📜

4. නිස්සග්ගියකණ්ඩං

1. චීවරවග්ගො

1. පඨමකථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා

තිංස ¶ ¶ නිස්සග්ගියා ධම්මා, යෙ වුත්තා සමිතාවිනා;

තෙසං දානි කරිස්සාමි, අපුබ්බපදවණ්ණනං.

459. තෙන ¶ සමයෙන බුද්ධො භගවා වෙසාලියං විහරති ගොතමකෙ චෙතියෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවතා භික්ඛූනං තිචීවරං අනුඤ්ඤාතං හොතීති එත්ථ තිචීවරන්ති අන්තරවාසකො උත්තරාසඞ්ගො සඞ්ඝාටීති ඉදං චීවරත්තයං පරිභුඤ්ජිතුං අනුඤ්ඤාතං හොති. යත්ථ පනෙතං අනුඤ්ඤාතං, යදා ච අනුඤ්ඤාතං, යෙන ච කාරණෙන අනුඤ්ඤාතං, තං සබ්බං චීවරක්ඛන්ධකෙ ජීවකවත්ථුස්මිං (මහාව. 326 ආදයො) ආගතමෙව. අඤ්ඤෙනෙව තිචීවරෙන ගාමං පවිසන්තීති යෙන විහාරෙ අච්ඡන්ති න්හානඤ්ච ඔතරන්ති, තතො අඤ්ඤෙන, එවං දිවසෙ දිවසෙ නව චීවරානි ධාරෙන්ති.

460. උප්පන්නං හොතීති අනුපඤ්ඤත්තියා ද්වාරං දදමානං පටිලාභවසෙන උප්පන්නං හොති, නො නිප්ඵත්තිවසෙන.

ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස දාතුකාමො හොතීති ආයස්මා කිර ආනන්දො භගවන්තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤො එවරූපො ගුණවිසිට්ඨො පුග්ගලො නත්ථීති ගුණබහුමානෙන ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං අතිමමායති. සො සදාපි මනාපං චීවරං ලභිත්වා රජිත්වා කප්පබින්දුං දත්වා ථෙරස්සෙව දෙති, පුරෙභත්තෙ පණීතං යාගුඛජ්ජකං වා පිණ්ඩපාතං වා ලභිත්වාපි ථෙරස්සෙව දෙති, පච්ඡාභත්තෙ මධුඵාණිතාදීනි ලභිත්වාපි ථෙරස්සෙව දෙති, උපට්ඨාකකුලෙහි දාරකෙ නික්ඛාමෙත්වා පබ්බාජෙත්වාපි ථෙරස්ස ¶ සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගාහාපෙත්වා සයං අනුසාවනකම්මං කරොති. ආයස්මාපි සාරිපුත්තො ‘‘පිතු කත්තබ්බකිච්චං නාම ජෙට්ඨපුත්තස්ස භාරො, තං මයා භගවතො කත්තබ්බං කිච්චං ආනන්දො කරොති, අහං ¶ ආනන්දං නිස්සාය අප්පොස්සුක්කො විහරිතුං ලභාමී’’ති ආයස්මන්තං ආනන්දං අතිවිය මමායති, සොපි මනාපං චීවරං ලභිත්වා ආනන්දත්ථෙරස්සෙව දෙතීති සබ්බං පුරිමසදිසමෙව ¶ . එවං ගුණබහුමානෙන මමායන්තො තදා උප්පන්නම්පි තං චීවරං ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස දාතුකාමො හොතීති වෙදිතබ්බො.

නවමං වා භගවා දිවසං දසමං වාති එත්ථ පන සචෙ භවෙය්ය ‘‘කථං ථෙරො ජානාතී’’ති? බහූහි කාරණෙහි ජානාති. සාරිපුත්තත්ථෙරො කිර ජනපදචාරිකං පක්කමන්තො ආනන්දත්ථෙරං ආපුච්ඡිත්වාව පක්කමති ‘‘අහං එත්තකෙන නාම කාලෙන ආගච්ඡිස්සාමි, එත්ථන්තරෙ භගවන්තං මා පමජ්ජී’’ති. සචෙ සම්මුඛා න ආපුච්ඡති, භික්ඛූ පෙසෙත්වාපි ආපුච්ඡිත්වාව ගච්ඡති. සචෙ අඤ්ඤත්ථ වස්සං වසති, යෙ පඨමතරං භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති, තෙ එවං පහිණති ‘‘මම වචනෙන භගවතො ච පාදෙ සිරසා වන්දථ, ආනන්දස්ස ච ආරොග්යං වත්වා මං ‘අසුකදිවසෙ නාම ආගමිස්සතී’ති වදථා’’ති සදා ච යථාපරිච්ඡින්නදිවසෙයෙව එති. අපිචායස්මා ආනන්දො අනුමානෙනපි ජානාති ‘‘එත්තකෙ දිවසෙ භගවතා වියොගං සහන්තො අධිවාසෙන්තො ආයස්මා සාරිපුත්තො වසි, ඉතො දානි පට්ඨාය අසුකං නාම දිවසං න අතික්කමිස්සති අද්ධා ආගමිස්සතී’’ති. යෙසං යෙසඤ්හි පඤ්ඤා මහතී තෙසං තෙසං භගවති පෙමඤ්ච ගාරවො ච මහා හොතීති ඉමිනා නයෙනාපි ජානාති. එවං බහූහි කාරණෙහි ජානාති. තෙනාහ – ‘‘නවමං වා භගවා දිවසං දසමං වා’’ති. එවං වුත්තෙ යස්මා ඉදං සික්ඛාපදං පණ්ණත්තිවජ්ජං, න ලොකවජ්ජං; තස්මා ආයස්මතා ආනන්දෙන වුත්තසදිසමෙව පරිච්ඡෙදං කරොන්තො ‘‘අථ ඛො භගවා…පෙ… ධාරෙතු’’න්ති. සචෙ පන ථෙරෙන අද්ධමාසො වා මාසො වා උද්දිට්ඨො අභවිස්ස, සොපි භගවතා අනුඤ්ඤාතො අස්ස.

462-3. නිට්ඨිතචීවරස්මින්ති යෙන කෙනචි නිට්ඨානෙන නිට්ඨිතෙ චීවරස්මිං. යස්මා පන තං චීවරං කරණෙනපි නිට්ඨිතං හොති, නස්සනාදීහිපි තස්මාස්ස පදභාජනෙ අත්ථමත්තමෙව ¶ දස්සෙතුං භික්ඛුනො චීවරං කතං වා හොතීතිආදි වුත්තං. තත්ථ කතන්ති සූචිකම්මපරියොසානෙන කතං, සූචිකම්මපරියොසානං නාම යංකිඤ්චි සූචියා කත්තබ්බං පාසපට්ටගණ්ඨිකපට්ටපරියොසානං කත්වා සූචියා පටිසාමනං. නට්ඨන්ති චොරාදීහි හටං, එතම්පි හි කරණපලිබොධස්ස නිට්ඨිතත්තා නිට්ඨිතන්ති වුච්චති. විනට්ඨන්ති උපචිකාදීහි ඛායිතං. දඩ්ඪන්ති අග්ගිනා දඩ්ඪං. චීවරාසා වා උපච්ඡින්නාති ¶ ‘‘අසුකස්මිං නාම කුලෙ ¶ චීවරං ලභිස්සාමී’’ති යා චීවරාසා උප්පන්නා හොති, සා වා උපච්ඡින්නා, එතෙසම්පි හි කරණපලිබොධස්සෙව නිට්ඨිතත්තා නිට්ඨිතභාවො වෙදිතබ්බො.

උබ්භතස්මිං කථිනෙති කථිනෙ ච උබ්භතස්මිං. එතෙන දුතියස්ස පලිබොධස්ස අභාවං දස්සෙති. තං පන කථිනං යස්මා අට්ඨසු වා මාතිකාසු එකාය අන්තරුබ්භාරෙන වා උද්ධරීයති, තෙනස්ස නිද්දෙසෙ ‘‘අට්ඨන්නං මාතිකාන’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ ‘‘අට්ඨිමා, භික්ඛවෙ, මාතිකා කථිනස්ස උබ්භාරාය – පක්කමනන්තිකා, නිට්ඨානන්තිකා, සන්නිට්ඨානන්තිකා, නාසනන්තිකා, සවනන්තිකා, ආසාවච්ඡෙදිකා, සීමාතික්කන්තිකා, සහුබ්භාරා’’ති එවං අට්ඨ මාතිකායො කථිනක්ඛන්ධකෙ ආගතා. අන්තරුබ්භාරොපි ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො; යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො කථිනං උද්ධරෙය්ය, එසා ඤත්ති. සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො; සඞ්ඝො කථිනං උද්ධරති, යස්සායස්මතො ඛමති, කථිනස්ස උබ්භාරො, සො තුණ්හස්ස; යස්ස නක්ඛමති, සො භාසෙය්ය. උබ්භතං සඞ්ඝෙන කථිනං, ඛමති සඞ්ඝස්ස, තස්මා තුණ්හී, එවමෙතං ධාරයාමී’’ති (පාචි. 926) එවං භික්ඛුනීවිභඞ්ගෙ ආගතො. තත්ථ යං වත්තබ්බං තං ආගතට්ඨානෙයෙව වණ්ණයිස්සාම. ඉධ පන වුච්චමානෙ පාළි ආහරිතබ්බා හොති, අත්ථොපි වත්තබ්බො. වුත්තොපි ච න සුවිඤ්ඤෙය්යො හොති, අට්ඨානෙ වුත්තත්තාය.

දසාහපරමන්ති දස අහානි පරමො පරිච්ඡෙදො අස්සාති දසාහපරමො, තං දසාහපරමං කාලං ධාරෙතබ්බන්ති අත්ථො. පදභාජනෙ ¶ පන අත්ථමත්තමෙව දස්සෙතුං ‘‘දසාහපරමතා ධාරෙතබ්බ’’න්ති වුත්තං. ඉදඤ්හි වුත්තං හොති ‘‘දසාහපරම’’න්ති එත්ථ යා දසාහපරමතා දසාහපරමභාවො, අයං එත්තකො කාලො යාව නාතික්කමති තාව ධාරෙතබ්බන්ති.

අධිට්ඨිතවිකප්පිතෙසු අපරියාපන්නත්තා අතිරෙකං චීවරන්ති අතිරෙකචීවරං. තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ වුත්තං ‘‘අනධිට්ඨිතං අවිකප්පිත’’න්ති.

ඡන්නං චීවරානං අඤ්ඤතරන්ති ඛොමං, කප්පාසිකං, කොසෙය්යං, කම්බලං, සාණං, භඞ්ගන්ති ඉමෙසං ඡන්නං චීවරානං අඤ්ඤතරං. එතෙන චීවරස්ස ජාතිං දස්සෙත්වා ඉදානි පමාණං දස්සෙතුං ‘‘විකප්පනුපගං පච්ඡිම’’න්ති ආහ. තස්ස පමාණං දීඝතො ¶ ද්වෙ විදත්ථියො, තිරියං විදත්ථි. තත්රායං පාළි – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආයාමෙන අට්ඨඞ්ගුලං සුගතඞ්ගුලෙන චතුරඞ්ගුලවිත්ථතං පච්ඡිමං චීවරං විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358).

තං ¶ අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියන්ති තං යථාවුත්තජාතිප්පමාණං චීවරං දසාහපරමං කාලං අතික්කාමයතො, එත්ථන්තරෙ යථා අතිරෙකචීවරං න හොති තථා අකුබ්බතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, තඤ්ච චීවරං නිස්සග්ගියං හොති, පාචිත්තියාපත්ති චස්ස හොතීති අත්ථො. අථ වා නිස්සජ්ජනං නිස්සග්ගියං, පුබ්බභාගෙ කත්තබ්බස්ස විනයකම්මස්සෙතං නාමං. නිස්සග්ගියමස්ස අත්ථීති නිස්සග්ගියමිච්චෙව. කින්තං? පාචිත්තියං. තං අතික්කාමයතො සනිස්සග්ගියවිනයකම්මං පාචිත්තියං හොතීති අයමෙත්ථ අත්ථො. පදභාජනෙ පන පඨමං තාව අත්ථවිකප්පං දස්සෙතුං ‘‘තං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං හොතී’’ති මාතිකං ඨපෙත්වා ‘‘එකාදසෙ අරුණුග්ගමනෙ නිස්සග්ගියං හොති, නිස්සජ්ජිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. පුන යස්ස ච නිස්සජ්ජිතබ්බං, යථා ච නිස්සජ්ජිතබ්බං, තං දස්සෙතුං ‘‘සඞ්ඝස්ස වා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ එකාදසෙ අරුණුග්ගමනෙති එත්ථ යං දිවසං චීවරං උප්පන්නං තස්ස යො අරුණො, සො උප්පන්නදිවසනිස්සිතො, තස්මා චීවරුප්පාදදිවසඑන සද්ධිං එකාදසෙ අරුණුග්ගමනෙ නිස්සග්ගියං හොතීති වෙදිතබ්බං. සචෙපි බහූනි එකජ්ඣං බන්ධිත්වා වා වෙඨෙත්වා වා ඨපිතානි එකාව ආපත්ති. අබද්ධාවෙඨිතෙසු වත්ථුගණනාය ආපත්තියො.

නිස්සජ්ජිත්වා ¶ ආපත්ති දෙසෙතබ්බාති කථං දෙසෙතබ්බා? යථා ඛන්ධකෙ වුත්තං, කථඤ්ච තත්ථ වුත්තං? එවං වුත්තං – ‘‘තෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘අහං, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො, තං පටිදෙසෙමී’’’ති (චූළව. 239). ඉධ පන සචෙ එකං චීවරං හොති ‘‘එකං නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති වත්තබ්බං. සචෙ ද්වෙ, ‘‘ද්වෙ’’ති වත්තබ්බං. සචෙ බහූනි ‘‘සම්බහුලානී’’ති වත්තබ්බං. නිස්සජ්ජනෙපි සචෙ එකං යථාපාළිමෙව ‘‘ඉදං මෙ, භන්තෙ, චීවර’’න්ති වත්තබ්බං. සචෙ ද්වෙ වා බහූනි වා, ‘‘ඉමානි මෙ, භන්තෙ, චීවරානි දසාහාතික්කන්තානි නිස්සග්ගියානි, ඉමානාහං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාමී’’ති වත්තබ්බං. පාළිං වත්තුං අසක්කොන්තෙන අඤ්ඤථාපි වත්තබ්බං.

බ්යත්තෙන ¶ භික්ඛුනා පටිබලෙන ආපත්ති පටිග්ගහෙතබ්බාති ඛන්ධකෙ වුත්තනයෙනෙව පටිග්ගහෙතබ්බා. එවඤ්හි තත්ථ වුත්තං – ‘‘බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො –

‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ආපත්තිං සරති විවරති උත්තානිං කරොති දෙසෙති, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො ආපත්තිං පටිග්ගණ්හෙය්ය’න්ති.

තෙන ¶ වත්තබ්බො ‘පස්සසී’ති? ‘ආම, පස්සාමී’ති. ආයතිං සංවරෙය්යාසී’’ති (චූළව. 239). ද්වීසු පන සම්බහුලාසු වා පුරිමනයෙනෙව වචනභෙදො ඤාතබ්බො.

චීවරදානෙපි ‘‘සඞ්ඝො ඉමං චීවරං ඉමානි චීවරානී’’ති වත්ථුවසෙන වචනභෙදො වෙදිතබ්බො. ගණස්ස ච පුග්ගලස්ස ච නිස්සජ්ජනෙපි එසෙව නයො.

ආපත්තිදෙසනාපටිග්ගහණෙසු පනෙත්ථ අයං පාළි – ‘‘තෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා සම්බහුලෙ භික්ඛූ උපසඞ්කමිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කත්වා වුඩ්ඪානං භික්ඛූනං පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවමස්සු වචනීයා – ‘අහං, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො තං පටිදෙසෙමී’ති. බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන තෙ භික්ඛූ ඤාපෙතබ්බා –

‘සුණන්තු මෙ ආයස්මන්තා, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ආපත්තිං සරති විවරති උත්තානිං කරොති දෙසෙති. යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො ආපත්තිං පටිග්ගණ්හෙය්ය’න්ති.

තෙන වත්තබ්බො ‘පස්සසී’ති? ‘ආම, පස්සාමී’ති. ‘ආයතිං ¶ සංවරෙය්යාසී’ති.

තෙන භික්ඛුනා එකං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘අහං, ආවුසො, ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො තං පටිදෙසෙමී’ති. තෙන වත්තබ්බො ‘පස්සසී’ති, ආම පස්සාමීති ආයතිං සංවරෙය්යාසී’’ති (චූළව. 239). තත්ථ ¶ පුරිමනයෙනෙව ආපත්තියා නාමග්ගහණං වචනභෙදො ච වෙදිතබ්බො.

යථා ච ගණස්ස නිස්සජ්ජනෙ එවං ද්වින්නං නිස්සජ්ජනෙපි පාළි වෙදිතබ්බා. යදි හි විසෙසො භවෙය්ය, යථෙව ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිණ්ණන්නං පාරිසුද්ධිඋපොසථං කාතුං, එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, කාතබ්බො. බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන තෙ භික්ඛූ ඤාපෙතබ්බා’’තිආදිනා නයෙන ‘‘තිණ්ණන්නං පාරිසුද්ධිඋපොසථං කාතු’’න්ති වත්වා පුන ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ද්වින්නං පාරිසුද්ධිඋපොසථං කාතුං, එවඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, කාතබ්බො. ථෙරෙන භික්ඛුනා එකංසං උත්තරාසඞ්ග’’න්තිආදිනා (මහාව. 168) නයෙන විසුංයෙව ද්වින්නං පාරිසුද්ධිඋපොසථො වුත්තො, එවමිධාපි ¶ විසුං පාළිං වදෙය්ය, යස්මා පන නත්ථි, තස්මා අවත්වා ගතොති, ගණස්ස වුත්තා පාළියෙවෙත්ථ පාළි.

ආපත්තිපටිග්ගහණෙ පන අයං විසෙසො, යථා ගණස්ස නිස්සජ්ජිත්වා ආපත්තියා දෙසියමානාය ආපත්තිපටිග්ගාහකො භික්ඛු ඤත්තිං ඨපෙති, එවං අට්ඨපෙත්වා ද්වීසු අඤ්ඤතරෙන යථා එකපුග්ගලො පටිග්ගණ්හාති, එවං ආපත්ති පටිග්ගහෙතබ්බා. ද්වින්නඤ්හි ඤත්තිට්ඨපනා නාම නත්ථි, යදි සියා ද්වින්නං පාරිසුද්ධිඋපොසථං විසුං න වදෙය්ය.

නිස්සට්ඨචීවරදානෙපි යථා ‘‘ඉමං චීවරං ආයස්මතො දම්මී’’ති එකො වදති, එවං ‘‘ඉමං මයං චීවරං ආයස්මතො දෙමා’’ති වත්තුං වට්ටති. ඉතො ගරුකතරානි හි ඤත්තිදුතියකම්මානිපි ‘‘අපලොකෙත්වා කාතබ්බානී’’ති වුත්තානි අත්ථි, තෙසං එතං අනුලොමං නිස්සට්ඨචීවරං පන දාතබ්බමෙව අදාතුං න ලබ්භති, විනයකම්මමත්තඤ්හෙතං. න තං තෙන සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා දින්නමෙව හොතීති.

468. දසාහාතික්කන්තෙ අතික්කන්තසඤ්ඤීති දසාහං අතික්කන්තෙ චීවරෙ ‘‘අතික්කන්තං ඉද’’න්ති එවංසඤ්ඤී, දසාහෙ වා අතික්කන්තෙ ‘‘අතික්කන්තො ¶ දසාහො’’ති එවංසඤ්ඤී. නිස්සග්ගියං පාචිත්තියන්ති න ඉධ සඤ්ඤා රක්ඛති. යොපි එවංසඤ්ඤී, තස්සපි තං චීවරං නිස්සග්ගියං පාචිත්තියාපත්ති ච. සනිස්සග්ගියවිනයකම්මං වා පාචිත්තියන්ති උභොපි අත්ථවිකප්පා යුජ්ජන්ති. එස නයො සබ්බත්ථ.

