අට්ඨකථා > විනයපිටක (අට්ඨකථා) > පාරාජිකකණ්ඩ-අට්ඨකථා

234. තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා සෙය්යසකො අනභිරතො බ්රහ්මචරියං චරතීති එත්ථ ආයස්මාති පියවචනං. සෙය්යසකොති තස්ස භික්ඛුනො නාමං. අනභිරතොති වික්ඛිත්තචිත්තො කාමරාගපරිළාහෙන පරිඩය්හමානො න පන ගිහිභාවං පත්ථයමානො. සො තෙන කිසො හොතීති සො සෙය්යසකො තෙන අනභිරතභාවෙන කිසො හොති.

අද්දසා ඛො ආයස්මා උදායීති එත්ථ උදායීති තස්ස ථෙරස්ස නාමං, අයඤ්හි සෙය්යසකස්ස උපජ්ඣායො ලාළුදායී නාම භන්තමිගසප්පටිභාගො නිද්දාරාමතාදිමනුයුත්තානං අඤ්ඤතරො ලොලභික්ඛු. කච්චි නො ත්වන්ති කච්චි නු ත්වං. යාවදත්ථං භුඤ්ජාතිආදීසු යාවතා අත්ථොති යාවදත්ථං. ඉදං වුත්තං හොති – යාවතා තෙ භොජනෙන අත්ථො යත්තකං ත්වං ඉච්ඡසි තත්තකං භුඤ්ජ, යත්තකං කාලං රත්තිං වා දිවා වා සුපිතුං ඉච්ඡසි තත්තකං සුප, මත්තිකාදීහි කායං උබ්බට්ටෙත්වා චුණ්ණාදීහි ඝංසිත්වා යත්තකං න්හානං ඉච්ඡසි තත්තකං න්හාය, උද්දෙසෙන වා පරිපුච්ඡාය වා වත්තපටිපත්තියා වා කම්මට්ඨානෙන වා අත්ථො නත්ථීති. යදා තෙ අනභිරති උප්පජ්ජතීති යස්මිං කාලෙ තව ¶ කාමරාගවසෙන උක්කණ්ඨිතතා වික්ඛිත්තචිත්තතා උප්පජ්ජති. රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙතීති කාමරාගො චිත්තං ධංසෙති පධංසෙති වික්ඛිපති චෙව මිලාපෙති ච. තදා හත්ථෙන උපක්කමිත්වා අසුචිං මොචෙහීති තස්මිං කාලෙ හත්ථෙන වායමිත්වා අසුචිමොචනං කරොහි, එවඤ්හි තෙ චිත්තෙකග්ගතා භවිස්සති. ඉති තං උපජ්ඣායො අනුසාසි යථා තං බාලො බාලං මගො මගං.

235. තෙසං මුට්ඨස්සතීනං අසම්පජානානං නිද්දං ඔක්කමන්තානන්ති සතිසම්පජඤ්ඤං පහාය නිද්දං ඔතරන්තානං. තත්ථ කිඤ්චාපි නිද්දං ඔක්කමන්තානං අබ්යාකතො ¶ භවඞ්ගවාරො පවත්තති, සතිසම්පජඤ්ඤවාරො ගළති, තථාපි සයනකාලෙ මනසිකාරො කාතබ්බො. දිවා සුපන්තෙන යාව න්හාතස්ස ¶ භික්ඛුනො කෙසා න සුක්ඛන්ති තාව සුපිත්වා වුට්ඨහිස්සාමීති සඋස්සාහෙන සුපිතබ්බං. රත්තිං සුපන්තෙන එත්තකං නාම රත්තිභාගං සුපිත්වා චන්දෙන වා තාරකාය වා ඉදං නාම ඨානං පත්තකාලෙ වුට්ඨහිස්සාමීති සඋස්සාහෙන සුපිතබ්බං. බුද්ධානුස්සතිආදීසු ච දසසු කම්මට්ඨානෙසු එකං අඤ්ඤං වා චිත්තරුචියං කම්මට්ඨානං ගහෙත්වාව නිද්දා ඔක්කමිතබ්බා. එවං කරොන්තො හි සතො සම්පජානො සතිඤ්ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච අවිජහිත්වාව නිද්දං ඔක්කමතීති වුච්චති. තෙ පන භික්ඛූ බාලා ලොලා භන්තමිගසප්පටිභාගා න එවමකංසු. තෙන වුත්තං – ‘‘තෙසං මුට්ඨස්සතීනං අසම්පජානානං නිද්දං ඔක්කමන්තාන’’න්ති.

අත්ථි චෙත්ථ චෙතනා ලබ්භතීති එත්ථ ච සුපිනන්තෙ අස්සාදචෙතනා අත්ථි උපලබ්භති. අත්ථෙසා, භික්ඛවෙ, චෙතනා; සා ච ඛො අබ්බොහාරිකාති භික්ඛවෙ එසා අස්සාදචෙතනා අත්ථි, සා ච ඛො අවිසයෙ උප්පන්නත්තා අබ්බොහාරිකා, ආපත්තියා අඞ්ගං න හොති. ඉති භගවා සුපිනන්තෙ චෙතනාය අබ්බොහාරිකභාවං දස්සෙත්වා ‘‘එවඤ්ච පන භික්ඛවෙ ඉමං සික්ඛාපදං උද්දිසෙය්යාථ, සඤ්චෙතනිකා සුක්කවිස්සට්ඨි අඤ්ඤත්ර සුපිනන්තා සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති සානුපඤ්ඤත්තිකං සික්ඛාපදං පඤ්ඤාපෙසි.

236-237. තත්ථ සංවිජ්ජති චෙතනා අස්සාති සඤ්චෙතනා, සඤ්චෙතනාව සඤ්චෙතනිකා, සඤ්චෙතනා වා අස්සා අත්ථීති සඤ්චෙතනිකා. යස්මා පන යස්ස සඤ්චෙතනිකා ¶ සුක්කවිස්සට්ඨි හොති සො ජානන්තො සඤ්ජානන්තො හොති, සා චස්ස සුක්කවිස්සට්ඨි චෙච්ච අභිවිතරිත්වා වීතික්කමො හොති, තස්මා බ්යඤ්ජනෙ ආදරං අකත්වා අත්ථමෙව දස්සෙතුං ‘‘ජානන්තො සඤ්ජානන්තො චෙච්ච අභිවිතරිත්වා වීතික්කමො’’ති එවමස්ස පදභාජනං වුත්තං. තත්ථ ජානන්තොති උපක්කමාමීති ජානන්තො. සඤ්ජානන්තොති සුක්කං මොචෙමීති සඤ්ජානන්තො, තෙනෙව උපක්කමජානනාකාරෙන සද්ධිං ජානන්තොති අත්ථො. චෙච්චාති මොචනස්සාදචෙතනාවසෙන චෙතෙත්වා පකප්පෙත්වා. අභිවිතරිත්වාති උපක්කමවසෙන මද්දන්තො නිරාසඞ්කචිත්තං පෙසෙත්වා. වීතික්කමොති එවං පවත්තස්ස යො වීතික්කමො අයං සඤ්චෙතනිකාසද්දස්ස සිඛාප්පත්තො අත්ථොති වුත්තං හොති.

ඉදානි ¶ සුක්කවිස්සට්ඨීති එත්ථ යස්ස සුක්කස්ස විස්සට්ඨි තං තාව සඞ්ඛ්යාතො වණ්ණභෙදතො ච දස්සෙතුං ‘‘සුක්කන්ති දස සුක්කානී’’තිආදිමාහ. තත්ථ සුක්කානං ආසයභෙදතො ධාතුනානත්තතො ච නීලාදිවණ්ණභෙදො වෙදිතබ්බො.

විස්සට්ඨීති විස්සග්ගො, අත්ථතො පනෙතං ඨානාචාවනං හොති, තෙනාහ – ‘‘විස්සට්ඨීති ඨානතො චාවනා ¶ වුච්චතී’’ති. තත්ථ වත්ථිසීසං කටි කායොති තිධා සුක්කස්ස ඨානං පකප්පෙන්ති, එකො කිරාචරියො ‘‘වත්ථිසීසං සුක්කස්ස ඨාන’’න්ති ආහ. එකො ‘‘කටී’’ති, එකො ‘‘සකලො කායො’’ති, තෙසු තතියස්ස භාසිතං සුභාසිතං. කෙසලොමනඛදන්තානඤ්හි මංසවිනිමුත්තට්ඨානං උච්චාරපස්සාවඛෙළසිඞ්ඝාණිකාථද්ධසුක්ඛචම්මානි ච වජ්ජෙත්වා අවසෙසො ඡවිමංසලොහිතානුගතො සබ්බොපි කායො කායප්පසාදභාවජීවිතින්ද්රියාබද්ධපිත්තානං සම්භවස්ස ච ඨානමෙව. තථා හි රාගපරියුට්ඨානෙනාභිභූතානං හත්ථීනං උභොහි කණ්ණචූළිකාහි සම්භවො නික්ඛමති, මහාසෙනරාජා ච රාගපරියුට්ඨිතො සම්භවවෙගං අධිවාසෙතුං අසක්කොන්තො සත්ථෙන බාහුසීසං ඵාලෙත්වා වණමුඛෙන නික්ඛන්තං සම්භවං දස්සෙසීති.

එත්ථ පන පඨමස්ස ආචරියස්ස වාදෙ මොචනස්සාදෙන නිමිත්තෙ උපක්කමතො යත්තකං එකා ඛුද්දකමක්ඛිකා පිවෙය්ය තත්තකෙ අසුචිම්හි වත්ථිසීසතො මුඤ්චිත්වා ¶ දකසොතං ඔතිණ්ණමත්තෙ බහි නික්ඛන්තෙ වා අනික්ඛන්තෙ වා සඞ්ඝාදිසෙසො. දුතියස්ස වාදෙ තථෙව කටිතො මුච්චිත්වා දකසොතං ඔතිණ්ණමත්තෙ, තතියස්ස වාදෙ තථෙව සකලකායං සඞ්ඛොභෙත්වා තතො මුච්චිත්වා දකසොතං ඔතිණ්ණමත්තෙ බහි නික්ඛන්තෙ වා අනික්ඛන්තෙ වා සඞ්ඝාදිසෙසො. දකසොතොරොහණඤ්චෙත්ථ අධිවාසෙත්වා අන්තරා නිවාරෙතුං අසක්කුණෙය්යතාය වුත්තං, ඨානා චුතඤ්හි අවස්සං දකසොතං ඔතරති. තස්මා ඨානා චාවනමත්තෙනෙවෙත්ථ ආපත්ති වෙදිතබ්බා, සා ච ඛො නිමිත්තෙ උපක්කමන්තස්සෙව හත්ථපරිකම්මපාදපරිකම්මගත්තපරිකම්මකරණෙන සචෙපි අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. අයං සබ්බාචරියසාධාරණවිනිච්ඡයො.

අඤ්ඤත්ර සුපිනන්තාති එත්ථ සුපිනො එව සුපිනන්තො, තං ඨපෙත්වා අපනෙත්වාති වුත්තං හොති. තඤ්ච පන සුපිනං පස්සන්තො චතූහි කාරණෙහි පස්සති ¶ ධාතුක්ඛොභතො වා අනුභූතපුබ්බතො වා දෙවතොපසංහාරතො වා පුබ්බනිමිත්තතො වාති.

තත්ථ පිත්තාදීනං ඛොභකරණපච්චයයොගෙන ඛුභිතධාතුකො ධාතුක්ඛොභතො සුපිනං පස්සති, පස්සන්තො ච නානාවිධං සුපිනං පස්සති – පබ්බතා පතන්තො විය, ආකාසෙන ගච්ඡන්තො විය, වාළමිගහත්ථීචොරාදීහි අනුබද්ධො විය හොති. අනුභූතපුබ්බතො පස්සන්තො පුබ්බෙ අනුභූතපුබ්බං ආරම්මණං පස්සති. දෙවතොපසංහාරතො පස්සන්තස්ස දෙවතා අත්ථකාමතාය වා අනත්ථකාමතාය වා අත්ථාය වා අනත්ථාය වා නානාවිධානි ආරම්මණානි උපසංහරන්ති, සො තාසං දෙවතානං ආනුභාවෙන තානි ආරම්මණානි පස්සති. පුබ්බනිමිත්තතො පස්සන්තො පුඤ්ඤාපුඤ්ඤවසෙන උප්පජ්ජිතුකාමස්ස අත්ථස්ස වා අනත්ථස්ස වා පුබ්බනිමිත්තභූතං සුපිනං පස්සති, බොධිසත්තස්සමාතා ¶ විය පුත්තපටිලාභනිමිත්තං, බොධිසත්තො විය පඤ්ච මහාසුපිනෙ (අ. නි. 5.196), කොසලරාජා විය සොළස සුපිනෙති.

තත්ථ යං ධාතුක්ඛොභතො අනුභූතපුබ්බතො ච සුපිනං පස්සති න තං සච්චං හොති. යං දෙවතොපසංහාරතො පස්සති තං සච්චං වා හොති අලීකං වා, කුද්ධා හි දෙවතා උපායෙන විනාසෙතුකාමා විපරීතම්පි කත්වා දස්සෙන්ති. යං පන පුබ්බනිමිත්තතො පස්සති ¶ තං එකන්තසච්චමෙව හොති. එතෙසඤ්ච චතුන්නං මූලකාරණානං සංසග්ගභෙදතොපි සුපිනභෙදො හොතියෙව.

තඤ්ච පනෙතං චතුබ්බිධම්පි සුපිනං සෙක්ඛපුථුජ්ජනාව පස්සන්ති අප්පහීනවිපල්ලාසත්තා, අසෙක්ඛා පන න පස්සන්ති පහීනවිපල්ලාසත්තා. කිං පනෙතං පස්සන්තො සුත්තො පස්සති පටිබුද්ධො, උදාහු නෙව සුත්තො න පටිබුද්ධොති? කිඤ්චෙත්ථ යදි තාව සුත්තො පස්සති අභිධම්මවිරොධො ආපජ්ජති, භවඞ්ගචිත්තෙන හි සුපති තං රූපනිමිත්තාදිආරම්මණං රාගාදිසම්පයුත්තං වා න හොති, සුපිනං පස්සන්තස්ස ච ඊදිසානි චිත්තානි උප්පජ්ජන්ති. අථ පටිබුද්ධො පස්සති විනයවිරොධො ආපජ්ජති, යඤ්හි පටිබුද්ධො පස්සති තං සබ්බොහාරිකචිත්තෙන පස්සති, සබ්බොහාරිකචිත්තෙන ච කතෙ වීතික්කමෙ අනාපත්ති නාම නත්ථි. සුපිනං පස්සන්තෙන පන කතෙපි වීතික්කමෙ එකන්තං අනාපත්ති එව. අථ නෙව සුත්තො න පටිබුද්ධො පස්සති, කො නාම පස්සති; එවඤ්ච සති සුපිනස්ස අභාවොව ආපජ්ජතීති, න අභාවො. කස්මා ¶ ? යස්මා කපිමිද්ධපරෙතො පස්සති. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘කපිමිද්ධපරෙතො ඛො, මහාරාජ, සුපිනං පස්සතී’’ති. කපිමිද්ධපරෙතොති මක්කටනිද්දාය යුත්තො. යථා හි මක්කටස්ස නිද්දා ලහුපරිවත්තා හොති; එවං යා නිද්දා පුනප්පුනං කුසලාදිචිත්තවොකිණ්ණත්තා ලහුපරිවත්තා, යස්සා පවත්තියං පුනප්පුනං භවඞ්ගතො උත්තරණං හොති තාය යුත්තො සුපිනං පස්සති, තෙනායං සුපිනො කුසලොපි හොති අකුසලොපි අබ්යාකතොපි. තත්ථ සුපිනන්තෙ චෙතියවන්දනධම්මස්සවනධම්මදෙසනාදීනි කරොන්තස්ස කුසලො, පාණාතිපාතාදීනි කරොන්තස්ස අකුසලො, ද්වීහි අන්තෙහි මුත්තො ආවජ්ජනතදාරම්මණක්ඛණෙ අබ්යාකතොති වෙදිතබ්බො. ස්වායං දුබ්බලවත්ථුකත්තා චෙතනාය පටිසන්ධිං ආකඩ්ඪිතුං අසමත්ථො, පවත්තෙ පන අඤ්ඤෙහි කුසලාකුසලෙහි උපත්ථම්භිතො විපාකං දෙති. කිඤ්චාපි විපාකං දෙති? අථ ඛො අවිසයෙ උප්පන්නත්තා අබ්බොහාරිකාව සුපිනන්තචෙතනා. තෙනාහ – ‘‘ඨපෙත්වා සුපිනන්ත’’න්ති.

සඞ්ඝාදිසෙසොති ඉමස්ස ආපත්තිනිකායස්ස නාමං. තස්මා යා අඤ්ඤත්ර සුපිනන්තා සඤ්චෙතනිකා සුක්කවිස්සට්ඨි ¶ , අයං සඞ්ඝාදිසෙසො නාම ආපත්තිනිකායොති එවමෙත්ථ සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො ¶ . වචනත්ථො පනෙත්ථ සඞ්ඝො ආදිම්හි චෙව සෙසෙ ච ඉච්ඡිතබ්බො අස්සාති සඞ්ඝාදිසෙසො. කිං වුත්තං හොති? ඉමං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා වුට්ඨාතුකාමස්ස යං තං ආපත්තිවුට්ඨානං, තස්ස ආදිම්හි චෙව පරිවාසදානත්ථාය ආදිතො සෙසෙ ච මජ්ඣෙ මානත්තදානත්ථාය මූලාය පටිකස්සනෙන වා සහ මානත්තදානත්ථාය අවසානෙ අබ්භානත්ථාය සඞ්ඝො ඉච්ඡිතබ්බො. න හෙත්ථ එකම්පි කම්මං විනා සඞ්ඝෙන සක්කා කාතුන්ති සඞ්ඝො ආදිම්හි චෙව සෙසෙ ච ඉච්ඡිතබ්බො අස්සාති සඞ්ඝාදිසෙසොති. බ්යඤ්ජනං පන අනාදියිත්වා අත්ථමෙව දස්සෙතුං ‘‘සඞ්ඝොව තස්සා ආපත්තියා පරිවාසං දෙති, මූලාය පටිකස්සති, මානත්තං දෙති, අබ්භෙති න සම්බහුලා න එකපුග්ගලො, තෙන වුච්චති සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති ඉදමස්ස පදභාජනං –

‘‘සඞ්ඝාදිසෙසොති යං වුත්තං, තං සුණොහි යථාතථං;

සඞ්ඝොව දෙති පරිවාසං, මූලාය පටිකස්සති;

මානත්තං දෙති අබ්භෙති, තෙනෙතං ඉති වුච්චතී’’ති. (පරි. 339) –

පරිවාරෙ ¶ වචනකාරණඤ්ච වුත්තං, තත්ථ පරිවාසදානාදීනි සමුච්චයක්ඛන්ධකෙ විත්ථාරතො ආගතානි, තත්ථෙව නෙසං සංවණ්ණනං කරිස්සාම.

තස්සෙව ආපත්තිනිකායස්සාති තස්ස එව ආපත්තිසමූහස්ස. තත්ථ කිඤ්චාපි අයං එකාව ආපත්ති, රූළ්හිසද්දෙන පන අවයවෙ සමූහවොහාරෙන වා ‘‘නිකායො’’ති වුත්තො – ‘‘එකො වෙදනාක්ඛන්ධො, එකො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො’’තිආදීසු විය.

එවං උද්දිට්ඨසික්ඛාපදං පදානුක්කමෙන විභජිත්වා ඉදානි ඉමං සුක්කවිස්සට්ඨිං ආපජ්ජන්තස්ස උපායඤ්ච කාලඤ්ච අධිප්පායඤ්ච අධිප්පායවත්ථුඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘අජ්ඣත්තරූපෙ මොචෙතී’’තිආදිමාහ. එත්ථ හි අජ්ඣත්තරූපාදීහි චතූහි පදෙහි උපායො දස්සිතො, අජ්ඣත්තරූපෙ වා මොචෙය්ය බහිද්ධාරූපෙ වා උභයත්ථ වා ආකාසෙ වා කටිං කම්පෙන්තො, ඉතො පරං අඤ්ඤො උපායො නත්ථි. තත්ථ රූපෙ ඝට්ටෙත්වා මොචෙන්තොපි රූපෙන ඝට්ටෙත්වා මොචෙන්තොපි රූපෙ මොචෙතිච්චෙව වෙදිතබ්බො. රූපෙ හි ¶ සති සො මොචෙති න රූපං අලභිත්වා. රාගූපත්ථම්භාදීහි පන පඤ්චහි කාලො දස්සිතො. රාගූපත්ථම්භාදිකාලෙසු හි අඞ්ගජාතං කම්මනියං හොති, යස්ස කම්මනියත්තෙ සති මොචෙති. ඉතො පරං අඤ්ඤො කාලො නත්ථි, න හි විනා රාගූපත්ථම්භාදීහි පුබ්බණ්හාදයො කාලභෙදා මොචනෙ නිමිත්තං හොන්ති.

ආරොග්යත්ථායාතිආදීහි ¶ දසහි අධිප්පායො දස්සිතො, එවරූපෙන හි අධිප්පායභෙදෙන මොචෙති න අඤ්ඤථා. නීලාදීහි පන දසහි නවමස්ස අධිප්පායස්ස වත්ථු දස්සිතං, වීමංසන්තො හි නීලාදීසු අඤ්ඤතරස්ස වසෙන වීමංසති න තෙහි විනිමුත්තන්ති.

238. ඉතො පරං පන ඉමෙසංයෙව අජ්ඣත්තරූපාදීනං පදානං පකාසනත්ථං ‘‘අජ්ඣත්තරූපෙති අජ්ඣත්තං උපාදින්නෙ රූපෙ’’තිආදි වුත්තං, තත්ථ අජ්ඣත්තං උපාදින්නෙ රූපෙති අත්තනො හත්ථාදිභෙදෙ රූපෙ. බහිද්ධා උපාදින්නෙති පරස්ස තාදිසෙයෙව. අනුපාදින්නෙති තාළච්ඡිද්දාදිභෙදෙ. තදුභයෙති අත්තනො ච පරස්ස ච රූපෙ, උභයඝට්ටනවසෙනෙතං වුත්තං. අත්තනො රූපෙන ච අනුපාදින්නරූපෙන ච එකතො ඝට්ටනෙපි ලබ්භති. ආකාසෙ වායමන්තස්සාති කෙනචි රූපෙන අඝට්ටෙත්වා ආකාසෙයෙව කටිකම්පනපයඔගෙන අඞ්ගජාතං චාලෙන්තස්ස.

රාගූපත්ථම්භෙති ¶ රාගස්ස බලවභාවෙ, රාගෙන වා අඞ්ගජාතස්ස උපත්ථම්භෙ, ථද්ධභාවෙ සඤ්ජාතෙති වුත්තං හොති. කම්මනියං හොතීති මොචනකම්මක්ඛමං අජ්ඣත්තරූපාදීසු උපක්කමාරහං හොති.

උච්චාලිඞ්ගපාණකදට්ඨූපත්ථම්භෙති උච්චාලිඞ්ගපාණකදට්ඨෙන අඞ්ගජාතෙ උපත්ථම්භෙ. උච්චාලිඞ්ගපාණකා නාම ලොමසපාණකා හොන්ති, තෙසං ලොමෙහි ඵුට්ඨං අඞ්ගජාතං කණ්ඩුං ගහෙත්වා ථද්ධං හොති, තත්ථ යස්මා තානි ලොමානි අඞ්ගජාතං ඩංසන්තානි විය විජ්ඣන්ති, තස්මා ‘‘උච්චාලිඞ්ගපාණකදට්ඨෙනා’’ති වුත්තං, අත්ථතො පන උච්චාලිඞ්ගපාණකලොමවෙධනෙනාති වුත්තං හොති.

239. අරොගො භවිස්සාමීති මොචෙත්වා අරොගො භවිස්සාමි. සුඛං වෙදනං උප්පාදෙස්සාමීති මොචනෙන ච මුච්චනුප්පත්තියා මුත්තපච්චයා ච යා සුඛා වෙදනා හොති, තං උප්පාදෙස්සාමීති අත්ථො. භෙසජ්ජං භවිස්සතීති ¶ ඉදං මෙ මොචිතං කිඤ්චිදෙව භෙසජ්ජං භවිස්සති. දානං දස්සාමීති මොචෙත්වා කීටකිපිල්ලිකාදීනං දානං දස්සාමි. පුඤ්ඤං භවිස්සතීති මොචෙත්වා කීටාදීනං දෙන්තස්ස පුඤ්ඤං භවිස්සති. යඤ්ඤං යජිස්සාමීති මොචෙත්වා කීටාදීනං යඤ්ඤං යජිස්සාමි. කිඤ්චි කිඤ්චි මන්තපදං වත්වා දස්සාමීති වුත්තං හොති. සග්ගං ගමිස්සාමීති මොචෙත්වා කීටාදීනං දින්නදානෙන වා පුඤ්ඤෙන වා යඤ්ඤෙන වා සග්ගං ගමිස්සාමි. බීජං භවිස්සතීති කුලවංසඞ්කුරස්ස දාරකස්ස බීජං භවිස්සති, ‘‘ඉමිනා බීජෙන පුත්තො නිබ්බත්තිස්සතී’’ති ඉමිනා අධිප්පායෙන මොචෙතීති අත්ථො. වීමංසත්ථායාති ජානනත්ථාය. නීලං භවිස්සතීතිආදීසු ජානිස්සාමි තාව කිං මෙ මොචිතං නීලං භවිස්සති පීතකාදීසු අඤ්ඤතරවණ්ණන්ති ¶ එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. ඛිඩ්ඩාධිප්පායොති ඛිඩ්ඩාපසුතො, තෙන තෙන අධිප්පායෙන කීළන්තො මොචෙතීති වුත්තං හොති.

240. ඉදානි යදිදං ‘‘අජ්ඣත්තරූපෙ මොචෙතී’’තිආදි වුත්තං තත්ථ යථා මොචෙන්තො ආපත්තිං ආපජ්ජති, තෙසඤ්ච පදානං වසෙන යත්තකො ආපත්තිභෙදො හොති, තං සබ්බං දස්සෙන්තො ‘‘අජ්ඣත්තරූපෙ චෙතෙති උපක්කමති මුච්චති ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’තිආදිමාහ.

තත්ථ ¶ චෙතෙතීති මොචනස්සාදසම්පයුත්තාය චෙතනාය මුච්චතූති චෙතෙති. උපක්කමතීති තදනුරූපං වායාමං කරොති. මුච්චතීති එවං චෙතෙන්තස්ස තදනුරූපෙන වායාමෙන වායමතො සුක්කං ඨානා චවති. ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සාති ඉමෙහි තීහි අඞ්ගෙහි අස්ස පුග්ගලස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො නාම ආපත්තිනිකායො හොතීති අත්ථො. එස නයො බහිද්ධාරූපෙතිආදීසුපි අවසෙසෙසු අට්ඨවීසතියා පදෙසු.

එත්ථ පන ද්වෙ ආපත්තිසහස්සානි නීහරිත්වා දස්සෙතබ්බානි. කථං? අජ්ඣත්තරූපෙ තාව රාගූපත්ථම්භෙ ආරොග්යත්ථාය නීලං මොචෙන්තස්ස එකා ආපත්ති, අජ්ඣත්තරූපෙයෙව රාගූපත්ථම්භෙ ආරොග්යත්ථාය පීතාදීනං මොචනවසෙන අපරා නවාති දස. යථා ච ආරොග්යත්ථාය දස, එවං සුඛාදීනං නවන්නං පදානං අත්ථාය එකෙකපදෙ දස දස කත්වා නවුති, ඉති ඉමා ච නවුති පුරිමා ච දසාති රාගූපත්ථම්භෙ තාව සතං. යථා පන රාගූපත්ථම්භෙ එවං වච්චූපත්ථම්භාදීසුපි චතූසු එකෙකස්මිං උපත්ථම්භෙ සතං ¶ සතං කත්වා චත්තාරි සතානි, ඉති ඉමානි චත්තාරි පුරිමඤ්ච එකන්ති අජ්ඣත්තරූපෙ තාව පඤ්චන්නං උපත්ථම්භානං වසෙන පඤ්ච සතානි. යථා ච අජ්ඣත්තරූපෙ පඤ්ච, එවං බහිද්ධාරූපෙ පඤ්ච, අජ්ඣත්තබහිද්ධාරූපෙ පඤ්ච, ආකාසෙ කටිං කම්පෙන්තස්ස පඤ්චාති සබ්බානිපි චතුන්නං පඤ්චකානං වසෙන ද්වෙ ආපත්තිසහස්සානි වෙදිතබ්බානි.

ඉදානි ආරොග්යත්ථායාතිආදීසු තාව දසසු පදෙසු පටිපාටියා වා උප්පටිපාටියා වා හෙට්ඨා වා ගහෙත්වා උපරි ගණ්හන්තස්ස, උපරි වා ගහෙත්වා හෙට්ඨා ගණ්හන්තස්ස, උභතො වා ගහෙත්වා මජ්ඣෙ ඨපෙන්තස්ස, මජ්ඣෙ වා ගහෙත්වා උභතො හරන්තස්ස, සබ්බමූලං වා කත්වා ගණ්හන්තස්ස චෙතනූපක්කමමොචනෙ සති විසඞ්කෙතො නාම නත්ථීති දස්සෙතුං ‘‘ආරොග්යත්ථඤ්ච සුඛත්ථඤ්චා’’ති ඛණ්ඩචක්කබද්ධචක්කාදිභෙදවිචිත්තං පාළිමාහ.

තත්ථ ආරොග්යත්ථඤ්ච සුඛත්ථඤ්ච ආරොග්යත්ථඤ්ච භෙසජ්ජත්ථඤ්චා ති එවං ආරොග්යපදං සබ්බපදෙහි යොජෙත්වා වුත්තමෙකං ඛණ්ඩචක්කං. සුඛපදාදීනි සබ්බපදෙහි ¶ යොජෙත්වා යාව අත්තනො අත්තනො අතීතානන්තරපදං තාව ආනෙත්වා වුත්තානි නව බද්ධචක්කානීති එවං එකෙකමූලකානි දස චක්කානි හොන්ති, තානි දුමූලකාදීහි සද්ධිං අසම්මොහතො විත්ථාරෙත්වා වෙදිතබ්බානි. අත්ථො පනෙත්ථ පාකටොයෙව.

යථා ¶ ච ආරොග්යත්ථායාතිආදීසු දසසු පදෙසු, එවං නීලාදීසුපි ‘‘නීලඤ්ච පීතකඤ්ච චෙතෙති උපක්කමතී’’තිආදිනා නයෙන දස චක්කානි වුත්තානි, තානිපි අසම්මොහතො විත්ථාරෙත්වා වෙදිතබ්බානි. අත්ථො පනෙත්ථ පාකටොයෙව.

පුන ආරොග්යත්ථඤ්ච නීලඤ්ච ආරොග්යත්ථඤ්ච සුඛත්ථඤ්ච නීලඤ්ච පීතකඤ්චාති එකෙනෙකං ද්වීහි ද්වෙ…පෙ… දසහි දසාති එවං පුරිමපදෙහි සද්ධිං පච්ඡිමපදානි යොජෙත්වා එකං මිස්සකචක්කං වුත්තං.

ඉදානි යස්මා ‘‘නීලං මොචෙස්සාමී’’ති චෙතෙත්වා උපක්කමන්තස්ස පීතකාදීසු මුත්තෙසුපි පීතකාදිවසෙන චෙතෙත්වා උපක්කමන්තස්ස ඉතරෙසු මුත්තෙසුපි නෙවත්ථි විසඞ්කෙතො ¶ , තස්මා එතම්පි නයං දස්සෙතුං ‘‘නීලං මොචෙස්සාමීති චෙතෙති උපක්කමති පීතකං මුච්චතී’’තිආදිනා නයෙන චක්කානි වුත්තානි. තතො පරං සබ්බපච්ඡිමපදං නීලාදීහි නවහි පදෙහි සද්ධිං යොජෙත්වා කුච්ඡිචක්කං නාම වුත්තං. තතො පීතකාදීනි නව පදානි එකෙන නීලපදෙනෙව සද්ධිං යොජෙත්වා පිට්ඨිචක්කං නාම වුත්තං. තතො ලොහිතකාදීනි නව පදානි එකෙන පීතකපදෙනෙව සද්ධිං යොජෙත්වා දුතියං පිට්ඨිචක්කං වුත්තං. එවං ලොහිතකපදාදීහි සද්ධිං ඉතරානි නව නව පදානි යොජෙත්වා අඤ්ඤානිපි අට්ඨ චක්කානි වුත්තානීති එවං දසගතිකං පිට්ඨිචක්කං වෙදිතබ්බං.

එවං ඛණ්ඩචක්කාදීනං අනෙකෙසං චක්කානං වසෙන විත්ථාරතො ගරුකාපත්තිමෙව දස්සෙත්වා ඉදානි අඞ්ගවසෙනෙව ගරුකාපත්තිඤ්ච ලහුකාපත්තිඤ්ච අනාපත්තිඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘චෙතෙති උපක්කමති මුච්චතී’’තිආදිමාහ. තත්ථ පුරිමනයෙන අජ්ඣත්තරූපාදීසු රාගාදිඋපත්ථම්භෙ සති ආරොග්යාදීනං අත්ථාය චෙතෙන්තස්ස උපක්කමිත්වා අසුචිමොචනෙ තිවඞ්ගසම්පන්නා ගරුකාපත්ති වුත්තා. දුතියෙන නයෙන චෙතෙන්තස්ස උපක්කමන්තස්ස ච මොචනෙ අසති දුවඞ්ගසම්පන්නා ලහුකා ථුල්ලච්චයාපත්ති. ‘‘චෙතෙති න උපක්කමති මුච්චතී’’තිආදීහි ඡහි නයෙහි අනාපත්ති.

අයං පන ආපත්තානාපත්තිභෙදො සණ්හො සුඛුමො, තස්මා සුට්ඨු සල්ලක්ඛෙතබ්බො ¶ . සුට්ඨු සල්ලක්ඛෙත්වා කුක්කුච්චං පුච්ඡිතෙන ආපත්ති වා අනාපත්ති වා ආචික්ඛිතබ්බා, විනයකම්මං වා කාතබ්බං. අසල්ලක්ඛෙත්වා කරොන්තො හි රොගනිදානං අජානිත්වා භෙසජ්ජං කරොන්තො වෙජ්ජො විය විඝාතඤ්ච ¶ ආපජ්ජති, න ච තං පුග්ගලං තිකිච්ඡිතුං සමත්ථො හොති. තත්රායං සල්ලක්ඛණවිධි – කුක්කුච්චෙන ආගතො භික්ඛු යාවතතියං පුච්ඡිතබ්බො – ‘‘කතරෙන පයොගෙන කතරෙන රාගෙන ආපන්නොසී’’ති. සචෙ පඨමං අඤ්ඤං වත්වා පච්ඡා අඤ්ඤං වදති න එකමග්ගෙන කථෙති, සො වත්තබ්බො – ‘‘ත්වං න එකමග්ගෙන කථෙසි පරිහරසි, න සක්කා තව විනයකම්මං කාතුං ගච්ඡ සොත්ථිං ගවෙසා’’ති. සචෙ පන තික්ඛත්තුම්පි එකමග්ගෙනෙව කථෙති, යථාභූතං අත්තානං ආවිකරොති, අථස්ස ආපත්තානාපත්තිගරුකලහුකාපත්තිවිනිච්ඡයත්ථං එකාදසන්නං රාගානං වසෙන එකාදස පයොගා සමවෙක්ඛිතබ්බා.

තත්රිමෙ ¶ එකාදස රාගා – මොචනස්සාදො, මුච්චනස්සාදො, මුත්තස්සාදො, මෙථුනස්සාදො, ඵස්සස්සාදො, කණ්ඩුවනස්සාදො, දස්සනස්සාදො, නිසජ්ජස්සාදො, වාචස්සාදො, ගෙහස්සිතපෙමං, වනභඞ්ගියන්ති. තත්ථ මොචෙතුං අස්සාදො මොචනස්සාදො, මුච්චනෙ අස්සාදො මුච්චනස්සාදො, මුත්තෙ අස්සාදො මුත්තස්සාදො, මෙථුනෙ අස්සාදො මෙථුනස්සාදො, ඵස්සෙ අස්සාදො ඵස්සස්සාදො, කණ්ඩුවනෙ අස්සාදො කණ්ඩුවනස්සාදො, දස්සනෙ අස්සාදො දස්සනස්සාදො, නිසජ්ජාය අස්සාදො නිසජ්ජස්සාදො, වාචාය අස්සාදො වාචස්සාදො, ගෙහස්සිතං පෙමං ගෙහස්සිතපෙමං, වනභඞ්ගියන්ති යංකිඤ්චි පුප්ඵඵලාදි වනතො භඤ්ජිත්වා ආහටං. එත්ථ ච නවහි පදෙහි සම්පයුත්තඅස්සාදසීසෙන රාගො වුත්තො. එකෙන පදෙන සරූපෙනෙව, එකෙන පදෙන වත්ථුනා වුත්තො, වනභඞ්ගො හි රාගස්ස වත්ථු න රාගොයෙව.

එතෙසං පන රාගානං වසෙන එවං පයොගා සමවෙක්ඛිතබ්බා – මොචනස්සාදෙ මොචනස්සාදචෙතනාය චෙතෙන්තො චෙව අස්සාදෙන්තො ච උපක්කමති මුච්චති සඞ්ඝාදිසෙසො. තථෙව චෙතෙන්තො ච අස්සාදෙන්තො ච උපක්කමති න මුච්චති ථුල්ලච්චයං. සචෙ පන සයනකාලෙ රාගපරියුට්ඨිතො හුත්වා ඌරුනා වා මුට්ඨිනා වා අඞ්ගජාතං ගාළ්හං පීළෙත්වා මොචනත්ථාය සඋස්සාහොව සුපති, සුපන්තස්ස චස්ස අසුචි මුච්චති සඞ්ඝාදිසෙසො. සචෙ රාගපරියුට්ඨානං අසුභමනසිකාරෙන වූපසමෙත්වා සුද්ධචිත්තො සුපති, සුපන්තස්ස මුත්තෙපි අනාපත්ති.

මුච්චනස්සාදෙ ¶ අත්තනො ධම්මතාය මුච්චමානං අස්සාදෙති න උපක්කමති අනාපත්ති. සචෙ පන මුච්චමානං අස්සාදෙන්තො උපක්කමති, තෙන උපක්කමෙන මුත්තෙ සඞ්ඝාදිසෙසො. අත්තනො ධම්මතාය ¶ මුච්චමානෙ ‘‘මා කාසාවං වා සෙනාසනං වා දුස්සී’’ති අඞ්ගජාතං ගහෙත්වා ජග්ගනත්ථාය උදකට්ඨානං ගච්ඡති වට්ටතීති මහාපච්චරියං වුත්තං.

මුත්තස්සාදෙ අත්තනො ධම්මතාය මුත්තෙ ඨානා චුතෙ අසුචිම්හි පච්ඡා අස්සාදෙන්තස්ස විනා උපක්කමෙන මුච්චති, අනාපත්ති. සචෙ අස්සාදෙත්වා පුන මොචනත්ථාය නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා මොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො.

මෙථුනස්සාදෙ මෙථුනරාගෙන මාතුගාමං ගණ්හාති, තෙන පයොගෙන අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. මෙථුනධම්මස්ස ¶ පයොගත්තා පන තාදිසෙ ගහණෙ දුක්කටං, සීසං පත්තෙ පාරාජිකං. සචෙ මෙථුනරාගෙන රත්තො පුන අස්සාදෙත්වා මොචනත්ථාය නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා මොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො.

ඵස්සස්සාදෙ දුවිධො ඵස්සො – අජ්ඣත්තිකො, බාහිරො ච. අජ්ඣත්තිකෙ තාව අත්තනො නිමිත්තං ථද්ධං මුදුකන්ති ජානිස්සාමීති වා ලොලභාවෙන වා කීළාපයතො අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. සචෙ කීළාපෙන්තො අස්සාදෙත්වා මොචනත්ථාය නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා මොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො. බාහිරඵස්සෙ පන කායසංසග්ගරාගෙන මාතුගාමස්ස අඞ්ගමඞ්ගානි පරාමසතො චෙව ආලිඞ්ගතො ච අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. කායසංසග්ගසඞ්ඝාදිසෙසං පන ආපජ්ජති. සචෙ කායසංසග්ගරාගෙන රත්තො පුන අස්සාදෙත්වා මොචනත්ථාය නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා මොචෙති විසට්ඨිපච්චයාපි සඞ්ඝාදිසෙසො.

කණ්ඩුවනස්සාදෙ දද්දුකච්ඡුපිළකපාණකාදීනං අඤ්ඤතරවසෙන කණ්ඩුවමානං නිමිත්තං කණ්ඩුවනස්සාදෙ නෙව කණ්ඩුවතො අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. කණ්ඩුවනස්සාදෙන රත්තො පුන අස්සාදෙත්වා මොචනත්ථාය නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා මොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො.

දස්සනස්සාදෙ දස්සනස්සාදෙන පුනප්පුනං මාතුගාමස්ස අනොකාසං උපනිජ්ඣායතො අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. මාතුගාමස්ස අනොකාසුපනිජ්ඣානෙ පන ¶ දුක්කටං. සචෙ දස්සනස්සාදෙන රත්තො පුන අස්සාදෙත්වා මොචනත්ථාය නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා මොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො.

නිසජ්ජස්සාදෙ මාතුගාමෙන සද්ධිං රහො නිසජ්ජස්සාදරාගෙන නිසින්නස්ස අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. රහො නිසජ්ජපච්චයා පන ආපන්නාය ආපත්තියා කාරෙතබ්බො. සචෙ නිසජ්ජස්සාදෙන රත්තො පුන අස්සාදෙත්වා මොචනත්ථාය නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා මොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො.

වාචස්සාදෙ ¶ වාචස්සාදරාගෙන මාතුගාමං මෙථුනසන්නිස්සිතාහි වාචාහි ඔභාසන්තස්ස අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. දුට්ඨුල්ලවාචාසඞ්ඝාදිසෙසං පන ආපජ්ජති. සචෙ වාචස්සාදෙන රත්තො පුන අස්සාදෙත්වා මොචනත්ථාය නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා මොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො.

ගෙහස්සිතපෙමෙ මාතරං වා මාතුපෙමෙන භගිනිං වා භගිනිපෙමෙන පුනප්පුනං පරාමසතො ¶ චෙව ආලිඞ්ගතො ච අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. ගෙහස්සිතපෙමෙන පන ඵුසනපච්චයා දුක්කටං. සචෙ ගෙහස්සිතපෙමෙන රත්තො පුන අස්සාදෙත්වා මොචනත්ථාය නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා මොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො.

වනභඞ්ගෙ ඉත්ථිපුරිසා අඤ්ඤමඤ්ඤං කිඤ්චිදෙව තම්බූලගන්ධපුප්ඵවාසාදිප්පකාරං පණ්ණාකාරං මිත්තසන්ථවභාවස්ස දළ්හභාවත්ථාය පෙසෙන්ති අයං වනභඞ්ගො නාම. තඤ්චෙ මාතුගාමො කස්සචි සංසට්ඨවිහාරිකස්ස කුලූපකභික්ඛුනො පෙසෙති, තස්ස ච ‘‘අසුකාය නාම ඉදං පෙසිත’’න්ති සාරත්තස්ස පුනප්පුනං හත්ථෙහි තං වනභඞ්ගං කීළාපයතො අසුචි මුච්චති, අනාපත්ති. සචෙ වනභඞ්ගෙ සාරත්තො පුන අස්සාදෙත්වා මොචනත්ථාය නිමිත්තෙ උපක්කමිත්වා මොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො. සචෙ උපක්කමන්තෙපි න මුච්චති, ථුල්ලච්චයං.

එවමෙතෙසං එකාදසන්නං රාගානං වසෙන ඉමෙ එකාදස පයොගෙ සමෙවෙක්ඛිත්වා ආපත්ති වා අනාපත්ති වා සල්ලක්ඛෙතබ්බා. සල්ලක්ඛෙත්වා සචෙ ගරුකා හොති ‘‘ගරුකා’’ති ආචික්ඛිතබ්බා. සචෙ ලහුකා හොති ‘‘ලහුකා’’ති ආචික්ඛිතබ්බා. තදනුරූපඤ්ච විනයකම්මං කාතබ්බං. එවඤ්හි කතං සුකතං හොති රොගනිදානං ඤත්වා වෙජ්ජෙන කතභෙසජ්ජමිව, තස්ස ච පුග්ගලස්ස සොත්ථිභාවාය සංවත්තති.

262. චෙතෙති න උපක්කමතීතිආදීසු මොචනස්සාදචෙතනාය චෙතෙති, න උපක්කමති, මුච්චති, අනාපත්ති. මොචනස්සාදපීළිතො ‘‘අහො වත ¶ මුච්චෙය්යා’’ති චෙතෙති, න උපක්කමති, න මුච්චති, අනාපත්ති. මොචනස්සාදෙන න චෙතෙති, ඵස්සස්සාදෙන කණ්ඩුවනස්සාදෙන වා උපක්කමති, මුච්චති, අනාපත්ති. තථෙව න චෙතෙති, උපක්කමති, න මුච්චති, අනාපත්ති. කාමවිතක්කං විතක්කෙන්තො මොචනත්ථාය න චෙතෙති, න උපක්කමති, මුච්චති, අනාපත්ති. සචෙ පනස්ස විතක්කයතොපි න මුච්චති ඉදං ආගතමෙව හොති, ‘‘න චෙතෙති, න උපක්කමති, න මුච්චති, අනාපත්තී’’ති.

අනාපත්ති ¶ සුපිනන්තෙනාති සුත්තස්ස සුපිනෙ මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස විය කායසංසග්ගාදීනි ආපජ්ජන්තස්ස විය සුපිනන්තෙනෙව කාරණෙන යස්ස අසුචි මුච්චති, තස්ස අනාපත්ති. සුපිනෙ පන ¶ උප්පන්නාය අස්සාදචෙතනාය සචස්ස විසයො හොති, නිච්චලෙන භවිතබ්බං, න හත්ථෙන නිමිත්තං කීළාපෙතබ්බං, කාසාවපච්චත්ථරණරක්ඛණත්ථං පන හත්ථපුටෙන ගහෙත්වා ජග්ගනත්ථාය උදකට්ඨානං ගන්තුං වට්ටති.

නමොචනාධිප්පායස්සාති යස්ස භෙසජ්ජෙන වා නිමිත්තං ආලිම්පන්තස්ස උච්චාරාදීනි වා කරොන්තස්ස නමොචනාධිප්පායස්ස මුච්චති, තස්සාපි අනාපත්ති. උම්මත්තකස්ස දුවිධස්සාපි අනාපත්ති. ඉධ සෙය්යසකො ආදිකම්මිකො, තස්ස අනාපත්ති ආදිකම්මිකස්සාති.

සමුට්ඨානාදීසු ඉදං සික්ඛාපදං පඨමපාරාජිකසමුට්ඨානං කායචිත්තතො සමුට්ඨාති. කිරියා, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, අකුසලචිත්තං, ද්විවෙදනං, සුඛමජ්ඣත්තද්වයෙනාති.

263. විනීතවත්ථූසු සුපිනවත්ථු අනුපඤ්ඤත්තියං වුත්තනයමෙව. උච්චාරපස්සාවවත්ථූනි උත්තානත්ථානෙව.

විතක්කවත්ථුස්මිං කාමවිතක්කන්ති ගෙහස්සිතකාමවිතක්කං. තත්ථ කිඤ්චාපි අනාපත්ති වුත්තා, අථ ඛො විතක්කගතිකෙන න භවිතබ්බං. උණ්හොදකවත්ථූසු පඨමං උත්තානමෙව. දුතියෙ සො භික්ඛු මොචෙතුකාමො උණ්හොදකෙන නිමිත්තං පහරිත්වා පහරිත්වා න්හායි, තෙනස්ස ආපත්ති වුත්තා. තතියෙ උපක්කමස්ස අත්ථිතාය ථුල්ලච්චයං. භෙසජ්ජකණ්ඩුවනවත්ථූනි උත්තානත්ථානෙව.

264. මග්ගවත්ථූසු ¶ පඨමස්ස ථුලඌරුකස්ස මග්ගං ගච්ඡන්තස්ස සම්බාධට්ඨානෙ ඝට්ටනාය අසුචි මුච්චි, තස්ස නමොචනාධිප්පායත්තා අනාපත්ති. දුතියස්ස තථෙව මුච්චි, මොචනාධිප්පායත්තා පන සඞ්ඝාදිසෙසො. තතියස්ස න මුච්චි, උපක්කමසබ්භාවතො පන ථුල්ලච්චයං. තස්මා මග්ගං ගච්ඡන්තෙන උප්පන්නෙ පරිළාහෙ න ගන්තබ්බං, ගමනං උපච්ඡින්දිත්වා අසුභාදිමනසිකාරෙන චිත්තං වූපසමෙත්වා සුද්ධචිත්තෙන කම්මට්ඨානං ආදාය ගන්තබ්බං. සචෙ ඨිතො විනොදෙතුං ¶ න සක්කොති, මග්ගා ඔක්කම්ම නිසීදිත්වා විනොදෙත්වා කම්මට්ඨානං ආදාය සුද්ධචිත්තෙනෙව ගන්තබ්බං.

වත්ථිවත්ථූසු තෙ භික්ඛූ වත්ථිං දළ්හං ගහෙත්වා පූරෙත්වා පූරෙත්වා විස්සජ්ජෙන්තා ¶ ගාමදාරකා විය පස්සාවමකංසු. ජන්තාඝරවත්ථුස්මිං උදරං තාපෙන්තස්ස මොචනාධිප්පායස්සාපි අමොචනාධිප්පායස්සාපි මුත්තෙ අනාපත්තියෙව. පරිකම්මං කරොන්තස්ස නිමිත්තචාලනවසෙන අසුචි මුච්චි, තස්මා ආපත්තිට්ඨානෙ ආපත්ති වුත්තා.

265. ඌරුඝට්ටාපනවත්ථූසු යෙසං ආපත්ති වුත්තා තෙ අඞ්ගජාතම්පි ඵුසාපෙසුන්ති වෙදිතබ්බාති එවං කුරුන්දට්ඨකථායං වුත්තං. සාමණෙරාදිවත්ථූනි උත්තානත්ථානෙව.

266. කායත්ථම්භනවත්ථුස්මිං කායං ථම්භෙන්තස්සාති චිරං නිසීදිත්වා වා නිපජ්ජිත්වා වා නවකම්මං වා කත්වා ආලසියවිමොචනත්ථං විජම්භෙන්තස්ස.

