📜

4. සුත්තවිචයචතුත්ථභූමි

40. තත්ථ කතමො සුත්තවිචයො?

තත්ථ කුසලෙහි ධම්මෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහි පුබ්බාපරසො සාධුකං උපපරික්ඛියති. කිංනු ඛො ඉදං සුත්තං ආරභි…පෙ… තෙහි සුත්තෙහි සහ අධිසන්නට්ඨෙහි යුජ්ජති උදාහු න යුජ්ජතීති?

යථා භගවා කිලෙසෙ ආදිම්හි තත්ථ දෙසෙති. කිං දෙසිතං? තෙසං කිලෙසානං පහානං උදාහු නො දෙසිතන්ති උපපරික්ඛිතබ්බං. යදි න දෙසිතං භගවති තෙසං කිලෙසානං පහානං කුසලා ධම්මා පරියෙසිතබ්බා යත්ථ තෙ අකුසලා පහානං ගච්ඡන්ති. සචෙ සමන්නෙහමානො න ලභති. තත්ථ අකුසලා ධම්මා අපකඩ්ඪිතබ්බා වීමංසිතබ්බා, සංකිලෙසභාගියසුත්තං, යදි කිලෙසා අපකඩ්ඪියන්තා. යෙ වා න දෙන්ති තත්ථ උපපරික්ඛිතබ්බා අරියමග්ගධම්මා තාසු භූමීසු කිලෙසා පහානං ගච්ඡන්ති, උදාහු න ගච්ඡන්තීති. යත්තකා පන කිලෙසා දෙසිතා. න තත්තකා අරියධම්මා දෙසිතා. යත්ථ කිලෙසා පහානං ගච්ඡන්ති, තත්ථ යෙ කිලෙසා අරියධම්මානං පටිපක්ඛෙන න යුජ්ජන්ති, තෙ අපකඩ්ඪිතබ්බා, සචෙ අපකඩ්ඪියන්තා යොජනං දෙති. තත්ථ එවං වීමංසිතබ්බං. ද්වෙ තීණි වා තදුත්තරි වා කිලෙසා එකෙන අරියමග්ගෙන පහානං ගච්ඡන්තීති. සචෙ එවං වීමංසියන්තා යොජනං දෙති, තත්ථ උපපරික්ඛිතබ්බං. පරම්පරාය වා පිටකසම්පදානෙන වා සුත්තස්ස අත්ථො ච නත්ථො ච. යං වා න සක්කා සුත්තං නිද්දිසිතුං නෙව සුත්තං විචිකිච්ඡිතබ්බං. එවං යථා ආදිම්හි කුසලා ධම්මා හොන්ති. යෙ කිලෙසා තෙ පහීනෙය්යාති. තෙ උපපරික්ඛිතබ්බා. පුරො වා කුසලො පටිපක්ඛෙන වා පුරො දෙසනා, අනූනා අනධිකා උග්ගහෙතබ්බා. යථා පඨමො උත්තිලො යෙසමිදානි කිලෙසානං යෙ අරියධම්මා දෙසිතා ඉමෙ කිලෙසා ඉමෙහි අරියධම්මෙහි පහීයන්ති, උදාහු නප්පහීයන්තීති විචිනිතබ්බා. යදි උපපරික්ඛියමානා යුජ්ජන්ති, ගහෙතබ්බා. අථ න යුජ්ජන්ති, යෙ කිලෙසා අපටිපක්ඛා හොන්ති, තෙ කිලෙසා අපරිපක්ඛිතබ්බා. යෙ ච අරියධම්මා පටිපක්ඛා හොන්ති, තෙ අරියධම්මා අපකඩ්ඪිතබ්බා . න හි අරියධම්මා අනාගාමිකිලෙසප්පහානං ගච්ඡන්ති, නාපි අරියධම්මා සබ්බකිලෙසානං පහානාය සංවත්තන්ති. යථා කුසලා මෙත්තා අකුසලො රාගො න තු කුසලා මෙත්තාති කාරෙත්වා අකුසලස්ස රාගස්ස පහානාය සම්භවති බ්යාපාදො මෙත්තාය පහානං ගච්ඡති. තස්මා උභො කිලෙසා උපපරික්ඛිතබ්බා. යො යො ච ධම්මො උපදිසියති කුසලො වා අකුසලො වා සො අපකඩ්ඪිතබ්බො. සචෙ තෙ යුජ්ජන්ති අපකඩ්ඪියමානො නත්ථි උපපරික්ඛිතබ්බං. ද්වෙ වා කිලෙසා එකෙන අරියධම්මෙන පහීනෙය්යාති ද්වීහි වා අරියධම්මෙහි එකො වා කිලෙසො පහීයතීති.

