📜
නයසමුට්ඨානං
79. තත්ථ කතමං නයසමුට්ඨානං? පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජායච භවතණ්හාය ච, තත්ථ අවිජ්ජානීවරණං තණ්හාසංයොජනං. අවිජ්ජානීවරණා සත්තා අවිජ්ජාසංයුත්තා [අවිජ්ජාය සංයුත්තා (සී. ක.)] අවිජ්ජාපක්ඛෙන විචරන්ති, තෙ වුච්චන්ති දිට්ඨිචරිතාති. තණ්හාසංයොජනා සත්තා තණ්හාසංයුත්තා තණ්හාපක්ඛෙන විචරන්ති, තෙ වුච්චන්ති තණ්හාචරිතාති. දිට්ඨිචරිතා ¶ ඉතො බහිද්ධා පබ්බජිතා අත්තකිලමථානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති. තණ්හාචරිතා ඉතො බහිද්ධා පබ්බජිතා කාමෙසු කාමසුඛල්ලිකානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති.
තත්ථ ¶ කිංකාරණං යං දිට්ඨිචරිතා ඉතො බහිද්ධා පබ්බජිතා අත්තකිලමථානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති, තණ්හාචරිතා ඉතො බහිද්ධා පබ්බජිතා කාමෙසු කාමසුඛල්ලිකානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති? ඉතො බහිද්ධා නත්ථි සච්චවවත්ථානං, කුතො චතුසච්චප්පකාසනා වා සමථවිපස්සනාකොසල්ලං වා උපසමසුඛප්පත්ති වා! තෙ උපසමසුඛස්ස අනභිඤ්ඤා විපරීතචෙතා එවමාහංසු ‘‘නත්ථි සුඛෙන සුඛං, දුක්ඛෙන නාම සුඛං අධිගන්තබ්බ’’න්ති. යො කාමෙ පටිසෙවති, සො ලොකං වඩ්ඪයති, යො ලොකං වඩ්ඪයති, සො බහුං පුඤ්ඤං පසවතීති තෙ එවංසඤ්ඤී එවංදිට්ඨී දුක්ඛෙන සුඛං පත්ථයමානා කාමෙසු පුඤ්ඤසඤ්ඤී අත්තකිලමථානුයොගමනුයුත්තා ච විහරන්ති කාමසුඛල්ලිකානුයොගමනුයුත්තා ච, තෙ තදභිඤ්ඤා සන්තා රොගමෙව වඩ්ඪයන්ති, ගණ්ඩමෙව වඩ්ඪයන්ති, සල්ලමෙව වඩ්ඪයන්ති, තෙ රොගාභිතුන්නා ගණ්ඩපටිපීළිතා සල්ලානුවිද්ධා නිරයතිරච්ඡානයොනිපෙතාසුරෙසු උම්මුජ්ජනිමුජ්ජානි කරොන්තා උග්ඝාතනිග්ඝාතං පච්චනුභොන්තා රොගගණ්ඩසල්ලභෙසජ්ජං න වින්දන්ති. තත්ථ අත්තකිලමථානුයොගො කාමසුඛල්ලිකානුයොගො ච සංකිලෙසො, සමථවිපස්සනා වොදානං. අත්තකිලමථානුයොගො කාමසුඛල්ලිකානුයොගො ච රොගො, සමථවිපස්සනා රොගනිග්ඝාතකභෙසජ්ජං. අත්තකිලමථානුයොගො කාමසුඛල්ලිකානුයොගො ච ගණ්ඩො, සමථවිපස්සනා ගණ්ඩනිග්ඝාතකභෙසජ්ජං ¶ . අත්තකිලමථානුයොගො කාමසුඛල්ලිකානුයොගො ච සල්ලො, සමථවිපස්සනා සල්ලුද්ධරණභෙසජ්ජං.
තත්ථ සංකිලෙසො දුක්ඛං, තදභිසඞ්ගො තණ්හා සමුදයො, තණ්හානිරොධො දුක්ඛනිරොධො, සමථවිපස්සනා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා, ඉමානි ¶ චත්තාරි සච්චානි. දුක්ඛං පරිඤ්ඤෙය්යං, සමුදයො පහාතබ්බො, මග්ගො භාවෙතබ්බො, නිරොධො සච්ඡිකාතබ්බො.
80. තත්ථ දිට්ඨිචරිතා රූපං අත්තතො උපගච්ඡන්ති. වෙදනං…පෙ… සඤ්ඤං…පෙ… සඞ්ඛාරෙ…පෙ… විඤ්ඤාණං අත්තතො උපගච්ඡන්ති. තණ්හාචරිතා රූපවන්තං අත්තානං උපගච්ඡන්ති. අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං, වෙදනාවන්තං…පෙ… සඤ්ඤාවන්තං…පෙ… සඞ්ඛාරවන්තං…පෙ… විඤ්ඤාණවන්තං අත්තානං උපගච්ඡන්ති, අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං, අයං වුච්චති වීසතිවත්ථුකා සක්කායදිට්ඨි.
තස්සා පටිපක්ඛො ලොකුත්තරා සම්මාදිට්ඨි, අන්වායිකා සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා සම්මාකම්මන්තො සම්මාආජීවො සම්මාවායාමො සම්මාසති සම්මාසමාධි, අයං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. තෙ තයො ඛන්ධා සීලක්ඛන්ධො සමාධික්ඛන්ධො පඤ්ඤාක්ඛන්ධො. සීලක්ඛන්ධො සමාධික්ඛන්ධො ච සමථො, පඤ්ඤාක්ඛන්ධො විපස්සනා. තත්ථ සක්කායො දුක්ඛං, සක්කායසමුදයො දුක්ඛසමුදයො, සක්කායනිරොධො ¶ දුක්ඛනිරොධො, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා, ඉමානි චත්තාරි සච්චානි. දුක්ඛං පරිඤ්ඤෙය්යං, සමුදයො පහාතබ්බො, මග්ගො භාවෙතබ්බො, නිරොධො සච්ඡිකාතබ්බො.
තත්ථ යෙ රූපං අත්තතො උපගච්ඡන්ති. වෙදනං…පෙ… සඤ්ඤං…පෙ… සඞ්ඛාරෙ…පෙ… විඤ්ඤාණං අත්තතො උපගච්ඡන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘උච්ඡෙදවාදිනො’’ති. යෙ රූපවන්තං අත්තානං උපගච්ඡන්ති. අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. යෙ වෙදනාවන්තං…පෙ… යෙ සඤ්ඤාවන්තං…පෙ… යෙ සඞ්ඛාරවන්තං…පෙ… යෙ විඤ්ඤාණවන්තං අත්තානං උපගච්ඡන්ති, අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘සස්සතවාදිනො’’ති, තත්ථ උච්ඡෙදසස්සතවාදා උභො අන්තා, අයං සංසාරපවත්ති. තස්ස ¶ පටිපක්ඛො මජ්ඣිමා පටිපදා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, අයං සංසාරනිවත්ති. තත්ථ පවත්ති දුක්ඛං, තදභිසඞ්ගො තණ්හා සමුදයො, තණ්හානිරොධො දුක්ඛනිරොධො, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො දුක්ඛනිරොධගාමිනී ¶ පටිපදා, ඉමානි චත්තාරි සච්චානි. දුක්ඛං පරිඤ්ඤෙය්යං, සමුදයො පහාතබ්බො, මග්ගො භාවෙතබ්බො, නිරොධො සච්ඡිකාතබ්බො.