උපනිජ්ඣායනවත්ථුස්මිං සචෙපි පටසතං නිවත්ථා හොති පුරතො වා පච්ඡතො වා ඨත්වා ‘‘ඉමස්මිං නාම ඔකාසෙ නිමිත්ත’’න්ති උපනිජ්ඣායන්තස්ස දුක්කටමෙව. අනිවත්ථානං ගාමදාරිකානං නිමිත්තං උපනිජ්ඣායන්තස්ස පන කිමෙව වත්තබ්බං. තිරච්ඡානගතානම්පි නිමිත්තෙ එසෙව නයො. ඉතො චිතො ච අවිලොකෙත්වා පන දිවසම්පි එකපයොගෙන උපනිජ්ඣායන්තස්ස එකමෙව දුක්කටං. ඉතො චිතො ච විලොකෙත්වා පුනප්පුනං උපනිජ්ඣායන්තස්ස පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටං. උම්මීලනනිමීලනවසෙන පන න කාරෙතබ්බො. සහසා උපනිජ්ඣායිත්වා පුන පටිසඞ්ඛාය සංවරෙ තිට්ඨතො අනාපත්ති, තං සංවරං පහාය පුන උපනිජ්ඣායතො දුක්කටමෙව.

267. තාළච්ඡිද්දාදිවත්ථූනි ¶ උත්තානත්ථානෙව. න්හානවත්ථූසු යෙ උදකසොතං නිමිත්තෙන පහරිංසු තෙසං ආපත්ති වුත්තා. උදඤ්ජලවත්ථූසුපි එසෙව නයො. එත්ථ ච උදඤ්ජලන්ති උදකචික්ඛල්ලො වුච්චති. එතෙනෙව උපායෙන ඉතො පරානි සබ්බානෙව උදකෙ ධාවනාදිවත්ථූනි වෙදිතබ්බානි. අයං පන විසෙසො. පුප්ඵාවළියවත්ථූසු සචෙපි නමොචනාධිප්පායස්ස අනාපත්ති, කීළනපච්චයා පන දුක්කටං හොතීති.

සුක්කවිස්සට්ඨිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

269. තෙන ¶ ¶ සමයෙන බුද්ධො භගවාති කායසංසග්ගසික්ඛාපදං. තත්රායං අනුත්තානපදවණ්ණනා – අරඤ්ඤෙ විහරතීති න ආවෙණිකෙ අරඤ්ඤෙ, ජෙතවනවිහාරස්සෙව පච්චන්තෙ එකපස්සෙ. මජ්ඣෙ ගබ්භොති තස්ස ච විහාරස්ස මජ්ඣෙ ගබ්භො හොති. සමන්තා පරියාගාරොති සමන්තා පනස්ස මණ්ඩලමාළපරික්ඛෙපො හොති. සො කිර මජ්ඣෙ චතුරස්සං ගබ්භං කත්වා බහි මණ්ඩලමාළපරික්ඛෙපෙන කතො, යථා සක්කා හොති අන්තොයෙව ආවිඤ්ඡන්තෙහි විචරිතුං.

සුපඤ්ඤත්තන්ති සුට්ඨ ඨපිතං, යථා යථා යස්මිං යස්මිඤ්ච ඔකාසෙ ඨපිතං පාසාදිකං හොති ලොකරඤ්ජකං තථා තථා තස්මිං තස්මිං ඔකාසෙ ඨපිතං, වත්තසීසෙන හි සොං එකකිච්චම්පි න කරොති. එකච්චෙ වාතපානෙ විවරන්තොති යෙසු විවටෙසු අන්ධකාරො හොති තානි විවරන්තො යෙසු විවටෙසු ආලොකො හොති තානි ථකෙන්තො.

එවං වුත්තෙ සා බ්රාහ්මණී තං බ්රාහ්මණං එතදවොචාති එවං තෙන බ්රාහ්මණෙන පසංසිත්වා වුත්තෙ සා බ්රාහ්මණී ‘‘පසන්නො අයං බ්රාහ්මණො පබ්බජිතුකාමො මඤ්ඤෙ’’ති සල්ලක්ඛෙත්වා නිගූහිතබ්බම්පි තං අත්තනො විප්පකාරං පකාසෙන්තී කෙවලං තස්ස සද්ධාවිඝාතාපෙක්ඛා හුත්වා එතං ‘‘කුතො තස්ස උළාරත්තතා’’තිආදිවචනමවොච. තත්ථ උළාරො අත්තා අස්සාති උළාරත්තා, උළාරත්තනො භාවො උට්ඨාරත්තතා. කුලිත්ථීහීතිආදීසු කුලිත්ථියො නාම ඝරස්සාමිනියො. කුලධීතරො නාම පුරිසන්තරගතා කුලධීතරො ¶ . කුලකුමාරියො නාම අනිවිට්ඨා වුච්චන්ති. කුලසුණ්හා නාම පරකුලතො ආනීතා කුලදාරකානං වධුයො.

270. ඔතිණ්ණොති යක්ඛාදීහි විය සත්තා අන්තො උප්පජ්ජන්තෙන රාගෙන ඔතිණ්ණො, කූපාදීනි විය සත්තා අසමපෙක්ඛිත්වා රජනීයෙ ඨානෙ රජ්ජන්තො සයං වා රාගං ඔතිණ්ණො, යස්මා පන උභයථාපි රාගසමඞ්ගිස්සෙවෙතං අධිවචනං, තස්මා ‘‘ඔතිණ්ණො නාම සාරත්තො අපෙක්ඛවා පටිබද්ධචිත්තො’’ති එවමස්ස පදභාජනං වුත්තං.

තත්ථ ¶ සාරත්තොති කායසංසග්ගරාගෙන සුට්ඨු රත්තො. අපෙක්ඛවාති කායසංසග්ගාපෙක්ඛාය අපෙක්ඛවා. පටිබද්ධචිත්තොති කායසංසග්ගරාගෙනෙව තස්මිං වත්ථුස්මිං පටිබද්ධචිත්තො. විපරිණතෙනාති පරිසුද්ධභවඞ්ගසන්තතිසඞ්ඛාතං පකතිං විජහිත්වා අඤ්ඤථා පවත්තෙන, විරූපං වා පරිණතෙන ¶ විරූපං පරිවත්තෙන, යථා පරිවත්තමානං විරූපං හොති එවං පරිවත්තිත්වා ඨිතෙනාති අධිප්පායො.

271. යස්මා පනෙතං රාගාදීහි සම්පයොගං නාතිවත්තති, තස්මා ‘‘විපරිණතන්ති රත්තම්පි චිත්ත’’න්තිආදිනා නයෙනස්ස පදභාජනං වත්වා අන්තෙ ඉධාධිප්පෙතමත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘අපිච රත්තං චිත්තං ඉමස්මිං අත්ථෙ අධිප්පෙතං විපරිණත’’න්ති ආහ.

තදහුජාතාති තංදිවසං ජාතා ජාතමත්තා අල්ලමංසපෙසිවණ්ණා, එවරූපායපි හි සද්ධිං කායසංසග්ගෙ සඞ්ඝාදිසෙසො, මෙථුනවීතික්කමෙ පාරාජිකං, රහො නිසජ්ජස්සාදෙ පාචිත්තියඤ්ච හොති. පගෙවාති පඨමමෙව.

කායසංසග්ගං සමාපජ්ජෙය්යාති හත්ථග්ගහණාදිකායසම්පයොගං කායමිස්සීභාවං සමාපජ්ජෙය්ය, යස්මා පනෙතං සමාපජ්ජන්තස්ස යො සො කායසංසග්ගො නාම සො අත්ථතො අජ්ඣාචාරො හොති, රාගවසෙන අභිභවිත්වා සඤ්ඤමවෙලං ආචාරො, තස්මාස්ස සඞ්ඛෙපන අත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘අජ්ඣාචාරො වුච්චතී’’ති පදභාජනමාහ.

හත්ථග්ගාහං වාතිආදිභෙදං පනස්ස විත්ථාරෙන අත්ථදස්සනං. තත්ථ හත්ථාදීනං විභාගදස්සනත්ථං ‘‘හත්ථො නාම කප්පරං උපාදායා’’තිආදිමාහ තත්ථ කප්පරං උපාදායාති දුතියං. මහාසන්ධිං උපාදාය. අඤ්ඤත්ථ පන මණිබන්ධතො ¶ පට්ඨාය යාව අග්ගනඛා හත්ථො ඉධ සද්ධිං අග්ගබාහාය කප්පරතො පට්ඨාය අධිප්පෙතො.

සුද්ධකෙසා වාති සුත්තාදීහි අමිස්සා සුද්ධා කෙසායෙව. වෙණීති තීහි කෙසවට්ටීහි විනන්ධිත්වා කතකෙසකලාපස්සෙතං නාමං. සුත්තමිස්සාති පඤ්චවණ්ණෙන සුත්තෙන කෙසෙ මිස්සෙත්වා කතා. මාලාමිස්සාති වස්සිකපුප්ඵාදීහි මිස්සෙත්වා තීහි කෙසවට්ටීහි විනන්ධිත්වා ¶ කතා, අවිනද්ධොපි වා කෙවලං පුප්ඵමිස්සකො කෙසකලාපො ඉධ ‘‘වෙණී’’ති වෙදිතබ්බො. හිරඤ්ඤමිස්සාති කහාපණමාලාය මිස්සෙත්වා කතා. සුවණ්ණමිස්සාති සුවණ්ණචීරකෙහි වා පාමඞ්ගාදීහි වා මිස්සෙත්වා කතා. මුත්තාමිස්සාති මුත්තාවලීහි මිස්සෙත්වා කතා. මණිමිස්සාති සුත්තාරූළ්හෙහි මණීහි මිස්සෙත්වා කතා. එතාසු හි යංකිඤ්චි වෙණිං ගණ්හන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසොයෙව. ‘‘අහං මිස්සකවෙණිං අග්ගහෙසි’’න්ති වදන්තස්ස මොක්ඛො නත්ථි. වෙණිග්ගහණෙන චෙත්ථ කෙසාපි ගහිතාව හොන්ති, තස්මා යො එකම්පි කෙසං ගණ්හාති තස්සපි ආපත්තියෙව.

හත්ථඤ්ච ¶ වෙණිඤ්ච ඨපෙත්වාති ඉධ වුත්තලක්ඛණං හත්ථඤ්ච සබ්බප්පකාරඤ්ච වෙණිං ඨපෙත්වා අවසෙසං සරීරං ‘‘අඞ්ග’’න්ති වෙදිතබ්බං. එවං පරිච්ඡින්නෙසු හත්ථාදීසු හත්ථස්ස ගහණං හත්ථග්ගාහො, වෙණියා ගහණං වෙණිග්ගාහො, අවසෙසසසරීරස්ස පරාමසනං අඤ්ඤතරස්ස වා අඤ්ඤතරස්ස වා අඞ්ගස්ස පරාමසනං, යො තං හත්ථග්ගාහං වා වෙණිග්ගාහං වා අඤ්ඤතරස්ස වා අඤ්ඤතරස්ස වා අඞ්ගස්ස පරාමසනං සමාපජ්ජෙය්ය, තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො නාම ආපත්තිනිකායො හොතීති. අයං සික්ඛාපදස්ස අත්ථො.

272. යස්මා පන යො ච හත්ථග්ගාහො යො ච වෙණිග්ගාහො යඤ්ච අවසෙසස්ස අඞ්ගස්ස පරාමසනං තං සබ්බම්පි භෙදතො ද්වාදසවිධං හොති, තස්මා තං භෙදං දස්සෙතුං ‘‘ආමසනා පරාමසනා’’තිආදිනා නයෙනස්ස පදභාජනං වුත්තං. තත්ථ යඤ්ච වුත්තං ‘‘ආමසනා නාම ආමට්ඨමත්තා’’ති යඤ්ච ‘‘ඡුපනං නාම ඵුට්ඨමත්ත’’න්ති, ඉමෙසං අයං විසෙසො – ආමසනාති ආමජ්ජනා ඵුට්ඨොකාසං අනතික්කමිත්වාපි තත්ථෙව සඞ්ඝට්ටනා. අයඤ්හි ‘‘ආමට්ඨමත්තා’’ති වුච්චති. ඡුපනන්ති අසඞ්ඝට්ටෙත්වා ඵුට්ඨමත්තං.

යම්පි ¶ උම්මසනාය ච උල්ලඞ්ඝනාය ච නිද්දෙසෙ ‘‘උද්ධං උච්චාරණා’’ති එකමෙව පදං වුත්තං. තත්රාපි අයං විසෙසො – පඨමං අත්තනො කායස්ස ඉත්ථියා කායෙ උද්ධං පෙසනවසෙන වුත්තං, දුතියං ඉත්ථියා කායං උක්ඛිපනවසෙන, සෙසං පාකටමෙව.

273. ඉදානි ¶ ය්වායං ඔතිණ්ණො විපරිණතෙන චිත්තෙන කායසංසග්ගං සමාපජ්ජති, තස්ස එතෙසං පදානං වසෙන විත්ථාරතො ආපත්තිභෙදං දස්සෙන්තො ‘‘ඉත්ථී ච හොති ඉත්ථිසඤ්ඤී සාරත්තො ච භික්ඛු ච නං ඉත්ථියා කායෙන කාය’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ භික්ඛු ච නං ඉත්ථියා කායෙන කායන්ති සො සාරත්තො ච ඉත්ථිසඤ්ඤී ච භික්ඛු අත්තනො කායෙන. නන්ති නිපාතමත්තං. අථ වා එතං තස්සා ඉත්ථියා හත්ථාදිභෙදං කායං. ආමසති පරාමසතීති එතෙසු චෙ එකෙනාපි ආකාරෙන අජ්ඣාචරති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස. තත්ථ සකිං ආමසතො එකා ආපත්ති, පුනප්පුනං ආමසතො පයොගෙ පයොගෙ සඞ්ඝාදිසෙසො.

පරාමසන්තොපි සචෙ කායතො අමොචෙත්වාව ඉතො චිතො ච අත්තනො හත්ථං වා කායං වා සඤ්චොපෙති හරති පෙසෙති දිවසම්පි පරාමසතො එකාව ආපත්ති. සචෙ කායතො මොචෙත්වා මොචෙත්වා පරාමසති පයොගෙ පයොගෙ ආපත්ති.

ඔමසන්තොපි ¶ සචෙ කායතො අමොචෙත්වාව ඉත්ථියා මත්ථකතො පට්ඨාය යාව පාදපිට්ඨිං ඔමසති එකාව ආපත්ති. සචෙ පන උදරාදීසු තං තං ඨානං පත්වා මුඤ්චිත්වා මුඤ්චිත්වා ඔමසති පයොගෙ පයොගෙ ආපත්ති. උම්මසනායපි පාදතො පට්ඨාය යාව සීසං උම්මසන්තස්ස එසෙව නයො.

ඔලඞ්ඝනාය මාතුගාමං කෙසෙසු ගහෙත්වා නාමෙත්වා චුම්බනාදීසු යං අජ්ඣාචාරං ඉච්ඡති තං කත්වා මුඤ්චතො එකාව ආපත්ති. උට්ඨිතං පුනප්පුනං නාමයතො පයොගෙ පයොගෙ ආපත්ති. උල්ලඞ්ඝනායපි කෙසෙසු වා හත්ථෙසු වා ගහෙත්වා වුට්ඨාපයතො එසෙව නයො.

ආකඩ්ඪනාය අත්තනො අභිමුඛං ආකඩ්ඪන්තො යාව න මුඤ්චති තාව එකාව ආපත්ති. මුඤ්චිත්වා මුඤ්චිත්වා ආකඩ්ඪන්තස්ස පයොගෙ පයොගෙ ආපත්ති. පතිකඩ්ඪනායපි පරම්මුඛං පිට්ඨියං ගහෙත්වා පටිප්පණාමයතො එසෙව නයො.

අභිනිග්ගණ්හනාය ¶ හත්ථෙ වා බාහාය වා දළ්හං ගහෙත්වා යොජනම්පි ගච්ඡතො එකාව ආපත්ති. මුඤ්චිත්වා පුනප්පුනං ගණ්හතො පයොගෙ පයොගෙ ආපත්ති. අමුඤ්චිත්වා පුනප්පුනං ඵුසතො ච ආලිඞ්ගතො ච පයොගෙ පයොගෙ ආපත්තීති මහාසුමත්ථෙරො ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො ¶ පනාහ – ‘‘මූලග්ගහණමෙව පමාණං, තස්මා යාව න මුඤ්චති තාව එකා එව ආපත්තී’’ති.

අභිනිප්පීළනාය වත්ථෙන වා ආභරණෙන වා සද්ධිං පීළයතො අඞ්ගං අඵුසන්තස්ස ථුල්ලච්චයං, ඵුසන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො, එකපයොගෙන එකා ආපත්ති, නානාපයොගෙන නානා.

ගහණඡුපනෙසු අඤ්ඤං කිඤ්චි විකාරං අකරොන්තොපි ගහිතමත්තඵුට්ඨමත්තෙනාපි ආපත්තිං ආපජ්ජති.

එවමෙතෙසු ආමසනාදීසු එකෙනාපි ආකාරෙන අජ්ඣාචාරතො ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො, වෙමතිකස්ස ථුල්ලච්චයං, පණ්ඩකපුරිසතිරච්ඡානගතසඤ්ඤිස්සාපි ථුල්ලච්චයමෙව. පණ්ඩකෙ පණ්ඩකසඤ්ඤිස්ස ථුල්ලච්චයං, වෙමතිකස්ස දුක්කටං. පුරිසතිරච්ඡානගතඉත්ථිසඤ්ඤිස්සාපි දුක්කටමෙව. පුරිසෙ පුරිසසඤ්ඤිස්සාපි වෙමතිකස්සාපි ඉත්ථිපණ්ඩකතිරච්ඡානගතසඤ්ඤිස්සාපි දුක්කටමෙව. තිරච්ඡානගතෙපි සබ්බාකාරෙන දුක්කටමෙවාති. ඉමා එකමූලකනයෙ වුත්තා ආපත්තියො සල්ලක්ඛෙත්වා ඉමිනාව උපායෙන ‘‘ද්වෙ ඉත්ථියො ද්වින්නං ඉත්ථීන’’න්තිආදිවසෙන වුත්තෙ දුමූලකනයෙපි ¶ දිගුණා ආපත්තියො වෙදිතබ්බා. යථා ච ද්වීසු ඉත්ථීසු ද්වෙ සඞ්ඝාදිසෙසා; එවං සම්බහුලාසු සම්බහුලා වෙදිතබ්බා.

යො හි එකතො ඨිතා සම්බහුලා ඉත්ථියො බාහාහි පරික්ඛිපිත්වා ගණ්හාති සො යත්තකා ඉත්ථියො ඵුට්ඨා තාසං ගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසෙ ආපජ්ජති, මජ්ඣගතානං ගණනාය ථුල්ලච්චයෙ. තා හි තෙන කායප්පටිබද්ධෙන ආමට්ඨා හොන්ති. යො පන සම්බහුලානං අඞ්ගුලියො වා කෙසෙ වා එකතො කත්වා ගණ්හාති, සො අඞ්ගුලියො ච කෙසෙ ච අගණෙත්වා ඉත්ථියො ගණෙත්වා සඞ්ඝාදිසෙසෙහි කාරෙතබ්බො. යාසඤ්ච ඉත්ථීනං අඞ්ගුලියො වා කෙසා වා මජ්ඣගතා හොන්ති, තාසං ගණනාය ථුල්ලච්චයෙ ආපජ්ජති. තා හි තෙන කායප්පටිබද්ධෙන ආමට්ඨා හොන්ති, සම්බහුලා පන ඉත්ථියො කායප්පටිබද්ධෙහි රජ්ජුවත්ථාදීහි පරික්ඛිපිත්වා ගණ්හන්තො සබ්බාසංයෙව ¶ අන්තොපරික්ඛෙපගතානං ගණනාය ථුල්ලච්චයෙ ආපජ්ජති. මහාපච්චරියං අඵුට්ඨාසු දුක්කටං වුත්තං. තත්ථ යස්මා පාළියං කායප්පටිබද්ධප්පටිබද්ධෙන ¶ ආමසනං නාම නත්ථි, තස්මා සබ්බම්පි කායප්පටිබද්ධප්පටිබද්ධං කායප්පටිබද්ධෙනෙව සඞ්ගහෙත්වා මහාඅට්ඨකථායඤ්ච කුරුන්දියඤ්ච වුත්තො පුරිමනයොයෙවෙත්ථ යුත්තතරො දිස්සති.

යො හි හත්ථෙන හත්ථං ගහෙත්වා පටිපාටියා ඨිතාසු ඉත්ථීසු සමසාරාගො එකං හත්ථෙ ගණ්හාති, සො ගහිතිත්ථියා වසෙන එකං සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජති, ඉතරාසං ගණනාය පුරිමනයෙනෙව ථුල්ලච්චයෙ. සචෙ සො තං කායප්පටිබද්ධෙ වත්ථෙ වා පුප්ඵෙ වා ගණ්හාති, සබ්බාසං ගණනාය ථුල්ලච්චයෙ ආපජ්ජති. යථෙව හි රජ්ජුවත්ථාදීහි පරික්ඛිපන්තෙන සබ්බාපි කායප්පටිබද්ධෙන ආමට්ඨා හොන්ති, තථා ඉධාපි සබ්බාපි කායප්පටිබද්ධෙන ආමට්ඨා හොන්ති. සචෙ පන තා ඉත්ථියො අඤ්ඤමඤ්ඤං වත්ථකොටියං ගහෙත්වා ඨිතා හොන්ති, තත්ර චෙසො පුරිමනයෙනෙව පඨමං ඉත්ථිං හත්ථෙ ගණ්හාති ගහිතාය වසෙන සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජති, ඉතරාසං ගණනාය දුක්කටානි. සබ්බාසඤ්හි තාසං තෙන පුරිමනයෙනෙව කායපටිබද්ධෙන කායප්පටිබද්ධං ආමට්ඨං හොති. සචෙ පන සොපි තං කායප්පටිබද්ධෙයෙව ගණ්හාති තස්සා වසෙන ථුල්ලච්චයං ආපජ්ජති, ඉතරාසං ගණනාය අනන්තරනයෙනෙව දුක්කටානි.

යො පන ඝනවත්ථනිවත්ථං ඉත්ථිං කායසංසග්ගරාගෙන වත්ථෙ ඝට්ටෙති, ථුල්ලච්චයං. විරළවත්ථනිවත්ථං ඝට්ටෙති, තත්ර චෙ වත්ථන්තරෙහි ඉත්ථියා වා නික්ඛන්තලොමානි භික්ඛුං භික්ඛුනො වා පවිට්ඨලොමානි ඉත්ථිං ඵුසන්ති, උභින්නං ලොමානියෙව වා ලොමානි ඵුසන්ති, සඞ්ඝාදිසෙසො. උපාදින්නකෙන ¶ හි කම්මජරූපෙන උපාදින්නකං වා අනුපාදින්නකං වා අනුපාදින්නකෙනපි කෙනචි කෙසාදිනා උපාදින්නකං වා අනුපාදින්නකං වා ඵුසන්තොපි සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජතියෙව.

තත්ථ කුරුන්දියං ‘‘ලොමානි ගණෙත්වා සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘‘ලොමානි ගණෙත්වා ආපත්තියා න කාරෙතබ්බො, එකමෙව සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජති. සඞ්ඝිකමඤ්චෙ පන අපච්චත්ථරිත්වා නිපන්නො ලොමානි ගණෙත්වා කාරෙතබ්බො’’ති වුත්තං ¶ , තදෙව යුත්තං. ඉත්ථිවසෙන හි අයං ආපත්ති, න කොට්ඨාසවසෙනාති.

එත්ථාහ ¶ ‘‘යො පන ‘කායප්පටිබද්ධං ගණ්හිස්සාමී’ති කායං ගණ්හාති, ‘කායං ගණ්හිස්සාමී’ති කායප්පටිබද්ධං ගණ්හාති, සො කිං ආපජ්ජතී’’ති. මහාසුමත්ථෙරො තාව ‘‘යථාවත්ථුකමෙවා’’ති වදති. අයං කිරස්ස ලද්ධි –

‘‘වත්ථු සඤ්ඤා ච රාගො ච, ඵස්සප්පටිවිජානනා;

යථානිද්දිට්ඨනිද්දෙසෙ, ගරුකං තෙන කාරයෙ’’ති.

එත්ථ ‘‘වත්ථූ’’ති ඉත්ථී. ‘‘සඤ්ඤා’’ති ඉත්ථිසඤ්ඤා. ‘‘රාගො’’ති කායසංසග්ගරාගො. ‘‘ඵස්සප්පටිවිජානනා’’ති කායසංසග්ගඵස්සජානනා. තස්මා යො ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤී කායසංසග්ගරාගෙන ‘‘කායප්පටිබද්ධං ගහෙස්සාමී’’ති පවත්තොපි කායං ඵුසති, ගරුකං සඞ්ඝාදිසෙසංයෙව ආපජ්ජති. ඉතරොපි ථුල්ලච්චයන්ති මහාපදුමත්ථෙරො පනාහ –

‘‘සඤ්ඤාය විරාගිතම්හි, ගහණෙ ච විරාගිතෙ;

යථානිද්දිට්ඨනිද්දෙසෙ, ගරුකං තත්ථ න දිස්සතී’’ති.

අස්සාපායං ලද්ධි ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිනො හි සඞ්ඝාදිසෙසො වුත්තො. ඉමිනා ච ඉත්ථිසඤ්ඤා විරාගිතා කායප්පටිබද්ධෙ කායප්පටිබද්ධසඤ්ඤා උප්පාදිතා, තං ගණ්හන්තස්ස පන ථුල්ලච්චයං වුත්තං. ඉමිනා ච ගහණම්පි විරාගිතං තං අග්ගහෙත්වා ඉත්ථී ගහිතා, තස්මා එත්ථ ඉත්ථිසඤ්ඤාය අභාවතො සඞ්ඝාදිසෙසො න දිස්සති, කායප්පටිබද්ධස්ස අග්ගහිතත්තා ථුල්ලච්චයං න දිස්සති, කායසංසග්ගරාගෙන ඵුට්ඨත්තා පන දුක්කටං. කායසංසග්ගරාගෙන හි ඉමං නාම වත්ථුං ඵුසතො අනාපත්තීති නත්ථි, තස්මා දුක්කටමෙවාති.

ඉදඤ්ච ¶ පන වත්වා ඉදං චතුක්කමාහ. ‘‘සාරත්තං ගණ්හිස්සාමී’ති සාරත්තං ගණ්හි සඞ්ඝාදිසෙසො, ‘විරත්තං ගණ්හිස්සාමී’ති විරත්තං ගණ්හි දුක්කටං, ‘සාරත්තං ගණ්හිස්සාමී’ති විරත්තං ගණ්හි දුක්කටං, ‘විරත්තං ගණ්හිස්සාමී’ති සාරත්තං ගණ්හි දුක්කටමෙවා’’ති. කිඤ්චාපි එවමාහ? අථ ඛො මහාසුමත්ථෙරවාදොයෙවෙත්ථ ‘‘ඉත්ථි ච හොති ඉත්ථිසඤ්ඤී සාරත්තො ච භික්ඛු ච නං ඉත්ථියා කායෙන කායප්පටිබද්ධං ¶ ආමසති පරාමසති…පෙ… ගණ්හාති ඡුපති ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්සා’’ති ඉමාය පාළියා ‘‘යො හි එකතො ඨිතා සම්බහුලා ඉත්ථියො බාහාහි පරික්ඛිපිත්වා ගණ්හාති, සො යත්තකා ඉත්ථියො ඵුට්ඨා තාසං ගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසෙ ආපජ්ජති, මජ්ඣගතානං ¶ ගණනාය ථුල්ලච්චයෙ’’තිආදීහි අට්ඨකථාවිනිච්ඡයෙහි ච සමෙති. යදි හි සඤ්ඤාදිවිරාගෙන විරාගිතං නාම භවෙය්ය ‘‘පණ්ඩකො ච හොති ඉත්ථිසඤ්ඤී’’තිආදීසු විය ‘‘කායප්පටිබද්ධඤ්ච හොති කායසඤ්ඤී චා’’තිආදිනාපි නයෙන පාළියං විසෙසං වදෙය්ය. යස්මා පන සො න වුත්තො, තස්මා ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤාය සති ඉත්ථිං ආමසන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො, කායප්පටිබද්ධං ආමසන්තස්ස ථුල්ලච්චයන්ති යථාවත්ථුකමෙව යුජ්ජති.

මහාපච්චරියම්පි චෙතං වුත්තං – ‘‘නීලං පාරුපිත්වා සයිතාය කාළිත්ථියා කායං ඝට්ටෙස්සාමී’ති කායං ඝට්ටෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො; ‘කායං ඝට්ටෙස්සාමී’ති නීලං ඝට්ටෙති, ථුල්ලච්චයං; ‘නීලං ඝට්ටෙස්සාමී’ති කායං ඝට්ටෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො; ‘නීලං ඝට්ටෙස්සාමී’ති නීලං ඝට්ටෙති, ථුල්ලච්චය’’න්ති. යොපායං ‘‘ඉත්ථී ච පණ්ඩකො චා’’තිආදිනා නයෙන වත්ථුමිස්සකනයො වුත්තො, තස්මිම්පි වත්ථු සඤ්ඤාවිමතිවසෙන වුත්තා ආපත්තියො පාළියං අසම්මුය්හන්තෙන වෙදිතබ්බා.

කායෙනකායප්පටිබද්ධවාරෙ පන ඉත්ථියා ඉත්ථිසඤ්ඤිස්ස කායප්පටිබද්ධං ගණ්හතො ථුල්ලච්චයං, සෙසෙ සබ්බත්ථ දුක්කටං. කායප්පටිබද්ධෙනකායවාරෙපි එසෙව නයො. කායප්පටිබද්ධෙනකආයප්පටිබද්ධවාරෙ ච නිස්සග්ගියෙනකායවාරාදීසු චස්ස සබ්බත්ථ දුක්කටමෙව.

‘‘ඉත්ථී ච හොති ඉත්ථිසඤ්ඤී සාරත්තො ච ඉත්ථී ච නං භික්ඛුස්ස කායෙන කාය’’න්තිආදිවාරො පන භික්ඛුම්හි මාතුගාමස්ස රාගවසෙන වුත්තො. තත්ථ ඉත්ථී ච නං භික්ඛුස්ස කායෙන කායන්ති භික්ඛුම්හි සාරත්තා ඉත්ථී තස්ස නිසින්නොකාසං වා නිපන්නොකාසං වා ගන්ත්වා අත්තනො කායෙන තං භික්ඛුස්ස කායං ආමසති…පෙ… ඡුපති. සෙවනාධිප්පායො කායෙන වායමති, ඵස්සං පටිවිජානාතීති එවං තාය ආමට්ඨො වා ඡුපිතො වා සෙවනාධිප්පායො හුත්වා සචෙ ඵස්සප්පටිවිජානනත්ථං ඊසකම්පි කායං චාලෙති ඵන්දෙති, සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජති.

ද්වෙ ¶ ඉත්ථියොති එත්ථ ද්වෙ සඞ්ඝාදිසෙසෙ ආපජ්ජති, ඉත්ථියා ච පණ්ඩකෙ ච සඞ්ඝාදිසෙසෙන සහ දුක්කටං ¶ . එතෙන උපායෙන යාව ‘‘නිස්සග්ගියෙන නිස්සග්ගියං ආමසති, සෙවනාධිප්පායො කායෙන වායමති න ච ඵස්සං පටිවිජානාති, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති තාව පුරිමනයෙනෙව ආපත්තිභෙදො වෙදිතබ්බො.

එත්ථ ¶ ච කායෙන වායමති න ච ඵස්සං පටිවිජානාතීති අත්තනා නිස්සට්ඨං පුප්ඵං වා ඵලං වා ඉත්ථිං අත්තනො නිස්සග්ගියෙන පුප්ඵෙන වා ඵලෙන වා පහරන්තිං දිස්වා කායෙන විකාරං කරොති, අඞ්ගුලිං වා චාලෙති, භමුකං වා උක්ඛිපති, අක්ඛිං වා නිඛණති, අඤ්ඤං වා එවරූපං විකාරං කරොති, අයං වුච්චති ‘‘කායෙන වායමති න ච ඵස්සං පටිවිජානාතී’’ති. අයම්පි කායෙන වායමිතත්තා දුක්කටං ආපජ්ජති, ද්වීසු ඉත්ථීසු ද්වෙ, ඉත්ථීපණ්ඩකෙසුපි ද්වෙ එව දුක්කටෙ ආපජ්ජති.

279. එවං වත්ථුවසෙන විත්ථාරතො ආපත්තිභෙදං දස්සෙත්වා ඉදානි ලක්ඛණවසෙන සඞ්ඛෙපතො ආපත්තිභෙදඤ්ච අනාපත්තිභෙදඤ්ච දස්සෙන්තො ‘‘සෙවනාධිප්පායො’’තිආදිමාහ. තත්ථ පුරිමනයෙ ඉත්ථියා ඵුට්ඨො සමානො සෙවනාධිප්පායො කායෙන වායමති, ඵස්සං පටිවිජානාතීති තිවඞ්ගසම්පත්තියා සඞ්ඝාදිසෙසො. දුතියෙ නයෙ නිස්සග්ගියෙන නිස්සග්ගියාමසනෙ විය වායමිත්වා අඡුපනෙ විය ච ඵස්සස්ස අප්පටිවිජානනතො දුවඞ්ගසම්පත්තියා දුක්කටං. තතියෙ කායෙන අවායමතො අනාපත්ති. යො හි සෙවනාධිප්පායොපි නිච්චලෙන කායෙන කෙවලං ඵස්සං පටිවිජානාති සාදියති අනුභොති, තස්ස චිත්තුප්පාදමත්තෙ ආපත්තියා අභාවතො අනාපත්ති. චතුත්ථෙ පන නිස්සග්ගියෙන නිස්සග්ගියාමසනෙ විය ඵස්සප්පටිවිජානනාපි නත්ථි, කෙවලං චිත්තුප්පාදමත්තමෙව, තස්මා අනාපත්ති. මොක්ඛාධිප්පායස්ස සබ්බාකාරෙසු අනාපත්තියෙව.

එත්ථ පන යො ඉත්ථියා ගහිතො තං අත්තනො සරීරා මොචෙතුකාමො පටිප්පණාමෙති වා පහරති වා අයං කායෙන වායමති ඵස්සං පටිවිජානාති. යො ආගච්ඡන්තිං දිස්වා තතො මුඤ්චිතුකාමො උත්තාසෙත්වා පලාපෙති, අයං කායෙන වායමති න ච ඵස්සං පටිවිජානාති. යො තාදිසං දීඝජාතිං කායෙ ආරූළ්හං දිස්වා ‘‘සණිකං ගච්ඡතු ඝට්ටියමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යා’’ති ¶ න ඝට්ටෙති, ඉත්ථිමෙව වා අඞ්ගං ඵුසමානං ඤත්වා ‘‘එසා ‘අනත්ථිකො අයං මයා’ති සයමෙව පක්කමිස්සතී’’ති අජානන්තො විය නිච්චලො හොති, බලවිත්ථියා වා ගාළ්හං ආලිඞ්ගිත්වා ගහිතො දහරභික්ඛු පලායිතුකාමොපි සුට්ඨු ගහිතත්තා නිච්චලො හොති, අයං න ච කායෙන වායමති, ඵස්සං පටිවිජානාති. යො පන ආගච්ඡන්තිං දිස්වා ‘‘ආගච්ඡතු ¶ තාව තතො නං පහරිත්වා වා පණාමෙත්වා ¶ වා පක්කමිස්සාමී’’ති නිච්චලො හොති, අයං මොක්ඛාධිප්පායො න ච කායෙන වායමති, න ච ඵස්සං පටිවිජානාතීති වෙදිතබ්බො.

280. අසඤ්චිච්චාති ඉමිනා උපායෙන ඉමං ඵුසිස්සාමීති අචෙතෙත්වා, එවඤ්හි අචෙතෙත්වා පත්තප්පටිග්ගහණාදීසු මාතුගාමස්ස අඞ්ගෙ ඵුට්ඨෙපි අනාපත්ති.

අසතියාති අඤ්ඤවිහිතො හොති මාතුගාමං ඵුසාමීති සති නත්ථි, එවං අසතියා හත්ථපාදපසාරණාදිකාලෙ ඵුසන්තස්ස අනාපත්ති.

අජානන්තස්සාති දාරකවෙසෙන ඨිතං දාරිකං ‘‘ඉත්ථී’’ති අජානන්තො කෙනචිදෙව කරණීයෙන ඵුසති, එවං ‘‘ඉත්ථී’’ති අජානන්තස්ස ඵුසතො අනාපත්ති.

අසාදියන්තස්සාති කායසංසග්ගං අසාදියන්තස්ස, තස්ස බාහාපරම්පරාය නීතභික්ඛුස්ස විය අනාපත්ති. උම්මත්තකාදයො වුත්තනයාඑව. ඉධ පන උදායිත්ථෙරො ආදිකම්මිකො, තස්ස අනාපත්ති ආදිකම්මිකස්සාති.

සමුට්ඨානාදීසු ඉදං සික්ඛාපදං පඨමපාරාජිකසමුට්ඨානං කායචිත්තතො සමුට්ඨාති, කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, අකුසලචිත්තං, ද්විවෙදනං, සුඛමජ්ඣත්තද්වයෙනාති.

281. විනීතවත්ථූසු – මාතුයා මාතුපෙමෙනාති මාතුපෙමෙන මාතුයා කායං ආමසි. එස නයො ධීතුභගිනිවත්ථූසු. තත්ථ යස්මා මාතා වා හොතු ධීතා වා ඉත්ථී නාම සබ්බාපි බ්රහ්මචරියස්ස පාරිපන්ථිකාව. තස්මා ‘‘අයං මෙ මාතා අයං ධීතා අයං මෙ භගිනී’’ති ගෙහස්සිතපෙමෙන ආමසතොපි දුක්කටමෙව වුත්තං.

ඉමං පන භගවතො ආණං අනුස්සරන්තෙන සචෙපි නදීසොතෙන වුය්හමානං මාතරං පස්සති නෙව හත්ථෙන පරාමසිතබ්බා. පණ්ඩිතෙන පන භික්ඛුනා නාවා වා ඵලකං ¶ වා කදලික්ඛන්ධො වා දාරුක්ඛන්ධො වා උපසංහරිතබ්බො. තස්මිං අසති කාසාවම්පි උපසංහරිත්වා පුරතො ඨපෙතබ්බං, ‘‘එත්ථ ¶ ¶ ගණ්හාහී’’ති පන න වත්තබ්බා. ගහිතෙ පරික්ඛාරං කඩ්ඪාමීති කඩ්ඪන්තෙන ගන්තබ්බං. සචෙ භායති පුරතො පුරතො ගන්ත්වා ‘‘මා භායී’’ති සමස්සාසෙතබ්බා. සචෙ භායමානා පුත්තස්ස සහසා ඛන්ධෙ වා අභිරුහති, හත්ථෙ වා ගණ්හාති, න ‘‘අපෙහි මහල්ලිකෙ’’ති නිද්ධුනිතබ්බා, ථලං පාපෙතබ්බා. කද්දමෙ ලග්ගායපි කූපෙ පතිතායපි එසෙව නයො.

තත්රපි හි යොත්තං වා වත්ථං වා පක්ඛිපිත්වා හත්ථෙන ගහිතභාවං ඤත්වා උද්ධරිතබ්බා, නත්වෙව ආමසිතබ්බා. න කෙවලඤ්ච මාතුගාමස්ස සරීරමෙව අනාමාසං, නිවාසනපාවුරණම්පි ආභරණභණ්ඩම්පි තිණණ්ඩුපකං වා තාළපණ්ණමුද්දිකං වා උපාදාය අනාමාසමෙව, තඤ්ච ඛො නිවාසනපාරුපනං පිළන්ධනත්ථාය ඨපිතමෙව. සචෙ පන නිවාසනං වා පාරුපනං වා පරිවත්තෙත්වා චීවරත්ථාය පාදමූලෙ ඨපෙති වට්ටති. ආභරණභණ්ඩෙසු පන සීසපසාධනකදන්තසූචිආදිකප්පියභණ්ඩං ‘‘ඉමං භන්තෙ තුම්හාකං ගණ්හථා’’ති දිය්යමානං සිපාටිකාසූචිආදිඋපකරණත්ථාය ගහෙතබ්බං. සුවණ්ණරජතමුත්තාදිමයං පන අනාමාසමෙව දීය්යමානම්පි න ගහෙතබ්බං. න කෙවලඤ්ච එතාසං සරීරූපගමෙව අනාමාසං, ඉත්ථිසණ්ඨානෙන කතං කට්ඨරූපම්පි දන්තරූපම්පි අයරූපම්පි ලොහරූපම්පි තිපුරූපම්පි පොත්ථකරූපම්පි සබ්බරතනරූපම්පි අන්තමසො පිට්ඨමයරූපම්පි අනාමාසමෙව. පරිභොගත්ථාය පන ‘‘ඉදං තුම්හාකං හොතූ’’ති ලභිත්වා ඨපෙත්වා සබ්බරතනමයං අවසෙසං භින්දිත්වා උපකරණාරහං උපකරණෙ පරිභොගාරහං පරිභොගෙ උපනෙතුං වට්ටති.

යථා ච ඉත්ථිරූපකං; එවං සත්තවිධම්පි ධඤ්ඤං අනාමාසං. තස්මා ඛෙත්තමජ්ඣෙන ගච්ඡතා තත්ථජාතකම්පි ධඤ්ඤඵලං න ආමසන්තෙන ගන්තබ්බං. සචෙ ඝරද්වාරෙ වා අන්තරාමග්ගෙ වා ධඤ්ඤං පසාරිතං හොති පස්සෙන ච මග්ගො අත්ථි ¶ න මද්දන්තෙන ගන්තබ්බං. ගමනමග්ගෙ අසති මග්ගං අධිට්ඨාය ගන්තබ්බං. අන්තරඝරෙ ධඤ්ඤස්ස උපරි ආසනං පඤ්ඤාපෙත්වා දෙන්ති නිසීදිතුං වට්ටති. කෙචි ආසනසාලායං ධඤ්ඤං ආකිරන්ති, සචෙ සක්කා හොති හරාපෙතුං හරාපෙතබ්බං, නො චෙ එකමන්තං ධඤ්ඤං අමද්දන්තෙන පීඨකං පඤ්ඤපෙත්වා නිසීදිතබ්බං. සචෙ ඔකාසො න හොති, මනුස්සා ධඤ්ඤමජ්ඣෙයෙව ආසනං පඤ්ඤපෙත්වා දෙන්ති, නිසීදිතබ්බං. තත්ථජාතකානි මුග්ගමාසාදීනි අපරණ්ණානිපි තාලපනසාදීනි වා ඵලානි කීළන්තෙන න ආමසිතබ්බානි. මනුස්සෙහි රාසිකතෙසුපි එසෙව නයො. අරඤ්ඤෙ පන රුක්ඛතො පතිතානි ඵලානි ‘‘අනුපසම්පන්නානං දස්සාමී’’ති ගණ්හිතුං වට්ටති.

මුත්තා ¶ , මණි, වෙළුරියො, සඞ්ඛො, සිලා, පවාළං, රජතං, ජාතරූපං, ලොහිතඞ්කො, මසාරගල්ලන්ති ¶ ඉමෙසු දසසු රතනෙසු මුත්තා අධොතා අනිවිද්ධා යථාජාතාව ආමසිතුං වට්ටති. සෙසා අනාමාසාති වදන්ති. මහාපච්චරියං පන ‘‘මුත්තා ධොතාපි අධොතාපි අනාමාසා භණ්ඩමූලත්ථාය ච සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති, කුට්ඨරොගස්ස භෙසජ්ජත්ථාය පන වට්ටතී’’ති වුත්තං. අන්තමසො ජාතිඵලිකං උපාදාය සබ්බොපි නීලපීතාදිවණ්ණභෙදො මණි ධොතවිද්ධවට්ටිතො අනාමාසො, යථාජාතො පන ආකරමුත්තො පත්තාදිභණ්ඩමූලත්ථං සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතීති වුත්තො. සොපි මහාපච්චරියං පටික්ඛිත්තො, පචිත්වා කතො කාචමණියෙවෙකො වට්ටතීති වුත්තො. වෙළුරියෙපි මණිසදිසොව විනිච්ඡයො.

සඞ්ඛො ධමනසඞ්ඛො ච ධොතවිද්ධො ච රතනමිස්සො අනාමාසො. පානීයසඞ්ඛො ධොතොපි අධොතොපි ආමාසොව සෙසඤ්ච අඤ්ජනාදිභෙසජ්ජත්ථායපි භණ්ඩමූලත්ථායපි සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. සිලා ධොතවිද්ධා රතනසංයුත්තා මුග්ගවණ්ණාව අනාමාසා. සෙසා සත්ථකනිසානාදිඅත්ථාය ගණ්හිතුං වට්ටති. එත්ථ ච රතනසංයුත්තාති සුවණ්ණෙන සද්ධිං යොජෙත්වා පචිත්වා කතාති වදන්ති. පවාළං ධොතවිද්ධං අනාමාසං. සෙසං ආමාසං භණ්ඩමූලත්ථඤ්ච සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. මහාපච්චරියං ¶ පන ‘‘ධොතම්පි අධොතම්පි සබ්බං අනාමාසං, න ච සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං.

රජතං ජාතරූපඤ්ච කතභණ්ඩම්පි අකතභණ්ඩම්පි සබ්බෙන සබ්බං බීජතො පට්ඨාය අනාමාසඤ්ච අසම්පටිච්ඡියඤ්ච, උත්තරරාජපුත්තො කිර සුවණ්ණචෙතියං කාරෙත්වා මහාපදුමත්ථෙරස්ස පෙසෙසි. ථෙරො ‘‘න කප්පතී’’ති පටික්ඛිපි. චෙතියඝරෙ සුවණ්ණපදුමසුවණ්ණබුබ්බුළකාදීනි හොන්ති, එතානිපි අනාමාසානි. චෙතියඝරගොපකා පන රූපියඡඩ්ඩකට්ඨානෙ ඨිතා, තස්මා තෙසං කෙළාපයිතුං වට්ටතීති වුත්තං. කුරුන්දියං පන තං පටික්ඛිත්තං. සුවණ්ණචෙතියෙ කචවරමෙව හරිතුං වට්ටතීති එත්තකමෙව අනුඤ්ඤාතං. ආරකූටලොහම්පි ජාතරූපගතිකමෙව අනාමාසන්ති සබ්බඅට්ඨකථාසු වුත්තං. සෙනාසනපරිභොගො පන සබ්බකප්පියො, තස්මා ජාතරූපරජතමයා සබ්බෙපි සෙනාසනපරික්ඛාරා ආමාසා. භික්ඛූනං ධම්මවිනයවණ්ණනට්ඨානෙ රතනමණ්ඩපෙ ¶ කරොන්ති ඵලිකත්ථම්භෙ රතනදාමපතිමණ්ඩිතෙ, තත්ථ සබ්බූපකරණානි භික්ඛූනං පටිජග්ගිතුං වට්ටති.

ලොහිතඞ්කමසාරගල්ලා ධොතවිද්ධා අනාමාසා, ඉතරෙ ආමාසා, භණ්ඩමූලත්ථාය වට්ටන්තීති වුත්තා. මහාපච්චරියං පන ‘‘ධොතාපි අධොතාපි සබ්බසො අනාමාසා න ච සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටන්තී’’ති වුත්තං.

සබ්බං ආවුධභණ්ඩං අනාමාසං, භණ්ඩමූලත්ථාය දීය්යමානම්පි න සම්පටිච්ඡිතබ්බං. සත්ථවණිජ්ජා ¶ නාම න වට්ටති. සුද්ධධනුදණ්ඩොපි ධනුජියාපි පතොදොපි අඞ්කුසොපි අන්තමසො වාසිඵරසුආදීනිපි ආවුධසඞ්ඛෙපෙන කතානි අනාමාසානි. සචෙ කෙනචි විහාරෙ සත්ති වා තොමරො වා ඨපිතො හොති, විහාරං ජග්ගන්තෙන ‘‘හරන්තූ’’ති සාමිකානං පෙසෙතබ්බං. සචෙ න හරන්ති, තං අචාලෙන්තෙන විහාරො පටිජග්ගිතබ්බො. යුද්ධභූමියං පතිතං අසිං වා සත්තිං වා තොමරං වා දිස්වා පාසාණෙන වා කෙනචි වා අසිං භින්දිත්වා සත්ථකත්ථාය ගහෙතුං වට්ටති, ඉතරානිපි වියොජෙත්වා ¶ කිඤ්චි සත්ථකත්ථාය ගහෙතුං වට්ටති කිඤ්චි කත්තරදණ්ඩාදිඅත්ථාය. ‘‘ඉදං ගණ්හථා’’ති දීය්යමානං පන ‘‘විනාසෙත්වා කප්පියභණ්ඩං කරිස්සාමී’’ති සබ්බම්පි සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති.

මච්ඡජාලපක්ඛිජාලාදීනිපි ඵලකජාලිකාදීනි සරපරිත්තානානීපි සබ්බානි අනාමාසානි. පරිභොගත්ථාය ලබ්භමානෙසු පන ජාලං තාව ‘‘ආසනස්ස වා චෙතියස්ස වා උපරි බන්ධිස්සාමි, ඡත්තං වා වෙඨෙස්සාමී’’ති ගහෙතුං වට්ටති. සරපරිත්තානං සබ්බම්පි භණ්ඩමූලත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. පරූපරොධනිවාරණඤ්හි එතං න උපරොධකරන්ති ඵලකං දන්තකට්ඨභාජනං කරිස්සාමීති ගහෙතුං වට්ටති.

චම්මවිනද්ධානි වීණාභෙරිආදීනි අනාමාසානි. කුරුන්දියං පන ‘‘භෙරිසඞ්ඝාටොපි වීණාසඞ්ඝාටොපි තුච්ඡපොක්ඛරම්පි මුඛවට්ටියං ආරොපිතචම්මම්පි වීණාදණ්ඩකොපි සබ්බං අනාමාස’’න්ති වුත්තං. ඔනහිතුං වා ඔනහාපෙතුං වා වාදෙතුං වා වාදාපෙතුං වා න ලබ්භතියෙව. චෙතියඞ්ගණෙ පූජං කත්වා මනුස්සෙහි ඡඩ්ඩිතං දිස්වාපි අචාලෙත්වාව අන්තරන්තරෙ සම්මජ්ජිතබ්බං, කචවරඡඩ්ඩනකාලෙ පන කචවරනියාමෙනෙව හරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපිතුං වට්ටතීති මහාපච්චරියං වුත්තං. භණ්ඩමූලත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුම්පි වට්ටති. පරිභොගත්ථාය ලබ්භමානෙසු පන වීණාදොණිකඤ්ච භෙරිපොක්ඛරඤ්ච දන්තකට්ඨභාජනං ¶ කරිස්සාම චම්මං සත්ථකකොසකන්ති එවං තස්ස තස්ස පරික්ඛාරස්ස උපකරණත්ථාය ගහෙත්වා තථා තථා කාතුං වට්ටති.