අථ වා එවම්පි උපපරික්ඛියමානං යුජ්ජති, තත්ථ වීමංසිතබ්බං වා යථා යුජ්ජති තත්ථ වීමංසිතබ්බං වා, යථා නනු සක්කා සුත්තං නිද්දිසිතුං, න හි සුත්තෙ විචිකිච්ඡිතබ්බං. කිලෙසො මං අරියධම්මෙසු දෙසිතෙසු උභයතො උපපරික්ඛිතබ්බං. කිර යෙ වා ඉමෙ කිලෙසා දෙසිතා යෙ ච අරියධම්මා දෙසිතා ගාථාය වා බ්යාකරණෙන වා, කිං නු ඛො ඉමෙ කිලෙසා ඉමෙහි අරියධම්මෙහි පහීයන්ති, උදාහු නප්පහීයන්ති? ඉමෙ වා අරියධම්මා ඉමෙසං කිලෙසානං පහානාය සංවත්තන්තීති. කිඤ්චාපි කුසලෙහි ධම්මෙහි අකුසලා ධම්මා පහානං ගච්ඡන්ති. න තු සබ්බෙහි අරියධම්මෙහි සබ්බාකුසලා පහානං ගච්ඡන්ති. යථා මෙත්තා කුසලො අකුසලො ච රාගො න තු කුසලා මෙත්තා අකුසලො රාගොති කාරෙත්වා මෙත්තාය රාගො පහානං, බ්යාපාදො මෙත්තාය පහානං ගච්ඡන්ති. එවං කිලෙසොති කාරෙත්වා සුත්තෙන පහානං ගච්ඡති. න සුත්තො ධම්මොති කාරෙත්වා සබ්බං කිලෙසස්ස පහානාය සංවත්තති. යං තු සුත්තස්ස අරියධම්මො සංකිලෙසපටිපක්ඛො, සො තෙන පහානං ගච්ඡතීති.

41. තත්ථ කුසලෙ දෙසිතෙ සුත්තෙ බ්යාකරණෙ වා සංකිලෙසා න යුජ්ජන්ති අරියධම්මා වා, තෙ මහාපදෙසෙ නිද්දිසිතබ්බාවයවෙන අපකඩ්ඪිතබ්බා . තත්ථ කිලෙසෙහි ච දෙසිතෙහි අරියධම්මෙසු ච යදිපි තෙන අරියධම්මෙන තෙ කිලෙසා පහානං ගච්ඡන්ති. තත්ථපි උත්තරි උපපරික්ඛිතබ්බං. කෙන කාරණෙන එතෙ කිලෙසා පජහිතබ්බා, කෙන කාරණෙන අරියධම්මා දෙසිතාති? යෙන යෙන වා ආකාරෙන අරියධම්මා දෙසිතා, තෙන තෙන පකාරෙන අයං කිලෙසො ඨිතො. අත්ථි හි එකො කිලෙසො, තෙන වා අරියධම්මා න අඤ්ඤථා අඤ්ඤථා පහාතබ්බො, යථා දිට්ඨි රාගො අවිජ්ජා ච දස්සනෙන පහාතබ්බා. සා චෙ එවඤ්ච අවිජ්ජා භාවනාය භූමි වා ධම්මා භාවනාය පහාතබ්බා. සායෙව උද්ධංභාගියං අසඞ්ඛතදස්සනාය විමුත්තියා අනිමිත්තෙන චෙතොසමාධිනා අමනසිකාරෙන පහීයති. එවං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං උපපරික්ඛිතබ්බං. යෙ දස්සනෙන පහාතබ්බා කිලෙසා දස්සනාකාරෙන අරියධම්මො දෙසිතො, භාවනාය පහාතබ්බා භාවනාකාරෙන අරියධම්මො දෙසිතො, පතිසෙවනා පහාතබ්බා පතිසෙවනාකාරෙන අරියධම්මො දෙසිතො, එවං විනොදනපහාතබ්බා යාව සත්ත ආසවා කාතබ්බා, යාවඤ්ඤථා. අඤ්ඤථා හෙස ධම්මො පහාතබ්බො අඤ්ඤෙනාකාරෙන අරියධම්මො දෙසිතො, සො අරියධම්මො අඤ්ඤථා පරියෙසිතබ්බො. යදි අයං ධම්මො පරියෙසතො යො ච දෙසෙති යෙන යෙනාකාරෙන, සො අරියධම්මො පරියෙසිතබ්බො, තෙනාකාරෙන කිලෙසො පහීයති. සො තත්ථ උපපරික්ඛිතබ්බො. අථ න යුජ්ජති යදි හි තෙන සුත්තෙන විහිතං සුත්තං වීමංසිතබ්බං. යථා යුජ්ජති, තථා ගහෙතබ්බං. යථා න යුජ්ජති, තථා න ගහෙතබ්බං, අද්ධා එතං භගවතා න භාසිතං, ආයස්මතා වා දුග්ගහිතං, යථා මහාපදෙසෙ නිද්දිසිතබ්බං, භගවතා යථාභූතං දෙසිතං, යො ච ධම්මො දෙසිතො කුසලො ච අකුසලො ච තස්ස ධම්මස්ස පච්චයො පරියෙසිතබ්බො. න හි පච්චයා විනා ධම්මො අප්පච්චයො උප්පජ්ජති. තත්ථ කො ආකාරො පරියෙසනාය?