තත්ථ උච්ඡෙදසස්සතං සමාසතො වීසතිවත්ථුකා සක්කායදිට්ඨි, විත්ථාරතො ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි, තෙසං පටිපක්ඛො තෙචත්තාලීසං බොධිපක්ඛියා ධම්මා අට්ඨ විමොක්ඛා දස කසිණායතනානි. ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි මොහජාලං අනාදිඅනිධනප්පවත්තං. තෙචත්තාලීසං [තෙතාලීසං (සී.)] බොධිපක්ඛියා ධම්මා ඤාණවජිරං මොහජාලප්පදාලනං. තත්ථ මොහො අවිජ්ජා, ජාලං භවතණ්හා, තෙන වුච්චති ‘‘පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායති අවිජ්ජාය ච භවතණ්හාය චා’’ති.
81. තත්ථ දිට්ඨිචරිතො අස්මිං සාසනෙ පබ්බජිතො සල්ලෙඛානුසන්තතවුත්ති භවති සල්ලෙඛෙ තිබ්බගාරවො. තණ්හාචරිතො අස්මිං සාසනෙ පබ්බජිතො සික්ඛානුසන්තතවුත්ති භවති සික්ඛාය තිබ්බගාරවො. දිට්ඨිචරිතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමන්තො ධම්මානුසාරී භවති. තණ්හාචරිතො සම්මත්තනියාමං ඔක්කමන්තො සද්ධානුසාරී භවති, දිට්ඨිචරිතො සුඛාය පටිපදාය දන්ධාභිඤ්ඤාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය ච නිය්යාති. තණ්හාචරිතො දුක්ඛාය පටිපදාය දන්ධාභිඤ්ඤාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය ච නිය්යාති.
තත්ථ කිංකාරණං, යං තණ්හාචරිතො දුක්ඛාය පටිපදාය දන්ධාභිඤ්ඤාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය ච නිය්යාති, තස්ස හි කාමා අපරිච්චත්තා භවන්ති, සො ¶ කාමෙහි විවෙචියමානො දුක්ඛෙන පටිනිස්සරති ¶ දන්ධඤ්ච ධම්මං ආජානාති? යො පනායං දිට්ඨිචරිතො අයං ආදිතොයෙව කාමෙහි අනත්ථිකො භවති. සො තතො විවෙචියමානො ඛිප්පඤ්ච පටිනිස්සරති, ඛිප්පඤ්ච ධම්මං ආජානාති. දුක්ඛාපි පටිපදා දුවිධා දන්ධාභිඤ්ඤා ච ඛිප්පාභිඤ්ඤා ච. සුඛාපි පටිපදා දුවිධා දන්ධාභිඤ්ඤා ච ඛිප්පාභිඤ්ඤා ච. සත්තාපි දුවිධා මුදින්ද්රියාපි තික්ඛින්ද්රියාපි. යෙ මුදින්ද්රියා, තෙ දන්ධඤ්ච පටිනිස්සරන්ති දන්ධඤ්ච ධම්මං ආජානන්ති. යෙ තික්ඛින්ද්රියා, තෙ ඛිප්පඤ්ච පටිනිස්සරන්ති, ඛිප්පඤ්ච ධම්මං ආජානන්ති, ඉමා චතස්සො පටිපදා. යෙ හි කෙචි නිය්යිංසු වා නිය්යන්ති වා නිය්යිස්සන්ති වා, තෙ ඉමාහි එව චතූහි පටිපදාහි. එවං අරියා චතුක්කමග්ගං පඤ්ඤාපෙන්ති අබුධජනසෙවිතාය බාලකන්තාය රත්තවාසිනියා නන්දියා භවතණ්හාය අවට්ටනත්ථං [ආවට්ටනත්ථං (සී. ක.)]. අයං වුච්චති නන්දියාවට්ටස්ස නයස්ස භූමීති, තෙනාහ ‘‘තණ්හඤ්ච අවිජ්ජම්පි ච සමථෙනා’’ති.
82. වෙය්යාකරණෙසු ¶ හි යෙ කුසලාකුසලාති තෙ දුවිධා උපපරික්ඛිතබ්බා – ලොකවට්ටානුසාරී ච ලොකවිවට්ටානුසාරී ච. වට්ටං නාම සංසාරො. විවට්ටං නිබ්බානං. කම්මකිලෙසා හෙතු සංසාරස්ස. තත්ථ කම්මං චෙතනා චෙතසිකඤ්ච නිද්දිසිතබ්බං. තං කථං දට්ඨබ්බං? උපචයෙන සබ්බෙපි කිලෙසා චතූහි විපල්ලාසෙහි නිද්දිසිතබ්බා. තෙ කත්ථ දට්ඨබ්බා? දස වත්ථුකෙ කිලෙසපුඤ්ජෙ. කතමානි ¶ දස වත්ථූනි? චත්තාරො ආහාරා, චත්තාරො විපල්ලාසා, චත්තාරි උපාදානානි, චත්තාරො යොගා, චත්තාරො ගන්ථා, චත්තාරො ආසවා, චත්තාරො ඔඝා, චත්තාරො සල්ලා, චතස්සො විඤ්ඤාණට්ඨිතියො චත්තාරි අගතිගමනානි. පඨමෙ ආහාරෙ පඨමො විපල්ලාසො, දුතියෙ ආහාරෙ දුතියො විපල්ලාසො, තතියෙ ආහාරෙ තතියො විපල්ලාසො, චතුත්ථෙ ආහාරෙ චතුත්ථො විපල්ලාසො. පඨමෙ විපල්ලාසෙ පඨමං උපාදානං. දුතියෙ විපල්ලාසෙ දුතියං උපාදානං, තතියෙ විපල්ලාසෙ තතියං උපාදානං, චතුත්ථෙ විපල්ලාසෙ චතුත්ථං උපාදානං. පඨමෙ උපාදානෙ පඨමො යොගො, දුතියෙ උපාදානෙ දුතියො යොගො, තතියෙ උපාදානෙ තතියො යොගො, චතුත්ථෙ උපාදානෙ චතුත්ථො යොගො. පඨමෙ යොගෙ පඨමො ගන්ථො, දුතියෙ යොගෙ දුතියො ගන්ථො, තතියෙ යොගෙ තතියො ගන්ථො, චතුත්ථෙ යොගෙ චතුත්ථො ගන්ථො, පඨමෙ ගන්ථෙ පඨමො ආසවො, දුතියෙ ගන්ථෙ දුතියො ආසවො, තතියෙ ගන්ථෙ තතියො ආසවො, චතුත්ථෙ ගන්ථෙ චතුත්ථො ආසවො. පඨමෙ ආසවෙ පඨමො ඔඝො, දුතියෙ ආසවෙ දුතියො ඔඝො, තතියෙ ආසවෙ තතියො ඔඝො, චතුත්ථෙ ආසවෙ චතුත්ථො ඔඝො. පඨමෙ ඔඝෙ පඨමො සල්ලො, දුතියෙ ඔඝෙ දුතියො සල්ලො, තතියෙ ඔඝෙ තතියො සල්ලො, චතුත්ථෙ ඔඝෙ චතුත්ථො සල්ලො. පඨමෙ සල්ලෙ පඨමා විඤ්ඤාණට්ඨිති, දුතියෙ සල්ලෙ දුතියා විඤ්ඤාණට්ඨිති, තතියෙ සල්ලෙ තතියා විඤ්ඤාණට්ඨිති, චතුත්ථෙ සල්ලෙ චතුත්ථී [චතුත්ථා (සී.)] විඤ්ඤාණට්ඨිති, පඨමායං විඤ්ඤාණට්ඨිතියං පඨමං අගතිගමනං. දුතියායං විඤ්ඤාණට්ඨිතියං ¶ දුතියං අගතිගමනං. තතියායං විඤ්ඤාණට්ඨිතියං තතියං අගතිගමනං, චතුත්ථියං [චතුත්ථායං (සී.)] විඤ්ඤාණට්ඨිතියං චතුත්ථං අගතිගමනං.
