, කුම්මස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං ¶ , මහාරාජ, කුම්මො උදකතො නික්ඛමිත්වා කායං ඔතාපෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන නිසජ්ජට්ඨානසයනචඞ්කමතො මානසං නීහරිත්වා සම්මප්පධානෙ මානසං ඔතාපෙතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, කුම්මස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, කුම්මො පථවිං ඛණිත්වා විවිත්තෙ වාසං කප්පෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ලාභසක්කාරසිලොකං පජහිත්වා සුඤ්ඤං විවිත්තං කානනං වනපත්ථං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං අප්පසද්දං අප්පනිග්ඝොසං පවිවිත්තමොගාහිත්වා විවිත්තෙ යෙව වාසං උපගන්තබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, කුම්මස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන උපසෙනෙන වඞ්ගන්තපුත්තෙන –

‘‘‘විවිත්තං අප්පනිග්ඝොසං, වාළමිගනිසෙවිතං;

සෙවෙ සෙනාසනං භික්ඛු, පටිසල්ලානකාරණා’ති.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, කුම්මො චාරිකං චරමානො යදි කඤ්චි පස්සති වා, සද්දං සුණාති වා, සොණ්ඩිපඤ්චමානි අඞ්ගානි සකෙ කපාලෙ නිදහිත්වා අප්පොස්සුක්කො තුණ්හීභූතො තිට්ඨති කායමනුරක්ඛන්තො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බත්ථ රූපසද්දගන්ධරසඵොට්ඨබ්බධම්මෙසු ආපතන්තෙසු ඡසු ද්වාරෙසු සංවරකවාටං අනුග්ඝාටෙත්වා මානසං සමොදහිත්වා සංවරං කත්වා සතෙන සම්පජානෙන විහාතබ්බං සමණධම්මං අනුරක්ඛමානෙන. ඉදං, මහාරාජ, කුම්මස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සංයුත්තනිකායවරෙ කුම්මූපමසුත්තන්තෙ –

‘‘‘කුම්මොව ¶ අඞ්ගානි සකෙ කපාලෙ, සමොදහං භික්ඛු මනොවිතක්කෙ;

අනිස්සිතො ¶ අඤ්ඤමහෙඨයානො, පරිනිබ්බුතොනූපවදෙය්ය කඤ්චී’’’ති.

7. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘වංසස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, වංසො යත්ථ වාතො, තත්ථ අනුලොමෙති, නාඤ්ඤත්ථමනුධාවති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන යං බුද්ධෙන භගවතා භාසිතං නවඞ්ගං සත්ථු සාසනං, තං අනුලොමයිත්වා කප්පියෙ අනවජ්ජෙ ඨත්වා සමණධම්මං යෙව පරියෙසිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, වංසස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං මහාරාජ ථෙරෙන රාහුලෙන –

‘‘‘නවඞ්ගං බුද්ධවචනං, අනුලොමෙත්වාන සබ්බදා;

කප්පියෙ අනවජ්ජස්මිං, ඨත්වාපායං සමුත්තරි’’’න්ති.

8. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘චාපස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, චාපො සුතච්ඡිතො නමිතො [මිතො (සී. පී. ක.)] යාවග්ගමූලං සමකමෙව අනුනමති නප්පටිත්ථම්භති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ථෙරනවමජ්ඣිමසමකෙසු අනුනමිතබ්බං නප්පටිඵරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, චාපස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන විධුර [පුණ්ණක] ජාතකෙ –

‘‘‘චාපොවූනුදරො ¶ ධීරො, වංසො වාපි පකම්පයෙ [චාපො වා නුන මෙ ධීරො, වංසොව අනුලොමයං (සී. පී. ක.)];

පටිලොමං න වත්තෙය්ය, ස රාජවසතිං වසෙ’’’ති.

9. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘වායසස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, වායසො ආසඞ්කිතපරිසඞ්කිතො යත්තප්පයත්තො ¶ චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආසඞ්කිතපරිසඞ්කිතෙන යත්තපයත්තෙන උපට්ඨිතාය සතියා සංවුතෙහි ඉන්ද්රියෙහි චරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, වායසස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, වායසො යං කිඤ්චි භොජනං දිස්වා ඤාතීහි සංවිභජිත්වා භුඤ්ජති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන යෙ තෙ ලාභා ධම්මිකා ධම්මලද්ධා අන්තමසො පත්තපරියාපන්නමත්තම්පි, තථාරූපෙහි ලාභෙහි පටිවිභත්තභොගිනා භවිතබ්බං සීලවන්තෙහි සබ්රහ්මචාරීහි. ඉදං, මහාරාජ, වායසස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘සචෙ මෙ උපනාමෙන්ති, යථාලද්ධං තපස්සිනො;

සබ්බෙ සංවිභජිත්වාන, තතො භුඤ්ජාමි භොජන’’’න්ති.

10. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘මක්කටස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, මක්කටො වාසමුපගච්ඡන්තො තථාරූපෙ ඔකාසෙ මහතිමහාරුක්ඛෙ පවිවිත්තෙ සබ්බට්ඨකසාඛෙ [සබ්බත්ථකසාඛෙ (ස්යා.), සබ්බට්ඨසාඛෙ (ක.)] භීරුත්තාණෙ වාසමුපගච්ඡති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ ¶ , යොගිනා යොගාවචරෙන ලජ්ජිං පෙසලං සීලවන්තං කල්යාණධම්මං බහුස්සුතං ධම්මධරං විනයධරං පියං ගරුභාවනීයං වත්තාරං වචනක්ඛමං ඔවාදකං විඤ්ඤාපකං සන්දස්සකං සමාදපකං සමුත්තෙජකං සම්පහංසකං එවරූපං කල්යාණමිත්තං ආචරියං නිස්සාය විහරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මක්කටස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, මක්කටො රුක්ඛෙ යෙව චරති තිට්ඨති නිසීදති, යදි නිද්දං ඔක්කමති, තත්ථෙව රත්තිං වාසමනුභවති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පවනාභිමුඛෙන භවිතබ්බං, පවනෙ යෙව ඨානචඞ්කමනිසජ්ජාසයනං ¶ නිද්දං ඔක්කමිතබ්බං, තත්ථෙව සතිපට්ඨානමනුභවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මක්කටස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘චඞ්කමන්තොපි තිට්ඨන්තො, නිසජ්ජාසයනෙන වා;

පවනෙ සොභතෙ භික්ඛු, පවනන්තංව වණ්ණිත’’’න්ති.

ගද්රභො චෙව [ඝොරස්සරො ච (සී. ස්යා. පී.)] කුක්කුටො, කලන්දො දීපිනි දීපිකො;

කුම්මො වංසො ච චාපො ච, වායසො අථ මක්කටොති.

1. ‘‘භන්තෙ ¶ ¶ නාගසෙන, ‘ලාබුලතාය එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ලාබුලතා තිණෙ වා කට්ඨෙ වා ලතාය වා සොණ්ඩිකාහි ආලම්බිත්වා තස්සූපරි වඩ්ඪති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අරහත්තෙ අභිවඩ්ඪිතුකාමෙන මනසා ආරම්මණං ආලම්බිත්වා අරහත්තෙ අභිවඩ්ඪිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ලාබුලතාය එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘යථා ලාබුලතා නාම, තිණෙ කට්ඨෙ ලතාය වා;

ආලම්බිත්වා සොණ්ඩිකාහි, තතො වඩ්ඪති උප්පරි.

‘‘‘තථෙව බුද්ධපුත්තෙන, අරහත්තඵලකාමිනා;

ආරම්මණං ආලම්බිත්වා, වඩ්ඪිතබ්බං අසෙක්ඛඵලෙ’’’ති.

2. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘පදුමස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති ¶ ? ‘‘යථා, මහාරාජ, පදුමං උදකෙ ජාතං උදකෙ සංවද්ධං අනුපලිත්තං උදකෙන, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කුලෙ ගණෙ ලාභෙ යසෙ ¶ සක්කාරෙ සම්මානනාය පරිභොගපච්චයෙසු ච සබ්බත්ථ අනුපලිත්තෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පදුමස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පදුමං උදකා අච්චුග්ගම්ම ඨාති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බලොකං අභිභවිත්වා අච්චුග්ගම්ම ලොකුත්තරධම්මෙ ඨාතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පදුමස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, පදුමං අප්පමත්තකෙනපි අනිලෙන එරිතං චලති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අප්පමත්තකෙසුපි කිලෙසෙසු සංයමො කරණීයො, භයදස්සාවිනා විහරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පදුමස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන ‘අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසූ’ති.

3. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘බීජස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, බීජං අප්පකම්පි සමානං භද්දකෙ ඛෙත්තෙ වුත්තං දෙවෙ සම්මා ධාරං පවෙච්ඡන්තෙ සුබහූනි ඵලානි අනුදස්සති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන යථා පටිපාදිතං සීලං කෙවලං සාමඤ්ඤඵලමනුදස්සති. එවං සම්මා පටිපජ්ජිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, බීජස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, බීජං සුපරිසොධිතෙ ඛෙත්තෙ රොපිතං ඛිප්පමෙව සංවිරූහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන මානසං සුපරිග්ගහිතං සුඤ්ඤාගාරෙ පරිසොධිතං සතිපට්ඨානඛෙත්තවරෙ ඛිත්තං ඛිප්පමෙව විරූහති. ඉදං, මහාරාජ, බීජස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං ¶ . භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන අනුරුද්ධෙන –

‘‘‘යථාපි ¶ ඛෙත්තෙ [යථා ඛෙත්තෙ (සී.)] පරිසුද්ධෙ, බීජඤ්චස්ස පතිට්ඨිතං;

විපුලං තස්ස ඵලං හොති, අපි තොසෙති කස්සකං.

‘‘‘තථෙව යොගිනො චිත්තං, සුඤ්ඤාගාරෙ විසොධිතං;

සතිපට්ඨානඛෙත්තම්හි, ඛිප්පමෙව විරූහතී’’’ති.

4. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘සාලකල්යාණිකාය එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, සාලකල්යාණිකා නාම අන්තොපථවියං යෙව අභිවඩ්ඪති හත්ථසතම්පි භිය්යොපි, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන චත්තාරි සාමඤ්ඤඵලානි චතස්සො පටිසම්භිදා ඡළභිඤ්ඤායො කෙවලඤ්ච සමණධම්මං සුඤ්ඤාගාරෙ යෙව පරිපූරයිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සාලකල්යාණිකාය එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන රාහුලෙන –

‘‘‘සාලකල්යාණිකා නාම, පාදපො ධරණීරුහො;

අන්තොපථවියං යෙව, සතහත්ථොපි වඩ්ඪති.

‘‘‘යථා කාලම්හි සම්පත්තෙ, පරිපාකෙන සො දුමො;

උග්ගඤ්ඡිත්වාන එකාහං, සතහත්ථොපි වඩ්ඪති.

‘‘‘එවමෙවාහං මහාවීර, සාලකල්යාණිකා විය;

අබ්භන්තරෙ සුඤ්ඤාගාරෙ, ධම්මතො අභිවඩ්ඪයි’’’න්ති.

සාලකල්යාණිකඞ්ගපඤ්හො චතුත්ථො.

5. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘නාවාය තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, නාවා බහුවිධදාරුසඞ්ඝාටසමවායෙන බහුම්පි ජනං තාරයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආචාරසීලගුණවත්තප්පටිවත්තබහුවිධධම්මසඞ්ඝාටසමවායෙන සදෙවකො ලොකො තාරයිතබ්බො. ඉදං, මහාරාජ, නාවාය පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, නාවා බහුවිධඌමිත්ථනිතවෙගවිසටමාවට්ටවෙගං ¶ සහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන බහුවිධකිලෙසඌමිවෙගං ලාභසක්කාරයසසිලොකපූජනවන්දනා පරකුලෙසු නින්දාපසංසාසුඛදුක්ඛසම්මානනවිමානනබහුවිධදොසඌමිවෙගඤ්ච සහිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, නාවාය දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, නාවා අපරිමිතමනන්තමපාරමක්ඛොභිතගම්භීරෙ මහතිමහාඝොසෙ තිමිතිමිඞ්ගලමකරමච්ඡගණාකුලෙ මහතිමහාසමුද්දෙ චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන තිපරිවට්ට ද්වාදසාකාර චතුසච්චාභිසමයප්පටිවෙධෙ මානසං සඤ්චාරයිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, නාවාය තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සංයුත්තනිකායවරෙ සච්චසංයුත්තෙ –

‘‘‘විතක්කෙන්තා ච ඛො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, ‘‘ඉදං දුක්ඛ’’න්ති විතක්කෙය්යාථ, ‘‘අයං දුක්ඛසමුදයො’’ති විතක්කෙය්යාථ, ‘‘අයං දුක්ඛනිරොධො’’ති විතක්කෙය්යාථ, ‘‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති විතක්කෙය්යාථා’’’ති.

6. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘නාවාලග්ගනකස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි ¶ තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, නාවාලග්ගනකං බහුඌමිජාලාකුලවික්ඛොභිතසලිලතලෙ මහතිමහාසමුද්දෙ නාවං ලග්ගෙති ඨපෙති, න දෙති දිසාවිදිසං හරිතුං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන රාගදොසමොහූමිජාලෙ මහතිමහාවිතක්කසම්පහාරෙ චිත්තං ලග්ගෙතබ්බං, න දාතබ්බං දිසාවිදිසං හරිතුං. ඉදං, මහාරාජ, නාවාලග්ගනකස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, නාවාලග්ගනකං න ප්ලවති [න පිලවති (සී. පී.)] විසීදති, හත්ථසතෙපි උදකෙ නාවං ලග්ගෙති ඨානමුපනෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ලාභයසසක්කාරමානනවන්දනපූජනඅපචිතීසු ලාභග්ගයසග්ගෙපි ¶ න ප්ලවිතබ්බං, සරීරයාපනමත්තකෙ යෙව චිත්තං ඨපෙතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, නාවාලග්ගනකස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘යථා ¶ සමුද්දෙ ලග්ගනකං, න ප්ලවති විසීදති;

තථෙව ලාභසක්කාරෙ, මා ප්ලවථ විසීදථා’’’ති.

7. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘කූපස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, කූපො රජ්ජුඤ්ච වරත්තඤ්ච ලඞ්කාරඤ්ච ධාරෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සතිසම්පජඤ්ඤසමන්නාගතෙන භවිතබ්බං, අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ උච්චාරපස්සාවකම්මෙ ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරිනා භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, කූපස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන ‘සතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය සම්පජානො, අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී’’’ති.

8. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘නියාමකස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, නියාමකො රත්තින්දිවං සතතං සමිතං අප්පමත්තො යත්තප්පයත්තො නාවං සාරෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන චිත්තං නියාමයමානෙන රත්තින්දිවං සතතං සමිතං අප්පමත්තෙන යත්තප්පයත්තෙන යොනිසො මනසිකාරෙන චිත්තං නියාමෙතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, නියාමකස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන ධම්මපදෙ –

‘‘‘අප්පමාදරතා ¶ හොථ, සචිත්තමනුරක්ඛථ;

දුග්ගා උද්ධරථත්තානං, පඞ්කෙ සන්නොව [සත්තොව (සී. පී.)] කුඤ්ජරො’ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, නියාමකස්ස යං කිඤ්චි මහාසමුද්දෙ කල්යාණං වා පාපකං වා, සබ්බං තං විදිතං හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කුසලාකුසලං සාවජ්ජානවජ්ජං හීනප්පණීතං කණ්හසුක්කසප්පටිභාගං විජානිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, නියාමකස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, නියාමකො යන්තෙ මුද්දිකං දෙති ‘මා කොචි යන්තං ආමසිත්ථා’ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන චිත්තෙ සංවරමුද්දිකා දාතබ්බා ‘මා කිඤ්චි පාපකං අකුසලවිතක්කං විතක්කෙසී’ති, ඉදං, මහාරාජ, නියාමකස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සංයුත්තනිකායවරෙ ‘මා, භික්ඛවෙ, පාපකෙ අකුසලෙ විතක්කෙ විතක්කෙය්යාථ, සෙය්යථීදං, කාමවිතක්කං බ්යාපාදවිතක්කං විහිංසාවිතක්ක’’’න්ති.

9. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘කම්මකාරස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, කම්මකාරො එවං චින්තයති ‘භතකො අහං ඉමාය නාවාය කම්මං කරොමි, ඉමායාහං නාවාය වාහසා භත්තවෙතනං ලභාමි, න මෙ පමාදො කරණීයො, අප්පමාදෙන මෙ අයං නාවා වාහෙතබ්බා’ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන එවං චින්තයිතබ්බං ‘ඉමං ඛො අහං චාතුමහාභූතිකං කායං සම්මසන්තො සතතං සමිතං අප්පමත්තො උපට්ඨිතස්සති සතො සම්පජානො සමාහිතො එකග්ගචිත්තො ජාතිජරාබ්යාධිමරණසොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසෙහි පරිමුච්චිස්සාමීති අප්පමාදො මෙ කරණීයො’ති, ඉදං, මහාරාජ, කම්මකාරස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘කායං ¶ ඉමං සම්මසථ, පරිජානාථ පුනප්පුනං;

කායෙ සභාවං දිස්වාන, දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සථා’ති.

10. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘සමුද්දස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, මහාසමුද්දො මතෙන කුණපෙන සද්ධිං න සංවසති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන රාගදොසමොහමානදිට්ඨිමක්ඛපළාසඉස්සාමච්ඡරියමායාසාඨෙය්යකුටිලවිසමදුච්චරිතකිලෙසමලෙහි සද්ධිං න සංවසිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සමුද්දස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මහාසමුද්දො මුත්තාමණිවෙළුරියසඞ්ඛසිලාපවාළඵලිකමණිවිවිධරතනනිචයං ධාරෙන්තො පිදහති, න බහි විකිරති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන මග්ගඵලඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තිවිපස්සනාභිඤ්ඤාවිවිධගුණරතනානි අධිගන්ත්වා ¶ පිදහිතබ්බානි, න බහි නීහරිතබ්බානි. ඉදං, මහාරාජ, සමුද්දස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මහාසමුද්දො මහන්තෙහි මහාභූතෙහි සද්ධිං සංවසති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අප්පිච්ඡං සන්තුට්ඨං ධුතවාදං සල්ලෙඛවුත්තිං ආචාරසම්පන්නං ලජ්ජිං පෙසලං ගරුං භාවනීයං වත්තාරං වචනක්ඛමං චොදකං පාපගරහිං ඔවාදකං අනුසාසකං විඤ්ඤාපකං සන්දස්සකං සමාදපකං සමුත්තෙජකං සම්පහංසකං කල්යාණමිත්තං සබ්රහ්මචාරිං නිස්සාය වසිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මහාසමුද්දස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මහාසමුද්දො නවසලිලසම්පුණ්ණාහි ගඞ්ගායමුනාඅචිරවතීසරභූමහීආදීහි නදීසතසහස්සෙහි අන්තලික්ඛෙ සලිලධාරාහි ච පූරිතොපි සකං වෙලං නාතිවත්තති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ලාභසක්කාරසිලොකවන්දනමානනපූජනකාරණා ජීවිතහෙතුපි සඤ්චිච්ච සික්ඛාපදවීතික්කමො න කරණීයො. ඉදං, මහාරාජ, මහාසමුද්දස්ස ¶ චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන –

‘සෙය්යථාපි, මහාරාජ [පහාරාධ (සී. පී.)], මහාසමුද්දො ඨිතධම්මො වෙලං නාතික්කමති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යං මහා සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, තං මම සාවකා ජීවිතහෙතුපි නාතික්කමන්තී’ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, මහාසමුද්දො සබ්බසවන්තීහි ගඞ්ගායමුනාඅචිරවතීසරභූමහීහි අන්තලික්ඛෙ උදකධාරාහිපි න පරිපූරති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන උද්දෙසපරිපුච්ඡාසවනධාරණවිනිච්ඡයඅභිධම්මවිනයගාළ්හසුත්තන්තවිග්ගහපදනික්ඛෙපපදසන්ධි පදවිභත්තිනවඞ්ගජිනසාසනවරං සුණන්තෙනාපි න තප්පිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මහාසමුද්දස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සුතසොමජාතකෙ –

‘‘‘අග්ගි යථා තිණකට්ඨං දහන්තො, න තප්පති සාගරො වා නදීහි;

එවම්පි චෙ [එවම්පි වෙ (ස්යා.), එවං හි මෙ (ක.) ජා. 1 අසීතිනිපාතෙ] පණ්ඩිතා රාජසෙට්ඨ, සුත්වා න තප්පන්ති සුභාසිතෙනා’’’ති.

සමුද්දඞ්ගපඤ්හො දසමො.සමුද්දවග්ගො දුතියො.

ලාබුලතා ච පදුමං, බීජං සාලකල්යාණිකා;

නාවා ච නාවාලග්ගනං, කූපො නියාමකො තථා;

කම්මකාරො සමුද්දො ච, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

1. ‘‘භන්තෙ ¶ ¶ ¶ නාගසෙන, ‘පථවියා පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, පථවී ඉට්ඨානිට්ඨානි කප්පූරාගරුතගරචන්දනකුඞ්කුමාදීනි ආකිරන්තෙපි පිත්තසෙම්හපුබ්බරුහිරසෙදමෙදඛෙළසිඞ්ඝාණිකලසික- මුත්තකරීසාදීනි ආකිරන්තෙපි තාදිසා යෙව, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ඉට්ඨානිට්ඨෙ ලාභාලාභෙ යසායසෙ නින්දාපසංසාය සුඛදුක්ඛෙ සබ්බත්ථ තාදිනා යෙව භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පථවියා පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පථවී මණ්ඩනවිභූසනාපගතා සකගන්ධපරිභාවිතා, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන විභූසනාපගතෙන සකසීලගන්ධපරිභාවිතෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පථවියා දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පථවී නිරන්තරා අඛණ්ඩච්ඡිද්දා අසුසිරා බහලා ඝනා විත්ථිණ්ණා, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන නිරන්තරමඛණ්ඩච්ඡිද්දමසුසිරබහලඝනවිත්ථිණ්ණසීලෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පථවියා තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පථවී ගාමනිගමනගරජනපදරුක්ඛපබ්බතනදීතළාකපොක්ඛරණීමිගපක්ඛිමනුජනරනාරිගණං ධාරෙන්තීපි අකිලාසු හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ඔවදන්තෙනපි අනුසාසන්තෙනපි විඤ්ඤාපෙන්තෙනපි සන්දස්සෙන්තෙනපි සමාදපෙන්තෙනපි සමුත්තෙජෙන්තෙනපි සම්පහංසෙන්තෙනපි ධම්මදෙසනාසු අකිලාසුනා භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පථවියා චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, පථවී අනුනයප්පටිඝවිප්පමුත්තා, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අනුනයප්පටිඝවිප්පමුත්තෙන පථවිසමෙන චෙතසා විහරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පථවියා පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං ¶ , මහාරාජ, උපාසිකාය චූළසුභද්දාය සකසමණෙ පරිකිත්තයමානාය –

‘‘‘එකඤ්චෙ ¶ බාහං වාසියා, තච්ඡෙ කුපිතමානසා [කුපිතමානසො (ක.)];

එකඤ්චෙබාහං ගන්ධෙන, ආලිම්පෙය්ය පමොදිතා [පමොදිතො (ක.)].

‘‘‘අමුස්මිං පටිඝො නත්ථි, රාගො අස්මිං න විජ්ජති;

පථවීසමචිත්තා තෙ, තාදිසා සමණා මමා’’’ති.

2. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘ආපස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ආපො සුසණ්ඨිතමකම්පිතමලුළිතසභාවපරිසුද්ධො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කුහනලපනනෙමිත්තකනිප්පෙසිකතං අපනෙත්වා සුසණ්ඨිතමකම්පිතමලුළිතසභාවපරිසුද්ධාචාරෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ආපස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ආපො සීතලසභාවසණ්ඨිතො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බසත්තෙසු ඛන්තිමෙත්තානුද්දයසම්පන්නෙන හිතෙසිනා අනුකම්පකෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ආපස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ආපො අසුචිං සුචිං කරොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ගාමෙ වා අරඤ්ඤෙ වා උපජ්ඣායෙ උපජ්ඣායමත්තෙසු ආචරියෙ ආචරියමත්තෙසු සබ්බත්ථ අනධිකරණෙන භවිතබ්බං අනවසෙසකාරිනා. ඉදං, මහාරාජ, ආපස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, ආපො බහුජනපත්ථිතො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අප්පිච්ඡසන්තුට්ඨපවිවිත්තපටිසල්ලානෙන සතතං සබ්බලොකමභිපත්ථිතෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ආපස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, ආපො න කස්සචි අහිතමුපදහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පරභණ්ඩනකලහවිග්ගහවිවාදරිත්තජ්ඣානඅරතිජනනං කායවචීචිත්තෙහි ¶ පාපකං න කරණීයං. ඉදං, මහාරාජ, ආපස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං මහාරාජ, භගවතා, දෙවාතිදෙවෙන කණ්හජාතකෙ –

‘‘‘වරඤ්චෙ මෙ අදො සක්ක, සබ්බභූතානමිස්සර;

න මනො වා සරීරං වා, මං-කතෙ සක්ක කස්සචි;

කදාචි උපහඤ්ඤෙථ, එතං සක්ක වරං වරෙ’’’ති.

3. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘තෙජස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, තෙජො තිණකට්ඨසාඛාපලාසං ඩහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන යෙ තෙ අබ්භන්තරා වා බාහිරා වා කිලෙසා ඉට්ඨානිට්ඨාරම්මණානුභවනා, සබ්බෙ තෙ ඤාණග්ගිනා ඩහිතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, තෙජස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, තෙජො නිද්දයො අකාරුණිකො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බකිලෙසෙසු කාරුඤ්ඤානුද්දයා න කාතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, තෙජස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, තෙජො සීතං පටිහනති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ¶ වීරියසන්තාපතෙජං අභිජනෙත්වා කිලෙසා පටිහන්තබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, තෙජස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, තෙජො අනුනයප්පටිඝවිප්පමුත්තො උණ්හමභිජනෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අනුනයප්පටිඝවිප්පමුත්තෙන තෙජොසමෙන චෙතසා විහරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, තෙජස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, තෙජො අන්ධකාරං විධමිත්වා [විධමති (සී. පී. ක.)] ආලොකං දස්සයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අවිජ්ජන්ධකාරං විධමිත්වා ඤාණාලොකං දස්සයිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, තෙජස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සකං පුත්තං රාහුලං ඔවදන්තෙන ¶ –

‘තෙජොසමං [ම. නි. 2.119], රාහුල, භාවනං භාවෙහි, තෙජොසමං හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා? මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්තී’’’ති.

4. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘වායුස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, වායු සුපුප්ඵිතවනසණ්ඩන්තරං අභිවායති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන විමුත්තිවරකුසුමපුප්ඵිතාරම්මණවනන්තරෙ රමිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, වායුස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, වායු ධරණීරුහපාදපගණෙ මථයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන වනන්තරගතෙන සඞ්ඛාරෙ විචිනන්තෙන කිලෙසා මථයිතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, වායුස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, වායු ආකාසෙ චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ¶ ලොකුත්තරධම්මෙසු මානසං සඤ්චාරයිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, වායුස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, වායු ගන්ධං අනුභවති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අත්තනො සීලවරසුරභිගන්ධො [සීලසුරභිගන්දො (සී. පී.)] අනුභවිතබ්බො. ඉදං, මහාරාජ, වායුස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, වායු නිරාලයො අනිකෙතවාසී, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන නිරාලයමනිකෙතමසන්ථවෙන සබ්බත්ථ ¶ විමුත්තෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, වායුස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සුත්තනිපාතෙ –

‘‘‘සන්ථවාතො භයං ජාතං, නිකෙතා ජායතෙ රජො;

අනිකෙතමසන්ථවං, එතං වෙ මුනිදස්සන’’’න්ති.

5. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘පබ්බතස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති ¶ ? ‘‘යථා, මහාරාජ, පබ්බතො අචලො අකම්පිතො [අකම්පියො (සී. පී.)] අසම්පවෙධී, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සම්මානනෙ විමානනෙ සක්කාරෙ අසක්කාරෙ ගරුකාරෙ අගරුකාරෙ යසෙ අයසෙ නින්දාය පසංසාය සුඛෙ දුක්ඛෙ ඉට්ඨානිට්ඨෙසු සබ්බත්ථ රූපසද්දගන්ධරසඵොට්ඨබ්බධම්මෙසු රජනීයෙසු න රජ්ජිතබ්බං, දුස්සනීයෙසු න දුස්සිතබ්බං, මුය්හනීයෙසු න මුය්හිතබ්බං, න කම්පිතබ්බං න චලිතබ්බං, පබ්බතෙන විය අචලෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පබ්බතස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන –

‘‘‘සෙලො ¶ යථා එකඝනො [එකග්ඝනො (ක.) ධ. ප. 81 ධම්මපදෙ], වාතෙන න සමීරති;

එවං නින්දාපසංසාසු, න සමිඤ්ජන්ති පණ්ඩිතා’ති.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පබ්බතො ථද්ධො න කෙනචි සංසට්ඨො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ථද්ධෙන අසංසට්ඨෙන භවිතබ්බං, න කෙනචි සංසග්ගො කරණීයො. ඉදං, මහාරාජ, පබ්බතස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන –

‘‘‘අසංසට්ඨං ගහට්ඨෙහි, අනාගාරෙහි චූභයං;

අනොකසාරිමප්පිච්ඡං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණ’න්ති.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පබ්බතෙ බීජං න විරූහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සකමානසෙ කිලෙසා න විරූහාපෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, පබ්බතස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සුභූතිනා –

‘‘‘රාගූපසංහිතං ¶ චිත්තං, යදා උප්පජ්ජතෙ මම;

සයංව පච්චවෙක්ඛාමි [පච්චවෙක්ඛිත්වා (සබ්බත්ථ)], එකග්ගො [එකකො (සබ්බත්ථ)] තං දමෙමහං.

‘‘‘රජ්ජසෙ [රජ්ජසි (සී.), රඤ්ජසි (පී.)] රජනීයෙ ච, දුස්සනීයෙ ච දුස්සසෙ;

මුය්හසෙ [මුය්හසි (සී.)] මොහනීයෙ ච, නික්ඛමස්සු වනා තුවං.

‘‘‘විසුද්ධානං ¶ අයං වාසො, නිම්මලානං තපස්සිනං;

මා ඛො විසුද්ධං දූසෙසි, නික්ඛමස්සු වනා තුව’න්ති.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පබ්බතො අච්චුග්ගතො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ඤාණච්චුග්ගතෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පබ්බතස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන –

‘‘‘පමාදං අප්පමාදෙන, යදා නුදති පණ්ඩිතො;

පඤ්ඤාපාසාදමාරුය්හ, අසොකො සොකිනිං පජං;

පබ්බතට්ඨොව භූමට්ඨෙ [භුම්මට්ඨෙ (සී. පී.)], ධීරො බාලෙ අවෙක්ඛතී’ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, පබ්බතො අනුන්නතො අනොනතො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන උන්නතාවනති න කරණීයා. ඉදං, මහාරාජ, පබ්බතස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, උපාසිකාය චූළසුභද්දාය සකසමණෙ පරිකිත්තයමානාය –

‘‘‘ලාභෙන උන්නතො ලොකො, අලාභෙන ච ඔනතො;

ලාභාලාභෙන එකත්ථා [එකට්ඨා (සී. පී.)], තාදිසා සමණා මමා’’’ති.

6. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘ආකාසස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ආකාසො සබ්බසො අගය්හො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ¶ සබ්බසො කිලෙසෙහි අගය්හෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ආකාසස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ආකාසො ඉසිතාපසභූතදිජගණානුසඤ්චරිතො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ‘අනිච්චං දුක්ඛං අනත්තා’ති සඞ්ඛාරෙසු මානසං සඤ්චාරයිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ආකාසස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ආකාසො සන්තාසනීයො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ ¶ , යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බභවපටිසන්ධීසු මානසං උබ්බෙජයිතබ්බං, අස්සාදො න කාතබ්බො. ඉදං, මහාරාජ, ආකාසස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ආකාසො අනන්තො අප්පමාණො අපරිමෙය්යො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අනන්තසීලෙන අපරිමිතඤාණෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ආකාසස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ආකාසො අලග්ගො අසත්තො අප්පතිට්ඨිතො අපලිබුද්ධො, එවමෙව ඛො ¶ , මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කුලෙ ගණෙ ලාභෙ ආවාසෙ පලිබොධෙ පච්චයෙ සබ්බකිලෙසෙසු ච සබ්බත්ථ අලග්ගෙන භවිතබ්බං, අනාසත්තෙන අප්පතිට්ඨිතෙන අපලිබුද්ධෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ආකාසස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සකං පුත්තං රාහුලං ඔවදන්තෙන – ‘සෙය්යථාපි, රාහුල [ම. නි. 2.119], ආකාසො න කත්ථචි පතිට්ඨිතො, එවමෙව ඛො ත්වං, රාහුල, ආකාසසමං භාවනං භාවෙහි, ආකාසසමං හි තෙ, රාහුල, භාවනං භාවයතො උප්පන්නා මනාපාමනාපා ඵස්සා චිත්තං පරියාදාය ඨස්සන්තී’’’ති.

7. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘චන්දස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, චන්දො සුක්කපක්ඛෙ ¶ උදයන්තො උත්තරුත්තරිං වඩ්ඪති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආචාරසීලගුණවත්තප්පටිපත්තියා ආගමාධිගමෙ පටිසල්ලානෙ සතිපට්ඨානෙ ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතාය භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතාය ජාගරියානුයොගෙ උත්තරුත්තරිං වඩ්ඪිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, චන්දස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, චන්දො උළාරාධිපති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන උළාරෙන ඡන්දාධිපතිනා භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, චන්දස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, චන්දො නිසාය චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පවිවිත්තෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, චන්දස්ස තතියං ¶ අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, චන්දො විමානකෙතු, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සීලකෙතුනා භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, චන්දස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, චන්දො ආයාචිතපත්ථිතො උදෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා ¶ යොගාවචරෙන ආයාචිතපත්ථිතෙන කුලානි උපසඞ්කමිතබ්බානි. ඉදං, මහාරාජ, චන්දස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සංයුත්තනිකායවරෙ ‘චන්දූපමා, භික්ඛවෙ, කුලානි උපසඞ්කමථ, අපකස්සෙව කායං අපකස්ස චිත්තං නිච්චනවකා කුලෙසු අප්පගබ්භා’’’ති [අප්පගබ්බාති (ක.) සං. නි. 2.146].

8. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘සූරියස්ස [සුරියස්ස (සී. ස්යා. පී.)] සත්ත අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි සත්ත අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, සූරියො සබ්බං උදකං පරිසොසෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බකිලෙසා අනවසෙසං පරිසොසෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, සූරියස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, සූරියො තමන්ධකාරං විධමති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බං රාගතමං දොසතමං මොහතමං මානතමං දිට්ඨිතමං කිලෙසතමං සබ්බං දුච්චරිතතමං විධමයිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සූරියස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සූරියො අභික්ඛණං චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අභික්ඛණං යොනිසො මනසිකාරො කාතබ්බො. ඉදං, මහාරාජ, සූරියස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සූරියො රංසිමාලී, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආරම්මණමාලිනා භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සූරියස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සූරියො මහාජනකායං සන්තාපෙන්තො චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආචාරසීලගුණවත්තප්පටිපත්තියා ¶ ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තිඉන්ද්රියබලබොජ්ඣඞ්ගසතිපට්ඨානසම්මප්පධානඉද්ධිපාදෙහි සදෙවකො ලොකො සන්තාපයිතබ්බො. ඉදං, මහාරාජ, සූරියස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, සූරියො රාහුභයා භීතො චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන දුච්චරිතදුග්ගතිවිසමකන්තාරවිපාකවිනිපාතකිලෙසජාලජටිතෙ දිට්ඨිසඞ්ඝාටපටිමුක්කෙ කුපථපක්ඛන්දෙ කුම්මග්ගපටිපන්නෙ [කුමග්ගපටිපන්නෙ (ස්යා. ක.)] සත්තෙ දිස්වා මහතා සංවෙගභයෙන මානසං සංවෙජෙතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සූරියස්ස ඡට්ඨං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සූරියො කල්යාණපාපකෙ දස්සෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ඉන්ද්රියබලබොජ්ඣඞ්ගසතිපට්ඨානසම්මප්පධානඉද්ධිපාදලොකියලොකුත්තරධම්මා දස්සෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, සූරියස්ස සත්තමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන වඞ්ගීසෙන –

‘‘‘යථාපි සූරියො උදයන්තො, රූපං දස්සෙති පාණිනං;

සුචිඤ්ච අසුචිඤ්චාපි, කල්යාණඤ්චාපි පාපකං.

‘‘‘තථා ¶ භික්ඛු ධම්මධරො, අවිජ්ජාපිහිතං ජනං;

පථං දස්සෙති විවිධං, ආදිච්චොවුදයං යථා’’’ති.

9. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘සක්කස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, සක්කො එකන්තසුඛසමප්පිතො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන එකන්තපවිවෙකසුඛාභිරතෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සක්කස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සක්කො දෙවෙ දිස්වා පග්ගණ්හාති, හාසමභිජනෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කුසලෙසු ධම්මෙසු අලීනමතන්දිතං සන්තං මානසං පග්ගහෙතබ්බං, හාසමභිජනෙතබ්බං, උට්ඨහිතබ්බං ඝටිතබ්බං වායමිතබ්බං ¶ . ඉදං, මහාරාජ, සක්කස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, සක්කස්ස අනභිරති නුප්පජ්ජති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සුඤ්ඤාගාරෙ අනභිරති න උප්පාදෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, සක්කස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සුභූතිනා –

‘‘‘සාසනෙ තෙ මහාවීර, යතො පබ්බජිතො අහං;

නාභිජානාමි උප්පන්නං, මානසං කාමසංහිත’’’න්ති.

10. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘චක්කවත්තිස්ස චත්තාරි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි චත්තාරි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ ¶ , චක්කවත්තී චතූහි සඞ්ගහවත්ථූහි ජනං සඞ්ගණ්හාති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන චතස්සන්නං පරිසානං මානසං සඞ්ගහෙතබ්බං අනුග්ගහෙතබ්බං සම්පහංසෙතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, චක්කවත්තිස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, චක්කවත්තිස්ස විජිතෙ චොරා න උට්ඨහන්ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කාමරාගබ්යාපාදවිහිංසාවිතක්කා න උප්පාදෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, චක්කවත්තිස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන –

‘‘‘විතක්කූපසමෙ ච යො රතො, අසුභං භාවයතෙ [භාවයතී (ස්යා.) ධ. ප. 350 ධම්මපදෙ] සදා සතො;

එස ඛො බ්යන්තිකාහිති, එස ඡෙච්ඡති මාරබන්ධන’න්ති.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, චක්කවත්තී දිවසෙ දිවසෙ සමුද්දපරියන්තං මහාපථවිං අනුයායති කල්යාණපාපකානි විචිනමානො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කායකම්මං වචීකම්මං මනොකම්මං දිවසෙ දිවසෙ පච්චවෙක්ඛිතබ්බං ‘කිං නු ඛො මෙ ඉමෙහි තීහි ඨානෙහි ¶ අනුපවජ්ජස්ස දිවසො වීතිවත්තතී’ති. ඉදං, මහාරාජ, චක්කවත්තිස්ස ¶ තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන අඞ්ගුත්තරනිකායවරෙ –

‘කථම්භූතස්ස මෙ රත්තින්දිවා වීතිවත්තන්තීති [වීතිපතන්තීති (සී. පී.)] පබ්බජිතෙන අභිණ්හං පච්චවෙක්ඛිතබ්බ’න්ති.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, චක්කවත්තිස්ස අබ්භන්තරබාහිරාරක්ඛා සුසංවිහිතා හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අබ්භන්තරානං බාහිරානං කිලෙසානං ආරක්ඛාය සතිදොවාරිකො ඨපෙතබ්බො. ඉදං ¶ , මහාරාජ, චක්කවත්තිස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන –

‘සතිදොවාරිකො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො අකුසලං පජහති කුසලං භාවෙති, සාවජ්ජං පජහති, අනවජ්ජං භාවෙති, සුද්ධමත්තානං පරිහරතී’’’ති.

පථවී ආපො ච තෙජො ච, වායො ච පබ්බතෙන ච;

ආකාසො චන්දසූරියො ච, සක්කො ච චක්කවත්තිනාති.

1. ‘‘භන්තෙ ¶ ¶ නාගසෙන, ‘උපචිකාය එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, උපචිකා උපරි ඡදනං කත්වා අත්තානං පිදහිත්වා ගොචරාය චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සීලසංවරඡදනං කත්වා මානසං පිදහිත්වා පිණ්ඩාය චරිතබ්බං, සීලසංවරඡදනෙන ඛො, මහාරාජ, යොගී යොගාවචරො සබ්බභයසමතික්කන්තො හොති. ඉදං, මහාරාජ, උපචිකාය එකං අඞ්ගං ¶ ගහෙතබ්බං, භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන උපසෙනෙන වඞ්ගන්තපුත්තෙන –

‘‘‘සීලසංවරඡදනං, යොගී කත්වාන මානසං;

අනුපලිත්තො ලොකෙන, භයා ච පරිමුච්චතී’’’ති.

2. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘බිළාරස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, බිළාරො ගුහාගතොපි සුසිරගතොපි හම්මියන්තරගතොපි උන්දූරං යෙව පරියෙසති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ගාමගතෙනාපි අරඤ්ඤගතෙනාපි රුක්ඛමූලගතෙනාපි සුඤ්ඤාගාරගතෙනාපි සතතං සමිතං අප්පමත්තෙන කායගතාසතිභොජනං යෙව පරියෙසිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, බිළාරස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, බිළාරො ආසන්නෙ යෙව ගොචරං පරියෙසති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ඉමෙසු යෙව පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු උදයබ්බයානුපස්සිනා විහරිතබ්බං ‘ඉති රූපං ඉති රූපස්ස සමුදයො ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො, ඉති වෙදනා ඉති වෙදනාය සමුදයො ඉති වෙදනාය අත්ථඞ්ගමො, ඉති සඤ්ඤා ඉති සඤ්ඤාය සමුදයො ¶ ඉති සඤ්ඤාය අත්ථඞ්ගමො, ඉති සඞ්ඛාරා ඉති සඞ්ඛාරානං සමුදයො ඉති සඞ්ඛාරානං අත්ථඞ්ගමො, ඉති විඤ්ඤාණං ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති. ඉදං, මහාරාජ, බිළාරස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන –

‘‘‘න ඉතො දූරෙ භවිතබ්බං, භවග්ගං කිං කරිස්සති;

පච්චුප්පන්නම්හි වොහාරෙ, සකෙ කායම්හි වින්දථා’’’ති.

3. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘උන්දූරස්ස [උන්දුරස්ස (ස්යා. ක.)] එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, උන්දූරො ඉතොචිතො ච විචරන්තො ආහාරූපාසීසකො යෙව චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ ¶ , යොගිනා යොගාවචරෙන ඉතොචිතො ච විචරන්තෙන යොනිසො මනසිකාරූපාසීසකෙනෙව භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, උන්දූරස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන උපසෙනෙන වඞ්ගන්තපුත්තෙන –

‘‘‘ධම්මාසීසං [ධම්මසීසං (සී. පී.)] කරිත්වාන, විහරන්තො විපස්සකො;

අනොලීනො විහරති, උපසන්තො සදා සතො’’’ති.

4. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘විච්ඡිකස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, විච්ඡිකො නඞ්ගුලාවුධො නඞ්ගුලං උස්සාපෙත්වා චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ඤාණාවුධෙන භවිතබ්බං, ඤාණං උස්සාපෙත්වා විහරිතබ්බං ¶ . ඉදං, මහාරාජ, විච්ඡිකස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන උපසෙනෙන වඞ්ගන්තපුත්තෙන –

‘‘‘ඤාණඛග්ගං ගහෙත්වාන, විහරන්තො විපස්සකො;

පරිමුච්චති සබ්බභයා, දුප්පසහො ච සො භවෙ’’’ති.

5. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘නකුලස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, නකුලො උරගමුපගච්ඡන්තො භෙසජ්ජෙන කායං පරිභාවෙත්වා උරගමුපගච්ඡති ගහෙතුං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කොධාඝාතබහුලං කලහවිග්ගහවිවාදවිරොධාභිභූතං ලොකමුපගච්ඡන්තෙන මෙත්තාභෙසජ්ජෙන මානසං අනුලිම්පිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, නකුලස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘තස්මා සකං පරෙසම්පි, කාතබ්බා මෙත්තභාවනා;

මෙත්තචිත්තෙන ඵරිතබ්බං, එතං බුද්ධාන සාසන’’’න්ති.

6. ‘‘භන්තෙ ¶ ¶ නාගසෙන, ‘ජරසිඞ්ගාලස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ජරසිඞ්ගාලො භොජනං පටිලභිත්වා අජිගුච්ඡමානො යාවදත්ථං ආහරයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන භොජනං පටිලභිත්වා අජිගුච්ඡමානෙන සරීරයාපනමත්තමෙව පරිභුඤ්ජිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ජරසිඞ්ගාලස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන මහාකස්සපෙන –

‘‘‘සෙනාසනම්හා ඔරුය්හ, ගාමං පිණ්ඩාය පාවිසිං;

භුඤ්ජන්තං පුරිසං කුට්ඨිං, සක්කච්ච නං උපට්ඨහිං.

‘‘‘සො ¶ මෙ පක්කෙන හත්ථෙන, ආලොපං උපනාමයි;

ආලොපං පක්ඛිපන්තස්ස, අඞ්ගුලිපෙත්ථ ඡිජ්ජථ.

‘‘‘කුට්ටමූලඤ්ච නිස්සාය, ආලොපං තං අභුඤ්ජිසං;

භුඤ්ජමානෙ වා භුත්තෙ වා, ජෙගුච්ඡං මෙ න විජ්ජතී’ති.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ජරසිඞ්ගාලො භොජනං පටිලභිත්වා න විචිනාති ලූඛං වා පණීතං වාති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන භොජනං පටිලභිත්වා න විචිනිතබ්බං ‘ලූඛං වා පණීතං වා සම්පන්නං වා අසම්පන්නං වා’ති, යථාලද්ධෙන සන්තුස්සිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ජරසිඞ්ගාලස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන උපසෙනෙන වඞ්ගන්තපුත්තෙන –

‘‘‘ලූඛෙනපි ච සන්තුස්සෙ, නාඤ්ඤං පත්ථෙ රසං බහුං;

රසෙසු අනුගිද්ධස්ස, ඣානෙ න රමතෙ [රමතී (සී. පී.)] මනො;

ඉතරීතරෙන සන්තුට්ඨො [සන්තුට්ඨෙ (සී. පී.)], සාමඤ්ඤං පරිපූරතී’’’ති.

7. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘මිගස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, මිගො දිවා අරඤ්ඤෙ චරති, රත්තිං අබ්භොකාසෙ, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන දිවා අරඤ්ඤෙ විහරිතබ්බං, රත්තිං අබ්භොකාසෙ. ඉදං, මහාරාජ, මිගස්ස ¶ පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන ලොමහංසනපරියායෙ –

‘සො ඛො අහං, සාරිපුත්ත, යා තා රත්තියො සීතා හෙමන්තිකා අන්තරට්ඨකා හිමපාතසමයා [අන්තරට්ඨකෙ හිමපාතසමයෙ (සී. පී. ක.)], තථාරූපාසු රත්තීසු රත්තිං අබ්භොකාසෙ විහරාමි, දිවා වනසණ්ඩෙ. ගිම්හානං පච්ඡිමෙ මාසෙ දිවා අබ්භොකාසෙ විහරාමි, රත්තිං වනසණ්ඩෙ’ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, මිගො සත්තිම්හි වා සරෙ වා ඔපතන්තෙ වඤ්චෙති [වජ්ජෙති (ක.)] පලායති, න කායමුපනෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කිලෙසෙසු ඔපතන්තෙසු වඤ්චයිතබ්බං [වජ්ජයිතබ්බං (ක.)] පලායිතබ්බං, න චිත්තමුපනෙතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මිගස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මිගො මනුස්සෙ දිස්වා යෙන වා තෙන වා පලායති ‘මා මං තෙ අද්දසංසූ’ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන භණ්ඩනකලහවිග්ගහවිවාදසීලෙ දුස්සීලෙ කුසීතෙ සඞ්ගණිකාරාමෙ දිස්වා යෙන වා තෙන වා පලායිතබ්බං ‘මා මං තෙ අද්දසංසු, අහඤ්ච තෙ මා අද්දස’න්ති. ඉදං, මහාරාජ, මිගස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘මා මෙ කදාචි පාපිච්ඡො, කුසීතො හීනවීරියො;

අප්පස්සුතො අනාචාරො, සම්මතො [සමෙතො (සී. පී.)] අහු කත්ථචී’’’ති.

8. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘ගොරූපස්ස චත්තාරි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි චත්තාරි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ගොරූපො සකං ගෙහං න විජහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සකො කායො න විජහිතබ්බො ‘අනිච්චුච්ඡාදනපරිමද්දනභෙදනවිකිරණවිද්ධංසනධම්මො අයං කායො’ති. ඉදං, මහාරාජ, ගොරූපස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ගොරූපො ආදින්නධුරො සුඛදුක්ඛෙන ධුරං වහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආදින්නබ්රහ්මචරියෙන ¶ සුඛදුක්ඛෙන යාව ජීවිතපරියාදානා ආපාණකොටිකං බ්රහ්මචරියං චරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ගොරූපස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ගොරූපො ඡන්දෙන ඝායමානො පානීයං පිවති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආචරියුපජ්ඣායානං අනුසිට්ඨි ¶ ඡන්දෙන පෙමෙන පසාදෙන ඝායමානෙන පටිග්ගහෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, ගොරූපස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ගොරූපො යෙන කෙනචි වාහියමානො වහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ථෙරනවමජ්ඣිමභික්ඛූනම්පි ගිහිඋපාසකස්සාපි ඔවාදානුසාසනී සිරසා සම්පටිච්ඡිතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, ගොරූපස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘තදහු පබ්බජිතො සන්තො, ජාතියා සත්තවස්සිකො;

සොපි මං අනුසාසෙය්ය, සම්පටිච්ඡාමි මත්ථකෙ [මුද්ධනා (සී.)].

‘‘‘තිබ්බං ඡන්දඤ්ච පෙමඤ්ච, තස්මිං දිස්වා උපට්ඨපෙ;

ඨපෙය්යාචරියට්ඨානෙ, සක්කච්ච නං පුනප්පුන’’’න්ති.

9. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘වරාහස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, වරාහො සන්තත්තකඨිතෙ [සන්තත්තකඨිනෙ (සී. පී.)] ගිම්හසමයෙ සම්පත්තෙ උදකං උපගච්ඡති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන දොසෙන චිත්තෙ ආලුළිතඛලිතවිබ්භන්තසන්තත්තෙ සීතලාමතපණීතමෙත්තාභාවනං උපගන්තබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, වරාහස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, වරාහො චික්ඛල්ලමුදකමුපගන්ත්වා නාසිකාය පථවිං ඛණිත්වා දොණිං කත්වා දොණිකාය සයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ¶ මානසෙ කායං නික්ඛිපිත්වා ආරම්මණන්තරගතෙන සයිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, වරාහස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන –

‘‘‘කායෙ [කායෙන (ක.)] සභාවං දිස්වාන, විචිනිත්වා විපස්සකො;

එකාකියො අදුතියො, සෙති ආරම්මණන්තරෙ’’’ති.

10. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘හත්ථිස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, හත්ථී නාම චරන්තො යෙව පථවිං දාලෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කායං සම්මසමානෙනෙව සබ්බෙ කිලෙසා දාලෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, හත්ථිස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, හත්ථී සබ්බකායෙනෙව අපලොකෙති, උජුකං යෙව පෙක්ඛති, න දිසාවිදිසා විලොකෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බකායෙන අපලොකිනා ¶ භවිතබ්බං, න දිසාවිදිසා විලොකෙතබ්බා, න උද්ධං උල්ලොකෙතබ්බං, න අධො ඔලොකෙතබ්බං, යුගමත්තපෙක්ඛිනා භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, හත්ථිස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, හත්ථී අනිබද්ධසයනො ගොචරායමනුගන්ත්වා න තමෙව දෙසං වාසත්ථමුපගච්ඡති, න ධුවප්පතිට්ඨාලයො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අනිබද්ධසයනෙන භවිතබ්බං, නිරාලයෙන පිණ්ඩාය ගන්තබ්බං, යදි පස්සති විපස්සකො මනුඤ්ඤං පතිරූපං රුචිරදෙසෙ භවං මණ්ඩපං වා රුක්ඛමූලං වා ගුහං වා පබ්භාරං වා, තත්ථෙව වාසමුපගන්තබ්බං, ධුවප්පතිට්ඨාලයො න කාතබ්බො. ඉදං, මහාරාජ, හත්ථිස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, හත්ථී උදකං ඔගාහිත්වා සුචිවිමලසීතලසලිලපරිපුණ්ණං කුමුදුප්පලපදුමපුණ්ඩරීකසඤ්ඡන්නං මහතිමහන්තං ¶ පදුමසරං ඔගාහිත්වා කීළති ගජවරකීළං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සුචිවිමලවිප්පසන්නමනාවිලධම්මවරවාරිපුණ්ණං විමුත්තිකුසුමසඤ්ඡන්නං මහාසතිපට්ඨානපොක්ඛරණිං ඔගාහිත්වා ඤාණෙන සඞ්ඛාරා ඔධුනිතබ්බා විධුනිතබ්බා, යොගාවචරකීළා කීළිතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, හත්ථිස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, හත්ථී සතො පාදං උද්ධරති, සතො පාදං නික්ඛිපති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සතෙන සම්පජානෙන පාදං උද්ධරිතබ්බං, සතෙන සම්පජානෙන පාදං නික්ඛිපිතබ්බං, අභික්කමපටික්කමෙ සමිඤ්ජනපසාරණෙ සබ්බත්ථ සතෙන සම්පජානෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, හත්ථිස්ස ¶ පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සංයුත්තනිකායවරෙ –

‘‘‘කායෙන සංවරො සාධු, සාධු වාචාය සංවරො;

මනසා සංවරො සාධු, සාධු සබ්බත්ථ සංවරො;

සබ්බත්ථ සංවුතො ලජ්ජී, රක්ඛිතොති පවුච්චතී’’’ති.

හත්ථිඞ්ගපඤ්හො දසමො.උපචිකාවග්ගො චතුත්ථො.

උපචිකා බිළාරො ච, උන්දූරො විච්ඡිකෙන ච;

1. ‘‘භන්තෙ ¶ ¶ ¶ නාගසෙන, ‘සීහස්ස සත්ත අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි සත්ත අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, සීහො නාම සෙතවිමලපරිසුද්ධපණ්ඩරො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සෙතවිමලපරිසුද්ධපණ්ඩරචිත්තෙන බ්යපගතකුක්කුච්චෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සීහස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සීහො චතුචරණො වික්කන්තචාරී, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන චතුරිද්ධිපාදචරණෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සීහස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සීහො අභිරූපරුචිරකෙසරී, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අභිරූපරුචිරසීලකෙසරිනා භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සීහස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සීහො ජීවිතපරියාදානෙපි න කස්සචි ඔනමති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරපරියාදානෙපි න කස්සචි ඔනමිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සීහස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සීහො සපදානභක්ඛො යස්මිං ඔකාසෙ නිපතති, තත්ථෙව යාවදත්ථං භක්ඛයති, න වරමංසං විචිනාති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සපදානභක්ඛෙන භවිතබ්බං, න කුලානි විචිනිතබ්බානි, න පුබ්බගෙහං හිත්වා කුලානි උපසඞ්කමිතබ්බානි, න භොජනං විචිනිතබ්බං, යස්මිං ඔකාසෙ කබළං ආදීයති, තස්මිං යෙව ඔකාසෙ ¶ භුඤ්ජිතබ්බං සරීරයාපනත්ථං [සරීරයාපනමත්තං (සී. පී.)], න වරභොජනං විචිනිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සීහස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සීහො අසන්නිධිභක්ඛො, සකිං ගොචරං භක්ඛයිත්වා න පුන තං උපගච්ඡති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අසන්නිධිකාරපරිභොගිනා ¶ භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සීහස්ස ඡට්ඨං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං ¶ , මහාරාජ, සීහො භොජනං අලද්ධා න පරිතස්සති, ලද්ධාපි භොජනං අගධිතො [අගථිතො (සී.)] අමුච්ඡිතො අනජ්ඣොසන්නො පරිභුඤ්ජති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන භොජනං අලද්ධා න පරිතස්සිතබ්බං, ලද්ධාපි භොජනං අගධිතෙන අමුච්ඡිතෙන අනජ්ඣොසන්නෙන ආදීනවදස්සාවිනා නිස්සරණපඤ්ඤෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සීහස්ස සත්තමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සංයුත්තනිකායවරෙ ථෙරං මහාකස්සපං පරිකිත්තයමානෙන –

‘සන්තුට්ඨොයං, භික්ඛවෙ, කස්සපො ඉතරීතරෙන පිණ්ඩපාතෙන, ඉතරීතරපිණ්ඩපාතසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී, න ච පිණ්ඩපාතහෙතු අනෙසනං අප්පතිරූපං ආපජ්ජති, අලද්ධා ච පිණ්ඩපාතං න පරිතස්සති, ලද්ධා ච පිණ්ඩපාතං අගධිතො අමුච්ඡිතො අනජ්ඣොසන්නො ආදීනවදස්සාවී නිස්සරණපඤ්ඤො පරිභුඤ්ජතී’’’ති.

2. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘චක්කවාකස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානීති’’? ‘‘යථා, මහාරාජ, චක්කවාකො යාව ජීවිතපරියාදානා දුතියිකං න විජහති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන යාව ජීවිතපරියාදානා යොනිසො මනසිකාරො න විජහිතබ්බො. ඉදං, මහාරාජ, චක්කවාකස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, චක්කවාකො සෙවාලපණකභක්ඛො, තෙන ච සන්තුට්ඨිං ආපජ්ජති, තාය ච සන්තුට්ඨියා බලෙන ච වණ්ණෙන ච න පරිහායති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන යථාලාභසන්තොසො කරණීයො, යථාලාභසන්තුට්ඨො ඛො, මහාරාජ, යොගී යොගාවචරො න පරිහායති සීලෙන, න පරිහායති සමාධිනා, න ¶ පරිහායති පඤ්ඤාය, න පරිහායති විමුත්තියා, න පරිහායති විමුත්තිඤාණදස්සනෙන, න පරිහායති සබ්බෙහි කුසලෙහි ධම්මෙහි. ඉදං, මහාරාජ, චක්කවාකස්ස ¶ දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, චක්කවාකො පාණෙ න විහෙඨයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන නිහිතදණ්ඩෙන නිහිතසත්ථෙන ලජ්ජිනා දයාපන්නෙන සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පිනා භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, චක්කවාකස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන චක්කවාකජාතකෙ –

‘‘‘යො න හන්ති න ඝාතෙති, න ජිනාති න ජාපයෙ;

මෙත්තංසො [අහිංසා (සී. පී.)] සබ්බභූතෙසු, වෙරං තස්ස න කෙනචී’’’ති.

3. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘පෙණාහිකාය ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, පෙණාහිකා සකපතිම්හි උසූයාය ඡාපකෙ න පොසයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සකමනෙ [සකමනො (ක.)] කිලෙසෙ උප්පන්නෙ උසූයායිතබ්බං, සතිපට්ඨානෙන සම්මාසංවරසුසිරෙ පක්ඛිපිත්වා මනොද්වාරෙ කායගතාසති භාවෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, පෙණාහිකාය පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පෙණාහිකා පවනෙ දිවසං ගොචරං චරිත්වා සායං පක්ඛිගණං උපෙති අත්තනො ගුත්තියා, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන එකකෙන පවිවෙකං සෙවිතබ්බං සංයොජනපරිමුත්තියා, තත්ර රතිං අලභමානෙන උපවාදභයපරිරක්ඛණාය සඞ්ඝං ඔසරිත්වා ¶ සඞ්ඝරක්ඛිතෙන වසිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පෙණාහිකාය දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, බ්රහ්මුනා සහම්පතිනා භගවතො සන්තිකෙ –

‘‘‘සෙවෙථ ¶ පන්තානි සෙනාසනානි, චරෙය්ය සංයොජනවිප්පමොක්ඛා;

සචෙ රතිං නාධිගච්ඡෙය්ය තත්ථ, සඞ්ඝෙ වසෙ රක්ඛිතත්තො සතීමා’’’ති.

4. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘ඝරකපොතස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ඝරකපොතො පරගෙහෙ වසමානො න තෙසං කිඤ්චි භණ්ඩස්ස නිමිත්තං ගණ්හාති, මජ්ඣත්තො වසති සඤ්ඤාබහුලො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පරකුලං උපගතෙන තස්මිං කුලෙ ඉත්ථීනං වා පුරිසානං වා මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා වත්ථෙ වා අලඞ්කාරෙ වා උපභොගෙ වා පරිභොගෙ වා භොජනවිකතීසු වා න නිමිත්තං ගහෙතබ්බං, මජ්ඣත්තෙන භවිතබ්බං, සමණසඤ්ඤා පච්චුපට්ඨපෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, ඝරකපොතස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන චූළනාරදජාතකෙ –

‘‘‘පවිසිත්වා පරකුලං, පානත්ථං භොජනාය වා [පානෙසු භොජනෙසු වා (සී. පී.)];

මිතං ඛාදෙ මිතං භුඤ්ජෙ, න ච රූපෙ මනං කරෙ’’’ති.

5. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘උලූකස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, උලූකො කාකෙහි පටිවිරුද්ධො, රත්තිං කාකසඞ්ඝං ගන්ත්වා බහූපි කාකෙ හනති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අඤ්ඤාණෙන ¶ පටිවිරුද්ධො කාතබ්බො, එකෙන රහො නිසීදිත්වා අඤ්ඤාණං සම්පමද්දිතබ්බං, මූලතො ඡින්දිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, උලූකස්ස පඨමං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, උලූකො සුප්පටිසල්ලීනො හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පටිසල්ලානාරාමෙන භවිතබ්බං පටිසල්ලානරතෙන. ඉදං, මහාරාජ, උලූකස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සංයුත්තනිකායවරෙ –

‘‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසල්ලානාරාමො පටිසල්ලානරතො ‘‘ඉදං දුක්ඛ’’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්ඛසමුදයො’’ති යථා භූථං පජානාති ¶ , ‘‘අයං දුක්ඛනිරොධො’’ති යථාභූතං පජානාති, ‘‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’’ති යථාභූතං පජානාතී’’’ති.

6. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘සතපත්තස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, සතපත්තො රවිත්වා පරෙසං ඛෙමං වා භයං වා ආචික්ඛති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පරෙසං ධම්මං දෙසයමානෙන විනිපාතං භයතො දස්සයිතබ්බං, නිබ්බානං ඛෙමතො දස්සයිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සතපත්තස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන පිණ්ඩොලභාරද්වාජෙන –

‘‘‘නිරයෙ භයසන්තාසං, නිබ්බානෙ විපුලං සුඛං;

උභයානෙතානත්ථානි දස්සෙතබ්බානි යොගිනා’’’ති.

7. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘වග්ගුලිස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, වග්ගුලි ගෙහං පවිසිත්වා විචරිත්වා නික්ඛමති, න තත්ථ පලිබුද්ධති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ගාමං පිණ්ඩාය පවිසිත්වා සපදානං විචරිත්වා ¶ පටිලද්ධලාභෙන ඛිප්පමෙව නික්ඛමිතබ්බං, න තත්ථ පලිබුද්ධෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, වග්ගුලිස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, වග්ගුලි පරගෙහෙ වසමානො න තෙසං පරිහානිං කරොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කුලානි උපසඞ්කමිත්වා අතියාචනාය වා විඤ්ඤත්තිබහුලතාය වා කායදොසබහුලතාය වා අතිභාණිතාය වා සමානසුඛදුක්ඛතාය වා න තෙසං කොචි විප්පටිසාරො කරණීයො, නපි තෙසං මූලකම්මං පරිහාපෙතබ්බං, සබ්බථා වඩ්ඪි යෙව ඉච්ඡිතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, වග්ගුලිස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා ¶ දෙවාතිදෙවෙන දීඝනිකායවරෙ ලක්ඛණසුත්තන්තෙ –

‘‘‘සද්ධාය සීලෙන සුතෙන බුද්ධියා, චාගෙන ධම්මෙන බහූහි සාධුහි;

ධනෙන ධඤ්ඤෙන ච ඛෙත්තවත්ථුනා, පුත්තෙහි දාරෙහි චතුප්පදෙහි ච.

‘‘‘ඤාතීහි මිත්තෙහි ච බන්ධවෙහි, බලෙන වණ්ණෙන සුඛෙන චූභයං;

කථං න හායෙය්යුං පරෙති ඉච්ඡති, අත්ථසමිද්ධිඤ්ච පනාභිකඞ්ඛතී’’’ති.

8. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘ජලූකාය එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ජලූකා යත්ථ අල්ලීයති, තත්ථෙව දළ්හං අල්ලීයිත්වා රුහිරං පිවති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන යස්මිං ආරම්මණෙ ¶ චිත්තං අල්ලීයති, තං ආරම්මණං වණ්ණතො ච සණ්ඨානතො ච දිසතො ච ඔකාසතො ච පරිච්ඡෙදතො ච ලිඞ්ගතො ච නිමිත්තතො ච දළ්හං පතිට්ඨාපෙත්වා තෙනෙවාරම්මණෙන විමුත්තිරසමසෙචනකං පාතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ජලූකාය එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන අනුරුද්ධෙන –

‘‘‘පරිසුද්ධෙන ¶ චිත්තෙන, ආරම්මණෙ පතිට්ඨාය;

තෙන චිත්තෙන පාතබ්බං, විමුත්තිරසමසෙචන’’’න්ති.

9. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘සප්පස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, සප්පො උරෙන ගච්ඡති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පඤ්ඤාය චරිතබ්බං, පඤ්ඤාය චරමානස්ස ඛො, මහාරාජ, යොගිනො චිත්තං ඤායෙ චරති, විලක්ඛණං විවජ්ජෙති, සලක්ඛණං භාවෙති. ඉදං, මහාරාජ ¶ , සප්පස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සප්පො චරමානො ඔසධං පරිවජ්ජෙන්තො චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන දුච්චරිතං පරිවජ්ජෙන්තෙන චරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, සප්පස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, සප්පො මනුස්සෙ දිස්වා තප්පති [මනුස්සං දිස්වා කම්පති (ක.)] සොචති චින්තයති, එවමෙව ඛො මහාරාජ යොගිනා යොගාවචරෙන කුවිතක්කෙ, විතක්කෙත්වා අරතිං උප්පාදයිත්වා තප්පිතබ්බං සොචිතබ්බං චින්තයිතබ්බං ‘පමාදෙන මෙ දිවසො වීතිනාමිතො, න සො පුන සක්කා ලද්ධු’න්ති. ඉදං, මහාරාජ, සප්පස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා භල්ලාටියජාතකෙ ද්වින්නං කින්නරානං –

‘‘‘මයෙකරත්තං ¶ [යමෙකරත්තිං (සී. පී.)] විප්පවසිම්හ ලුද්ද, අකාමකා අඤ්ඤමඤ්ඤං සරන්තා;

තමෙකරත්තං [තමෙකරත්තිං (සී. පී.)] අනුතප්පමානා, සොචාම ‘සා රත්ති පුන නහෙස්සතී’’’ති.

10. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘අජගරස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, අජගරො මහතිමහාකායො බහූපි දිවසෙ ඌනූදරො දීනතරො කුච්ඡිපූරං ආහාරං න ලභති, අපරිපුණ්ණො යෙව යාවදෙව සරීරයාපනමත්තකෙන යාපෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනො යොගාවචරස්ස භික්ඛාචරියප්පසුතස්ස පරපිණ්ඩමුපගතස්ස පරදින්නප්පාටිකඞ්ඛිස්ස සයංගාහප්පටිවිරතස්ස දුල්ලභං උදරපරිපූරං ආහාරං, අපි ච අත්ථවසිකෙන කුලපුත්තෙන චත්තාරො පඤ්ච ආලොපෙ අභුඤ්ජිත්වා අවසෙසං උදකෙන පරිපූරෙතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, අජගරස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘අල්ලං ¶ සුක්ඛං වා භුඤ්ජන්තො, න බාළ්හං සුහිතො සියා;

ඌනූදරො මිතාහාරො, සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙ.

‘‘‘චත්තාරො පඤ්ච ආලොපෙ, අභුත්වා උදකං පිවෙ;

අලං ඵාසු විහාරාය, පහිතත්තස්ස භික්ඛුනො’’’ති.

කෙසරී චක්කවාකො ච, පෙණාහි ඝරකපොතකො;

උලූකො සතපත්තො ච, වග්ගුලි ච ජලූපිකා;

සප්පො අජගරො චෙව, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

1. ‘‘භන්තෙ ¶ ¶ නාගසෙන, ‘පන්ථමක්කටකස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, පන්ථමක්කටකො පන්ථෙ මක්කටජාලවිතානං කත්වා යදි තත්ථ ජාලකෙ ලග්ගති කිමි වා මක්ඛිකා වා පටඞ්ගො වා, තං ගහෙත්වා භක්ඛයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ඡසු ද්වාරෙසු සතිපට්ඨානජාලවිතානං කත්වා යදි තත්ථ කිලෙසමක්ඛිකා බජ්ඣන්ති, තත්ථෙව ඝාතෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, පන්ථමක්කටකස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන අනුරුද්ධෙන –

‘‘‘චිත්තං නියමෙ ඡසු ද්වාරෙසු, සතිපට්ඨානවරුත්තමෙ;

කිලෙසා තත්ථ ලග්ගා චෙ, හන්තබ්බා තෙ විපස්සිනා’’’ති.

2. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘ථනස්සිතදාරකස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති ¶ ? ‘‘යථා, මහාරාජ, ථනස්සිතදාරකො සදත්ථෙ ලග්ගති, ඛීරත්ථිකො රොදති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සදත්ථෙ ලග්ගිතබ්බං, සබ්බත්ථ ධම්මඤාණෙන භවිතබ්බං, උද්දෙසෙ පරිපුච්ඡාය සම්මප්පයොගෙ පවිවෙකෙ ගරුසංවාසෙ කල්යාණමිත්තසෙවනෙ. ඉදං, මහාරාජ, ථනස්සිතදාරකස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන දීඝනිකායවරෙ පරිනිබ්බානසුත්තන්තෙ –

‘‘‘ඉඞ්ඝං ¶ තුම්හෙ, ආනන්ද, සාරත්ථෙ [සදත්ථෙ (සී. පී.)] ඝටථ, සාරත්ථෙ අනුයුඤ්ජථ;

සාරත්ථෙ අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරථා’’’ති.

3. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘චිත්තකධරකුම්මස්ස [චිත්තකථලකුම්මස්ස (සී. පී.)] එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, චිත්තකධරකුම්මො උදකභයා උදකං පරිවජ්ජෙත්වා විචරති, තාය ච පන උදකං පරිවජ්ජනාය ආයුනා න පරිහායති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පමාදෙ භයදස්සාවිනා භවිතබ්බං, අප්පමාදෙ ගුණවිසෙසදස්සාවිනා. තාය ච පන භයදස්සාවිතාය න පරිහායති සාමඤ්ඤා, නිබ්බානස්ස සන්තිකෙ උපෙති [ඨපෙති (ක.)]. ඉදං, මහාරාජ, චිත්තකධරකුම්මස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන ධම්මපදෙ –

‘‘‘අප්පමාදරතො භික්ඛු, පමාදෙ භයදස්සි වා;

අභබ්බො පරිහානාය, නිබ්බානස්සෙව සන්තිකෙ’’’ති.

චිත්තකධරකුම්මඞ්ගපඤ්හො චතුත්ථො.

4. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘පවනස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, පවනං නාම අසුචිජනං පටිච්ඡාදෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පරෙසං අපරද්ධං ඛලිතං පටිච්ඡාදෙතබ්බං න විවරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පවනස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පවනං සුඤ්ඤං පචුරජනෙහි, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ¶ ¶ රාගදොසමොහමානදිට්ඨිජාලෙහි සබ්බෙහි ච කිලෙසෙහි සුඤ්ඤෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පවනස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පවනං විවිත්තං ජනසම්බාධරහිතං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහි අනරියෙහි පවිවිත්තෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පවනස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, පවනං සන්තං පරිසුද්ධං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සන්තෙන පරිසුද්ධෙන භවිතබ්බං, නිබ්බුතෙන පහීනමානෙන පහීනමක්ඛෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පවනස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, පවනං අරියජනසංසෙවිතං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අරියජනසංසෙවිතෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, පවනස්ස පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සංයුත්තනිකායවරෙ –

‘‘‘පවිවිත්තෙහි අරියෙහි, පහිතත්තෙහි ඣායිභි;

නිච්චං ආරද්ධවීරියෙහි, පණ්ඩිතෙහි සහාවසෙ’’’ති.

5. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘රුක්ඛස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, රුක්ඛො නාම පුප්ඵඵලධරො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන විමුත්තිපුප්ඵසාමඤ්ඤඵලධාරිනා භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, රුක්ඛස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, රුක්ඛො උපගතානමනුප්පවිට්ඨානං ජනානං ඡායං දෙති, එවමෙව ඛො ¶ , මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන උපගතානමනුප්පවිට්ඨානං පුග්ගලානං ආමිසප්පටිසන්ධාරෙන වා ධම්මප්පටිසන්ථාරෙන වා පටිසන්ථරිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, රුක්ඛස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, රුක්ඛො ඡායාවෙමත්තං ¶ න කරොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බසත්තෙසු වෙමත්තතා න කාතබ්බා, චොරවධකපච්චත්ථිකෙසුපි අත්තනිපි සමසමා මෙත්තාභාවනා කාතබ්බා, ‘කින්ති ඉමෙ සත්තා අවෙරා අබ්යාපජ්ජා [අබ්යාපජ්ඣා (සී.)] අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරෙය්යු’න්ති. ඉදං, මහාරාජ, රුක්ඛස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘වධකෙ ¶ දෙවදත්තම්හි, චොරෙ අඞ්ගුලිමාලකෙ;

ධනපාලෙ රාහුලෙ ච, සබ්බත්ථ සමකො මුනී’’’ති.

6. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘මෙඝස්ස පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි පඤ්ච අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, මෙඝො උප්පන්නං රජොජල්ලං වූපසමෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන උප්පන්නං කිලෙසරජොජල්ලං වූපසමෙතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මෙඝස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මෙඝො පථවියා උණ්හං නිබ්බාපෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන මෙත්තාභාවනාය සදෙවකො ලොකො නිබ්බාපෙතබ්බො. ඉදං, මහාරාජ, මෙඝස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මෙඝො සබ්බබීජානි විරුහාපෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බසත්තානං සද්ධං උප්පාදෙත්වා තං සද්ධාබීජං තීසු සම්පත්තීසු රොපෙතබ්බං, දිබ්බමානුසිකාසු සුඛසම්පත්තීසු යාවපරමත්ථනිබ්බානසුඛසම්පත්ති. ඉදං, මහාරාජ, මෙඝස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, මෙඝො උතුතො සමුට්ඨහිත්වා ධරණිතලරුහෙ තිණරුක්ඛලතාගුම්බඔසධිවනප්පතයො පරිරක්ඛති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන යොනිසො මනසිකාරං නිබ්බත්තෙත්වා තෙන යොනිසො මනසිකාරෙන සමණධම්මො පරිරක්ඛිතබ්බො, යොනිසො මනසිකාරමූලකා සබ්බෙ කුසලා ධම්මා. ඉදං, මහාරාජ, මෙඝස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං ¶ , මහාරාජ, මෙඝො වස්සමානො නදිතළාකපොක්ඛරණියො කන්දරපදරසරසොබ්භඋදපානානි ච පරිපූරෙති උදකධාරාහි, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආගමපරියත්තියා ධම්මමෙඝමභිවස්සයිත්වා අධිගමකාමානං මානසං පරිපූරයිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මෙඝස්ස ¶ පඤ්චමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘බොධනෙය්යං ජනං දිස්වා, සතසහස්සෙපි යොජනෙ;

ඛණෙන උපගන්ත්වාන, බොධෙති තං මහාමුනී’’’ති.

7. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘මණිරතනස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, මණිරතනං එකන්තපරිසුද්ධං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන එකන්තපරිසුද්ධාජීවෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මණිරතනස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මණිරතනං න කෙනචි සද්ධිං මිස්සීයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පාපෙහි පාපසහායෙහි සද්ධිං න මිස්සිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මණිරතනස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මණිරතනං ජාතිරතනෙහි යොජීයති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා ¶ යොගාවචරෙන උත්තමවරජාතිමන්තෙහි සද්ධිං සංවසිතබ්බං, පටිපන්නකඵලට්ඨසෙක්ඛඵලසමඞ්ගීහි සොතාපන්නසකදාගාමිඅනාගාමිඅරහන්තතෙවිජ්ජඡළභිඤ්ඤසමණමණිරතනෙහි සද්ධිං සංවසිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මණිරතනස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සුත්තනිපාතෙ –

‘‘‘සුද්ධා සුද්ධෙහි සංවාසං, කප්පයව්හො පතිස්සතා;

තතො සමග්ගා නිපකා, දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සථා’’’ති.

8. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘මාගවිකස්ස චත්තාරි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි චත්තාරි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, මාගවිකො ¶ අප්පමිද්ධො හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන අප්පමිද්ධෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මාගවිකස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මාගවිකො මිගෙසු යෙව චිත්තං උපනිබන්ධති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආරම්මණෙසු යෙව චිත්තං උපනිබන්ධිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, මාගවිකස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මාගවිකො කාලං කම්මස්ස ජානාති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පටිසල්ලානස්ස කාලො ජානිතබ්බො ‘අයං කාලො පටිසල්ලානස්ස, අයං කාලො නික්ඛමනායා’ති. ඉදං, මහාරාජ, මාගවිකස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, මාගවිකො මිගං දිස්වා හාසමභිජනෙති ‘ඉමං ලච්ඡාමී’ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආරම්මණෙ අභිරමිතබ්බං, හාසමභිජනෙතබ්බං ‘උත්තරිං විසෙසමධිගච්ඡිස්සාමී’ති. ඉදං, මහාරාජ, මාගවිකස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං මහාරාජ ථෙරෙන මොඝරාජෙන –

‘‘‘ආරම්මණෙ ¶ ලභිත්වාන, පහිතත්තෙන භික්ඛුනා;

භිය්යො හාසො ජනෙතබ්බො, අධිගච්ඡිස්සාමි උත්තරි’’’න්ති.

9. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘බාළිසිකස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, බාළිසිකො බළිසෙන මච්ඡෙ උද්ධරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ඤාණෙන උත්තරිං සාමඤ්ඤඵලානි උද්ධරිතබ්බානි. ඉදං, මහාරාජ, බාළිසිකස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, බාළිසිකො පරිත්තකං වධිත්වා විපුලං ලාභමධිගච්ඡති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා ¶ යොගාවචරෙන පරිත්තලොකාමිසමත්තං පරිච්චජිතබ්බං. ලොකාමිසමත්තං, මහාරාජ, පරිච්චජිත්වා යොගී යොගාවචරො විපුලං සාමඤ්ඤඵලං අධිගච්ඡති. ඉදං, මහාරාජ, බාළිසිකස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන රාහුලෙන –

‘‘‘සුඤ්ඤතඤ්චානිමිත්තඤ්ච, විමොක්ඛඤ්චාප්පණිහිතං;

චතුරො ඵලෙ ඡළභිඤ්ඤා, චජිත්වා ලොකාමිසං ලභෙ’’’ති.

10. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘තච්ඡකස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, තච්ඡකො කාළසුත්තං අනුලොමෙත්වා රුක්ඛං තච්ඡති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ජිනසාසනමනුලොමයිත්වා සීලපථවියං ¶ පතිට්ඨහිත්වා සද්ධාහත්ථෙන පඤ්ඤාවාසිං ගහෙත්වා කිලෙසා තච්ඡෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, තච්ඡකස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, තච්ඡකො ඵෙග්ගුං අපහරිත්වා සාරමාදියති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සස්සතං උච්ඡෙදං තං ජීවං තං සරීරං අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං තදුත්තමං අඤ්ඤදුත්තමං අකතමභබ්බං අපුරිසකාරං අබ්රහ්මචරියවාසං සත්තවිනාසං නවසත්තපාතුභාවං සඞ්ඛාරසස්සතභාවං යො කරොති, සො පටිසංවෙදෙති, අඤ්ඤො කරොති, අඤ්ඤො පටිසංවෙදෙති, කම්මඵලදස්සනා ච කිරියඵලදිට්ඨි ච ඉති එවරූපානි චෙව අඤ්ඤානි ච විවාදපථානි අපනෙත්වා සඞ්ඛාරානං සභාවං පරමසුඤ්ඤතං නිරීහනිජ්ජීවතං [නිසත්තනිජීවතං (ක.)] අච්චන්තං සුඤ්ඤතං ආදියිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, තච්ඡකස්ස දුතියං ¶ අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සුත්තනිපාතෙ –

‘‘‘කාරණ්ඩවං ¶ නිද්ධමථ, කසම්බුං අපකස්සථ;

තතො පලාපෙ වාහෙථ, අස්සමණෙ සමණමානිනෙ.

‘‘‘නිද්ධමිත්වාන පාපිච්ඡෙ, පාපආචාරගොචරෙ;

සුද්ධා සුද්ධෙහි සංවාසං, කප්පයව්හො පතිස්සතා;

තතො සමග්ගා නිපකා, දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සථා’’’ති.

මක්කටො දාරකො කුම්මො, වනං රුක්ඛො ච පඤ්චමො;

මෙඝො මණි මාගවිකො, බාළිසී තච්ඡකෙන චාති.

1. ‘‘භන්තෙ ¶ ¶ නාගසෙන, ‘කුම්භස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’න්ති යං වදෙසි, කතමං තං එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, කුම්භො සම්පුණ්ණො න සණති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ආගමෙ අධිගමෙ පරියත්තියං සාමඤ්ඤෙ පාරමිං පත්වා න සණිතබ්බං, න තෙන මානො කරණීයො, න දබ්බො [දප්පො (සී.)] දස්සෙතබ්බො, නිහතමානෙන නිහතදබ්බෙන භවිතබ්බං, උජුකෙන අමුඛරෙන අවිකත්ථිනා. ඉදං, මහාරාජ, කුම්භස්ස එකං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන සුත්තනිපාතෙ –

‘‘‘යදූනකං තං සණති, යං පූරං සන්තමෙව තං;

අඩ්ඪකුම්භූපමො [රිත්තකුම්භූපමො (සී.)] බාලො, රහදො පූරොව පණ්ඩිතො’’’ති.

2. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘කාළායසස්ස [කාළහංසස්ස (ක.)] ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති ¶ ? ‘‘යථා, මහාරාජ, කාළායසො සුපීතො [සුථිතො (ක.)] වමති [වහති (ස්යා. ක.)], එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනො යොගාවචරස්ස මානසං යොනිසො මනසිකාරෙන [යොනිසො මනසිකාරෙ (සී. ස්යා. ක.)] අපීතං වමති. ඉදං, මහාරාජ, කාළායසස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, කාළායසො සකිං පීතං උදකං න වමති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ ¶ , යොගිනා යොගාවචරෙන යො සකිං උප්පන්නො පසාදො, න පුන සො වමිතබ්බො ‘උළාරො සො භගවා සම්මාසම්බුද්ධො, ස්වාක්ඛාතො ධම්මො, සුප්පටිපන්නො සඞ්ඝො’ති. ‘රූපං අනිච්චං, වෙදනා අනිච්චා, සඤ්ඤා අනිච්චා, සඞ්ඛාරා අනිච්චා, විඤ්ඤාණං අනිච්චන්ති යං සකිං උප්පන්නං ඤාණං, න පුන තං වමිතබ්බං. ඉදං ¶ , මහාරාජ, කාළායසස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන –

‘‘‘දස්සනම්හි පරිසොධිතො [පරිසොධිකෙ (සී. ක.)] නරො, අරියධම්මෙ නියතො විසෙසගූ;

නප්පවෙධති අනෙකභාගසො, සබ්බසො ච මුඛභාවමෙව සො’’’ති.

3. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘ඡත්තස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ඡත්තං උපරි මුද්ධනි චරති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන කිලෙසානං උපරි මුද්ධනි චරෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ඡත්තස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ඡත්තං මුද්ධනුපත්ථම්භං හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන යොනිසො මනසිකාරුපත්ථම්භෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ඡත්තස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ඡත්තං වාතාතපමෙඝවුට්ඨියො පටිහනති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන නානාවිධදිට්ඨිපුථුසමණබ්රාහ්මණානං [මහාවාත (ක.)] මතවාතතිවිධග්ගිසන්තාපකිලෙසවුට්ඨියො පටිහන්තබ්බා ¶ . ඉදං, මහාරාජ, ඡත්තස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘යථාපි ඡත්තං විපුලං, අච්ඡිද්දං ථිරසංහිතං;

වාතාතපං නිවාරෙති, මහතී මෙඝවුට්ඨියො.

‘‘‘තථෙව ¶ බුද්ධපුත්තොපි, සීලඡත්තධරො සුචි;

කිලෙසවුට්ඨිං වාරෙති, සන්තාපතිවිධග්ගයො’’’ති.

4. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘ඛෙත්තස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ඛෙත්තං මාතිකාසම්පන්නං හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සුචරිතවත්තප්පටිවත්තමාතිකාසම්පන්නෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ඛෙත්තස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ඛෙත්තං මරියාදාසම්පන්නං හොති, තාය ච මරියාදාය උදකං රක්ඛිත්වා ධඤ්ඤං පරිපාචෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සීලහිරිමරියාදාසම්පන්නෙන භවිතබ්බං, තාය ච සීලහිරිමරියාදාය සාමඤ්ඤං රක්ඛිත්වා චත්තාරි සාමඤ්ඤඵලානි ගහෙතබ්බානි. ඉදං, මහාරාජ, ඛෙත්තස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ඛෙත්තං උට්ඨානසම්පන්නං හොති, කස්සකස්ස හාසජනකං අප්පම්පි බීජං වුත්තං බහු හොති, බහු වුත්තං බහුතරං හොති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන උට්ඨානසම්පන්නෙන විපුලඵලදායිනා භවිතබ්බං, දායකානං හාසජනකෙන භවිතබ්බං, යථා අප්පං දින්නං බහු හොති, බහු දින්නං බහුතරං හොති. ඉදං, මහාරාජ, ඛෙත්තස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන උපාලිනා විනයධරෙන –

‘‘‘ඛෙත්තූපමෙන භවිතබ්බං, උට්ඨානවිපුලදායිනා;

එස ඛෙත්තවරො නාම, යො දදාති විපුලං ඵල’’’න්ති.