තත්ථ තථාරූපං සහෙතු සප්පච්චයං සොයං ධම්මො වුත්තොති ඉදං වීමංසිතබ්බං. සො ච පච්චයො තිවිධො – මුදු මජ්ඣො අධිමත්තො. තත්ථ මුදුම්හි පච්චයෙ මුදුධම්මො ගහෙතබ්බො, එවං සත්යෙස පච්චයො දුවිධො පරංපරාපච්චයො ච සමනන්තරපච්චයො ච. සො පච්චයො මුදුතෙන බ්යාධිමත්තං පරියෙසිතබ්බං. කිං කාරණං? අඤ්ඤතරොපි පච්චයො අඤ්ඤෙහි පච්චයෙහි පරියත්තිං වා පාරිපූරිං වා ගච්ඡති . තත්ථ යො ධම්මො දෙසිතො, තස්ස ධම්මස්ස එතෙන වා කාරණෙන වා හෙතු පරියෙසිතබ්බො. යථා පච්චයො හෙතුනා පච්චයෙන ච, සො තස්ස ධම්මස්ස නිස්සන්දො පරියෙසිතබ්බො. යථා නිද්දිට්ඨො අධිට්ඨානෙ පධානං පරියෙසති, සො පච්චයො පරියෙසිතබ්බො. න හි මුදුස්ස ධම්මස්ස අධිමත්තො නිස්සන්දො අධිමත්තස්ස වා නිස්සන්දස්ස මුදුධම්මො, අථ මුදුස්ස මුදු මජ්ඣාය මජ්ඣො අධිමත්තස්ස අධිමත්තො යුජ්ජති, තං ගහෙතබ්බං, අථ න යුජ්ජති න ගහෙතබ්බං. යඤ්ච භගවා ආරභති ධම්මං දෙසෙතුං, තංයෙව ධම්මං මජ්ඣන්තපරියොසානං දෙසෙති, යථා සුත්තාධිට්ඨානෙ ධම්මා ආදිම්හි නිද්දිසති, තංයෙව බහු තස්ස සුත්තස්ස පරියොසානං. තස්ස හි ධම්මස්ස වසෙන තං සුත්තං හොති ගාථා වා බ්යාකරණං ඛුද්දකං මහන්තං වා, යථා පන දුවිධා අනුරූපන්ති වා ථපනා ච දෙසනාථපනා. රූපන්තිපි ධම්මස්ස පරියෙසිතබ්බා. යථා ච භගවතා පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං සංවරණං දෙසිතං තණ්හාය නිග්ගහණත්ථං ඉච්ඡාව හොති. දෙසෙති යථා ගොපාලකොපමෙ සුත්තෙ අඤ්ඤෙහිපි සුත්තෙහි භගවා භාසති ඉච්ඡාව හොති මජ්ඣිමනිකායෙ විතක්කො අයං භගවතො දෙසනානුරූපන්ති ඉති සො ධම්මො අඤ්ඤෙසුපි වෙය්යාකරණෙසු පරියෙසිතබ්බො. න හි එකං හි සුත්තෙ දට්ඨබ්බො. යුජ්ජනං තං ගහෙතබ්බං.