83. තත්ථ ¶ යො ච කබළීකාරො ආහාරො ඵස්සො ආහාරො, ඉමෙ තණ්හාචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. යො ච මනොසඤ්චෙතනාහාරො යො ච විඤ්ඤාණාහාරො, ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. තත්ථ යො ච ‘‘අසුභෙ සුභ’’න්ති විපල්ලාසො, යො ච ‘‘දුක්ඛෙ සුඛ’’න්ති විපල්ලාසො, ඉමෙ තණ්හාචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. යො ච ‘‘අනිච්චෙ නිච්ච’’න්ති විපල්ලාසො, යො ච ‘‘අනත්තනි අත්තා’’ති විපල්ලාසො, ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. තත්ථ ¶ යඤ්ච කාමුපාදානං යඤ්ච භවුපාදානං, ඉමෙ තණ්හාචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. යඤ්ච දිට්ඨුපාදානං යඤ්ච අත්තවාදුපාදානං, ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. තත්ථ යො ච කාමයොගො, යො ච භවයොගො, ඉමෙ තණ්හාචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. යො ච දිට්ඨියොගො, යො ච අවිජ්ජායොගො, ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. තත්ථ යො ච අභිජ්ඣාකායගන්ථො, යො ච බ්යාපාදො කායගන්ථො, ඉමෙ තණ්හාචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. යො ච පරාමාසකායගන්ථො, යො ච ඉදංසච්චාභිනිවෙසකායගන්ථො, ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. තත්ථ යො ච කාමාසවො, යො ච භවාසවො, ඉමෙ තණ්හාචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. යො ච දිට්ඨාසවො, යො ච අවිජ්ජාසවො, ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. තත්ථ යො ච කාමොඝො, යො ච භවොඝො, ඉමෙ තණ්හාචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. යො ච දිට්ඨොඝො, යො ච අවිජ්ජොඝො, ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. තත්ථ යො ච රාගසල්ලො, යො ච දොසසල්ලො, ඉමෙ තණ්හාචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. යො ච මානසල්ලො, යො ච මොහසල්ලො, ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. තත්ථ යා ච රූපූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, යා ච වෙදනූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, ඉමෙ තණ්හාචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. යා ච සඤ්ඤූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, යා ච සඞ්ඛාරූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. තත්ථ යඤ්ච ඡන්දා අගතිගමනං යඤ්ච දොසා අගතිගමනං, ඉමෙ තණ්හාචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා. යඤ්ච භයා අගතිගමනං, යඤ්ච මොහා අගතිගමනං, ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා.
84. තත්ථ කබළීකාරෙ ආහාරෙ ‘‘අසුභෙ සුභ’’න්ති විපල්ලාසො, ඵස්සෙ ආහාරෙ ‘‘දුක්ඛෙ සුඛ’’න්ති විපල්ලාසො, විඤ්ඤාණෙ ආහාරෙ ‘‘අනිච්චෙ ¶ නිච්ච’’න්ති විපල්ලාසො, මනොසඤ්චෙතනාය ආහාරෙ ‘‘අනත්තනි අත්තා’’ති විපල්ලාසො. පඨමෙ විපල්ලාසෙ ඨිතො කාමෙ උපාදියති ¶ , ඉදං වුච්චති කාමුපාදානං; දුතියෙ විපල්ලාසෙ ඨිතො අනාගතං භවං උපාදියති ¶ , ඉදං වුච්චති භවුපාදානං; තතියෙ විපල්ලාසෙ ඨිතො සංසාරාභිනන්දිනිං දිට්ඨිං උපාදියති, ඉදං වුච්චති දිට්ඨුපාදානං; චතුත්ථෙ විපල්ලාසෙ ඨිතො අත්තානං කප්පියං උපාදියති, ඉදං වුච්චති අත්තවාදුපාදානං.
කාමුපාදානෙන කාමෙහි සංයුජ්ජති, අයං වුච්චති කාමයොගො; භවුපාදානෙන භවෙහි සංයුජ්ජති, අයං වුච්චති භවයොගො; දිට්ඨුපාදානෙන පාපිකාය දිට්ඨියා සංයුජ්ජති, අයං වුච්චති දිට්ඨියොගො; අත්තවාදුපාදානෙන අවිජ්ජාය සංයුජ්ජති, අයං වුච්චති අවිජ්ජායොගො.
පඨමෙ යොගෙ ඨිතො අභිජ්ඣාය කායං ගන්ථති, අයං වුච්චති අභිජ්ඣාකායගන්ථො; දුතියෙ යොගෙ ඨිතො බ්යාපාදෙන කායං ගන්ථති, අයං වුච්චති බ්යාපාදකායගන්ථො; තතියෙ යොගෙ ඨිතො පරාමාසෙන කායං ගන්ථති, අයං වුච්චති පරාමාසකායගන්ථො; චතුත්ථෙ යොගෙ ඨිතො ඉදංසච්චාභිනිවෙසෙන කායං ගන්ථති, අයං වුච්චති ඉදංසච්චාභිනිවෙසකායගන්ථො.
තස්ස එවංගන්ථිතා කිලෙසා ආසවන්ති. කුතො ච වුච්චති ආසවන්තීති? අනුසයතො වා පරියුට්ඨානතො වා. තත්ථ අභිජ්ඣාකායගන්ථෙන කාමාසවො, බ්යාපාදකායගන්ථෙන භවාසවො, පරාමාසකායගන්ථෙන දිට්ඨාසවො, ඉදංසච්චාභිනිවෙසකායගන්ථෙන අවිජ්ජාසවො.
තස්ස ඉමෙ චත්තාරො ආසවා වෙපුල්ලං ගතා ඔඝා භවන්ති. ඉති ආසවවෙපුල්ලා ඔඝවෙපුල්ලං. තත්ථ කාමාසවෙන කාමොඝො, භවාසවෙන භවොඝො, දිට්ඨාසවෙන දිට්ඨොඝො, අවිජ්ජාසවෙන අවිජ්ජොඝො.
තස්ස ඉමෙ චත්තාරො ඔඝා අනුසයසහගතා අජ්ඣාසයං අනුපවිට්ඨා හදයං ආහච්ච තිට්ඨන්ති, තෙන වුච්චන්ති සල්ලාඉති. තත්ථ කාමොඝෙන රාගසල්ලො, භවොඝෙන දොසසල්ලො, දිට්ඨොඝෙන මානසල්ලො, අවිජ්ජොඝෙන මොහසල්ලො.