පුරාණදුතියිකාවත්ථු උත්තානමෙව. යක්ඛිවත්ථුස්මිං සචෙපි පරනිම්මිතවසවත්තිදෙවියා කායසංසග්ගං සමාපජ්ජති ථුල්ලච්චයමෙව. පණ්ඩකවත්ථු ච සුත්තිත්ථිවත්ථු ච පාකටමෙව. මතිත්ථිවත්ථුස්මිං පාරාජිකප්පහොනකකාලෙ ථුල්ලච්චයං, තතො පරං දුක්කටං. තිරච්ඡානගතවත්ථුස්මිං ¶ නාගමාණවිකායපි සුපණ්ණමාණවිකායපි කින්නරියාපි ගාවියාපි දුක්කටමෙව. දාරුධීතලිකාවත්ථුස්මිං ¶ න කෙවලං දාරුනා එව, අන්තමසො චිත්තකම්මලිඛිතෙපි ඉත්ථිරූපෙ දුක්කටමෙව.

282. සම්පීළනවත්ථු උත්තානත්ථමෙව. සඞ්කමවත්ථුස්මිං එකපදිකසඞ්කමො වා හොතු සකටමග්ගසඞ්කමො වා, චාලෙස්සාමීති පයොගෙ කතමත්තෙව චාලෙතු වා මා වා, දුක්කටං. මග්ගවත්ථු පාකටමෙව. රුක්ඛවත්ථුස්මිං රුක්ඛො මහන්තො වා හොතු මහාජම්බුප්පමාණො ඛුද්දකො වා, තං චාලෙතුං සක්කොතු වා මා වා, පයොගමත්තෙන දුක්කටං. නාවාවත්ථුස්මිම්පි එසෙව නයො. රජ්ජවත්ථුස්මිං යං රජ්ජුං ආවිඤ්ඡන්තො ඨානා චාලෙතුං සක්කොති, තත්ථ ථුල්ලච්චයං. යා මහාරජ්ජු හොති, ඊසකම්පි ඨානා න චලති, තත්ථ දුක්කටං. දණ්ඩෙපි එසෙව නයො. භූමියං පතිතමහාරුක්ඛොපි හි දණ්ඩග්ගහණෙනෙව ඉධ ගහිතො. පත්තවත්ථු පාකටමෙව. වන්දනවත්ථුස්මිං ඉත්ථී පාදෙ සම්බාහිත්වා වන්දිතුකාමා වාරෙතබ්බා පාදා වා පටිච්ඡාදෙතබ්බා, නිච්චලෙන වා භවිතබ්බං. නිච්චලස්ස හි චිත්තෙන සාදියතොපි අනාපත්ති. අවසානෙ ගහණවත්ථුපාකටමෙවාති.

කායසංසග්ගසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. දුට්ඨුල්ලවාචාසික්ඛාපදවණ්ණනා

283. තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවාති දුට්ඨුල්ලවාචාසික්ඛාපදං. තත්ථ ආදිස්සාති අපදිසිත්වා. වණ්ණම්පි භණතීතිආදීනි පරතො ආවි භවිස්සන්ති. ඡින්නිකාති ඡින්නඔත්තප්පා. ධුත්තිකාති සඨා. අහිරිකායොති නිල්ලජ්ජා ¶ . උහසන්තීති සිතං කත්වා මන්දහසිතං හසන්ති. උල්ලපන්තීති ‘‘අහො අය්යො’’තිආදිනා නයෙන උච්චකරණිං නානාවිධං පලොභනකථං කථෙන්ති. උජ්ජග්ඝන්තීති මහාහසිතං හසන්ති. උප්පණ්ඩෙන්තීති ‘‘පණ්ඩකො අයං, නායං පුරිසො’’තිආදිනා ¶ නයෙන පරිහාසං කරොන්ති.

285. සාරත්තොති දුට්ඨුල්ලවාචස්සාදරාගෙන සාරත්තො. අපෙක්ඛවා පටිබද්ධචිත්තොති වුත්තනයමෙව, කෙවලං ඉධ වාචස්සාදරාගො යොජෙතබ්බො. මාතුගාමං දුට්ඨුල්ලාහි වාචාහීති එත්ථ අධිප්පෙතං මාතුගාමං දස්සෙන්තො ‘‘මාතුගාමො’’තිආදිමාහ. තත්ථ විඤ්ඤූ පටිබලා සුභාසිතදුබ්භාසිතං දුට්ඨුල්ලාදුට්ඨුල්ලං ආජානිතුන්ති යා පණ්ඩිතා සාත්ථකනිරත්ථකකථං අසද්ධම්මසද්ධම්මපටිසංයුත්තකථඤ්ච ජානිතුං පටිබලා, අයං ඉධ අධිප්පෙතා. යා පන මහල්ලිකාපි බාලා එලමූගා අයං ඉධ අනධිප්පෙතාති දස්සෙති.

ඔභාසෙය්යාති ¶ අවභාසෙය්ය නානාප්පකාරකං අසද්ධම්මවචනං වදෙය්ය. යස්මා පනෙවං ඔභාසන්තස්ස යො සො ඔභාසො නාම, සො අත්ථතො අජ්ඣාචාරො හොති රාගවසෙන අභිභවිත්වා සඤ්ඤමවෙලං ආචාරො, තස්මා තමත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘ඔභාසෙය්යාති අජ්ඣාචාරො වුච්චතී’’ති ආහ. යථා තන්ති එත්ථ තන්ති නිපාතමත්තං, යථා යුවා යුවතින්ති අත්ථො.

ද්වෙ මග්ගෙ ආදිස්සාතිආදි යෙනාකාරෙන ඔභාසතො සඞ්ඝාදිසෙසො හොති, තං දස්සෙතුං වුත්තං. තත්ථ ද්වෙ මග්ගෙති වච්චමග්ගඤ්ච පස්සාවමග්ගඤ්ච. සෙසං උද්දෙසෙ තාව පාකටමෙව. නිද්දෙසෙ පන ථොමෙතීති ‘‘ඉත්ථිලක්ඛණෙන සුභලක්ඛණෙන සමන්නාගතාසී’’ති වදති, න තාව සීසං එති. ‘‘තව වච්චමග්ගො ච පස්සාවමග්ගො ච ඊදිසො තෙන නාම ඊදිසෙන ඉත්ථිලක්ඛණෙන සුභලක්ඛණෙන සමන්නාගතාසී’’ති වදති, සීසං එති, සඞ්ඝාදිසෙසො. වණ්ණෙති පසංසතීති ඉමානි පන ථොමනපදස්සෙව වෙවචනානි.

ඛුංසෙතීති වාචාපතොදෙන ඝට්ටෙති. වම්භෙතීති අපසාදෙති. ගරහතීති දොසං දෙති. පරතො පන පාළියා ආගතෙහි ‘‘අනිමිත්තාසී’’තිආදීහි ¶ එකාදසහි පදෙහි අඝටිතෙ සීසං න එති, ඝටිතෙපි තෙසු සිඛරණීසි සම්භින්නාසි උභතොබ්යඤ්ජනාසීති ඉමෙහි තීහි ඝටිතෙයෙව සඞ්ඝාදිසෙසො.

දෙහි මෙති යාචනායපි එත්තකෙනෙව සීසං න එති, ‘‘මෙථුනං ධම්මං දෙහී’’ති එවං මෙථුනධම්මෙන ඝටිතෙ එව සඞ්ඝාදිසෙසො.

කදා තෙ මාතා පසීදිස්සතීතිආදීසු ආයාචනවචනෙසුපි එත්තකෙනෙව ¶ සීසං න එති, ‘‘කදා තෙ මාතා පසීදිස්සති, කදා තෙ මෙථුනං ධම්මං ලභිස්සාමී’’ති වා ‘‘තව මාතරි පසන්නාය මෙථුනං ධම්මං ලභිස්සාමී’’ති වා ආදිනා පන නයෙන මෙථුනධම්මෙන ඝටිතෙයෙව සඞ්ඝාදිසෙසො.

කථං ත්වං සාමිකස්ස දෙසීතිආදීසු පුච්ඡාවචනෙසුපි මෙථුනධම්මන්ති වුත්තෙයෙව සඞ්ඝාදිසෙසො, න ඉතරථා. එවං කිර ත්වං සාමිකස්ස දෙසීති පටිපුච්ඡාවචනෙසුපි එසෙව නයො.

ආචික්ඛනාය පුට්ඨො භණතීති ‘‘කථං දදමානා සාමිකස්ස පියා හොතී’’ති එවං පුට්ඨො ආචික්ඛති. එත්ථ ච ‘‘එවං ¶ දෙහි එවං දදමානා’’ති වුත්තෙපි සීසං න එති. ‘‘මෙථුනධම්මං එවං දෙහි එවං උපනෙහි එවං මෙථුනධම්මං දදමානා උපනයමානා පියා හොතී’’තිආදිනා පන නයෙන මෙථුනධම්මෙන ඝටිතෙයෙව සඞ්ඝාදිසෙසො. අනුසාසනීවචනෙසුපි එසෙව නයො.

අක්කොසනිද්දෙසෙ – අනිමිත්තාසීති නිමිත්තරහිතාසි, කුඤ්චිකපණාලිමත්තමෙව තව දකසොතන්ති වුත්තං හොති.

නිමිත්තමත්තාසීති තව ඉත්ථිනිමිත්තං අපරිපුණ්ණං සඤ්ඤාමත්තමෙවාති වුත්තං හොති. අලොහිතාති සුක්ඛසොතා. ධුවලොහිතාති නිච්චලොහිතා කිලින්නදකසොතා. ධුවචොළාති නිච්චපක්ඛිත්තාණිචොළා, සදා ආණිචොළකං සෙවසීති වුත්තං හොති. පග්ඝරන්තීති සවන්තී; සදා තෙ මුත්තං සවතීති වුත්තං හොති. සිඛරණීති බහිනික්ඛන්තආණිමංසා. ඉත්ථිපණ්ඩකාති අනිමිත්තාව වුච්චති. වෙපුරිසිකාති සමස්සුදාඨිකා පුරිසරූපා ¶ ඉත්ථී. සම්භින්නාති සම්භින්නවච්චමග්ගපස්සාවමග්ගා. උභතොබ්යඤ්ජනාති ඉත්ථිනිමිත්තෙන ච පුරිසනිමිත්තෙන චාති උභොහි බ්යඤ්ජනෙහි සමන්නාගතා.

ඉමෙසු ච පන එකාදසසු පදෙසු සිඛරණීසි සම්භින්නාසි උභතොබ්යඤ්ජනාසීති ඉමානියෙව තීණි පදානි සුද්ධානි සීසං එන්ති. ඉති ඉමානි ච තීණි පුරිමානි ච වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගමෙථුනධම්මපදානි තීණීති ඡ පදානි සුද්ධානි ආපත්තිකරානි. සෙසානි අනිමිත්තාතිආදීනි ‘‘අනිමිත්තෙ ¶ මෙථුනධම්මං මෙ දෙහී’’ති වා ‘‘අනිමිත්තාසි මෙථුනධම්මං මෙ දෙහී’’ති වා ආදිනා නයෙන මෙථුනධම්මෙන ඝටිතානෙව ආපත්තිකරානි හොන්තීති වෙදිතබ්බානි.

286. ඉදානි ය්වායං ඔතිණ්ණො විපරිණතෙන චිත්තෙන ඔභාසති, තස්ස වච්චමග්ගපස්සාවමග්ගෙ ආදිස්ස එතෙසං වණ්ණභණනාදීනං වසෙන විත්ථාරතො ආපත්තිභෙදං දස්සෙන්තො ‘‘ඉත්ථී ච හොති ඉත්ථිසඤ්ඤී’’තිආදිමාහ. තෙසං අත්ථො කායසංසග්ගෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

අයං පන විසෙසො – අධක්ඛකන්ති අක්ඛකතො පට්ඨාය අධො. උබ්භජාණුමණ්ඩල ජාණුමණ්ඩලතො පට්ඨාය උද්ධං. උබ්භක්ඛකන්ති අක්ඛකතො පට්ඨාය උද්ධං. අධො ජාණුමණ්ඩලන්ති ජාණුමණ්ඩලතො පට්ඨාය අධො. අක්ඛකං පන ජාණුමණ්ඩලඤ්ච එත්ථෙව දුක්කටක්ඛෙත්තෙ සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති භික්ඛුනියා කායසංසග්ගෙ විය. න හි බුද්ධා ගරුකාපත්තිං සාවසෙසං පඤ්ඤපෙන්තීති. කායප්පටිබද්ධන්ති වත්ථං වා පුප්ඵං වා ආභරණං වා.

287. අත්ථපුරෙක්ඛාරස්සාති ¶ අනිමිත්තාතිආදීනං පදානං අත්ථං කථෙන්තස්ස, අට්ඨකථං වා සජ්ඣායං කරොන්තස්ස.

ධම්මපුරෙක්ඛාරස්සාති පාළිං වාචෙන්තස්ස වා සජ්ඣායන්තස්ස වා. එවං අත්ථඤ්ච ධම්මඤ්ච පුරක්ඛත්වා භණන්තස්ස අත්ථපුරෙක්ඛාරස්ස ච ධම්මපුරෙක්ඛාරස්ස ච අනාපත්ති.

අනුසාසනිපුරෙක්ඛාරස්සාති ‘‘ඉදානිපි අනිමිත්තාසි උභත්තොබ්යඤ්ජනාසි අප්පමාදං ඉදානි කරෙය්යාසි, යථා ආයතිම්පි එවරූපා න හොහිසී’’ති එවං අනුසිට්ඨිං පුරක්ඛත්වා භණන්තස්ස අනුසාසනිපුරෙක්ඛාරස්ස අනාපත්ති. යො පන භික්ඛුනීනං පාළිං වාචෙන්තො පකතිවාචනාමග්ගං පහාය හසන්තො හසන්තො ‘‘සිඛරණීසි සම්භින්නාසි උභතොබ්යඤ්ජනාසී’’ති පුනප්පුනං භණති, තස්ස ¶ ආපත්තියෙව. උම්මත්තකස්ස අනාපත්ති. ඉධ ආදිකම්මිකො උදායිත්ථෙරො, තස්ස අනාපත්ති ආදිකම්මිකස්සාති.

සමුට්ඨානාදීසු ඉදං සික්ඛාපදං තිසමුට්ඨානං කායචිත්තතො වාචාචිත්තතො කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති, කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං ¶ , සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, ද්විවෙදනන්ති.

288. විනීතවත්ථූසු ලොහිතවත්ථුස්මිං සො භික්ඛු ඉත්ථියා ලොහිතකං නිමිත්තං සන්ධායාහ – ඉතරා න අඤ්ඤාසි, තස්මා දුක්කටං.

කක්කසලොමන්ති රස්සලොමෙහි බහුලොමං. ආකිණ්ණලොමන්ති ජටිතලොමං. ඛරලොමන්ති ථද්ධලොමං. දීඝලොමන්ති අරස්සලොමං. සබ්බං ඉත්ථිනිමිත්තමෙව සන්ධාය වුත්තං.

289. වාපිතං ඛො තෙති අසද්ධම්මං සන්ධායාහ, සා අසල්ලක්ඛෙත්වා නො ච ඛො පටිවුත්තන්ති ආහ. පටිවුත්තං නාම උදකවප්පෙ බීජෙහි අප්පතිට්ඨිතොකාසෙ පාණකෙහි විනාසිතබීජෙ වා ඔකාසෙ පුන බීජං පතිට්ඨාපෙත්වා උදකෙන ආසිත්තං, ථලවප්පෙ විසමපතිතානං වා බීජානං සමකරණත්ථාය පුන අට්ඨදන්තකෙන සමීකතං, තෙසු අඤ්ඤතරං සන්ධාය එසා ආහ.

මග්ගවත්ථුස්මිං ¶ මග්ගො සංසීදතීති අඞ්ගජාතමග්ගං සන්ධායාහ. සෙසං උත්තානමෙවාති.

දුට්ඨුල්ලවාචාසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. අත්තකාමපාරිචරියසික්ඛාපදවණ්ණනා

290. තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවාති අත්තකාමසික්ඛාපදං. තත්ථ කුලූපකොති කුලපයිරුපාසනකො චතුන්නං පච්චයානං අත්ථාය කුලූපසඞ්කමනෙ නිච්චප්පයුත්තො.

චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරන්ති ¶ චීවරඤ්ච පිණ්ඩපාතඤ්ච සෙනාසනඤ්ච ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරඤ්ච. ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරන්ති චෙත්ථ පතිකරණත්ථෙන පච්චයො, යස්ස කස්සචි සප්පායස්සෙතං අධිවචනං. භිසක්කස්ස කම්මං තෙන අනුඤ්ඤාතත්තාති භෙසජ්ජං. ගිලානපච්චයොව භෙසජ්ජං ගිලානපච්චයභෙසජ්ජං, යංකිඤ්චි ගිලානස්ස සප්පායං භිසක්කකම්මං තෙලමධුඵාණිතාදීති වුත්තං හොති. පරික්ඛාරොති පන ‘‘සත්තහි නගරපරික්ඛාරෙහි සුපරික්ඛතං හොතී’’තිආදීසු (අ. නි. 7.67) පරිවාරො වුච්චති. ‘‘රථො ¶ සීසපරික්ඛාරො ඣානක්ඛො චක්කවීරියො’’තිආදීසු (සං. නි. 5.4) අලඞ්කාරො. ‘‘යෙ චිමෙ පබ්බජිතෙන ජීවිතපරික්ඛාරා සමුදානෙතබ්බා’’තිආදීසු (රො. නි. 1.1.191) සම්භාරො. ඉධ පන සම්භාරොපි පරිවාරොපි වට්ටති. තඤ්හි ගිලානපච්චයභෙසජ්ජං ජීවිතස්ස පරිවාරොපි හොති ජීවිතවිනාසකාබාධුප්පත්තියා අන්තරං අදත්වා රක්ඛණතො, සම්භාරොපි යථා චිරං පවත්තති එවමස්ස කාරණභාවතො, තස්මා පරික්ඛාරොති වුච්චති. එවං ගිලානපච්චයභෙසජ්ජඤ්ච තං පරික්ඛාරො චාති ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරො, තං ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරන්ති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො.

වසලන්ති හීනං ලාමකං. අථ වා වස්සතීති වසලො, පග්ඝරතීති අත්ථො, තං වසලං, අසුචිපග්ඝරණකන්ති වුත්තං හොති. නිට්ඨුහිත්වාති ඛෙළං පාතෙත්වා.

කස්සාහං කෙන හායාමීති අහං කස්සා අඤ්ඤිස්සා ඉත්ථියා කෙන භොගෙන වා අලඞ්කාරෙන වා රූපෙන වා පරිහායාමි, කා නාම මයා උත්තරිතරාති දීපෙති.

291. සන්තිකෙති උපචාරෙ ඨත්වා සාමන්තා අවිදූරෙ, පදභාජනෙපි අයමෙවඅත්ථො දීපිතො ¶ . අත්තකාමපාරිචරියායාති මෙථුනධම්මසඞ්ඛාතෙන කාමෙන පාරිචරියා කාමපාරිචරියා. අත්තනො අත්ථාය කාමපාරිචරියා අත්තකාමපාරිචරියා, අත්තනා වා කාමිතා ඉච්ඡිතාති අත්තකාමා, සයං මෙථුනරාගවසෙන පත්ථිතාති අත්ථො. අත්තකාමා ච සා පාරිචරියා චාති අත්තකාමපාරිචරියා, තස්සා අත්තකාමපාරිචරියාය. වණ්ණං භාසෙය්යාති ගුණං ආනිසංසං පකාසෙය්ය.

තත්ර ¶ යස්මා ‘‘අත්තනො අත්ථාය කාමපාරිචරියා’’ති ඉමස්මිං අත්ථවිකප්පෙ කාමො චෙව හෙතු ච පාරිචරියා ච අත්ථො, සෙසං බ්යඤ්ජනං. ‘‘අත්තකාමා ච සා පාරිචරියා චාති අත්තකාමපාරිචරියා’’ති ඉමස්මිං අත්ථවිකප්පෙ අධිප්පායො චෙව පාරිචරියා චාති අත්ථො, සෙසං බ්යඤ්ජනං. තස්මා බ්යඤ්ජනෙ ආදරං අකත්වා අත්ථමත්තමෙව දස්සෙතුං ‘‘අත්තනො කාමං අත්තනො හෙතුං අත්තනො අධිප්පායං අත්තනො පාරිචරිය’’න්ති පදභාජනං වුත්තං. ‘‘අත්තනො කාමං අත්තනො හෙතුං අත්තනො පාරිචරිය’’න්ති හි වුත්තෙ ජානිස්සන්ති පණ්ඩිතා ‘‘එත්තාවතා අත්තනො අත්ථාය කාමපාරිචරියා වුත්තා’’ති. ‘‘අත්තනො අධිප්පායං අත්තනො පාරිචරිය’’න්ති වුත්තෙපි ජානිස්සන්ති ‘‘එත්තාවතා අත්තනා ඉච්ඡිතකාමිතට්ඨෙන අත්තකාමපාරිචරියා වුත්තා’’ති.

ඉදානි ¶ තස්සා අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණභාසනාකාරං දස්සෙන්තො ‘‘එතදග්ග’’න්තිආදිමාහ. තං උද්දෙසතොපි නිද්දෙසතොපි උත්තානත්ථමෙව. අයං පනෙත්ථ පදසම්බන්ධො ච ආපත්තිවිනිච්ඡයො ච – එතදග්ගං…පෙ… පරිචරෙය්යාති යා මාදිසං සීලවන්තං කල්යාණධම්මං බ්රහ්මචාරිං එතෙන ධම්මෙන පරිචරෙය්ය, තස්සා එවං මාදිසං පරිචරන්තියා යා අයං පාරිචරියා නාම, එතදග්ගං පාරිචරියානන්ති.

මෙථුනුපසංහිතෙන සඞ්ඝාදිසෙසොති එවං අත්තකාමපාරිචරියාය වණ්ණං භාසන්තො ච මෙථුනුපසංහිතෙන මෙථුනධම්මපටිසංයුත්තෙනෙව වචනෙන යො භාසෙය්ය, තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසොති.

ඉධානි යස්මා මෙථුනුපසංහිතෙනෙව භාසන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො වුත්තො, තස්මා ‘‘අහම්පි ඛත්තියො, ත්වම්පි ඛත්තියා, අරහති ඛත්තියා ඛත්තියස්ස දාතුං සමජාතිකත්තා’’ති එවමාදීහි වචනෙහි පාරිචරියාය වණ්ණං භාසමානස්සාපි සඞ්ඝාදිසෙසො නත්ථි. ‘‘අහම්පි ඛත්තියො’’තිආදිකෙ පන බහූපි පරියායෙ වත්වා ‘‘අරහසි ත්වං මය්හං මෙථුනධම්මං දාතු’’න්ති එවං මෙථුනප්පටිසංයුත්තෙනෙව භාසමානස්ස සඞ්ඝාදිසෙසොති.

ඉත්ථී ¶ ච හොතීතිආදි පුබ්බෙ වුත්තනයමෙව. ඉධ උදායිත්ථෙරො ආදිකම්මිකො, තස්ස අනාපත්ති ආදිකම්මිකස්සාති.

සමුට්ඨානාදි සබ්බං දුට්ඨුල්ලවාචාසදිසං. විනීතවත්ථූනි උත්තානත්ථානෙවාති.

අත්තකාමපාරිචරියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

296. තෙන ¶ සමයෙන බුද්ධො භගවාති සඤ්චරිත්තං. තත්ථ පණ්ඩිතාති පණ්ඩිච්චෙන සමන්නාගතා ගතිමන්තා. බ්යත්තාති වෙය්යත්තියෙන සමන්නාගතා, උපායෙන සමන්නාගතා උපායඤ්ඤූ විසාරදා. මෙධාවිනීති මෙධාය සමන්නාගතා, දිට්ඨං දිට්ඨං කරොති. දක්ඛාති ඡෙකා. අනලසාති උට්ඨානවීරියසම්පන්නා. ඡන්නාති අනුච්ඡවිකා.

කිස්මිං වියාති කිච්ඡං විය කිලෙසො විය, හිරි විය අම්හාකං හොතීති අධිප්පායො. කුමාරිකාය වත්තුන්ති ‘‘ඉමං තුම්හෙ ගණ්හථා’’ති කුමාරිකාය කාරණා වත්තුං.

ආවාහාදීසු ආවාහොති දාරකස්ස පරකුලතො දාරිකාය ¶ ආහරණං. විවාහොති අත්තනො දාරිකාය පරකුලපෙසනං. වාරෙය්යන්ති ‘‘දෙථ නො දාරකස්ස දාරික’’න්ති යාචනං, දිවසනක්ඛත්තමුහුත්තපරිච්ඡෙදකරණං වා.

297. පුරාණගණකියාති එකස්ස ගණකස්ස භරියාය, සා තස්මිං ජීවමානෙ ගණකීති පඤ්ඤායිත්ථ, මතෙ පන පුරාණගණකීති සඞ්ඛං ගතා. තිරොගාමොති බහිගාමො, අඤ්ඤො ගාමොති අධිප්පායො. මනුස්සාති උදායිස්ස ඉමං සඤ්චරිත්තකම්මෙ යුත්තපයුත්තභාවං ජානනකමනුස්සා.

සුණිසභොගෙනාති යෙන භොගෙන සුණිසා භුඤ්ජිතබ්බා හොති රන්ධාපනපචාපනපඅවෙසනාදිනා, තෙන භුඤ්ජිංසු. තතො අපරෙන දාසිභොගෙනාති මාසාතික්කමෙ යෙන භොගෙන දාසී භුඤ්ජිතබ්බා හොති ඛෙත්තකම්මකචවරඡඩ්ඩනඋදකාහරණාදිනා, තෙන භුඤ්ජිංසු. දුග්ගතාති දලිද්දා, යත්ථ වා ගතා දුග්ගතා හොති තාදිසං කුලං ගතා. මාය්යො ඉමං කුමාරිකන්ති මා අය්යො ඉමං කුමාරිකං. ආහාරූපහාරොති ආහාරො ච උපහාරො ච ගහණඤ්ච දානඤ්ච, න අම්හෙහි ¶ කිඤ්චි ආහටං න උපාහටං තයා සද්ධිං කයවික්කයො වොහාරො අම්හාකං නත්ථීති දීපෙන්ති. සමණෙන භවිතබ්බං අබ්යාවටෙන, සමණො අස්ස සුසමණොති සමණෙන නාම ඊදිසෙසු කම්මෙසු අබ්යාවටෙන අබ්යාපාරෙන භවිතබ්බං, එවං ¶ භවන්තො හි සමණො සුසමණො අස්සාති, එවං නං අපසාදෙත්වා ‘‘ගච්ඡ ත්වං න මයං තං ජානාමා’’ති ආහංසු.

298. සජ්ජිතොති සබ්බූපකරණසම්පන්නො මණ්ඩිතපසාධිතො වා.

300. ධුත්තාති ඉත්ථිධුත්තා. පරිචාරෙන්තාති මනාපියෙසු රූපාදීසු ඉතො චිතො ච සමන්තා ඉන්ද්රියානි චාරෙන්තා, කීළන්තා අභිරමන්තාති වුත්තං හොති. අබ්භුතමකංසූති යදි කරිස්සති ත්වං එත්තකං ජිතො, යදි න කරිස්සති අහං එත්තකන්ති පණමකංසු. භික්ඛූනං පන අබ්භුතං කාතුං න වට්ටති. යො කරොති පරාජිතෙන දාතබ්බන්ති මහාපච්චරියං වුත්තං.

කථඤ්හි නාම අය්යො උදායී තඞ්ඛණිකන්ති එත්ථ තඞ්ඛණොති අචිරකාලො ¶ වුච්චති. තඞ්ඛණිකන්ති අචිරකාලාධිකාරිකං.

301. සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජෙය්යාති සඤ්චරණභාවං සමාපජ්ජෙය්ය. යස්මා පන තං සමාපජ්ජන්තෙන කෙනචි පෙසිතෙන කත්ථචි ගන්තබ්බං හොති, පරතො ච ‘‘ඉත්ථියා වා පුරිසමති’’න්ති ආදිවචනතො ඉධ ඉත්ථිපුරිසා අධිප්පෙතා, තස්මා තමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘ඉත්ථියා වා පහිතො පුරිසස්ස සන්තිකෙ ගච්ඡති, පුරිසෙන වා පහිතො ඉත්ථියා සන්තිකෙ ගච්ඡතී’’ති එවමස්ස පදභාජනං වුත්තං. ඉත්ථියා වා පුරිසමතිං පුරිසස්ස වා ඉත්ථිමතින්ති එත්ථ ආරොචෙය්යාති පාඨසෙසො දට්ඨබ්බො, තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘පුරිසස්ස මතිං ඉත්ථියා ආරොචෙති, ඉත්ථියා මතිං පුරිසස්ස ආරොචෙතී’’ති වුත්තං.

ඉදානි යදත්ථං තං තෙසං මතිං අධිප්පායං අජ්ඣාසයං ඡන්දං රුචිං ආරොචෙති, තං දස්සෙන්තො ‘‘ජායත්තනෙ වා ජාරත්තනෙ වා’’තිආදිමාහ. තත්ථ ජායත්තනෙති ජායාභාවෙ. ජාරත්තනෙති ජාරභාවෙ. පුරිසස්ස හි මතිං ඉත්ථියා ආරොචෙන්තො ජායත්තනෙ ආරොචෙති, ඉත්ථියා මතිං පුරිසස්ස ආරොචෙන්තො ජාරත්තනෙ ආරොචෙති; අපිච පුරිසස්සෙව මතිං ඉත්ථියා ආරොචෙන්තො ජායත්තනෙ වා ආරොචෙති නිබද්ධභරියාභාවෙ, ජාරත්තනෙ වා මිච්ඡාචාරභාවෙ. යස්මා පනෙතං ආරොචෙන්තෙන ‘‘ත්වං කිරස්ස ජායා භවිස්සසී’’තිආදි වත්තබ්බං හොති, තස්මා තං වත්තබ්බතාකාරං දස්සෙතුං ‘‘ජායත්තනෙ වාති ජායා භවිස්සසි, ජාරත්තනෙ ¶ වාති ජාරී භවිස්සසී’’ති අස්ස පදභාජනං ¶ වුත්තං. එතෙනෙව ච උපායෙන ඉත්ථියා මතිං පුරිසස්ස ආරොචනෙපි පති භවිස්සසි, සාමිකො භවිස්සසි, ජාරො භවිස්සසීති වත්තබ්බතාකාරො වෙදිතබ්බො.

අන්තමසො තඞ්ඛණිකායපීති සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන යා අයං තඞ්ඛණෙ මුහුත්තමත්තෙ පටිසංවසිතබ්බතො තඞ්ඛණිකාති වුච්චති, මුහුත්තිකාති අත්ථො. තස්සාපි ‘‘මුහුත්තිකා භවිස්සසී’’ති එවං පුරිසමතිං ආරොචෙන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො. එතෙනෙවුපායෙන ‘‘මුහුත්තිකො භවිස්සසී’’ති එවං පුරිසස්ස ඉත්ථිමතිං ආරොචෙන්තොපි සඞ්ඝාදිසෙසං ආපජ්ජතීති වෙදිතබ්බො.

303. ඉදානි ‘‘ඉත්ථියා වා පුරිසමති’’න්ති එත්ථ අධිප්පෙතා ඉත්ථියො පභෙදතො දස්සෙත්වා තාසු සඤ්චරිත්තවසෙන ආපත්තිභෙදං දස්සෙතුං ‘‘දස ඉත්ථියො’’තිආදිමාහ. තත්ථ මාතුරක්ඛිතාති මාතරා රක්ඛිතා. යථා පුරිසෙන සංවාසං න කප්පෙති, එවං මාතරා රක්ඛිතා, තෙනස්ස පදභාජනෙපි වුත්තං – ‘‘මාතා රක්ඛති ¶ ගොපෙති ඉස්සරියං කාරෙති වසං වත්තෙතී’’ති. තත්ථ රක්ඛතීති කත්ථචි ගන්තුං න දෙති. ගොපෙතීති යථා අඤ්ඤෙ න පස්සන්ති, එවං ගුත්තට්ඨානෙ ඨපෙති. ඉස්සරියං කාරෙතීති සෙරිවිහාරමස්සා නිසෙධෙන්තී අභිභවිත්වා පවත්තති. වසං වත්තෙතීති ‘‘ඉදං කරොහි, ඉදං මා අකාසී’’ති එවං අත්තනො වසං තස්සා උපරි වත්තෙති. එතෙනුපායෙන පිතුරක්ඛිතාදයොපි ඤාතබ්බා. ගොත්තං වා ධම්මො වා න රක්ඛති, සගොත්තෙහි පන සහධම්මිකෙහි ච එකං සත්ථාරං උද්දිස්ස පබ්බජිතෙහි එකගණපරියාපන්නෙහි ච රක්ඛිතා ‘‘ගොත්තරක්ඛිතා ධම්මරක්ඛිතා’’ති වුච්චති, තස්මා තෙසං පදානං ‘‘සගොත්තා රක්ඛන්තී’’තිආදිනා නයෙන පදභාජනං වුත්තං.

සහ ආරක්ඛෙනාති සාරක්ඛා. සහ පරිදණ්ඩෙනාති සපරිදණ්ඩා. තාසං නිද්දෙසා පාකටාව. ඉමාසු දසසු පච්ඡිමානං ද්වින්නමෙව පුරිසන්තරං ගච්ඡන්තීනං මිච්ඡාචාරො හොති, න ඉතරාසං.

ධනක්කීතාදීසු අප්පෙන වා බහුනා වා ධනෙන කීතා ධනක්කීතා. යස්මා පන සා න කීතමත්තා එව සංවාසත්ථාය පන කීතත්තා භරියා, තස්මාස්ස නිද්දෙසෙ ධනෙන කිණිත්වා වාසෙතීති වුත්තං.

ඡන්දෙන ¶ අත්තනො රුචියා වසතීති ඡන්දවාසිනී. යස්මා පන සා න අත්තනො ඡන්දමත්තෙනෙව ¶ භරියා හොති පුරිසෙන පන සම්පටිච්ඡිතත්තා, තස්මාස්ස නිද්දෙසෙ ‘‘පියො පියං වාසෙතී’’ති වුත්තං.

භොගෙන වසතීති භොගවාසිනී. උදුක්ඛලමුසලාදිඝරූපකරණං ලභිත්වා භරියාභාවං ගච්ඡන්තියා ජනපදිත්ථියා එතං අධිවචනං.

පටෙන වසතීති පටවාසිනී. නිවාසනමත්තම්පි පාවුරණමත්තම්පි ලභිත්වා භරියාභාවං උපගච්ඡන්තියා දලිද්දිත්ථියා එතං අධිවචනං.

ඔදපත්තකිනීති උභින්නං එකිස්සා උදකපාතියා හත්ථෙ ඔතාරෙත්වා ‘‘ඉදං උදකං විය සංසට්ඨා අභෙජ්ජා හොථා’’ති වත්වා පරිග්ගහිතාය වොහාරනාමමෙතං, නිද්දෙසෙපිස්ස ‘‘තාය සහ උදකපත්තං ආමසිත්වා තං වාසෙතී’’ති එවමත්ථො වෙදිතබ්බො.

ඔභටං ඔරොපිතං චුම්බටමස්සාති ඔභටචුම්බටා, කට්ඨහාරිකාදීනං අඤ්ඤතරා, යස්සා සීසතො චුම්බටං ඔරොපෙත්වා ඝරෙ වාසෙති, තස්සා එතං අධිවචනං.

දාසී චාති අත්තනොයෙව දාසී ච හොති භරියා ච.

කම්මකාරී නාම ගෙහෙ භතියා කම්මං ¶ කරොති, තාය සද්ධිං කොචි ඝරාවාසං කප්පෙති අත්තනො භරියාය අනත්ථිකො හුත්වා. අයං වුච්චති ‘‘කම්මකාරී ච භරියා චා’’ති.

ධජෙන ආහටා ධජාහටා, උස්සිතද්ධජාය සෙනාය ගන්ත්වා පරවිසයං විලුම්පිත්වා ආනීතාති වුත්තං හොති, තං කොචි භරියං කරොති, අයං ධජාහටා නාම. මුහුත්තිකා වුත්තනයාඑව, එතාසං දසන්නම්පි පුරිසන්තරගමනෙ මිච්ඡාචාරො හොති. පුරිසානං පන වීසතියාපි එතාසු මිච්ඡාචාරො හොති, භික්ඛුනො ච සඤ්චරිත්තං හොතීති.

305. ඉදානි පුරිසො භික්ඛුං පහිණතීතිආදීසු පටිග්ගණ්හාතීති සො භික්ඛු තස්ස පුරිසස්ස ‘‘ගච්ඡ, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමං මාතුරක්ඛිතං බ්රූහි, හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ධනක්කීතා’’ති එවං වුත්තවචනං ‘‘සාධු උපාසකා’’ති වා ‘‘හොතූ’’ති වා ‘‘ආරොචෙස්සාමී’’ති වා යෙන කෙනචි ආකාරෙන වචීභෙදං කත්වා වා සීසකම්පනාදීහි වා සම්පටිච්ඡති. වීමංසතීති ¶ ¶ එවං පටිග්ගණ්හිත්වා තස්සා ඉත්ථියා සන්තිකං ගන්ත්වා තං සාසනං ආරොචෙති. පච්චාහරතීති තෙන ආරොචිතෙ සා ඉත්ථී ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡතු වා පටික්ඛිපතු වා ලජ්ජාය වා තුණ්හී හොතු, පුන ආගන්ත්වා තස්ස පුරිසස්ස තං පවත්තිං ආරොචෙති.

එත්තාවතා ඉමාය පටිග්ගහණාරොචනපච්චාහරණසඞ්ඛාතාය තිවඞ්ගසම්පත්තියා සඞ්ඝාදිසෙසො හොති. සා පන තස්ස භරියා හොතු වා මා වා, අකාරණමෙතං. සචෙ පන සො මාතුරක්ඛිතාය සන්තිකං පෙසිතො තං අදිස්වා තස්සා මාතුයා තං සාසනං ආරොචෙති, බහිද්ධා විමට්ඨං නාම හොති, තස්මා විසඞ්කෙතන්ති මහාපදුමත්ථෙරො ආහ. මහාසුමත්ථෙරො පන මාතා වා හොතු පිතා වා අන්තමසො ගෙහදාසීපි අඤ්ඤො වාපි යො කොචි තං කිරියං සම්පාදෙස්සති, තස්ස වුත්තෙපි විමට්ඨං නාම න හොති, තිවඞ්ගසම්පත්තිකාලෙ ආපත්තියෙව.

නනු යථා ‘‘බුද්ධං පච්චක්ඛාමී’’ති වත්තුකාමො විරජ්ඣිත්වා ‘‘ධම්මං පච්චක්ඛාමී’’ති වදෙය්ය පච්චක්ඛාතාවස්ස සික්ඛා. යථා වා ‘‘පඨමං ඣානං සමාපජ්ජාමී’’ති වත්තුකාමො විරජ්ඣිත්වා ‘‘දුතියං ඣානං සමාපජ්ජාමී’’ති වදෙය්ය ආපන්නොවස්ස ¶ පාරාජිකං. එවංසම්පදමිදන්ති ආහ. තං පනෙතං ‘‘පටිග්ගණ්හාති, අන්තෙවාසිං වීමංසාපෙත්වා අත්තනා පච්චාහරති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’ති ඉමිනා සමෙති, තස්මා සුභාසිතං.

යථා ච ‘‘මාතුරක්ඛිතං බ්රූහී’’ති වුත්තස්ස ගන්ත්වා තස්සා ආරොචෙතුං සමත්ථානං මාතාදීනම්පි වදතො විසඞ්කෙතො නත්ථි, එවමෙව ‘‘හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ධනක්කීතා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ඡන්දවාසිනී’’ති එවං පාළියං වුත්තෙසු ඡන්දවාසිනිආදීසු වචනෙසු අඤ්ඤතරවසෙන වා අවුත්තෙසුපි ‘‘හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා ජායා පජාපති පුත්තමාතා ඝරණී ඝරසාමිනී භත්තරන්ධිකා සුස්සූසිකා පරිචාරිකා’’තිඑවමාදීසු සංවාසපරිදීපකෙසු වචනෙසු අඤ්ඤතරවසෙන වා වදන්තස්සාපි විසඞ්කෙතො නත්ථි තිවඞ්ගසම්පත්තියා ආපත්තියෙව. ‘‘මාතුරක්ඛිතං බ්රූහී’’ති පෙසිතස්ස පන ගන්ත්වා අඤ්ඤාසු පිතුරක්ඛිතාදීසු අඤ්ඤතරං වදන්තස්ස විසඞ්කෙතං. එස නයො ‘‘පිතුරක්ඛිතං බ්රූහී’’තිආදීසුපි.

කෙවලඤ්හෙත්ථ ¶ එකමූලකදුමූලකාදිවසෙන ‘‘පුරිසස්ස මාතා භික්ඛුං පහිණති, මාතුරක්ඛිතාය මාතා භික්ඛුං පහිණතී’’ති එවමාදීනං මූලට්ඨානඤ්ච වසෙන පෙය්යාලභෙදොයෙව විසෙසො ¶ . සොපි පුබ්බෙ වුත්තනයත්තා පාළිඅනුසාරෙනෙව සක්කා ජානිතුන්ති නාස්ස විභාගං දස්සෙතුං ආදරං කරිම්හ.

338. පටිග්ගණ්හාතීතිආදීසු පන ද්වීසු චතුක්කෙසු පඨමචතුක්කෙ ආදිපදෙන තිවඞ්ගසම්පත්තියා සඞ්ඝාදිසෙසො, මජ්ඣෙ ද්වීහි දුවඞ්ගසම්පත්තියා ථුල්ලච්චයං, අන්තෙ එකෙන එකඞ්ගසම්පත්තියා දුක්කටං. දුතියචතුක්කෙ ආදිපදෙන දුවඞ්ගසම්පත්තියා ථුල්ලච්චයං, මජ්ඣෙ ද්වීහි එකඞ්ගසම්පත්තියා දුක්කටං, අන්තෙ එකෙන අඞ්ගාභාවතො අනාපත්ති. තත්ථ පටිග්ගණ්හාතීති ආණාපකස්ස සාසනං පටිග්ගණ්හාති. වීමංසතීති පහිතට්ඨානං ගන්ත්වා තං ආරොචෙති. පච්චාහරතීති පුන ආගන්ත්වා මූලට්ඨස්ස ආරොචෙති.

න පච්චාහරතීති ආරොචෙත්වා එත්තොව පක්කමති. පටිග්ගණ්හාති න වීමංසතීති පුරිසෙන ‘‘ඉත්ථන්නාමං ගන්ත්වා බ්රූහී’’ති වුච්චමානො ‘‘සාධූ’’ති තස්ස සාසනං පටිග්ගණ්හිත්වා තං පමුස්සිත්වා වා අප්පමුස්සිත්වා වා ¶ අඤ්ඤෙන කරණීයෙන තස්සා සන්තිකං ගන්ත්වා කිඤ්චිදෙව කථං කථෙන්තො නිසීදති, එත්තාවතා ‘‘පටිග්ගණ්හාති න වීමංසති නාමා’’ති වුච්චති. අථ නං සා ඉත්ථී සයමෙව වදති ‘‘තුම්හාකං කිර උපට්ඨාකො මං ගෙහෙ කාතුකාමො’’ති එවං වත්වා ච ‘‘අහං තස්ස භරියා භවිස්සාමී’’ති වා ‘‘න භවිස්සාමී’’ති වා වදති. සො තස්සා වචනං අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා තුණ්හීභූතොව උට්ඨායාසනා තස්ස පුරිසස්ස සන්තිකං ආගන්ත්වා තං පවත්තිං ආරොචෙති, එත්තාවතා ‘‘න වීමංසති පච්චාහරති නාමා’’ති වුච්චති. න වීමංසති න පච්චාහරතීති කෙවලං සාසනාරොචනකාලෙ පටිග්ගණ්හාතියෙව, ඉතරං පන ද්වයං න කරොති.

න පටිග්ගණ්හාති වීමංසති පච්චාහරතීති කොචි පුරිසො භික්ඛුස්ස ඨිතට්ඨානෙ වා නිසින්නට්ඨානෙ වා තථාරූපිං කථං කථෙති, භික්ඛු තෙන අප්පහිතොපි පහිතො විය හුත්වා ඉත්ථියා සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘හොහි කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියා’’තිආදිනා නයෙන වීමංසිත්වා තස්සා රුචිං වා අරුචිං වා පුන ආගන්ත්වා ඉමස්ස ආරොචෙති. තෙනෙව නයෙන වීමංසිත්වා අපච්චාහරන්තො ¶ ‘‘න පටිග්ගණ්හාති වීමංසති න පච්චාහරතී’’ති වුච්චති. තෙනෙව නයෙන ගතො අවීමංසිත්වා තාය සමුට්ඨාපිතං කථං සුත්වා පඨමචතුක්කස්ස තතියපදෙ වුත්තනයෙන ආගන්ත්වා ඉමස්ස ආරොචෙන්තො ‘‘න පටිග්ගණ්හාති න වීමංසති පච්චාහරතී’’ති වුච්චති. චතුත්ථපදං පාකටමෙව.

සම්බහුලෙ භික්ඛූ ආණාපෙතීතිආදිනයා පාකටායෙව. යථා පන සම්බහුලාපි එකවත්ථුම්හි ආපජ්ජන්ති, එවං එකස්සපි සම්බහුලවත්ථූසු සම්බහුලා ආපත්තියො වෙදිතබ්බා. කථං? පුරිසො භික්ඛුං ¶ ආණාපෙති ‘‘ගච්ඡ, භන්තෙ, අසුකස්මිං නාම පාසාදෙ සට්ඨිමත්තා වා සත්තතිමත්තා වා ඉත්ථියො ඨිතා තා වදෙහි, හොථ කිර ඉත්ථන්නාමස්ස භරියායො’’ති. සො සම්පටිච්ඡිත්වා තත්ථ ගන්ත්වා ආරොචෙත්වා පුන තං සාසනං පච්චාහරති. යත්තකා ඉත්ථියො තත්තකා ආපත්තියො ආපජ්ජති. වුත්තඤ්හෙතං පරිවාරෙපි –

‘‘පදවීතිහාරමත්තෙන, වාචාය භණිතෙන ච;

සබ්බානි ගරුකානි සප්පටිකම්මානි;

චතුසට්ඨි ආපත්තියො ආපජ්ජෙය්ය එකතො;

පඤ්හාමෙසා කුසලෙහි චින්තිතා’’ති. (පරි. 480);

ඉමං ¶ කිර අත්ථවසං පටිච්ච අයං පඤ්හො වුත්තො. වචනසිලිට්ඨතාය චෙත්ථ ‘‘චතුසට්ඨි ආපත්තියො’’ති වුත්තං. එවං කරොන්තො පන සතම්පි සහස්සම්පි ආපජ්ජතීති. යථා ච එකෙන පෙසිතස්ස එකස්ස සම්බහුලාසු ඉත්ථීසු සම්බහුලා ආපත්තියො, එවං එකො පුරිසො සම්බහුලෙ භික්ඛූ එකිස්සා සන්තිකං පෙසෙති, සබ්බෙසං සඞ්ඝාදිසෙසො. එකො සම්බහුලෙ භික්ඛූ සම්බහුලානං ඉත්ථීනං සන්තිකං පෙසෙති, ඉත්ථිගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා. සම්බහුලා පුරිසා එකං භික්ඛුං එකිස්සා සන්තිකං පෙසෙන්ති, පුරිසගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා. සම්බහුලා එකං සම්බහුලානං ඉත්ථීනං සන්තිකං පෙසෙන්ති, වත්ථුගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා. සම්බහුලා සම්බහුලෙ එකිස්සා සන්තිකං පෙසෙන්ති, වත්ථුගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා. සම්බහුලා පුරිසා සම්බහුලෙ භික්ඛූ සම්බහුලානං ඉත්ථීනං සන්තිකං පෙසෙන්ති, වත්ථුගණනාය සඞ්ඝාදිසෙසා. එස නයො ‘‘එකා ඉත්ථී එකං භික්ඛු’’න්තිආදීසුපි. එත්ථ ච සභාගවිභාගතා නාම අප්පමාණං, මාතාපිතුනම්පි පඤ්චසහධම්මිකානම්පි සඤ්චරිත්තකම්මං කරොන්තස්ස ආපත්තියෙව.

පුරිසො ¶ භික්ඛුං ආණාපෙති ගච්ඡ භන්තෙති චතුක්කං අඞ්ගවසෙන ආපත්තිභෙද දස්සනත්ථං වුත්තං. තස්ස පච්ඡිමපදෙ අන්තෙවාසී වීමංසිත්වා බහිද්ධා පච්චාහරතීති ආගන්ත්වා ආචරියස්ස අනාරොචෙත්වා එත්තොව ගන්ත්වා තස්ස පුරිසස්ස ආරොචෙති. ආපත්ති උභින්නං ථුල්ලච්චයස්සාති ආචරියස්ස පටිග්ගහිතත්තා ච වීමංසාපිතත්තා ච ද්වීහඞ්ගෙහි ථුල්ලච්චයං, අන්තෙවාසිකස්ස වීමංසිතත්තා ච පච්චාහටත්තා ච ද්වීහඞ්ගෙහි ථුල්ලච්චයං. සෙසං පාකටමෙව.

339. ගච්ඡන්තො සම්පාදෙතීති පටිග්ගණ්හාති චෙව වීමංසති ච. ආගච්ඡන්තො විසංවාදෙතීති න පච්චාහරති. ගච්ඡන්තො විසංවාදෙතීති න පටිග්ගණ්හාති. ආගච්ඡන්තො සම්පාදෙතීති ¶ වීමංසති චෙව පච්චාහරති ච. එවං උභයත්ථ ද්වීහඞ්ගෙහි ථුල්ලච්චයං. තතියපදෙ ආපත්ති, චතුත්ථෙ අනාපත්ති.

340. අනාපත්ති සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා ගිලානස්ස වා කරණීයෙන ගච්ඡති උම්මත්තකස්ස ආදිකම්මිකස්සාති එත්ථ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස උපොසථාගාරං වා කිඤ්චි වා විප්පකතං හොති. තත්ථ කාරුකානං ¶ භත්තවෙතනත්ථාය උපාසකො වා උපාසිකාය සන්තිකං භික්ඛුං පහිණෙය්ය, උංපාසිකා වා උපාසකස්ස, එවරූපෙන සඞ්ඝස්ස කරණීයෙන ගච්ඡන්තස්ස අනාපත්ති. චෙතියකම්මෙ කයිරමානෙපි එසෙව නයො. ගිලානස්ස භෙසජ්ජත්ථායපි උපාසකෙන වා උපාසිකාය සන්තිකං උපාසිකාය වා උපාසකස්ස සන්තිකං පහිතස්ස ගච්ඡතො අනාපත්ති. උම්මත්තකආදිකම්මිකා වුත්තනයා එව.