42. තත්ථ කතමං අනුඤ්ඤාතං? යං කිඤ්චි සුත්තං භගවතා න භාසිතං තඤ්ච සුත්තෙසුයෙව න්දිස්සති, එවමෙතං ධාරෙතබ්බං. යථා අසුකෙන භාසිතන්ති, තං සුත්තං වීමංසිතබ්බං. කිං නු ඛො ඉමං සුත්තං අනුඤ්ඤාතං ඛමං භගවතො උදාහු නානුඤ්ඤාතං ඛමං, කිඤ්චි රූපඤ්ච සුත්තං භගවතො අනුඤ්ඤාතං ඛමං කිඤ්චි රූපඤ්ච නානුඤ්ඤාතං ඛමං? යං සබ්බසො අනොතාරෙත්වා දසබලො ගොචරං දෙසෙති, තං සබ්බං සුත්තං භගවතො නානුඤ්ඤාතං ඛමං. අත්ථිපි සො සාවකො දසබලානං ගොචරං ජානාති ඔධිසො අනොධිසො, තං පන බලං සබ්බසො න ජානාති අඤ්ඤථා නාම සවනෙන, යථා ආයස්මතා සාරිපුත්තෙන යෙන බ්රාහ්මණො ඔවදිතො, තස්ස ආයස්මතො නත්ථි ඉන්ද්රියබලවෙමත්තඤාණං, තෙන පුග්ගලපරො [පුග්ගලො පරොපරඤ්ච (පී.)] පරඤ්ච තං අජානන්තො සති උත්තරිකරණීයෙ උප්පාදිතො, සො භගවතා අපසාදිතො. යථාව ආයස්මා මහාකස්සපො භාගිනෙය්යං ඔවදති අනන්තරියසමන්නාගතො ඉද්ධිපාටිහීරෙන අඞ්ගුලියො අදීපෙත්වා යං සබ්බෙසං ධම්මානං කම්මසමාදානානං හෙතුසො ඨානසො යථාභූතං ඤාණං, තස්ස ආයස්මතො සංවිජ්ජතෙ, තෙන නං ඔවදති, තං භගවා කරොති.

‘‘සචෙපි දස පජ්ජොතෙ, ධාරයිස්සසි කස්සප;

නෙව දක්ඛති රූපානි, චක්ඛු තස්ස න විජ්ජතී’’ති.

අපි ච ඛො යථා දූතො රාජවචනෙන සත්තමනුසාසති, එවං සෙසානුගො අඤ්ඤාතකං ඝොසං පරෙසං දෙසෙති. අනුඤ්ඤාතඛමසුත්තං ගහෙතබ්බං. අනනුඤ්ඤාතඛමං න ගහෙතබ්බං.

තත්ථ කතමො සුත්තසඞ්කරො? පඤ්චවිධං සුත්තං, සංකිලෙසභාගියං වාසනාභාගියං දස්සනභාගියං භාවනාභාගියං අසෙක්ඛභාගියං. අඤ්ඤං ආරාධෙය්ය අඤ්ඤං දෙසෙති අඤ්ඤස්ස ච සුත්තස්ස අත්ථං අඤ්ඤම්හි සුත්තෙ නිද්දිසති. සුත්තස්ස වා හි අනෙකාකාරං අත්ථං නිද්දිසති. අරියධම්මසාධනෙ අත්ථං විවරති. වාසනාභාගියස්ස අත්ථං දස්සනභාගියෙසු නිද්දිසති. ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං අත්ථං උද්ධංභාගියෙසු නිද්දිසති. මුදුමජ්ඣානං ඉන්ද්රියානං අධිමත්තෙසු සුත්තෙසු නිද්දිසති. ඉති අයං සුත්තං සම්භෙදං හෙතුනා ච නිස්සන්දෙන ච ඵලෙන ච නිද්දෙසෙන ච මුදුමජ්ඣාධිමත්තතායපි ච අත්ථෙන ච බ්යඤ්ජනෙන ච යො සම්භෙදො, අයං වුච්චති සුත්තසඞ්කරො. යො අසම්භෙදො, අයං වුච්චති සුත්තවිචයො.

තත්ථායං උද්දානගාථා

පුරිමානං අක්ඛණ්ඩං, යථාභූතස්ස පච්චයො;

නිස්සන්දො වාසනාසද්ධි, අනුඤ්ඤා සුත්තසඞ්කරො.

ථෙරස්ස මහාකච්චායනස්ස

සුත්තවිචයො නාම චතුත්ථභූමි.