තස්ස ¶ ඉමෙහි චතූහි සල්ලෙහි පරියාදින්නං [පරියාදිණ්ණං (ක.)] විඤ්ඤාණං චතූසු ධම්මෙසු සණ්ඨහති රූපෙ වෙදනාය සඤ්ඤාය සඞ්ඛාරෙසු. තත්ථ රාගසල්ලෙන නන්දූපසෙචනෙන විඤ්ඤාණෙන රූපූපගා ¶ විඤ්ඤාණට්ඨිති, දොසසල්ලෙන නන්දූපසෙචනෙන විඤ්ඤාණෙන වෙදනූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, මානසල්ලෙන නන්දූපසෙචනෙන ¶ විඤ්ඤාණෙන සඤ්ඤූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, මොහසල්ලෙන නන්දූපසෙචනෙන විඤ්ඤාණෙන සඞ්ඛාරූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති.
තස්ස ඉමාහි චතූහි විඤ්ඤාණට්ඨිතීහි උපත්ථද්ධං විඤ්ඤාණං චතූහි ධම්මෙහි අගතිං ගච්ඡති ඡන්දා දොසා භයා මොහා. තත්ථ රාගෙන ඡන්දාගතිං ගච්ඡති, දොසෙන දොසාගතිං ගච්ඡති, භයෙන භයාගතිං ගච්ඡති, මොහෙන මොහාගතිං ගච්ඡති. ඉති ඛො තඤ්ච කම්මං ඉමෙ ච කිලෙසා, එස හෙතු සංසාරස්ස, එවං සබ්බෙ කිලෙසා චතූහි විපල්ලාසෙහි නිද්දිසිතබ්බා.
85. තත්ථ ඉමා චතස්සො දිසා කබළීකාරො ආහාරො ‘‘අසුභෙ සුභ’’න්ති විපල්ලාසො, කාමුපාදානං, කාමයොගො, අභිජ්ඣාකායගන්ථො, කාමාසවො, කාමොඝො, රාගසල්ලො, රූපූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, ඡන්දා අගතිගමනන්ති පඨමා දිසා.
ඵස්සො ආහාරො, ‘‘දුක්ඛෙ සුඛ’’න්ති විපල්ලාසො, භවුපාදානං, භවයොගො, බ්යාපාදකායගන්ථො, භවාසවො, භවොඝො, දොසසල්ලො, වෙදනූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, දොසා අගතිගමනන්ති දුතියා දිසා.
විඤ්ඤාණාහාරො ‘‘අනිච්චෙ නිච්ච’’න්ති විපල්ලාසො, දිට්ඨුපාදානං, දිට්ඨියොගො පරාමාසකායගන්ථො, දිට්ඨාසවො, දිට්ඨොඝො, මානසල්ලො, සඤ්ඤූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, භයා අගතිගමනන්ති තතියා දිසා.
මනොසඤ්චෙතනාහාරො ‘‘අනත්තනි අත්තා’’ති විපල්ලාසො, අත්තවාදුපාදානං, අවිජ්ජායොගො, ඉදංසච්චාභිනිවෙසකායගන්ථො, අවිජ්ජාසවො, අවිජ්ජොඝො, මොහසල්ලො, සඞ්ඛාරූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, මොහා අගතිගමනන්ති චතුත්ථී දිසා.
තත්ථ යො ච කබළීකාරො ආහාරො යො ච ‘‘අසුභෙ සුභ’’න්ති විපල්ලාසො, කාමුපාදානං, කාමයොගො, අභිජ්ඣාකායගන්ථො, කාමාසවො ¶ , කාමොඝො, රාගසල්ලො, රූපූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති ඡන්දා අගතිගමනන්ති, ඉමෙසං දසන්නං සුත්තානං එකො අත්ථො, බ්යඤ්ජනමෙව නානං. ඉමෙ රාගචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා.
තත්ථ ¶ යො ච ඵස්සො ආහාරො යො ච ‘‘දුක්ඛෙ සුඛ’’න්ති විපල්ලාසො, භවුපාදානං, භවයොගො ¶ , බ්යාපාදකායගන්ථො, භවාසවො, භවොඝො, දොසසල්ලො, වෙදනූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, දොසා අගතිගමනන්ති ඉමෙසං දසන්නං සුත්තානං එකො අත්ථො බ්යඤ්ජනමෙව නානං, ඉමෙ දොසචරිතස්ස පුග්ගලස්ස උපක්කිලෙසා.
තත්ථ යො ච විඤ්ඤාණාහාරො යො ච ‘‘අනිච්චෙ නිච්ච’’න්ති විපල්ලාසො, දිට්ඨුපාදානං, දිට්ඨියොගො, පරාමාසකායගන්ථො, දිට්ඨාසවො, දිට්ඨොඝො, මානසල්ලො, සඤ්ඤූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, භයා අගතිගමනන්ති ඉමෙසං දසන්නං සුත්තානං එකො අත්ථො, බ්යඤ්ජනමෙව නානං. ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස මන්දස්ස උපක්කිලෙසා.
තත්ථ යො ච මනොසඤ්චෙතනාහාරො යො ච ‘‘අනත්තනි අත්තා’’ති විපල්ලාසො, අත්තවාදුපාදානං, අවිජ්ජායොගො, ඉදංසච්චාභිනිවෙසකායගන්ථො, අවිජ්ජාසවො, අවිජ්ජොඝො, මොහසල්ලො, සඞ්ඛාරූපගා විඤ්ඤාණට්ඨිති, මොහා අගතිගමනන්ති, ඉමෙසං දසන්නං සුත්තානං එකො අත්ථො, බ්යඤ්ජනමෙව නානං. ඉමෙ දිට්ඨිචරිතස්ස උදත්තස්ස [උදත්ථස්ස (සී. ක.)] උපක්කිලෙසා.
තත්ථ යො ච කබළීකාරො ආහාරො යො ච ඵස්සො ආහාරො, ඉමෙ අප්පණිහිතෙන විමොක්ඛමුඛෙන පරිඤ්ඤං ගච්ඡන්ති, විඤ්ඤාණාහාරො සුඤ්ඤතාය, මනොසඤ්චෙතනාහාරො අනිමිත්තෙන, තත්ථ යො ච ‘‘අසුභෙ සුභ’’න්ති විපල්ලාසො, යො ච ‘‘දුක්ඛෙ සුඛ’’න්ති විපල්ලාසො, ඉමෙ අප්පණිහිතෙන විමොක්ඛමුඛෙන පහානං අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. ‘‘අනිච්චෙ නිච්ච’’න්ති විපල්ලාසො සුඤ්ඤතාය, ‘‘අනත්තනි අත්තා’’ති විපල්ලාසො අනිමිත්තෙන. තත්ථ කාමුපාදානඤ්ච භවුපාදානඤ්ච අප්පණිහිතෙන විමොක්ඛමුඛෙන පහානං ගච්ඡන්ති. දිට්ඨුපාදානං සුඤ්ඤතාය, අත්තවාදුපාදානං අනිමිත්තෙන. තත්ථ කාමයොගො ච භවයොගො ච අප්පණිහිතෙන විමොක්ඛමුඛෙන පහානං ගච්ඡන්ති, දිට්ඨියොගො සුඤ්ඤතාය, අවිජ්ජායොගො අනිමිත්තෙන. තත්ථ අභිජ්ඣාකායගන්ථො ච බ්යාපාදකායගන්ථො ච අප්පණිහිතෙන ¶ විමොක්ඛමුඛෙන පහානං ගච්ඡන්ති, පරාමාසකායගන්ථො ¶ සුඤ්ඤතාය, ඉදංසච්චාභිනිවෙසකායගන්ථො අනිමිත්තෙන.