අවිස්සජ්ජිතෙ ¶ විස්සජ්ජිතසඤ්ඤීති කස්සචි අදින්නෙ අපරිච්චත්තෙ ‘‘පරිච්චත්තං මයා’’ති එවංසඤ්ඤී.

අනට්ඨෙ නට්ඨසඤ්ඤීති අත්තනො චීවරෙන සද්ධිං බහූනි අඤ්ඤෙසං චීවරානි එකතො ඨපිතානි චොරා හරන්ති. තත්රෙස අත්තනො චීවරෙ අනට්ඨෙ නට්ඨසඤ්ඤී හොති. එස නයො අවිනට්ඨාදීසුපි.

අවිලුත්තෙති එත්ථ පන ගබ්භං භින්දිත්වා පසය්හාවහාරවසෙන අවිලුත්තෙති වෙදිතබ්බං.

අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජති ආපත්ති දුක්කටස්සාති සකිං නිවත්ථං වා සකිං පාරුතං වා කායතො අමොචෙත්වා දිවසම්පි විචරති, එකාව ආපත්ති. මොචෙත්වා මොචෙත්වා නිවාසෙති වා පාරුපති ¶ වා පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටං. දුන්නිවත්ථං වා දුප්පාරුතං වා සණ්ඨපෙන්තස්ස අනාපත්ති. අඤ්ඤස්ස තං පරිභුඤ්ජතොපි අනාපත්ති, ‘‘අනාපත්ති අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජතී’’ති (පාරා. 570) ආදිවචනඤ්චෙත්ථ සාධකං. අනතික්කන්තෙ අතික්කන්තසඤ්ඤිනො වෙමතිකස්ස ච දුක්කටං පරිභොගං සන්ධාය වුත්තං.

469. ‘‘අනාපත්ති අන්තොදසාහං අධිට්ඨෙති, විකප්පෙතී’’ති එත්ථ පන අධිට්ඨානුපගං විකප්පනුපගඤ්ච වෙදිතබ්බං. තත්රායං පාළි – අථ ඛො භික්ඛූනං එතදහොසි – ‘‘යානි තානි භගවතා අනුඤ්ඤාතානි ‘තිචීවර’න්ති වා ‘වස්සිකසාටිකා’ති වා ‘නිසීදන’න්ති වා ‘පච්චත්ථරණ’න්ති වා ‘කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදී’ති වා මුඛපුඤ්ඡනචොළකන්ති වා පරික්ඛාරචොළන්ති වා සබ්බානි තානි අධිට්ඨාතබ්බානීති නු ඛො උදාහු විකප්පෙතබ්බානී’’ති, භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං –

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිචීවරං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං; වස්සිකසාටිකං වස්සානං චාතුමාසං අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතුං; නිසීදනං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං; පච්චත්ථරණං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං; කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිං යාවආබාධා අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතුං; මුඛපුඤ්ඡනචොළං අධිට්ඨාතුං ¶ න විකප්පෙතුං; පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358).

‘‘තත්ථ ¶ තිචීවරං’’ අධිට්ඨහන්තෙන රජිත්වා කප්පබින්දුං දත්වා පමාණයුත්තමෙව අධිට්ඨාතබ්බං. තස්ස පමාණං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදෙන සුගතචීවරතො ඌනකං වට්ටති, ලාමකපරිච්ඡෙදෙන සඞ්ඝාටියා උත්තරාසඞ්ගස්ස ච දීඝතො මුට්ඨිපඤ්චකං තිරියං මුට්ඨිත්තිකං පමාණං වට්ටති. අන්තරවාසකො දීඝතො මුට්ඨිපඤ්චකො තිරියං ද්විහත්ථොපි වට්ටති. පාරුපණෙනපි හි සක්කා නාභිං පටිච්ඡාදෙතුන්ති. වුත්තප්පමාණතො පන අතිරෙකං ඌනකඤ්ච පරික්ඛාරචොළන්ති අධිට්ඨාතබ්බං.

තත්ථ යස්මා ‘‘ද්වෙ චීවරස්ස අධිට්ඨානා – කායෙන වා අධිට්ඨෙති, වාචාය වා අධිට්ඨෙතී’’ති (පරි. 322) වුත්තං, තස්මා පුරාණසඞ්ඝාටිං ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං පච්චුද්ධරාමී’’ති පච්චුද්ධරිත්වා නවං සඞ්ඝාටිං හත්ථෙන ගහෙත්වා ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති චිත්තෙන ආභොගං කත්වා කායවිකාරං කරොන්තෙන කායෙන අධිට්ඨාතබ්බා. ඉදං කායෙන අධිට්ඨානං, තං යෙන කෙනචි සරීරාවයවෙන අඵුසන්තස්ස න වට්ටති. වාචාය අධිට්ඨානෙ පන වචීභෙදං කත්වා වාචාය අධිට්ඨාතබ්බා. තත්ර දුවිධං අධිට්ඨානං – සචෙ හත්ථපාසෙ හොති ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා භින්දිතබ්බා. අථ අන්තොගබ්භෙ වා උපරිපාසාදෙ වා සාමන්තවිහාරෙ වා හොති ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එතං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා ¶ භින්දිතබ්බා. එස නයො උත්තරාසඞ්ගෙ අන්තරවාසකෙ ච. නාමමත්තමෙව හි විසෙසො. තස්මා සබ්බානි සඞ්ඝාටිං උත්තරාසඞ්ගං අන්තරවාසකන්ති එවං අත්තනො නාමෙනෙව අධිට්ඨාතබ්බානි. සචෙ අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහි සඞ්ඝාටිආදීනි කරොති, නිට්ඨිතෙ රජනෙ ච කප්පෙ ච ඉමං ‘‘පච්චුද්ධරාමී’’ති පච්චුද්ධරිත්වා පුන අධිට්ඨාතබ්බානි. අධිට්ඨිතෙන පන සද්ධිං මහන්තතරමෙව දුතියපට්ටං වා ඛණ්ඩං වා සංසිබ්බන්තෙන පුන අධිට්ඨාතබ්බමෙව. සමෙ වා ඛුද්දකෙ වා අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථි.

තිචීවරං පන පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුං වට්ටති ¶ න වට්ටතීති? මහාපදුමත්ථෙරො කිරාහ – ‘‘තිචීවරං තිචීවරමෙව අධිට්ඨාතබ්බං. සචෙ පරික්ඛාරචොළාධිට්ඨානං ලභෙය්ය උදොසිතසික්ඛාපදෙ පරිහාරො නිරත්ථකො භවෙය්යා’’ති. එවං වුත්තෙ කිර අවසෙසා භික්ඛූ ආහංසු – ‘‘පරික්ඛාරචොළම්පි භගවතාව අධිට්ඨාතබ්බන්ති වුත්තං, තස්මා වට්ටතී’’ති. මහාපච්චරියම්පි වුත්තං ‘‘පරික්ඛාරචොළං නාම පාටෙක්කං නිධානමුඛමෙතන්ති තිචීවරං ¶ පරික්ඛාරචොළන්ති අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. උදොසිතසික්ඛාපදෙ පන තිචීවරං අධිට්ඨහිත්වා පරිහරන්තස්ස පරිහාරො වුත්තො’’ති. උභතොවිභඞ්ගභාණකො පුණ්ණවාලිකවාසී මහාතිස්සත්ථෙරොපි කිර ආහ – ‘‘මයං පුබ්බෙ මහාථෙරානං අස්සුම්හ, අරඤ්ඤවාසිනො භික්ඛූ රුක්ඛසුසිරාදීසු චීවරං ඨපෙත්වා පධානං පදහනත්ථාය ගච්ඡන්ති. සාමන්තවිහාරෙ ධම්මසවනත්ථාය ගතානඤ්ච නෙසං සූරියෙ උට්ඨිතෙ සාමණෙරා වා දහරභික්ඛූ වා පත්තචීවරං ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති, තස්මා සුඛපරිභොගත්ථං තිචීවරං පරික්ඛාරචොළන්ති අධිට්ඨාතුං වට්ටතී’’ති. මහාපච්චරියම්පි වුත්තං පුබ්බෙ ආරඤ්ඤිකා භික්ඛූ අබද්ධසීමායං දුප්පරිහාරන්ති තිචීවරං පරික්ඛාරචොළමෙව අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිංසූ’’ති.

‘‘වස්සිකසාටිකා’’ අනතිරිත්තප්පමාණා නාමං ගහෙත්වා වුත්තනයෙනෙව චත්තාරො වස්සිකෙ මාසෙ අධිට්ඨාතබ්බා, තතො පරං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා. වණ්ණභෙදමත්තරත්තාපි චෙසා වට්ටති. ද්වෙ පන න වට්ටන්ති. ‘‘නිසීදනං’’ වුත්තනයෙන අධිට්ඨාතබ්බමෙව, තඤ්ච ඛො පමාණයුත්තං එකමෙව, ද්වෙ න වට්ටන්ති. ‘‘පච්චත්ථරණ’’ම්පි අධිට්ඨාතබ්බමෙව, තං පන මහන්තම්පි වට්ටති, එකම්පි වට්ටති, බහූනිපි වට්ටන්ති. නීලම්පි පීතකම්පි සදසම්පි පුප්ඵදසම්පීති සබ්බප්පකාරං වට්ටති. සකිං අධිට්ඨිතං අධිට්ඨිතමෙව හොති. ‘‘කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි’’ යාව ආබාධො අත්ථි, තාව පමාණිකා අධිට්ඨාතබ්බා. ආබාධෙ වූපසන්තෙ පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා, එකාව වට්ටති ¶ . ‘‘මුඛපුඤ්ඡනචොළං’’ අධිට්ඨාතබ්බමෙව, යාව එකං ධොවියති, තාව අඤ්ඤං පරිභොගත්ථාය ඉච්ඡිතබ්බන්ති ¶ ද්වෙ වට්ටන්ති. අපරෙ පන ථෙරා ‘‘නිධානමුඛමෙතං බහූනිපි වට්ටන්තී’’ති වදන්ති. පරික්ඛාරචොළෙ ගණනා නත්ථි, යත්තකං ඉච්ඡති තත්තකං අධිට්ඨාතබ්බමෙව. ථවිකාපි පරිස්සාවනම්පි විකප්පනුපගං පච්ඡිමචීවරප්පමාණං ‘‘පරික්ඛාරචොළක’’න්ති අධිට්ඨාතබ්බමෙව. බහූනි එකතො කත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි පරික්ඛාරචොළානි අධිට්ඨාමී’’ති අධිට්ඨාතුම්පි වට්ටතියෙව. භෙසජ්ජනවකම්මමාතාපිතුආදීනං අත්ථාය ඨපෙන්තෙනපි අධිට්ඨාතබ්බමෙව. මහාපච්චරියං පන ‘‘අනාපත්තී’’ති වුත්තං. මඤ්චභිසි පීඨකභිසි බිම්බොහනං පාවාරො කොජවොති එතෙසු පන සෙනාසනපරික්ඛාරත්ථාය දින්නපච්චත්ථරණෙ ච අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථියෙව.

අධිට්ඨිතචීවරං පන පරිභුඤ්ජතො කථං අධිට්ඨානං විජහතීති? අඤ්ඤස්ස දානෙන, අච්ඡින්දිත්වා ගහණෙන, විස්සාසග්ගාහෙන, හීනායාවත්තනෙන, සික්ඛාපච්චක්ඛානෙන ¶ , කාලංකිරියාය, ලිඞ්ගපරිවත්තනෙන, පච්චුද්ධරණෙන, ඡිද්දභාවෙනාති ඉමෙහි නවහි කාරණෙහි විජහති. තත්ථ පුරිමෙහි අට්ඨහි සබ්බචීවරානි අධිට්ඨානං විජහන්ති, ඡිද්දභාවෙන පන තිචීවරස්සෙව සබ්බඅට්ඨකථාසු අධිට්ඨානවිජහනං වුත්තං, තඤ්ච නඛපිට්ඨිප්පමාණෙන ඡිද්දෙන. තත්ථ නඛපිට්ඨිප්පමාණං කනිට්ඨඞ්ගුලිනඛවසෙන වෙදිතබ්බං, ඡිද්දඤ්ච විනිබ්බිද්ධඡිද්දමෙව. ඡිද්දස්ස හි අබ්භන්තරෙ එකතන්තු චෙපි අච්ඡින්නො හොති, රක්ඛති. තත්ථ සඞ්ඝාටියා ච උත්තරාසඞ්ගස්ස ච දීඝන්තතො විදත්ථිප්පමාණස්ස තිරියන්තතො අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණස්ස පදෙසස්ස ඔරතො ඡිද්දං අධිට්ඨානං භින්දති, පරතො න භින්දති. අන්තරවාසකස්ස පන දීඝන්තතො විදත්ථිප්පමාණස්සෙව තිරියන්තතො චතුරඞ්ගුලප්පමාණස්ස පදෙසස්ස ඔරතො ඡිද්දං අධිට්ඨානං භින්දති, පරතො ¶ න භින්දති. තස්මා ජාතෙ ඡිද්දෙ තං චීවරං අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ තිට්ඨති, සූචිකම්මං කත්වා පුන අධිට්ඨාතබ්බං. මහාසුමත්ථෙරො පනාහ – ‘‘පමාණචීවරස්ස යත්ථ කත්ථචි ඡිද්දං අධිට්ඨානං භින්දති, මහන්තස්ස පන පමාණතො බහි ඡිද්දං අධිට්ඨානං න භින්දති, අන්තොජාතං භින්දතී’’ති. කරවීකතිස්සත්ථෙරො ආහ – ‘‘ඛුද්දකං මහන්තං න පමාණං, ද්වෙ චීවරානි පාරුපන්තස්ස වාමහත්ථෙ සඞ්ඝරිත්වා ඨපිතට්ඨානෙ ඡිද්දං අධිට්ඨානං න භින්දති, ඔරභාගෙ භින්දති. අන්තරවාසකස්සපි ඔවට්ටිකං කරොන්තෙන සඞ්ඝරිතට්ඨානෙ ඡිද්දං න භින්දති, තතො ඔරං භින්දතී’’ති. අන්ධකට්ඨකථායං පන තිචීවරෙ මහාසුමත්ථෙරවාදං පමාණං කත්වා උත්තරිම්පි ඉදං වුත්තං ‘‘පච්ඡිමප්පමාණං අධිට්ඨානං රක්ඛතී’’ති. පරික්ඛාරචොළෙ දීඝසො අට්ඨඞ්ගුලෙ සුගතඞ්ගුලෙන තිරියං චතුරඞ්ගුලෙ යත්ථ කත්ථචි ඡිද්දං අධිට්ඨානං විජහති. මහන්තෙ චොළෙ තතො පරෙන ඡිද්දං අධිට්ඨානං න විජහති. එස නයො සබ්බෙසු අධිට්ඨාතබ්බකෙසු චීවරෙසූ’’ති.

තත්ථ යස්මා සබ්බෙසම්පි අධිට්ඨාතබ්බකචීවරානං විකප්පනුපගපච්ඡිමප්පමාණතො අඤ්ඤං පච්ඡිමප්පමාණං ¶ නාම නත්ථි, යඤ්හි නිසීදන-කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි-වස්සිකසාටිකානං පමාණං වුත්තං, තං උක්කට්ඨං, තතො උත්තරි පටිසිද්ධත්තා න පච්ඡිමං තතො හෙට්ඨා අප්පටිසිද්ධත්තා. තිචීවරස්සාපි සුගතචීවරප්පමාණතො ඌනකත්තං උක්කට්ඨප්පමාණමෙව. පච්ඡිමං පන විසුං සුත්තෙ වුත්තං නත්ථි. මුඛපුඤ්ඡනපච්චත්ථරණපරික්ඛාරචොළානං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො නත්ථියෙව. විකප්පනුපගපච්ඡිමෙන පන පච්ඡිමපරිච්ඡෙදො වුත්තො. තස්මා යං තාව අන්ධකට්ඨකථායං ¶ ‘‘පච්ඡිමප්පමාණං අධිට්ඨානං රක්ඛතී’’ති වත්වා තත්ථ පරික්ඛාරචොළස්සෙව සුගතඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලචතුරඞ්ගුලපච්ඡිමප්පමාණං දස්සෙත්වා ඉතරෙසං තිචීවරාදීනං මුට්ඨිපඤ්චකාදිපභෙදං ¶ පච්ඡිමප්පමාණං සන්ධාය ‘‘එස නයො සබ්බෙසු අධිට්ඨාතබ්බකෙසුචීවරෙසූ’’ති වුත්තං, තං න සමෙති.

කරවීකතිස්සත්ථෙරවාදෙපි දීඝන්තතොයෙව ඡිද්දං දස්සිතං, තිරියන්තතො න දස්සිතං, තස්මා සො අපරිච්ඡින්නො. මහාසුමත්ථෙරවාදෙ ‘‘පමාණචීවරස්ස යත්ථ කත්ථචි ඡිද්දං අධිට්ඨානං භින්දති, මහන්තස්ස පන පමාණතො බහි ඡිද්දං අධිට්ඨානං න භින්දතී’’ති වුත්තං. ඉදං පන න වුත්තං – ‘‘ඉදං නාම පමාණචීවරං ඉතො උත්තරි මහන්තං චීවර’’න්ති. අපිචෙත්ථ තිචීවරාදීනං මුට්ඨිපඤ්චකාදිභෙදං පච්ඡිමප්පමාණන්ති අධිප්පෙතං. තත්ථ යදි පච්ඡිමප්පමාණතො බහි ඡිද්දං අධිට්ඨානං න භින්දෙය්ය, උක්කට්ඨපත්තස්සාපි මජ්ඣිමපත්තස්ස වා ඔමකප්පමාණතො බහි ඡිද්දං අධිට්ඨානං න භින්දෙය්ය, න ච න භින්දති. තස්මා අයම්පි වාදො අපරිච්ඡින්නො.

යො පනායං සබ්බපඨමො අට්ඨකථාවාදො, අයමෙවෙත්ථ පමාණං. කස්මා? පරිච්ඡෙදසබ්භාවතො. තිචීවරස්ස හි පච්ඡිමප්පමාණඤ්ච ඡිද්දප්පමාණඤ්ච ඡිද්දුප්පත්තිදෙසප්පමාණඤ්ච සබ්බඅට්ඨකථාසුයෙව පරිච්ඡින්දිත්වා වුත්තං, තස්මා ස්වෙව වාදො පමාණං. අද්ධා හි සො භගවතො අධිප්පායං අනුගන්ත්වා වුත්තො. ඉතරෙසු පන නෙව පරිච්ඡෙදො අත්ථි, න පුබ්බාපරං සමෙතීති.

යො පන දුබ්බලට්ඨානෙ පඨමං අග්ගළං දත්වා පච්ඡා දුබ්බලට්ඨානං ඡින්දිත්වා අපනෙති, අධිට්ඨානං න භිජ්ජති. මණ්ඩලපරිවත්තනෙපි එසෙව නයො. දුපට්ටස්ස එකස්මිං පටලෙ ඡිද්දෙ වා ජාතෙ ගළිතෙ වා අධිට්ඨානං න භිජ්ජති, ඛුද්දකං චීවරං මහන්තං කරොති, මහන්තං වා ඛුද්දකං කරොති, අධිට්ඨානං න භිජ්ජති. උභො කොටියො මජ්ඣෙ කරොන්තො සචෙ පඨමං ඡින්දිත්වා පච්ඡා ඝටෙති, අධිට්ඨානං භිජ්ජති. අථ ඝටෙත්වා ඡින්දති, න භිජ්ජති, රජකෙහි ධොවාපෙත්වා සෙතං කාරාපෙන්තස්සාපි අධිට්ඨානං අධිට්ඨානමෙවාති ¶ . අයං තාව ‘‘අන්තොදසාහං අධිට්ඨෙති විකප්පෙතී’’ති එත්ථ අධිට්ඨානෙ විනිච්ඡයො.