සමුට්ඨානාදීසු ඉදං සික්ඛාපදං ඡසමුට්ඨානං, සීසුක්ඛිපනාදිනා කායවිකාරෙන සාසනං ගහෙත්වා ගන්ත්වා හත්ථමුද්දාය වීමංසිත්වා පුන ආගන්ත්වා හත්ථමුද්දාය එව ආරොචෙන්තස්ස කායතො සමුට්ඨාති. ආසනසාලාය නිසින්නස්ස ‘‘ඉත්ථන්නාමා ආගමිස්සති, තස්සා චිත්තං ජානෙය්යාථා’’ති කෙනචි වුත්තෙ ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා තං ආගතං වත්වා තස්සා ගතාය පුන තස්මිං පුරිසෙ ආගතෙ ආරොචෙන්තස්ස වාචතො සමුට්ඨාති. වාචාය ‘‘සාධූ’’ති සාසනං ගහෙත්වා අඤ්ඤෙන කරණීයෙන තස්සා ඝරං ගන්ත්වා අඤ්ඤත්ථ වා ගමනකාලෙ තං දිස්වා වචීභෙදෙනෙව වීමංසිත්වා පුන අඤ්ඤෙනෙව ¶ කරණීයෙන තතො අපක්කම්ම කදාචිදෙව තං පුරිසං දිස්වා ආරොචෙන්තස්සාපි වාචතොව සමුට්ඨාති. පණ්ණත්තිං අජානන්තස්ස පන ඛීණාසවස්සාපි කායවාචතො සමුට්ඨාති. කථං? සචෙ හිස්ස මාතාපිතරො කුජ්ඣිත්වා අලංවචනීයා හොන්ති, තඤ්ච භික්ඛුං ඝරං උපගතං ථෙරපිතා වදති ‘‘මාතා තෙ තාත මං මහල්ලකං ඡඩ්ඩෙත්වා ඤාතිකුලං ගතා, ගච්ඡ තං මං උපට්ඨාතුං පෙසෙහී’’ති. සො චෙ ගන්ත්වා තං වත්වා පුන පිතුනො තස්සා ආගමනං වා අනාගමනං වා ආරොචෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො. ඉමානි තීණි අචිත්තකසමුට්ඨානානි.

පණ්ණත්තිං පන ජානිත්වා එතෙහෙව තීහි නයෙහි සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජතො කායචිත්තතො වාචාචිත්තතො කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති. ඉමානි තීණි පණ්ණත්තිජානනචිත්තෙන සචිත්තකසමුට්ඨානානි. කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, කුසලාදිවසෙන චෙත්ථ තීණි චිත්තානි, සුඛාදිවසෙන තිස්සො වෙදනාති.

341. විනීතවත්ථූසු ¶ ආදිතො වත්ථුපඤ්චකෙ පටිග්ගහිතමත්තත්තා දුක්කටං.

කලහවත්ථුස්මිං සම්මොදනීයං අකාසීති තං සඤ්ඤාපෙත්වා ¶ පුන ගෙහගමනීයං

අකාසි. නාලංවචනීයාති න පරිච්චත්තාති අත්ථො. යා හි යථා යථා යෙසු යෙසු ජනපදෙසු පරිච්චත්තා පරිච්චත්තාව හොති, භරියාභාවං අතික්කමති, අයං ‘‘අලංවචනීයා’’ති වුච්චති. එසා පන න අලංවචනීයා කෙනචිදෙව කාරණෙන කලහං කත්වා ගතා, තෙනෙවෙත්ථ භගවා ‘‘අනාපත්තී’’ති ආහ. යස්මා පන කායසංසග්ගෙ යක්ඛියා ථුල්ලච්චයං වුත්තං, තස්මා දුට්ඨුල්ලාදීසුපි යක්ඛිපෙතියො ථුල්ලච්චයවත්ථුමෙවාති වෙදිතබ්බා. අට්ඨකථාසු පනෙතං න විචාරිතං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

සඤ්චරිත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

342. තෙන සමයෙනාති කුටිකාරසික්ඛාපදං. තත්ථ ආළවකාති ආළවිරට්ඨෙ ජාතා දාරකා ආළවකා නාම, තෙ පබ්බජිතකාලෙපි ‘‘ආළවකා’’ත්වෙව පඤ්ඤායිංසු. තෙ සන්ධාය වුත්තං ‘‘ආළවකා භික්ඛූ’’ති. සඤ්ඤාචිකායොති ¶ සයං යාචිත්වා ගහිතූපකරණායො. කාරාපෙන්තීති කරොන්තිපි කාරාපෙන්තිපි, තෙ කිර සාසනෙ විපස්සනාධුරඤ්ච ගන්ථධුරඤ්චාති ද්වෙපි ධුරානි ඡඩ්ඩෙත්වා නවකම්මමෙව ධුරං කත්වා පග්ගණ්හිංසු. අස්සාමිකායොති අනිස්සරායො, කාරෙතා දායකෙන විරහිතායොති අත්ථො. අත්තුද්දෙසිකායොති අත්තානං උද්දිස්ස අත්තනො අත්ථාය ආරද්ධායොති අත්ථො. අප්පමාණිකායොති ‘‘එත්තකෙන නිට්ඨං ගච්ඡිස්සන්තී’’ති එවං අපරිච්ඡින්නප්පමාණායො, වුද්ධිප්පමාණායො වා මහන්තප්පමාණායොති අත්ථො.

යාචනා එව බහුලා එතෙසං මන්දං අඤ්ඤං කම්මන්ති යාචනබහුලා. එවං විඤ්ඤත්තිබහුලා වෙදිතබ්බා. අත්ථතො පනෙත්ථ නානාකරණං නත්ථි, අනෙකක්ඛත්තුං ‘‘පුරිසං දෙථ, පුරිසත්ථකරං දෙථා’’ති යාචන්තානමෙතං අධිවචනං. තත්ථ මූලච්ඡෙජ්ජාය පුරිසං යාචිතුං න වට්ටති, සහායත්ථාය කම්මකරණත්ථාය ‘‘පුරිසං දෙථා’’ති යාචිතුං වට්ටති. පුරිසත්ථකරන්ති පුරිසෙන කාතබ්බං හත්ථකම්මං වුච්චති, තං යාචිතුං වට්ටති. හත්ථකම්මං නාම කිඤ්චි වත්ථු න හොති, තස්මා ¶ ඨපෙත්වා මිගලුද්දකමච්ඡබන්ධකාදීනං සකකම්මං අවසෙසං සබ්බං කප්පියං. ‘‘කිං, භන්තෙ, ආගතත්ථ කෙන කම්ම’’න්ති පුච්ඡිතෙ වා අපුච්ඡිතෙ වා යාචිතුං වට්ටති, විඤ්ඤත්තිපච්චයා දොසො නත්ථි. තස්මා මිගලුද්දකාදයො සකකම්මං න යාචිතබ්බා, ‘‘හත්ථකම්මං දෙථා’’ති අනියමෙත්වාපි න යාචිතබ්බා; එවං ¶ යාචිතා හි තෙ ‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති භික්ඛූ උය්යොජෙත්වා මිගෙපි මාරෙත්වා ආහරෙය්යුං. නියමෙත්වා පන ‘‘විහාරෙ කිඤ්චි කත්තබ්බං අත්ථි, තත්ථ හත්ථකම්මං දෙථා’’ති යාචිතබ්බා. ඵාලනඞ්ගලාදීනි උපකරණානි ගහෙත්වා කසිතුං වා වපිතුං වා ලායිතුං වා ගච්ඡන්තං සකිච්චපසුතම්පි කස්සකං වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි හත්ථකම්මං යාචිතුං වට්ටතෙව. යො පන විඝාසාදො වා අඤ්ඤො වා කොචි නික්කම්මො නිරත්ථකකථං කථෙන්තො නිද්දායන්තො වා විහරති, එවරූපං අයාචිත්වාපි ‘‘එහි රෙ ඉදං වා ඉදං වා කරොහී’’ති යදිච්ඡකං කාරාපෙතුං වට්ටති.

හත්ථකම්මස්ස පන සබ්බකප්පියභාවදීපනත්ථං ඉමං නයං කථෙන්ති. සචෙ හි භික්ඛු පාසාදං කාරෙතුකාමො හොති, ථම්භත්ථාය පාසාණකොට්ටකානං ඝරං ගන්ත්වා වත්තබ්බං ‘‘හත්ථකම්මං ලද්ධුං වට්ටති උපාසකා’’ති. කිං කාතබ්බං, භන්තෙ,ති? පාසාණත්ථම්භා උද්ධරිත්වා දාතබ්බාති. සචෙ තෙ උද්ධරිත්වා ¶ වා දෙන්ති, උද්ධරිත්වා නික්ඛිත්තෙ අත්තනො ථම්භෙ වා දෙන්ති, වට්ටති. අථාපි වදන්ති – ‘‘අම්හාකං, භන්තෙ, හත්ථකම්මං කාතුං ඛණො නත්ථි, අඤ්ඤං උද්ධරාපෙථ, තස්ස මූලං දස්සාමා’’ති උද්ධරාපෙත්වා ‘‘පාසාණත්ථම්භෙ උද්ධටමනුස්සානං මූලං දෙථා’’ති වත්තුං වට්ටති. එතෙනෙවුපායෙන පාසාදදාරූනං අත්ථාය වඩ්ඪකීනං සන්තිකං ඉට්ඨකත්ථාය ඉට්ඨකවඩ්ඪකීනං ඡදනත්ථාය ගෙහච්ඡාදකානං චිත්තකම්මත්ථාය චිත්තකාරානන්ති යෙන යෙන අත්ථො හොති, තස්ස තස්ස අත්ථාය තෙසං තෙසං සිප්පකාරකානං සන්තිකං ගන්ත්වා හත්ථකම්මං යාචිතුං වට්ටති. හත්ථකම්මයාචනවසෙන ච මූලච්ඡෙජ්ජාය වා භත්තවෙතනානුප්පදානෙන වා ලද්ධම්පි සබ්බං ගහෙතුං වට්ටති. අරඤ්ඤතො ආහරාපෙන්තෙන ච සබ්බං අනජ්ඣාවුත්ථකං ආහරාපෙතබ්බං.

න කෙවලඤ්ච පාසාදං කාරෙතුකාමෙන මඤ්චපීඨපත්තපරිස්සාවනධමකරකචීවරාදීනි ¶ කාරාපෙතුකාමෙනාපි දාරුලොහසුත්තාදීනි ලභිත්වා තෙ තෙ සිප්පකාරකෙ උපසඞ්කමිත්වා වුත්තනයෙනෙව හත්ථකම්මං යාචිතබ්බං. හත්ථකම්මයාචනවසෙන ච මූලච්ඡෙජ්ජාය වා භත්තවෙතනානුප්පදානෙන වා ලද්ධම්පි සබ්බං ගහෙතබ්බං. සචෙ පන කාතුං න ඉච්ඡන්ති, භත්තවෙතනං පච්චාසීසන්ති, අකප්පියකහාපණාදි න දාතබ්බං. භික්ඛාචාරවත්තෙන තණ්ඩුලාදීනි පරියෙසිත්වා දාතුං වට්ටති.

හත්ථකම්මවසෙන පත්තං කාරෙත්වා තථෙව පාචෙත්වා නවපක්කස්ස පත්තස්ස පුඤ්ඡනතෙලත්ථාය අන්තොගාමං පවිට්ඨෙන ‘‘භික්ඛාය ආගතො’’ති සල්ලක්ඛෙත්වා යාගුයා වා භත්තෙ වා ආනීතෙ හත්ථෙන පත්තො පිධාතබ්බො. සචෙ උපාසිකා ‘‘කිං, භන්තෙ’’ති පුච්ඡති, ‘‘නවපක්කො පත්තො පුඤ්ඡනතෙලෙන අත්ථො’’ති වත්තබ්බං. සචෙ සා ‘‘දෙහි, භන්තෙ’’ති පත්තං ගහෙත්වා තෙලෙන පුඤ්ඡිත්වා යාගුයා වා භත්තස්ස වා පූරෙත්වා දෙති, විඤ්ඤත්ති නාම න හොති, ගහෙතුං වට්ටතීති.

භික්ඛූ ¶ පගෙව පිණ්ඩාය චරිත්වා ආසනසාලං ගන්ත්වා ආසනං අපස්සන්තා තිට්ඨන්ති. තත්ර චෙ උපාසකා භික්ඛූ ඨිතෙ දිස්වා සයමෙව ආසනානි ආහරාපෙන්ති, නිසීදිත්වා ගච්ඡන්තෙහි ආපුච්ඡිත්වා ගන්තබ්බං. අනාපුච්ඡා ගතානම්පි නට්ඨං ගීවා න හොති, ආපුච්ඡිත්වා ගමනං පන වත්තං. සචෙ භික්ඛූහි ‘‘ආසනානි ආහරථා’’ති වුත්තෙහි ආහටානි හොන්ති, ආපුච්ඡිත්වාව ගන්තබ්බං. අනාපුච්ඡා ගතානං වත්තභෙදො ච නට්ඨඤ්ච ගීවාති. අත්ථරණකොජවාදීසුපි එසෙව නයො.

මක්ඛිකායො ¶ බහුකා හොන්ති, ‘‘මක්ඛිකාබීජනිං ආහරථා’’ති වත්තබ්බං. පුචිමන්දසාඛාදීනි ආහරන්ති, කප්පියං කාරාපෙත්වා පටිග්ගහෙතබ්බානි. ආසනසාලාය උදකභාජනං රිත්තං හොති, ‘‘ධමකරණං ගණ්හා’’ති න වත්තබ්බං. ධමකරකඤ්හි රිත්තභාජනෙ පක්ඛිපන්තො භින්දෙය්ය ‘‘නදිං වා තළාකං වා ගන්ත්වා පන උදකං ආහරා’’ති වත්තුං වට්ටති. ‘‘ගෙහතො ආහරා’’ති නෙව වත්තුං වට්ටති, න ආහටං ¶ පරිභුඤ්ජිතබ්බං. ආසනසාලායං වා අරඤ්ඤකෙ වා භත්තකිච්චං කරොන්තෙහි තත්ථජාතකං අනජ්ඣාවුත්ථකං යංකිඤ්චි උත්තරිභඞ්ගාරහං පත්තං වා ඵලං වා සචෙ කිඤ්චි කම්මං කරොන්තං ආහරාපෙති, හත්ථකම්මවසෙන ආහරාපෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. අලජ්ජීහි පන භික්ඛූහි වා සාමණෙරෙහි වා හත්ථකම්මං න කාරෙතබ්බං. අයං තාව පුරිසත්ථකරෙ නයො.

ගොණං පන අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානතො ආහරාපෙතුං න වට්ටති, ආහරාපෙන්තස්ස දුක්කටං. ඤාතිපවාරිතට්ඨානතොපි මූලච්ඡෙජ්ජාය යාචිතුං න වට්ටති, තාවකාලිකනයෙන සබ්බත්ථ වට්ටති. එවං ආහරාපිතඤ්ච ගොණං රක්ඛිත්වා ජග්ගිත්වා සාමිකා පටිච්ඡාපෙතබ්බා. සචස්ස පාදො වා සිඞ්ගං වා භිජ්ජති වා නස්සති වා සාමිකා චෙ සම්පටිච්ඡන්ති, ඉච්චෙතං කුසලං. නො චෙ සම්පටිච්ඡන්ති, ගීවා හොති. සචෙ ‘‘තුම්හාකංයෙව දෙමා’’ති වදන්ති න සම්පටිච්ඡිතබ්බං. ‘‘විහාරස්ස දෙමා’’ති වුත්තෙ පන ‘‘ආරාමිකානං ආචික්ඛථ ජග්ගනත්ථායා’’ති වත්තබ්බං.

‘‘සකටං දෙථා’’තිපි අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙ වත්තුං න වට්ටති, විඤ්ඤත්තිඑව හොති දුක්කටං ආපජ්ජති. ඤාතිපවාරිතට්ඨානෙ පන වට්ටති, තාවකාලිකං වට්ටති කම්මං කත්වා පුන දාතබ්බං. සචෙ නෙමියාදීනි භිජ්ජන්ති පාකතිකානි කත්වා දාතබ්බං. නට්ඨෙ ගීවා හොති. ‘‘තුම්හාකමෙව දෙමා’’ති වුත්තෙ දාරුභණ්ඩං නාම සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. එස නයො වාසිඵරසුකුඨාරීකුදාලනිඛාදනෙසු. වල්ලිආදීසු ච පරපරිග්ගහිතෙසු. ගරුභණ්ඩප්පහොනකෙසුයෙව ච වල්ලිආදීසු විඤ්ඤත්ති හොති, න තතො ඔරං.

අනජ්ඣාවුත්ථකං ¶ පන යංකිඤ්චි ආහරාපෙතුං වට්ටති. රක්ඛිතගොපිතට්ඨානෙයෙව හි විඤ්ඤත්ති නාම වුච්චති. සා ද්වීසු පච්චයෙසු සබ්බෙන සබ්බං න වට්ටති, සෙනාසනපච්චයෙ පන ‘‘ආහර දෙහී’’ති විඤ්ඤත්තිමත්තමෙව න වට්ටති ¶ , පරිකථොභාසනිමිත්තකම්මානි වට්ටන්ති. තත්ථ උපොසථාගාරං වා භොජනසාලං වා අඤ්ඤං වා යංකිඤ්චි සෙනාසනං ඉච්ඡතො ‘‘ඉමස්මිං වත ඔකාසෙ එවරූපං සෙනාසනං කාතුං වට්ටතී’’ති වා ‘‘යුත්ත’’න්ති වා ‘‘අනුරූප’’න්ති වාතිආදිනා ¶ නයෙන වචනං පරිකථා නාම. ‘‘උපාසකා තුම්හෙ කුහිං වසථා’’ති? ‘‘පාසාදෙ, භන්තෙ’’ති. ‘‘කිං භික්ඛූනං පන උපාසකා පාසාදො න වට්ටතී’’ති එවමාදිවචනං ඔභාසො නාම. මනුස්සෙ දිස්වා රජ්ජුං පසාරෙති, ඛීලෙ ආකොටාපෙති. ‘‘කිං ඉදං, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘ඉධ ආවාසං කරිස්සාමා’’ති එවමාදිකරණං පන නිමිත්තකම්මං නාම. ගිලානපච්චයෙ පන විඤ්ඤත්තිපි වට්ටති, පගෙව පරිකථාදීනි.

මනුස්සා උපද්දුතා යාචනාය උපද්දුතා විඤ්ඤත්තියාති තෙසං භික්ඛූනං තාය යාචනාය ච විඤ්ඤත්තියා ච පීළිතා. උබ්බිජ්ජන්තිපීති ‘‘කිං නු ආහරාපෙස්සන්තී’’ති උබ්බෙගං ඉඤ්ජනං චලනං පටිලභන්ති. උත්තසන්තිපීති අහිං විය දිස්වා සහසා තසිත්වා උක්කමන්ති. පලායන්තිපීති දූරතොව යෙන වා තෙන වා පලායන්ති. අඤ්ඤෙනපි ගච්ඡන්තීති යං මග්ගං පටිපන්නා තං පහාය නිවත්තිත්වා වාමං වා දක්ඛිණං වා ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති, ද්වාරම්පි ථකෙන්ති.

344. භූතපුබ්බං භික්ඛවෙති ඉති භගවා තෙ භික්ඛූ ගරහිත්වා තදනුරූපඤ්ච ධම්මිං කථං කත්වා පුනපි විඤ්ඤත්තියා දොසං පාකටං කුරුමානො ඉමිනා ‘‘භූතපුබ්බං භික්ඛවෙ’’තිආදිනා නයෙන තීණි වත්ථූනි දස්සෙසි. තත්ථ මණිකණ්ඨොති සො කිර නාගරාජා සබ්බකාමදදං මහග්ඝං මණිං කණ්ඨෙ පිලන්ධිත්වා චරති, තස්මා ‘‘මණිකණ්ඨො’’ ත්වෙව පඤ්ඤායිත්ථ. උපරිමුද්ධනි මහන්තං ඵණං කරිත්වා අට්ඨාසීති සො කිර තෙසං ද්වින්නං ඉසීනං කනිට්ඨො ඉසි මෙත්තාවිහාරී අහොසි, තස්මා නාගරාජා නදිතො උත්තරිත්වා දෙවවණ්ණං නිම්මිනිත්වා තස්ස සන්තිකෙ නිසීදිත්වා සම්මොදනීයං කථං කත්වා තං දෙවවණ්ණං පහාය සකවණ්ණමෙව උපගන්ත්වා තං ඉසිං පරික්ඛිපිත්වා පසන්නාකාරං කරොන්තො උපරිමුද්ධනි මහන්තං ඵණං කරිත්වා ඡත්තං විය ධාරයමානො මුහුත්තං ඨත්වා පක්කමති, තෙන වුත්තං ‘‘උපරිමුද්ධනි මහන්තං ඵණං කරිත්වා අට්ඨාසී’’ති. මණිමස්ස කණ්ඨෙ පිලන්ධනන්ති මණිං අස්ස කණ්ඨෙ පිලන්ධිතං, ආමුක්කන්ති අත්ථො. එකමන්තං අට්ඨාසීති තෙන දෙවවණ්ණෙන ආගන්ත්වා තාපසෙන සද්ධිං සම්මොදමානො එකස්මිං පදෙසෙ අට්ඨාසි.

මමන්නපානන්ති ¶ මම අන්නඤ්ච පානඤ්ච. විපුලන්ති බහුලං. උළාරන්ති පණීතං ¶ . අතියාචකොසීති ¶ අතිවිය යාචකො, අසි පුනප්පුනං යාචසීති වුත්තං හොති. සුසූති තරුණො, ථාමසම්පන්නො යොබ්බනප්පත්තපුරිසො. සක්ඛරා වුච්චති කාළසිලා, තත්ථ ධොතො අසි ‘‘සක්ඛරධොතො නාමා’’ති වුච්චති, සක්ඛරධොතො පාණිම්හි අස්සාති සක්ඛරධොතපාණි, පාසාණෙ ධොතනිසිතඛග්ගහත්ථොති අත්ථො. යථා සො අසිහත්ථො පුරිසො තාසෙය්ය, එවං තාසෙසි මං සෙලං යාචමානො, මණිං යාචන්තොති අත්ථො.

න තං යාචෙති තං න යාචෙය්ය. කතරං? යස්ස පියං ජිගීසෙති යං අස්ස සත්තස්ස පියන්ති ජානෙය්ය.

කිමඞ්ගං පන මනුස්සභූතානන්ති මනුස්සභූතානං අමනාපාති කිමෙවෙත්ථ වත්තබ්බං.

345. සකුණසඞ්ඝස්ස සද්දෙන උබ්බාළ්හොති සො කිර සකුණසඞ්ඝො පඨමයාමඤ්ච පච්ඡිමයාමඤ්ච නිරන්තරං සද්දමෙව කරොති, සො භික්ඛු තෙන සද්දෙන පීළිතො හුත්වා භගවතො සන්තිකං අගමාසි. තෙනාහ – ‘‘යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමී’’ති.

කුතො ච ත්වං භික්ඛු ආගච්ඡසීති එත්ථ නිසින්නො සො භික්ඛු න ආගච්ඡති වත්තමානසමීපෙ පන එවං වත්තුං ලබ්භති. තෙනාහ – ‘‘කුතො ච ත්වං භික්ඛු ආගච්ඡසී’’ති, කුතො ආගතොසීති අත්ථො. තතො අහං භගවා ආගච්ඡාමීති එත්ථාපි සො එව නයො. උබ්බාළ්හොති පීළිතො, උක්කණ්ඨාපිතො හුත්වාති අත්ථො.

සො සකුණසඞ්ඝො ‘‘භික්ඛු පත්තං යාචතී’’ති එත්ථ න තෙ සකුණා භික්ඛුනො වචනං ජානන්ති, භගවා පන අත්තනො ආනුභාවෙන යථා ජානන්ති තථා අකාසි.

346. අපාහං තෙ න ජානාමීති අපි අහං තෙ ජනෙ ‘‘කෙ වා ඉමෙ, කස්ස වා ඉමෙ’’ති න ජානාමි. සඞ්ගම්ම යාචන්තීති සමාගන්ත්වා වග්ගවග්ගා හුත්වා යාචන්ති. යාචකො අප්පියො හොතීති යො යාචති සො අප්පියො හොති. යාචං අදදමප්පියොති යාචන්ති යාචිතං වුච්චති, යාචිතමත්ථං අදදන්තොපි අප්පියො හොති. අථ වා යාචන්ති යාචන්තස්ස, අදදමප්පියොති ¶ අදෙන්තො අප්පියො හොති. මා මෙ විදෙස්සනා අහූති මා මෙ අප්පියභාවො අහු, අහං වා තව, ත්වං වා මම විදෙස්සො අප්පියො මා අහොසීති අත්ථො.

347. දුස්සංහරානීති ¶ කසිගොරක්ඛාදීහි උපායෙහි දුක්ඛෙන සංහරණීයානි.

348-9. සඤ්ඤාචිකාය පන භික්ඛුනාති එත්ථ සඤ්ඤාචිකා නාම සයං පවත්තිතයාචනා වුච්චති, තස්මා ‘‘සඤ්ඤාචිකායා’’ති අත්තනො ¶ යාචනායාති වුත්තං හොති, සයං යාචිතකෙහි උපකරණෙහීති අත්ථො. යස්මා පන සා සයංයාචිතකෙහි කයිරමානා සයං යාචිත්වා කයිරමානා හොති, තස්මා තං අත්ථපරියායං දස්සෙතුං ‘‘සයං යාචිත්වා පුරිසම්පී’’ති එවමස්ස පදභාජනං වුත්තං.

උල්ලිත්තාති අන්තොලිත්තා. අවලිත්තාති බහිලිත්තා. උල්ලිත්තාවලිත්තාති අන්තරබාහිරලිත්තාති වුත්තං හොති.

කාරයමානෙනාති ඉමස්ස පදභාජනෙ ‘‘කාරාපෙන්තෙනා’’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බං සියා, එවඤ්හි බ්යඤ්ජනං සමෙති. යස්මා පන සඤ්ඤාචිකාය කුටිං කරොන්තෙනාපි ඉධ වුත්තනයෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බං, තස්මා කරොන්තො වා හොතු කාරාපෙන්තො වා උභොපෙතෙ ‘‘කාරයමානෙනා’’ති ඉමිනාව පදෙන සඞ්ගහිතාති එතමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘කරොන්තො වා කාරාපෙන්තො වා’’ති වුත්තං. යදි පන කරොන්තෙන වා කාරාපෙන්තෙන වාති වදෙය්ය, බ්යඤ්ජනං විලොමිතං භවෙය්ය, න හි කාරාපෙන්තො කරොන්තො නාම හොති, තස්මා අත්ථමත්තමෙවෙත්ථ දස්සිතන්ති වෙදිතබ්බං.

අත්තුද්දෙසන්ති ‘‘මය්හං එසා’’ති එවං අත්තා උද්දෙසො අස්සාති අත්තුද්දෙසා, තං අත්තුද්දෙසං. යස්මා පන යස්සා අත්තා උද්දෙසො සා අත්තනො අත්ථාය හොති, තස්මා අත්ථපරියායං දස්සෙන්තො ‘‘අත්තුද්දෙසන්ති අත්තනො අත්ථායා’’ති ආහ. පමාණිකා කාරෙතබ්බාති පමාණයුත්තා කාරෙතබ්බා. තත්රිදං පමාණන්ති තස්සා කුටියා ඉදං පමාණං. සුගතවිදත්ථියාති සුගතවිදත්ථි නාම ඉදානි මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස තිස්සො ¶ විදත්ථියො වඩ්ඪකීහත්ථෙන දියඩ්ඪො හත්ථො හොති. බාහිරිමෙන මානෙනාති කුටියා බහිකුට්ටමානෙන ද්වාදස විදත්ථියො, මිනන්තෙන පන සබ්බපඨමං දින්නො මහාමත්තිකපරියන්තො න ගහෙතබ්බො. ථුසපිණ්ඩපරියන්තෙන මිනිතබ්බං. ථුසපිණ්ඩස්සඋපරි සෙතකම්මං අබ්බොහාරිකං. සචෙ ථුසපිණ්ඩෙන අනත්ථිකො මහාමත්තිකාය එව නිට්ඨාපෙති, මහාමත්තිකාව පරිච්ඡෙදො.

තිරියන්ති විත්ථාරතො. සත්තාති සත්ත සුගතවිදත්ථියො. අන්තරාති ඉමස්ස පන අයං නිද්දෙසො ¶ , ‘‘අබ්භන්තරිමෙන මානෙනා’’ති, කුට්ටස්ස බහි අන්තං අග්ගහෙත්වා අබ්භන්තරිමෙන අන්තෙන මිනියමානෙ තිරියං සත්ත ¶ සුගතවිදත්ථියො පමාණන්ති වුත්තං හොති.

යො පන ලෙසං ඔඩ්ඩෙන්තො යථාවුත්තප්පමාණමෙව කරිස්සාමීති දීඝතො එකාදස විදත්ථියො තිරියං අට්ඨ විදත්ථියො, දීඝතො වා තෙරස විදත්ථියො තිරියං ඡ විදත්ථියො කරෙය්ය, න වට්ටති. එකතොභාගෙන අතික්කන්තම්පි හි පමාණං අතික්කන්තමෙව හොති. තිට්ඨතු විදත්ථි, කෙසග්ගමත්තම්පි දීඝතො වා හාපෙත්වා තිරියං තිරියතො වා හාපෙත්වා දීඝං වඩ්ඪෙතුං න වට්ටති, කො පන වාදො උභතො වඩ්ඪනෙ? වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘ආයාමතො වා විත්ථාරතො වා අන්තමසො කෙසග්ගමත්තම්පි අතික්කමිත්වා කරොති වා කාරාපෙති වා පයොගෙ දුක්කට’’න්තිආදි (පාරා. 353). යථාවුත්තප්පමාණා එව පන වට්ටති. යා පන දීඝතො සට්ඨිහත්ථාපි හොති තිරියං තිහත්ථා වා ඌනකචතුහත්ථා වා යත්ථ පමාණයුත්තො මඤ්චො ඉතො චිතො ච න පරිවත්තති, අයං කුටීති සඞ්ඛ්යං න ගච්ඡති, තස්මා අයම්පි වට්ටති. මහාපච්චරියං පන පච්ඡිමකොටියා චතුහත්ථවිත්ථාරා වුත්තා, තතො හෙට්ඨා අකුටි. පමාණිකාපි පන අදෙසිතවත්ථුකා වා සාරම්භා වා අපරික්කමනා වා න වට්ටති. පමාණිකා දෙසිතවත්ථුකා අනාරම්භා සපරික්කමනාව වට්ටති. පමාණතො ඌනතරම්පි චතුහත්ථං පඤ්චහත්ථම්පි කරොන්තෙන දෙසිතවත්ථුකාව කාරෙතබ්බා. පමාණාතික්කන්තඤ්ච පන කරොන්තො ලෙපපරියොසානෙ ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජති.

තත්ථ ලෙපො ච අලෙපො ච ලෙපොකාසො ච අලෙපොකාසො ච වෙදිතබ්බො. සෙය්යථිදං – ලෙපොති ද්වෙ ලෙපා – මත්තිකාලෙපො ච සුධාලෙපො ච. ඨපෙත්වා පන ඉමෙ ද්වෙ ලෙපෙ අවසෙසො භස්මගොමයාදිභෙදො ලෙපො, අලෙපො. සචෙපි කලලලෙපො හොති, අලපො එව. ලෙපොකාසොති භිත්තියො චෙව ඡදනඤ්ච, ඨපෙත්වා ¶ පන භිත්තිච්ඡදනෙ අවසෙසො ථම්භතුලාපිට්ඨසඞ්ඝාටවාතපානධූමච්ඡිද්දාදි අලෙපාරහො ඔකාසො සබ්බොපි අලෙපොකාසොති වෙදිතබ්බො.

භික්ඛූ අභිනෙතබ්බා වත්ථුදෙසනායාති යස්මිං ඨානෙ කුටිං කාරෙතුකාමො හොති, තත්ථ වත්ථුදෙසනත්ථාය භික්ඛූ නෙතබ්බා. තෙන කුටිකාරකෙනාතිආදි පන යෙන විධිනා තෙ භික්ඛූ අභිනෙතබ්බා, තස්ස දස්සනත්ථං වුත්තං. තත්ථ කුටිවත්ථුං සොධෙත්වාති න විසමං අරඤ්ඤං භික්ඛූ ගහෙත්වා ගන්තබ්බං ¶ , කුටිවත්ථුං පන පඨමමෙව සොධෙත්වා සමතලං සීමමණ්ඩලසදිසං කත්වා පච්ඡා සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා යාචිත්වා නෙතබ්බාති දස්සෙති. එවමස්ස වචනීයොති සඞ්ඝො එවං වත්තබ්බො අස්ස. පරතො පන ‘‘දුතියම්පි යාචිතබ්බා’’ති භික්ඛූ සන්ධාය බහුවචනං වුත්තං. නො චෙ සබ්බො සඞ්ඝො උස්සහතීති සචෙ සබ්බො සඞ්ඝො න ඉච්ඡති, සජ්ඣායමනසිකාරාදීසු උය්යුත්තා තෙ තෙ ¶ භික්ඛූ හොන්ති. සාරම්භං අනාරම්භන්ති සඋපද්දවං අනුපද්දවං. සපරික්කමනං අපරික්කමනන්ති සඋපචාරං අනුපචාරං.

පත්තකල්ලන්ති පත්තො කාලො ඉමස්ස ඔලොකනස්සාති පත්තකාලං, පත්තකාලමෙව පත්තකල්ලං. ඉදඤ්ච වත්ථුංඔලොකනත්ථාය සම්මුතිකම්මං අනුසාවනානයෙන ඔලොකෙත්වාපි කාතුං වට්ටති. පරතො පන වත්ථුදෙසනාකම්මං යථාවුත්තාය එව ඤත්තියා ච අනුසාවනාය ච කාතබ්බං, ඔලොකෙත්වා කාතුං න වට්ටති.

353. කිපිල්ලිකානන්ති රත්තකාළපිඞ්ගලාදිභෙදානං යාසං කාසඤ්චි කිපිල්ලිකානං. කිපීල්ලකානන්තිපි පාඨො. ආසයොති නිබද්ධවසනට්ඨානං, යථා ච කිපිල්ලිකානං එවං උපචිකාදීනම්පි නිබද්ධවසනට්ඨානංයෙව ආසයො වෙදිතබ්බො. යත්ථ පන තෙ ගොචරත්ථාය ආගන්ත්වා ගච්ඡන්ති, සබ්බෙසම්පි තාදිසො සඤ්චරණප්පදෙසො අවාරිතො, තස්මා තත්ථ අපනෙත්වා සොධෙත්වා කාතුං වට්ටති. ඉමානි තාව ඡ ඨානානිසත්තානුද්දයාය පටික්ඛිත්තානි.

හත්ථීනං වාති හත්ථීනං පන නිබද්ධවසනට්ඨානම්පි නිබද්ධගොචරට්ඨානම්පි න වට්ටති, සීහාදීනං ආසයො ච ගොචරාය පක්කමන්තානං නිබද්ධගමනමග්ගො ච න වට්ටති. එතෙසං ගොචරභූමි න ගහිතා. යෙසං කෙසඤ්චීති අඤ්ඤෙසම්පි වාළානං තිරච්ඡානගතානං ¶ . ඉමානි සත්ත ඨානානි සප්පටිභයානි භික්ඛූනං ආරොග්යත්ථාය පටික්ඛිත්තානි. සෙසානි නානාඋපද්දවෙහි සඋපද්දවානි. තත්ථ පුබ්බණ්ණනිස්සිතන්ති පුබ්බණ්ණං නිස්සිතං සත්තන්නං ¶ ධඤ්ඤානං විරුහනකඛෙත්තසාමන්තා ඨිතං. එසෙව නයො අපරණ්ණනිස්සිතාදීසුපි. එත්ථ පන අබ්භාඝාතන්ති කාරණාඝරං වෙරිඝරං, චොරානං මාරණත්ථාය කතන්ති කුරුන්දිආදීසු.

ආඝාතනන්ති ධම්මගන්ධිකා වුච්චති. සුසානන්ති මහාසුසානං. සංසරණන්ති අනිබ්බිජ්ඣගමනීයො ගතපච්චාගතමග්ගො වුච්චති. සෙසං උත්තානමෙව.

න සක්කා හොති යථායුත්තෙන සකටෙනාති ද්වීහි බලිබද්දෙහි යුත්තෙන සකටෙන එකං චක්කං නිබ්බොදකපතනට්ඨානෙ එකං බහි කත්වා ආවිජ්ජිතුං න සක්කා හොති. කුරුන්දියං පන ‘‘චතූහි යුත්තෙනා’’ති වුත්තං. සමන්තා නිස්සෙණියා අනුපරිගන්තුන්ති නිස්සෙණියං ඨත්වා ගෙහං ඡාදෙන්තෙහි න සක්කා හොති සමන්තා නිස්සෙණියා ආවිජ්ජිතුං. ඉති එවරූපෙ සාරම්භෙ ච අපරික්කමනෙ ච ඨානෙ ¶ න කාරෙතබ්බා. අනාරම්භෙ පන සපරික්කමනෙ කාරෙතබ්බා, තං වුත්තපටිපක්ඛනයෙන පාළියං ආගතමෙව.

පුන සඤ්ඤාචිකා නාමාති එවමාදි ‘‘සාරම්භෙ චෙ භික්ඛු වත්ථුස්මිං අපරික්කමනෙ සඤ්ඤාචිකාය කුටිං කාරෙය්යා’’ති එවං වුත්තසංයාචිකාදීනං අත්ථප්පකාසනත්ථං වුත්තං.

පයොගෙ දුක්කටන්ති එවං අදෙසිතවත්ථුකං වා පමාණාතික්කන්තං වා කුටිං කාරෙස්සාමීති අරඤ්ඤතො රුක්ඛා හරණත්ථාය වාසිං වා ඵරසුං වා නිසෙති දුක්කටං, අරඤ්ඤං පවිසති දුක්කටං, තත්ථ අල්ලතිණානි ඡින්දති දුක්කටෙන සද්ධිං පාචිත්තියං, සුක්ඛානි ඡින්දති දුක්කටං. රුක්ඛෙසුපි එසෙව නයො. භූමිං සොධෙති ඛණති, පංසුං උද්ධරති, චිනාති; එවං යාව පාචීරං බන්ධති තාව පුබ්බපයොගො නාම හොති. තස්මිං පුබ්බපයොගෙ සබ්බත්ථ පාචිත්තියට්ඨානෙ දුක්කටෙන සද්ධිං පාචිත්තියං, දුක්කටට්ඨානෙ දුක්කටං, තතො පට්ඨාය සහපයොගො නාම. තත්ථ ථම්භෙහි කාතබ්බාය ථම්භං උස්සාපෙති, දුක්කටං. ඉට්ඨකාහි චිනිතබ්බාය ¶ ඉට්ඨකං ආචිනාති, දුක්කටං. එවං යං යං උපකරණං යොජෙති, සබ්බත්ථ පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටං. තච්ඡන්තස්ස හත්ථවාරෙ හත්ථවාරෙ තදත්ථාය ගච්ඡන්තස්ස පදෙ පදෙ දුක්කටං. එවං කතං පන දාරුකුට්ටිකං වා ඉට්ඨකකුට්ටිකං වා සිලාකුට්ටිකං වා අන්තමසො පණ්ණසාලම්පි සභිත්තිච්ඡදනං ලිම්පිස්සාමීති ¶ සුධාය වා මත්තිකාය වා ලිම්පන්තස්ස පයොගෙ පයොගෙ යාව ථුල්ලච්චයං න හොති, තාව දුක්කටං. එතං පන දුක්කටං මහාලෙපෙනෙව වට්ටති, සෙතරත්තවණ්ණකරණෙ වා චිත්තකම්මෙ වා අනාපත්ති.

එකං පිණ්ඩං අනාගතෙති යො සබ්බපච්ඡිමො එකො ලෙපපිණ්ඩො, තං එකං පිණ්ඩං අසම්පත්තෙ කුටිකම්මෙ. ඉදං වුත්තං හොති, ඉදානි ද්වීහි පිණ්ඩෙහි නිට්ඨානං ගමිස්සතීති තෙසු පඨමපිණ්ඩදානෙ ථුල්ලච්චයන්ති.

තස්මිං පිණ්ඩෙ ආගතෙති යං එකං පිණ්ඩං අනාගතෙ කුටිකම්මෙ ථුල්ලච්චයං හොති, තස්මිං අවසානපිණ්ඩෙ ආගතෙ දින්නෙ ඨපිතෙ ලෙපස්ස ඝටිතත්තා ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස. එවං ලෙම්පන්තස්ස ච අන්තොලෙපෙ වා අන්තොලෙපෙන සද්ධිං භිත්තිඤ්ච ඡදනඤ්ච එකාබද්ධං කත්වා ඝටිතෙ බහිලෙපෙ වා බහිලෙපෙන සද්ධිං ඝටිතෙ සඞ්ඝාදිසෙසො. සචෙ පන ද්වාරබද්ධං වා වාතපානං වා අට්ඨපෙත්වාව මත්තිකාය ලිම්පති, තස්මිඤ්ච තස්සොකාසං පුන වඩ්ඪෙත්වා වා අවඩ්ඪෙත්වා වා ඨපිතෙ ලෙපො න ඝටීයති රක්ඛති තාව, පුන ලිම්පන්තස්ස පන ඝටිතමත්තෙ සඞ්ඝාදිසෙසො. සචෙ තං ඨපියමානං ¶ පඨමං දින්නලෙපෙන සද්ධිං නිරන්තරමෙව හුත්වා තිට්ඨති, පඨමමෙව සඞ්ඝාදිසෙසො. උපචිකාමොචනත්ථං අට්ඨඞ්ගුලමත්තෙන අප්පත්තච්ඡදනං කත්වා භිත්තිං ලිම්පති, අනාපත්ති. උපචිකාමොචනත්ථමෙව හෙට්ඨා පාසාණකුට්ටං කත්වා තං අලිම්පිත්වා උපරි ලිම්පති, ලෙපො න ඝටියති නාම, අනාපත්තියෙව.

ඉට්ඨකකුට්ටිකාය ඉට්ඨකාහියෙව වාතපානෙ ¶ ච ධූමනෙත්තානි ච කරොති, ලෙපඝටනෙනෙව ආපත්ති. පණ්ණසාලං ලිම්පති, ලෙපඝටනෙනෙව ආපත්ති. තත්ථ ආලොකත්ථාය අට්ඨඞ්ගුලමත්තං ඨපෙත්වා ලිම්පති, ලෙපො න ඝටීයති නාම, අනාපත්තියෙව. සචෙ ‘‘වාතපානං ලද්ධා එත්ථ ඨපෙස්සාමී’’ති කරොති, වාතපානෙ ඨපිතෙ ලෙපඝටනෙන ආපත්ති. සචෙ මත්තිකාය කුට්ටං කරොති, ඡදනලෙපෙන සද්ධිං ඝටනෙ ආපත්ති. එකො එකපිණ්ඩාවසෙසං කත්වා ඨපෙති, අඤ්ඤො තං දිස්වා ‘‘දුක්කතං ඉද’’න්ති වත්තසීසෙන ලිම්පති උභින්නම්පි අනාපත්ති.

354. භික්ඛු කුටිං කරොතීති එවමාදීනි ඡත්තිංස චතුක්කානි ආපත්තිභෙදදස්සනත්ථං වුත්තානි, තත්ථ සාරම්භාය දුක්කටං, අපරික්කමනාය දුක්කටං ¶ , පමාණාතික්කන්තාය සඞ්ඝාදිසෙසො, අදෙසිතවත්ථුකාය සඞ්ඝාදිසෙසො, එතෙසං වසෙන වොමිස්සකාපත්තියො වෙදිතබ්බා.

355. ආපත්ති ද්වින්නං සඞ්ඝාදිසෙසෙන ද්වින්නං දුක්කටානන්තිආදීසු ච ද්වීහි සඞ්ඝාදිසෙසෙහි සද්ධිං ද්වින්නං දුක්කටානන්තිආදිනා නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො.

361. සො චෙ විප්පකතෙ ආගච්ඡතීතිආදීසු පන අයං අත්ථවිනිච්ඡයො. සොති සමාදිසිත්වා පක්කන්තභික්ඛු. විප්පකතෙති අනිට්ඨිතෙ කුටිකම්මෙ. අඤ්ඤස්ස වා දාතබ්බාති අඤ්ඤස්ස පුග්ගලස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා චජිත්වා දාතබ්බා. භින්දිත්වා වා පුන කාතබ්බාති කිත්තකෙන භින්නා හොති, සචෙ ථම්භා භූමියං නිඛාතා, උද්ධරිතබ්බා. සචෙ පාසාණානං උපරි ඨපිතා, අපනෙතබ්බා. ඉට්ඨකචිතාය යාව මඞ්ගලිට්ඨකා තාව කුට්ටා අපචිනිතබ්බා. සඞ්ඛෙපතො භූමිසමං කත්වා විනාසිතා භින්නා හොති, භූමිතො උපරි චතුරඞ්ගුලමත්තෙපි ඨිතෙ අභින්නාව. සෙසං සබ්බචතුක්කෙසු පාකටමෙව. න හෙත්ථ අඤ්ඤං කිඤ්චි අත්ථි, යං පාළිඅනුසාරෙනෙව දුබ්බිඤ්ඤෙය්යං සියා.

363. අත්තනා විප්පකතන්තිආදීසු පන අත්තනා ආරද්ධං කුටිං. අත්තනා පරියොසාපෙතීති ¶ මහාමත්තිකාය වා ථුසමත්තිකාය වා යාය කතං පරියොසිතභාවං පාපෙතුකාමො හොති, තාය අවසානපිණ්ඩං දෙන්තො පරියොසාපෙති ¶ .

පරෙහි පරියොසාපෙතීති අත්තනොව අත්ථාය පරෙහි පරියොසාපෙති. අත්තනා වා හි විප්පකතා හොතු පරෙහි වා උභයෙහි වා, තං චෙ අත්තනො අත්ථාය අත්තනා වා පරියොසාපෙති, පරෙහි වා පරියොසාපෙති, අත්තනා ච පරෙහි චාති යුගනද්ධං වා පරියොසාපෙති, සඞ්ඝාදිසෙසොයෙවාති අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො.

කුරුන්දියංපන වුත්තං – ‘‘ද්වෙ තයො භික්ඛූ ‘එකතො වසිස්සාමා’ති කරොන්ති, රක්ඛති තාව, අවිභත්තත්තා අනාපත්ති. ‘ඉදං ඨානං තව, ඉදං මමා’ති විභජිත්වා කරොන්ති ආපත්ති. සාමණෙරො ච භික්ඛු ච එකතො කරොන්ති, යාව අවිභත්තා තාව රක්ඛති. පුරිමනයෙන විභජිත්වා කරොන්ති, භික්ඛුස්ස ආපත්තී’’ති.

364. අනාපත්ති ¶ ලෙණෙතිආදීසු ලෙණං මහන්තම්පි කරොන්තස්ස අනාපත්ති. න හෙත්ථ ලෙපො ඝටීයති. ගුහම්පි ඉට්ඨකාගුහං වා සිලාගුහං වා දාරුගුහං වා භූමිගුහං වා මහන්තම්පි කරොන්තස්ස අනාපත්ති.

තිණකුටිකායාති සත්තභූමිකොපි පාසාදො තිණපණ්ණච්ඡදනො ‘‘තිණකුටිකා’’ති වුච්චති. අට්ඨකථාසු පන කුක්කුටච්ඡිකගෙහන්ති ඡදනං දණ්ඩකෙහි ජාලබද්ධං කත්වා තිණෙහි වා පණ්ණෙහි වා ඡාදිතකුටිකාව වුත්තා, තත්ථ අනාපත්ති. මහන්තම්පි තිණච්ඡදනගෙහං කාතුං වට්ටති, උල්ලිත්තාදිභාවො එව හි කුටියා ලක්ඛණං, සො ච ඡදනමෙව සන්ධාය වුත්තොති වෙදිතබ්බො. චඞ්කමනසාලායං තිණචුණ්ණං පරිපතති ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඔගුම්ඵෙත්වා උල්ලිත්තාවලිත්තං කාතු’’න්තිආදීනි (චූළව. 260) චෙත්ථ සාධකානි, තස්මා උභතො පක්ඛං වා කූටබද්ධං වා වට්ටං වා චතුරස්සං වා යං ‘‘ඉමං එතස්ස ගෙහස්ස ඡදන’’න්ති ඡදනසඞ්ඛෙපෙන කතං හොති, තස්ස භිත්තිලෙපෙන සද්ධිං ලෙපෙ ඝටිතෙ ආපත්ති. සචෙ පන උල්ලිත්තාවලිත්තච්ඡදනස්ස ගෙහස්ස ලෙපරක්ඛණත්ථං උපරි තිණෙන ඡාදෙන්ති, එත්තාවතා තිණකුටි නාම න හොති. කිං පනෙත්ථ අදෙසිතවත්ථුකප්පමාණාතික්කන්තපච්චයාව අනාපත්ති, උදාහු සාරම්භඅපරික්කමනපච්චයාපීති සබ්බත්ථාපි ¶ අනාපත්ති. තථා හි තාදිසං කුටිං සන්ධාය පරිවාරෙ වුත්තං –

‘‘භික්ඛු ¶ සඤ්ඤාචිකාය කුටිං කරොති;

අදෙසිතවත්ථුකං පමාණාතික්කන්තං;

පඤ්හා මෙසා කුසලෙහි චින්තිතා’’ති. (පරි. 479);

අඤ්ඤස්සත්ථායාති කුටිලක්ඛණප්පත්තම්පි කුටිං අඤ්ඤස්ස උපජ්ඣායස්ස වා ආචරියස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා අත්ථාය කරොන්තස්ස අනාපත්ති. යං පන ‘‘ආපත්ති කාරුකානං තිණ්ණං දුක්කටාන’’න්තිආදි පාළියං වුත්තං, තං යථාසමාදිට්ඨාය අකරණපච්චයා වුත්තං.

වාසාගාරං ඨපෙත්වා සබ්බත්ථාති අත්තනො වසනත්ථාය අගාරං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං උපොසථාගාරං වා ජන්තාඝරං වා භොජනසාලා වා අග්ගිසාලා වා භවිස්සතීති කාරෙති, සබ්බත්ථ අනාපත්ති. සචෙපිස්ස හොති ‘‘උපොසථාගාරඤ්ච භවිස්සති, අහඤ්ච වසිස්සාමි ජන්තාඝරඤ්ච භොජනසාලා ¶ ච අග්ගිසාලා ච භවිස්සති, අහඤ්ච වසිස්සාමී’’ති කාරිතෙපි ආනාපත්තියෙව. මහාපච්චරියං පන ‘‘අනාපත්තී’’ති වත්වා ‘‘අත්තනො වාසාගාරත්ථාය කරොන්තස්සෙව ආපත්තී’’ති වුත්තං. උම්මත්තකස්ස ආදිකම්මිකානඤ්ච ආළවකානං භික්ඛූනං අනාපත්ති.