තත්ථ කාමාසවො ච භවාසවො ච අප්පණිහිතෙන විමොක්ඛමුඛෙන පහානං ගච්ඡන්ති, දිට්ඨාසවො සුඤ්ඤතාය, අවිජ්ජාසවො අනිමිත්තෙන. තත්ථ කාමොඝො ච භවොඝො ච අප්පණිහිතෙන විමොක්ඛමුඛෙන පහානං ගච්ඡන්ති, දිට්ඨොඝො සුඤ්ඤතාය, අවිජ්ජොඝො අනිමිත්තෙන. තත්ථ රාගසල්ලො ච දොසසල්ලො ච අප්පණිහිතෙන විමොක්ඛමුඛෙන පහානං ගච්ඡන්ති, මානසල්ලො සුඤ්ඤතාය, මොහසල්ලො අනිමිත්තෙන. තත්ථ රූපූපගා ච විඤ්ඤාණට්ඨිති වෙදනූපගා ¶ ච විඤ්ඤාණට්ඨිති අප්පණිහිතෙන විමොක්ඛමුඛෙන පරිඤ්ඤං ගච්ඡන්ති, සඤ්ඤූපගා සුඤ්ඤතාය, සඞ්ඛාරූපගා අනිමිත්තෙන.
තත්ථ ඡන්දා ච අගතිගමනං දොසා ච අගතිගමනං අප්පණිහිතෙන විමොක්ඛමුඛෙන පහානං ගච්ඡන්ති, භයා අගතිගමනං සුඤ්ඤතාය, මොහා අගතිගමනං අනිමිත්තෙන විමොක්ඛමුඛෙන පහානං ගච්ඡන්ති. ඉති සබ්බෙ ලොකවට්ටානුසාරිනො ධම්මා නිය්යන්ති. තෙ ලොකා තීහි විමොක්ඛමුඛෙහි.
චතස්සො පටිපදා, චත්තාරො සතිපට්ඨානා, චත්තාරි ඣානානි, චත්තාරො විහාරා, චත්තාරො සම්මප්පධානා, චත්තාරො අච්ඡරියා අබ්භුතා ධම්මා, චත්තාරි අධිට්ඨානානි, චතස්සො සමාධිභාවනා, චත්තාරො සුඛභාගියා ධම්මා, චතස්සො අප්පමාණා.
පඨමා පටිපදා පඨමං සතිපට්ඨානං, දුතියා පටිපදා දුතියං සතිපට්ඨානං, තතියා පටිපදා තතියං සතිපට්ඨානං, චතුත්ථී පටිපදා චතුත්ථං සතිපට්ඨානං. පඨමං සතිපට්ඨානං පඨමං ඣානං, දුතියං සතිපට්ඨානං දුතියං ඣානං, තතියං සතිපට්ඨානං තතියං ඣානං. චතුත්ථං සතිපට්ඨානං චතුත්ථං ඣානං. පඨමං ඣානං පඨමො විහාරො, දුතියං ඣානං දුතියො විහාරො, තතියං ඣානං තතියො විහාරො, චතුත්ථං ඣානං චතුත්ථො විහාරො. පඨමො විහාරො පඨමං සම්මප්පධානං, දුතියො විහාරො දුතියං සම්මප්පධානං, තතියො විහාරො තතියං සම්මප්පධානං, චතුත්ථො විහාරො චතුත්ථං ¶ සම්මප්පධානං. පඨමං සම්මප්පධානං පඨමො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො, දුතියං දුතියො, තතියං තතියො, චතුත්ථං සම්මප්පධානං චතුත්ථො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො. පඨමො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො පඨමං ¶ අධිට්ඨානං, දුතියො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො දුතියං අධිට්ඨානං, තතියො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො තතියං අධිට්ඨානං, චතුත්ථො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො චතුත්ථං අධිට්ඨානං. පඨමං අධිට්ඨානං පඨමා සමාධිභාවනා, දුතියං අධිට්ඨානං දුතියා සමාධිභාවනා, තතියං අධිට්ඨානං තතියා සමාධිභාවනා, චතුත්ථං අධිට්ඨානං චතුත්ථී සමාධිභාවනා. පඨමා සමාධිභාවනා පඨමො සුඛභාගියො ධම්මො, දුතියා සමාධිභාවනා දුතියො සුඛභාගියො ධම්මො, තතියා සමාධිභාවනා තතියො සුඛභාගියො ධම්මො, චතුත්ථී සමාධිභාවනා චතුත්ථො සුඛභාගියො ධම්මො. පඨමො සුඛභාගියො ධම්මො පඨමං අප්පමාණං, දුතියො සුඛභාගියො ධම්මො දුතියං අප්පමාණං, තතියො සුඛභාගියො ධම්මො තතියං අප්පමාණං, චතුත්ථො සුඛභාගියො ධම්මො චතුත්ථං ¶ අප්පමාණං. පඨමා පටිපදා භාවිතා බහුලීකතා [බහුලිකතා (ක.)] පඨමං සතිපට්ඨානං පරිපූරෙති, දුතියා පටිපදා භාවිතා බහුලීකතා දුතියං සතිපට්ඨානං පරිපූරෙති, තතියා පටිපදා භාවිතා බහුලීකතා තතියං සතිපට්ඨානං පරිපූරෙති, චතුත්ථී පටිපදා භාවිතා බහුලීකතා චතුත්ථං සතිපට්ඨානං පරිපූරෙති. පඨමො සතිපට්ඨානො භාවිතො බහුලීකතො පඨමං ඣානං පරිපූරෙති, දුතියො සතිපට්ඨානො භාවිතො බහුලීකතො දුතියං ඣානං පරිපූරෙති, තතියො සතිපට්ඨානො භාවිතො බහුලීකතො තතියං ඣානං පරිපූරෙති, චතුත්ථො සතිපට්ඨානො භාවිතො බහුලීකතො චතුත්ථං ඣානං පරිපූරෙති.