විකප්පනෙ ¶ ¶ පන ද්වෙ විකප්පනා – සම්මුඛාවිකප්පනා ච පරම්මුඛාවිකප්පනා ච. කථං සම්මුඛාවිකප්පනා හොතීති? චීවරානං එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘‘‘ඉමං චීවර’න්ති වා ‘ඉමානි චීවරානී’ති වා ‘එතං චීවර’න්ති වා ‘එතානි චීවරානී’’’ති වා ‘‘තුය්හං විකප්පෙමී’’ති වත්තබ්බං, අයමෙකා සම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභුඤ්ජිතුං පන විස්සජ්ජෙතුං වා අධිට්ඨාතුං වා න වට්ටති. ‘‘මය්හං සන්තකං, මය්හං සන්තකානි පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති එවං පන වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති. තතොපභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.

අපරොපි නයො – තථෙව චීවරානං එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා තස්සෙව භික්ඛුනො සන්තිකෙ ‘‘‘ඉමං චීවර’න්ති වා ‘ඉමානි චීවරානී’ති වා ‘එතං චීවර’න්ති වා ‘එතානි චීවරානී’’’ති වා වත්වා පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු අඤ්ඤතරස්ස අත්තනා අභිරුචිතස්ස යස්ස කස්සචි නාමං ගහෙත්වා ‘‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො විකප්පෙමී’ති වා ‘තිස්සාය භික්ඛුනියා, සික්ඛමානාය, තිස්සස්ස සාමණෙරස්ස, තිස්සාය සාමණෙරියා විකප්පෙමී’’’ති වා වත්තබ්බං, අයං අපරාපි සම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභොගාදීසු පන එකම්පි න වට්ටති. තෙන පන භික්ඛුනා ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො සන්තකං…පෙ… තිස්සාය සාමණෙරියා සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති. තතොපභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.

කථං පරම්මුඛාවිකප්පනා හොතීති? චීවරානං තථෙව එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘‘‘ඉමං චීවර’න්ති වා ‘ඉමානි චීවරානී’ති වා ‘එතං චීවර’න්ති වා ‘එතානි චීවරානී’’’ති වා වත්වා ‘‘තුය්හං විකප්පනත්ථාය දම්මී’’ති වත්තබ්බං. තෙන වත්තබ්බො – ‘‘කො තෙ මිත්තො වා සන්දිට්ඨො වා’’ති? තතො ඉතරෙන පුරිමනයෙනෙව ‘‘තිස්සො භික්ඛූති වා…පෙ… තිස්සා සාමණෙරී’’ති වා වත්තබ්බං. පුන තෙන භික්ඛුනා ¶ ‘‘අහං තිස්සස්ස භික්ඛුනො දම්මීති වා…පෙ… තිස්සාය සාමණෙරියා දම්මී’’ති වා වත්තබ්බං, අයං පරම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභොගාදීසු පන එකම්පි න වට්ටති. තෙන පන භික්ඛුනා දුතියසම්මුඛාවිකප්පනායං වුත්තනයෙනෙව ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති. තතොපභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.

ද්වින්නං ¶ විකප්පනානං කිං නානාකරණං? සම්මුඛාවිකප්පනායං සයං විකප්පෙත්වා පරෙන පච්චුද්ධරාපෙති ¶ . පරම්මුඛාවිකප්පනාය පරෙනෙව විකප්පාපෙත්වා පරෙනෙව පච්චුද්ධරාපෙති, ඉදමෙත්ථ නානාකරණං. සචෙ පන යස්ස විකප්පෙති, සො පඤ්ඤත්තිකොවිදො න හොති, න ජානාති පච්චුද්ධරිතුං, තං චීවරං ගහෙත්වා අඤ්ඤස්ස බ්යත්තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා පුන විකප්පෙත්වා පච්චුද්ධරාපෙතබ්බං. විකප්පිතවිකප්පනා නාමෙසා වට්ටති. අයං ‘‘විකප්පෙතී’’ති ඉමස්මිං පදෙ විනිච්ඡයො.

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිචීවරං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතු’’න්තිආදිවචනතො ච ඉදං ‘‘විකප්පෙතී’’ති අවිසෙසෙන වුත්තවචනං විරුද්ධං විය දිස්සති, න ච විරුද්ධං තථාගතා භාසන්ති. තස්මා එවමස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බො, තිචීවරං තිචීවරසඞ්ඛෙපෙනෙව පරිහරතො අධිට්ඨාතුමෙව අනුජානාමි, න විකප්පෙතුං. වස්සිකසාටිකං පන චාතුමාසතො පරං විකප්පෙතුමෙව න අධිට්ඨාතුං. එවඤ්ච සති යො තිචීවරෙ එකෙන චීවරෙන විප්පවසිතුකාමො හොති, තස්ස තිචීවරාධිට්ඨානං පච්චුද්ධරිත්වා විප්පවාසසුඛත්ථං විකප්පනාය ඔකාසො දින්නො හොති. දසාහාතික්කමෙ ච අනාපත්තීති එතෙනුපායෙන සබ්බත්ථ විකප්පනාය අප්පටිසිද්ධභාවො වෙදිතබ්බො.

විස්සජ්ජෙතීති අඤ්ඤස්ස දෙති. කථං පන දින්නං හොති, කථං ගහිතං? ‘‘ඉමං තුය්හං දෙමි දදාමි දජ්ජාමි ඔණොජෙමි පරිච්චජාමි නිස්සජ්ජාමි විස්සජ්ජාමීති වා ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස දෙමි…පෙ… නිස්සජ්ජාමී’’ති වා වදති, සම්මුඛාපි ¶ පරම්මුඛාපි දින්නංයෙව හොති. ‘‘තුය්හං ගණ්හාහී’’ති වුත්තෙ ‘‘මය්හං ගණ්හාමී’’ති වදති, සුදින්නං සුග්ගහිතඤ්ච. ‘‘තව සන්තකං කරොහි, තව සන්තකං හොතු, තව සන්තකං කරිස්සසී’’ති වුත්තෙ ‘‘මම සන්තකං කරොමි, මම සන්තකං හොතු, මම සන්තකං කරිස්සාමී’’ති වදති, දුද්දින්නං දුග්ගහිතඤ්ච. නෙව දාතා දාතුං ජානාති, න ඉතරො ගහෙතුං. සචෙ පන ‘‘තව සන්තකං කරොහී’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධු, භන්තෙ, මය්හං ගණ්හාමී’’ති ගණ්හාති, සුග්ගහිතං. සචෙ පන ‘‘එකො ගණ්හාහී’’ති වදති, ඉතරො ‘‘න ගණ්හාමී’’ති පුන සො ‘‘දින්නං මයා තුය්හං, ගණ්හාහී’’ති වදති, ඉතරොපි ‘‘න මය්හං ඉමිනා අත්ථො’’ති වදති. තතො පුරිමොපි ‘‘මයා දින්න’’න්ති දසාහං අතික්කාමෙති, පච්ඡිමොපි ‘‘මයා පටික්ඛිත්ත’’න්ති. කස්ස ආපත්තීති? න කස්සචි ආපත්ති. යස්ස පන රුච්චති, තෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං.

යො ¶ පන අධිට්ඨානෙ වෙමතිකො, තෙන කිං කාතබ්බං? වෙමතිකභාවං ආරොචෙත්වා සචෙ අනධිට්ඨිතං භවිස්සති, එවං මෙ කප්පියං හොතීති වත්වා වුත්තනයෙනෙව නිස්සජ්ජිතබ්බං. න හි එවං ¶ ජානාපෙත්වා විනයකම්මං කරොන්තස්ස මුසාවාදො හොති. කෙචි පන ‘‘එකෙන භික්ඛුනා විස්සාසං ගහෙත්වා පුන දින්නං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං න යුජ්ජති. න හි තස්සෙතං විනයකම්මං, නාපි තං එත්තකෙන අඤ්ඤං වත්ථුං හොති.

නස්සතීතිආදි උත්තානත්ථමෙව. යො න දදෙය්ය ආපත්ති දුක්කටස්සාති එත්ථ ‘‘මය්හං දින්නං ඉමිනා’’ති ඉමාය සඤ්ඤාය න දෙන්තස්ස දුක්කටං. තස්ස සන්තකභාවං පන ඤත්වා ලෙසෙන අච්ඡින්දන්තො භණ්ඩං අග්ඝාපෙත්වා කාරෙතබ්බොති.

සමුට්ඨානාදීසු ඉදං සික්ඛාපදං කථිනසමුට්ඨානං නාම කායවාචාතො ච කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති, අනධිට්ඨානෙන ච අවිකප්පනෙන ච ආපජ්ජනතො අකිරියං, සඤ්ඤාය අභාවෙපි න මුච්චති, අජානන්තොපි ආපජ්ජතීති නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

පඨමකථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. උදොසිතසික්ඛාපදවණ්ණනා

471. තෙන ¶ සමයෙන බුද්ධො භගවාති උදොසිතසික්ඛාපදං. තත්ථ සන්තරුත්තරෙනාති අන්තරන්ති අන්තරවාසකො වුච්චති, උත්තරන්ති උත්තරාසඞ්ගො, සහ අන්තරෙන උත්තරං සන්තරුත්තරං, තෙන සන්තරුත්තරෙන, සහ අන්තරවාසකෙන උත්තරාසඞ්ගෙනාති අත්ථො. කණ්ණකිතානීති සෙදෙන ඵුට්ඨොකාසෙසු සඤ්ජාතකාළසෙතමණ්ඩලානි. අද්දස ඛො ආයස්මා ආනන්දො සෙනාසනචාරිකං ආහිණ්ඩන්තොති ථෙරො කිර භගවති දිවා පටිසල්ලානත්ථාය ගන්ධකුටිං පවිට්ඨෙ තං ඔකාසං ලභිත්වා දුන්නික්ඛිත්තානි දාරුභණ්ඩමත්තිකාභණ්ඩානි පටිසාමෙන්තො අසම්මට්ඨට්ඨානං සම්මජ්ජන්තො ගිලානෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං පටිසන්ථාරං කරොන්තො තෙසං භික්ඛූනං ¶ සෙනාසනට්ඨානං සම්පත්තො අද්දස. තෙන වුත්තං – ‘‘අද්දස ඛො ආයස්මා ආනන්දො සෙනාසනචාරිකං ආහිණ්ඩන්තො’’ති.

473. අවිප්පවාසසම්මුතිං දාතුන්ති අවිප්පවාසෙ සම්මුති අවිප්පවාසසම්මුති, අවිප්පවාසාය වා සම්මුති අවිප්පවාසසම්මුති. කො පනෙත්ථ ආනිසංසො? යෙන චීවරෙන විප්පවසති, තං නිස්සග්ගියං න හොති, ආපත්තිඤ්ච නාපජ්ජති. කිත්තකං කාලං? මහාසුමත්ථෙරො තාව ආහ – ‘‘යාව රොගො න වූපසමති, වූපසන්තෙ පන රොගෙ සීඝං චීවරට්ඨානං ආගන්තබ්බ’’න්ති ¶ . මහාපදුමත්ථෙරො ආහ – ‘‘සීඝං ආගච්ඡතො රොගො පටිකුප්පෙය්ය, තස්මා සණිකං ආගන්තබ්බං. යතො පට්ඨාය හි සත්ථං වා පරියෙසති, ‘ගච්ඡාමී’ති ආභොගං වා කරොති, තතො පට්ඨාය වට්ටති. ‘න දානි ගමිස්සාමී’ති එවං පන ධුරනික්ඛෙපං කරොන්තෙන පච්චුද්ධරිතබ්බං, අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ ඨස්සතී’’ති. සචෙ පනස්ස රොගො පටිකුප්පති, කිං කාතබ්බන්ති? ඵුස්සදෙවත්ථෙරො තාව ආහ – ‘‘සචෙ සොයෙව රොගො පටිකුප්පති, සා එව සම්මුති, පුන සම්මුතිදානකිච්චං නත්ථි. අථඤ්ඤො කුප්පති, පුන දාතබ්බා සම්මුතී’’ති. උපතිස්සත්ථෙරො ආහ – ‘‘සො වා රොගො හොතු, අඤ්ඤො වා පුන සම්මුතිදානකිච්චං නත්ථී’’ති.

475-6. නිට්ඨිතචීවරස්මිං භික්ඛුනාති ඉධ පන පුරිමසික්ඛාපදෙ විය අත්ථං අග්ගහෙත්වා නිට්ඨිතෙ චීවරස්මිං භික්ඛුනොති එවං සාමිවසෙන කරණවචනස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බො. කරණවසෙන ¶ හි භික්ඛුනා ඉදං නාම කාතබ්බන්ති නත්ථි. සාමිවසෙන පන භික්ඛුනො චීවරස්මිං නිට්ඨිතෙ කථිනෙ ච උබ්භතෙ එවං ඡින්නපලිබොධො එකරත්තම්පි චෙ භික්ඛු තිචීවරෙන විප්පවසෙය්යාති එවං අත්ථො යුජ්ජති. තත්ථ තිචීවරෙනාති අධිට්ඨිතෙසු තීසු චීවරෙසු යෙන කෙනචි. එකෙන විප්පවුත්ථොපි හි තිචීවරෙන විප්පවුත්ථො හොති, පටිසිද්ධපරියාපන්නෙන විප්පවුත්ථත්තා. තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘සඞ්ඝාටියා වා’’තිආදි වුත්තං. විප්පවසෙය්යාති විප්පයුත්තො වසෙය්ය.

477-8. ගාමො එකූපචාරොතිආදි අවිප්පවාසලක්ඛණවවත්ථාපනත්ථං වුත්තං. තතො පරං යථාක්කමෙන තානෙව පන්නරස මාතිකාපදානි විත්ථාරෙන්තො ‘‘ගාමො එකූපචාරො නාමා’’තිආදිමාහ. තත්ථ එකකුලස්ස ගාමොති එකස්ස රඤ්ඤො වා භොජකස්ස වා ගාමො. පරික්ඛිත්තොති යෙන ¶ කෙනචි පාකාරෙන වා වතියා වා පරික්ඛාය වා පරික්ඛිත්තො. එත්තාවතා එකකුලගාමස්ස එකූපචාරතා දස්සිතා. අන්තොගාමෙ වත්ථබ්බන්ති එවරූපෙ ගාමෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා ගාමබ්භන්තරෙ යථාරුචිතෙ ඨානෙ අරුණං උට්ඨාපෙතුං වට්ටති. අපරික්ඛිත්තොති ඉමිනා තස්සෙව ගාමස්ස නානූපචාරතා දස්සිතා. එවරූපෙ ගාමෙ යස්මිං ඝරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තත්ථ වත්ථබ්බං. හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බන්ති අථ වා තං ඝරං සමන්තතො හත්ථපාසා න විජහිතබ්බං, අඩ්ඪතෙය්යරතනප්පමාණප්පදෙසා උද්ධං න විජහිතබ්බන්ති වුත්තං හොති. අඩ්ඪතෙය්යරතනබ්භන්තරෙ පන වත්ථුං වට්ටති. තං පමාණං අතික්කමිත්වා සචෙපි ඉද්ධිමා භික්ඛූ ආකාසෙ අරුණං උට්ඨාපෙති, නිස්සග්ගියමෙව හොති. එත්ථ ච යස්මිං ඝරෙති ඝරපරිච්ඡෙදො ‘‘එකකුලස්ස නිවෙසනං හොතී’’තිආදිනා (පාරා. 480) ලක්ඛණෙන වෙදිතබ්බො.

479. නානාකුලස්ස ¶ ගාමොති නානාරාජූනං වා භොජකානං වා ගාමො, වෙසාලිකුසිනාරාදිසදිසො. පරික්ඛිත්තොති ඉමිනා නානාකුලගාමස්ස එකූපචාරතා දස්සිතා. සභායෙ වා ද්වාරමූලෙ වාති එත්ථ සභායන්ති ලිඞ්ගබ්යත්තයෙන සභා වුත්තා. ද්වාරමූලෙති නගරද්වාරස්ස සමීපෙ. ඉදං වුත්තං ¶ හොති – එවරූපෙ ගාමෙ යස්මිං ඝරෙ චීවරං නික්ඛිත්තං, තත්ථ වා වත්ථබ්බං. තත්ථ සද්දසඞ්ඝට්ටනෙන වා ජනසම්බාධෙන වා වසිතුං අසක්කොන්තෙන සභායෙ වා වත්ථබ්බං නගරද්වාරමූලෙ වා. තත්රපි වසිතුං අසක්කොන්තෙන යත්ථ කත්ථචි ඵාසුකට්ඨානෙ වසිත්වා අන්තොඅරුණෙ ආගම්ම තෙසංයෙව සභායද්වාරමූලානං හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බං. ඝරස්ස පන චීවරස්ස වා හත්ථපාසෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථි.

සභායං ගච්ඡන්තෙන හත්ථපාසෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වාති සචෙ ඝරෙ අට්ඨපෙත්වා සභායෙ ඨපෙස්සාමීති සභායං ගච්ඡති, තෙන සභායං ගච්ඡන්තෙන හත්ථපාසෙති හත්ථං පසාරෙත්වා ‘‘හන්දිමං චීවරං ඨපෙමී’’ති එවං නික්ඛෙපසුඛෙ හත්ථපාසගතෙ කිස්මිඤ්චි ආපණෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා පුරිමනයෙනෙව සභායෙ වා වත්ථබ්බං ද්වාරමූලෙ වා, හත්ථපාසා වා න විජහිතබ්බං.

තත්රායං විනිච්ඡයො – ඵුස්සදෙවත්ථෙරො තාව ආහ – ‘‘චීවරහත්ථපාසෙ වසිතබ්බං නත්ථි, යත්ථ කත්ථචි වීථිහත්ථපාසෙපි සභායහත්ථපාසෙපි ද්වාරහත්ථපාසෙපි ¶ වසිතුං වට්ටතී’’ති. උපතිස්සත්ථෙරො පනාහ – ‘‘නගරස්ස බහූනිපි ද්වාරානි හොන්ති බහූනිපි සභායානි, තස්මා සබ්බත්ථ න වට්ටති. යස්සා පන වීථියා චීවරං ඨපිතං යං තස්සා සම්මුඛට්ඨානෙ සභායඤ්ච ද්වාරඤ්ච තස්ස සභායස්ස ච ද්වාරස්ස ච හත්ථපාසා න විජහිතබ්බං. එවඤ්හි සති සක්කා චීවරස්ස පවත්ති ජානිතු’’න්ති. සභායං පන ගච්ඡන්තෙන යස්ස ආපණිකස්ස හත්ථෙ නික්ඛිත්තං, සචෙ සො තං චීවරං අතිහරිත්වා ඝරෙ නික්ඛිපති, වීථිහත්ථපාසො න රක්ඛති, ඝරස්ස හත්ථපාසෙ වත්ථබ්බං. සචෙ මහන්තං ඝරං හොති, ද්වෙ වීථියො ඵරිත්වා ඨිතං පුරතො වා පච්ඡතො වා හත්ථපාසෙයෙව අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං. සභායෙ නික්ඛිපිත්වා පන සභායෙ වා තස්ස සම්මුඛෙ නගරද්වාරමූලෙ වා තෙසංයෙව හත්ථපාසෙ වා අරුණං උට්ඨාපෙතබ්බං.

අපරික්ඛිත්තොතිඉමිනා තස්සෙව ගාමස්ස නානූපචාරතා දස්සිතා. එතෙනෙවුපායෙන සබ්බත්ථ එකූපචාරතා ච නානූපචාරතා ච වෙදිතබ්බා. පාළියං පන ‘‘ගාමො එකූපචාරො ¶ නාමා’’ති එවං ආදිම්හි ‘‘අජ්ඣොකාසො එකූපචාරො නාමා’’ති එවං අන්තෙ ච එකමෙව මාතිකාපදං උද්ධරිත්වා පදභාජනං විත්ථාරිතං. තස්මා තස්සෙව පදස්සානුසාරෙන සබ්බත්ථ පරික්ඛෙපාදිවසෙන එකූපචාරතා ච නානූපචාරතා ච වෙදිතබ්බා.

480-1. නිවෙසනාදීසු ¶ ඔවරකාති ගබ්භානංයෙවෙතං පරියායවචනං. හත්ථපාසා වාති ගබ්භස්ස හත්ථපාසා. ද්වාරමූලෙ වාති සබ්බෙසං සාධාරණෙ ඝරද්වාරමූලෙ. හත්ථපාසා වාති ගබ්භස්ස වා ඝරද්වාරමූලස්ස වා හත්ථපාසා.