සමුට්ඨානාදීසු ඡසමුට්ඨානං කිරියඤ්ච කිරියාකිරියඤ්ච, ඉදඤ්හි වත්ථුං දෙසාපෙත්වා පමාණාතික්කන්තං කරොතො කිරියතො සමුට්ඨාති, වත්ථුං අදෙසාපෙත්වා කරොතො කිරියාකිරියතො, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

කුටිකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

365. තෙන සමයෙනාති විහාරකාරසික්ඛාපදං. තත්ථ කොසම්බියන්ති එවංනාමකෙ නගරෙ. ඝොසිතාරාමෙති ඝොසිතස්ස ආරාමෙ. ඝොසිතනාමකෙන කිර සෙට්ඨිනා සො කාරිතො, තස්මා ‘‘ඝොසිතාරාමො’’ති වුච්චති. ඡන්නස්සාති බොධිසත්තකාලෙ උපට්ඨාකඡන්නස්ස. විහාරවත්ථුං, භන්තෙ, ජානාහීති විහාරස්ස පතිට්ඨානට්ඨානං, භන්තෙ, ජානාහි. එත්ථ ච විහාරොති න සකලවිහාරො, එකො ආවාසො, තෙනෙවාහ – ‘‘අය්යස්ස විහාරං කාරාපෙස්සාමී’’ති.

චෙතියරුක්ඛන්ති ¶ ¶ එත්ථ චිත්තීකතට්ඨෙන චෙතියං, පූජාරහානං දෙවට්ඨානානමෙතං අධිවචනං, ‘‘චෙතිය’’න්ති සම්මතං රුක්ඛං චෙතියරුක්ඛං. ගාමෙන පූජිතං ගාමස්ස වා පූජිතන්ති ගාමපූජිතං. එසෙව නයො සෙසපදෙසුපි. අපිචෙත්ථ ජනපදොති එකස්ස රඤ්ඤො රජ්ජෙ එකෙකො කොට්ඨාසො. රට්ඨන්ති සකලරජ්ජං වෙදිතබ්බං, සකලරජ්ජම්පි හි කදාචි කදාචි තස්ස රුක්ඛස්ස පූජං කරොති, තෙන වුත්තං ‘‘රට්ඨපූජිත’’න්ති. එකින්ද්රියන්ති කායින්ද්රියං සන්ධාය වදන්ති. ජීවසඤ්ඤිනොති සත්තසඤ්ඤිනො.

366. මහල්ලකන්ති සස්සාමිකභාවෙන සංයාචිකකුටිතො මහන්තභාවො එතස්ස අත්ථීති මහල්ලකො. යස්මා වා වත්ථුං දෙසාපෙත්වා පමාණාතික්කමෙනපි කාතුං වට්ටති, තස්මා පමාණමහන්තතායපි මහල්ලකො ¶ , තං මහල්ලකං. යස්මා පනස්ස තං පමාණමහත්තං සස්සාමිකත්තාව ලබ්භති, තස්මා තදත්ථදස්සනත්ථං ‘‘මහල්ලකො නාම විහාරො සස්සාමිකො වුච්චතී’’ති පදභාජනං වුත්තං. සෙසං සබ්බං කුටිකාරසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං සද්ධිං සමුට්ඨානාදීහි. සස්සාමිකභාවමත්තමෙව හි එත්ථ කිරියතො සමුට්ඨානාභාවො පමාණනියමාභාවො ච විසෙසො, පමාණනියමාභාවා ච චතුක්කපාරිහානීති.

විහාරකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

380. තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවාති දුට්ඨදොසසික්ඛාපදං. තත්ථ වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙති වෙළුවනන්ති තස්ස උය්යානස්ස නාමං, තං කිර වෙළුහි ච පරික්ඛිත්තං අහොසි අට්ඨාරසහත්ථෙන ච පාකාරෙන ගොපුරට්ටාලකයුත්තං නීලොභාසං මනොරමං තෙන ‘‘වෙළුවන’’න්ති වුච්චති, කලන්දකානඤ්චෙත්ථ නිවාපං අදංසු තෙන ‘‘කලන්දකනිවාප’’ති වුච්චති.

පුබ්බෙ කිර අඤ්ඤතරො රාජා තත්ථ උය්යානකීළනත්ථං ආගතො, සුරාමදෙන මත්තො දිවාසෙය්යං සුපි, පරිජනොපිස්ස සුත්තො රාජාති පුප්ඵඵලාදීහි පලොභියමානො ඉතො චිතො ච පක්කමි. අථ සුරාගන්ධෙන අඤ්ඤතරස්මා සුසිරරුක්ඛා කණ්හසප්පො නික්ඛමිත්වා රඤ්ඤො අභිමුඛො ආගච්ඡති, තං දිස්වා රුක්ඛදෙවතා ‘‘රඤ්ඤො ජීවිතං දස්සාමී’’ති කාළකවෙසෙන ආගන්ත්වා කණ්ණමූලෙ සද්දමකාසි, රාජා පටිබුජ්ඣි, කණ්හසප්පො නිවත්තො, සො තං දිස්වා ‘‘ඉමාය කාළකාය මම ජීවිතං දින්න’’න්ති කාළකානං ¶ තත්ථ නිවාපං පට්ඨපෙසි, අභයඝොසනඤ්ච ඝොසාපෙසි ¶ , තස්මා තං තතොපභුති කලන්දකනිවාපන්ති සඞ්ඛ්යං ගතං. කලන්දකාති හි කාළකානං එතං නාමං.

දබ්බොති තස්ස ථෙරස්ස නාමං. මල්ලපුත්තොති මල්ලරාජස්ස පුත්තො. ජාතියා සත්තවස්සෙන අරහත්තං සච්ඡිකතන්ති ථෙරො කිර සත්තවස්සිකොව සංවෙගං ලභිත්වා පබ්බජිතො ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තං පාපුණීති වෙදිතබ්බො. යංකිඤ්චි සාවකෙන පත්තබ්බං සබ්බං තෙන අනුප්පත්තන්ති සාවකෙන පත්තබ්බං ¶ නාම තිස්සො විජ්ජා, චතස්සො පටිසම්භිදා, ඡ අභිඤ්ඤා, නව ලොකුත්තරධම්මාති ඉදං ගුණජාතං, තං සබ්බං තෙන අනුප්පත්තං හොති. නත්ථි චස්ස කිඤ්චි උත්තරි කරණීයන්ති චතූසු සච්චෙසු, චතූහි මග්ගෙහි, සොළසවිධස්ස කිච්චස්ස කතත්තා ඉදානිස්ස කිඤ්චි උත්තරි කරණීයං නත්ථි. කතස්ස වා පතිචයොති තස්සෙව කතස්ස කිච්චස්ස පුන වඩ්ඪනම්පි නත්ථි, ධොතස්ස විය වත්ථස්ස පටිධොවනං පිසිතස්ස විය ගන්ධස්ස පටිපිසනං, පුප්ඵිතස්ස විය ච පුප්ඵස්ස පටිපුප්ඵනන්ති. රහොගතස්සාති රහසි ගතස්ස. පටිසල්ලීනස්සාති තතො තතො පටික්කමිත්වා සල්ලීනස්ස, එකීභාවං ගතස්සාති වුත්තං හොති.

අථ ඛො ආයස්මතො දබ්බස්ස මල්ලපුත්තස්ස එතදහොසි – ‘‘යන්නූනාහං සඞ්ඝස්ස සෙනාසනඤ්ච පඤ්ඤපෙය්යං භත්තානි ච උද්දිසෙය්ය’’න්ති ථෙරො කිර අත්තනො කතකිච්චභාවං දිස්වා ‘‘අහං ඉමං අන්තිමසරීරං ධාරෙමි, තඤ්ච ඛො වාතමුඛෙ ඨිත පදීපො විය අනිච්චතාමුඛෙ ඨිතං, නචිරස්සෙව නිබ්බායනධම්මං යාව න නිබ්බායති තාව කින්නු ඛො අහං සඞ්ඝස්ස වෙය්යාවච්චං කරෙය්ය’’න්ති චින්තෙන්තො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘‘තිරොරට්ඨෙසු බහූ කුලපුත්තා භගවන්තං අදිස්වාව පබ්බජන්ති, තෙ භගවන්තං ‘පස්සිස්සාම චෙව වන්දිස්සාම චා’ති දූරතොපි ආගච්ඡන්ති, තත්ර යෙසං සෙනාසනං නප්පහොති, තෙ සිලාපට්ටකෙපි සෙය්යං කප්පෙන්ති. පහොමි ඛො පනාහං අත්තනො ආනුභාවෙන තෙසං කුලපුත්තානං ¶ ඉච්ඡාවසෙන පාසාදවිහාරඅඩ්ඪයොගාදීනි මඤ්චපීඨකත්ථරණාදීනි ච සෙනාසෙනානි නිම්මිනිත්වා දාතුං. පුනදිවසෙ චෙත්ථ එකච්චෙ අතිවිය කිලන්තරූපා හොන්ති, තෙ ගාරවෙන භික්ඛූනං පුරතො ඨත්වා භත්තානිපි න උද්දිසාපෙන්ති, අහං ඛො පන නෙසං භත්තානිපි උද්දිසිතුං පහොමී’’ති. ඉති පටිසඤ්චික්ඛන්තස්ස ‘‘අථ ඛො ආයස්මතො දබ්බස්ස මල්ලපුත්තස්ස එතදහොසි – ‘යන්නූනාහං සඞ්ඝස්ස සෙනාසනඤ්ච පඤ්ඤපෙය්යං භත්තානි ච උද්දිසෙය්ය’’න්ති.

නනු ච ඉමානි ද්වෙ ඨානානි භස්සාරාමතාදිමනුයුත්තස්ස යුත්තානි, අයඤ්ච ඛීණාසවො නිප්පපඤ්චාරාමො, ඉමස්ස කස්මා ඉමානි පටිභංසූති? පුබ්බපත්ථනාය චොදිතත්තා. සබ්බබුද්ධානං කිර ¶ ඉමං ඨානන්තරං පත්තා සාවකා හොන්තියෙව. අයඤ්ච පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ අඤ්ඤතරස්මිං කුලෙ පච්චාජාතො ඉමං ඨානන්තරං පත්තස්ස භික්ඛුනො ආනුභාවං දිස්වා අට්ඨසට්ඨියා භික්ඛුසතසහස්සෙහි ¶ සද්ධිං භගවන්තං සත්ත දිවසානි නිමන්තෙත්වා මහාදානං දත්වා පාදමූලෙ නිපජ්ජිත්වා ‘‘අනාගතෙ තුම්හාදිසස්ස බුද්ධස්ස උප්පන්නකාලෙ අහම්පි ඉත්ථන්නාමො තුම්හාකං සාවකො විය සෙනාසනපඤ්ඤාපකො ච භත්තුද්දෙසකො ච අස්ස’’න්ති පත්ථනං අකාසි. භගවා අනාගතංසඤාණං පෙසෙත්වා අද්දස, දිස්වා ච ඉතො කප්පසතසහස්සස්ස අච්චයෙන ගොතමො නාම බුද්ධො උප්පජ්ජිස්සති, තදා ත්වං දබ්බො නාම මල්ලපුත්තො හුත්වා ජාතියා සත්තවස්සො නික්ඛම්ම පබ්බජිත්වා අරහත්තං සච්ඡිකරිස්සසි, ඉමඤ්ච ඨානන්තරං ලච්ඡසී’’ති බ්යාකාසි. සො තතොපභුති දානසීලාදීනි පූරයමානො දෙවමනුස්සසම්පත්තිං අනුභවිත්වා අම්හාකං භගවතො කාලෙ තෙන භගවතා බ්යාකතසදිසමෙව අරහත්තං සච්ඡාකාසි. අථස්ස රහොගතස්ස ‘‘කින්නු ඛො අහං සඞ්ඝස්ස වෙය්යාවච්චං කරෙය්ය’’න්ති චින්තයතො තාය පුබ්බපත්ථනාය චොදිතත්තා ඉමානි ද්වෙ ඨානානි පටිභංසූති.

අථස්ස එතදහොසි – ‘‘අහං ඛො අනිස්සරොස්මි අත්තනි, සත්ථාරා සද්ධිං එකට්ඨානෙ වසාමි, සචෙ මං භගවා අනුජානිස්සති ¶ , ඉමානි ද්වෙ ඨානානි සමාදියිස්සාමී’’ති භගවතො සන්තිකං අගමාසි. තෙන වුත්තං – ‘‘අථ ඛො ආයස්මා දබ්බො මල්ලපුත්තො…පෙ… භත්තානි ච උද්දිසිතු’’න්ති. අථ නං භගවා ‘‘සාධු සාධු දබ්බා’’ති සම්පහංසෙත්වා යස්මා අරහති එවරූපො අගතිගමනපරිබාහිරො භික්ඛු ඉමානි ද්වෙ ඨානානි විචාරෙතුං, තස්මා ‘‘තෙන හි ත්වං දබ්බ සඞ්ඝස්ස සෙනාසනඤ්ච පඤ්ඤපෙහි භත්තානි ච උද්දිසා’’ති ආහ. භගවතො පච්චස්සොසීති භගවතො වචනං පතිඅස්සොසි අභිමුඛො අස්සොසි, සම්පටිච්ඡීති වුත්තං හොති.

පඨමං දබ්බො යාචිතබ්බොති කස්මා භගවා යාචාපෙති? ගරහමොචනත්ථං. පස්සති හි භගවා ‘‘අනාගතෙ දබ්බස්ස ඉමං ඨානං නිස්සාය මෙත්තියභුමජකානං වසෙන මහාඋපද්දවො උප්පජ්ජිස්සති, තත්ර කෙචි ගරහිස්සන්ති ‘අයං තුණ්හීභූතො අත්තනො කම්මං අකත්වා කස්මා ඊදිසං ඨානං විචාරෙතී’ති. තතො අඤ්ඤෙ වක්ඛන්ති ‘කො ඉමස්ස දොසො එතෙහෙව යාචිත්වා ඨපිතො’ති එවං ගරහතො මුච්චිස්සතී’’ති. එවං ගරහමොචනත්ථං යාචාපෙත්වාපි පුන යස්මා අසම්මතෙ භික්ඛුස්මිං සඞ්ඝමජ්ඣෙ කිඤ්චි කථයමානෙ ඛිය්යනධම්මො උප්පජ්ජති ‘‘අයං කස්මා සඞ්ඝමජ්ඣෙ උච්චාසද්දං කරොති, ඉස්සරියං දස්සෙතී’’ති. සම්මතෙ පන කථෙන්තෙ ¶ ‘‘මායස්මන්තො කිඤ්චි අවචුත්ථ, සම්මතො අයං, කථෙතු යථාසුඛ’’න්ති වත්තාරො භවන්ති. අසම්මතඤ්ච අභූතෙන අබ්භාචික්ඛන්තස්ස ලහුකා ආපත්ති හොති දුක්කටමත්තා. සම්මතං පන අබ්භාචික්ඛතො ගරුකතරා ¶ පාචිත්තියාපත්ති හොති. අථ සම්මතො භික්ඛු ආපත්තියා ගරුකභාවෙන වෙරීහිපි දුප්පධංසියතරො හොති, තස්මා තං ආයස්මන්තං සම්මන්නාපෙතුං ‘‘බ්යත්තෙන භික්ඛුනා’’තිආදිමාහ. කිං පන ද්වෙ සම්මුතියො එකස්ස දාතුං වට්ටන්තීති? න කෙවලං ද්වෙ, සචෙ පහොති, තෙරසාපි දාතුං වට්ටන්ති. අප්පහොන්තානං පන එකාපි ද්වින්නං වා තිණ්ණං වා දාතුං වට්ටති.

382. සභාගානන්ති ගුණසභාගානං, න මිත්තසන්ථවසභාගානං. තෙනෙවාහ ‘‘යෙ තෙ භික්ඛූ සුත්තන්තිකා තෙසං එකජ්ඣ’’න්තිආදි ¶ . යාවතිකා හි සුත්තන්තිකා හොන්ති, තෙ උච්චිනිත්වා එකතො තෙසං අනුරූපමෙව සෙනාසනං පඤ්ඤපෙති; එවං සෙසානං. කායදළ්හීබහුලාති කායස්ස දළ්හීභාවකරණබහුලා, කායපොසනබහුලාති අත්ථො. ඉමායපිමෙ ආයස්මන්තො රතියාති ඉමාය සග්ගමග්ගස්ස තිරච්ඡානභූතාය තිරච්ඡානකථාරතියා. අච්ඡිස්සන්තීති විහරිස්සන්ති.

තෙජොධාතුං සමාපජ්ජිත්වා තෙනෙවාලොකෙනාති තෙජොකසිණචතුත්ථජ්ඣානං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය අභිඤ්ඤාඤාණෙන අඞ්ගුලිජලනං අධිට්ඨාය තෙනෙව තෙජොධාතුසමාපත්තිජනිතෙන අඞ්ගුලිජාලාලොකෙනාති අත්ථො. අයං පන ථෙරස්ස ආනුභාවො නචිරස්සෙව සකලජම්බුදීපෙ පාකටො අහොසි, තං සුත්වා ඉද්ධිපාටිහාරියං දට්ඨුකාමා අපිසු භික්ඛූ සඤ්චිච්ච විකාලෙ ආගච්ඡන්ති. තෙ සඤ්චිච්ච දූරෙ අපදිසන්තීති ජානන්තාව දූරෙ අපදිසන්ති. කථං? ‘‘අම්හාකං ආවුසො දබ්බ ගිජ්ඣකූටෙ’’ති ඉමිනා නයෙන.

අඞ්ගුලියා ජලමානාය පුරතො පුරතො ගච්ඡතීති සචෙ එකො භික්ඛු හොති, සයමෙව ගච්ඡති. සචෙ බහූ හොන්ති, බහූ අත්තභාවෙ නිම්මිනාති. සබ්බෙ අත්තනා සදිසා එව සෙනාසනං පඤ්ඤපෙන්ති.

අයං මඤ්චොතිආදීසු පන ථෙරෙ ‘‘අයං මඤ්චො’’ති වදන්තෙ නිම්මිතාපි අත්තනො අත්තනො ගතගතට්ඨානෙ ‘‘අයං මඤ්චො’’ති වදන්ති; එවං සබ්බපදෙසු. අයඤ්හි නිම්මිතානං ධම්මතා –

‘‘එකස්මිං ¶ භාසමානස්මිං, සබ්බෙ භාසන්ති නිම්මිතා;

එකස්මිං තුණ්හිමාසීනෙ, සබ්බෙ තුණ්හී භවන්ති තෙ’’ති.

යස්මිං පන විහාරෙ මඤ්චපීඨාදීනි න පරිපූරන්ති, තස්මිං අත්තනො ආනුභාවෙන පූරෙන්ති. තෙන නිම්මිතානං අවත්ථුකවචනං න හොති.

සෙනාසනං ¶ පඤ්ඤපෙත්වා පුනදෙව වෙළුවනං පච්චාගච්ඡතීති තෙහි සද්ධිං ජනපදකථං කථෙන්තො න නිසීදති, අත්තනො වසනට්ඨානමෙව පච්චාගච්ඡති.

383. මෙත්තියභූමජකාති මෙත්තියො චෙව භූමජකො ච, ඡබ්බග්ගියානං අග්ගපුරිසා එතෙ. ලාමකානි ච භත්තානීති සෙනාසනානි ¶ තාව නවකානං ලාමකානි පාපුණන්තීති අනච්ඡරියමෙතං. භත්තානි පන සලාකායො පච්ඡියං වා චීවරභොගෙ වා පක්ඛිපිත්වා ආලොළෙත්වා එකමෙකං උද්ධරිත්වා පඤ්ඤාපෙන්ති, තානිපි තෙසං මන්දපුඤතාය ලාමකානි සබ්බපච්ඡිමානෙව පාපුණන්ති. යම්පි එකචාරිකභත්තං හොති, තම්පි එතෙසං පත්තදිවසෙ ලාමකං වා හොති, එතෙ වා දිස්වාව පණීතං අදත්වා ලාමකමෙව දෙන්ති.

අභිසඞ්ඛාරිකන්ති නානාසම්භාරෙහි අභිසඞ්ඛරිත්වා කතං සුසජ්ජිතං, සුසම්පාදිතන්ති අත්ථො. කණාජකන්ති සකුණ්ඩකභත්තං. බිලඞ්ගදුතියන්ති කඤ්ජිකදුතියං.

කල්යාණභත්තිකොති කල්යාණං සුන්දරං අතිවිය පණීතං භත්තමස්සාති කල්යාණභත්තිකො, පණීතදායකත්තා භත්තෙනෙව පඤ්ඤාතො. චතුක්කභත්තං දෙතීති චත්තාරි භත්තානි දෙති, තද්ධිතවොහාරෙන පන ‘‘චතුක්කභත්ත’’න්ති වුත්තං. උපතිට්ඨිත්වා පරිවිසතීති සබ්බකම්මන්තෙ විස්සජ්ජෙත්වා මහන්තං පූජාසක්කාරං කත්වා සමීපෙ ඨත්වා පරිවිසති. ඔදනෙන පුච්ඡන්තීති ඔදනහත්ථා උපසඞ්කමිත්වා ‘‘කිං භන්තෙ ඔදනං දෙමා’’ති පුච්ඡන්ති, එවං කරණත්ථෙයෙව කරණවචනං හොති. එස නයො සූපාදීසු.

ස්වාතනායාති ස්වෙ භවො භත්තපරිභොගො ස්වාතනො තස්සත්ථාය, ස්වාතනාය ස්වෙ කත්තබ්බස්ස භත්තපරිභොගස්සත්ථායාති වුත්තං හොති. උද්දිට්ඨං හොතීති පාපෙත්වා දින්නං හොති. මෙත්තියභූමජකානං ඛො ගහපතීති ඉදං ථෙරො අසමන්නාහරිත්වා ආහ. එවංබලවතී හි තෙසං ¶ මන්දපුඤ්ඤතා, යං සතිවෙපුල්ලප්පත්තානම්පි අසමන්නාහාරො හොති. යෙ ජෙති එත්ථ ජෙති දාසිං ආලපති.

හිය්යො ඛො ආවුසො අම්හාකන්ති රත්තිං සම්මන්තයමානා අතීතං දිවසභාගං සන්ධාය ‘‘හිය්යො’’ති වදන්ති. න චිත්තරූපන්ති න චිත්තානුරූපං, යථා පුබ්බෙ යත්තකං ඉච්ඡන්ති, තත්තකං සුපන්ති, න එවං සුපිංසු, අප්පකමෙව සුපිංසූති වුත්තං හොති.

බහාරාමකොට්ඨකෙති ¶ වෙළුවනවිහාරස්ස බහිද්වාරකොට්ඨකෙ. පත්තක්ඛන්ධාති පතිතක්ඛන්ධා ඛන්ධට්ඨිකං නාමෙත්වා නිසින්නා. පජ්ඣායන්තාති පධූපායන්තා.

යතො නිවාතං ¶ තතො සවාතන්ති යත්ථ නිවාතං අප්පකොපි වාතො නත්ථි, තත්ථ මහාවාතො උට්ඨිතොති අධිප්පායො. උදකං මඤ්ඤෙ ආදිත්තන්ති උදකං විය ආදිත්තං.

384. සරසි ත්වං දබ්බ එවරූපං කත්තාති ත්වං දබ්බ එවරූපං කත්තා සරසි. අථ වා සරසි ත්වං දබ්බ එවරූපං යථායං භික්ඛුනී ආහ, කත්තා ධාසි එවරූපං, යථායං භික්ඛුනී ආහාති එවං යොජෙත්වාපෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. යෙ පන ‘‘කත්වා’’ති පඨන්ති තෙසං උජුකමෙව.

යථා මං භන්තෙ භගවා ජානාතීති ථෙරො කිං දස්සෙති. භගවා භන්තෙ සබ්බඤ්ඤූ, අහඤ්ච ඛීණාසවො, නත්ථි මය්හං වත්ථුපටිසෙවනා, තං මං භගවා ජානාති, තත්රාහං කිං වක්ඛාමි, යථා මං භගවා ජානාති තථෙවාහං දට්ඨබ්බොති.

න ඛො දබ්බ දබ්බා එවං නිබ්බෙඨෙන්තීති එත්ථ න ඛො දබ්බ පණ්ඩිතා යථා ත්වං පරප්පච්චයෙන නිබ්බෙඨෙසි, එවං නිබ්බෙඨෙන්ති; අපි ච ඛො යදෙව සාමං ඤාතං තෙන නිබ්බෙඨෙන්තීති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. සචෙ තයා කතං කතන්ති ඉමිනා කිං දස්සෙති? න හි සක්කා පරිසබලෙන වා පක්ඛුපත්ථම්භෙන වා අකාරකො කාරකො කාතුං, කාරකො වා අකාරකො කාතුං, තස්මා යං සයං කතං වා අකතං වා තදෙව වත්තබ්බන්ති දස්සෙති. කස්මා පන භගවා ජානන්තොපි ‘‘අහං ජානාමි, ඛීණාසවො ත්වං; නත්ථි තුය්හං දොසො, අයං භික්ඛුනී ¶ මුසාවාදිනී’’ති නාවොචාති? පරානුද්දයතාය. සචෙ හි භගවා යං යං ජානාති තං තං වදෙය්ය, අඤ්ඤෙන පාරාජිකං ආපන්නෙන පුට්ඨෙන ‘‘අහං ජානාමි ත්වං පාරාජිකො’’ති වත්තබ්බං භවෙය්ය, තතො සො පුග්ගලො ‘‘අයං පුබ්බෙ දබ්බං මල්ලපුත්තං සුද්ධං කත්වා ඉදානි මං අසුද්ධං කරොති; කස්ස දානි කිං වදාමි, යත්ර සත්ථාපි සාවකෙසු ඡන්දාගතිං ගච්ඡති; කුතො ඉමස්ස සබ්බඤ්ඤුභාවො’’ති ආඝාතං බන්ධිත්වා අපායූපගො භවෙය්ය, තස්මා භගවා ඉමාය පරානුද්දයතාය ජානන්තොපි නාවොච.

කිඤ්ච භිය්යො උපවාදපරිවජ්ජනතොපි නාවොච. යදි හි භගවා එවං ¶ වදෙය්ය, එවං උපවාදො භවෙය්ය ‘‘දබ්බස්ස මල්ලපුත්තස්ස වුට්ඨානං නාම භාරියං, සම්මාසම්බුද්ධං පන සක්ඛිං ලභිත්වා වුට්ඨිතො’’ති. ඉදඤ්ච වුට්ඨානලක්ඛණං මඤ්ඤමානා ‘‘බුද්ධකාලෙපි සක්ඛිනා සුද්ධි වා අසුද්ධි ¶ වා හොති මයං ජානාම, අයං පුග්ගලො අසුද්ධො’’ති එවං පාපභික්ඛූ ලජ්ජිම්පි විනාසෙය්යුන්ති. අපිච අනාගතෙපි භික්ඛූ ඔතිණ්ණෙ වත්ථුස්මිං චොදෙත්වා සාරෙත්වා ‘‘සචෙ තයා කතං, ‘කත’න්ති වදෙහී’’ති ලජ්ජීනං පටිඤ්ඤං ගහෙත්වා කම්මං කරිස්සන්තීති විනයලක්ඛණෙ තන්තිං ඨපෙන්තො ‘‘අහං ජානාමී’’ති අවත්වාව ‘‘සචෙ තයා කතං, ‘කත’න්ති වදෙහී’’ති ආහ.

නාභිජානාමි සුපිනන්තෙනපි මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවිතාති සුපිනන්තෙනපි මෙථුනං ධම්මං න අභිජානාමි, න පටිසෙවිතා අහන්ති වුත්තං හොති. අථ වා පටිසෙවිතා හුත්වා සුපිනන්තෙනපි මෙථුනං ධම්මං න ජානාමීති වුත්තං හොති. යෙ පන ‘‘පටිසෙවිත්වා’’ති පඨන්ති තෙසං උජුකමෙව. පගෙව ජාගරොති ජාගරන්තො පන පඨමංයෙව න ජානාමීති.

තෙන හි භික්ඛවෙ මෙත්තියං භික්ඛුනිං නාසෙථාති යස්මා දබ්බස්ස ච ඉමිස්සා ච වචනං න ඝටීයති තස්මා මෙත්තියං භික්ඛුනිං නාසෙථාති වුත්තං හොති.

තත්ථ තිස්සො නාසනා – ලිඞ්ගනාසනා, සංවාසනාසනා, දණ්ඩකම්මනාසනාති. තාසු ‘‘දූසකො නාසෙතබ්බො’’ති (පාරා. 66) අයං ‘‘ලිඞ්ගනාසනා’’. ආපත්තියා අදස්සනෙ වා අප්පටිකම්මෙ වා පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ වා උක්ඛෙපනීයකම්මං කරොන්ති, අයං ‘‘සංවාසනාසනා’’. ‘‘චර ¶ පිරෙ විනස්සා’’ති (පාචි. 429) දණ්ඩකම්මං කරොන්ති, අයං ‘‘දණ්ඩකම්මනාසනා’’. ඉධ පන ලිඞ්ගනාසනං සන්ධායාහ – ‘‘මෙත්තියං භික්ඛුනිං නාසෙථා’’ති.

ඉමෙ ච භික්ඛූ අනුයුඤ්ජථාති ඉමිනා ඉමං දීපෙති ‘‘අයං භික්ඛුනී අත්තනො ධම්මතාය අකාරිකා අද්ධා අඤ්ඤෙහි උය්යොජිතා, තස්මා යෙහි උය්යොජිතා ඉමෙ භික්ඛූ අනුයුඤ්ජථ ගවෙසථ ජානාථා’’ති.

කිං පන භගවතා මෙත්තියා භික්ඛුනී පටිඤ්ඤාය නාසිතා අප්පටිඤ්ඤාය නාසිතාති, කිඤ්චෙත්ථ යදි තාව පටිඤ්ඤාය නාසිතා, ථෙරො කාරකො හොති සදොසො? අථ අප්පටිඤ්ඤාය, ථෙරො අකාරකො හොති නිද්දොසො.

භාතියරාජකාලෙපි මහාවිහාරවාසීනඤ්ච අභයගිරිවාසීනඤ්ච ¶ ථෙරානං ඉමස්මිංයෙව පදෙ විවාදො අහොසි. අභයගිරිවාසිනොපි අත්තනො සුත්තං වත්වා ‘‘තුම්හාකං වාදෙ ථෙරො කාරකො හොතී’’ති වදන්ති. මහාවිහාරවාසිනොපි අත්තනො සුත්තං වත්වා ‘‘තුම්හාකං වාදෙ ථෙරො කාරකො හොතී’’ති ¶ වදන්ති. පඤ්හො න ඡිජ්ජති. රාජා සුත්වා ථෙරෙ සන්නිපාතෙත්වා දීඝකාරායනං නාම බ්රාහ්මණජාතියං අමච්චං ‘‘ථෙරානං කථං සුණාහී’’ති ආණාපෙසි. අමච්චො කිර පණ්ඩිතො භාසන්තරකුසලො සො ආහ – ‘‘වදන්තු තාව ථෙරා සුත්ත’’න්ති. තතො අභයගිරිථෙරා අත්තනො සුත්තං වදිංසු – ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, මෙත්තියං භික්ඛුනිං සකාය පටිඤ්ඤාය නාසෙථා’’ති. අමච්චො ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං වාදෙ ථෙරො කාරකො හොති සදොසො’’ති ආහ. මහාවිහාරවාසිනොපි අත්තනො සුත්තං වදිංසු – ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, මෙත්තියං භික්ඛුනිං නාසෙථා’’ති. අමච්චො ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං වාදෙ ථෙරො අකාරකො හොති නිද්දොසො’’ති ආහ. කිං පනෙත්ථ යුත්තං? යං පච්ඡා වුත්තං විචාරිතඤ්හෙතං අට්ඨකථාචරියෙහි, භික්ඛු භික්ඛුං අමූලකෙන අන්තිමවත්ථුනා අනුද්ධංසෙති, සඞ්ඝාදිසෙසො; භික්ඛුනිං අනුද්ධංසෙති, දුක්කටං. කුරුන්දියං පන ‘‘මුසාවාදෙ පාචිත්තිය’’න්ති වුත්තං.

තත්රායං විචාරණා, පුරිමනයෙ තාව අනුද්ධංසනාධිප්පායත්තා දුක්කටමෙව යුජ්ජති. යථා සතිපි මුසාවාදෙ භික්ඛුනො භික්ඛුස්මිං සඞ්ඝාදිසෙසො, සතිපි ච මුසාවාදෙ අසුද්ධං සුද්ධදිට්ඨිනො අක්කොසාධිප්පායෙන වදන්තස්ස ඔමසවාදෙනෙව ¶ පාචිත්තියං, න සම්පජානමුසාවාදෙන; එවං ඉධාපි අනුද්ධංසනාධිප්පායත්තා සම්පජානමුසාවාදෙ පාචිත්තියං න යුජ්ජති, දුක්කටමෙව යුත්තං. පච්ඡිමනයෙපි මුසාවාදත්තා පාචිත්තියමෙව යුජ්ජති, වචනප්පමාණතො හි අනුද්ධංසනාධිප්පායෙන භික්ඛුස්ස භික්ඛුස්මිං සඞ්ඝාදිසෙසො. අක්කොසාධිප්පායස්ස ච ඔමසවාදො. භික්ඛුස්ස පන භික්ඛුනියා දුක්කටන්තිවචනං නත්ථි, සම්පජානමුසාවාදෙ පාචිත්තියන්ති වචනමත්ථි, තස්මා පාචිත්තියමෙව යුජ්ජති.

තත්ර පන ඉදං උපපරික්ඛිතබ්බං – ‘‘අනුද්ධංසනාධිප්පායෙ අසති පාචිත්තියං, තස්මිං සති කෙන භවිතබ්බ’’න්ති? තත්ර යස්මා මුසා භණන්තස්ස පාචිත්තියෙ සිද්ධෙපි අමූලකෙන සඞ්ඝාදිසෙසෙන අනුද්ධංසනෙ විසුං පාචිත්තියං වුත්තං, තස්මා අනුද්ධංසනාධිප්පායෙ සති සම්පජානමුසාවාදෙ ¶ පාචිත්තියස්ස ඔකාසො න දිස්සති, න ච සක්කා අනුද්ධංසෙන්තස්ස අනාපත්තියා භවිතුන්ති පුරිමනයොවෙත්ථ පරිසුද්ධතරො ඛායති. තථා භික්ඛුනී භික්ඛුනිං අමූලකෙන අන්තිමවත්ථුනා අනුද්ධංසෙති සඞ්ඝාදිසෙසො, භික්ඛුං අනුද්ධංසෙති දුක්කටං, තත්ර සඞ්ඝාදිසෙසො වුට්ඨානගාමී දුක්කටං, දෙසනාගාමී එතෙහි නාසනා නත්ථි. යස්මා පන සා පකතියාව දුස්සීලා පාපභික්ඛුනී ඉදානි ච සයමෙව ‘‘දුස්සීලාම්හී’’ති වදති තස්මා නං භගවා අසුද්ධත්තායෙව නාසෙසීති.

අථ ¶ ඛො මෙත්තියභූමජකාති එවං ‘‘මෙත්තියං භික්ඛුනිං නාසෙථ, ඉමෙ ච භික්ඛූ අනුයුඤ්ජථා’’ති වත්වා උට්ඨායාසනා විහාරං පවිට්ඨෙ භගවති තෙහි භික්ඛූහි ‘‘දෙථ දානි ඉමිස්සා සෙතකානී’’ති නාසියමානං තං භික්ඛුනිං දිස්වා තෙ භික්ඛූ තං මොචෙතුකාමතාය අත්තනො අපරාධං ආවිකරිංසු, එතමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘අථ ඛො මෙත්තියභූමජකා’’තිආදි වුත්තං.

385-6. දුට්ඨො දොසොති දූසිතො චෙව දූසකො ච. උප්පන්නෙ හි දොසෙ පුග්ගලො තෙන දොසෙන දූසිතො හොති පකතිභාවං ජහාපිතො, තස්මා ‘‘දුට්ඨො’’ති වුච්චති. පරඤ්ච දූසෙති විනාසෙති, තස්මා ‘‘දොසො’’ති වුච්චති. ඉති ‘‘දුට්ඨො දොසො’’ති එකස්සෙවෙතං පුග්ගලස්ස ආකාරනානත්තෙන නිදස්සනං, තෙන වුත්තං ‘‘දුට්ඨො දොසොති දූසිතො චෙව ¶ දූසකො චා’’ති තත්ථ සද්දලක්ඛණං පරියෙසිතබ්බං. යස්මා පන සො ‘‘දුට්ඨො දොසො’’ති සඞ්ඛ්යං ගතො පටිඝසමඞ්ගීපුග්ගලො කුපිතාදිභාවෙ ඨිතොව හොති, තෙනස්ස පදභාජනෙ ‘‘කුපිතො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ කුපිතොති කුප්පභාවං පකතිතො චවනභාවං පත්තො. අනත්තමනොති න සකමනො අත්තනො වසෙ අට්ඨිතචිත්තො; අපිච පීතිසුඛෙහි න අත්තමනො න අත්තචිත්තොති අනත්තමනො. අනභිරද්ධොති න සුඛිතො න වා පසාදිතොති අනභිරද්ධො. පටිඝෙන ආහතං චිත්තමස්සාති ආහතචිත්තො. චිත්තථද්ධභාවචිත්තකචවරසඞ්ඛාතං පටිඝඛීලං ¶ ජාතමස්සාති ඛිලජාතො. අප්පතීතොති නප්පතීතො පීතිසුඛාදීහි වජ්ජිතො, න අභිසටොති අත්ථො. පදභාජනෙ පන යෙසං ධම්මානං වසෙන අප්පතීතො හොති, තෙ දස්සෙතුං ‘‘තෙන ච කොපෙනා’’තිආදි වුත්තං.

තත්ථ තෙන ච කොපෙනාති යෙන දුට්ඨොති ච කුපිතොති ච වුත්තො උභයම්පි හෙතං පකතිභාවං ජහාපනතො එකාකාරං හොති. තෙන ච දොසෙනාති යෙන ‘‘දොසො’’ති වුත්තො. ඉමෙහි ද්වීහි සඞ්ඛාරක්ඛන්ධමෙව දස්සෙති.

තාය ච අනත්තමනතායාති යාය ‘‘අනත්තමනො’’ති වුත්තො. තාය ච අනභිරද්ධියාති යාය ‘‘අනභිරද්ධො’’ති වුත්තො. ඉමෙහි ද්වීහි වෙදනාක්ඛන්ධං දස්සෙති.

අමූලකෙන පාරාජිකෙනාති එත්ථ නාස්ස මූලන්ති අමූලකං, තං පනස්ස අමූලකත්තං යස්මා චොදකවසෙන අධිප්පෙතං, න චුදිතකවසෙන. තස්මා තමත්ථං දස්සෙතුං පදභාජනෙ ‘‘අමූලකං නාම අදිට්ඨං අසුතං අපරිසඞ්කිත’’න්ති ආහ. තෙන ඉමං දීපෙති ‘‘යං පාරාජිකං චොදකෙන චුදිතකම්හි පුග්ගලෙ නෙව දිට්ඨං න සුතං න පරිසඞ්කිතං ඉදං එතෙසං දස්සනසවනපරිසඞ්කාසඞ්ඛාතානං මූලානං ¶ අභාවතො අමූලකං නාම, තං පන සො ආපන්නො වා හොතු අනාපන්නො වා එතං ඉධ අප්පමාණන්ති.

තත්ථ අදිට්ඨං නාම අත්තනො පසාදචක්ඛුනා වා දිබ්බචක්ඛුනා වා අදිට්ඨං. අසුතං නාම තථෙව කෙනචි වුච්චමානං න සුතං. අපරිසඞ්කිතං නාම චිත්තෙන අපරිසඞ්කිතං.

‘‘දිට්ඨං’’ ¶ නාම අත්තනා වා පරෙන වා පසාදචක්ඛුනා වා දිබ්බචක්ඛුනා වා දිට්ඨං. ‘‘සුතං’’ නාම තථෙව සුතං. ‘‘පරිසඞ්කිත’’ම්පි අත්තනා වා පරෙන වා පරිසඞ්කිතං. තත්ථ අත්තනා දිට්ඨං දිට්ඨමෙව, පරෙහි දිට්ඨං අත්තනා සුතං, පරෙහි සුතං, පරෙහි පරිසඞ්කිතන්ති ඉදං පන සබ්බම්පි අත්තනා සුතට්ඨානෙයෙව තිට්ඨති.

පරිසඞ්කිතං පන තිවිධං – දිට්ඨපරිසඞ්කිතං, සුතපරිසඞ්කිතං, මුතපරිසඞ්කිතන්ති. තත්ථ දිට්ඨපරිසඞ්කිතං නාම එකො භික්ඛු උච්චාරපස්සාවකම්මෙන ගාමසමීපෙ එකං ගුම්බං පවිට්ඨො, අඤ්ඤතරාපි ඉත්ථී කෙනචිදෙව කරණීයෙන තං ගුම්බං පවිසිත්වා නිවත්තා, නාපි භික්ඛු ඉත්ථිං අද්දස; න ඉත්ථී භික්ඛුං, අදිස්වාව උභොපි යථාරුචිං පක්කන්තා, අඤ්ඤතරො භික්ඛු උභින්නං තතො නික්ඛමනං ¶ සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘අද්ධා ඉමෙසං කතං වා කරිස්සන්ති වා’’ති පරිසඞ්කති, ඉදං දිට්ඨපරිසඞ්කිතං නාම.

සුතපරිසඞ්කිතං නාම ඉධෙකච්චො අන්ධකාරෙ වා පටිච්ඡන්නෙ වා ඔකාසෙ මාතුගාමෙන සද්ධිං භික්ඛුනො තාදිසං පටිසන්ථාරවචනං සුණාති, සමීපෙ අඤ්ඤං විජ්ජමානම්පි ‘‘අත්ථි නත්ථී’’ති න ජානාති, සො ‘‘අද්ධා ඉමෙසං කතං වා කරිස්සන්ති වා’’ති පරිසඞ්කති, ඉදං සුතපරිසඞ්කිතං නාම.

මුතපරිසඞ්කිතං නාම සම්බහුලා ධුත්තා රත්තිභාගෙ පුප්ඵගන්ධමංසසුරාදීනි ගහෙත්වා ඉත්ථීහි සද්ධිං එකං පච්චන්තවිහාරං ගන්ත්වා මණ්ඩපෙ වා භොජනසාලාදීසු වා යථාසුඛං කීළිත්වා පුප්ඵාදීනි විකිරිත්වා ගතා, පුනදිවසෙ භික්ඛූ තං විප්පකාරං දිස්වා ‘‘කස්සිදං කම්ම’’න්ති විචිනන්ති. තත්ර ච කෙනචි භික්ඛුනා පගෙව වුට්ඨහිත්වා වත්තසීසෙන මණ්ඩපං වා භොජනසාලං වා පටිජග්ගන්තෙන පුප්ඵාදීනි ආමට්ඨානි හොන්ති, කෙනචි උපට්ඨාකකුලතො ආභතෙහි පුප්ඵාදීහි පූජා කතා හොති, කෙනචි භෙසජ්ජත්ථං අරිට්ඨං පීතං හොති, අථ තෙ ‘‘කස්සිදං කම්ම’’න්ති විචිනන්තා ¶ භික්ඛූ තෙසං හත්ථගන්ධඤ්ච මුඛගන්ධඤ්ච ඝායිත්වා තෙ භික්ඛූ පරිසඞ්කන්ති, ඉදං මුතපරිසඞ්කිතං නාම.

තත්ථ දිට්ඨං අත්ථි සමූලකං, අත්ථි අමූලකං; දිට්ඨමෙව අත්ථි සඤ්ඤාසමූලකං, අත්ථි සඤ්ඤාඅමූලකං. එස නයො සුතෙපි. පරිසඞ්කිතෙ පන දිට්ඨපරිසඞ්කිතං අත්ථි සමූලකං, අත්ථි අමූලකං; දිට්ඨපරිසඞ්කිතමෙව අත්ථි සඤ්ඤාසමූලකං ¶ , අත්ථි සඤ්ඤාඅමූලකං. එස නයො සුතමුතපරිසඞ්කිතෙසු. තත්ථ දිට්ඨං සමූලකං නාම පාරාජිකං ආපජ්ජන්තං දිස්වාව ‘‘දිට්ඨො මයා’’ති වදති, අමූලකං නාම පටිච්ඡන්නොකාසතො නික්ඛමන්තං දිස්වා වීතික්කමං අදිස්වා ‘‘දිට්ඨො මයා’’ති වදති. දිට්ඨමෙව සඤ්ඤාසමූලකං නාම දිස්වාව දිට්ඨසඤ්ඤී හුත්වා චොදෙති, සඤ්ඤාඅමූලකං නාම පුබ්බෙ පාරාජිකවීතික්කමං දිස්වා පච්ඡා අදිට්ඨසඤ්ඤී ජාතො, සො සඤ්ඤාය අමූලකං කත්වා ‘‘දිට්ඨො මයා’’ති චොදෙති. එතෙන නයෙන සුතමුතපරිසඞ්කිතානිපි විත්ථාරතො වෙදිතබ්බානි. එත්ථ ච සබ්බප්පකාරෙණාපි සමූලකෙන වා සඤ්ඤාසමූලකෙන වා චොදෙන්තස්ස අනාපත්ති, අමූලකෙන වා පන සඤ්ඤාඅමූලකෙන වා චොදෙන්තස්සෙව ¶ ආපත්ති.

අනුද්ධංසෙය්යාති ධංසෙය්ය පධංසෙය්ය අභිභවෙය්ය අජ්ඣොත්ථරෙය්ය. තං පන අනුද්ධංසනං යස්මා අත්තනා චොදෙන්තොපි පරෙන චොදාපෙන්තොපි කරොතියෙව, තස්මාස්ස පදභාජනෙ ‘‘චොදෙති වා චොදාපෙති වා’’ති වුත්තං.

තත්ථ චොදෙතීති ‘‘පාරාජිකං ධම්මං ආපන්නොසී’’තිආදීහි වචනෙහි සයං චොදෙති, තස්ස වාචාය වාචාය සඞ්ඝාදිසෙසො. චොදාපෙතීති අත්තනා සමීපෙ ඨත්වා අඤ්ඤං භික්ඛු ආණාපෙති, සො තස්ස වචනෙන තං චොදෙති, චොදාපකස්සෙව වාචාය වාචාය සඞ්ඝාදිසෙසො. අථ සොපි ‘‘මයා දිට්ඨං සුතං අත්ථී’’ති චොදෙති, ද්වින්නම්පි ජනානං වාචාය වාචාය සඞ්ඝාදිසෙසො.

චොදනාප්පභෙදකොසල්ලත්ථං පනෙත්ථ එකවත්ථුඑකචොදකාදිචතුක්කං තාව වෙදිතබ්බං. තත්ථ එකො භික්ඛු එකං භික්ඛුං එකෙන වත්ථුනා චොදෙති, ඉමිස්සා චොදනාය එකං වත්ථු එකො චොදකො. සම්බහුලා එකං එකවත්ථුනා චොදෙන්ති, පඤ්චසතා මෙත්තියභූමජකප්පමුඛා ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ ආයස්මන්තං දබ්බං මල්ලපුත්තමිව, ඉමිස්සා චොදනාය එකං වත්ථු නානාචොදකා. එකො භික්ඛු එකං භික්ඛුං සම්බහුලෙහි වත්ථූහි චොදෙති, ඉමිස්සා චොදනාය නානාවත්ථූනි එකො චොදකො. සම්බහුලා සම්බහුලෙ සම්බහුලෙහි වත්ථූහි චොදෙන්ති, ඉමිස්සා චොදනාය නානාවත්ථූනි නානාචොදකා.

චොදෙතුං ¶ ¶ පන කො ලභති, කො න ලභතීති? දුබ්බලචොදකවචනං තාව ගහෙත්වා කොචි න ලභති. දුබ්බලචොදකො නාම සම්බහුලෙසු කථාසල්ලාපෙන නිසින්නෙසු එකො එකං ආරබ්භ අනොදිස්සකං කත්වා පාරාජිකවත්ථුං කථෙති, අඤ්ඤො තං සුත්වා ඉතරස්ස ගන්ත්වා ආරොචෙති. සො තං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘ත්වං කිර මං ඉදඤ්චිදඤ්ච වදසී’’ති වදති. සො ‘‘නාහං එවරූපං ජානාමි, කථාපවත්තියං පන මයා අනොදිස්සකං කත්වා වුත්තමත්ථි, සචෙ අහං තව ඉමං දුක්ඛුප්පත්තිං ජානෙය්යං, එත්තකම්පි න කථෙය්ය’’න්ති අයං දුබ්බලචොදකො. තස්සෙතං කථාසල්ලාපං ගහෙත්වා තං භික්ඛුං කොචි චොදෙතුං න ලභති. එතං පන අග්ගහෙත්වා සීලසම්පන්නො භික්ඛු භික්ඛුං වා භික්ඛුනිං වා සීලසම්පන්නා ච භික්ඛුනී භික්ඛුනීමෙව චොදෙතුං ¶ ලභතීති මහාපදුමත්ථෙරො ආහ. මහාසුමත්ථෙරො පන ‘‘පඤ්චපි සහධම්මිකා ලභන්තී’’ති ආහ. ගොදත්තත්ථෙරො පන ‘‘න කොචි න ලභතී’’ති වත්වා ‘‘භික්ඛුස්ස සුත්වා චොදෙති, භික්ඛුනියා සුත්වා චොදෙති…පෙ… තිත්ථියසාවකානං සුත්වා චොදෙතී’’ති ඉදං සුත්තමාහරි. තිණ්ණම්පි ථෙරානං වාදෙ චුදිතකස්සෙව පටිඤ්ඤාය කාරෙතබ්බො.

අයං පන චොදනා නාම දූතං වා පණ්ණං වා සාසනං වා පෙසෙත්වා චොදෙන්තස්ස සීසං න එති, පුග්ගලස්ස පන සමීපෙ ඨත්වාව හත්ථමුද්දාය වා වචීභෙදෙන වා චොදෙන්තස්සෙව සීසං එති. සික්ඛාපච්චක්ඛානමෙව හි හත්ථමුද්දාය සීසං න එති, ඉදං පන අනුද්ධංසනං අභූතාරොචනඤ්ච එතියෙව. යො පන ද්වින්නං ඨිතට්ඨානෙ එකං නියමෙත්වා චොදෙති, සො චෙ ජානාති, සීසං එති. ඉතරො ජානාති, සීසං න එති. ද්වෙපි නියමෙත්වා චොදෙති, එකො වා ජානාතු ද්වෙ වා, සීසං එතියෙව. එසව නයො සම්බහුලෙසු. තඞ්ඛණෙයෙව ච ජානනං නාම දුක්කරං, සමයෙන ආවජ්ජිත්වා ඤාතෙ පන ඤාතමෙව හොති. පච්ඡා චෙ ජානාති, සීසං න එති. සික්ඛාපච්චක්ඛානං අභූතාරොචනං දුට්ඨුල්ලවාචා-අත්තකාම-දුට්ඨදොසභූතාරොචනසික්ඛාපදානීති සබ්බානෙව හි ඉමානි එකපරිච්ඡෙදානි.