5. ‘‘භන්තෙ ¶ ¶ නාගසෙන, ‘අගදස්ස ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි ද්වෙ අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති. ‘‘යථා, මහාරාජ, අගදෙ කිමී න සණ්ඨහන්ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන මානසෙ කිලෙසා න සණ්ඨපෙතබ්බා. ඉදං, මහාරාජ, අගදස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, අගදො දට්ඨඵුට්ඨදිට්ඨඅසිතපීතඛායිතසායිතං සබ්බං විසං පටිහනති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන රාගදොසමොහමානදිට්ඨිවිසං සබ්බං පටිහනිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, අගදස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, භගවතා දෙවාතිදෙවෙන –

‘‘‘සඞ්ඛාරානං සභාවත්ථං, දට්ඨුකාමෙන යොගිනා;

අගදෙනෙව හොතබ්බං, කිලෙසවිසනාසනෙ’’’ති.

6. ‘‘භන්තෙ නාගසෙන, ‘භොජනස්ස තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි තීණි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, භොජනං සබ්බසත්තානං උපත්ථම්භො, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බසත්තානං මග්ගුපත්ථම්භෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, භොජනස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, භොජනං සබ්බසත්තානං බලං වඩ්ඪෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන පුඤ්ඤවඩ්ඪියා වඩ්ඪිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, භොජනස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන ¶ චපරං, මහාරාජ, භොජනං සබ්බසත්තානං අභිපත්ථිතං, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සබ්බලොකාභිපත්ථිතෙන භවිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, භොජනස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන මහාමොග්ගල්ලානෙන –

‘‘‘සංයමෙන ¶ නියමෙන, සීලෙන පටිපත්තියා;

පත්ථිතෙන භවිතබ්බං, සබ්බලොකස්ස යොගිනා’’’ති.

7. ‘‘භන්තෙ ¶ නාගසෙන, ‘ඉස්සාසස්ස චත්තාරි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’ති යං වදෙසි, කතමානි තානි චත්තාරි අඞ්ගානි ගහෙතබ්බානී’’ති? ‘‘යථා, මහාරාජ, ඉස්සාසො සරෙ පාතයන්තො උභො පාදෙ පථවියං දළ්හං පතිට්ඨාපෙති, ජණ්ණුඅවෙකල්ලං කරොති, සරකලාපං කටිසන්ධිම්හි ඨපෙති, කායං උපත්ථද්ධං කරොති, ද්වෙ හත්ථෙ සන්ධිට්ඨානං ආරොපෙති, මුට්ඨිං පීළයති, අඞ්ගුලියො නිරන්තරං කරොති, ගීවං පග්ගණ්හාති, චක්ඛූනි මුඛඤ්ච පිදහති, නිමිත්තං උජුං කරොති, හාසමුප්පාදෙති ‘විජ්ඣිස්සාමී’ති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සීලපථවියං වීරියපාදෙ පතිට්ඨාපෙතබ්බං, ඛන්තිසොරච්චං අවෙකල්ලං කාතබ්බං, සංවරෙ චිත්තං ඨපෙතබ්බං, සංයමනියමෙ අත්තා උපනෙතබ්බො, ඉච්ඡා මුච්ඡා පීළයිතබ්බා, යොනිසො මනසිකාරෙ චිත්තං නිරන්තරං කාතබ්බං, වීරියං පග්ගහෙතබ්බං, ඡ ද්වාරා පිදහිතබ්බා, සති උපට්ඨපෙතබ්බා, හාසමුප්පාදෙතබ්බං ‘සබ්බකිලෙසෙ ඤාණනාරාචෙන විජ්ඣිස්සාමී’ති. ඉදං, මහාරාජ, ඉස්සාසස්ස පඨමං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ඉස්සාසො ආළකං පරිහරති වඞ්කජිම්හකුටිලනාරාචස්ස උජුකරණාය. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ඉමස්මිං කායෙ සතිපට්ඨානආළකං පරිහරිතබ්බං වඞ්කජිම්හකුටිලචිත්තස්ස උජුකරණාය. ඉදං, මහාරාජ, ඉස්සාසස්ස දුතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ඉස්සාසො ලක්ඛෙ උපාසෙති, එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ¶ ඉමස්මිං කායෙ උපාසිතබ්බං. කථං මහාරාජ යොගිනා යොගාවචරෙන ඉමස්මිං කායෙ උපාසිතබ්බං? අනිච්චතො උපාසිතබ්බං, දුක්ඛතො උපාසිතබ්බං, අනත්තතො උපාසිතබ්බං, රොගතො…පෙ… ගණ්ඩතො…පෙ… සල්ලතො…පෙ… අඝතො…පෙ… ආබාධතො…පෙ… පරතො…පෙ… පලොකතො…පෙ… ඊතිතො…පෙ… උපද්දවතො…පෙ… භයතො…පෙ… උපසග්ගතො…පෙ… චලතො…පෙ… පභඞ්ගුතො…පෙ… අද්ධුවතො…පෙ… අතාණතො…පෙ… අලෙණතො…පෙ… අසරණතො…පෙ… රිත්තතො…පෙ… තුච්ඡතො…පෙ… සුඤ්ඤතො…පෙ… ආදීනවතො…පෙ… විපරිණාමධම්මතො…පෙ… අසාරතො ¶ …පෙ… අඝමූලතො…පෙ… වධකතො…පෙ… විභවතො…පෙ… සාසවතො…පෙ… සඞ්ඛතතො…පෙ… මාරාමිසතො…පෙ… ජාතිධම්මතො…පෙ… ජරාධම්මතො…පෙ… බ්යාධිධම්මතො…පෙ… මරණධම්මතො…පෙ… සොකධම්මතො…පෙ… පරිදෙවධම්මතො…පෙ… උපායාසධම්මතො…පෙ… සංකිලෙසධම්මතො…පෙ… එවං ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන ¶ ඉමස්මිං කායෙ උපාසිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ඉස්සාසස්ස තතියං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං.

‘‘පුන චපරං, මහාරාජ, ඉස්සාසො සායං පාතං උපාසති. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යොගිනා යොගාවචරෙන සායං පාතං ආරම්මණෙ උපාසිතබ්බං. ඉදං, මහාරාජ, ඉස්සාසස්ස චතුත්ථං අඞ්ගං ගහෙතබ්බං. භාසිතම්පෙතං, මහාරාජ, ථෙරෙන සාරිපුත්තෙන ධම්මසෙනාපතිනා –

‘‘‘යථා ඉස්සාසකො නාම, සායං පාතං උපාසති;

උපාසනං අරිඤ්චන්තො [න රිච්ඡන්තො (සී. ක.)], ලභතෙ භත්තවෙතනං.

‘‘‘තථෙව බුද්ධපුත්තොපි, කරොති කායුපාසනං;

කායුපාසනං අරිඤ්චන්තො, අරහත්තමධිගච්ඡතී’’’ති.

කුම්භවග්ගො සත්තමො [ඉතො පරං රාජඞ්ගපඤ්හාදිකා අට්ඨතිංස පඤ්හා විනට්ඨා, යෙහි තා දිට්ඨා,§තෙහි නො ආරොචෙතබ්බා පුන මුද්දාපනකාලෙ පක්ඛිපනත්ථායාති (න, බු, ස)].

කුම්භො ච කාළායසො ච, ඡත්තං ඛෙත්තඤ්ච අගදො;

භොජනෙන ච ඉස්සාසො, වුත්තං දානි විදූහීති.

ඉති ¶ ¶ ඡසු කණ්ඩෙසු බාවීසතිවග්ගපතිමණ්ඩිතෙසු ද්වාසට්ඨිඅධිකා ද්වෙසතා ඉමස්මිං පොත්ථකෙ ආගතා මිලින්දපඤ්හා සමත්තා, අනාගතා ච පන ද්වාචත්තාලීසා හොන්ති, ආගතා ච අනාගතා ච සබ්බා සමොධානෙත්වා චතූහි අධිකා තිසතපඤ්හා හොන්ති, සබ්බාව මිලින්දපඤ්හාති සඞ්ඛං ගච්ඡන්ති.

රඤ්ඤො ච ථෙරස්ස ච පුච්ඡාවිසජ්ජනාවසානෙ චතුරාසීතිසතසහස්සයොජනබහලා උදකපරියන්තං කත්වා අයං මහාපථවී ඡධා කම්පිත්ථ, විජ්ජුල්ලතා නිච්ඡරිංසු, දෙවතා දිබ්බපුප්ඵවස්සං පවස්සිංසු, මහාබ්රහ්මා සාධුකාරමදාසි, මහාසමුද්දකුච්ඡියං මෙඝත්ථනිතනිග්ඝොසො විය මහාඝොසො අහොසි, ඉති සො මිලින්දො රාජා ච ඔරොධගණා ච සිරසා අඤ්ජලිං පණාමෙත්වා වන්දිංසු.

මිලින්දො ¶ රාජා අතිවිය පමුදිතහදයො සුමථිතමානහදයො බුද්ධසාසනෙ සාරමතිනො රතනත්තයෙ සුනික්කඞ්ඛො නිග්ගුම්බො නිත්ථද්ධො හුත්වා ථෙරස්ස ගුණෙසු පබ්බජ්ජාසු පටිපදාඉරියාපථෙසු ච අතිවිය පසන්නො විස්සත්ථො නිරාලයො නිහතමානත්ථම්භො උද්ධටදාඨො විය භුජගින්දො එවමාහ ‘‘සාධු, භන්තෙ නාගසෙන, බුද්ධවිසයො පඤ්හො තයා විසජ්ජිතො, ඉමස්මිං බුද්ධසාසනෙ ඨපෙත්වා ධම්මසෙනාපතිං සාරිපුත්තත්ථෙරං අඤ්ඤො තයා සදිසො පඤ්හවිසජ්ජනෙ නත්ථි, ඛමථ, භන්තෙ නාගසෙන, මම අච්චයං, උපාසකං මං, භන්තෙ නාගසෙන, ධාරෙථ අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

තදා රාජා සහ බලකායෙහි නාගසෙනත්ථෙරං පයිරුපාසිත්වා මිලින්දං නාම විහාරං කාරෙත්වා ථෙරස්ස නිය්යාතෙත්වා චතූහි පච්චයෙහි නාගසෙනං කොටිසතෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං පරිචරි, පුනපි ථෙරස්ස පඤ්ඤාය පසීදිත්වා පුත්තස්ස රජ්ජං නිය්යාතෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි, තෙන වුත්තං –

‘‘පඤ්ඤා පසත්ථා ලොකස්මිං, කතා සද්ධම්මට්ඨිතියා;

පඤ්ඤාය විමතිං හන්ත්වා, සන්තිං පප්පොන්ති පණ්ඩිතා.

යස්මිං ¶ ¶ ඛන්ධෙ ඨිතා පඤ්ඤා, සති තත්ථ අනූනකා;

පූජා විසෙසස්සාධාරො, අග්ගො සෙට්ඨො [සො ව (පී.)] අනුත්තරො;

තස්මා හි පණ්ඩිතො පොසො, සම්පස්සං හිතමත්තනො [අත්ථමත්තනො (පී.)];

පඤ්ඤවන්තංභිපූජෙය්ය, චෙතියං විය සාදරො’’ති [පූජියන්ති (පී.) ඉතො පරං තිස්සො ගාථායො සී. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි].

ලඞ්කායං දොණිනගරෙ, වසතා දොණිනාමිනා;

මහාථෙරෙන ලෙඛිත්වා, සුට්ඨපිතං යථාසුතං;

මිලින්දරාජපඤ්හො ච, නාගසෙනවිසජ්ජනං;

මිලින්දො හි මහාපඤ්ඤො, නාගසෙනො සුපණ්ඩිතො;

ඉමිනා පුඤ්ඤකම්මෙන, ඉතො ගච්ඡාමි තුස්සිතං;

මෙත්තෙය්යංනාගතෙ පස්සෙ, සුණෙය්යං ධම්මමුත්තමන්ති.