482-7. උදොසිතොති යානාදීනං භණ්ඩානං සාලා. ඉතො පට්ඨාය ච නිවෙසනෙ වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. අට්ටොති පටිරාජාදිපටිබාහනත්ථං ඉට්ඨකාහි කතො බහලභිත්තිකො චතුපඤ්චභූමිකො පතිස්සයවිසෙසො. මාළොති එකකූටසඞ්ගහිතො චතුරස්සපාසාදො. පාසාදොති දීඝපාසාදො. හම්මියන්ති මුණ්ඩච්ඡදනපාසාදො.

489. සත්තබ්භන්තරාතිඑත්ථ එකං අබ්භන්තරං අට්ඨවීසතිහත්ථං හොති. සචෙ සත්ථො ගච්ඡන්තො ගාමං වා නදිං වා පරියාදියිත්වා තිට්ඨති අන්තොපවිට්ඨෙන සද්ධිං එකාබද්ධො හුත්වා ඔරඤ්ච පාරඤ්ච ඵරිත්වා ඨිතො හොති, සත්ථපරිහාරොව ලබ්භති. අථ ගාමෙ වා නදියා වා පරියාපන්නො හොති අන්තොපවිට්ඨො ¶ , ගාමපරිහාරො චෙව නදීපරිහාරො ච ලබ්භති. සචෙ විහාරසීමං අතික්කමිත්වා තිට්ඨති, අන්තොසීමාය ච චීවරං හොති, විහාරං ගන්ත්වා වසිතබ්බං. සචෙ බහිසීමාය චීවරං හොති සත්ථසමීපෙයෙව වසිතබ්බං. සචෙ ගච්ඡන්තො සකටෙ වා භග්ගෙ ගොණෙ වා නට්ඨෙ අන්තරා ඡිජ්ජති, යස්මිං කොට්ඨාසෙ චීවරං තත්ථ වසිතබ්බං.

490. එකකුලස්ස ඛෙත්තෙ හත්ථපාසො නාම චීවරහත්ථපාසොයෙව, නානාකුලස්ස ඛෙත්තෙ හත්ථපාසො නාම ඛෙත්තද්වාරස්ස හත්ථපාසො. අපරික්ඛිත්තෙ චීවරස්සෙව හත්ථපාසො.

491-4. ධඤ්ඤකරණන්ති ඛලං වුච්චති. ආරාමොති පුප්ඵාරාමො ¶ වා ඵලාරාමො වා. ද්වීසුපි ඛෙත්තෙ වුත්තසදිසොව විනිච්ඡයො. විහාරො නිවෙසනසදිසො. රුක්ඛමූලෙ අන්තොඡායායන්ති ඡායාය ඵුට්ඨොකාසස්ස අන්තො එව. විරළසාඛස්ස පන රුක්ඛස්ස ආතපෙන ඵුට්ඨොකාසෙ ඨපිතං නිස්සග්ගියමෙව හොති, තස්මා තාදිසස්ස සාඛාච්ඡායාය වා ඛන්ධච්ඡායාය වා ඨපෙතබ්බං. සචෙ සාඛාය වා විටපෙ වා ඨපෙති, උපරි අඤ්ඤසාඛාච්ඡායාය ඵුට්ඨොකාසෙයෙව ඨපෙතබ්බං. ඛුජ්ජරුක්ඛස්ස ඡායා දූරං ගච්ඡති, ඡායාය ගතට්ඨානෙ ඨපෙතුං වට්ටතියෙව. ඉධාපි හත්ථපාසො චීවරහත්ථපාසොයෙව.

අගාමකෙ අරඤ්ඤෙති අගාමකං නාම අරඤ්ඤං විඤ්ඣාටවීආදීසු වා සමුද්දමජ්ඣෙ වා මච්ඡබන්ධානං අගමනපථෙ දීපකෙසු ලබ්භති. සමන්තා සත්තබ්භන්තරාති මජ්ඣෙ ඨිතස්ස සමත්තා සබ්බදිසාසු ¶ සත්තබ්භන්තරා, විනිබ්බෙධෙන චුද්දස හොන්ති. මජ්ඣෙ නිසින්නො පුරත්ථිමාය වා පච්ඡිමාය වා දිසාය පරියන්තෙ ඨපිතචීවරං රක්ඛති. සචෙ පන අරුණුග්ගමනසමයෙ කෙසග්ගමත්තම්පි පුරත්ථිමං දිසං ගච්ඡති, පච්ඡිමාය දිසාය චීවරං නිස්සග්ගියං හොති. එස නයො ඉතරස්මිං. උපොසථකාලෙ පන පරිසපරියන්තෙ නිසින්නභික්ඛුතො පට්ඨාය සත්තබ්භන්තරසීමා සොධෙතබ්බා. යත්තකං භික්ඛුසඞ්ඝො වඩ්ඪති, සීමාපි තත්තකං වඩ්ඪති.

495. අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජති ආපත්ති දුක්කටස්සාති එත්ථ සචෙ පධානිකො භික්ඛු සබ්බරත්තිං පධානමනුයුඤ්ජිත්වා පච්චුසසමයෙ ‘‘න්හායිස්සාමී’’ති තීණිපි චීවරානි තීරෙ ඨපෙත්වා නදිං ඔතරති, න්හායන්තස්සෙව චස්ස අරුණං උට්ඨහති, කිං කාතබ්බං. සො හි යදි උත්තරිත්වා චීවරං නිවාසෙති, නිස්සග්ගියචීවරං ¶ අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජනපච්චයා දුක්කටං ආපජ්ජති. අථ නග්ගො ගච්ඡති, එවම්පි දුක්කටං ආපජ්ජතීති? න ආපජ්ජති. සො හි යාව අඤ්ඤං භික්ඛුං දිස්වා විනයකම්මං න කරොති, තාව තෙසං ¶ චීවරානං අපරිභොගාරහත්තා නට්ඨචීවරට්ඨානෙ ඨිතො හොති. නට්ඨචීවරස්ස ච අකප්පියං නාම නත්ථි. තස්මා එකං නිවාසෙත්වා ද්වෙ හත්ථෙන ගහෙත්වා විහාරං ගන්ත්වා විනයකම්මං කාතබ්බං. සචෙ දූරෙ විහාරො හොති, අන්තරාමග්ගෙ මනුස්සා සඤ්චරන්ති. එකං නිවාසෙත්වා එකං පාරුපිත්වා එකං අංසකූටෙ ඨපෙත්වා ගන්තබ්බං. සචෙ විහාරෙ සභාගභික්ඛූ න පස්සති, භික්ඛාචාරං ගතා හොන්ති, සඞ්ඝාටිං බහිගාමෙ ඨපෙත්වා සන්තරුත්තරෙන ආසනසාලං ගන්ත්වා විනයකම්මං කාතබ්බං. සචෙ බහිගාමෙ චොරභයං හොති, පාරුපිත්වා ගන්තබ්බං. සචෙ ආසනසාලා සම්බාධා හොති ජනාකිණ්ණා, න සක්කා එකමන්තෙ චීවරං අපනෙත්වා විනයකම්මං කාතුං, එකං භික්ඛුං ආදාය බහිගාමං ගන්ත්වා විනයකම්මං කත්වා චීවරානි පරිභුඤ්ජිතබ්බානි.

සචෙ භික්ඛූ දහරානං හත්ථෙ පත්තචීවරං දත්වා මග්ගං ගච්ඡන්තා පච්ඡිමෙ යාමෙ සයිතුකාමා හොන්ති, අත්තනො අත්තනො චීවරං හත්ථපාසෙ කත්වාව සයිතබ්බං. සචෙ ගච්ඡන්තානංයෙව අසම්පත්තෙසු දහරෙසු අරුණං උග්ගච්ඡති, චීවරං නිස්සග්ගියං හොති, නිස්සයො පන න පටිප්පස්සම්භති, දහරානම්පි පුරතො ගච්ඡන්තානං ථෙරෙසු අසම්පත්තෙසු එසෙව නයො. මග්ගං විරජ්ඣිත්වා අරඤ්ඤෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං අපස්සන්තෙසුපි එසෙව නයො. සචෙ පන දහරා ‘‘මයං, භන්තෙ, මුහුත්තං සයිත්වා අසුකස්මිං නාම ඔකාසෙ තුම්හෙ සම්පාපුණිස්සාමා’’ති වත්වා යාව අරුණුග්ගමනා සයන්ති, චීවරඤ්ච නිස්සග්ගියං හොති, නිස්සයො ච පටිප්පස්සම්භති, දහරෙ උය්යොජෙත්වා ථෙරෙසු සයන්තෙසුපි එසෙව නයො. ද්වෙධාපථං දිස්වා ථෙරා ‘‘අයං මග්ගො’’ දහරා ‘‘අයං මග්ගො’’ති වත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වචනං අග්ගහෙත්වා ගතා, සහ අරුණුග්ගමනා චීවරානි ච නිස්සග්ගියානි හොන්ති ¶ , නිස්සයො ච පටිප්පස්සම්භති. සචෙ දහරා මග්ගතො ඔක්කම්ම ‘‘අන්තොඅරුණෙයෙව නිවත්තිස්සාමා’’ති භෙසජ්ජත්ථාය ගාමං පවිසිත්වා ආගච්ඡන්ති. අසම්පත්තානංයෙව ච ¶ තෙසං අරුණො උග්ගච්ඡති, චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයො පන න පටිප්පස්සම්භති. සචෙ පන ධෙනුභයෙන වා සුනඛභයෙන වා ‘‘මුහුත්තං ඨත්වා ගමිස්සාමා’’ති ඨත්වා වා නිසීදිත්වා වා ගච්ඡන්ති, අන්තරා අරුණෙ උග්ගතෙ චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයො ච පටිප්පස්සම්භති. සචෙ ‘‘අන්තොඅරුණෙයෙව ආගමිස්සාමා’’ති අන්තොසීමායං ¶ ගාමං පවිට්ඨානං අන්තරා අරුණො උග්ගච්ඡති, නෙව චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, න නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති. සචෙ පන ‘‘විභායතු තාවා’’ති නිසීදන්ති, අරුණෙ උග්ගතෙපි න චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයො පන පටිප්පස්සම්භති. යෙපි ‘‘අන්තොඅරුණෙයෙව ආගමිස්සාමා’’ති සාමන්තවිහාරං ධම්මසවනත්ථාය සඋස්සාහා ගච්ඡන්ති, අන්තරාමග්ගෙයෙව ච නෙසං අරුණො උග්ගච්ඡති, චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයො පන න පටිප්පස්සම්භති. සචෙ ධම්මගාරවෙන ‘‘යාව පරියොසානං සුත්වාව ගමිස්සාමා’’ති නිසීදන්ති, සහ අරුණස්සුග්ගමනා චීවරානිපි නිස්සග්ගියානි හොන්ති, නිස්සයොපි පටිප්පස්සම්භති. ථෙරෙන දහරං චීවරධොවනත්ථාය ගාමකං පෙසෙන්තෙන අත්තනො චීවරං පච්චුද්ධරිත්වාව දාතබ්බං. දහරස්සාපි චීවරං පච්චුද්ධරාපෙත්වා ඨපෙතබ්බං. සචෙ අස්සතියා ගච්ඡති, අත්තනො චීවරං පච්චුද්ධරිත්වා දහරස්ස චීවරං විස්සාසෙන ගහෙත්වා ඨපෙතබ්බං. සචෙ ථෙරො නස්සරති, දහරො එව සරති, දහරෙන අත්තනො චීවරං පච්චුද්ධරිත්වා ථෙරස්ස චීවරං විස්සාසෙන ගහෙත්වා ගන්ත්වා වත්තබ්බො ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං චීවරං අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජථා’’ති අත්තනොපි චීවරං අධිට්ඨාතබ්බං. එවං එකස්ස සතියාපි ආපත්තිමොක්ඛො හොතීති. සෙසං උත්තානත්ථමෙව ¶ .

සමුට්ඨානාදීසු පඨමකථිනසික්ඛාපදෙ අනධිට්ඨානං අවිකප්පනඤ්ච අකිරියං, ඉධ අපච්චුද්ධරණං අයමෙව විසෙසො. සෙසං සබ්බත්ථ වුත්තනයමෙවාති.

උදොසිතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. තතියකථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා

497. තෙන සමයෙනාති තතියකථිනසික්ඛාපදං. තත්ථ උස්සාපෙත්වා පුනප්පුනං විමජ්ජතීති ‘‘වලීසු නට්ඨාසු ඉදං මහන්තං භවිස්සතී’’ති මඤ්ඤමානො උදකෙන සිඤ්චිත්වා පාදෙහි අක්කමිත්වා ¶ හත්ථෙහි උස්සාපෙත්වා උක්ඛිපිත්වා පිට්ඨියං ඝංසති, තං ආතපෙ සුක්ඛං පඨමප්පමාණමෙව හොති. සො පුනපි තථා කරොති, තෙන වුත්තං – ‘‘උස්සාපෙත්වා පුනප්පුනං විමජ්ජතී’’ති. තං එවං කිලමන්තං භගවා ගන්ධකුටියං නිසින්නොව දිස්වා නික්ඛමිත්වා සෙනාසනචාරිකං ආහිණ්ඩන්තො විය තත්ථ අගමාසි. තෙන වුත්තං – ‘‘අද්දස ඛො භගවා’’තිආදි.

499-500. එකාදසමාසෙති ¶ එකං පච්ඡිමකත්තිකමාසං ඨපෙත්වා සෙසෙ එකාදසමාසෙ. සත්තමාසෙති කත්තිකමාසං හෙමන්තිකෙ ච චත්තාරොති පඤ්චමාසෙ ඨපෙත්වා සෙසෙ සත්තමාසෙ. කාලෙපි ආදිස්ස දින්නන්ති සඞ්ඝස්ස වා ‘‘ඉදං අකාලචීවර’’න්ති උද්දිසිත්වා දින්නං, එකපුග්ගලස්ස වා ‘‘ඉදං තුය්හං දම්මී’’ති දින්නං.

සඞ්ඝතො වාති අත්තනො පත්තභාගවසෙන සඞ්ඝතො වා උප්පජ්ජෙය්ය. ගණතො වාති ඉදං සුත්තන්තිකගණස්ස දෙම, ඉදං ආභිධම්මිකගණස්සාති එවං ගණස්ස දෙන්ති. තතො අත්තනො පත්තභාගවසෙන ගණතො වා උප්පජ්ජෙය්ය.

නො චස්ස පාරිපූරීති නො චෙ පාරිපූරී භවෙය්ය, යත්තකෙන කයිරමානං අධිට්ඨානචීවරං පහොති, තඤ්චෙ චීවරං තත්තකං න භවෙය්ය, ඌනකං භවෙය්යාති අත්ථො.

පච්චාසා හොති සඞ්ඝතො වාතිආදීසු අසුකදිවසං නාම සඞ්ඝො චීවරානි ලභිස්සති, ගණො ලභිස්සති, තතො මෙ චීවරං උප්පජ්ජිස්සතීති එවං සඞ්ඝතො වා ගණතො වා පච්චාසා හොති. ඤාතකෙහි මෙ චීවරත්ථාය පෙසිතං, මිත්තෙහි පෙසිතං, තෙ ආගතා චීවරෙ දස්සන්තීති එවං ඤාතිතො වා මිත්තතො වා පච්චාසා හොති. පංසුකූලං වාති එත්ථ පන පංසුකූලං වා ලච්ඡාමීති ¶ එවං පච්චාසා හොතීති යොජෙතබ්බං. අත්තනො වා ධනෙනාති අත්තනො කප්පාසසුත්තාදිනා ධනෙන, අසුකදිවසං නාම ලච්ඡාමීති එවං වා පච්චාසා හොතීති අත්ථො.

තතො චෙ උත්තරි නික්ඛිපෙය්ය සතියාපි පච්චාසායාති මාසපරමතො චෙ උත්තරි නික්ඛිපෙය්ය, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියන්ති අත්ථො. එවං පන අවත්වා යස්මා අන්තරා උප්පජ්ජමානෙ පච්චාසාචීවරෙ මූලචීවරස්ස උප්පන්නදිවසතො යාව වීසතිමො දිවසො තාව උප්පන්නං පච්චාසාචීවරං මූලචීවරං අත්තනො ගතිකං කරොති, තතො උද්ධං මූලචීවරං පච්චාසාචීවරං ¶ අත්තනො ගතිකං කරොති. තස්මා තං විසෙසං දස්සෙතුං ‘‘තදහුප්පන්නෙ මූලචීවරෙ’’තිආදිනා නයෙන පදභාජනං වුත්තං, තං උත්තානත්ථමෙව.

විසභාගෙ උප්පන්නෙ මූලචීවරෙති යදි මූලචීවරං සණ්හං, පච්චාසාචීවරං ථූලං, න සක්කා යොජෙතුං. රත්තියො ච සෙසා හොන්ති, න තාව මාසො පූරති ¶ , න අකාමා නිග්ගහෙන චීවරං කාරෙතබ්බං. අඤ්ඤං පච්චාසාචීවරං ලභිත්වායෙව කාලබ්භන්තරෙ කාරෙතබ්බං. පච්චාසාචීවරම්පි පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතබ්බං. අථ මූලචීවරං ථූලං හොති, පච්චාසාචීවරං සණ්හං, මූලචීවරං පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨහිත්වා පච්චාසාචීවරමෙව මූලචීවරං කත්වා ඨපෙතබ්බං. තං පුන මාසපරිහාරං ලභති, එතෙනුපායෙන යාව ඉච්ඡති තාව අඤ්ඤමඤ්ඤං මූලචීවරං කත්වා ඨපෙතුං වට්ටතීති. සෙසං උත්තානමෙව.

සමුට්ඨානාදීනි පඨමකථිනසදිසානෙවාති.

තතියකථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. පුරාණචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා

503-5. තෙන සමයෙනාති පුරාණචීවරසික්ඛාපදං. තත්ථ යාව සත්තමා පිතාමහයුගාති පිතුපිතා පිතාමහො, පිතාමහස්ස යුගං පිතාමහයුගං. යුගන්ති ආයුප්පමාණං වුච්චති. අභිලාප මත්තමෙව චෙතං. අත්ථතො පන පිතාමහොයෙව පිතාමහයුගං. තතො උද්ධං සබ්බෙපි පුබ්බපුරිසා පිතාමහග්ගහණෙනෙව ගහිතා. එවං යාව සත්තමො පුරිසො තාව යා අසම්බද්ධා සා යාව සත්තමා පිතාමහයුගා අසම්බද්ධාති ¶ වුච්චති. දෙසනාමුඛමෙව චෙතං. ‘‘මාතිතො වා පිතිතො වා’’තිවචනතො පන පිතාමහයුගම්පි පිතාමහියුගම්පි මාතාමහයුගම්පි මාතාමහියුගම්පි තෙසං භාතුභගිනීභාගිනෙය්යපුත්තපපුත්තාදයොපි සබ්බෙ ඉධ සඞ්ගහිතා එවාති වෙදිතබ්බා.

තත්රායං විත්ථාරනයො – පිතා පිතුපිතා තස්ස පිතා තස්සාපි පිතාති එවං යාව සත්තමා යුගා, පිතා පිතුමාතා තස්සා පිතා ච මාතා ච භාතා ච භගිනී ච පුත්තා ච ධීතරො චාති එවම්පි උද්ධඤ්ච අධො ච යාව සත්තමා යුගා, පිතා පිතුභාතා පිතුභගිනී පිතුපුත්තා පිතුධීතරො තෙසම්පි පුත්තධීතුපරම්පරාති එවම්පි යාව සත්තමා යුගා, මාතා මාතුමාතා තස්සා මාතා තස්සාපි මාතාති එවම්පි යාව සත්තමා යුගා, මාතා මාතුපිතා තස්ස මාතා ච පිතා ච ¶ භාතා ච භගිනී ච පුත්තා ච ධීතරො චාති, එවම්පි උද්ධඤ්ච අධො ච යාව සත්තමා යුගා, මාතා මාතුභාතා මාතුභගිනී මාතුපුත්තා මාතුධීතරො තෙසම්පි පුත්තධීතුපරම්පරාති ¶ එවම්පි යාව සත්තමා යුගා, නෙව මාතුසම්බන්ධෙන න පිතුසම්බන්ධෙන සම්බද්ධා, අයං අඤ්ඤාතිකා නාම.