එවං කායවාචාවසෙන චායං දුවිධාපි චොදනා. පුන දිට්ඨචොදනා, සුතචොදනා, පරිසඞ්කිතචොදනාති තිවිධා හොති. අපරාපි චතුබ්බිධා හොති – සීලවිපත්තිචොදනා, ආචාරවිපත්තිචොදනා, දිට්ඨිවිපත්තිචොදනා, ආජීවවිපත්තිචොදනාති. තත්ථ ගරුකානං ද්වින්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං වසෙන සීලවිපත්තිචොදනා ¶ වෙදිතබ්බා. අවසෙසානං වසෙන ආචාරවිපත්තිචොදනා, මිච්ඡාදිට්ඨිඅන්තග්ගාහිකදිට්ඨිවසෙන දිට්ඨිවිපත්තිචොදනා, ආජීවහෙතු පඤ්ඤත්තානං ඡන්නං සික්ඛාපදානං වසෙන ආජීවවිපත්තිචොදනා වෙදිතබ්බා.

අපරාපි ¶ චතුබ්බිධා හොති – වත්ථුසන්දස්සනා, ආපත්තිසන්දස්සනා, සංවාසපටික්ඛෙපො, සාමීචිපටික්ඛෙපොති. තත්ථ වත්ථුසන්දස්සනා නාම ‘‘ත්වං මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවිත්ථ, අදින්නං ආදියිත්ථ, මනුස්සං ඝාතයිත්ථ, අභූතං ආරොචයිත්ථා’’ති එවං පවත්තා. ආපත්තිසන්දස්සනා නාම ‘‘ත්වං මෙථුනධම්මපාරාජිකාපත්තිං ආපන්නො’’ති එවමාදිනයප්පවත්තා. සංවාසපටික්ඛෙපො නාම ‘‘නත්ථි ¶ තයා සද්ධිං උපොසථො වා පවාරණා වා සඞ්ඝකම්මං වා’’ති එවං පවත්තා; එත්තාවතා පන සීසං න එති, ‘‘අස්සමණොසි අසක්යපුත්තියොසී’’තිආදිවචනෙහි සද්ධිං ඝටිතෙයෙව සීසං එති. සාමීචිපටික්ඛෙපො නාම අභිවාදන-පච්චුට්ඨාන-අඤ්ජලිකම්ම-බීජනාදිකම්මානං අකරණං. තං පටිපාටියා වන්දනාදීනි කරොතො එකස්ස අකත්වා සෙසානං කරණකාලෙ වෙදිතබ්බං. එත්තාවතා ච චොදනා නාම හොති, ආපත්ති පන සීසං න එති. ‘‘කස්මා මම වන්දනාදීනි න කරොසී’’ති පුච්ඡිතෙ පන ‘‘අස්සමණොසි අසක්යපුත්තියොසී’’තිආදිවචනෙහි සද්ධිං ඝටිතෙයෙව සීසං එති. යාගුභත්තාදිනා පන යං ඉච්ඡති තං ආපුච්ඡති, න තාවතා චොදනා හොති.

අපරාපි පාතිමොක්ඛට්ඨපනක්ඛන්ධකෙ ‘‘එකං, භික්ඛවෙ, අධම්මිකං පාතිමොක්ඛට්ඨපනං එකං ධම්මික’’න්ති ආදිං ‘‘කත්වා යාව දස අධම්මිකානි පාතිමොක්ඛට්ඨපනානි දස ධම්මිකානී’’ති (චූළව. 387) එවං අධම්මිකා පඤ්චපඤ්ඤාස ධම්මිකා පඤ්චපඤ්ඤාසාති දසුත්තරසතං චොදනා වුත්තා. තා දිට්ඨෙන චොදෙන්තස්ස දසුත්තරසතං, සුතෙන චොදෙන්තස්ස දසුත්තරසතං, පරිසඞ්කිතෙන චොදෙන්තස්ස දසුත්තරසතන්ති තිංසානි තීණි සතානි හොන්ති. තානි කායෙන චොදෙන්තස්ස, වාචාය චොදෙන්තස්ස, කායවාචාහි චොදෙන්තස්සාති තිගුණානි කතානි නවුතානි නව සතානි හොන්ති. තානි අත්තනා චොදෙන්තස්සාපි පරෙන චොදාපෙන්තස්සාපි තත්තකානෙවාති වීසතිඌනානි ද්වෙ සහස්සානි හොන්ති, පුන දිට්ඨාදිභෙදෙ සමූලකාමූලකවසෙන අනෙකසහස්සා චොදනා හොන්තීති වෙදිතබ්බා.

ඉමස්මිං ¶ පන ඨානෙ ඨත්වා අට්ඨකථාය ‘‘අත්තාදානං ආදාතුකාමෙන උපාලි භික්ඛුනා පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං අත්තාදානං ආදාතබ්බ’’න්ති (චූළව. 398) ච ‘‘චොදකෙන උපාලි භික්ඛුනා පරං චොදෙතුකාමෙන පඤ්ච ධම්මෙ අජ්ඣත්තං පච්චවෙක්ඛිත්වා පරො චොදෙතබ්බො’’ති (චූළව. 399) ච එවං උපාලිපඤ්චකාදීසු වුත්තානි බහූනි සුත්තානි ආහරිත්වා අත්තාදානලක්ඛණඤ්ච චොදකවත්තඤ්ච චුදිතකවත්තඤ්ච සඞ්ඝෙන කාතබ්බකිච්චඤ්ච අනුවිජ්ජකවත්තඤ්ච සබ්බං විත්ථාරෙන කථිතං, තං මයං යථාආගතට්ඨානෙයෙව වණ්ණයිස්සාම.

වුත්තප්පභෙදාසු ¶ පන ඉමාසු චොදනාසු යාය කායචි ¶ චොදනාය වසෙන සඞ්ඝමජ්ඣෙ ඔසටෙ වත්ථුස්මිං චුදිතකචොදකා වත්තබ්බා ‘‘තුම්හෙ අම්හාකං විනිච්ඡයෙන තුට්ඨා භවිස්සථා’’ති. සචෙ ‘‘භවිස්සාමා’’ති වදන්ති, සඞ්ඝෙන තං අධිකරණං සම්පටිච්ඡිතබ්බං. අථ පන ‘‘විනිච්ඡිනථ තාව, භන්තෙ, සචෙ අම්හාකං ඛමිස්සති, ගණ්හිස්සාමා’’ති වදන්ති. ‘‘චෙතියං තාව වන්දථා’’තිආදීනි වත්වා දීඝසුත්තං කත්වා විස්සජ්ජිතබ්බං. තෙ චෙ චිරරත්තං කිලන්තා පක්කන්තපරිසා උපච්ඡින්නපක්ඛා හුත්වා පුන යාචන්ති, යාවතතියං පටික්ඛිපිත්වා යදා නිම්මදා හොන්ති තදා නෙසං අධිකරණං විනිච්ඡිනිතබ්බං. විනිච්ඡිනන්තෙහි ච සචෙ අලජ්ජුස්සන්නා හොති, පරිසා උබ්බාහිකාය තං අධිකරණං විනිච්ඡිනිතබ්බං. සචෙ බාලුස්සන්නා හොති පරිසා ‘‘තුම්හාකං සභාගෙ විනයධරෙ පරියෙසථා’’ති විනයධරෙ පරියෙසාපෙත්වා යෙන ධම්මෙන යෙන විනයෙන යෙන සත්ථුසාසනෙන තං අධිකරණං වූපසමති, තථා තං අධිකරණං වූපසමෙතබ්බං.

තත්ථ ච ‘‘ධම්මො’’ති භූතං වත්ථු. ‘‘විනයො’’ති චොදනා සාරණා ච. ‘‘සත්ථුසාසන’’න්ති ඤත්තිසම්පදා ච අනුසාවනසම්පදා ච. තස්මා චොදකෙන වත්ථුස්මිං ආරොචිතෙ චුදිතකො පුච්ඡිතබ්බො ‘‘සන්තමෙතං, නො’’ති. එවං වත්ථුං උපපරික්ඛිත්වා භූතෙන වත්ථුනා චොදෙත්වා සාරෙත්වා ච ඤත්තිසම්පදාය අනුසාවනසම්පදාය ච තං අධිකරණං වූපසමෙතබ්බං. තත්ර චෙ අලජ්ජී ලජ්ජිං චොදෙති, සො ච අලජ්ජී බාලො හොති අබ්යත්තො නාස්ස නයො දාතබ්බො. එවං පන වත්තබ්බො – ‘‘කිම්හි නං චොදෙසී’’ති? අද්ධා සො වක්ඛති – ‘‘කිමිදං, භන්තෙ, කිම්හි නං නාමා’’ති. ත්වං කිම්හි නම්පි න ජානාසි, න යුත්තං තයා එවරූපෙන බාලෙන පරං චොදෙතුන්ති උය්යොජෙතබ්බො නාස්ස අනුයොගො දාතබ්බො. සචෙ පන සො අලජ්ජී පණ්ඩිතො හොති ¶ බ්යත්තො දිට්ඨෙන වා සුතෙන වා අජ්ඣොත්ථරිත්වා සම්පාදෙතුං සක්කොති එතස්ස අනුයොගං දත්වා ලජ්ජිස්සෙව පටිඤ්ඤාය කම්මං කාතබ්බං.

සචෙ ලජ්ජී අලජ්ජිං චොදෙති, සො ච ලජ්ජී බාලො හොති අබ්යත්තො, න සක්කොති අනුයොගං දාතුං. තස්ස නයො දාතබ්බො – ‘‘කිම්හි නං චොදෙසි සීලවිපත්තියා වා ආචාරවිපත්තිආදීසු ¶ වා එකිස්සා’’ති. කස්මා පන ඉමස්සෙව එවං නයො දාතබ්බො, න ඉතරස්ස? නනු න යුත්තං විනයධරානං අගතිගමනන්ති? න යුත්තමෙව. ඉදං පන අගතිගමනං න හොති, ධම්මානුග්ගහො නාම එසො අලජ්ජිනිග්ගහත්ථාය හි ලජ්ජිපග්ගහත්ථාය ච සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං. තත්ර අලජ්ජී නයං ලභිත්වා අජ්ඣොත්ථරන්තො එහීති, ලජ්ජී පන නයං ලභිත්වා දිට්ඨෙ දිට්ඨසන්තානෙන, සුතෙ සුතසන්තානෙන පතිට්ඨාය කථෙස්සති, තස්මා තස්ස ධම්මානුග්ගහො වට්ටති. සචෙ පන ¶ සො ලජ්ජී පණ්ඩිතො හොති බ්යත්තො, පතිට්ඨාය කථෙති, අලජ්ජී ච ‘‘එතම්පි නත්ථි, එතම්පි නත්ථී’’ති පටිඤ්ඤං න දෙති, අලජ්ජිස්ස පටිඤ්ඤාය එව කාතබ්බං.

තදත්ථදීපනත්ථඤ්ච ඉදං වත්ථු වෙදිතබ්බං. තෙපිටකචූළාභයත්ථෙරො කිර ලොහපාසාදස්ස හෙට්ඨා භික්ඛූනං විනයං කථෙත්වා සායන්හසමයෙ වුට්ඨාති, තස්ස වුට්ඨානසමයෙ ද්වෙ අත්තපච්චත්ථිකා කථං පවත්තෙසුං. එකො ‘‘එතම්පි නත්ථි, එතම්පි නත්ථී’’ති පටිඤ්ඤං න දෙති. අථ අප්පාවසෙසෙ පඨමයාමෙ ථෙරස්ස තස්මිං පුග්ගලෙ ‘‘අයං පතිට්ඨාය කථෙති, අයං පන පටිඤ්ඤං න දෙති, බහූනි ච වත්ථූනි ඔසටානි අද්ධා එතං කතං භවිස්සතී’’ති අසුද්ධලද්ධි උප්පන්නා. තතො බීජනීදණ්ඩකෙන පාදකථලිකාය සඤ්ඤං දත්වා ‘‘අහං ආවුසො විනිච්ඡිනිතුං අනනුච්ඡවිකො අඤ්ඤෙන විනිච්ඡිනාපෙහී’’ති ආහ. කස්මා භන්තෙති? ථෙරො තමත්ථං ආරොචෙසි, චුදිතකපුග්ගලස්ස කායෙ ඩාහො උට්ඨිතො, තතො සො ථෙරං වන්දිත්වා ‘‘භන්තෙ, විනිච්ඡිනිතුං අනුරූපෙන විනයධරෙන නාම තුම්හාදිසෙනෙව භවිතුං වට්ටති. චොදකෙන ච ඊදිසෙනෙව භවිතුං වට්ටතී’’ති වත්වා සෙතකානි නිවාසෙත්වා ‘‘චිරං කිලමිතත්ථ මයා’’ති ඛමාපෙත්වා පක්කාමි.

එවං ලජ්ජිනා චොදියමානො අලජ්ජී බහූසුපි වත්ථූසු උප්පන්නෙසු පටිඤ්ඤං න දෙති, සො නෙව ‘‘සුද්ධො’’ති වත්තබ්බො න ‘‘අසුද්ධො’’ති. ජීවමතකො නාම ආමකපූතිකො නාම චෙස.

සචෙ ¶ පනස්ස අඤ්ඤම්පි තාදිසං වත්ථුං උප්පජ්ජති න විනිච්ඡිනිතබ්බං ¶ . තථා නාසිතකොව භවිස්සති. සචෙ පන අලජ්ජීයෙව අලජ්ජිං චොදෙති, සො වත්තබ්බො ‘‘ආවුසො තව වචනෙනායං කිං සක්කා වත්තු’’න්ති ඉතරම්පි තථෙව වත්වා උභොපි ‘‘එකසම්භොගපරිභොගා හුත්වා ජීවථා’’ති වත්වා උය්යොජෙතබ්බා, සීලත්ථාය තෙසං විනිච්ඡයො න කාතබ්බො. පත්තචීවරපරිවෙණාදිඅත්ථාය පන පතිරූපං සක්ඛිං ලභිත්වා කාතබ්බො.

අථ ලජ්ජී ලජ්ජිං චොදෙති, විවාදො ච නෙසං කිස්මිඤ්චිදෙව අප්පමත්තකො හොති, සඤ්ඤාපෙත්වා ‘‘මා එවං කරොථා’’ති අච්චයං දෙසාපෙත්වා උය්යොජෙතබ්බා. අථ පනෙත්ථ චුදිතකෙන සහසා විරද්ධං හොති, ආදිතො පට්ඨාය අලජ්ජී නාම නත්ථි. සො ච පක්ඛානුරක්ඛණත්ථාය පටිඤ්ඤං න දෙති, ‘‘මයං සද්දහාම, මයං සද්දහාමා’’ති බහූ උට්ඨහන්ති. සො තෙසං පටිඤ්ඤාය එකවාරං ද්වෙවාරං සුද්ධො හොතු. අථ පන විරද්ධකාලතො පට්ඨාය ඨානෙ න තිට්ඨති, විනිච්ඡයො න දාතබ්බො.

එවං ¶ යාය කායචි චොදනාය වසෙන සඞ්ඝමජ්ඣෙ ඔසටෙ වත්ථුස්මිං චුදිතකචොදකෙසු පටිපත්තිං ඤත්වා තස්සායෙව චොදනාය සම්පත්තිවිපත්තිජානනත්ථං ආදිමජ්ඣපරියොසානාදීනං වසෙන විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. සෙය්යථිදං චොදනාය කො ආදි, කිං මජ්ඣෙ, කිං පරියොසානං? චොදනාය ‘‘අහං තං වත්තුකාමො, කරොතු මෙ ආයස්මා ඔකාස’’න්ති එවං ඔකාසකම්මං ආදි, ඔතිණ්ණෙන වත්ථුනා චොදෙත්වා සාරෙත්වා විනිච්ඡයො මජ්ඣෙ, ආපත්තියං වා අනාපත්තියං වා පතිට්ඨාපනෙන සමථො පරියොසානං.

චොදනාය කති මූලානි, කති වත්ථූනි, කති භූමියො? චොදනාය ද්වෙ මූලානි – සමූලිකා වා අමූලිකා වා; තීණි වත්ථූනි – දිට්ඨං, සුතං, පරිසඞ්කිතං; පඤ්ච භූමියො – කාලෙන වක්ඛාමි නො අකාලෙන, භූතෙන වක්ඛාමි නො අභූතෙන, සණ්හෙන වක්ඛාමි නො ඵරුසෙන, අත්ථසංහිතෙන වක්ඛාමි නො අනත්ථසංහිතෙන, මෙත්තචිත්තො වක්ඛාමි නො දොසන්තරොති. ඉමාය ච පන චොදනාය චොදකෙන පුග්ගලෙන ‘‘පරිසුද්ධකායසමාචාරො නු ඛොම්හී’’තිආදිනා (චූළව. 399) නයෙන උපාලිපඤ්චකෙ වුත්තෙසු පන්නරසසු ධම්මෙසු පතිට්ඨාතබ්බං, චුදිතකෙන ද්වීසු ධම්මෙසු පතිට්ඨාතබ්බං සච්චෙ ච අකුප්පෙ චාති.

අප්පෙව ¶ නාම නං ඉමම්හා බ්රහ්මචරියා චාවෙය්යන්ති අපි ¶ එව නාම නං පුග්ගලං ඉමම්හා සෙට්ඨචරියා චාවෙය්යං, ‘‘සාධු වතස්ස සචාහං ඉමං පුග්ගලං ඉමම්හා බ්රහ්මචරියා චාවෙය්ය’’න්ති ඉමිනා අධිප්පායෙන අනුද්ධංසෙය්යාති වුත්තංහොති. පදභාජනෙ පන ‘‘බ්රහ්මචරියා චාවෙය්ය’’න්ති ඉමස්සෙව පරියායමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘භික්ඛුභාවා චාවෙය්ය’’න්තිආදි වුත්තං.

ඛණාදීනි සමයවෙවචනානි. තං ඛණං තං ලයං තං මුහුත්තං වීතිවත්තෙති තස්මිං ඛණෙ තස්මිං ලයෙ තස්මිං මුහුත්තෙ වීතිවත්තෙ. භුම්මප්පත්තියා හි ඉදං උපයොගවචනං.

සමනුග්ගාහියමානනිද්දෙසෙ යෙන වත්ථුනා අනුද්ධංසිතො හොතීති චතූසු පාරාජිකවත්ථූසු යෙන වත්ථුනා චොදකෙන චුදිතකො අනුද්ධංසිතො අභිභූතො අජ්ඣොත්ථටො හොති. තස්මිං වත්ථුස්මිං සමනුග්ගාහියමානොති තස්මිං චොදකෙන වුත්තවත්ථුස්මිං සො චොදකො අනුවිජ්ජකෙන ‘‘කිං තෙ දිට්ඨං, කින්ති තෙ දිට්ඨ’’න්තිආදිනා නයෙන අනුවිජ්ජියමානො වීමංසියමානො උපපරික්ඛියමානො.

අසමනුග්ගාහියමානනිද්දෙසෙ න කෙනචි වුච්චමානොති අනුවිජ්ජකෙන වා අඤ්ඤෙන වා කෙනචි, අථ වා දිට්ඨාදීසු වත්ථූසු කෙනචි අවුච්චමානො. එතෙසඤ්ච ද්වින්නං මාතිකාපදානං පරතො ¶ ‘‘භික්ඛු ච දොසං පතිට්ඨාතී’’තිඉමිනා සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. ඉදඤ්හි වුත්තං හොති – ‘‘එවං සමනුග්ගාහියමානො වා අසමනුග්ගාහියමානො වා භික්ඛු ච දොසං පතිට්ඨාති පටිච්ච තිට්ඨති පටිජානාති සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති. ඉදඤ්ච අමූලකභාවස්ස පාකටකාලදස්සනත්ථමෙව වුත්තං. ආපත්තිං පන අනුද්ධංසිතක්ඛණෙයෙව ආපජ්ජති.

ඉදානි ‘‘අමූලකඤ්චෙව තං අධිකරණං හොතී’’ති එත්ථ යස්මා අමූලකලක්ඛණං පුබ්බෙ වුත්තං, තස්මා තං අවත්වා අපුබ්බමෙව දස්සෙතුං ‘‘අධිකරණං නාමා’’තිආදිමාහ. තත්ථ යස්මා අධිකරණං අධිකරණට්ඨෙන එකම්පි වත්ථුවසෙන නානා හොති, තෙනස්ස තං නානත්තං දස්සෙතුං ‘‘චත්තාරි අධිකරණානි විවාදාධිකරණ’’න්තිආදිමාහ. කො පන සො අධිකරණට්ඨො, යෙනෙතං එකං හොතීති? සමථෙහි අධිකරණීයතා. තස්මා යං අධිකිච්ච ආරබ්භ පටිච්ච සන්ධාය සමථා වත්තන්ති, තං ‘‘අධිකරණ’’න්ති වෙදිතබ්බං.

අට්ඨකථාසු ¶ පන වුත්තං – ‘‘අධිකරණන්ති කෙචි ගාහං වදන්ති, කෙචි චෙතනං, කෙචි ¶ අක්ඛන්තිං කෙචි වොහාරං, කෙචි පණ්ණත්ති’’න්ති. පුන එවං විචාරිතං ‘‘යදි ගාහො අධිකරණං නාම, එකො අත්තාදානං ගහෙත්වා සභාගෙන භික්ඛුනා සද්ධිං මන්තයමානො තත්ථ ආදීනවං දිස්වා පුන චජති, තස්ස තං අධිකරණං සමථප්පත්තං භවිස්සති. යදි චෙතනා අධිකරණං, ‘‘ඉදං අත්තාදානං ගණ්හාමී’’ති උප්පන්නා චෙතනා නිරුජ්ඣති. යදි අක්ඛන්ති අධිකරණං, අක්ඛන්තියා අත්තාදානං ගහෙත්වාපි අපරභාගෙ විනිච්ඡයං අලභමානො වා ඛමාපිතො වා චජති. යදි වොහාරො අධිකරණං, කථෙන්තො ආහිණ්ඩිත්වා අපරභාගෙ තුණ්හී හොති නිරවො, එවමස්ස තං අධිකරණං සමථප්පත්තං භවිස්සති, තස්මා පණ්ණත්ති අධිකරණන්ති.

තං පනෙතං ‘‘මෙථුනධම්මපාරාජිකාපත්ති මෙථුනධම්මපාරාජිකාපත්තියා තබ්භාගියා…පෙ… එවං ආපත්තාධිකරණං ආපත්තාධිකරණස්ස තබ්භාගියන්ති ච විවාදාධිකරණං සියා කුසලං සියා අකුසලං සියා අබ්යාකත’’න්ති ච එවමාදීහි විරුජ්ඣති. න හි තෙ පණ්ණත්තියා කුසලාදිභාවං ඉච්ඡන්ති, න ච ‘‘අමූලකෙන පාරාජිකෙන ධම්මෙනා’’ති එත්ථ ආගතො පාරාජිකධම්මො පණ්ණත්ති නාම හොති. කස්මා? අච්චන්තඅකුසලත්තා. වුත්තම්පි හෙතං – ‘‘ආපත්තාධිකරණං සියා අකුසලං සියා අබ්යාකත’’න්ති (පරි. 303).

යඤ්චෙතං ‘‘අමූලකෙන පාරාජිකෙනා’’ති එත්ථ අමූලකං පාරාජිකං නිද්දිට්ඨං, තස්සෙවායං ‘‘අමූලකඤ්චෙව තං අධිකරණං හොතී’’ති පටිනිද්දෙසො, න පණ්ණත්තියා න හි අඤ්ඤං නිද්දිසිත්වා ¶ අඤ්ඤං පටිනිද්දිසති. යස්මා පන යාය පණ්ණත්තියා යෙන අභිලාපෙන චොදකෙන සො පුග්ගලො පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නොති පඤ්ඤත්තො, පාරාජිකසඞ්ඛාතස්ස අධිකරණස්ස අමූලකත්තා සාපි පඤ්ඤත්ති අමූලිකා හොති, අධිකරණෙ පවත්තත්තා ච අධිකරණං. තස්මා ඉමිනා පරියායෙන පණ්ණත්ති ‘‘අධිකරණ’’න්ති යුජ්ජෙය්ය, යස්මා වා යං අමූලකං නාම අධිකරණං තං සභාවතො නත්ථි, පඤ්ඤත්තිමත්තමෙව අත්ථි. තස්මාපි පණ්ණත්ති අධිකරණන්ති යුජ්ජෙය්ය. තඤ්ච ඛො ඉධෙව න සබ්බත්ථ. න හි විවාදාදීනං පණ්ණත්ති අධිකරණං. අධිකරණට්ඨො පන තෙසං පුබ්බෙ වුත්තසමථෙහි අධිකරණීයතා. ඉති ඉමිනා අධිකරණට්ඨෙන ඉධෙකච්චො විවාදො විවාදො චෙව අධිකරණඤ්චාති විවාදාධිකරණං. එස නයො සෙසෙසු ¶ .

තත්ථ ¶ ‘‘ඉධ භික්ඛූ විවදන්ති ධම්මොති වා අධම්මොති වා’’ති එවං අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි නිස්සාය උප්පන්නො විවාදො විවාදාධිකරණං. ‘‘ඉධ භික්ඛූ භික්ඛුං අනුවදන්ති සීලවිපත්තියා වා’’ති එවං චතස්සො විපත්තියො නිස්සාය උප්පන්නො අනුවාදො අනුවාදාධිකරණං. ‘‘පඤ්චපි ආපත්තික්ඛන්ධා ආපත්තාධිකරණං, සත්තපි ආපත්තික්ඛන්ධා ආපත්තාධිකරණ’’න්ති එවං ආපත්තියෙව ආපත්තාධිකරණං. ‘‘යා සඞ්ඝස්ස කිච්චයතා කරණීයතා අපලොකනකම්මං ඤත්තිකම්මං ඤත්තිදුතියකම්මං ඤත්තිචතුත්ථකම්ම’’න්ති (චූළව. 215) එවං චතුබ්බිධං සඞ්ඝකිච්චං කිච්චාධිකරණන්ති වෙදිතබ්බං.

ඉමස්මිං පනත්ථෙ පාරාජිකාපත්තිසඞ්ඛාතං ආපත්තාධිකරණමෙව අධිප්පෙතං. සෙසානි අත්ථුද්ධාරවසෙන වුත්තානි, එත්තකා හි අධිකරණසද්දස්ස අත්ථා. තෙසු පාරාජිකමෙව ඉධ අධිප්පෙතං. තං දිට්ඨාදීහි මූලෙහි අමූලකඤ්චෙව අධිකරණං හොති. අයඤ්ච භික්ඛු දොසං පතිට්ඨාති, පටිච්ච තිට්ඨති ‘‘තුච්ඡකං මයා භණිත’’න්තිආදීනි වදන්තො පටිජානාති. තස්ස භික්ඛුනො අනුද්ධංසිතක්ඛණෙයෙව සඞ්ඝාදිසෙසොති අයං තාවස්ස සපදානුක්කමනිද්දෙසස්ස සික්ඛාපදස්ස අත්ථො.

387. ඉදානි යානි තානි සඞ්ඛෙපතො දිට්ඨාදීනි චොදනාවත්ථූනි වුත්තානි, තෙසං වසෙන විත්ථාරතො ආපත්තිං රොපෙත්වා දස්සෙන්තො ‘‘අදිට්ඨස්ස හොතී’’තිආදිමාහ. තත්ථ අදිට්ඨස්ස හොතීති අදිට්ඨො අස්ස හොති. එතෙන චොදකෙන අදිට්ඨො හොති, සො පුග්ගලො පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපජ්ජන්තොති අත්ථො. එස නයො අසුතස්ස හොතීතිආදීසුපි.

දිට්ඨො මයාති දිට්ඨොසි මයාති වුත්තං හොති. එස නයො සුතො මයාතිආදීසුපි. සෙසං අදිට්ඨමූලකෙ ¶ උත්තානත්ථමෙව. දිට්ඨමූලකෙ පන තඤ්චෙ චොදෙති ‘‘සුතො මයා’’ති එවං වුත්තානං සුත්තාදීනං ආභාවෙන අමූලකත්තං වෙදිතබ්බං.

සබ්බස්මිංයෙව ච ඉමස්මිං චොදකවාරෙ යථා ඉධාගතෙසු ‘‘පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නොසි, අස්සමණොසි, අසක්යපුත්තියොසී’’ති ඉමෙසු වචනෙසු එකෙකස්ස වසෙන වාචාය වාචාය සඞ්ඝාදිසෙසො හොති, එවං ¶ අඤ්ඤත්ර ආගතෙසු ‘‘දුස්සීලො, පාපධම්මො, අසුචිසඞ්කස්සරසමාචාරො, පටිච්ඡන්නකම්මන්තො ¶ , අස්සමණො සමණපටිඤ්ඤො, අබ්රහ්මචාරී බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤො, අන්තොපූති, අවස්සුතො, කසම්බුජාතො’’ති ඉමෙසුපි වචනෙසු එකෙකස්ස වසෙන වාචාය වාචාය සඞ්ඝාදිසෙසො හොතියෙව.

‘‘නත්ථි තයා සද්ධිං උපොසථො වා පවාරණා වා සඞ්ඝකම්මං වා’’ති ඉමානි පන සුද්ධානි සීසං න එන්ති, ‘‘දුස්සීලොසි නත්ථි තයා සද්ධිං උපොසථො වා’’ති එවං දුස්සීලාදිපදෙසු පන ‘‘පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නොසී’’තිආදිපදෙසු වා යෙන කෙනචි සද්ධිං ඝටිතානෙව සීසං එන්ති, සඞ්ඝාදිසෙසකරානි හොන්ති.

මහාපදුමත්ථෙරො පනාහ – ‘‘න කෙවලං ඉධ පාළියං අනාගතානි ‘දුස්සීලො පාපධම්මො’තිආදිපදානෙව සීසං එන්ති, ‘කොණ්ඨොසි මහාසාමණෙරොසි, මහාඋපාසකොසි, ජෙට්ඨබ්බතිකොසි, නිගණ්ඨොසි, ආජීවකොසි, තාපසොසි, පරිබ්බාජකොසි, පණ්ඩකොසි, ථෙය්යසංවාසකොසි, තිත්ථියපක්කන්තකොසි, තිරච්ඡානගතොසි, මාතුඝාතකොසි, පිතුඝාතකොසි, අරහන්තඝාතකොසි, සඞ්ඝභෙදකොසි, ලොහිතුප්පාදකොසි, භික්ඛුනීදූසකොසි, උභතොබ්යඤ්ජනකඔසී’ති ඉමානිපි සීසං එන්තියෙවා’’ති. මහාපදුමත්ථෙරොයෙව ච ‘‘දිට්ඨෙ වෙමතිකොතිආදීසු යදග්ගෙන වෙමතිකො තදග්ගෙන නො කප්පෙති, යදග්ගෙන නො කප්පෙති තදග්ගෙන නස්සරති, යදග්ගෙන නස්සරති තදග්ගෙන පමුට්ඨො හොතී’’ති වදති.

මහාසුමත්ථෙරො පන එකෙකං ද්විධා භින්දිත්වා චතුන්නම්පි පාටෙක්කං නයං දස්සෙති. කථං? දිට්ඨෙ වෙමතිකොති අයං තාව දස්සනෙ වා වෙමතිකො හොති පුග්ගලෙ වා, තත්ථ ‘‘දිට්ඨො නුඛො මයා න දිට්ඨො’’ති එවං දස්සනෙ වෙමතිකො හොති. ‘‘අයං නුඛො මයා දිට්ඨො අඤ්ඤො’’ති එවං පුග්ගලෙ වෙමතිකො හොති. එවං දස්සනං වා නො කප්පෙති පුග්ගලං වා, දස්සනං වා නස්සරති පුග්ගලං වා, දස්සනං වා පමුට්ඨො හොති පුග්ගලං වා. එත්ථ ච වෙමතිකොති විමතිජාතො. නො කප්පෙතීති න සද්දහති. නස්සරතීති අසාරියමානො නස්සරති. යදා පන තං ¶ ‘‘අසුකස්මිං නාම භන්තෙ ඨානෙ අසුකස්මිං නාම කාලෙ’’ති සාරෙන්ති තදා සරති. පමුට්ඨොති ¶ යො තෙහි තෙහි උපායෙහි සාරියමානොපි නස්සරතියෙවාති ¶ . එතෙනෙවුපායෙන චොදාපකවාරොපි වෙදිතබ්බො, කෙවලඤ්හි තත්ථ ‘‘මයා’’ති පරිහීනං, සෙසං චොදකවාරසදිසමෙව.

389. තතො පරං ආපත්තිභෙදං අනාපත්තිභෙදඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘අසුද්ධෙ සුද්ධදිට්ඨී’’තිආදිකං චතුක්කං ඨපෙත්වා එකමෙකං පදං චතූහි චතූහි භෙදෙහි නිද්දිට්ඨං, තං සබ්බං පාළිනයෙනෙව සක්කා ජානිතුං. කෙවලං හෙත්ථාධිප්පායභෙදො වෙදිතබ්බො. අයඤ්හි අධිප්පායො නාම – චාවනාධිප්පායො, අක්කොසාධිප්පායො, කම්මාධිප්පායො, වුට්ඨානාධිප්පායො, උපොසථපවාරණට්ඨපනාධිප්පායො, අනුවිජ්ජනාධිප්පායො, ධම්මකථාධිප්පායොති අනෙකවිධො. තත්ථ පුරිමෙසු චතූසු අධිප්පායෙසු ඔකාසං අකාරාපෙන්තස්ස දුක්කටං. ඔකාසං කාරාපෙත්වාපි ච සම්මුඛා අමූලකෙන පාරාජිකෙන අනුද්ධංසෙන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො. අමූලකෙන සඞ්ඝාදිසෙසෙන අනුද්ධංසෙන්තස්ස පාචිත්තියං. ආචාරවිපත්තියා අනුද්ධංසෙන්තස්ස දුක්කටං. අක්කොසාධිප්පායෙන වදන්තස්ස පාචිත්තියං. අසම්මුඛා පන සත්තහිපි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි වදන්තස්ස දුක්කටං. අසම්මුඛා එව සත්තවිධම්පි කම්මං කරොන්තස්ස දුක්කටමෙව.

කුරුන්දියං පන ‘‘වුට්ඨානාධිප්පායෙන ‘ත්වං ඉමං නාම ආපත්තිං ආපන්නො තං පටිකරොහී’ති වදන්තස්ස ඔකාසකිච්චං නත්ථී’’ති වුත්තං. සබ්බත්ථෙව පන ‘‘උපොසථපවාරණං ඨපෙන්තස්ස ඔකාසකම්මං නත්ථී’’ති වුත්තං. ඨපනක්ඛෙත්තං පන ජානිතබ්බං. ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො අජ්ජුපොසථො පන්නරසො යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං සඞ්ඝො උපොසථං කරෙය්ය’’ති එතස්මිඤ්හි රෙ-කාරෙ අනතික්කන්තෙයෙව ඨපෙතුං ලබ්භති. තතො පරං පන ය්ය-කාරෙ පත්තෙ න ලබ්භති. එස නයො පවාරණාය. අනුවිජ්ජකස්සාපි ඔසටෙ වත්ථුස්මිං ‘‘අත්ථෙතං තවා’’ති අනුවිජ්ජනාධිප්පායෙන වදන්තස්ස ඔකාසකම්මං නත්ථි.

ධම්මකථිකස්සාපි ධම්මාසනෙ නිසීදිත්වා ‘‘යො ඉදඤ්චිදඤ්ච කරොති, අයං භික්ඛු අස්සමණො’’තිආදිනා නයෙන අනොදිස්ස ධම්මං කථෙන්තස්ස ඔකාසකම්මං නත්ථි. සචෙ පන ඔදිස්ස නියමෙත්වා ‘‘අසුකො ච අසුකො ¶ ච අස්සමණො අනුපාසකො’’ති කථෙති, ධම්මාසනතො ඔරොහිත්වා ආපත්තිං දෙසෙත්වා ගන්තබ්බං. යං පන තත්ථ තත්ථ ‘‘අනොකාසං කාරාපෙත්වා’’ති වුත්තං තස්ස ඔකාසං අකාරාපෙත්වාති එවමත්ථො වෙදිතබ්බො, න හි කොචි අනොකාසො නාම අත්ථි, යමොකාසං ¶ කාරාපෙත්වා ආපත්තිං ආපජ්ජති, ඔකාසං පන අකාරාපෙත්වා ආපජ්ජතීති. සෙසං උත්තානමෙව.

සමුට්ඨානාදීසු ¶ තිසමුට්ඨානං – කායචිත්තතො, වාචාචිත්තතො, කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති. කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනන්ති.

පඨමදුට්ඨදොසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. දුතියදුට්ඨදොසසික්ඛාපදවණ්ණනා

391. තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවාති දුතියදුට්ඨදොසසික්ඛාපදං. තත්ථ හන්ද මයං ආවුසො ඉමං ඡගලකං දබ්බං මල්ලපුත්තං නාම කරොමාති තෙ කිර පඨමවත්ථුස්මිං අත්තනො මනොරථං සම්පාදෙතුං අසක්කොන්තා ලද්ධනිග්ගහා විඝාතප්පත්තා ‘‘ඉදානි ජානිස්සාමා’’ති තාදිසං වත්ථුං පරියෙසමානා විචරන්ති. අථෙකදිවසං දිස්වා තුට්ඨා අඤ්ඤමඤ්ඤං ඔලොකෙත්වා එවමාහංසු – ‘‘හන්ද මයං, ආවුසො, ඉමං ඡගලකං දබ්බං මල්ලපුත්තං නාම කරොමා’’ති, ‘‘දබ්බො මල්ලපුත්තො නාමාය’’න්ති එවමස්ස නාමං කරොමාති වුත්තං හොති. එස නයො මෙත්තියං නාම භික්ඛුනින්ති එත්ථාපි.

තෙ භික්ඛූ මෙත්තියභුමජකෙ භික්ඛූ අනුයුඤ්ජිංසූති එවං අනුයුඤ්ජිංසු –‘‘ආවුසො, කුහිං තුම්හෙහි දබ්බො මල්ලපුත්තො මෙත්තියාය භික්ඛුනියා සද්ධිං දිට්ඨො’’ති? ‘‘ගිජ්ඣකූටපබ්බතපාදෙ’’ති. ‘‘කාය වෙලාය’’ති? ‘‘භික්ඛාචාරගමනවෙලායා’’ති. ආවුසො දබ්බ ඉමෙ එවං වදන්ති – ‘‘ත්වං තදා කුහි’’න්ති? ‘‘වෙළුවනෙ භත්තානි උද්දිසාමී’’ති. ‘‘තව තාය වෙලාය වෙළුවනෙ අත්ථිභාවං කො ජානාතී’’ති? ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝො, භන්තෙ’’ති. තෙ සඞ්ඝං පුච්ඡිංසු – ‘‘ජානාථ තුම්හෙ තාය වෙලාය ඉමස්ස වෙළුවනෙ අත්ථිභාව’’න්ති. ‘‘ආම, ආවුසො, ජානාම, ථෙරො සම්මුතිලද්ධදිවසතො ¶ පට්ඨාය වෙළුවනෙයෙවා’’ති. තතො මෙත්තියභුමජකෙ ආහංසු – ‘‘ආවුසො, තුම්හාකං කථා න සමෙති, කච්චි නො ලෙසං ඔඩ්ඩෙත්වා වදථා’’ති. එවං තෙ තෙහි භික්ඛූහි අනුයුඤ්ජියමානා ආම ආවුසොති වත්වා එතමත්ථං ආරොචෙසුං.

කිං ¶ පන තුම්හෙ, ආවුසො, ආයස්මන්තං දබ්බං මල්ලපුත්තං අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්සාති එත්ථ අඤ්ඤභාගස්ස ඉදං, අඤ්ඤභාගො වා අස්ස අත්ථීති අඤ්ඤභාගියං. අධිකරණන්ති ආධාරො වෙදිතබ්බො, වත්ථු අධිට්ඨානන්ති වුත්තං හොති. යො හි සො ‘‘දබ්බො මල්ලපුත්තො නාමා’’ති ඡගලකො වුත්තො, සො ය්වායං ආයස්මතො දබ්බස්ස මල්ලපුත්තස්ස භාගො කොට්ඨාසො පක්ඛො මනුස්සජාති චෙව භික්ඛුභාවො ච තතො අඤ්ඤස්ස භාගස්ස කොට්ඨාසස්ස පක්ඛස්ස හොති තිරච්ඡානජාතියා ¶ චෙව ඡගලකභාවස්ස ච සො වා අඤ්ඤභාගො අස්ස අත්ථීති තස්මා අඤ්ඤභාගියසඞ්ඛ්යං ලභති. යස්මා ච තෙසං ‘‘ඉමං මයං දබ්බං මල්ලපුත්තං නාම කරොමා’’ති වදන්තානං තස්සා නාමකරණසඤ්ඤාය ආධාරො වත්ථු අධිට්ඨානං, තස්මා අධිකරණන්ති වෙදිතබ්බො. තඤ්හි සන්ධාය ‘‘තෙ භික්ඛූ අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්සා’’ති ආහංසු, න විවාදාධිකරණාදීසු අඤ්ඤතරං. කස්මා? අසම්භවතො. න හි තෙ චතුන්නං අධිකරණානං කස්සචි අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්ස කඤ්චිදෙසං ලෙසමත්තං උපාදියිංසු. න ච චතුන්නං අධිකරණානං ලෙසො නාම අත්ථි. ජාතිලෙසාදයො හි පුග්ගලානංයෙව ලෙසා වුත්තා, න විවාදාධිකරණාදීනං. ඉදඤ්ච ‘‘දබ්බො මල්ලපුත්තො’’ති නාමං තස්ස අඤ්ඤභාගියාධිකරණභාවෙ ඨිතස්ස ඡගලකස්ස කොචි දෙසො හොති ථෙරං අමූලකෙන පාරාජිකෙන අනුද්ධංසෙතුං ලෙසමත්තො.

එත්ථ ච දිස්සති අපදිස්සති අස්ස අයන්ති වොහරීයතීති දෙසො. ජාතිආදීසු අඤ්ඤතරකොට්ඨාසස්සෙතං අධිවචනං. අඤ්ඤම්පි වත්ථුං ලිස්සති සිලිස්සති වොහාරමත්තෙනෙව ඊසකං අල්ලීයතීති ලෙසො. ජාතිආදීනංයෙව අඤ්ඤතරකොට්ඨාසස්සෙතං අධිවචනං. තතො පරං උත්තානත්ථමෙව. සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තියම්පි අයමෙවත්ථො. පදභාජනෙ පන යස්ස අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්ස කිඤ්චිදෙසං ලෙසමත්තං උපාදාය පාරාජිකෙන ධම්මෙන අනුද්ධංසෙය්ය ¶ , තං යස්මා අට්ඨුප්පත්තිවසෙනෙව ආවිභූතං, තස්මා න විභත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

393. යානි පන අධිකරණන්ති වචනසාමඤ්ඤතො අත්ථුද්ධාරවසෙන පවත්තානි චත්තාරි අධිකරණානි, තෙසං අඤ්ඤභාගියතා ච තබ්භාගියතා ච යස්මා අපාකටා ජානිතබ්බා ච විනයධරෙහි, තස්මා වචනසාමඤ්ඤතො ලද්ධං ¶ අධිකරණං නිස්සාය තං ආවිකරොන්තො ‘‘අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්සාති ආපත්තඤ්ඤභාගියං වා හොති අධිකරණඤ්ඤභාගියං වා’’තිආදිමාහ. යා ච සා අවසානෙ ආපත්තඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්ස වසෙන චොදනා වුත්තා, තම්පි දස්සෙතුං අයං සබ්බාධිකරණානං තබ්භාගියඅඤ්ඤභාගියතා සමාහටාති වෙදිතබ්බා.

තත්ථ ච ආපත්තඤ්ඤභාගියං වාති පඨමං උද්දිට්ඨත්තා ‘‘කථඤ්ච ආපත්ති ආපත්තියා අඤ්ඤභාගියා හොතී’’ති නිද්දෙසෙ ආරභිතබ්බෙ යස්මා ආපත්තාධිකරණස්ස තබ්භාගියවිචාරණායංයෙව අයමත්ථො ආගමිස්සති, තස්මා එවං අනාරභිත්වා ‘‘කථඤ්ච අධිකරණං අධිකරණස්ස අඤ්ඤභාගිය’’න්ති පච්ඡිමපදංයෙව ගහෙත්වා නිද්දෙසො ආරද්ධොති වෙදිතබ්බො.

තත්ථ ¶ අඤ්ඤභාගියවාරො උත්තානත්ථොයෙව. එකමෙකඤ්හි අධිකරණං ඉතරෙසං තිණ්ණං තිණ්ණං අඤ්ඤභාගියං අඤ්ඤපක්ඛියං අඤ්ඤකොට්ඨාසියං හොති, වත්ථුවිසභාගත්තා, තබ්භාගියවාරෙ පන විවාදාධිකරණං විවාදාධිකරණස්ස තබ්භාගියං තප්පක්ඛියං තංකොට්ඨාසියං වත්ථුසභාගත්තා, තථා අනුවාදාධිකරණං අනුවාදාධිකරණස්ස. කථං? බුද්ධකාලතො පට්ඨාය හි අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි නිස්සාය උප්පන්නවිවාදො ච ඉදානි උප්පජ්ජනකවිවාදො ච වත්ථුසභාගතාය එකං විවාදාධිකරණමෙව හොති, තථා බුද්ධකාලතො පට්ඨාය චතස්සො විපත්තියො නිස්සාය උප්පන්නඅනුවාදො ච ඉදානි උප්පජ්ජනකඅනුවාදො ච වත්ථුසභාගතාය එකං අනුවාදාධිකරණමෙව හොති. යස්මා පන ආපත්තාධිකරණං ආපත්තාධිකරණස්ස සභාගවිසභාගවත්ථුතො සභාගසරික්ඛාසරික්ඛතො ච එකංසෙන තබ්භාගියං න හොති, තස්මා ආපත්තාධිකරණං ආපත්තාධිකරණස්ස සියා තබ්භාගියං සියා අඤ්ඤභාගියන්ති වුත්තං. තත්ථ ආදිතො පට්ඨාය අඤ්ඤභාගියස්ස පඨමං නිද්දිට්ඨත්තා ඉධාපි අඤ්ඤභාගියමෙව පඨමං නිද්දිට්ඨං, තත්ථ අඤ්ඤභාගියත්තඤ්ච පරතො තබ්භාගියත්තඤ්ච වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

කිච්චාධිකරණං ¶ කිච්චාධිකරණස්ස තබ්භාගියන්ති එත්ථ පන බුද්ධකාලතො පට්ඨාය චත්තාරි සඞ්ඝකම්මානි නිස්සාය උප්පන්නං අධිකරණඤ්ච ඉදානි චත්තාරි සඞ්ඝකම්මානි නිස්සාය උප්පජ්ජනකං අධිකරණඤ්ච සභාගතාය සරික්ඛතාය ච එකං කිච්චාධිකරණමෙව හොති. කිං පන සඞ්ඝකම්මානි නිස්සාය උප්පන්නං අධිකරණං ¶ කිච්චාධිකරණං, උදාහු සඞ්ඝකම්මානමෙවෙතං අධිවචනන්ති? සඞ්ඝකම්මානමෙවෙතං අධිවචනං. එවං සන්තෙපි සඞ්ඝකම්මං නාම ‘‘ඉදඤ්චිදඤ්ච එවං කත්තබ්බ’’න්ති යං කම්මලක්ඛණං මනසිකරොති තං නිස්සාය උප්පජ්ජනතො පුරිමං පුරිමං සඞ්ඝකම්මං නිස්සාය උප්පජ්ජනතො ච සඞ්ඝකම්මානි නිස්සාය උප්පන්නං අධිකරණං කිච්චාධිකරණන්ති වුත්තං.

394. කිඤ්චි දෙසං ලෙසමත්තං උපාදායාති එත්ථ පන යස්මා දෙසොති වා ලෙසමත්තොති වා පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව බ්යඤ්ජනතො නානං අත්ථතො එකං, තස්මා ‘‘ලෙසො නාම දස ලෙසා ජාතිලෙසො නාමලෙසො’’තිආදිමාහ. තත්ථ ජාතියෙව ජාතිලෙසො. එස නයො සෙසෙසු.

395. ඉදානි තමෙව ලෙසං විත්ථාරතො දස්සෙතුං යථා තං උපාදාය අනුද්ධංසනා හොති තථා සවත්ථුකං කත්වා දස්සෙන්තො ‘‘ජාතිලෙසො නාම ඛත්තියො දිට්ඨො හොතී’’තිආදිමාහ. තත්ථ ඛත්තියො දිට්ඨො හොතීති අඤ්ඤො කොචි ඛත්තියජාතියො ඉමිනා චොදකෙන දිට්ඨො හොති. පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපජ්ජන්තොති මෙථුනධම්මාදීසු අඤ්ඤතරං ආපජ්ජන්තො. අඤ්ඤං ඛත්තියං පස්සිත්වා ¶ චොදෙතීති අථ සො අඤ්ඤං අත්තනො වෙරිං ඛත්තියජාතියං භික්ඛුං පස්සිත්වා තං ඛත්තියජාතිලෙසං ගහෙත්වා එවං චොදෙති ‘‘ඛත්තියො මයා දිට්ඨො පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපජ්ජන්තො, ත්වං ඛත්තියො, පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නොසී’’ අථ වා ‘‘ත්වං සො ඛත්තියො, න අඤ්ඤො, පාරාජිකං ධම්මං අජ්ඣාපන්නොසි, අස්සමණොසි අසක්යපුත්තියොසි නත්ථි තයා සද්ධිං උපොසථො වා පවාරණා වා සඞ්ඝකම්මං වා’’ති, ආපත්ති වාචාය වාචාය සඞ්ඝාදිසෙසස්ස. එත්ථ ච තෙසං ඛත්තියානං අඤ්ඤමඤ්ඤං අසදිසස්ස තස්ස තස්ස දීඝාදිනො වා දිට්ඨාදිනො වා වසෙන අඤ්ඤභාගියතා ඛත්තියජාතිපඤ්ඤත්තියා ආධාරවසෙන අධිකරණතා ච වෙදිතබ්බා, එතෙනුපායෙන සබ්බපදෙසු යොජනා වෙදිතබ්බා.

400. පත්තලෙසනිද්දෙසෙ ච ¶ සාටකපත්තොති ලොහපත්තසදිසො සුසණ්ඨානො සුච්ඡවි සිනිද්ධො භමරවණ්ණො මත්තිකාපත්තො වුච්චති. සුම්භකපත්තොති පකතිමත්තිකාපත්තො.