පඨමං ඣානං භාවිතං බහුලීකතං පඨමං විහාරං පරිපූරෙති, දුතියං ඣානං භාවිතං බහුලීකතං දුතියං විහාරං පරිපූරෙති, තතියං ඣානං භාවිතං බහුලීකතං තතියං විහාරං පරිපූරෙති, චතුත්ථං ඣානං භාවිතං බහුලීකතං ¶ චතුත්ථං විහාරං පරිපූරෙති. පඨමො විහාරො භාවිතො බහුලීකතො අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදං පරිපූරෙති, දුතියො විහාරො භාවිතො බහුලීකතො උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානං පරිපූරෙති, තතියො විහාරො භාවිතො බහුලීකතො අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදං පරිපූරෙති, චතුත්ථො විහාරො භාවිතො බහුලීකතො උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතිං අසම්මොසං භිය්යොභාවං පරිපූරෙති. පඨමං සම්මප්පධානං භාවිතං බහුලීකතං මානප්පහානං ¶ පරිපූරෙති, දුතියං සම්මප්පධානං භාවිතං බහුලීකතං ආලයසමුග්ඝාතං පරිපූරෙති, තතියං සම්මප්පධානං භාවිතං බහුලීකතං අවිජ්ජාපහානං පරිපූරෙති, චතුත්ථං සම්මප්පධානං භාවිතං බහුලීකතං භවූපසමං පරිපූරෙති. මානප්පහානං භාවිතං බහුලීකතං සච්චාධිට්ඨානං පරිපූරෙති, ආලයසමුග්ඝාතො භාවිතො බහුලීකතො චාගාධිට්ඨානං පරිපූරෙති, අවිජ්ජාපහානං භාවිතං බහුලීකතං පඤ්ඤාධිට්ඨානං පරිපූරෙති, භවූපසමො භාවිතො බහුලීකතො උපසමාධිට්ඨානං පරිපූරෙති. සච්චාධිට්ඨානං භාවිතං බහුලීකතං ඡන්දසමාධිං පරිපූරෙති, චාගාධිට්ඨානං භාවිතං බහුලීකතං වීරියසමාධිං පරිපූරෙති, පඤ්ඤාධිට්ඨානං භාවිතං බහුලීකතං චිත්තසමාධිං පරිපූරෙති, උපසමාධිට්ඨානං භාවිතං බහුලීකතං වීමංසාසමාධිං පරිපූරෙති. ඡන්දසමාධි භාවිතො බහුලීකතො ඉන්ද්රියසංවරං පරිපූරෙති, වීරියසමාධි භාවිතො බහුලීකතො තපං පරිපූරෙති, චිත්තසමාධි භාවිතො බහුලීකතො බුද්ධිං පරිපූරෙති, වීමංසාසමාධි භාවිතො බහුලීකතො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගං පරිපූරෙති. ඉන්ද්රියසංවරො භාවිතො බහුලීකතො මෙත්තං පරිපූරෙති, තපො භාවිතො බහුලීකතො කරුණං පරිපූරෙති, බුද්ධි භාවිතා බහුලීකතා මුදිතං පරිපූරෙති, සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො භාවිතො බහුලීකතො උපෙක්ඛං පරිපූරෙති.
87. තත්ථ ඉමා චතස්සො දිසා පඨමා පටිපදා පඨමො සතිපට්ඨානො පඨමං ඣානං පඨමො ¶ විහාරො පඨමො සම්මප්පධානො පඨමො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො සච්චාධිට්ඨානං ඡන්දසමාධි ඉන්ද්රියසංවරො මෙත්තා ඉති පඨමා ¶ දිසා.
දුතියා පටිපදා දුතියො සතිපට්ඨානො දුතියො විහාරො දුතියො සම්මප්පධානො දුතියො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො භවාධිට්ඨානං වීරියසමාධි තපො කරුණා ඉති දුතියා දිසා.
තතියා පටිපදා තතියො සතිපට්ඨානො තතියං ඣානං තතියො විහාරො තතියො සම්මප්පධානො තතියො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො පඤ්ඤාධිට්ඨානං චිත්තසමාධි බුද්ධි මුදිතා ඉති තතියා දිසා.
චතුත්ථී පටිපදා චතුත්ථො සතිපට්ඨානො චතුත්ථං ඣානං චතුත්ථො විහාරො චතුත්ථො සම්මප්පධානො චතුත්ථො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො උපසමාධිට්ඨානං වීමංසාසමාධි සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො උපෙක්ඛා ඉති චතුත්ථී දිසා.
තත්ථ ¶ පඨමා පටිපදා පඨමො සතිපට්ඨානො පඨමං ඣානං පඨමො විහාරො පඨමො සම්මප්පධානො පඨමො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො සච්චාධිට්ඨානං ඡන්දසමාධි ඉන්ද්රියසංවරො, මෙත්තා ඉති ඉමෙසං දසන්නං සුත්තානං එකො අත්ථො, බ්යඤ්ජනමෙව නානං. ඉදං රාගචරිතස්ස පුග්ගලස්ස භෙසජ්ජං.
දුතියා පටිපදා දුතියො සතිපට්ඨානො දුතියං ඣානං දුතියො විහාරො දුතියො සම්මප්පධානො දුතියො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො චාගාධිට්ඨානං වීරියසමාධි තපො කරුණා ඉති ඉමෙසං දසන්නං සුත්තානං එකො අත්ථො, බ්යඤ්ජනමෙව නානං. ඉදං දොසචරිතස්ස පුග්ගලස්ස භෙසජ්ජං.
තතියා පටිපදා තතියො සතිපට්ඨානො තතියං ඣානං තතියො විහාරො තතියො සම්මප්පධානො තතියො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො පඤ්ඤාධිට්ඨානං චිත්තසමාධි බුද්ධි මුදිතා ඉති ඉමෙසං දසන්නං සුත්තානං එකො අත්ථො, බ්යඤ්ජනමෙව නානං. ඉදං දිට්ඨිචරිතස්ස මන්දස්ස භෙසජ්ජං.
චතුත්ථී පටිපදා චතුත්ථො සතිපට්ඨානො චතුත්ථං ඣානං චතුත්ථො විහාරො චතුත්ථො සම්මප්පධානො චතුත්ථො අච්ඡරියො අබ්භුතො ධම්මො උපසමාධිට්ඨානං වීමංසාසමාධි සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො උපෙක්ඛා ¶ ඉති ඉමෙසං දසන්නං සුත්තානං එකො අත්ථො, බ්යඤ්ජනමෙව නානං. ඉදං ¶ දිට්ඨිචරිතස්ස උදත්තස්ස භෙසජ්ජං.
තත්ථ දුක්ඛා ච පටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා දුක්ඛා ච පටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤා අප්පණිහිතං විමොක්ඛමුඛං, සුඛා පටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා සුඤ්ඤතං විමොක්ඛමුඛං, සුඛා පටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤා අනිමිත්තං විමොක්ඛමුඛං.
තත්ථ කායෙ කායානුපස්සිතා සතිපට්ඨානඤ්ච වෙදනාසු වෙදනානුපස්සිතා සතිපට්ඨානඤ්ච අප්පණිහිතං විමොක්ඛමුඛං, චිත්තෙ චිත්තානුපස්සිතා සුඤ්ඤතං විමොක්ඛමුඛං. ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සිතා අනිමිත්තං විමොක්ඛමුඛං.
තත්ථ පඨමඤ්ච ඣානං දුතියඤ්ච ඣානං අප්පණිහිතං විමොක්ඛමුඛං, තතියං ඣානං සුඤ්ඤතං විමොක්ඛමුඛං, චතුත්ථං ඣානං අනිමිත්තං විමොක්ඛමුඛං.
තත්ථ පඨමො ච විහාරො දුතියො ච විහාරො අප්පණිහිතං විමොක්ඛමුඛං, තතියො විහාරො සුඤ්ඤතං විමොක්ඛමුඛං, චතුත්ථො විහාරො අනිමිත්තං විමොක්ඛමුඛං.