උභතො සඞ්ඝෙති භික්ඛුනිසඞ්ඝෙ ඤත්තිචතුත්ථෙන භික්ඛුසඞ්ඝෙ ඤත්තිචතුත්ථෙනාති අට්ඨවාචිකවිනයකම්මෙන උපසම්පන්නා.

සකිං නිවත්ථම්පි සකිං පාරුතම්පීති රජිත්වා කප්පං කත්වා එකවාරම්පි නිවත්ථං වා පාරුතං වා. අන්තමසො පරිභොගසීසෙන අංසෙ වා මත්ථකෙ වා කත්වා මග්ගං ගතො හොති, උස්සීසකං වා කත්වා නිපන්නො හොති, එතම්පි පුරාණචීවරමෙව. සචෙ පන පච්චත්ථරණස්ස හෙට්ඨා කත්වා නිපජ්ජති, හත්ථෙහි වා උක්ඛිපිත්වා ආකාසෙ විතානං කත්වා සීසෙන අඵුසන්තො ගච්ඡති, අයං පරිභොගො නාම න හොතීති කුරුන්දියං වුත්තං.

ධොතං නිස්සග්ගියන්ති එත්ථ එවං ආණත්තා භික්ඛුනී ධොවනත්ථාය උද්ධනං සජ්ජෙති, දාරූනි සංහරති, අග්ගිං කරොති, උදකං ආහරති යාව නං ධොවිත්වා උක්ඛිපති, තාව භික්ඛුනියා පයොගෙ පයොගෙ භික්ඛුස්ස දුක්කටං. ධොවිත්වා ¶ උක්ඛිත්තමත්තෙ නිස්සග්ගියං හොති. සචෙ දුද්ධොතන්ති මඤ්ඤමානා පුන සිඤ්චති වා ධොවති වා යාව නිට්ඨානං න ගච්ඡති තාව පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටං. එස නයො රජනාකොටනෙසු. රජනදොණියඤ්හි රජනං ආකිරිත්වා යාව සකිං චීවරං රජති, තතො පුබ්බෙ යංකිඤ්චි රජනත්ථාය කරොති, පච්ඡා වා පටිරජති, සබ්බත්ථ පයොගෙ පයොගෙ භික්ඛුස්ස දුක්කටං. එවං ආකොටනෙපි පයොගො වෙදිතබ්බො.

506. අඤ්ඤාතිකාය අඤ්ඤාතිකසඤ්ඤී පුරාණචීවරං ධොවාපෙතීති නො චෙපි ‘‘ඉමං ධොවා’’ති වදති, අථ ඛො ධොවනත්ථාය කායවිකාරං කත්වා හත්ථෙන වා හත්ථෙ දෙති, පාදමූලෙ වා ඨපෙති, උපරි වා ඛිපති, සික්ඛමානාසාමණෙරීසාමණෙරඋපාසකතිත්ථියාදීනං වා හත්ථෙ පෙසෙති, නදීතිත්ථෙ ධොවන්තියා උපචාරෙ වා ඛිපති, අන්තොද්වාදසහත්ථෙ ඔකාසෙ ඨත්වා, ධොවාපිතංයෙව හොති. සචෙ පන උපචාරං මුඤ්චිත්වා ඔරතො ඨපෙති සා චෙ ධොවිත්වා ආනෙති, අනාපත්ති. සික්ඛමානාය වා සාමණෙරියා වා උපාසිකාය වා හත්ථෙ ධොවනත්ථාය දෙති, සා චෙ උපසම්පජ්ජිත්වා ධොවති, ආපත්තියෙව. උපාසකස්ස හත්ථෙ දෙති, සො චෙ ලිඞ්ගෙ පරිවත්තෙ භික්ඛුනීසු ¶ පබ්බජිත්වා උපසම්පජ්ජිත්වා ධොවති ¶ , ආපත්තියෙව. සාමණෙරස්ස වා භික්ඛුස්ස වා හත්ථෙ දින්නෙපි ලිඞ්ගපරිවත්තනෙ එසෙව නයො.

ධොවාපෙති රජාපෙතීතිආදීසු එකෙන වත්ථුනා නිස්සග්ගියං, දුතියෙන දුක්කටං. තීණිපි කාරාපෙන්තස්ස එකෙන නිස්සග්ගියං, සෙසෙහි ද්වෙ දුක්කටානි. යස්මා පනෙතානි ධොවනාදීනි පටිපාටියා වා උප්පටිපාටියා වා කාරෙන්තස්ස මොක්ඛො නත්ථි, තස්මා එත්ථ තීණි චතුක්කානි වුත්තානි. සචෙපි හි ‘‘ඉමං චීවරං රජිත්වා ධොවිත්වා ආනෙහී’’ති වුත්තෙ සා භික්ඛුනී පඨමං ධොවිත්වා පච්ඡා රජති, නිස්සග්ගියෙන දුක්කටමෙව. එවං සබ්බෙසු විපරීතවචනෙසු නයො නෙතබ්බො. සචෙ පන ‘‘ධොවිත්වා ආනෙහී’’ති වුත්තා ධොවති චෙව රජති ච, ධොවාපනපච්චයා එව ආපත්ති, රජනෙ අනාපත්ති. එවං සබ්බත්ථ වුත්තාධිකකරණෙ ‘‘අවුත්තා ධොවතී’’ති ඉමිනා ලක්ඛණෙන අනාපත්ති වෙදිතබ්බා. ‘‘ඉමස්මිං ¶ චීවරෙ යං කාතබ්බං, සබ්බං තං තුය්හං භාරො’’ති වදන්තො පන එකවාචාය සම්බහුලා ආපත්තියො ආපජ්ජතීති.

අඤ්ඤාතිකාය වෙමතිකො අඤ්ඤාතිකාය ඤාතිකසඤ්ඤීති ඉමානිපි පදානි වුත්තානංයෙව තිණ්ණං චතුක්කානං වසෙන විත්ථාරතො වෙදිතබ්බානි.

එකතො උපසම්පන්නායාති භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය ධොවාපෙන්තස්ස දුක්කටං. භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය පන යථාවත්ථුකමෙව, භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නා නාම පඤ්චසතා සාකියානියො.

507. අවුත්තා ධොවතීති උද්දෙසාය වා ඔවාදාය වා ආගතා කිලින්නං චීවරං දිස්වා ඨපිතට්ඨානතො ගහෙත්වා වා ‘‘දෙථ, අය්ය, ධොවිස්සාමී’’ති ආහරාපෙත්වා වා ධොවති චෙව රජති ච ආකොටෙති ච, අයං අවුත්තා ධොවති නාම. යාපි ‘‘ඉමං චීවරං ධොවා’’ති දහරං වා සාමණෙරං වා ආණාපෙන්තස්ස භික්ඛුනො සුත්වා ‘‘ආහරථය්ය අහං ධොවිස්සාමී’’ති ධොවති, තාවකාලිකං වා ගහෙත්වා ධොවිත්වා රජිත්වා දෙති, අයම්පි අවුත්තා ධොවති නාම.

අඤ්ඤං පරික්ඛාරන්ති උපාහනත්ථවිකපත්තත්ථවිකඅංසබද්ධකකායබන්ධනමඤ්චපීඨභිසිතට්ටිකාදිං යංකිඤ්චි ධොවාපෙති, අනාපත්ති. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීසු ¶ ¶ පන ඉදං සික්ඛාපදං ඡසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, වචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

පුරාණචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරපටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා

508. තෙන සමයෙනාති චීවරපටිග්ගහණසික්ඛාපදං. තත්ථ පිණ්ඩපාතපටික්කන්තාති පිණ්ඩපාතතො පටික්කන්තා. යෙන අන්ධවනං තෙනුපසඞ්කමීති අපඤ්ඤත්තෙ සික්ඛාපදෙ යෙන අන්ධවනං තෙනුපසඞ්කමි. කතකම්මාති කතචොරිකකම්මා, සන්ධිච්ඡෙදනාදීහි පරභණ්ඩං හරිතාති වුත්තං හොති. චොරගාමණිකොති චොරජෙට්ඨකො. සො කිර පුබ්බෙ ථෙරිං ¶ ජානාති, තස්මා චොරානං පුරතො ගච්ඡන්තො දිස්වා ‘‘ඉතො මා ගච්ඡථ, සබ්බෙ ඉතො එථා’’ති තෙ ගහෙත්වා අඤ්ඤෙන මග්ගෙන අගමාසි. සමාධිම්හා වුට්ඨහිත්වාති ථෙරී කිර පරිච්ඡින්නවෙලායංයෙව සමාධිම්හා වුට්ඨහි. සොපි තස්මිංයෙව ඛණෙ එවං අවච, තස්මා සා අස්සොසි, සුත්වා ච ‘‘නත්ථි දානි අඤ්ඤො එත්ථ සමණො වා බ්රාහ්මණො වා අඤ්ඤත්ර මයා’’ති තං මංසං අග්ගහෙසි. තෙන වුත්තං – ‘‘අථ ඛො උප්පලවණ්ණා භික්ඛුනී’’තිආදි.

ඔහිය්යකොති අවහීයකො අවසෙසො, විහාරවාරං පත්වා එකොව විහාරෙ ඨිතොති අත්ථො. සචෙ මෙ ත්වං අන්තරවාසකං දදෙය්යාසීති කස්මා ආහ? සණ්හං ඝනමට්ඨං අන්තරවාසකං දිස්වා ලොභෙන, අපිච අප්පකො තස්සා අන්තරවාසකෙ ලොභො, ථෙරියා පන සිඛාප්පත්තා කොට්ඨාසසම්පත්ති තෙනස්සා සරීරපාරිපූරිං පස්සිස්සාමීති විසමලොභං උප්පාදෙත්වා එවමාහ. අන්තිමන්ති පඤ්චන්නං චීවරානං සබ්බපරියන්තං හුත්වා අන්තිමං, අන්තිමන්ති පච්ඡිමං. අඤ්ඤං ලෙසෙනාපි විකප්පෙත්වා වා පච්චුද්ධරිත්වා වා ඨපිතං චීවරං නත්ථීති එවං යථාඅනුඤ්ඤාතානං පඤ්චන්නං චීවරානං ධාරණවසෙනෙව ආහ, න ලොභෙන, න හි ඛීණාසවානං ලොභො අත්ථි. නිප්පීළියමානාති උපමං දස්සෙත්වා ගාළ්හං පීළයමානා.

අන්තරවාසකං ¶ දත්වා උපස්සයං අගමාසීති සඞ්කච්චිකං නිවාසෙත්වා යථා තස්ස මනොරථො න පූරති, එවං හත්ථතලෙයෙව දස්සෙත්වා අගමාසි.

510. කස්මා ¶ පාරිවත්තකචීවරං අප්පටිගණ්හන්තෙ උජ්ඣායිංසු? ‘‘සචෙ එත්තකොපි අම්හෙසු අය්යානං විස්සාසො නත්ථි, කථං මයං යාපෙස්සාමා’’ති විහත්ථතාය සමභිතුන්නත්තා.

අනුජානාමි භික්ඛවෙ ඉමෙසං පඤ්චන්නන්ති ඉමෙසං පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං සමසද්ධානං සමසීලානං සමදිට්ඨීනං පාරිවත්තකං ගහෙතුං අනුජානාමීති අත්ථො.

512. පයොගෙ දුක්කටන්ති ගහණත්ථාය හත්ථප්පසාරණාදීසු දුක්කටං. පටිලාභෙනාති පටිග්ගහණෙන. තත්ථ ච හත්ථෙන වා හත්ථෙ දෙතු, පාදමූලෙ වා ඨපෙතු, උපරි වා ඛිපතු, සො චෙ සාදියති ¶ , ගහිතමෙව හොති. සචෙ පන සික්ඛමානාසාමණෙරසාමණෙරීඋපාසකඋපාසිකාදීනං හත්ථෙ පෙසිතං පටිග්ගණ්හාති, අනාපත්ති. ධම්මකථං කථෙන්තස්ස චතස්සොපි පරිසා චීවරානි ච නානාවිරාගවත්ථානි ච ආනෙත්වා පාදමූලෙ ඨපෙන්ති, උපචාරෙ වා ඨත්වා උපචාරං වා මුඤ්චිත්වා ඛිපන්ති, යං තත්ථ භික්ඛුනීනං සන්තකං, තං අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකා ගණ්හන්තස්ස ආපත්තියෙව. අථ පන රත්තිභාගෙ ඛිත්තානි හොන්ති, ‘‘ඉදං භික්ඛුනියා, ඉදං අඤ්ඤෙස’’න්ති ඤාතුං න සක්කා, පාරිවත්තකකිච්චං නත්ථීති මහාපච්චරියං කුරුන්දියඤ්ච වුත්තං, තං අචිත්තකභාවෙන න සමෙති. සචෙ භික්ඛුනී වස්සාවාසිකං දෙති, පාරිවත්තකමෙව කාතබ්බං. සචෙ පන සඞ්කාරකූටාදීසු ඨපෙති, ‘‘පංසුකූලං ගණ්හිස්සන්තී’’ති පංසුකූලං අධිට්ඨහිත්වා ගහෙතුං වට්ටති.

513. අඤ්ඤාතිකාය අඤ්ඤාතිකසඤ්ඤීති තිකපාචිත්තියං. එකතො උපසම්පන්නායාති භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය හත්ථතො ගණ්හන්තස්ස දුක්කටං, භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය පන පාචිත්තියමෙව.

514. පරිත්තෙන වා විපුලන්ති අප්පග්ඝචීවරෙන වා උපාහනත්ථවිකපත්තත්ථවිකඅංසබද්ධකකායබන්ධනාදිනා වා මහග්ඝං චෙතාපෙත්වා සචෙපි චීවරං ¶ පටිග්ගණ්හාති, අනාපත්ති. මහාපච්චරියං පන ‘‘අන්තමසො හරීතකීඛණ්ඩෙනාපී’’ති වුත්තං. විපුලෙන වා පරිත්තන්ති ඉදං වුත්තවිපල්ලාසෙන වෙදිතබ්බං. අඤ්ඤං පරික්ඛාරන්ති පත්තත්ථවිකාදිං යං කිඤ්චි විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරප්පමාණං පන පටපරිස්සාවනම්පි න වට්ටති. යං නෙව අධිට්ඨානුපගං න විකප්පනුපගං තං සබ්බං වට්ටති. සචෙපි මඤ්චප්පමාණා භිසිච්ඡවි හොති, වට්ටතියෙව; කො පන වාදො පත්තත්ථවිකාදීසු. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීසු ¶ ඉදං ඡසමුට්ඨානං, කිරියාකිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං ¶ , පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මංවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

චීවරපටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

515. තෙන සමයෙනාති අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං. තත්ථ උපනන්දො සක්යපුත්තොති අසීතිසහස්සමත්තානං සක්යකුලා පබ්බජිතානං භික්ඛූනං පතිකිට්ඨො ලොලජාතිකො. පට්ටොති ඡෙකො සමත්ථො පටිබලො සරසම්පන්නො කණ්ඨමාධුරියෙන සමන්නාගතො. කිස්මිං වියාති කිංසු විය කිලෙසො විය, හිරොත්තප්පවසෙන කම්පනං විය සඞ්කම්පනං විය හොතීති අත්ථො.

අද්ධානමග්ගන්ති අද්ධානසඞ්ඛාතං දීඝමග්ගං, න නගරවීථිමග්ගන්ති අත්ථො. තෙ භික්ඛූ අච්ඡින්දිංසූති මුසිංසු, පත්තචීවරානි නෙසං හරිංසූති අත්ථො. අනුයුඤ්ජාහීති භික්ඛුභාවජානනත්ථාය පුච්ඡ. අනුයුඤ්ජියමානාති පබ්බජ්ජාඋපසම්පදාපත්තචීවරාධිට්ඨානාදීනි පුච්ඡියමානා. එතමත්ථං ආරොචෙසුන්ති භික්ඛුභාවං ජානාපෙත්වා යො ‘‘සාකෙතා සාවත්ථිං අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තො, එතමත්ථං ආරොචෙසුං.

517. අඤ්ඤාතකං ගහපතිං වාතිආදීසු යං පරතො ‘‘තිණෙන වා පණ්ණෙන වා පටිච්ඡාදෙත්වා’’ති වුත්තං, තං ආදිං කත්වා එවං අනුපුබ්බකථා වෙදිතබ්බා. සචෙ චොරෙ පස්සිත්වා දහරා පත්තචීවරානි ගහෙත්වා පලාතා, චොරා ථෙරානං නිවාසනපාරුපනමත්තංයෙව හරිත්වා ගච්ඡන්ති, ථෙරෙහි ¶ නෙව තාව චීවරං විඤ්ඤාපෙතබ්බං, න සාඛාපලාසං භඤ්ජිතබ්බං. අථ දහරා සබ්බං භණ්ඩකං ඡඩ්ඩෙත්වා පලාතා, චොරා ථෙරානං නිවාසනපාරුපනං තඤ්ච භණ්ඩකං ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති, දහරෙහි ආගන්ත්වා අත්තනො නිවාසනපාරුපනානි න තාව ථෙරානං දාතබ්බානි, න හි අනච්ඡින්නචීවරා අත්තනො අත්ථාය සාඛාපලාසං භඤ්ජිතුං ලභන්ති, අච්ඡින්නචීවරානං පන අත්ථාය ලභන්ති, අච්ඡින්නචීවරාව අත්තනොපි පරෙසම්පි අත්ථාය ලභන්ති. තස්මා ථෙරෙහි වා සාඛාපලාසං භඤ්ජිත්වා වාකාදීහි ගන්ථෙත්වා දහරානං දාතබ්බං, දහරෙහි වා ථෙරානං අත්ථාය භඤ්ජිත්වා ගන්ථෙත්වා තෙසං හත්ථෙ දත්වා වා අදත්වා වා ¶ අත්තනා නිවාසෙත්වා අත්තනො නිවාසනපාරුපනානි ථෙරානං දාතබ්බානි, නෙව භූතගාමපාතබ්යතාය පාචිත්තියං හොති, න තෙසං ධාරණෙ දුක්කටං.

සචෙ ¶ අන්තරාමග්ගෙ රජකත්ථරණං වා හොති, අඤ්ඤෙ වා තාදිසෙ මනුස්සෙ පස්සන්ති, චීවරං විඤ්ඤාපෙතබ්බං. යානි ච නෙසං තෙ වා විඤ්ඤත්තමනුස්සා අඤ්ඤෙ වා සාඛාපලාසනිවාසනෙ භික්ඛූ දිස්වා උස්සාහජාතා වත්ථානි දෙන්ති, තානි සදසානි වා හොන්තු අදසානි වා නීලාදිනානාවණ්ණානි වා කප්පියානිපි අකප්පියානිපි සබ්බානි අච්ඡින්නචීවරට්ඨානෙ ඨිතත්තා තෙසං නිවාසෙතුඤ්ච පාරුපිතුඤ්ච වට්ටන්ති. වුත්තම්පිහෙතං පරිවාරෙ –

‘‘අකප්පකතං නාපි රජනාය රත්තං;

තෙන නිවත්ථො යෙන කාමං වජෙය්ය;

න චස්ස හොති ආපත්ති;

සො ච ධම්මො සුගතෙන දෙසිතො;

පඤ්හා මෙසා කුසලෙහි චින්තිතා’’ති. (පරි. 481);

අයඤ්හි පඤ්හො අච්ඡින්නචීවරකං භික්ඛුං සන්ධාය වුත්තො. අථ පන තිත්ථියෙහි සහගච්ඡන්ති, තෙ ච නෙසං කුසචීරවාකචීරඵලකචීරානි දෙන්ති, තානිපි ලද්ධිං අග්ගහෙත්වා නිවාසෙතුං වට්ටන්ති, නිවාසෙත්වාපි ලද්ධි න ගහෙතබ්බා.