406. යස්මා ¶ පන ආපත්තිලෙසස්ස එකපදෙනෙව සඞ්ඛෙපතො නිද්දෙසො වුත්තො, තස්මා විත්ථාරතොපි තං දස්සෙතුං ‘‘භික්ඛු සඞ්ඝාදිසෙසං අජ්ඣාපජ්ජන්තො දිට්ඨො හොතී’’තිආදි වුත්තං. කස්මා පනස්ස තත්ථෙව නිද්දෙසං අවත්වා ඉධ විසුං වුත්තොති? සෙසනිද්දෙසෙහි අසභාගත්තා. සෙසනිද්දෙසා හි අඤ්ඤං දිස්වා අඤ්ඤස්ස චොදනාවසෙන වුත්තා. අයං පන එකමෙව අඤ්ඤං ආපත්තිං ආපජ්ජන්තං දිස්වා අඤ්ඤාය ආපත්තියා චොදනාවසෙන වුත්තො. යදි එවං කථං අඤ්ඤභාගියං අධිකරණං හොතීති? ආපත්තියා. තෙනෙව වුත්තං – ‘‘එවම්පි ආපත්තඤ්ඤභාගියඤ්ච හොති ලෙසො ච උපාදින්නො’’ති. යඤ්හි සො සඞ්ඝාදිසෙසං ආපන්නො තං පාරාජිකස්ස අඤ්ඤභාගියං අධිකරණං. තස්ස පන අඤ්ඤභාගියස්ස අධිකරණස්ස ලෙසො නාම යො සො සබ්බඛත්තියානං සාධාරණො ඛත්තියභාවො විය සබ්බාපත්තීනං සාධාරණො ආපත්තිභාවො. එතෙනුපායෙන සෙසාපත්තිමූලකනයො චොදාපකවාරො ච වෙදිතබ්බො.

408. අනාපත්ති තථාසඤ්ඤී චොදෙති වා චොදාපෙති වාති ‘‘පාරාජිකංයෙව අයං ආපන්නො’’ති යො එවං තථාසඤ්ඤී චොදෙති වා චොදාපෙති වා තස්ස අනාපත්ති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව. සමුට්ඨානාදීනිපි පඨමදුට්ඨදොසසදිසානෙවාති.

දුතියදුට්ඨදොසසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

409. තෙන ¶ සමයෙන බුද්ධො භගවාති සඞ්ඝභෙදසික්ඛාපදං. තත්ථ අථ ඛො දෙවදත්තොතිආදීසු යො ච දෙවදත්තො, යථා ච පබ්බජිතො, යෙන ච කාරණෙන කොකාලිකාදයො උපසඞ්කමිත්වා ‘‘එථ මයං ආවුසො සමණස්ස ගොතමස්ස සඞ්ඝභෙදං කරිස්සාම චක්කභෙද’’න්ති ආහ. තං සබ්බං සඞ්ඝභෙදක්ඛන්ධකෙ (චූළව. 343) ආගතමෙව. පඤ්චවත්ථුයාචනා පන කිඤ්චාපි තත්ථෙව ආගමිස්සති. අථ ඛො ඉධාපි ආගතත්තා යදෙත්ථ වත්තබ්බං, තං වත්වාව ගමිස්සාම.

සාධු භන්තෙති ආයාචනා. භික්ඛූ යාවජීවං ආරඤ්ඤිකා අස්සූති ආරඤ්ඤිකධුතඞ්ගං සමාදාය සබ්බෙපි භික්ඛූ යාව ජීවන්ති තාව ආරඤ්ඤිකා හොන්තු ¶ , අරඤ්ඤෙයෙව වසන්තු. යො ගාමන්තං ඔසරෙය්ය වජ්ජං නං ඵුසෙය්යාති ¶ යො එකභික්ඛුපි අරඤ්ඤං පහාය නිවාසත්ථාය ගාමන්තං ඔසරෙය්ය, වජ්ජං තං ඵුසෙය්ය නං භික්ඛුං දොසො ඵුසතු, ආපත්තියා නං භගවා කාරෙතූ’’ති අධිප්පායෙන වදති. එස නයො සෙසවත්ථූසුපි.

410. ජනං සඤ්ඤාපෙස්සාමාති ජනං අම්හාකං අප්පිච්ඡතාදිභාවං ජානාපෙස්සාම, අථ වා පරිතොසෙස්සාම පසාදෙස්සාමාති වුත්තං හොති.

ඉමානි පන පඤ්ච වත්ථූනි යාචතො දෙවදත්තස්ස වචනං සුත්වාව අඤ්ඤාසි භගවා ‘‘සඞ්ඝභෙදත්ථිකො හුත්වා අයං යාචතී’’ති. යස්මා පන තානි අනුජානියමානානි බහූනං කුලපුත්තානං මග්ගන්තරායාය සංවත්තන්ති, තස්මා භගවා ‘‘අලං දෙවදත්තා’’ති පටික්ඛිපිත්වා ‘‘යො ඉච්ඡති ආරඤ්ඤිකො හොතූ’’තිආදිමාහ.

එත්ථ පන භගවතො අධිප්පායං විදිත්වා කුලපුත්තෙන අත්තනො පතිරූපං වෙදිතබ්බං. අයඤ්හෙත්ථ භගවතො අධිප්පායො – ‘‘එකො භික්ඛු මහජ්ඣාසයො හොති මහුස්සාහො, සක්කොති ගාමන්තසෙනාසනං පටික්ඛිපිත්වා අරඤ්ඤෙ විහරන්තො දුක්ඛස්සන්තං කාතුං. එකො දුබ්බලො හොති අප්පථාමො අරඤ්ඤෙ න සක්කොති, ගාමන්තෙයෙව සක්කොති. එකො මහබ්බලො සමප්පවත්තධාතුකො අධිවාසනඛන්තිසම්පන්නො ඉට්ඨානිට්ඨෙසු සමචිත්තො අරඤ්ඤෙපි ගාමන්තෙපි සක්කොතියෙව. එකො නෙව ගාමන්තෙ න අරඤ්ඤෙ සක්කොති පදපරමො හොති.

තත්ර ¶ ය්වායං මහජ්ඣාසයො හොති මහුස්සාහො, සක්කොති ගාමන්තසෙනාසනං පටික්ඛිපිත්වා අරඤ්ඤෙ විහරන්තො දුක්ඛස්සන්තං කාතුං, සො අරඤ්ඤෙයෙව වසතු, ඉදමස්ස පතිරූපං. සද්ධිවිහාරිකාදයොපි චස්ස අනුසික්ඛමානා අරඤ්ඤෙ විහාතබ්බමෙව මඤ්ඤිස්සන්ති.

යො පන දුබ්බලො හොති අප්පථාමො ගාමන්තෙයෙව සක්කොති දුක්ඛස්සන්තං කාතුං, න අරඤ්ඤෙ සො ගාමන්තෙයෙව වසතු, ය්වායං මහබ්බලො සමප්පවත්තධාතුකො අධිවාසනඛන්තිසම්පන්නො ඉට්ඨානිට්ඨෙසු සමචිත්තො අරඤ්ඤෙපි ගාමන්තෙපි සක්කොතියෙව, අයම්පි ගාමන්තසෙනාසනං පහාය ¶ අරඤ්ඤෙ විහරතු, ඉදමස්ස පතිරූපං සද්ධිවිහාරිකාපි හිස්ස අනුසික්ඛමානා අරඤ්ඤෙ විහාතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්ති.

යො පනායං නෙව ගාමන්තෙ න අරඤ්ඤෙ සක්කොති පදපරමො හොති. අයම්පි අරඤ්ඤෙයෙව ¶ වසතු. අයං හිස්ස ධුතඞ්ගසෙවනා කම්මට්ඨානභාවනා ච ආයතිං මග්ගඵලානං උපනිස්සයො භවිස්සති. සද්ධිවිහාරිකාදයො චස්ස අනුසික්ඛමානා අරඤ්ඤෙ විහාතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්තීති.

එවං ය්වායං දුබ්බලො හොති අප්පථාමො ගාමන්තෙයෙව විහරන්තො සක්කොති දුක්ඛස්සන්තං කාතුං න අරඤ්ඤෙ, ඉමං පුග්ගලං සන්ධාය භගවා ‘‘යො ඉච්ඡති ගාමන්තෙ විහරතූ’’ති ආහ. ඉමිනා ච පුග්ගලෙන අඤ්ඤෙසම්පි ද්වාරං දින්නං.

යදි පන භගවා දෙවදත්තස්ස වාදං සම්පටිච්ඡෙය්ය, ය්වායං පුග්ගලො පකතියා දුබ්බලො හොති අප්පථාමො, යොපි දහරකාලෙ අරඤ්ඤවාසං අභිසම්භුණිත්වා ජිණ්ණකාලෙ වා වාතපිත්තාදීහි සමුප්පන්නධාතුක්ඛොභකාලෙ වා නාභිසම්භුණාති, ගාමන්තෙයෙව පන විහරන්තො සක්කොති දුක්ඛස්සන්තං කාතුං, තෙසං අරියමග්ගුපච්ඡෙදො භවෙය්ය, අරහත්තඵලාධිගමො න භවෙය්ය, උද්ධම්මං උබ්බිනයං විලොමං අනිය්යානිකං සත්ථු සාසනං භවෙය්ය, සත්ථා ච තෙසං අසබ්බඤ්ඤූ අස්ස ‘‘සකවාදං ඡඩ්ඩෙත්වා දෙවදත්තවාදෙ පතිට්ඨිතො’’ති ගාරය්හො ච භවෙය්ය. තස්මා භගවා එවරූපෙ පුග්ගලෙ සඞ්ගණ්හන්තො දෙවදත්තස්ස වාදං පටික්ඛිපි. එතෙනෙවූපායෙන පිණ්ඩපාතිකවත්ථුස්මිම්පි පංසුකූලිකවත්ථුස්මිම්පි අට්ඨ මාසෙ රුක්ඛමූලිකවත්ථුස්මිම්පි විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. චත්තාරො පන මාසෙ රුක්ඛමූලසෙනාසනං පටික්ඛිත්තමෙව.

මච්ඡමංසවත්ථුස්මිං තිකොටිපරිසුද්ධන්ති තීහි කොටීහි පරිසුද්ධං, දිට්ඨාදීහි අපරිසුද්ධීහි විරහිතන්ති අත්ථො. තෙනෙවාහ – ‘‘අදිට්ඨං, අසුතං, අපරිසඞ්කිත’’න්ති. තත්ථ ‘‘අදිට්ඨං’’ නාම භික්ඛූනං අත්ථාය මිගමච්ඡෙ වධිත්වා ගය්හමානං අදිට්ඨං. ‘‘අසුතං’’ නාම භික්ඛූනං ¶ අත්ථාය මිගමච්ඡෙ වධිත්වා ගහිතන්ති අසුතං. ‘‘අපරිසඞ්කිතං’’ පන දිට්ඨපරිසඞ්කිතං සුතපරිසඞ්කිතං තදුභයවිමුත්තපරිසඞ්කිතඤ්ච ඤත්වා තබ්බිපක්ඛතො ජානිතබ්බං. කථං? ඉධ භික්ඛූ පස්සන්ති මනුස්සෙ ජාලවාගුරාදිහත්ථෙ ¶ ගාමතො ව නික්ඛමන්තෙ අරඤ්ඤෙ වා විචරන්තෙ, දුතියදිවසෙ ච නෙසං තං ගාමං පිණ්ඩාය ¶ පවිට්ඨානං සමච්ඡමංසං පිණ්ඩපාතං අභිහරන්ති. තෙ තෙන දිට්ඨෙන පරිසඞ්කන්ති ‘‘භික්ඛූනං නුඛො අත්ථාය කත’’න්ති ඉදං දිට්ඨපරිසඞ්කිතං, නාම එතං ගහෙතුං න වට්ටති. යං එවං අපරිසඞ්කිතං තං වට්ටති. සචෙ පන තෙ මනුස්සා ‘‘කස්මා භන්තෙ න ගණ්හථා’’ති පුච්ඡිත්වා තමත්ථං සුත්වා ‘‘නයිදං භන්තෙ භික්ඛූනං අත්ථාය කතං, අම්හෙහි අත්තනො අත්ථාය වා රාජයුත්තාදීනං අත්ථාය වා කත’’න්ති වදන්ති කප්පති.

නහෙව ඛො භික්ඛූ පස්සන්ති; අපිච සුණන්ති, මනුස්සා කිර ජාලවාගුරාදිහත්ථා ගාමතො වා නික්ඛමන්ති, අරඤ්ඤෙ වා විචරන්තී’’ති. දුතියදිවසෙ ච නෙසං තං ගාමං පිණ්ඩාය පවිට්ඨානං ‘‘භික්ඛූනං නුඛො අත්ථාය කත’’න්ති ඉදං ‘‘සුතපරිසඞ්කිතං’’ නාම. එතං ගහෙතුං න වට්ටති, යං එවං අපරිසඞ්කිතං තං වට්ටති. සචෙ පන තෙ මනුස්සා ‘‘කස්මා, භන්තෙ, න ගණ්හථා’’ති පුච්ඡිත්වා තමත්ථං සුත්වා ‘‘නයිදං, භන්තෙ, භික්ඛූනං අත්ථාය කතං, අම්හෙහි අත්තනො අත්ථාය වා රාජයුත්තාදීනං අත්ථාය වා කත’’න්ති වදන්ති කප්පති.

නහෙව ඛො පන භික්ඛූ පස්සන්ති, න සුණන්ති; අපිච ඛො තෙසං ගාමං පිණ්ඩාය පවිට්ඨානං පත්තං ගහෙත්වා සමච්ඡමංසං පිණ්ඩපාතං අභිසඞ්ඛරිත්වා අභිහරන්ති, තෙ පරිසඞ්කන්ති ‘‘භික්ඛූනං නුඛො අත්ථාය කත’’න්ති ඉදං ‘‘තදුභයවිමුත්තපරිසඞ්කිතං’’ නාම. එතං ගහෙතුං න වට්ටති. යං එවං අපරිසඞ්කිතං තං වට්ටති. සචෙ පන තෙ මනුස්සා ‘‘කස්මා, භන්තෙ, න ගණ්හථා’’ති පුච්ඡිත්වා තමත්ථං සුත්වා ‘‘නයිදං, භන්තෙ, භික්ඛූනං අත්ථාය කතං අම්හෙහි අත්තනො අත්ථාය වා රාජයුත්තාදීනං අත්ථාය වා කතං පවත්තමංසං වා කප්පියමෙව ලභිත්වා භික්ඛූනං අත්ථාය සම්පාදිත’’න්ති වදන්ති කප්පති. මතානං පෙතකිච්චත්ථාය මඞ්ගලාදීනං වා අත්ථාය කතෙපි එසෙව නයො. යං යඤ්හි භික්ඛූනංයෙව අත්ථාය අකතං, යත්ථ ච නිබ්බෙමතිකො හොති, තං සබ්බං කප්පති.

සචෙ පන එකස්මිං විහාරෙ භික්ඛූ උද්දිස්ස කතං හොති, තෙ ච අත්තනො අත්ථාය කතභාවං න ජානන්ති, අඤ්ඤෙ ජානන්ති. යෙ ජානන්ති, තෙසං න වට්ටති ¶ , ඉතරෙසං වට්ටති. අඤ්ඤෙ න ජානන්ති, තෙයෙව ජානන්ති, තෙසංයෙව න වට්ටති, අඤ්ඤෙසං වට්ටති. තෙපි අම්හාකං අත්ථාය කතන්ති ජානන්ති, අඤ්ඤෙපි එතෙසං අත්ථාය ¶ කතන්ති ජානන්ති, සබ්බෙසම්පි න වට්ටති, සබ්බෙ ¶ න ජානන්ති, සබ්බෙසම්පි වට්ටති. පඤ්චසු හි සහධම්මිකෙසු යස්ස වා තස්ස වා අත්ථාය උද්දිස්ස කතං, සබ්බෙසං න කප්පති.

සචෙ පන කොචි එකං භික්ඛුං උද්දිස්ස පාණං වධිත්වා තස්ස පත්තං පූරෙත්වා දෙති, සො ච අත්තනො අත්ථාය කතභාවං ජානංයෙව ගහෙත්වා අඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො දෙති, සො තස්ස සද්ධාය පරිභුඤ්ජති, කස්ස ආපත්තීති? ද්වින්නම්පි අනාපත්ති. යඤ්හි උද්දිස්ස කතං තස්ස අභුත්තතාය අනාපත්ති, ඉතරස්ස අජානනතාය. කප්පියමංසස්ස හි පටිග්ගහණෙ ආපත්ති නත්ථි. උද්දිස්ස කතඤ්ච අජානිත්වා භුත්තස්ස පච්ඡා ඤත්වා ආපත්තිදෙසනාකිච්චං නාම නත්ථි, අකප්පියමංසං පන අජානිත්වා භුත්තෙන පච්ඡා ඤත්වාපි ආපත්ති දෙසෙතබ්බා, උද්දිස්ස කතඤ්හි ඤත්වා භුඤ්ජතොව ආපත්ති. අකප්පියමංසං අජානිත්වා භුඤ්ජන්තස්සාපි ආපත්තියෙව. තස්මා ආපත්තිභීරුකෙන රූපං සල්ලක්ඛෙන්තෙනපි පුච්ඡිත්වාව මංසං පටිග්ගහෙතබ්බං. පරිභොගකාලෙ පුච්ඡිත්වා පරිභුඤ්ජිස්සාමීති වා ගහෙත්වා පුච්ඡිත්වාව පරිභුඤ්ජිතබ්බං. කස්මා? දුවිඤ්ඤෙය්යත්තා. අච්ඡමංසං හි සූකරමංසසදිසං හොති, දීපිමංසාදීනිපි මිගමංසාදිසදිසානි, තස්මා පුච්ඡිත්වා ගහණමෙව වත්තන්ති වදන්ති.

හට්ඨො උදග්ගොති තුට්ඨො චෙව උන්නතකායචිත්තො ච හුත්වා. සො කිර ‘‘න භගවා ඉමානි පඤ්ච වත්ථූනි අනුජානාති, ඉදානි සක්ඛිස්සාමි සඞ්ඝභෙදං කාතු’’න්ති කොකාලිකස්ස ඉඞ්ගිතාකාරං දස්සෙත්වා යථා විසං වා ඛාදිත්වා රජ්ජුයා වා උබ්බන්ධිත්වා සත්ථං වා ආහරිත්වා මරිතුකාමො පුරිසො විසාදීසු අඤ්ඤතරං ලභිත්වා තප්පච්චයා ආසන්නම්පි මරණදුක්ඛං අජානන්තො හට්ඨො උදග්ගො හොති; එවමෙව සඞ්ඝභෙදපච්චයා ආසන්නම්පි අවීචිම්හි නිබ්බත්තිත්වා පටිසංවෙදනීයං දුක්ඛං අජානන්තො ‘‘ලද්ධො දානි මෙ සඞ්ඝභෙදස්ස උපායො’’ති හට්ඨො උදග්ගො සපරිසො උට්ඨායාසනා තෙනෙව හට්ඨභාවෙන භගවන්තං ¶ අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

තෙ මයං ඉමෙහි පඤ්චහි වත්ථූහි සමාදාය වත්තාමාති එත්ථ පන ‘‘ඉමානි පඤ්ච වත්ථූනී’’ති වත්තබ්බෙපි තෙ මයං ඉමෙහි පඤ්චහි වත්ථූහි ජනං සඤ්ඤාපෙස්සාමාති අභිණ්හං පරිවිතක්කවසෙන විභත්තිවිපල්ලාසං අසල්ලක්ඛෙත්වා අභිණ්හං පරිවිතක්කානුරූපමෙව ‘‘තෙ මයං ඉමෙහි පඤ්චහි වත්ථූහී’’ති ආහ, යථා තං වික්ඛිත්තචිත්තො.

ධුතා ¶ ¶ සල්ලෙඛවුත්තිනොති යා පටිපදා කිලෙසෙ ධුනාති, තාය සමන්නාගතත්තා ධුතා. යා ච කිලෙසෙ සල්ලිඛති, සා එතෙසං වුත්තීති සල්ලෙඛවුත්තිනො.

බාහුලිකොති චීවරාදීනං පච්චයානං බහුලභාවො බාහුල්ලං, තං බාහුල්ලමස්ස අත්ථි, තස්මිං වා බාහුල්ලෙ නියුත්තො ඨිතොති බාහුලිකො. බාහුල්ලාය චෙතෙතීති බාහුලත්තාය චෙතෙති කප්පෙති පකප්පෙති. කථඤ්හි නාම මය්හඤ්ච සාවකානඤ්ච චීවරාදීනං පච්චයානං බහුලභාවො භවෙය්යාති එවං උස්සුක්කමාපන්නොති අධිප්පායො. චක්කභෙදායාති ආණාභෙදාය.

ධම්මිං කථං කත්වාති ඛන්ධකෙ වුත්තනයෙන ‘‘අලං, දෙවදත්ත, මා තෙ රුච්චි සඞ්ඝභෙදො. ගරුකො ඛො, දෙවදත්ත, සඞ්ඝභෙදො. යො ඛො, දෙවදත්ත, සමග්ගං සඞ්ඝං භින්දති, කප්පට්ඨිකං කිබ්බිසං පසවති, කප්පං නිරයම්හි පච්චති, යො ච ඛො, දෙවදත්ත, භින්නං සඞ්ඝං සමග්ගං කරොති, බ්රහ්මං පුඤ්ඤං පසවති, කප්පං සග්ගම්හි මොදතී’’ති (චූළව. 343) එවමාදිකං අනෙකප්පකාරං දෙවදත්තස්ස ච භික්ඛූනඤ්ච තදනුච්ඡවිකං තදනුලොමිකං ධම්මිං කථං කත්වා.

411. සමග්ගස්සාති සහිතස්ස චිත්තෙන ච සරීරෙන ච අවියුත්තස්සාති අත්ථො. පදභාජනෙපි හි අයමෙව අත්ථො දස්සිතො. සමානසංවාසකොති හි වදතා චිත්තෙන අවියොගො දස්සිතො හොති. සමානසීමායං ඨිතොති වදතා සරීරෙන. කථං? සමානසංවාසකො හි ලද්ධිනානාසංවාසකෙන වා කම්මනානාසංවාසකෙන වා විරහිතො සමචිත්තතාය චිත්තෙන අවියුත්තො හොති. සමානසීමායං ඨිතො කායසාමග්ගිදානතො සරීරෙන අවියුත්තො.

භෙදනසංවත්තනිකං වා අධිකරණන්ති භෙදනස්ස සඞ්ඝභෙදස්ස අත්ථාය සංවත්තනිකං කාරණං. ඉමස්මිඤ්හි ඔකාසෙ ¶ ‘‘කාමහෙතු කාමනිදානං කාමාධිකරණ’’න්තිආදීසු (ම. නි. 1.168) විය කාරණං අධිකරණන්ති අධිප්පෙතං. තඤ්ච යස්මා අට්ඨාරසවිධං හොති, තස්මා පදභාජනෙ ‘‘අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනී’’ති වුත්තං. තානි පන ‘‘ඉධූපාලි, භික්ඛු අධම්මං ධම්මොති දීපෙතී’’තිආදිනා ¶ (චූළව. 352) නයෙන ඛන්ධකෙ ආගතානි, තස්මා තත්රෙව නෙසං අත්ථං වණ්ණයිස්සාම. යොපි චායං ඉමානි වත්ථූනි නිස්සාය අපරෙහිපි කම්මෙන, උද්දෙසෙන, වොහාරෙන, අනුසාවනාය, සලාකග්ගාහෙනාති පඤ්චහි කාරණෙහි සඞ්ඝභෙදො හොති, තම්පි ආගතට්ඨානෙයෙව පකාසයිස්සාම. සඞ්ඛෙපතො පන භෙදනසංවත්තනිකං වා අධිකරණං සමාදායාති එත්ථ සඞ්ඝභෙදස්ස අත්ථාය සංවත්තනිකං සඞ්ඝභෙදනිප්ඵත්තිසමත්ථං කාරණං ගහෙත්වාති එවමත්ථො වෙදිතබ්බො. පග්ගය්හාති පග්ගහිතං අබ්භුස්සිතං පාකටං කත්වා. තිට්ඨෙය්යාති යථාසමාදින්නං යථාපග්ගහිතමෙව ච කත්වා අච්ඡෙය්ය ¶ . යස්මා පන එවං පග්ගණ්හතා තිට්ඨතා ච තං දීපිතඤ්චෙව අප්පටිනිස්සට්ඨඤ්ච හොති, තස්මා පදභාජනෙ ‘‘දීපෙය්යා’’ති ච ‘‘නප්පටිනිස්සජ්ජෙය්යා’’ති ච වුත්තං.

භික්ඛූහි එවමස්ස වචනීයොති අඤ්ඤෙහි ලජ්ජීහි භික්ඛූහි එවං වත්තබ්බො භවෙය්ය. පදභාජනෙ චස්ස යෙ පස්සන්තීති යෙ සම්මුඛා පග්ගය්හ තිට්ඨන්තං පස්සන්ති. යෙ සුණන්තීති යෙපි ‘‘අසුකස්මිං නාම විහාරෙ භික්ඛූ භෙදනසංවත්තනිකං අධිකරණං සමාදාය පග්ගය්හ තිට්ඨන්තී’’ති සුණන්ති.

සමෙතායස්මා සඞ්ඝෙනාති ආයස්මා සඞ්ඝෙන සද්ධිං සමෙතු සමාගච්ඡතු එකලද්ධිකො හොතූති අත්ථො. කිං කාරණා? සමග්ගො හි සඞ්ඝො සම්මොදමානො අවිවදමානො එකුද්දෙසො ඵාසු විහරතීති.

තත්ථ සම්මොදමානොති අඤ්ඤමඤ්ඤං සම්පත්තියා සට්ඨු මොදමානො. අවිවදමානොති ‘‘අයං ධම්මො, නායං ධම්මො’’ති එවං න විවදමානො. එකො උද්දෙසො අස්සාති එකුද්දෙසො, එකතො පවත්තපාතිමොක්ඛුද්දෙසො, න විසුන්ති අත්ථො. ඵාසු විහරතීති සුඛං විහරති.

ඉච්චෙතං කුසලන්ති එතං පටිනිස්සජ්ජනං කුසලං ඛෙමං සොත්ථිභාවො තස්ස භික්ඛුනො. නො චෙ පටිනිස්සජ්ජති ආපත්ති දුක්කටස්සාති තික්ඛත්තුං වුත්තස්ස අප්පටිනිස්සජ්ජතො දුක්කටං. සුත්වා න වදන්ති ආපත්ති දුක්කටස්සාති යෙ සුත්වා න වදන්ති, තෙසම්පි ¶ දුක්කටං. කීවදූරෙ සුත්වා අවදන්තානං දුක්කටං? එකවිහාරෙ තාව වත්තබ්බං නත්ථි. අට්ඨකථායං පන වුත්තං ‘‘සමන්තා අද්ධයොජනෙ භික්ඛූනං භාරො. දූතං වා පණ්ණං වා පෙසෙත්වා වදතොපි ආපත්තිමොක්ඛො නත්ථි. සයමෙව ගන්ත්වා ‘ගරුකො ඛො, ආවුසො, සඞ්ඝභෙදො ¶ , මා සඞ්ඝභෙදාය, පරක්කමී’ති නිවාරෙතබ්බො’’ති. පහොන්තෙන පන දූරම්පි ගන්තබ්බං අගිලානානඤ්හි දූරෙපි භාරොයෙව.

ඉදානි ‘‘එවඤ්ච සො භික්ඛු භික්ඛූහි වුච්චමානො’’තිආදීසු අත්ථමත්තමෙව දස්සෙතුං ‘‘සො භික්ඛු සඞ්ඝමජ්ඣම්පි ආකඩ්ඪිත්වා වත්තබ්බො’’තිආදිමාහ. තත්ථ සඞ්ඝමජ්ඣම්පි ආකඩ්ඪිත්වාති සචෙ පුරිමනයෙන වුච්චමානො න පටිනිස්සජ්ජති හත්ථෙසු ච පාදෙසු ච ගහෙත්වාපි සඞ්ඝමජ්ඣං ආකඩ්ඪිත්වා පුනපි ‘‘මා ආයස්මා’’තිආදිනා නයෙන තික්ඛත්තුං වත්තබ්බො.

යාවතතියං සමනුභාසිතබ්බොති යාව තතියං සමනුභාසනං තාව සමනුභාසිතබ්බො. තීහි සමනුභාසනකම්මවාචාහි කම්මං කාතබ්බන්ති වුත්තං හොති. පදභාජනෙ පනස්ස අත්ථමෙව ගහෙත්වා සමනුභාසනවිධිං ¶ දස්සෙතුං ‘‘සො භික්ඛු සමනුභාසිතබ්බො. එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, සමනුභාසිතබ්බො’’තිආදි වුත්තං.

414. තත්ථ ඤත්තියා දුක්කටං ද්වීහි කම්මවාචාහි ථුල්ලච්චයා පටිප්පස්සම්භන්තීති යඤ්ච ඤත්තිපරියොසානෙ දුක්කටං ආපන්නො, යෙ ච ද්වීහි කම්මවාචාහි ථුල්ලච්චයෙ, තා තිස්සොපි ආපත්තියො ‘‘යස්ස නක්ඛමති සො භාසෙය්යා’’ති එවං ය්ය-කාරප්පත්තමත්තාය තතියකම්මවාචාය පටිප්පස්සම්භන්ති සඞ්ඝාදිසෙසොයෙව තිට්ඨති. කිං පන ආපන්නාපත්තියො පටිප්පස්සම්භන්ති අනාපන්නාති? මහාසුමත්ථෙරො තාව වදති ‘‘යො අවසානෙ පටිනිස්සජ්ජිස්සති, සො තා ආපත්තියො න ආපජ්ජති, තස්මා අනාපන්නා පටිප්පස්සම්භන්තී’’ති. මහාපදුමත්ථෙරො පන ලිඞ්ගපරිවත්තෙන අසාධාරණාපත්තියො විය ආපන්නා පටිප්පස්සම්භන්ති, අනාපන්නානං කිං පටිප්පස්සද්ධියා’’ති ආහ.

415. ධම්මකම්මෙ ධම්මකම්මසඤ්ඤීති තඤ්චෙ සමනුභාසනකම්මං ධම්මකම්මං හොති, තස්මිං ධම්මකම්මසඤ්ඤීති අත්ථො. එස නයො සබ්බත්ථ. ඉධ සඤ්ඤා න රක්ඛති, කම්මස්ස ධම්මිකත්තා ¶ එව අප්පටිනිස්සජ්ජන්තො ආපජ්ජති.

416. අසමනුභාසන්තස්සාති අසමනුභාසියමානස්ස අප්පටිනිස්සජ්ජන්තස්සාපි සඞ්ඝාදිසෙසෙන අනාපත්ති.

පටිනිස්සජ්ජන්තස්සාති ¶ ඤත්තිතො පුබ්බෙ වා ඤත්තික්ඛණෙ වා ඤත්තිපරියොසානෙ වා පඨමාය වා අනුසාවනාය දුතියාය වා තතියාය වා යාව ය්ය-කාරං න සම්පාපුණාති, තාව පටිනිස්සජ්ජන්තස්ස සඞ්ඝාදිසෙසෙන අනාපත්ති.

ආදිකම්මිකස්සාති. එත්ථ පන ‘‘දෙවදත්තො සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස භෙදාය පරක්කමි, තස්මිං වත්ථුස්මි’’න්ති පරිවාරෙ (පරි. 17) ආගතත්තා දෙවදත්තො ආදිකම්මිකො. සො ච ඛො සඞ්ඝභෙදාය පරක්කමනස්සෙව, න අප්පටිනිස්සජ්ජනස්ස. න හි තස්ස තං කම්මං කතං. කථමිදං ජානිතබ්බන්ති චෙ? සුත්තතො. යථා හි ‘‘අරිට්ඨො භික්ඛු ගද්ධබාධිපුබ්බො යාවතතියං සමනුභාසනාය න පටිනිස්සජ්ජි, තස්මිං වත්ථුස්මි’’න්ති පරිවාරෙ (පරි. 121) ආගතත්තා අරිට්ඨස්ස කම්මං කතන්ති පඤ්ඤායති, න තථා දෙවදත්තස්ස. අථාපිස්ස කතෙන භවිතබ්බන්ති කොචි අත්තනො රුචිමත්තෙන වදෙය්ය, තථාපි අප්පටිනිස්සජ්ජනෙ ආදිකම්මිකස්ස අනාපත්ති නාම ¶ නත්ථි. න හි පඤ්ඤත්තං සික්ඛාපදං වීතික්කමන්තස්ස අඤ්ඤත්ර උද්දිස්ස අනුඤ්ඤාතතො අනාපත්ති නාම දිස්සති. යම්පි අරිට්ඨසික්ඛාපදස්ස අනාපත්තියං ‘‘ආදිකම්මිකස්සා’’ති පොත්ථකෙසු ලිඛිතං, තං පමාදලිඛිතං. පමාදලිඛිතභාවො චස්ස ‘‘පඨමං අරිට්ඨො භික්ඛු චොදෙතබ්බො, චොදෙත්වා සාරෙතබ්බො, සාරෙත්වා ආපත්තිං රොපෙතබ්බො’’ති (චූළව. 65) එවං කම්මක්ඛන්ධකෙ ආපත්තිරොපනවචනතො වෙදිතබ්බො.

ඉති භෙදාය පරක්කමනෙ ආදිකම්මිකස්ස දෙවදත්තස්ස යස්මා තං කම්මං න කතං, තස්මාස්ස ආපත්තියෙව න ජාතා. සික්ඛාපදං පන තං ආරබ්භ පඤ්ඤත්තන්ති කත්වා ‘‘ආදිකම්මිකො’’ති වුත්තො. ඉති ආපත්තියා අභාවතොයෙවස්ස අනාපත්ති වුත්තා. සා පනෙසා කිඤ්චාපි අසමනුභාසන්තස්සාති ඉමිනාව සිද්ධා, යස්මා පන අසමනුභාසන්තො නාම යස්ස කෙවලං සමනුභාසනං න කරොන්ති, සො ¶ වුච්චති, න ආදිකම්මිකො. අයඤ්ච දෙවදත්තො ආදිකම්මිකොයෙව, තස්මා ‘‘ආදිකම්මිකස්සා’’ති වුත්තං. එතෙනුපායෙන ඨපෙත්වා අරිට්ඨසික්ඛාපදං සබ්බසමනුභාසනාසු විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව.

සමුට්ඨානාදීසු තිවඞ්ගිකං එකසමුට්ඨානං, සමනුභාසනසමුට්ඨානං නාමමෙතං, කායවාචාචිත්තතො සමුට්ඨාති. පටිනිස්සජ්ජාමීති කායවිකාරං වා වචීභෙදං වා ¶ අකරොන්තස්සෙව පන ආපජ්ජනතො අකිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනන්ති.

පඨමසඞ්ඝභෙදසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

11. දුතියසඞ්ඝභෙදසික්ඛාපදවණ්ණනා

417-8. තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවාති දුතියසඞ්ඝභෙදසික්ඛාපදං. තත්ථ අනුවත්තකාති තස්ස දිට්ඨිඛන්තිරුචිග්ගහණෙන අනුපටිපජ්ජනකා. වග්ගං අසාමග්ගිපක්ඛියවචනං වදන්තීති වග්ගවාදකා. පදභාජනෙ පන ‘‘තස්ස වණ්ණාය පක්ඛාය ඨිතා හොන්තී’’ති වුත්තං, තස්ස සඞ්ඝභෙදාය පරක්කමන්තස්ස වණ්ණත්ථාය ච පක්ඛවුඩ්ඪිඅත්ථාය ච ඨිතාති අත්ථො. යෙ හි වග්ගවාදකා, තෙ නියමෙන ඊදිසා හොන්ති, තස්මා එවං වුත්තං. යස්මා පන තිණ්ණං උද්ධං කම්මාරහා න හොන්ති, න හි සඞ්ඝො සඞ්ඝස්ස කම්මං කරොති, තස්මා එකො වා ද්වෙ වා තයො වාති වුත්තං.

ජානාති ¶ නොති අම්හාකං ඡන්දාදීනි ජානාති. භාසතීති ‘‘එවං කරොමා’’ති අම්හෙහි සද්ධිං භාසති. අම්හාකම්පෙතං ඛමතීති යං සො කරොති, එතං අම්හාකම්පි රුච්චති.

සමෙතායස්මන්තානං සඞ්ඝෙනාති ආයස්මන්තානං චිත්තං සඞ්ඝෙන සද්ධිං සමෙතු සමාගච්ඡතු, එකීභාවං යාතූති වුත්තං හොති. සෙසමෙත්ථ පඨමසික්ඛාපදෙ වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථත්තා ච පාකටමෙව.

සමුට්ඨානාදීනිපි පඨමසික්ඛාපදසදිසානෙවාති.

දුතියසඞ්ඝභෙදසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

424. තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවාති දුබ්බචසික්ඛාපදං. තත්ථ අනාචාරං ආචරතීති අනෙකප්පකාරං කායවචීද්වාරවීතික්කමං කරොති. කිං නු ඛො නාමාති වම්භනවචනමෙතං. අහං ඛො නාමාති උක්කංසවචනං. තුම්හෙ වදෙය්යන්ති ¶ ‘‘ඉදං කරොථ, ඉදං මා කරොථා’’ති අහං තුම්හෙ වත්තුං ¶ අරහාමීති දස්සෙති. කස්මාති චෙ? යස්මා අම්හාකං බුද්ධො භගවා කණ්ටකං ආරුය්හ මයා සද්ධිං නික්ඛමිත්වා පබ්බජිතොතිඑවමාදිමත්ථං සන්ධායාහ. ‘‘අම්හාකං ධම්මො’’ති වත්වා පන අත්තනො සන්තකභාවෙ යුත්තිං දස්සෙන්තො ‘‘අම්හාකං අය්යපුත්තෙන ධම්මො අභිසමිතො’’ති ආහ. යස්මා අම්හාකං අය්යපුත්තෙන චතුසච්චධම්මො පටිවිද්ධො, තස්මා ධම්මොපි අම්හාකන්ති වුත්තං හොති. සඞ්ඝං පන අත්තනො වෙරිපක්ඛෙ ඨිතං මඤ්ඤමානො අම්හාකං සඞ්ඝොති න වදති. උපමං පන වත්වා සඞ්ඝං අපසාදෙතුකාමො ‘‘සෙය්යථාපි නාමා’’තිආදිමාහ. තිණකට්ඨපණ්ණසටන්ති තත්ථ තත්ථ පතිතං තිණකට්ඨපණ්ණං. අථ වා තිණඤ්ච නිස්සාරකං ලහුකං කට්ඨඤ්ච තිණකට්ඨං. පණ්ණසටන්ති පුරාණපණ්ණං. උස්සාරෙය්යාති රාසිං කරෙය්ය.

පබ්බතෙය්යාති පබ්බතප්පභවා, සා හි සීඝසොතා හොති, තස්මා තමෙව ගණ්හාති. සඞ්ඛසෙවාලපණකන්ති එත්ථ සඞ්ඛොති දීඝමූලකො පණ්ණසෙවාලො වුච්චති. සෙවාලොති නීලසෙවාලො, අවසෙසො උදකපප්පටකතිලබීජකාදි සබ්බොපි පණකොති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. එකතො උස්සාරිතාති එකට්ඨානෙ කෙනාපි සම්පිණ්ඩිතා රාසීකතාති දස්සෙති.

425-6. දුබ්බචජාතිකොති දුබ්බචසභාවො වත්තුං අසක්කුණෙය්යොති අත්ථො. පදභාජනෙපිස්ස ¶ දුබ්බචොති දුක්ඛෙන කිච්ඡෙන වදිතබ්බො, න සක්කා සුඛෙන වත්තුන්ති අත්ථො. දොවචස්සකරණෙහීති දුබ්බචභාවකරණීයෙහි, යෙ ධම්මා දුබ්බචං පුග්ගලං කරොන්ති, තෙහි සමන්නාගතොති අත්ථො. තෙ පන ‘‘කතමෙ ච, ආවුසො, දොවචස්සකරණා ධම්මා? ඉධාවුසො, භික්ඛු පාපිච්ඡො හොතී’’තිආදිනා නයෙන පටිපාටියා අනුමානසුත්තෙ (ම. නි. 1.181) ආගතා පාපිච්ඡතා, අත්තුක්කංසකපරවම්භකතා, කොධනතා, කොධහෙතු උපනාහිතා, කොධහෙතුඅභිසඞ්ගිතා, කොධහෙතුකොධසාමන්තවාචානිච්ඡාරණතා, චොදකං පටිප්ඵරණතා, චොදකං අපසාදනතා, චොදකස්ස පච්චාරොපනතා, අඤ්ඤෙන අඤ්ඤංපටිචරණතා ¶ , අපදානෙන න සම්පායනතා, මක්ඛිපළාසිතා, ඉස්සුකීමච්ඡරිතා, සඨමායාවිතා, ථද්ධාතිමානිතා, සන්දිට්ඨිපරාමාසිආධානග්ගහිදුප්පටිනිස්සග්ගිතාති එකූනවීසති ධම්මා වෙදිතබ්බා.

ඔවාදං ¶ නක්ඛමති න සහතීති අක්ඛමො. යථානුසිට්ඨං අප්පටිපජ්ජනතො පදක්ඛිණෙන අනුසාසනිං න ගණ්හාතීති අප්පදක්ඛිණග්ගාහී අනුසාසනිං.

උද්දෙසපරියාපන්නෙසූති උද්දෙසෙ පරියාපන්නෙසු අන්තොගධෙසු. ‘‘යස්ස සියා ආපත්ති, සො ආවිකරෙය්යා’’ති එවං සඞ්ගහිතත්තා අන්තො පාතිමොක්ඛස්ස වත්තමානෙසූති අත්ථො. සහධම්මිකං වුච්චමානොති සහධම්මිකෙන වුච්චමානො කරණත්ථෙ උපයොගවචනං, පඤ්චහි සහධම්මිකෙහි සික්ඛිතබ්බත්තා තෙසං වා සන්තකත්තා සහධම්මිකන්ති ලද්ධනාමෙන බුද්ධපඤ්ඤත්තෙන සික්ඛාපදෙන වුච්චමානොති අත්ථො.

විරමථායස්මන්තො මම වචනායාති යෙන වචනෙන මං වදථ, තතො මම වචනතො විරමථ. මා මං තං වචනං වදථාති වුත්තං හොති.

වදතු සහධම්මෙනාති සහධම්මිකෙන සික්ඛාපදෙන සහධම්මෙන වා අඤ්ඤෙනපි පාසාදිකභාවසංවත්තනිකෙන වචනෙන වදතු. යදිදන්ති වුඩ්ඪිකාරණනිදස්සනත්ථෙ නිපාතො. තෙන ‘‘යං ඉදං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස හිතවචනං ආපත්තිතො වුට්ඨාපනඤ්ච තෙන අඤ්ඤමඤ්ඤවචනෙන අඤ්ඤමඤ්ඤවුට්ඨාපනෙන ච සංවඩ්ඪා පරිසා’’ති එවං පරිසාය වුඩ්ඪිකාරණං දස්සිතං හොති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව.

සමුට්ඨානාදීනි පඨමසඞ්ඝභෙදසදිසානෙවාති.

දුබ්බචසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

431. තෙන ¶ සමයෙන බුද්ධො භගවාති කුලදූසකසික්ඛාපදං. තත්ථ අස්සජිපුනබ්බසුකා නාමාති අස්සජි චෙව පුනබ්බසුකො ච. කීටාගිරිස්මින්ති එවංනාමකෙ ජනපදෙ. ආවාසිකා හොන්තීති එත්ථ ආවාසො එතෙසං අත්ථීති ආවාසිකා. ‘‘ආවාසො’’ති විහාරො වුච්චති. සො යෙසං ආයත්තො නවකම්මකරණපුරාණපටිසඞ්ඛරණාදිභාරහාරතාය, තෙ ආවාසිකා. යෙ පන කෙවලං විහාරෙ වසන්ති, තෙ නෙවාසිකාති වුච්චන්ති. ඉමෙ ආවාසිකා අහෙසුං. අලජ්ජිනො පාපභික්ඛූති ¶ නිල්ලජ්ජා ලාමකභික්ඛූ, තෙ හි ඡබ්බග්ගියානං ජෙට්ඨකඡබ්බග්ගියා.

සාවත්ථියං ¶ කිර ඡ ජනා සහායකා ‘‘කසිකම්මාදීනි දුක්කරානි, හන්ද මයං සම්මා පබ්බජාම! පබ්බජන්තෙහි ච උප්පන්නෙ කිච්චෙ නිත්ථරණකට්ඨානෙ පබ්බජිතුං වට්ටතී’’ති සම්මන්තයිත්වා ද්වින්නං අග්ගසාවකානං සන්තිකෙ පබ්බජිංසු. තෙ පඤ්චවස්සා හුත්වා මාතිකං පගුණං කත්වා මන්තයිංසු ‘‘ජනපදො නාම කදාචි සුභික්ඛො හොති කදාචි දුබ්භික්ඛො, මයං මා එකට්ඨානෙ වසිම්හ, තීසු ඨානෙසු වසාමා’’ති. තතො පණ්ඩුකලොහිතකෙ ආහංසු – ‘‘ආවුසො, සාවත්ථි නාම සත්තපඤ්ඤාසාය කුලසතසහස්සෙහි අජ්ඣාවුත්ථා, අසීතිගාමසහස්සපටිමණ්ඩිතානං තියොජනසතිකානං ද්වින්නං කාසිකොසලරට්ඨානං ආයමුඛභූතා, තත්ර තුම්හෙ ධුරට්ඨානෙයෙව පරිවෙණානි කාරෙත්වා අම්බපනසනාළිකෙරාදීනි රොපෙත්වා පුප්ඵෙහි ච ඵලෙහි ච කුලානි සඞ්ගණ්හන්තා කුලදාරකෙ පබ්බාජෙත්වා පරිසං වඩ්ඪෙථා’’ති.

මෙත්තියභූමජකෙ ආහංසු – ‘‘ආවුසො, රාජගහං නාම අට්ඨාරසහි මනුස්සකොටීහි අජ්ඣාවුත්ථං අසීතිගාමසහස්සපටිමණ්ඩිතානං තියොජනසතිකානං ද්වින්නං අඞ්ගමගධරට්ඨානං ආයමුඛභූතං, තත්ර තුම්හෙ ධුරට්ඨානෙයෙව…පෙ… පරිසං වඩ්ඪෙථා’’ති.

අස්සජිපුනබ්බසුකෙ ආහංසු – ‘‘ආවුසො, කීටාගිරි නාම ද්වීහි මෙඝෙහි අනුග්ගහිතො තීණි සස්සානි පසවන්ති, තත්ර තුම්හෙ ධුරට්ඨානෙයෙව පරිවෙණානි කාරෙත්වා…පෙ… පරිසං වඩ්ඪෙථා’’ති. තෙ තථා අකංසු. තෙසු එකමෙකස්ස පක්ඛස්ස පඤ්ච පඤ්ච භික්ඛුසතානි පරිවාරා, එවං සමධිකං දියඩ්ඪභික්ඛුසහස්සං හොති. තත්ර පණ්ඩුකලොහිතකා සපරිවාරා සීලවන්තොව භගවතා සද්ධිං ජනපදචාරිකම්පි චරන්ති, තෙ අකතවත්ථුං උප්පාදෙන්ති, පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදං පන න මද්දන්ති, ඉතරෙ සබ්බෙ අලජ්ජිනො අකතවත්ථුඤ්ච උප්පාදෙන්ති, පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදඤ්ච මද්දන්ති, තෙන වුත්තං – ‘‘අලජ්ජිනො පාපභික්ඛූ’’ති.

එවරූපන්ති ¶ ¶ එවංජාතිකං. අනාචාරං ආචරන්තීති අනාචරිතබ්බං ආචරන්ති, අකාතබ්බං කරොන්ති. මාලාවච්ඡන්ති තරුණපුප්ඵරුක්ඛං, තරුණකා හි පුප්ඵරුක්ඛාපි පුප්ඵගච්ඡාපි මාලාවච්ඡා ත්වෙව වුච්චන්ති, තෙ ච අනෙකප්පකාරං මාලාවච්ඡං සයම්පි රොපෙන්ති, අඤ්ඤෙනපි රොපාපෙන්ති, තෙන වුත්තං – ‘‘මාලාවච්ඡං රොපෙන්තිපි රොපාපෙන්තිපී’’ති. සිඤ්චන්තීති සයමෙව උදකෙන සිඤ්චන්ති. සිඤ්චාපෙන්තීති අඤ්ඤෙනපි සිඤ්චාපෙන්ති.

එත්ථ ¶ පන අකප්පියවොහාරො කප්පියවොහාරො පරියායො ඔභාසො නිමිත්තකම්මන්ති ඉමානි පඤ්ච ජානිතබ්බානි. තත්ථ අකප්පියවොහාරො නාම අල්ලහරිතානං කොට්ටනං කොට්ටාපනං, ආවාටස්ස ඛණනං ඛණාපනං, මාලාවච්ඡස්ස රොපනං රොපාපනං, ආළියා බන්ධනං බන්ධාපනං, උදකස්ස සෙචනං සෙචාපනං, මාතිකාය සම්මුඛකරණං කප්පියඋදකසිඤ්චනං හත්ථමුඛපාදධොවනන්හානොදකසිඤ්චනන්ති. කප්පියවොහාරො නාම ‘‘ඉමං රුක්ඛං ජාන, ඉමං ආවාටං ජාන, ඉමං මාලාවච්ඡං ජාන, එත්ථ උදකං ජානා’’ති වචනං සුක්ඛමාතිකාය උජුකරණඤ්ච. පරියායො නාම ‘‘පණ්ඩිතෙන නාම මාලාවච්ඡාදයො රොපාපෙතබ්බා නචිරස්සෙව උපකාරාය සංවත්තන්තී’’තිආදිවචනං. ඔභාසො නාම කුදාලඛණිත්තාදීනි ච මාලාවච්ඡෙ ච ගහෙත්වා ඨානං, එවං ඨිතඤ්හි සාමණෙරාදයො දිස්වා ථෙරො කාරාපෙතුකාමොති ගන්ත්වා කරොන්ති. නිමිත්තකම්මං නාම කුදාල-ඛණිත්ති-වාසි-ඵරසු-උදකභාජනානි ආහරිත්වා සමීපෙ ඨපනං.

ඉමානි පඤ්චපි කුලසඞ්ගහත්ථාය රොපනෙ න වට්ටන්ති, ඵලපරිභොගත්ථාය කප්පියාකප්පියවොහාරද්වයමෙව න වට්ටති, ඉතරත්තයං වට්ටති. මහාපච්චරියං පන ‘‘කප්පියවොහාරොපි වට්ටති. යඤ්ච අත්තනො පරිභොගත්ථාය වට්ටති, තං අඤ්ඤපුග්ගලස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා අත්ථායපි වට්ටතී’’ති වුත්තං.