යත්ථ ¶ පඨමඤ්ච සම්මප්පධානං දුතියඤ්ච සම්මප්පධානං අප්පණිහිතං විමොක්ඛමුඛං, තතියං සම්මප්පධානං සුඤ්ඤතං විමොක්ඛමුඛං, චතුත්ථං සම්මප්පධානං අනිමිත්තං විමොක්ඛමුඛං.
තත්ථ මානප්පහානඤ්ච ආලයසමුග්ඝාතො ච අප්පණිහිතං විමොක්ඛමුඛං, අවිජ්ජාපහානං සුඤ්ඤතං විමොක්ඛමුඛං, භවූපසමො අනිමිත්තං විමොක්ඛමුඛං.
තත්ථ සච්චාධිට්ඨානඤ්ච චාගාධිට්ඨානඤ්ච අප්පණිහිතං විමොක්ඛමුඛං, පඤ්ඤාධිට්ඨානං සුඤ්ඤතං විමොක්ඛමුඛං, උපසමාධිට්ඨානං අනිමිත්තං විමොක්ඛමුඛං.
තත්ථ ඡන්දසමාධි ච වීරියසමාධි ච අප්පණිහිතං විමොක්ඛමුඛං, චිත්තසමාධි සුඤ්ඤතං විමොක්ඛමුඛං, වීමංසාසමාධි අනිමිත්තං විමොක්ඛමුඛං.
තත්ථ ¶ ඉන්ද්රියසංවරො ච තපො ච අප්පණිහිතං විමොක්ඛමුඛං, බුද්ධි සුඤ්ඤතං විමොක්ඛමුඛං සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො අනිමිත්තං විමොක්ඛමුඛං.
තත්ථ ¶ මෙත්තා ච කරුණා ච අප්පණිහිතං විමොක්ඛමුඛං, මුදිතා සුඤ්ඤතං විමොක්ඛමුඛං උපෙක්ඛා අනිමිත්තං විමොක්ඛමුඛං.
තෙසං වික්කීළිතං. චත්තාරො ආහාරා තෙසං පටිපක්ඛො චතස්සො පටිපදා…පෙ… චත්තාරො විපල්ලාසා තෙසං පටිපක්ඛො චත්තාරො සතිපට්ඨානා. චත්තාරි උපාදානානි තෙසං පටිපක්ඛො චත්තාරි ඣානානි. චත්තාරො යොගා තෙසං පටිපක්ඛො චත්තාරො විහාරා. චත්තාරො ගන්ථා තෙසං පටිපක්ඛො චත්තාරො සම්මප්පධානා. චත්තාරො ආසවා තෙසං පටිපක්ඛො චත්තාරො අච්ඡරියා අබ්භුතා ධම්මා. චත්තාරො ඔඝා තෙසං පටිපක්ඛො චත්තාරි අධිට්ඨානානි. චත්තාරො සල්ලා තෙසං පටිපක්ඛො චතස්සො සමාධිභාවනා. චතස්සො විඤ්ඤාණට්ඨිතියො තාසං පටිපක්ඛො චත්තාරො සුඛභාගියා ධම්මා. චත්තාරි අගතිගමනානි තෙසං පටිපක්ඛො චතස්සො අප්පමාණා.
සීහා බුද්ධා පච්චෙකබුද්ධා සාවකා ච හතරාගදොසමොහා, තෙසං වික්කීළිතං භාවනා සච්ඡිකිරියා බ්යන්තීකිරියා ච. වික්කීළිතං ඉන්ද්රියාධිට්ඨානං වික්කීළිතං විපරියාසානධිට්ඨානඤ්ච. ඉන්ද්රියානි සද්ධම්මගොචරො විපරියාසා කිලෙසගොචරො. අයං වුච්චති සීහවික්කීළිතස්ස ච නයස්ස දිසාලොචනස්ස ච නයස්ස භූමීති. තෙනාහ ‘‘යො නෙති විපල්ලාසෙහි සංකිලෙසෙ’’ති. වෙය්යාකරණෙසු හි යෙ ‘‘කුසලාකුසලා’’ති ච.
තත්ථ ¶ යෙ දුක්ඛාය පටිපදාය දන්ධාභිඤ්ඤාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය ච නිය්යන්ති, ඉමෙ ද්වෙ ¶ පුග්ගලා; යෙ සුඛාය පටිපදාය දන්ධාභිඤ්ඤාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය ච නිය්යන්ති, ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා. තෙසං චතුන්නං පුග්ගලානං අයං සංකිලෙසො, චත්තාරො ආහාරා, චත්තාරො විපල්ලාසා, චත්තාරි උපාදානානි, චත්තාරො යොගා, චත්තාරො ගන්ථා, චත්තාරො ආසවා, චත්තාරො ඔඝා, චත්තාරො සල්ලා, චතස්සො විඤ්ඤාණට්ඨිතියො, චත්තාරි අගතිගමනානීති. තෙසං ¶ චතුන්නං පුග්ගලානං ඉදං වොදානං, චතස්සො පටිපදා, චත්තාරො සතිපට්ඨානා, චත්තාරි ඣානානි, චත්තාරො විහාරා, චත්තාරො සම්මප්පධානා, චත්තාරො අච්ඡරියා අබ්භුතා ධම්මා, චත්තාරි අධිට්ඨානානි, චතස්සො සමාධිභාවනා, චත්තාරො සුඛභාගියා ධම්මා, චතස්සො අප්පමාණා ඉති.
88. තත්ථ යෙ දුක්ඛාය පටිපදාය දන්ධාභිඤ්ඤාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය ච නිය්යන්ති ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා. යෙ සුඛාය පටිපදාය දන්ධාභිඤ්ඤාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය ච නිය්යන්ති, ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා. තත්ථ යො සුඛාය පටිපදාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය නිය්යාති, අයං උග්ඝටිතඤ්ඤූ. යො සාධාරණාය, අයං විපඤ්චිතඤ්ඤූ. යො දුක්ඛාය පටිපදාය දන්ධාභිඤ්ඤාය නිය්යාති, අයං නෙය්යො.
තත්ථ භගවා උග්ඝටිතඤ්ඤුස්ස පුග්ගලස්ස සමථං උපදිසති, නෙය්යස්ස විපස්සනං, සමථවිපස්සනං විපඤ්චිතඤ්ඤුස්ස. තත්ථ භගවා උග්ඝටිතඤ්ඤුස්ස පුග්ගලස්ස මුදුකං ධම්මදෙසනං උපදිසති, තික්ඛං නෙය්යස්ස, මුදුතික්ඛං විපඤ්චිතඤ්ඤුස්ස, තත්ථ භගවා උග්ඝටිතඤ්ඤුස්ස පුග්ගලස්ස සංඛිත්තෙන ධම්මං දෙසයති, සංඛිත්තවිත්ථාරෙන විපඤ්චිතඤ්ඤුස්ස, විත්ථාරෙන නෙය්යස්ස. තත්ථ භගවා උග්ඝටිතඤ්ඤුස්ස පුග්ගලස්ස නිස්සරණං උපදිසති, විපඤ්චිතඤ්ඤුස්ස ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච උපදිසති, නෙය්යස්ස අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච උපදිසති. තත්ථ භගවා උග්ඝටිතඤ්ඤුස්ස අධිපඤ්ඤාසික්ඛං පඤ්ඤාපයති, අධිචිත්තං විපඤ්චිතඤ්ඤුස්ස, අධිසීලං නෙය්යස්ස.