ඉදානි ‘‘යං ආවාසං පඨමං උපගච්ඡති, සචෙ තත්ථ හොති සඞ්ඝස්ස විහාරචීවරං වා’’තිආදීසු විහාරචීවරං නාම මනුස්සා ආවාසං කාරෙත්වා ‘‘චත්තාරොපි පච්චයා අම්හාකංයෙව සන්තකා පරිභොගං ගච්ඡන්තූ’’ති ¶ තිචීවරං සජ්ජෙත්වා අත්තනා කාරාපිතෙ ආවාසෙ ඨපෙන්ති, එතං විහාරචීවරං නාම. උත්තරත්ථරණන්ති මඤ්චකස්ස උපරි අත්ථරණකං වුච්චති. භුමත්ථරණන්ති පරිකම්මකතාය භූමියා රක්ඛණත්ථං චිමිලිකාහි කතඅත්ථරණං තස්ස උපරි තට්ටිකං පත්ථරිත්වා චඞ්කමන්ති. භිසිච්ඡවීති මඤ්චභිසියා වා පීඨභිසියා වා ¶ ඡවි, සචෙ පූරිතා හොති විධුනිත්වාපි ගහෙතුං වට්ටති. එවමෙතෙසු විහාරචීවරාදීසු යං තත්ථ ආවාසෙ හොති, තං අනාපුච්ඡාපි ගහෙත්වා නිවාසෙතුං වා පාරුපිතුං වා අච්ඡින්නචීවරකානං භික්ඛූනං ලබ්භතීති වෙදිතබ්බං. තඤ්ච ඛො ලභිත්වා ඔදහිස්සාමි පුන ඨපෙස්සාමීති අධිප්පායෙන න මූලච්ඡෙජ්ජාය. ලභිත්වා ච පන ඤාතිතො වා උපට්ඨාකතො වා අඤ්ඤතො වා කුතොචි පාකතිකමෙව කාතබ්බං. විදෙසගතෙන එකස්මිං සඞ්ඝිකෙ ආවාසෙ සඞ්ඝිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජනත්ථාය ඨපෙතබ්බං. සචස්ස පරිභොගෙනෙව තං ජීරති වා නස්සති වා ගීවා න හොති. සචෙ පන එතෙසං වුත්තප්පකාරානං ගිහිවත්ථාදීනං භිසිච්ඡවිපරියන්තානං කිඤ්චි න ලබ්භති, තෙන තිණෙන වා පණ්ණෙන වා පටිච්ඡාදෙත්වා ආගන්තබ්බන්ති.

519. යෙහි ¶ කෙහිචි වා අච්ඡින්නන්ති එත්ථ යම්පි අච්ඡින්නචීවරා ආචරියුපජ්ඣායා අඤ්ඤෙ ‘‘ආහරථ, ආවුසො, චීවර’’න්ති යාචිත්වා වා විස්සාසෙන වා ගණ්හන්ති, තම්පි සඞ්ගහං ගච්ඡතීති වත්තුං යුජ්ජති.

පරිභොගජිණ්ණං වාති එත්ථ ච අච්ඡින්නචීවරානං ආචරියුපජ්ඣායාදීනං අත්තනා තිණපණ්ණෙහි පටිච්ඡාදෙත්වා දින්නචීවරම්පි සඞ්ගහං ගච්ඡතීති වත්තුං යුජ්ජති. එවඤ්හි තෙ අච්ඡින්නචීවරට්ඨානෙ නට්ඨචීවරට්ඨානෙ ච ඨිතා භවිස්සන්ති, තෙන නෙසං විඤ්ඤත්තියං අකප්පියචීවරපරිභොගෙ ච අනාපත්ති අනුරූපා භවිස්සති.

521. ඤාතකානං පවාරිතානන්ති එත්ථ ‘‘එතෙසං සන්තකං දෙථා’’ති විඤ්ඤාපෙන්තස්ස යාචන්තස්ස අනාපත්තීති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. න හි ඤාතකපවාරිතානං ආපත්ති වා අනාපත්ති වා හොති. අත්තනො ධනෙනාති එත්ථාපි අත්තනො කප්පියභණ්ඩෙන කප්පියවොහාරෙනෙව චීවරං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස චෙතාපෙන්තස්ස ¶ පරිවත්තාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. පවාරිතානන්ති එත්ථ ච සඞ්ඝවසෙන පවාරිතෙසු පමාණමෙව වට්ටති. පුග්ගලිකපවාරණාය යං යං පවාරෙති, තං තංයෙව විඤ්ඤාපෙතබ්බං. යො චතූහි පච්චයෙහි පවාරෙත්වා සයමෙව සල්ලක්ඛෙත්වා කාලානුකාලං චීවරානි දිවසෙ දිවසෙ යාගුභත්තාදීනීති ¶ එවං යෙන යෙනත්ථො තං තං දෙති, තස්ස විඤ්ඤාපනකිච්චං නත්ථි. යො පන පවාරෙත්වා බාලතාය වා සතිසම්මොසෙන වා න දෙති, සො විඤ්ඤාපෙතබ්බො. යො ‘‘මය්හං ගෙහං පවාරෙමී’’ති වදති, තස්ස ගෙහං ගන්ත්වා යථාසුඛං නිසීදිතබ්බං නිපජ්ජිතබ්බං, න කිඤ්චි ගහෙතබ්බං. යො පන ‘‘යං මය්හං ගෙහෙ අත්ථි, තං පවාරෙමී’’ති වදති. යං තත්ථ කප්පියං, තං විඤ්ඤාපෙතබ්බං, ගෙහෙ පන නිසීදිතුං වා නිපජ්ජිතුං වා න ලබ්භතීති කුරුන්දියං වුත්තං.

අඤ්ඤස්සත්ථායාති එත්ථ අත්තනො ඤාතකපවාරිතෙ න කෙවලං අත්තනො අත්ථාය, අථ ඛො අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති අයමෙකො අත්ථො. අයං පන දුතියො අඤ්ඤස්සාති යෙ අඤ්ඤස්ස ඤාතකපවාරිතා, තෙ තස්සෙව ‘‘අඤ්ඤස්සා’’ති ලද්ධවොහාරස්ස බුද්ධරක්ඛිතස්ස වා ධම්මරක්ඛිතස්ස වා අත්ථාය විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීසු ඉදම්පි ඡසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. තතුත්තරිසික්ඛාපදවණ්ණනා

522-4. තෙන ¶ සමයෙනාති තතුත්තරිසික්ඛාපදං. තත්ථ අභිහට්ඨුන්ති අභීති උපසග්ගො, හරිතුන්ති අත්ථො, ගණ්හිතුන්ති වුත්තං හොති. පවාරෙය්යාති ඉච්ඡාපෙය්ය, ඉච්ඡං රුචිං උප්පාදෙය්ය, වදෙය්ය නිමන්තෙය්යාති අත්ථො. අභිහට්ඨුං පවාරෙන්තෙන පන යථා වත්තබ්බං, තං ආකාරං දස්සෙතුං ‘‘යාවතකං ඉච්ඡසි තාවතකං ගණ්හාහී’’ති එවමස්ස පදභාජනං වුත්තං. අථ වා යථා ‘‘නෙක්ඛම්මං දට්ඨු ඛෙමතො’’ති (සු. නි. 426, 1104; චූළනි. ජතුකණ්ණිමාණවපුච්ඡානිද්දෙස 67) එත්ථ දිස්වාති අත්ථො, එවමිධාපි ‘‘අභිඅට්ඨුං පවාරෙය්යා’’ති අභිහරිත්වා පවාරෙය්යාති අත්ථො. තත්ථ ¶ කායාභිහාරො වාචාභිහාරොති දුවිධො අභිහාරො, කායෙන වා හි වත්ථානි අභිහරිත්වා පාදමූලෙ ඨපෙත්වා ‘‘යත්තකං ඉච්ඡසි තත්තකං ගණ්හාහී’’ති වදන්තො පවාරෙය්ය, වාචාය වා ‘‘අම්හාකං දුස්සකොට්ඨාගාරං පරිපුණ්ණං, යත්තකං ඉච්ඡසි තත්තකං ගණ්හාහී’’ති වදන්තො පවාරෙය්ය, තදුභයම්පි එකජ්ඣං කත්වා ‘‘අභිහට්ඨුං පවාරෙය්යා’’ති වුත්තං.

සන්තරුත්තරපරමන්ති සඅන්තරං ¶ උත්තරං පරමං අස්ස චීවරස්සාති සන්තරුත්තරපරමං, නිවාසනෙන සද්ධිං පාරුපනං උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො අස්සාති වුත්තං හොති. තතො චීවරං සාදිතබ්බන්ති තතො අභිහටචීවරතො එත්තකං චීවරං ගහෙතබ්බං, න ඉතො පරන්ති අත්ථො. යස්මා පන අච්ඡින්නසබ්බචීවරෙන තිචීවරිකෙනෙව භික්ඛුනා එවං පටිපජ්ජිතබ්බං, අඤ්ඤෙන අඤ්ඤථාපි, තස්මා තං විභාගං දස්සෙතුං ‘‘සචෙ තීණි නට්ඨානි හොන්තී’’තිආදිනා නයෙනස්ස පදභාජනං වුත්තං.

තත්රායං විනිච්ඡයො – යස්ස තීණි නට්ඨානි, තෙන ද්වෙ සාදිතබ්බානි, එකං නිවාසෙත්වා එකං පාරුපිත්වා අඤ්ඤං සභාගට්ඨානතො පරියෙසිස්සති. යස්ස ද්වෙ නට්ඨානි, තෙන එකං සාදිතබ්බං. සචෙ පකතියාව සන්තරුත්තරෙන චරති, ද්වෙ සාදිතබ්බානි. එවං එකං සාදියන්තෙනෙව සමො භවිස්සති. යස්ස තීසු එකං නට්ඨං, න සාදිතබ්බං. යස්ස පන ද්වීසු එකං නට්ඨං, එකං සාදිතබ්බං. යස්ස එකංයෙව හොති, තඤ්ච නට්ඨං, ද්වෙ සාදිතබ්බානි. භික්ඛුනියා පන පඤ්චසුපි නට්ඨෙසු ද්වෙ සාදිතබ්බානි. චතූසු නට්ඨෙසු එකං සාදිතබ්බං, තීසු නට්ඨෙසු කිඤ්චි න සාදිතබ්බං, කො පන වාදො ද්වීසු වා එකස්මිං වා. යෙන කෙනචි හි සන්තරුත්තරපරමතාය ඨාතබ්බං, තතො උත්තරි න ලබ්භතීති ඉදමෙත්ථ ලක්ඛණං.

526. සෙසකං ආහරිස්සාමීති ද්වෙ චීවරානි කත්වා සෙසං පුන ආහරිස්සාමීති අත්ථො. න අච්ඡින්නකාරණාති ¶ බාහුසච්චාදිගුණවසෙන දෙන්ති. ඤාතකානන්තිආදීසු ඤාතකානං දෙන්තානං සාදියන්තස්ස පවාරිතානං දෙන්තානං සාදියන්තස්ස අත්තනො ධනෙන සාදියන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො. අට්ඨකථාසු පන ‘‘ඤාතකපවාරිතට්ඨානෙ පකතියා බහුම්පි වට්ටති, අච්ඡින්නකාරණා පමාණමෙව වට්ටතී’’ති වුත්තං. තං පාළියා න සමෙති. යස්මා පනිදං සික්ඛාපදං අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිංයෙව පඤ්ඤත්තං, තස්මා ඉධ ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති න වුත්තං. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීසු ¶ ඉදම්පි ඡසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

තතුත්තරිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. පඨමඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා

527. තෙන ¶ සමයෙනාති උපක්ඛටසික්ඛාපදං. තත්ථ අත්ථාවුසො මං සො උපට්ඨාකොති ආවුසො, යං ත්වං භණසි, අත්ථි එවරූපො සො මම උපට්ඨාකොති අයමෙත්ථ අත්ථො. අපි මෙය්ය එවං හොතීති අපි මෙ අය්ය එවං හොති, අපි මය්යා එවන්තිපි පාඨො.

528-9. භික්ඛුං පනෙව උද්දිස්සාති එත්ථ උද්දිස්සාති අපදිස්ස ආරබ්භ. යස්මා පන යං උද්දිස්ස උපක්ඛටං හොති, තං තස්සත්ථාය උපක්ඛටං නාම හොති. තස්මාස්ස පදභාජනෙ ‘‘භික්ඛුස්සත්ථායා’’ති වුත්තං.

භික්ඛුං ආරම්මණං කරිත්වාති භික්ඛුං පච්චයං කත්වා, යඤ්හි භික්ඛුං උද්දිස්ස උපක්ඛටං, තං නියමෙනෙව භික්ඛුං පච්චයං කත්වා උපක්ඛටං හොති, තෙන වුත්තං – ‘‘භික්ඛුං ආරම්මණං කරිත්වා’’ති. පච්චයොපි හි ‘‘ලභති මාරො ආරම්මණ’’න්තිආදීසු (සං. නි. 4.243) ආරම්මණන්ති ආගතො. ඉදානි ‘‘උද්දිස්සා’’ති එත්ථ යො කත්තා, තස්ස ආකාරදස්සනත්ථං ‘‘භික්ඛුං අච්ඡාදෙතුකාමො’’ති වුත්තං. භික්ඛුං අච්ඡාදෙතුකාමෙන හි තෙන තං උද්දිස්ස උපක්ඛටං, න අඤ්ඤෙන කාරණෙන. ඉති සො අච්ඡාදෙතුකාමො හොති. තෙන වුත්තං – ‘‘භික්ඛුං අච්ඡාදෙතුකාමො’’ති.

අඤ්ඤාතකස්ස ¶ ගහපතිස්ස වාති අඤ්ඤාතකෙන ගහපතිනා වාති අත්ථො. කරණත්ථෙ හි ඉදං සාමිවචනං. පදභාජනෙ පන බ්යඤ්ජනං අවිචාරෙත්වා අත්ථමත්තමෙව දස්සෙතුං ‘‘අඤ්ඤාතකො නාම…පෙ… ගහපති නාමා’’තිආදි වුත්තං.

චීවරචෙතාපන්නන්ති චීවරමූලං, තං පන යස්මා හිරඤ්ඤාදීසු අඤ්ඤතරං හොති, තස්මා පදභාජනෙ ‘‘හිරඤ්ඤං වා’’තිආදි වුත්තං. උපක්ඛටං හොතීති සජ්ජිතං හොති, සංහරිත්වා ඨපිතං, යස්මා පන ‘‘හිරඤ්ඤං වා’’තිආදිනා ¶ වචනෙනස්ස උපක්ඛටභාවො දස්සිතො හොති, තස්මා ‘‘උපක්ඛටං නාමා’’ති පදං උද්ධරිත්වා විසුං පදභාජනං න වුත්තං. ඉමිනාති උපක්ඛටං සන්ධායාහ, තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘පච්චුපට්ඨිතෙනා’’ති වුත්තං. යඤ්හි උපක්ඛටං සංහරිත්වා ඨපිතං, තං පච්චුපට්ඨිතං හොතීති. අච්ඡාදෙස්සාමීති වොහාරවචනමෙතං ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දස්සාමී’’ති අයං පනෙත්ථ අත්ථො. තෙනෙවස්ස පදභාජනෙපි ‘‘දස්සාමී’’ති වුත්තං.

තත්ර චෙ සො භික්ඛූති යත්ර සො ගහපති ¶ වා ගහපතානී වා තත්ර සො භික්ඛු පුබ්බෙ අප්පවාරිතො උපසඞ්කමිත්වා චීවරෙ විකප්පං ආපජ්ජෙය්ය චෙති අයමෙත්ථ පදසම්බන්ධො. තත්ථ උපසඞ්කමිත්වාති ඉමස්ස ගන්ත්වාති ඉමිනාව අත්ථෙ සිද්ධෙ පචුරවොහාරවසෙන ‘‘ඝර’’න්ති වුත්තං. යත්ර පන සො දායකො තත්ර ගන්ත්වාති අයමෙවෙත්ථ අත්ථො, තස්මා පුනපි වුත්තං ‘‘යත්ථ කත්ථචි උපසඞ්කමිත්වා’’ති. විකප්පං ආපජ්ජෙය්යාති විසිට්ඨකප්පං අධිකවිධානං ආපජ්ජෙය්ය, පදභාජනෙ පන යෙනාකාරෙන විකප්පං ආපන්නො හොති තමෙව දස්සෙතුං ‘‘ආයතං වා’’තිආදි වුත්තං. සාධූති ආයාචනෙ නිපාතො. වතාති පරිවිතක්කෙ. මන්ති අත්තානං නිද්දිසති. ආයස්මාති පරං ආලපති ආමන්තෙති. යස්මා පනිදං සබ්බං බ්යඤ්ජනමත්තමෙව, උත්තානත්ථමෙව, තස්මාස්ස පදභාජනෙ අත්ථො න වුත්තො. කල්යාණකම්යතං උපාදායාති සුන්දරකාමතං විසිට්ඨකාමතං චිත්තෙන ගහෙත්වා, තස්ස ‘‘ආපජ්ජෙය්ය චෙ’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. යස්මා පන යො කල්යාණකම්යතං උපාදාය ආපජ්ජති, සො සාධත්ථිකො මහග්ඝත්ථිකො හොති, තස්මාස්ස පදභාජනෙ බ්යඤ්ජනං පහාය අධිප්පෙතත්ථමෙව දස්සෙතුං තදෙව වචනං වුත්තං. යස්මා පන න ඉමස්ස ආපජ්ජනමත්තෙනෙව ආපත්ති සීසං එති, තස්මා ‘‘තස්ස වචනෙනා’’තිආදි වුත්තං.

531. අනාපත්ති ඤාතකානන්තිආදීසු ඤාතකානං චීවරෙ විකප්පං ආපජ්ජන්තස්ස අනාපත්තීති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. මහග්ඝං චෙතාපෙතුකාමස්ස අප්පග්ඝං චෙතාපෙතීති ගහපතිස්ස වීසතිඅග්ඝනකං චීවරං චෙතාපෙතුකාමස්ස ‘‘අලං මය්හං එතෙන, දසග්ඝනකං වා අට්ඨග්ඝනකං වා දෙහී’’ති වදති අනාපත්ති. අප්පග්ඝන්ති ඉදඤ්ච අතිරෙකනිවාරණත්ථමෙව වුත්තං, සමකෙපි පන අනාපත්ති ¶ , තඤ්ච ඛො අග්ඝවසෙනෙව න පමාණවසෙන, අග්ඝවඩ්ඪනකඤ්හි ඉදං සික්ඛාපදං. තස්මා යො වීසතිඅග්ඝනකං අන්තරවාසකං චෙතාපෙතුකාමො ¶ , ‘‘තං එත්තකමෙව මෙ අග්ඝනකං චීවරං දෙහී’’ති වත්තුම්පි වට්ටති. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීනිපි තතුත්තරිසික්ඛාපදසදිසානෙවාති.

පඨමඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. දුතියඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා

532. දුතියඋපක්ඛටෙපි ¶ ඉමිනාව නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. තඤ්හි ඉමස්ස අනුපඤ්ඤත්තිසදිසං. කෙවලං පඨමසික්ඛාපදෙ එකස්ස පීළා කතා, දුතියෙ ද්වින්නං, අයමෙවෙත්ථ විසෙසො. සෙසං සබ්බං පඨමසදිසමෙව. යථා ච ද්වින්නං, එවං බහූනං පීළං කත්වා ගණ්හතොපි ආපත්ති වෙදිතබ්බාති.

දුතියඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. රාජසික්ඛාපදවණ්ණනා

537. තෙන සමයෙනාති රාජසික්ඛාපදං. තත්ථ උපාසකං සඤ්ඤාපෙත්වාති ජානාපෙත්වා, ‘‘ඉමිනා මූලෙන චීවරං කිණිත්වා ථෙරස්ස දෙහී’’ති එවං වත්වාති අධිප්පායො. පඤ්ඤාසබන්ධොති පඤ්ඤාසකහාපණදණ්ඩොති වුත්තං හොති. පඤ්ඤාසං බද්ධොතිපි පාඨො, පඤ්ඤාසං ජිතො පඤ්ඤාසං දාපෙතබ්බොති අධිප්පායො. අජ්ජණ්හො, භන්තෙ, ආගමෙහීති භන්තෙ, අජ්ජ එකදිවසං අම්හාකං තිට්ඨ, අධිවාසෙහීති අත්ථො. පරාමසීති ගණ්හි. ජීනොසීති ජිතොසි.

538-9. රාජභොග්ගොති රාජතො භොග්ගං භුඤ්ජිතබ්බං අස්සත්ථීති රාජභොග්ගො, රාජභොගොතිපි පාඨො, රාජතො භොගො අස්ස අත්ථීති අත්ථො.