ආරාමත්ථාය පන වනත්ථායච ඡායත්ථාය ච අකප්පියවොහාරමත්තමෙව න ච වට්ටති, සෙසං වට්ටති, න කෙවලඤ්ච සෙසං යංකිඤ්චි මාතිකම්පි උජුං කාතුං කප්පියඋදකං සිඤ්චිතුං න්හානකොට්ඨකං කත්වා න්හායිතුං හත්ථපාදමුඛධොවනුදකානි ¶ ච තත්ථ ඡඩ්ඩෙතුම්පි වට්ටති. මහාපච්චරියං පන කුරුන්දියඤ්ච ‘‘කප්පියපථවියං සයං රොපෙතුම්පි වට්ටතී’’ති වුත්තං. ආරාමාදිඅත්ථාය පන රොපිතස්ස වා රොපාපිතස්ස වා ඵලං පරිභුඤ්ජිතුම්පි වට්ටති.

ඔචිනනඔචිනාපනෙ පකතියාපි පාචිත්තියං. කුලදූසනත්ථාය පන පාචිත්තියඤ්චෙව දුක්කටඤ්ච. ගන්ථනාදීසු ච උරච්ඡදපරියොසානෙසු කුලදූසනත්ථාය අඤ්ඤත්ථාය වා කරොන්තස්ස දුක්කටමෙව ¶ . කස්මා? අනාචාරත්තා, ‘‘පාපසමාචාරො’’ති එත්ථ වුත්තපාපසමාචාරත්තා ච. ආරාමාදිඅත්ථාය රුක්ඛරොපනෙ විය වත්ථුපූජනත්ථාය කස්මා න අනාපත්තීති චෙ? අනාපත්තියෙව. යථා හි තත්ථ කප්පියවොහාරෙන පරියායාදීහි ච අනාපත්ති තථා වත්ථුපූජත්ථායපි අනාපත්තියෙව.

නනු ¶ ච තත්ථ ‘‘කප්පියපථවියං සයං රොපෙතුම්පි වට්ටතී’’ති වුත්තන්ති? වුත්තං, න පන මහාඅට්ඨකථායං. අථාපි මඤ්ඤෙය්යාසි ඉතරාසු වුත්තම්පි පමාණං. මහාඅට්ඨකථායඤ්ච කප්පියඋදකසෙචනං වුත්තං, තං කථන්ති? තම්පි න විරුජ්ඣති. තත්ර හි අවිසෙසෙන ‘‘රුක්ඛං රොපෙන්තිපි රොපාපෙන්තිපි, සිඤ්චන්තිපි සිඤ්චාපෙන්තිපී’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘මාලාවච්ඡ’’න්ති වදන්තො ඤාපෙති ‘‘කුලසඞ්ගහත්ථාය පුප්ඵඵලූපගමෙව සන්ධායෙතං වුත්තං, අඤ්ඤත්ර පන පරියායො අත්ථී’’ති. තස්මා තත්ථ පරියායං, ඉධ ච පරියායාභාවං ඤත්වා යං අට්ඨකථාසු වුත්තං, තං සුවුත්තමෙව. වුත්තඤ්චෙතං –

‘‘බුද්ධෙන ධම්මො විනයො ච වුත්තො;

‘‘තස්මා හි යං අට්ඨකථාසු වුත්තං;

යස්මා පමාණං ඉධ පණ්ඩිතාන’’න්ති.

සබ්බං ¶ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. තත්ථ සියා යදි වත්ථුපූජනත්ථායපි ගන්ථානාදීසු ආපත්ති, හරණාදීසු කස්මා අනාපත්තීති? කුලිත්ථීආදීනං අත්ථාය හරණතො හරණාධිකාරෙ හි විසෙසෙත්වා තෙ කුලිත්ථීනන්තිආදි වුත්තං, තස්මා බුද්ධාදීනං අත්ථාය හරන්තස්ස අනාපත්ති.

තත්ථ එකතොවණ්ටිකන්ති පුප්ඵානං වණ්ටෙ එකතො කත්වා කතමාලං. උභතොවණ්ටිකන්ති උභොහි පස්සෙහි පුප්ඵවණ්ටෙ කත්වා කතමාලං. මඤ්ජරිකන්තිආදීසු පන මඤ්ජරී විය කතා පුප්ඵවිකති මඤ්ජරිකාති වුච්චති. විධූතිකාති සූචියා වා සලාකාය වා සින්දුවාරපුප්ඵාදීනි ¶ විජ්ඣිත්වා කතා. වටංසකොති වතංසකො. ආවෙළාති කණ්ණිකා. උරච්ඡදොති හාරසදිසං උරෙ ඨපනකපුප්ඵදාමං. අයං තාව එත්ථ පදවණ්ණනා.

අයං පන ආදිතො පට්ඨාය විත්ථාරෙන ආපත්තිවිනිච්ඡයො. කුලදූසනත්ථාය අකප්පියපථවියං මාලාවච්ඡං රොපෙන්තස්ස පාචිත්තියඤ්චෙව දුක්කටඤ්ච, තථා අකප්පියවොහාරෙන රොපාපෙන්තස්ස. කප්පියපථවියං රොපනෙපි ¶ රොපාපනෙපි දුක්කටමෙව. උභයත්ථාපි සකිං ආණත්තියා බහුන්නම්පි රොපනෙ එකමෙව සපාචිත්තියදුක්කටං වා සුද්ධදුක්කටං වා හොති. පරිභොගත්ථාය හි කප්පියභූමියං වා අකප්පියභූමියං වා කප්පියවොහාරෙන රොපාපනෙ අනාපත්ති. ආරාමාදිඅත්ථායපි අකප්පියපථවියං රොපෙන්තස්ස වා අකප්පියවචනෙන රොපාපෙන්තස්ස වා පාචිත්තියං. අයං පන නයො මහාඅට්ඨකථායං න සුට්ඨු විභත්තො, මහාපච්චරියං විභත්තොති.

සිඤ්චනසිඤ්චාපනෙ පන අකප්පියඋදකෙන සබ්බත්ථ පාචිත්තියං, කුලදූසනපරිභොගත්ථාය දුක්කටම්පි. කප්පියෙන තෙසංයෙව ද්වින්නමත්ථාය දුක්කටං. පරිභොගත්ථාය චෙත්ථ කප්පියවොහාරෙන සිඤ්චාපනෙ අනාපත්ති. ආපත්තිට්ඨානෙ පන ධාරාවච්ඡෙදවසෙන පයොගබහුලතාය ආපත්තිබහුලතා වෙදිතබ්බා.

කුලදූසනත්ථාය ඔචිනනෙ පුප්ඵගණනාය දුක්කටපාචිත්තියානි අඤ්ඤත්ථ පාචිත්තියානෙව. බහූනි පන පුප්ඵානි එකපයොගෙන ඔචිනන්තො පයොගවසෙන කාරෙතබ්බො. ඔචිනාපනෙ කුලදූසනත්ථාය ¶ සකිං ආණත්තො බහුම්පි ඔචිනති, එකමෙව සපාචිත්තියදුක්කටං, අඤ්ඤත්ර පාචිත්තියමෙව.

ගන්ථනාදීසු සබ්බාපි ඡ පුප්ඵවිකතියො වෙදිතබ්බා – ගන්ථිමං, ගොප්ඵිමං, වෙධිමං, වෙඨිමං, පූරිමං, වායිමන්ති. තත්ථ ‘‘ගන්ථිමං’’ නාම සදණ්ඩකෙසු වා උප්පලපදුමාදීසු අඤ්ඤෙසු වා දීඝවණ්ටෙසු පුප්ඵෙසු දට්ඨබ්බං. දණ්ඩකෙන දණ්ඩකං වණ්ටෙන වා වණ්ටං ගන්ථෙත්වා කතමෙව හි ගන්ථිමං. තං භික්ඛුස්ස වා භික්ඛුනියා වා කාතුම්පි අකප්පියවචනෙන කාරාපෙතුම්පි න වට්ටති. එවං ජාන, එවං කතෙ සොභෙය්ය, යථා එතානි පුප්ඵානි න විකිරියන්ති තථා කරොහීතිආදිනා පන කප්පියවචනෙන කාරෙතුං වට්ටති.

‘‘ගොප්ඵිමං’’ නාම සුත්තෙන වා වාකාදීහි වා වස්සිකපුප්ඵාදීනං එකතොවණ්ටිකඋභතොවණ්ටිකමාලාවසෙන ගොප්ඵනං, වාකං වා රජ්ජුං වා දිගුණං කත්වා තත්ථ අවණ්ටකානි ¶ නීපපුප්ඵාදීනි පවෙසෙත්වා පටිපාටියා බන්ධන්ති, එතම්පි ගොප්ඵිමමෙව. සබ්බං පුරිමනයෙනෙව න වට්ටති.

‘‘වෙධිමං’’ නාම සවණ්ටකානි වස්සිකපුප්ඵාදීනි වණ්ටෙසු, අවණ්ටකානි වා වකුලපුප්ඵාදීනි අන්තොඡිද්දෙ සූචිතාලහීරාදීහි විනිවිජ්ඣිත්වා ආවුනන්ති, එතං වෙධිමං නාම, තම්පි පුරිමනයෙනෙව න වට්ටති. කෙචි පන කදලික්ඛන්ධම්හි කණ්ටකෙ වා ¶ තාලහීරාදීනි වා පවෙසෙත්වා තත්ථ පුප්ඵානි විජ්ඣිත්වා ඨපෙන්ති, කෙචි කණ්ටකසාඛාසු, කෙචි පුප්ඵච්ඡත්තපුප්ඵකූටාගාරකරණත්ථං ඡත්තෙ ච භිත්තියඤ්ච පවෙසෙත්වා ඨපිතකණ්ටකෙසු, කෙචි ධම්මාසනවිතානෙ බද්ධකණ්ටකෙසු, කෙචි කණිකාරපුප්ඵාදීනි සලාකාහි විජ්ඣන්ති, ඡත්තාධිඡත්තං විය ච කරොන්ති, තං අතිඔළාරිකමෙව ¶ . පුප්ඵවිජ්ඣනත්ථං පන ධම්මාසනවිතානෙ කණ්ටකම්පි බන්ධිතුං කණ්ටකාදීහි වා එකපුප්ඵම්පි විජ්ඣිතුං පුප්ඵෙයෙව වා පුප්ඵං පවෙසෙතුං න වට්ටති. ජාලවිතානවෙදික-නාගදන්තක පුප්ඵපටිච්ඡකතාලපණ්ණගුළකාදීනං පන ඡිද්දෙසු අසොකපිණ්ඩියා වා අන්තරෙසු පුප්ඵානි පවෙසෙතුං න දොසො. එතං වෙධිමං නාම න හොති. ධම්මරජ්ජුයම්පි එසෙව නයො.

‘‘වෙඨිමං’’ නාම පුප්ඵදාමපුප්ඵහත්ථකෙසු දට්ඨබ්බං. කෙචි හි මත්ථකදාමං කරොන්තා හෙට්ඨා ඝටකාකාරං දස්සෙතුං පුප්ඵෙහි වෙඨෙන්ති, කෙචි අට්ඨට්ඨ වා දස දස වා උප්පලපුප්ඵාදීනි සුත්තෙන වා වාකෙන වා දණ්ඩකෙසු බන්ධිත්වා උප්පලහත්ථකෙ වා පදුමහත්ථකෙ වා කරොන්ති, තං සබ්බං පුරිමනයෙනෙව න වට්ටති. සාමණෙරෙහි උප්පාටෙත්වා ථලෙ ඨපිතඋප්පලාදීනි කාසාවෙන භණ්ඩිකම්පි බන්ධිතුං න වට්ටති. තෙසංයෙව පන වාකෙන වා දණ්ඩකෙන වා බන්ධිතුං අංසභණ්ඩිකං වා කාතුං වට්ටති. අංසභණ්ඩිකා නාම ඛන්ධෙ ඨපිතකාසාවස්ස උභො අන්තෙ ආහරිත්වා භණ්ඩිකං කත්වා තස්මිං පසිබ්බකෙ විය පුප්ඵානි පක්ඛිපන්ති, අයං වුච්චති අංසභණ්ඩිකා, එතං කාතුං වට්ටති. දණ්ඩකෙහි පදුමිනිපණ්ණං විජ්ඣිත්වා උප්පලාදීනි පණ්ණෙන වෙඨෙත්වා ගණ්හන්ති, තත්රාපි පුප්ඵානං උපරි පදුමිනිපණ්ණමෙව බන්ධිතුං වට්ටති. හෙට්ඨා දණ්ඩකං පන බන්ධිතුං න වට්ටති.

‘‘පූරිමං’’ නාම මාලාගුණෙ ච පුප්ඵපටෙ ච දට්ඨබ්බං. යො හි මාලාගුණෙන චෙතියං වා බොධිං වා වෙදිකං වා පරික්ඛිපන්තො පුන ආනෙත්වා පූරිමඨානං අතික්කාමෙති, එත්තාවතාපි පූරිමං නාම හොති. කො පන වාදො අනෙකක්ඛත්තුං පරික්ඛිපන්තස්ස, නාගදන්ත-කන්තරෙහි පවෙසෙත්වා හරන්තො ඔලම්බකං කත්වා පුන නාගදන්තකං පරික්ඛිපති, එතම්පි පූරිමං නාම. නාගදන්තකෙ පන පුප්ඵවලයං පවෙසෙතුං වට්ටති. මාලාගුණෙහි පුප්ඵපටං කරොන්ති. තත්රාපි එකමෙව මාලාගුණං ¶ හරිතුං වට්ටති. පුන පච්චාහරතො පූරිමමෙව හොති, තං සබ්බං පුරිමනයෙනෙව න වට්ටති. මාලාගුණෙහි පන බහූහිපි කතං පුප්ඵදාමං ලභිත්වා ආසනමත්ථකාදීසු ¶ බන්ධිතුං වට්ටති. අතිදීඝං පන මාලාගුණං ¶ එකවාරං හරිත්වා වා පරික්ඛිපිත්වා වා පුන අඤ්ඤස්ස භික්ඛුනො දාතුං වට්ටති. තෙනාපි තථෙව කාතුං වට්ටති.

‘‘වායිමං’’ නාම පුප්ඵජාලපුප්ඵපටපුප්ඵරූපෙසු දට්ඨබ්බං. චෙතියෙසු පුප්ඵජාලං කරොන්තස්ස එකමෙකම්හි ජාලච්ඡිද්දෙ දුක්කටං. භිත්තිච්ඡත්තබොධිත්ථම්භාදීසුපි එසෙව නයො. පුප්ඵපටං පන පරෙහි පූරිතම්පි වායිතුං න ලබ්භති. ගොප්ඵිමපුප්ඵෙහෙව හත්ථිඅස්සාදිරූපකානි කරොන්ති, තානිපි වායිමට්ඨානෙ තිට්ඨන්ති. පුරිමනයෙනෙව සබ්බං න වට්ටති. අඤ්ඤෙහි කතපරිච්ඡෙදෙ පන පුප්ඵානි ඨපෙන්තෙන හත්ථිඅස්සාදිරූපකම්පි කාතුං වට්ටති. මහාපච්චරියං පන කලම්බකෙන අඩ්ඪචන්දකෙන ච සද්ධිං අට්ඨපුප්ඵවිකතියො වුත්තා. තත්ථ කලම්බකොති අඩ්ඪචන්දකන්තරෙ ඝටිකදාමඔලම්බකො වුත්තො. ‘‘අඩ්ඪචන්දකො’’ති අඩ්ඪචන්දාකාරෙන මාලාගුණපරික්ඛෙපො. තදුභයම්පි පූරිමෙයෙව පවිට්ඨං. කුරුන්දියං පන ‘‘ද්වෙ තයො මාලාගුණෙ එකතො කත්වා පුප්ඵදාමකරණම්පි වායිමංයෙවා’’ති වුත්තං. තම්පි ඉධ පූරිමට්ඨානෙයෙව පවිට්ඨං, න කෙවලඤ්ච පුප්ඵගුළදාමමෙව පිට්ඨමයදාමම්පි ගෙණ්ඩුකපුප්ඵදාමම්පි කුරුන්දියං වුත්තං, ඛරපත්තදාමම්පි සික්ඛාපදස්ස සාධාරණත්තා භික්ඛූනම්පි භික්ඛුනීනම්පි නෙව කාතුං න කාරාපෙතුං වට්ටති. පූජානිමිත්තං පන කප්පියවචනං සබ්බත්ථ වත්තුං වට්ටති. පරියායඔභාසනිමිත්තකම්මානි වට්ටන්තියෙව.

තුවට්ටෙන්තීති නිපජ්ජන්ති. ලාසෙන්තීති පීතියා උප්පිලවමානා විය උට්ඨහිත්වා ලාසියනාටකං නාටෙන්ති, රෙචකං දෙන්ති. නච්චන්තියාපි නච්චන්තීති යදා නාටකිත්ථී නච්චති, තදා තෙපි තස්සා පුරතො වා පච්ඡතො වා ගච්ඡන්තා නච්චන්ති. නච්චන්තියාපි ගායන්තීති යදා සා නච්චති, තදා නච්චානුරූපං ගායන්ති. එස නයො සබ්බත්ථ. අට්ඨපදෙපි කීළන්තීති අට්ඨපදඵලකෙ ජූතං කීළන්ති. තථා දසපදෙ, ආකාසෙපීති අට්ඨපදදසපදෙසු ¶ විය ආකාසෙයෙව කීළන්ති. පරිහාරපථෙපීති භූමියං නානාපථමණ්ඩලං කත්වා තත්ථ පරිහරිතබ්බපථං පරිහරන්තා කීළන්ති. සන්තිකායපි කීළන්තීති සන්තිකකීළාය කීළන්ති, එකජ්ඣං ඨපිතා සාරියො වා පාසාණසක්ඛරායො වා අචාලෙන්තා නඛෙනෙව අපනෙන්ති ච උපනෙන්ති ච, සචෙ තත්ථ කාචි චලති, පරාජයො හොති. ඛලිකායාති ජූතඵලකෙ පාසකකීළාය කීළන්ති. ඝටිකායාති ඝටිකා වුච්චති දණ්ඩකකීළා, තාය කීළන්ති. දීඝදණ්ඩකෙන රස්සදණ්ඩකං පහරන්තා විචරන්ති.

සලාකහත්ථෙනාති ¶ ¶ ලාඛාය වා මඤ්ජට්ඨියා වා පිට්ඨඋදකෙ වා සලාකහත්ථං තෙමෙත්වා ‘‘කිං හොතූ’’ති භූමියං වා භිත්තියං වා තං පහරිත්වා හත්ථිඅස්සාදීරූපානි දස්සෙන්තා කීළන්ති. අක්ඛෙනාති ගුළෙන. පඞ්ගචීරෙනාති පඞ්ගචීරං වුච්චති පණ්ණනාළිකා, තං ධමන්තා කීළන්ති. වඞ්කකෙනාති ගාමදාරකානං කීළනකෙන ඛුද්දකනඞ්ගලෙන. මොක්ඛචිකායාති මොක්ඛචිකා වුච්චති සම්පරිවත්තකකීළා, ආකාසෙ වා දණ්ඩං ගහෙත්වා, භූමියං වා සීසං ඨපෙත්වා හෙට්ඨුපරියභාවෙන පරිවත්තන්තා කීළන්තීති අත්ථො. චිඞ්ගුලකෙනාති චිඞ්ගුලකං වුච්චති තාලපණ්ණාදීහි කතං වාතප්පහාරෙන පරිබ්භමනචක්කං, තෙන කීළන්ති. පත්තාළ්හකෙනාති පත්තාළ්හකං වුච්චති පණ්ණනාළි, තාය වාලිකාදීනි මිනන්තා කීළන්ති. රථකෙනාති ඛුද්දකරථෙන. ධනුකෙනාති ඛුද්දකධනුනා.

අක්ඛරිකායාති අක්ඛරිකා වුච්චති ආකාසෙ වා පිට්ඨියං වා අක්ඛරජානනකීළා, තාය කීළන්ති. මනෙසිකායාති මනෙසිකා වුච්චති මනසා චින්තිතජානනකීළා, තාය කීළන්ති. යථාවජ්ජෙනාති යථාවජ්ජං වුච්චති කාණකුණිකඛඤ්ජාදීනං යං යං වජ්ජං තං තං පයොජෙත්වා දස්සනකීළා තාය කීළන්ති, වෙලම්භකා විය. හත්ථිස්මිම්පි සික්ඛන්තීති හත්ථිනිමිත්තං යං සිප්පං සික්ඛිතබ්බං, තං සික්ඛන්ති. එසෙව නයො අස්සාදීසු. ධාවන්තිපීති පරම්මුඛා ගච්ඡන්තා ධාවන්ති. ආධාවන්තිපීති යත්තකං ධාවන්ති, තත්තකමෙව ¶ අභිමුඛා පුන ආගච්ඡන්තා ආධාවන්ති. නිබ්බුජ්ඣන්තීති මල්ලයුද්ධං කරොන්ති. නලාටිකම්පි දෙන්තීති ‘‘සාධු, සාධු, භගිනී’’ති අත්තනො නලාටෙ අඞ්ගුලිං ඨපෙත්වා තස්සා නලාටෙ ඨපෙන්ති. විවිධම්පි අනාචාරං ආචරන්තීති අඤ්ඤම්පි පාළියං අනාගතං මුඛඩිණ්ඩිමාදිවිවිධං අනාචාරං ආචරන්ති.

432. පාසාදිකෙනාති පසාදාවහෙන, සාරුප්පෙන සමණානුච්ඡවිකෙන. අභික්කන්තෙනාති ගමනෙන. පටික්කන්තෙනාති නිවත්තනෙන. ආලොකිතෙනාති පුරතො දස්සනෙන. විලොකිතෙනාති ඉතො චිතො ච දස්සනෙන. සමිඤ්ජිතෙනාති පබ්බසඞ්කොචනෙන. පසාරිතෙනාති තෙසංයෙව පසාරණෙන. සබ්බත්ථ ඉත්ථම්භූතාඛ්යානත්ථෙ කරණවචනං, සතිසම්පජඤ්ඤෙහි අභිසඞ්ඛතත්තා පාසාදික අභික්කන්ත-පටික්කන්ත-ආලොකිත-විලොකිත-සමිඤ්ජිත-පසාරිතො හුත්වාති වුත්තං හොති. ඔක්ඛිත්තචක්ඛූති හෙට්ඨා-ඛිත්තචක්ඛු ¶ . ඉරියාපථසම්පන්නොති තාය පාසාදිකඅභික්කන්තාදිතාය සම්පන්නඉරියාපථො.

ක්වායන්ති කො අයං. අබලබලො වියාති අබලො කිර බොන්දො වුච්චති, අතිසයත්ථෙ ච ඉදං ආමෙඩිතං, තස්මා අතිබොන්දො වියාති වුත්තං හොති. මන්දමන්දොති අභික්කන්තාදීනං අනුද්ධතතාය ¶ අතිමන්දො. අතිසණ්හොති එවං ගුණමෙව දොසතො දස්සෙන්ති. භාකුටිකභාකුටිකො වියාති ඔක්ඛිත්තචක්ඛුතාය භකුටිං කත්වා සඞ්කුටිතමුඛො කුපිතො විය විචරතීති මඤ්ඤමානා වදන්ති. සණ්හාති නිපුණා, ‘‘අම්ම තාත භගිනී’’ති එවං උපාසකජනං යුත්තට්ඨානෙ උපනෙතුං ඡෙකා, න යථා අයං; එවං අබලබලො වියාති අධිප්පායො. සඛිලාති සාඛල්යෙන යුත්තා. සුඛසම්භාසාති ඉදං පුරිමස්ස කාරණවචනං. යෙසඤ්හි සුඛසම්භාසා සම්මොදනීයකථා නෙලා හොති කණ්ණසුඛා, තෙ සඛිලාති වුච්චන්ති. තෙනාහංසු – ‘‘සඛිලා සුඛසම්භාසා’’ති. අයං පනෙත්ථ අධිප්පායො – අම්හාකං අය්යා උපාසකෙ දිස්වා මධුරං සම්මොදනීයං කථං කථෙන්ති, තස්මා සඛිලා සුඛසම්භාසා, න යථා අයං; එවං මන්දමන්දා වියාති. මිහිතපුබ්බඞ්ගමාති මිහිතං පුබ්බඞ්ගමං එතෙසං වචනස්සාති මිහිතපුබ්බඞ්ගමා, පඨමං සිතං කත්වා පච්ඡා වදන්තීති අත්ථො. එහිස්වාගතවාදිනොති උපාසකං දිස්වා ‘‘එහි ස්වාගතං ¶ තවා’’ති එවංවාදිනො, න යථා අයං; එවං සඞ්කුටිතමුඛතාය භාකුටිකභාකුටිකා විය එවං මිහිතපුබ්බඞ්ගමාදිතාය අභාකුටිකභාවං අත්ථතො දස්සෙත්වා පුන සරූපෙනපි දස්සෙන්තො ආහංසු – ‘‘අභාකුටිකා උත්තානමුඛා පුබ්බභාසිනො’’ති. උප්පටිපාටියා වා තිණ්ණම්පි ආකාරානං අභාවදස්සනමෙතන්ති වෙදිතබ්බං. කථං? එත්ථ හි ‘‘අභාකුටිකා’’ති ඉමිනා භාකුටිකභාකුටිකාකාරස්ස අභාවො දස්සිතො. ‘‘උත්තානමුඛා’’ති ඉමිනා මන්දමන්දාකාරස්ස, යෙ හි චක්ඛූනි උම්මිලෙත්වා ආලොකනෙන උත්තානමුඛා හොන්ති, න තෙ මන්දමන්දා. පුබ්බභාසිනොති ඉමිනා අබලබලාකාරස්ස අභාවො දස්සිතො, යෙ හි ආභාසනකුසලතාය ‘‘අම්ම තාතා’’ති පඨමතරං ආභාසන්ති, න තෙ අබලබලාති.

එහි, භන්තෙ, ඝරං ගමිස්සාමාති සො කිර උපාසකො ‘‘න ඛො, ආවුසො, පිණ්ඩො ලබ්භතී’’ති වුත්තෙ ‘‘තුම්හාකං භික්ඛූහියෙව එතං කතං ¶ , සකලම්පි ගාමං විචරන්තා න ලච්ඡථා’’ති වත්වා පිණ්ඩපාතං දාතුකාමො ‘‘එහි, භන්තෙ, ඝරං ගමිස්සාමා’’ති ආහ. කිං පනායං පයුත්තවාචා හොති, න හොතීති? න හොති. පුච්ඡිතපඤ්හො නාමායං කථෙතුං වට්ටති. තස්මා ඉදානි චෙපි පුබ්බණ්හෙ වා සායන්හෙ වා අන්තරඝරං පවිට්ඨං භික්ඛුං කොචි පුච්ඡෙය්ය – ‘‘කස්මා, භන්තෙ, චරථා’’ති? යෙනත්ථෙන චරති, තං ආචික්ඛිත්වා ‘‘ලද්ධං න ලද්ධ’’න්ති වුත්තෙ සචෙ න ලද්ධං, ‘‘න ලද්ධ’’න්ති වත්වා යං සො දෙති, තං ගහෙතුං වට්ටති.

දුට්ඨොති න පසාදාදීනං විනාසෙන දුට්ඨො, පුග්ගලවසෙන දුට්ඨො. දානපථානීති දානානියෙව වුච්චන්ති. අථ වා දානපථානීති දානනිබද්ධානි දානවත්තානීති වුත්තං හොති. උපච්ඡින්නානීති දායකෙහි ¶ උපච්ඡින්නානි, න තෙ තානි එතරහි දෙන්ති. රිඤ්චන්තීති විසුං හොන්ති නානා හොන්ති, පක්කමන්තීති වුත්තං හොති. සණ්ඨහෙය්යාති සම්මා තිට්ඨෙය්ය, පෙසලානං භික්ඛූනං පතිට්ඨා භවෙය්ය.

එවමාවුසොති ඛො සො භික්ඛු සද්ධස්ස පසන්නස්ස උපාසකස්ස සාසනං සම්පටිච්ඡි. එවරූපං කිර සාසනං කප්පියං හරිතුං වට්ටති, තස්මා ‘‘මම වචනෙන භගවතො පාදෙ වන්දථා’’ති වා ‘‘චෙතියං පටිමං බොධිං සඞ්ඝත්ථෙරං වන්දථා’’ති වා ‘‘චෙතියෙ ගන්ධපූජං කරොථ, පුප්ඵපූජං කරොථා’’ති වා ‘‘භික්ඛූ සන්නිපාතෙථ, දානං දස්සාම ¶ , ධම්මං සොස්සාමාති වා ඊදිසෙසු සාසනෙසු කුක්කුච්චං න කාතබ්බං. කප්පියසාසනානි එතානි න ගිහීනං ගිහිකම්මපටිසංයුත්තානීති. කුතො ච ත්වං, භික්ඛු, ආගච්ඡසීති නිසින්නො සො භික්ඛු න ආගච්ඡති අත්ථතො පන ආගතො හොති; එවං සන්තෙපි වත්තමානසමීපෙ වත්තමානවචනං ලබ්භති, තස්මා න දොසො. පරියොසානෙ ‘‘තතො අහං භගවා ආගච්ඡාමී’’ති එත්ථාපි වචනෙ එසෙව නයො.

433. පඨමං අස්සජිපුනබ්බසුකා භික්ඛූ චොදෙතබ්බාති ‘‘මයං තුම්හෙ වත්තුකාමා’’ති ඔකාසං කාරෙත්වා වත්ථුනා ච ආපත්තියා ච චොදෙතබ්බා. චොදෙත්වා යං න සරන්ති, තං සාරෙතබ්බා. සචෙ වත්ථුඤ්ච ආපත්තිඤ්ච පටිජානන්ති, ආපත්තිමෙව වා පටිජානන්ති, න වත්ථුං, ආපත්තිං රොපෙතබ්බා. අථ වත්ථුමෙව පටිජානන්ති, නාපත්තිං; එවම්පි ‘‘ඉමස්මිං වත්ථුස්මිං අයං නාම ආපත්තී’’ති රොපෙතබ්බා එව. යදි නෙව වත්ථුං, නාපත්තිං පටිජානන්ති, ආපත්තිං න රොපෙතබ්බා අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො. යථාපටිඤ්ඤාය පන ආපත්තිං ¶ රොපෙත්වා; එවං පබ්බාජනීයකම්මං කාතබ්බන්ති දස්සෙන්තො ‘‘බ්යත්තෙන භික්ඛුනා’’තිආදිමාහ, තං උත්තානත්ථමෙව.

එවං පබ්බාජනීයකම්මකතෙන භික්ඛුනා යස්මිං විහාරෙ වසන්තෙන යස්මිං ගාමෙ කුලදූසකකම්මං කතං හොති, තස්මිං විහාරෙ වා තස්මිං ගාමෙ වා න වසිතබ්බං. තස්මිං විහාරෙ වසන්තෙන සාමන්තගාමෙපි පිණ්ඩාය න චරිතබ්බං. සාමන්තවිහාරෙපි වසන්තෙන තස්මිං ගාමෙ පිණ්ඩාය න චරිතබ්බං. උපතිස්සත්ථෙරො පන ‘‘භන්තෙ නගරං නාම මහන්තං ද්වාදසයොජනිකම්පි හොතී’’ති අන්තෙවාසිකෙහි වුත්තො ‘‘යස්සා වීථියා කුලදූසකකම්මං කතං තත්ථෙව වාරිත’’න්ති ආහ. තතො ‘‘වීථිපි මහතී නගරප්පමාණාව හොතී’’ති වුත්තො ‘‘යස්සා ඝරපටිපාටියා’’ති ආහ, ‘‘ඝරපටිපාටීපි වීථිප්පමාණාව හොතී’’ති වුත්තො ඉතො චිතො ච සත්ත ඝරානි වාරිතානී’’ති ආහ. තං පන සබ්බං ථෙරස්ස මනොරථමත්තමෙව. සචෙපි විහාරො තියොජනපරමො හොති ද්වාදසයොජනපරමඤ්ච නගරං, නෙව විහාරෙ වසිතුං ලබ්භති, න නගරෙ චරිතුන්ති.

435. තෙ ¶ ¶ සඞ්ඝෙන පබ්බාජනීයකම්මකතාති කථං සඞ්ඝො තෙසං කම්මං අකාසි? න ගන්ත්වාව අජ්ඣොත්ථරිත්වා අකාසි, අථ ඛො කුලෙහි නිමන්තෙත්වා සඞ්ඝභත්තෙසු කයිරමානෙසු තස්මිං තස්මිං ඨානෙ ථෙරා සමණපටිපදං කථෙත්වා ‘‘අයං සමණො, අයං අස්සමණො’’ති මනුස්සෙ සඤ්ඤාපෙත්වා එකං ද්වෙ භික්ඛූ සීමං පවෙ සෙත්වා එතෙනෙවුපායෙන සබ්බෙසං පබ්බාජනීයකම්මං අකංසූති. එවං පබ්බාජනීයකම්මකතස්ස ච අට්ඨාරස වත්තානි පූරෙත්වා යාචන්තස්ස කම්මං පටිප්පස්සම්භෙතබ්බං. පටිප්පස්සද්ධකම්මෙනාපි ච තෙන යෙසු කුලෙසු පුබ්බෙ කුලදූසකකම්මං කතං, තතො පච්චයා න ගහෙතබ්බා, ආසවක්ඛයප්පත්තෙනාපි න ගහෙතබ්බා, අකප්පියාව හොන්ති. ‘‘කස්මා න ගණ්හථා’’ති පුච්ඡිතෙන ‘‘පුබ්බෙ එවං කතත්තා’’ති වුත්තෙ, සචෙ වදන්ති ‘‘න මයං තෙන කාරණෙන දෙම ඉදානි සීලවන්තතාය දෙමා’’ති ගහෙතබ්බා. පකතියා දානට්ඨානෙයෙව කුලදූසකකම්මං කතං හොති. තතො පකතිදානමෙව ගහෙතුං වට්ටති, යං වඩ්ඪෙත්වා දෙන්ති, තං න වට්ටති.

න සම්මා වත්තන්තීති තෙ පන අස්සජිපුනබ්බසුකා අට්ඨාරසසු වත්තෙසු සම්මා න වත්තන්ති. න ලොමං පාතෙන්තීති අනුලොමපටිපදං අප්පටිපජ්ජනතාය න පන්නලොමා හොන්ති. න නෙත්ථාරං වත්තන්තීති අත්තනො නිත්ථරණමග්ගං න පටිපජ්ජන්ති ¶ . න භික්ඛූ ඛමාපෙන්තීති ‘‘දුක්කටං, භන්තෙ, අම්හෙහි, න පුන එවං කරිස්සාම, ඛමථ අම්හාක’’න්ති එවං භික්ඛූනං ඛමාපනං න කරොන්ති. අක්කොසන්තීති කාරකසඞ්ඝං දසහි අක්කොසවත්ථූහි අක්කොසන්ති. පරිභාසන්තීති භයං නෙසං දස්සෙන්ති. ඡන්දගාමිතා…පෙ… භයගාමිතා පාපෙන්තීති එතෙ ඡන්දගාමිනො ච…පෙ… භයගාමිනො චාති එවං ඡන්දගාමිතායපි…පෙ… භයගාමිතායපි පාපෙන්ති, යොජෙන්තීති අත්ථො. පක්කමන්තීති තෙසං පරිවාරෙසු පඤ්චසු සමණසතෙසු එකච්චෙ දිසා පක්කමන්ති. විබ්භමන්තීති එකච්චෙ ගිහී හොන්ති. කථඤ්හි නාම අස්සජිපුනබ්බසුකා භික්ඛූති එත්ථ ද්වින්නං පමොක්ඛානං වසෙන සබ්බෙපි ‘‘අස්සජිපුනබ්බසුකා’’ති ¶ වුත්තා.

436-7. ගාමං වාති එත්ථ නගරම්පි ගාමග්ගහණෙනෙව ගහිතං. තෙනස්ස පදභාජනෙ ‘‘ගාමොපි නිගමොපි නගරම්පි ගාමො චෙව නිගමො චා’’ති වුත්තං. තත්ථ අපාකාරපරික්ඛෙපො සආපණො නිගමොති වෙදිතබ්බො.

කුලානි දූසෙතීති කුලදූසකො. දූසෙන්තො ච න අසුචිකද්දමාදීහි දූසෙති, අථ ඛො අත්තනො දුප්පටිපත්තියා තෙසං පසාදං විනාසෙති. තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘පුප්ඵෙන වා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ යො හරිත්වා වා හරාපෙත්වා වා පක්කොසිත්වා වා පක්කොසාපෙත්වා වා සයං වා උපගතානං ¶ යංකිඤ්චි අත්තනො සන්තකං පුප්ඵං කුලසඞ්ගහත්ථාය දෙති, දුක්කටං. පරසන්තකං දෙති, දුක්කටමෙව. ථෙය්යචිත්තෙන දෙති, භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො. එසෙව නයො සඞ්ඝිකෙපි. අයං පන විසෙසො, සෙනාසනත්ථාය නියාමිතං ඉස්සරවතාය දදතො ථුල්ලච්චයං.

පුප්ඵං නාම කස්ස දාතුං වට්ටති, කස්ස න වට්ටතීති? මාතාපිතූන්නං තාව හරිත්වාපි හරාපෙත්වාපි පක්කොසිත්වාපි පක්කොසාපෙත්වාපි දාතුං වට්ටති, සෙසඤාතකානං පක්කොසාපෙත්වාව. තඤ්ච ඛො වත්ථුපූජනත්ථාය, මණ්ඩනත්ථාය පන සිවලිඞ්ගාදිපූජනත්ථාය වා කස්සචිපි දාතුං න වට්ටති. මාතාපිතූනඤ්ච හරාපෙන්තෙන ඤාතිසාමණෙරෙහෙව හරාපෙතබ්බං. ඉතරෙ පන යදි සයමෙව ඉච්ඡන්ති, වට්ටති. සම්මතෙන පුප්ඵභාජකෙන භාජනකාලෙ සම්පත්තානං සාමණෙරානං උපඩ්ඪභාගං දාතුං වට්ටති. කුරුන්දියං සම්පත්තගිහීනං උපඩ්ඪභාගං. මහාපච්චරියං ‘‘චූළකං දාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. අසම්මතෙන අපලොකෙත්වා දාතබ්බං.

ආචරියුපජ්ඣායෙසු ¶ සගාරවා සාමණෙරා බහූනි පුප්ඵානි ආහරිත්වා රාසිං කත්වා ඨපෙන්ති, ථෙරා පාතොව සම්පත්තානං සද්ධිවිහාරිකාදීනං උපාසකානං වා ‘‘ත්වං ඉදං ගණ්හ, ත්වං ඉදං ගණ්හා’’ති දෙන්ති, පුප්ඵදානං නාම න හොති. ‘‘චෙතියං පූජෙස්සාමා’’ති ගහෙත්වා ගච්ඡන්තාපි පූජං කරොන්තාපි තත්ථ තත්ථ සම්පත්තානං චෙතියපූජනත්ථාය දෙන්ති, එතම්පි පුප්ඵදානං නාම න හොති. උපාසකෙ අක්කපුප්ඵාදීහි පූජෙන්තෙ දිස්වා ‘‘විහාරෙ කණිකාරපුප්ඵාදීනි අත්ථි, උපාසකා තානි ගහෙත්වා පූජෙථා’’ති වත්තුම්පි ¶ වට්ටති. භික්ඛූ පුප්ඵපූජං කත්වා දිවාතරං ගාමං පවිට්ඨෙ ‘‘කිං, භන්තෙ, අතිදිවා පවිට්ඨත්ථා’’ති පුච්ඡන්ති, ‘‘විහාරෙ බහූනි පුප්ඵානි පූජං අකරිම්හා’’ති වදන්ති. මනුස්සා ‘‘බහූනි කිර විහාරෙ පුප්ඵානී’’ති පුනදිවසෙ පහූතං ඛාදනීයං භොජනීයං ගහෙත්වා විහාරං ගන්ත්වා පුප්ඵපූජඤ්ච කරොන්ති, දානඤ්ච දෙන්ති, වට්ටති. මනුස්සා ‘‘මයං, භන්තෙ, අසුකදිවසං නාම පූජෙස්සාමා’’ති පුප්ඵවාරං යාචිත්වා අනුඤ්ඤාතදිවසෙ ආගච්ඡන්ති, සාමණෙරෙහි ච පගෙව පුප්ඵානි ඔචිනිත්වා ඨපිතානි හොන්ති, තෙ රුක්ඛෙසු පුප්ඵානි අපස්සන්තා ‘‘කුහිං, භන්තෙ, පුප්ඵානී’’ති වදන්ති, සාමණෙරෙහි ඔචිනිත්වා ඨපිතානි තුම්හෙ පන පූජෙත්වා ගච්ඡථ, සඞ්ඝො අඤ්ඤං දිවසං පූජෙස්සතීති. තෙ පූජෙත්වා දානං දත්වා ගච්ඡන්ති, වට්ටති. මහාපච්චරියං පන කුරුන්දියඤ්ච ‘‘ථෙරා සාමණෙරෙහි දාපෙතුං න ලභන්ති. සචෙ සයමෙව තානි පුප්ඵානි තෙසං දෙන්ති, වට්ටති. ථෙරෙහි පන ‘සාමණෙරෙහි ඔචිනිත්වා ඨපිතානී’ති එත්තකමෙව වත්තබ්බ’’න්ති වුත්තං. සචෙ පන පුප්ඵවාරං යාචිත්වා අනොචිතෙසු පුප්ඵෙසු යාගුභත්තාදීනි ආදාය ආගන්ත්වා සාමණෙරෙ ‘‘ඔචිනිත්වා දෙථා’’ති වදන්ති. ඤාතකසාමණෙරානංයෙව ඔචිනිත්වා දාතුං වට්ටති. අඤ්ඤාතකෙ උක්ඛිපිත්වා රුක්ඛසාඛාය ¶ ඨපෙන්ති, න ඔරොහිත්වා පලායිතබ්බං, ඔචිනිත්වා දාතුං වට්ටති. සචෙ පන කොචි ධම්මකථිකො ‘‘බහූනි උපාසකා විහාරෙ පුප්ඵානි යාගුභත්තාදීනි ආදාය ගන්ත්වා පුප්ඵපූජං කරොථා’’ති වදති, තස්සෙව න කප්පතීති මහාපච්චරියඤ්ච කුරුන්දියඤ්ච වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘‘එතං අකප්පියං න වට්ටතී’’ති අවිසෙසෙන වුත්තං.

ඵලම්පි අත්තනො සන්තකං වුත්තනයෙනෙව මාතාපිතූනංඤ්ච සෙසඤාතකානඤ්ච දාතුං වට්ටති. කුලසඞ්ගහත්ථාය පන දෙන්තස්ස වුත්තනයෙනෙව අත්තනො සන්තකෙ පරසන්තකෙ සඞ්ඝිකෙ සෙනාසනත්ථාය නියාමිතෙ ච දුක්කටාදීනි වෙදිතබ්බානි. අත්තනො සන්තකංයෙව ගිලානමනුස්සානං වා සම්පත්තඉස්සරානං වා ¶ ඛීණපරිබ්බයානං වා දාතුං වට්ටති, ඵලදානං න හොති. ඵලභාජකෙනාපි සම්මතෙන සඞ්ඝස්ස ඵලභාජනකාලෙ සම්පත්තමනුස්සානං උපඩ්ඪභාගං දාතුං වට්ටති. අසම්මතෙන අපලොකෙත්වා දාතබ්බං. සඞ්ඝාරාමෙපි ¶ ඵලපරිච්ඡෙදෙන වා රුක්ඛපරිච්ඡෙදෙන වා කතිකා කාතබ්බා. තතො ගිලානමනුස්සානං වා අඤ්ඤෙසං වා ඵලං යාචන්තානං යථාපරිච්ඡෙදෙන චත්තාරි පඤ්ච ඵලානි දාතබ්බානි. රුක්ඛා වා දස්සෙතබ්බා ‘‘ඉතො ගහෙතුං ලබ්භතී’’ති. ‘‘ඉඝ ඵලානි සුන්දරානි, ඉතො ගණ්හථා’’ති එවං පන න වත්තබ්බං.

චුණ්ණෙනාති එත්ථ අත්තනො සන්තකං සිරීසචුණ්ණං වා අඤ්ඤං වා කසාවං යංකිඤ්චි කුලසඞ්ගහත්ථාය දෙති, දුක්කටං. පරසන්තකාදීසුපි වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. අයං පන විසෙසො – ඉධ සඞ්ඝස්ස රක්ඛිතගොපිතාපි රුක්ඛච්ඡල්ලි ගරුභණ්ඩමෙව. මත්තිකදන්තකට්ඨවෙළූසුපි ගරුභණ්ඩූපගං ඤත්වා චුණ්ණෙ වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. පණ්ණදානං පන එත්ථ න ආගතං, තම්පි වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. පරතොපි ගරුභණ්ඩවිනිච්ඡයෙ සබ්බං විත්ථාරෙන වණ්ණයිස්සාම.

වෙජ්ජිකාය වාති එත්ථ වෙජ්ජකම්මවිධි තතියපාරාජිකවණ්ණනායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

ජඞ්ඝපෙසනිකෙනාති එත්ථ ජඞ්ඝපෙසනියන්ති ගිහීනං දූතෙය්යසාසනහරණකම්මං වුච්චති, තං න කාතබ්බං. ගිහීනඤ්හි සාසනං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තස්ස පදෙ පදෙ දුක්කටං. තං කම්මං නිස්සාය ලද්ධභොජනං භුඤ්ජන්තස්සාපි අජ්ඣොහාරෙ අජ්ඣොහාරෙ දුක්කටං. පඨමං සාසනං අග්ගහෙත්වාපි පච්ඡා ‘‘අයං දානි සො ගාමො හන්ද තං සාසනං ආරොචෙමී’’ති මග්ගා ඔක්කමන්තස්සාපි පදෙ පදෙ දුක්කටං. සාසනං ආරොචෙත්වා ලද්ධභොජනං භුඤ්ජතො පුරිමනයෙනෙව දුක්කටං. සාසනං අග්ගහෙත්වා ආගතෙන පන ‘‘භන්තෙ තස්මිං ගාමෙ ඉත්ථන්නාමස්ස කා පවත්තී’’ති පුච්ඡියමානෙන කථෙතුං ¶ වට්ටති, පුච්ඡිතපඤ්හෙ දොසො නත්ථි. පඤ්චන්නං පන සහධම්මිකානං මාතාපිතූනං පණ්ඩුපලාසස්ස අත්තනො වෙය්යාවච්චකරස්ස ච සාසනං හරිතුං වට්ටති, ගිහීනඤ්ච පුබ්බෙ වුත්තප්පකාරං කප්පියසාසනං. ඉදඤ්හි ජඞ්ඝපෙසනියකම්මං නාම න හොති. ඉමෙහි පන අට්ඨහි ¶ කුලදූසකකම්මෙහි උප්පන්නපච්චයා පඤ්චන්නම්පි සහධම්මිකානං න කප්පන්ති, අභූතාරොචනරූපියසංවොහාරෙහි උප්පන්නපච්චයසදිසාව හොන්ති.

පාපා ¶ සමාචාරා අස්සාති පාපසමාචාරො. තෙ පන යස්මා මාලාවච්ඡරොපනාදයො ඉධ අධිප්පෙතා, තස්මා ‘‘මාලාවච්ඡං රොපෙන්තිපී’’තිආදිනා නයෙනස්ස පදභාජනං වුත්තං. තිරොක්ඛාති පරම්මුඛා. කුලානි ච තෙන දුට්ඨානීති එත්ථ පන යස්මා ‘‘කුලානී’’ති වොහාරමත්තමෙතං, අත්ථතො හි මනුස්සා තෙන දුට්ඨා හොන්ති, තස්මාස්ස පදභාජනෙ ‘‘පුබ්බෙ සද්ධා හුත්වා’’තිආදිමාහ. ඡන්දගාමිනොති ඡන්දෙන ගච්ඡන්තීති ඡන්දගාමිනො. එස නයො සෙසෙසු. සමනුභාසිතබ්බො තස්ස පටිනිස්සග්ගායාති එත්ථ කුලදූසකකම්මෙන දුක්කටමෙව. යං පන සො සඞ්ඝං පරිභවිත්වා ‘‘ඡන්දගාමිනො’’තිආදිමාහ. තස්ස පටිනිස්සග්ගාය සමනුභාසනකම්මං කාතබ්බන්ති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීනිපි පඨමසඞ්ඝභෙදසදිසානෙවාති.

කුලදූසකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

442. උද්දිට්ඨා ඛො…පෙ… එවමෙතං ධාරයාමීති එත්ථ පඨමං ආපත්ති එතෙසන්ති පඨමාපත්තිකා, පඨමං වීතික්කමක්ඛණෙයෙව ආපජ්ජිතබ්බාති අත්ථො. ඉතරෙ පන යථා තතියෙ චතුත්ථෙ ච දිවසෙ හොතීති ජරො ‘‘තතියකො චතුත්ථකො’’ති ච වුච්චති; එවං යාවතතියෙ සමනුභාසනකම්මෙ හොන්තීති යාවතතියකාති වෙදිතබ්බා.

යාවතීහං ජානං පටිච්ඡාදෙතීති යත්තකානි අහානි ජානන්තො පටිච්ඡාදෙති, ‘‘අහං ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො’’ති සබ්රහ්මචාරීනං නාරොචෙති. තාවතීහන්ති තත්තකානි අහානි. අකාමා පරිවත්ථබ්බන්ති න කාමෙන, න වසෙන, අථ ඛො අකාමෙන අවසෙන පරිවාසං සමාදාය වත්ථබ්බං. උත්තරි ඡාරත්තන්ති පරිවාසතො උත්තරි ඡ රත්තියො. භික්ඛුමානත්තායාති භික්ඛූනං මානනභාවාය, ආරාධනත්ථායාති වුත්තං හොති. වීසතිසඞ්ඝො ගණො අස්සාති වීසතිගණො ¶ . තත්රාති යත්ර සබ්බන්තිමෙන ¶ පරිච්ඡෙදෙන වීසතිගණො භික්ඛුසඞ්ඝො අත්ථි තත්ර. අබ්භෙතබ්බොති අභිඑතබ්බො සම්පටිච්ඡිතබ්බො, අබ්භානකම්මවසෙන ඔසාරෙතබ්බොති වුත්තං හොති ¶ , අව්හාතබ්බොති වා අත්ථො. අනබ්භිතොති න අබ්භිතො, අසම්පටිච්ඡිතො, අකතබ්භානකම්මොති වුත්තං හොති, අනව්හාතොති වා අත්ථො. සාමීචීති අනුධම්මතා, ලොකුත්තරධම්මං අනුගතා ඔවාදානුසාසනී, සාමීචි ධම්මතාති වුත්තං හොති. සෙසමෙත්ථ වුත්තනයමෙවාති.

සමන්තපාසාදිකාය විනයසංවණ්ණනාය