තත්ථ යෙ දුක්ඛාය පටිපදාය දන්ධාභිඤ්ඤාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය ච නිය්යන්ති, ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා. යෙ සුඛාය පටිපදාය දන්ධාභිඤ්ඤාය ඛිප්පාභිඤ්ඤාය ච නිය්යන්ති. ඉමෙ ද්වෙ පුග්ගලා. ඉති ඛො චත්තාරි හුත්වා තීණි භවන්ති උග්ඝටිතඤ්ඤූ විපඤ්චිතඤ්ඤූ නෙය්යොති.
තෙසං තිණ්ණං පුග්ගලානං අයං සංකිලෙසො, තීණි අකුසලමූලානි ලොභො අකුසලමූලං දොසො අකුසලමූලං මොහො අකුසලමූලං ¶ , තීණි ¶ දුච්චරිතානි – කායදුච්චරිතං වචීදුච්චරිතං මනොදුච්චරිතං; තයො අකුසලවිතක්කා – කාමවිතක්කො බ්යාපාදවිතක්කො විහිංසාවිතක්කො; තිස්සො අකුසලසඤ්ඤා – කාමසඤ්ඤා බ්යාපාදසඤ්ඤා විහිංසාසඤ්ඤා; තිස්සො විපරීතසඤ්ඤා – නිච්චසඤ්ඤා සුඛසඤ්ඤා අත්තසඤ්ඤා; තිස්සො වෙදනා – සුඛා වෙදනා දුක්ඛා වෙදනා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා; තිස්සො දුක්ඛතා – දුක්ඛදුක්ඛතා සඞ්ඛාරදුක්ඛතා විපරිණාමදුක්ඛතා; තයො අග්ගී – රාගග්ගි දොසග්ගි මොහග්ගි; තයො සල්ලා – රාගසල්ලො දොසසල්ලො මොහසල්ලො; තිස්සො ජටා – රාගජටා දොසජටා මොහජටා; තිස්සො අකුසලූපපරික්ඛා – අකුසලං කායකම්මං අකුසලං වචීකම්මං අකුසලං මනොකම්මං. තිස්සො විපත්තියො – සීලවිපත්ති දිට්ඨිවිපත්ති ආචාරවිපත්තීති. තෙසං තිණ්ණං පුග්ගලානං ඉදං වොදානං. තීණි කුසලමූලානි – අලොභො කුසලමූලං අදොසො කුසලමූලං අමොහො කුසලමූලං. තීණි සුචරිතානි – කායසුචරිතං වචීසුචරිතං මනොසුචරිතං. තයො කුසලවිතක්කා – නෙක්ඛම්මවිතක්කො අබ්යාපාදවිතක්කො ¶ අවිහිංසාවිතක්කො. තයො සමාධී – සවිතක්කො සවිචාරො සමාධි අවිතක්කො විචාරමත්තො සමාධි අවිතක්කො අවිචාරො සමාධි. තිස්සො කුසලසඤ්ඤා – නෙක්ඛම්මසඤ්ඤා අබ්යාපාදසඤ්ඤා අවිහිංසාසඤ්ඤා. තිස්සො අවිපරීතසඤ්ඤා – අනිච්චසඤ්ඤා දුක්ඛසඤ්ඤා අනත්තසඤ්ඤා. තිස්සො කුසලූපපරික්ඛා – කුසලං කායකම්මං කුසලං වචීකම්මං කුසලං මනොකම්මං. තීණි සොචෙය්යානි – කායසොචෙය්යං වචීසොචෙය්යං මනොසොචෙය්යං; තිස්සො සම්පත්තියො – සීලසම්පත්ති සමාධිසම්පත්ති පඤ්ඤාසම්පත්ති. තිස්සො සික්ඛා – අධිසීලසික්ඛා අධිචිත්තසික්ඛා අධිපඤ්ඤාසික්ඛා; තයො ඛන්ධා – සීලක්ඛන්ධො සමාධික්ඛන්ධො පඤ්ඤාක්ඛන්ධො. තීණි විමොක්ඛමුඛානි – සුඤ්ඤතං අනිමිත්තං අප්පණිහිතන්ති.
ඉති ඛො චත්තාරි හුත්වා තීණි භවන්ති, තීණි හුත්වා ද්වෙ භවන්ති තණ්හාචරිතො ච දිට්ඨිචරිතො ච.
තෙසං ද්වින්නං පුග්ගලානං අයං සංකිලෙසො, තණ්හා ච අවිජ්ජා ච අහිරිකඤ්ච අනොත්තප්පඤ්ච අස්සති ච අසම්පජඤ්ඤඤ්ච ¶ අයොනිසො මනසිකාරො ච කොසජ්ජඤ්ච දොවචස්සඤ්ච අහංකාරො ච මමංකාරො ච අස්සද්ධා ච පමාදො ච අසද්ධම්මස්සවනඤ්ච අසංවරො ච අභිජ්ඣා ච බ්යාපාදො ච නීවරණඤ්ච සංයොජනඤ්ච කොධො ච උපනාහො ච මක්ඛො ච පලාසො ච ඉස්සා ච මච්ඡෙරඤ්ච මායා ච සාඨෙය්යඤ්ච සස්සතදිට්ඨි ච උච්ඡෙදදිට්ඨිචාති.
තෙසං ¶ ද්වින්නං පුග්ගලානං ඉදං වොදානං, සමථො ච විපස්සනා ච හිරී ච ඔත්තප්පඤ්ච සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච යොනිසො මනසිකාරො ච වීරියාරම්භො ච සොවචස්සඤ්ච ධම්මෙ ඤාණඤ්ච අන්වයෙ ඤාණඤ්ච ඛයෙ ඤාණඤ්ච අනුප්පාදෙ ඤාණඤ්ච සද්ධා ච අප්පමාදො ච සද්ධම්මස්සවනඤ්ච සංවරො ච අනභිජ්ඣා ච අබ්යාපාදො ච රාගවිරාගා ච චෙතොවිමුත්ති අවිජ්ජාවිරාගා ච පඤ්ඤාවිමුත්ති අභිසමයො ච අප්පිච්ඡතා ච සන්තුට්ඨි ච අක්කොධො ච අනුපනාහො ච අමක්ඛො ච අපලාසො ච ඉස්සාපහානඤ්ච මච්ඡරියප්පහානඤ්ච විජ්ජා ච විමුත්ති ච සඞ්ඛතාරම්මණො ච විමොක්ඛො අසඞ්ඛතාරම්මණො ච විමොක්ඛො සඋපාදිසෙසා ච නිබ්බානධාතු අනුපාදිසෙසා ච නිබ්බානධාතූති.
අයං වුච්චති තිපුක්ඛලස්ස ච නයස්ස අඞ්කුසස්ස ච නයස්ස භූමීති. තෙනාහ ‘‘යො අකුසලෙ සමූලෙහි නෙතී’’ති ‘‘ඔලොකෙත්වා දිසලොචනෙනා’’ති ච.
නියුත්තං නයසමුට්ඨානං.