පහිණෙය්යාති පෙසෙය්ය, උත්තානත්ථත්තා පනස්ස පදභාජනං න වුත්තං. යථා ච එතස්ස, එවං ‘‘චීවරං ඉත්ථන්නාමං භික්ඛු’’න්තිආදීනම්පි පදානං උත්තානත්ථත්තායෙව පදභාජනං න වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං ¶ . ආභතන්ති ආනීතං. කාලෙනකප්පියන්ති ¶ යුත්තපත්තකාලෙන, යදා නො අත්ථො හොති, තදා කප්පියං චීවරං ගණ්හාමාති අත්ථො.

වෙය්යාවච්චකරොති කිච්චකරො, කප්පියකාරකොති අත්ථො. සඤ්ඤත්තො සො මයාති ආණත්තො සො මයා, යථා තුම්හාකං චීවරෙන අත්ථෙ සති චීවරං දස්සති, එවං වුත්තොති අත්ථො. අත්ථො මෙ ආවුසො චීවරෙනාති චොදනාලක්ඛණනිදස්සනමෙතං, ඉදඤ්හි වචනං වත්තබ්බං, අස්ස වා අත්ථො ¶ යාය කායචි භාසාය; ඉදං චොදනාලක්ඛණං. ‘‘දෙහි මෙ චීවර’’න්තිආදීනි පන නවත්තබ්බාකාරදස්සනත්ථං වුත්තානි, එතානි හි වචනානි එතෙසං වා අත්ථො යාය කායචි භාසාය න වත්තබ්බො.

දුතියම්පි වත්තබ්බො තතියම්පි වත්තබ්බොති ‘‘අත්ථො මෙ ආවුසො චීවරෙනා’’ති ඉදමෙව යාවතතියං වත්තබ්බොති. එවං ‘‘ද්වත්තික්ඛත්තුං චොදෙතබ්බො සාරෙතබ්බො’’ති එත්ථ උද්දිට්ඨචොදනාපරිච්ඡෙදං දස්සෙත්වා ඉදානි ‘‘ද්වත්තික්ඛත්තුං චොදයමානො සාරයමානො තං චීවරං අභිනිප්ඵාදෙය්ය, ඉච්චෙතං කුසල’’න්ති ඉමෙසං පදානං සඞ්ඛෙපතො අත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘සචෙ අභිනිප්ඵාදෙති, ඉච්චෙතං කුසල’’න්ති ආහ. එවං යාවතතියං චොදෙන්තො තං චීවරං යදි නිප්ඵාදෙති, සක්කොති අත්තනො පටිලාභවසෙන නිප්ඵාදෙතුං, ඉච්චෙතං කුසලං සාධු සුට්ඨු සුන්දරං.

චතුක්ඛත්තුං පඤ්චක්ඛත්තුං ඡක්ඛත්තුපරමං තුණ්හීභූතෙන උද්දිස්ස ඨාතබ්බන්ති ඨානලක්ඛණනිදස්සනමෙතං. ඡක්ඛත්තුපරමන්ති ච භාවනපුංසකවචනමෙතං, ඡක්ඛත්තුපරමඤ්හි එතෙන චීවරං උද්දිස්ස තුණ්හීභූතෙන ඨාතබ්බං, න අඤ්ඤං කිඤ්චි කාතබ්බං, ඉදං ඨානලක්ඛණං. තත්ථ යො සබ්බට්ඨානානං සාධාරණො තුණ්හීභාවො, තං තාව දස්සෙතුං පදභාජනෙ ‘‘තත්ථ ගන්ත්වා තුණ්හීභූතෙනා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ න ආසනෙ නිසීදිතබ්බන්ති ‘‘ඉධ, භන්තෙ, නිසීදථා’’ති වුත්තෙනාපි න නිසීදිතබ්බං. න ආමිසං පටිග්ගහෙතබ්බන්ති යාගුඛජ්ජකාදිභෙදං කිඤ්චි ආමිසං ‘‘ගණ්හථ, භන්තෙ’’ති යාචියමානෙනාපි න ගණ්හිතබ්බං. න ධම්මො භාසිතබ්බොති මඞ්ගලං වා අනුමොදනං වා භාසථාති යාචියමානෙනාපි කිඤ්චි න භාසිතබ්බං, කෙවලං ‘‘කිං කාරණා ආගතොසී’’ති පුච්ඡියමානෙන ‘‘ජානාසි, ආවුසො’’ති වත්තබ්බො. පුච්ඡියමානොති ඉදඤ්හි කරණත්ථෙ පච්චත්තවචනං. අථ වා පුච්ඡං කුරුමානො පුච්ඡියමානොති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. යො හි පුච්ඡං කරොති, සො එත්තකං වත්තබ්බොති ඨානං භඤ්ජතීති ආගතකාරණං භඤ්ජති.

ඉදානි ¶ ¶ යා තිස්සො චොදනා, ඡ ච ඨානානි වුත්තානි. තත්ථ වුඩ්ඪිඤ්ච හානිඤ්ච දස්සෙන්තො ¶ ‘‘චතුක්ඛත්තුං චොදෙත්වා’’තිආදිමාහ. යස්මා ච එත්ථ එකචොදනාවුඩ්ඪියා ද්වින්නං ඨානානං හානි වුත්තා, තස්මා ‘‘එකා චොදනා දිගුණං ඨාන’’න්ති ලක්ඛණං දස්සිතං හොති. ඉති ඉමිනා ලක්ඛණෙන තික්ඛත්තුං චොදෙත්වා ඡක්ඛත්තුං ඨාතබ්බං, ද්වික්ඛත්තුං චොදෙත්වා අට්ඨක්ඛත්තුං ඨාතබ්බං, සකිං චොදෙත්වා දසක්ඛත්තුං ඨාතබ්බන්ති. යථා ච ‘‘ඡක්ඛත්තුං චොදෙත්වා න ඨාතබ්බ’’න්ති වුත්තං, එවං ‘‘ද්වාදසක්ඛත්තුං ඨත්වා න චොදෙතබ්බ’’න්තිපි වුත්තමෙව හොති. තස්මා සචෙ චොදෙතියෙව න තිට්ඨති, ඡ චොදනා ලබ්භන්ති. සචෙ තිට්ඨතියෙව න චොදෙති, ද්වාදස ඨානානි ලබ්භන්ති. සචෙ චොදෙතිපි තිට්ඨතිපි, එකාය චොදනාය ද්වෙ ඨානානි හාපෙතබ්බානි. තත්ථ යො එකදිවසමෙව පුනප්පුනං ගන්ත්වා ඡක්ඛත්තුං චොදෙති, සකිංයෙව වා ගන්ත්වා ‘‘අත්ථො මෙ, ආවුසො, චීවරෙනා’’ති ඡක්ඛත්තුං වදති. තථා එකදිවසමෙව පුනප්පුනං ගන්ත්වා ද්වාදසක්ඛත්තුං තිට්ඨති, සකිංයෙව වා ගන්ත්වා තත්ර තත්ර ඨානෙ තිට්ඨති, සොපි සබ්බචොදනායො සබ්බට්ඨානානි ච භඤ්ජති. කො පන වාදො නානාදිවසෙසු එවං කරොන්තස්සාති එවමෙත්ථ විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.

යතස්ස චීවරචෙතාපන්නං ආභතන්ති යතො රාජතො වා රාජභොග්ගතො වා අස්ස භික්ඛුනො චීවරචෙතාපන්නං ආනීතං. යත්වස්සාතිපි පාඨො. අයමෙවත්ථො. ‘‘යත්ථස්සා’’තිපි පඨන්ති, යස්මිං ඨානෙ අස්ස චීවරචෙතාපන්නං පෙසිතන්ති ච අත්ථං කථෙන්ති, බ්යඤ්ජනං පන න සමෙති. තත්ථාති තස්ස රඤ්ඤො වා රාජභොග්ගස්ස වා සන්තිකෙ; සමීපත්ථෙ හි ඉදං භුම්මවචනං. න තං තස්ස භික්ඛුනො කිඤ්චි අත්ථං අනුභොතීති තං චීවරචෙතාපන්නං තස්ස භික්ඛුනො කිඤ්චි අප්පමත්තකම්පි කම්මං න නිප්ඵාදෙති. යුඤ්ජන්තායස්මන්තො සකන්ති ආයස්මන්තො අත්තනො සන්තකං ධනං පාපුණන්තු. මා වො සකං විනස්සාති තුම්හාකං සන්තකං මා විනස්සතු. යො පන නෙව සාමං ගච්ඡති, න දූතං පාහෙති, වත්තභෙදෙ දුක්කටං ආපජ්ජති.

කිං ¶ පන සබ්බකප්පියකාරකෙසු එවං පටිපජ්ජිතබ්බන්ති? න පටිපජ්ජිතබ්බං. අයඤ්හි කප්පියකාරකො නාම සඞ්ඛෙපතො දුවිධො නිද්දිට්ඨො ච අනිද්දිට්ඨො ච. තත්ථ නිද්දිට්ඨො දුවිධො – භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨො, දූතෙන නිද්දිට්ඨොති. අනිද්දිට්ඨොපි දුවිධො – මුඛවෙවටික කප්පියකාරකො, පරම්මුඛකප්පියකාරකොති. තෙසු භික්ඛුනා ¶ නිද්දිට්ඨො සම්මුඛාසම්මුඛවසෙන චතුබ්බිධො හොති. තථා දූතෙන නිද්දිට්ඨොපි.

කථං? ඉධෙකච්චො භික්ඛුස්ස චීවරත්ථාය දූතෙන අකප්පියවත්ථුං පහිණති, දූතො තං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘ඉදං, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමෙන තුම්හාකං චීවරත්ථාය පහිතං, ගණ්හථ න’’න්ති වදති, භික්ඛු ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති, දූතො ‘‘අත්ථි පන තෙ, භන්තෙ, වෙය්යාවච්චකරො’’ති ¶ පුච්ඡති, පුඤ්ඤත්ථිකෙහි ච උපාසකෙහි ‘‘භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චං කරොථා’’ති ආණත්තා වා, භික්ඛූනං වා සන්දිට්ඨා සම්භත්තා කෙචි වෙය්යාවච්චකරා හොන්ති, තෙසං අඤ්ඤතරො තස්මිං ඛණෙ භික්ඛුස්ස සන්තිකෙ නිසින්නො හොති, භික්ඛු තං නිද්දිසති ‘‘අයං භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චකරො’’ති. දූතො තස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ථෙරස්ස චීවරං කිණිත්වා දෙහී’’ති ගච්ඡති, අයං භික්ඛුනා සම්මුඛානිද්දිට්ඨො.

නො චෙ භික්ඛුස්ස සන්තිකෙ නිසින්නො හොති, අපිච ඛො භික්ඛු නිද්දිසති – ‘‘අසුකස්මිං නාම ගාමෙ ඉත්ථන්නාමො භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චකරො’’ති, සො ගන්ත්වා තස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ථෙරස්ස චීවරං කිණිත්වා දදෙය්යාසී’’ති ආගන්ත්වා භික්ඛුස්ස ආරොචෙත්වා ගච්ඡති, අයමෙකො භික්ඛුනා අසම්මුඛානිද්දිට්ඨො.

න හෙව ඛො සො දූතො අත්තනා ආගන්ත්වා ආරොචෙති, අපිච ඛො අඤ්ඤං පහිණති ‘‘දින්නං මයා, භන්තෙ, තස්ස හත්ථෙ චීවරචෙතාපන්නං, චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති, අයං දුතියො භික්ඛුනා අසම්මුඛානිද්දිට්ඨො.

න හෙව ඛො අඤ්ඤං පහිණති, අපිච ඛො ගච්ඡන්තොව භික්ඛුං වදති ‘‘අහං තස්ස හත්ථෙ චීවරචෙතාපන්නං දස්සාමි, තුම්හෙ චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති, අයං තතියො භික්ඛුනා අසම්මුඛානිද්දිට්ඨොති එවං එකො සම්මුඛානිද්දිට්ඨො තයො අසම්මුඛානිද්දිට්ඨාති ඉමෙ චත්තාරො භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨවෙය්යාවච්චකරා ¶ නාම. එතෙසු ඉමස්මිං රාජසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බං.

අපරො භික්ඛු පුරිමනයෙනෙව දූතෙන පුච්ඡිතො නත්ථිතාය වා, අවිචාරෙතුකාමතාය වා ‘‘නත්ථම්හාකං කප්පියකාරකො’’ති වදති, තස්මිඤ්ච ඛණෙ කොචි මනුස්සො ආගච්ඡති, දූතො තස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ඉමස්ස හත්ථතො චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති වත්වා ගච්ඡති, අයං දූතෙන සම්මුඛානිද්දිට්ඨො.

අපරො ¶ දූතො ගාමං පවිසිත්වා අත්තනා අභිරුචිතස්ස කස්සචි හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා පුරිමනයෙනෙව ආගන්ත්වා ආරොචෙති, අඤ්ඤං වා පහිණති, ‘‘අහං අසුකස්ස නාම හත්ථෙ චීවරචෙතාපන්නං දස්සාමි, තුම්හෙ චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති වත්වා වා ගච්ඡති, අයං තතියො දූතෙන අසම්මුඛානිද්දිට්ඨොති එවං එකො සම්මුඛානිද්දිට්ඨො, තයො අසම්මුඛානිද්දිට්ඨාති ඉමෙ චත්තාරො දූතෙන නිද්දිට්ඨවෙය්යාවච්චකරා ¶ නාම. එතෙසු මෙණ්ඩකසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙන පටිපජ්ජිතබ්බං. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, මනුස්සා සද්ධා පසන්නා, තෙ කප්පියකාරකානං හත්ථෙ හිරඤ්ඤං උපනික්ඛිපන්ති – ‘ඉමිනා අය්යස්ස යං කප්පියං තං දෙථා’ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යං තතො කප්පියං තං සාදිතුං, න ත්වෙවාහං, භික්ඛවෙ, කෙනචි පරියායෙන ජාතරූපරජතං සාදිතබ්බං පරියෙසිතබ්බන්ති වදාමී’’ති (මහාව. 299). එත්ථ ච චොදනාය පමාණං නත්ථි, මූලං අසාදියන්තෙන සහස්සක්ඛත්තුම්පි චොදනාය වා ඨානෙන වා කප්පියභණ්ඩං සාදිතුං වට්ටති. නො චෙ දෙති, අඤ්ඤං කප්පියකාරකං ඨපෙත්වාපි ආහරාපෙතබ්බං. සචෙ ඉච්ඡති මූලසාමිකානම්පි කථෙතබ්බං; නො චෙ ඉච්ඡති න කථෙතබ්බං.

අපරො භික්ඛු පුරිමනයෙනෙව දූතෙන පුච්ඡිතො ‘‘නත්ථම්හාකං කප්පියකාරකො’’ති වදති, තදඤ්ඤො සමීපෙ ඨිතො සුත්වා ‘‘ආහර භො අහං අය්යස්ස චීවරං චෙතාපෙත්වා දස්සාමී’’ති වදති. දූතො ‘‘හන්ද භො දදෙය්යාසී’’ති තස්ස හත්ථෙ දත්වා භික්ඛුස්ස අනාරොචෙත්වාව ගච්ඡති, අයං මුඛවෙවටිකකප්පියකාරකො. අපරො භික්ඛුනො උපට්ඨාකස්ස වා අඤ්ඤස්ස වා හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුං දත්වා ‘‘ථෙරස්ස චීවරං දදෙය්යාසී’’ති ¶ එත්තොව පක්කමති, අයං පරම්මුඛකප්පියකාරකොති ඉමෙ ද්වෙ අනිද්දිට්ඨකප්පියකාරකා නාම. එතෙසු අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු විය පටිපජ්ජිතබ්බං. සචෙ සයමෙව චීවරං ආනෙත්වා දදන්ති, ගහෙතබ්බං. නො චෙ, කිඤ්චි න වත්තබ්බා. දෙසනාමත්තමෙව චෙතං ‘‘දූතෙන චීවරචෙතාපන්නං පහිණෙය්යා’’ති සයං ආහරිත්වාපි පිණ්ඩපාතාදීනං අත්ථාය දදන්තෙසුපි එසෙව නයො. න කෙවලඤ්ච අත්තනොයෙව අත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති, සචෙපි කොචි ජාතරූපරජතං ආනෙත්වා ‘‘ඉදං සඞ්ඝස්ස දම්මි, ආරාමං වා කරොථ චෙතියං වා භොජනසාලාදීනං වා අඤ්ඤතර’’න්ති වදති, ඉදම්පි සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති. යස්ස කස්සචි හි අඤ්ඤස්සත්ථාය සම්පටිච්ඡන්තස්ස දුක්කටං හොතීති මහාපච්චරියං වුත්තං.

සචෙ ¶ පන ‘‘නයිදං භික්ඛූනං සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තෙ ‘‘වඩ්ඪකීනං වා කම්මකරානං වා හත්ථෙ භවිස්සති, කෙවලං තුම්හෙ සුකතදුක්කටං ජානාථා’’ති වත්වා තෙසං හත්ථෙ දත්වා පක්කමති, වට්ටති. අථාපි ‘‘මම මනුස්සානං හත්ථෙ භවිස්සති මය්හමෙව වා හත්ථෙ භවිස්සති, කෙවලං තුම්හෙ යං යස්ස දාතබ්බං, තදත්ථාය පෙසෙය්යාථා’’ති වදති, එවම්පි වට්ටති.

සචෙ පන සඞ්ඝං වා ගණං වා පුග්ගලං වා අනාමසිත්වා ‘‘ඉදං හිරඤ්ඤසුවණ්ණං චෙතියස්ස දෙම, විහාරස්ස දෙම, නවකම්මස්ස දෙමා’’ති වදන්ති, පටික්ඛිපිතුං න වට්ටති. ‘‘ඉමෙ ඉදං භණන්තී’’ති ¶ කප්පියකාරකානං ආචික්ඛිතබ්බං. ‘‘චෙතියාදීනං අත්ථාය තුම්හෙ ගහෙත්වා ඨපෙථා’’ති වුත්තෙන පන ‘‘අම්හාකං ගහෙතුං න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිපිතබ්බං.

සචෙ පන කොචි බහුං හිරඤ්ඤසුවණ්ණං ආනෙත්වා ‘‘ඉදං සඞ්ඝස්ස දම්මි, චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති වදති, තං චෙ සඞ්ඝො සම්පටිච්ඡති, පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි ආපත්ති. තත්ර චෙ එකො භික්ඛු ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති, උපාසකො ච ‘‘යදි න කප්පති, මය්හමෙව භවිස්සතී’’ති ගච්ඡති. සො භික්ඛු ‘‘තයා සඞ්ඝස්ස ලාභන්තරායො කතො’’ති න කෙනචි කිඤ්චි වත්තබ්බො. යො හි තං චොදෙති, ස්වෙව සාපත්තිකො හොති, තෙන පන එකෙන බහූ අනාපත්තිකා කතා. සචෙ ¶ පන භික්ඛූහි ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තෙ ‘‘කප්පියකාරකානං වා හත්ථෙ භවිස්සති, මම පුරිසානං වා මය්හං වා හත්ථෙ භවිස්සති, කෙවලං තුම්හෙ පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති වදති, වට්ටති.

චතුපච්චයත්ථාය ච දින්නං යෙන යෙන පච්චයෙන අත්ථො හොති, තදත්ථං උපනෙතබ්බං, චීවරත්ථාය දින්නං චීවරෙයෙව උපනෙතබ්බං. සචෙ චීවරෙන තාදිසො අත්ථො නත්ථි, පිණ්ඩපාතාදීහි සඞ්ඝො කිලමති, සඞ්ඝසුට්ඨුතාය අපලොකෙත්වා තදත්ථායපි උපනෙතබ්බං. එස නයො පිණ්ඩපාතගිලානපච්චයත්ථාය දින්නෙපි, සෙනාසනත්ථාය දින්නං පන සෙනාසනස්ස ගරුභණ්ඩත්තා සෙනාසනෙයෙව උපනෙතබ්බං. සචෙ පන භික්ඛූසු සෙනාසනං ඡඩ්ඩෙත්වා ගතෙසු සෙනාසනං විනස්සති, ඊදිසෙ කාලෙ සෙනාසනං විස්සජ්ජෙත්වාපි භික්ඛූනං පරිභොගො අනුඤ්ඤාතො, තස්මා සෙනාසනජග්ගනත්ථං මූලච්ඡෙජ්ජං අකත්වා යාපනමත්තං පරිභුඤ්ජිතබ්බං.

න ¶ කෙවලඤ්ච හිරඤ්ඤසුවණ්ණමෙව, අඤ්ඤම්පි ඛෙත්තවත්ථාදි අකප්පියං න සම්පටිච්ඡිතබ්බං. සචෙ හි කොචි ‘‘මය්හං තිසස්සසම්පාදනකං මහාතළාකං අත්ථි, තං සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වදති, තං චෙ සඞ්ඝො සම්පටිච්ඡති, පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි ආපත්තියෙව. යො පන තං පටික්ඛිපති, සො පුරිමනයෙනෙව න කෙනචි කිඤ්චි වත්තබ්බො. යො හි තං චොදෙති, ස්වෙව සාපත්තිකො හොති, තෙන පන එකෙන බහූ අනාපත්තිකා කතා.

යො පන ‘‘තාදිසංයෙව තළාකං දම්මී’’ති වත්වා භික්ඛූහි ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තො වදති ‘‘අසුකඤ්ච අසුකඤ්ච සඞ්ඝස්ස තළාකං අත්ථි, තං කථං වට්ටතී’’ති. සො වත්තබ්බො – ‘‘කප්පියං කත්වා දින්නං භවිස්සතී’’ති. කථං දින්නං කප්පියං හොතීති? ‘‘චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති වත්වා දින්නන්ති. සො සචෙ ‘‘සාධු, භන්තෙ, චත්තාරො පච්චයෙ සඞ්ඝො පරිභුඤ්ජතූ’’ති ¶ දෙති, වට්ටති. අථාපි ‘‘තළාකං ගණ්හථා’’ති වත්වා ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තො ‘‘කප්පියකාරකො අත්ථී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘නත්ථී’’ති ¶ වුත්තෙ ‘‘ඉදං අසුකො නාම විචාරෙස්සති, අසුකස්ස වා හත්ථෙ, මය්හං වා හත්ථෙ භවිස්සති, සඞ්ඝො කප්පියභණ්ඩං පරිභුඤ්ජතූ’’ති වදති, වට්ටති. සචෙපි ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තො ‘‘උදකං පරිභුඤ්ජිස්සති, භණ්ඩකං ධොවිස්සති, මිගපක්ඛිනො පිවිස්සන්තී’’ති වදති, එවම්පි වට්ටති. අථාපි ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිත්තො වදති ‘‘කප්පියසීසෙන ගණ්හථා’’ති. ‘‘සාධු, උපාසක, සඞ්ඝො පානීයං පිවිස්සති, භණ්ඩකං ධොවිස්සති, මිගපක්ඛිනො පිවිස්සන්තී’’ති වත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.

අථාපි ‘‘මම තළාකං වා පොක්ඛරණිං වා සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති ‘‘වුත්තෙ, සාධු, උපාසක, සඞ්ඝො පානීයං පිවිස්සතී’’තිආදීනි වත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතියෙව. යදි පන භික්ඛූහි හත්ථකම්මං යාචිත්වා සහත්ථෙන ච කප්පියපථවිං ඛනිත්වා උදකපරිභොගත්ථාය තළාකං කාරිතං හොති, තං චෙ නිස්සාය සස්සං නිප්ඵාදෙත්වා මනුස්සා විහාරෙ කප්පියභණ්ඩං දෙන්ති, වට්ටති. අථ මනුස්සා එව සඞ්ඝස්ස උපකාරත්ථාය සඞ්ඝිකභූමිං ඛනිත්වා තං නිස්සාය නිප්ඵන්නසස්සතො කප්පියභණ්ඩං දෙන්ති, එවම්පි වට්ටති. ‘‘අම්හාකං එකං කප්පියකාරකං ඨපෙථා’’ති වුත්තෙ ච ඨපෙතුම්පි ලබ්භති. අථ පන තෙ මනුස්සා රාජබලිනා උපද්දුතා පක්කමන්ති, අඤ්ඤෙ පටිපජ්ජන්ති, න ච භික්ඛූනං කිඤ්චි දෙන්ති, උදකං වාරෙතුං ලබ්භති. තඤ්ච ඛො කසිකම්මකාලෙයෙව, න සස්සකාලෙ. සචෙ තෙ වදන්ති ‘‘නනු, භන්තෙ, පුබ්බෙපි මනුස්සා ඉමං නිස්සාය සස්සං අකංසූ’’ති ¶ . තතො වත්තබ්බා – ‘‘තෙ සඞ්ඝස්ස ඉමඤ්ච ඉමඤ්ච උපකාරං අකංසු, ඉදඤ්චිදඤ්ච කප්පියභණ්ඩං අදංසූ’’ති. සචෙ වදන්ති – ‘‘මයම්පි දස්සාමා’’ති, එවම්පි වට්ටති.

සචෙ පන කොචි අබ්යත්තො අකප්පියවොහාරෙන තළාකං පටිග්ගණ්හාති වා කාරෙති වා, තං භික්ඛූහි න පරිභුඤ්ජිතබ්බං, තං නිස්සාය ලද්ධං කප්පියභණ්ඩම්පි අකප්පියමෙව. සචෙ භික්ඛූහි පරිච්චත්තභාවං ඤත්වා සාමිකො වා තස්ස පුත්තධීතරො වා අඤ්ඤො වා කොචි වංසෙ උප්පන්නො පුන කප්පියවොහාරෙන දෙති, වට්ටති. පච්ඡින්නෙ කුලවංසෙ යො තස්ස ජනපදස්ස සාමිකො, සො අච්ඡින්දිත්වා ¶ පුන දෙති, චිත්තලපබ්බතෙ භික්ඛුනා නීහටඋදකවාහකං අළනාගරාජමහෙසී විය, එවම්පි වට්ටති.

කප්පියවොහාරෙපි උදකවසෙන පටිග්ගහිතතළාකෙ සුද්ධචිත්තානං මත්තිකුද්ධරණපාළිබන්ධනාදීනි ¶ ච කාතුං වට්ටති. තං නිස්සාය පන සස්සං කරොන්තෙ දිස්වා කප්පියකාරකං ඨපෙතුං න වට්ටති. යදි තෙ සයමෙව කප්පියභණ්ඩං දෙන්ති, ගහෙතබ්බං. නො චෙ දෙන්ති, න චොදෙතබ්බං, න සාරෙතබ්බං. පච්චයවසෙන පටිග්ගහිතතළාකෙ කප්පියකාරකං ඨපෙතුං වට්ටති. මත්තිකුද්ධරණපාළිබන්ධනාදීනි පන කාතුං න වට්ටති. සචෙ කප්පියකාරකා සයමෙව කරොන්ති, වට්ටති. අබ්යත්තෙන පන ලජ්ජිභික්ඛුනා කාරාපිතෙසු කිඤ්චාපි පටිග්ගහණෙ කප්පියං, භික්ඛුස්ස පයොගපච්චයා උප්පන්නෙන මිස්සකත්තා විසගතපිණ්ඩපාතො විය අකප්පියමංසරසමිස්සකභොජනං විය ච දුබ්බිනිබ්භොගං හොති, සබ්බෙසං අකප්පියමෙව.

සචෙ පන ‘‘උදකස්ස ඔකාසො අත්ථි, තළාකස්ස පාළි ථිරා, යථා බහුං උදකං ගණ්හාති, එවං කරොහි, තීරසමීපෙ උදකං කරොහී’’ති එවං උදකමෙව විචාරෙති, වට්ටති. උද්ධනෙ අග්ගිං න පාතෙන්ති, ‘‘උදකකම්මං ලබ්භතු උපාසකා’’ති වත්තුං වට්ටති. ‘‘සස්සං කත්වා ආහරථා’’ති වත්තුං පන න වට්ටති. සචෙ පන තළාකෙ අතිබහුං උදකං දිස්වා පස්සතො වා පිට්ඨිතො වා මාතිකං නීහරාපෙති, වනං ඡින්දාපෙත්වා කෙදාරෙ කාරාපෙති, පොරාණකෙදාරෙසු වා පකතිභාගං අග්ගහෙත්වා අතිරෙකං ගණ්හාති, නවසස්සෙ වා අකාලසස්සෙ වා අපරිච්ඡින්නභාගෙ ‘‘එත්තකෙ කහාපණෙ දෙථා’’ති කහාපණෙ උට්ඨාපෙති, සබ්බෙසං අකප්පියං.

යො ¶ පන ‘‘කස්සථ වපථා’’ති අවත්වා ‘‘එත්තකාය භූමියා, එත්තකො නාම භාගො’’ති එවං භූමිං වා පතිට්ඨපෙති, ‘‘එත්තකෙ භූමිභාගෙ අම්හෙහි සස්සං කතං, එත්තකං නාම භාගං ගණ්හථා’’ති වදන්තෙසු කස්සකෙසු භූමිප්පමාණග්ගහණත්ථං ¶ රජ්ජුයා වා දණ්ඩෙන වා මිනාති, ඛලෙ වා ඨත්වා රක්ඛති, ඛලතො වා නීහරාපෙති, කොට්ඨාගාරෙ වා පටිසාමෙති, තස්සෙව තං අකප්පියං.

සචෙ කස්සකා කහාපණෙ ආහරිත්වා ‘‘ඉමෙ සඞ්ඝස්ස ආහටා’’ති වදන්ති, අඤ්ඤතරො ච භික්ඛු ‘‘න සඞ්ඝො කහාපණෙ ඛාදතී’’ති සඤ්ඤාය ‘‘එත්තකෙහි කහාපණෙහි සාටකෙ ආහර, එත්තකෙහි යාගුආදීනි සම්පාදෙහී’’ති වදති. යං තෙ ආහරන්ති, සබ්බෙසං අකප්පියං. කස්මා? කහාපණානං විචාරිතත්තා.

සචෙ ධඤ්ඤං ආහරිත්වා ඉදං සඞ්ඝස්ස ආහටන්ති වදන්ති, අඤ්ඤතරො ච භික්ඛු පුරිමනයෙනෙව ‘‘එත්තකෙහි වීහීහි ඉදඤ්චිදඤ්ච ආහරථා’’ති වදති. යං තෙ ආහරන්ති, තස්සෙව අකප්පියං. කස්මා? ධඤ්ඤස්ස විචාරිතත්තා.

සචෙ ¶ තණ්ඩුලං වා අපරණ්ණං වා ආහරිත්වා ‘‘ඉදං සඞ්ඝස්ස ආහට’’න්ති වදන්ති, අඤ්ඤතරො ච භික්ඛු පුරිමනයෙනෙව ‘‘එත්තකෙහි තණ්ඩුලෙහි ඉදඤ්චිදඤ්ච ආහරථා’’ති වදති. යං තෙ ආහරන්ති, සබ්බෙසං කප්පියං. කස්මා? කප්පියානං තණ්ඩුලාදීනං විචාරිතත්තා. කයවික්කයෙපි අනාපත්ති, කප්පියකාරකස්ස ආචික්ඛිතත්තා.

පුබ්බෙ පන චිත්තලපබ්බතෙ එකො භික්ඛු චතුසාලද්වාරෙ ‘‘අහො වත ස්වෙ සඞ්ඝස්ස එත්තකප්පමාණෙ පූවෙ පචෙය්යු’’න්ති ආරාමිකානං සඤ්ඤාජනනත්ථං භූමියං මණ්ඩලං අකාසි, තං දිස්වා ඡෙකො ආරාමිකො තථෙව කත්වා දුතියදිවසෙ භෙරියා ආකොටිතාය සන්නිපතිතෙ සඞ්ඝෙ පූවං ගහෙත්වා සඞ්ඝත්ථෙරං ආහ – ‘‘භන්තෙ, අම්හෙහි ඉතො පුබ්බෙ නෙව පිතූනං න පිතාමහානං එවරූපං සුතපුබ්බං, එකෙන අය්යෙන චතුස්සාලද්වාරෙ පූවත්ථාය සඤ්ඤා කතා, ඉතො දානි පභුති අය්යා අත්තනො අත්තනො චිත්තානුරූපං වදන්තු, අම්හාකම්පි ඵාසුවිහාරො භවිස්සතී’’ති. මහාථෙරො තතොව නිවත්ති, එකභික්ඛුනාපි පූවො න ගහිතො. එවං පුබ්බෙ තත්රුප්පාදම්පි න පරිභුඤ්ජිංසු. තස්මා –

සල්ලෙඛං ¶ අච්චජන්තෙන, අප්පමත්තෙන භික්ඛුනා;

කප්පියෙපි න කාතබ්බා, ආමිසත්ථාය ලොලතාති.

යො ¶ චායං තළාකෙ වුත්තො, පොක්ඛරණී-උදකවාහකමාතිකාදීසුපි එසෙව නයො.

පුබ්බණ්ණාපරණ්ණඋච්ඡුඵලාඵලාදීනං විරුහනට්ඨානං යං කිඤ්චි ඛෙත්තං වා වත්ථුං වා දම්මීති වුත්තෙපි ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිපිත්වා තළාකෙ වුත්තනයෙනෙව යදා කප්පියවොහාරෙන ‘‘චතුපච්චයපරිභොගත්ථාය දම්මී’’ති වදති, තදා සම්පටිච්ඡිතබ්බං, ‘‘වනං දම්මි, අරඤ්ඤං දම්මී’’ති වුත්තෙ පන වට්ටති. සචෙ මනුස්සා භික්ඛූහි අනාණත්තායෙව තත්ථ රුක්ඛෙ ඡින්දිත්වා අපරණ්ණාදීනි සම්පාදෙත්වා භික්ඛූනං භාගං දෙන්ති, වට්ටති; අදෙන්තා න චොදෙතබ්බා. සචෙ කෙනචිදෙව අන්තරායෙන තෙසු පක්කන්තෙසු අඤ්ඤෙ කරොන්ති, න ච භික්ඛූනං කිඤ්චි දෙන්ති, තෙ වාරෙතබ්බා. සචෙ වදන්ති – ‘‘නනු, භන්තෙ, පුබ්බෙපි මනුස්සා ඉධ සස්සානි අකංසූ’’ති, තතො තෙ වත්තබ්බා – ‘‘තෙ සඞ්ඝස්ස ඉදඤ්චිදඤ්ච කප්පියභණ්ඩං අදංසූ’’ති. සචෙ වදන්ති – ‘‘මයම්පි දස්සාමා’’ති එවං වට්ටති.

කඤ්චි ¶ සස්සුට්ඨානකං භූමිප්පදෙසං සන්ධාය ‘‘සීමං දෙමා’’ති වදන්ති, වට්ටති. සීමා පරිච්ඡෙදනත්ථං පන ථම්භා වා පාසාණා වා සයං න ඨපෙතබ්බා. කස්මා? භූමි නාම අනග්ඝා අප්පකෙනාපි පාරාජිකො භවෙය්ය, ආරාමිකානං පන වත්තබ්බං – ‘‘ඉමිනා ඨානෙන අම්හාකං සීමා ගතා’’ති. සචෙපි හි තෙ අධිකං ගණ්හන්ති, පරියායෙන කථිතත්තා අනාපත්ති. යදි පන රාජරාජමහාමත්තාදයො සයමෙව ථම්භෙ ඨපාපෙත්වා ‘‘චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජථා’’ති දෙන්ති, වට්ටතියෙව.

සචෙ කොචි අන්තොසීමාය තළාකං ඛනති, විහාරමජ්ඣෙන වා මාතිකං නෙති, චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණාදීනි දුස්සන්ති, වාරෙතබ්බො. සචෙ සඞ්ඝො කිඤ්චි ලභිත්වා ආමිසගරුකතාය න වාරෙති, එකො භික්ඛු වාරෙති, සොව භික්ඛු ඉස්සරො. සචෙ එකො භික්ඛු න වාරෙති, ‘‘නෙථ තුම්හෙ’’ති තෙසංයෙව පක්ඛො හොති, සඞ්ඝො වාරෙති, සඞ්ඝොව ඉස්සරො. සඞ්ඝිකෙසු හි කම්මෙසු යො ධම්මකම්මං කරොති, සොව ඉස්සරො. සචෙ වාරියමානොපි කරොති, හෙට්ඨා ගහිතං පංසුං හෙට්ඨා පක්ඛිපිත්වා, උපරි ගහිතං පංසුං උපරි පක්ඛිපිත්වා පූරෙතබ්බා.

සචෙ ¶ කොචි යථාජාතමෙව උච්ඡුං වා අපරණ්ණං වා අලාබුකුම්භණ්ඩාදිකං ¶ වා වල්ලිඵලං දාතුකාමො ‘‘එතං සබ්බං උච්ඡුඛෙත්තං අපරණ්ණවත්ථුං වල්ලිඵලාවාටං දම්මී’’ති වදති, සහ වත්ථුනා පරාමට්ඨත්තා ‘‘න වට්ටතී’’ති මහාසුමත්ථෙරො ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො පන ‘‘අභිලාපමත්තමෙතං සාමිකානංයෙව හි සො භූමිභාගො තස්මා වට්ටතී’’ති ආහ.

‘‘දාසං දම්මී’’ති වදති, න වට්ටති. ‘‘ආරාමිකං දම්මි, වෙය්යාවච්චකරං දම්මි, කප්පියකාරකං දම්මී’’ති වුත්තෙ වට්ටති. සචෙ සො ආරාමිකො පුරෙභත්තම්පි පච්ඡාභත්තම්පි සඞ්ඝස්සෙව කම්මං කරොති, සාමණෙරස්ස විය සබ්බං භෙසජ්ජපටිජග්ගනම්පි තස්ස කාතබ්බං. සචෙ පුරෙභත්තමෙව සඞ්ඝස්ස කම්මං කරොති, පච්ඡාභත්තං අත්තනො කම්මං කරොති, සායං නිවාපො න දාතබ්බො. යෙපි පඤ්චදිවසවාරෙන වා පක්ඛවාරෙන වා සඞ්ඝස්ස කම්මං කත්වා සෙසකාලෙ අත්තනො කම්මං කරොන්ති, තෙසම්පි කරණකාලෙයෙව භත්තඤ්ච නිවාපො ච දාතබ්බො. සචෙ සඞ්ඝස්ස කම්මං නත්ථි, අත්තනොයෙව කම්මං කත්වා ජීවන්ති, තෙ චෙ හත්ථකම්මමූලං ආනෙත්වා දෙන්ති, ගහෙතබ්බං. නො චෙ දෙන්ති, න කිඤ්චි වත්තබ්බා. යං කිඤ්චි රජකදාසම්පි පෙසකාරදාසම්පි ආරාමිකනාමෙන සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති.

සචෙ ‘‘ගාවො දෙමා’’ති වදන්ති, ‘‘න වට්ටතී’’ති පටික්ඛිපිතබ්බා. ඉමා ගාවො කුතොති ¶ පණ්ඩිතෙහි පඤ්ච ගොරසපරිභොගත්ථාය දින්නාති, ‘‘මයම්පි පඤ්චගොරසපරිභොගත්ථාය දෙමා’’ති වුත්තෙ වට්ටති. අජිකාදීසුපි එසෙව නයො. ‘‘හත්ථිං දෙම, අස්සං මහිසං කුක්කුටං සූකරං දෙමා’’ති වදන්ති, සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති. සචෙ කෙචි මනුස්සා ‘‘අප්පොස්සුක්කා, භන්තෙ, තුම්හෙ හොථ, මයං ඉමෙ ගහෙත්වා තුම්හාකං කප්පියභණ්ඩං දස්සාමා’’ති ගණ්හන්ති, වට්ටති. ‘‘කුක්කුටසූකරා සුඛං ජීවන්තූ’’ති අරඤ්ඤෙ විස්සජ්ජෙතුං වට්ටති. ‘‘ඉමං තළාකං, ඉමං ඛෙත්තං, ඉමං වත්ථුං, විහාරස්ස දෙමා’’ති වුත්තෙ පටික්ඛිපිතුං න ලබ්භතීති. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීසු ඉදම්පි ඡසමුට්ඨානං කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං ¶ , තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

රාජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො චීවරවග්ගො පඨමො.

2. කොසියවග්ගො

1. කොසියසික්ඛාපදවණ්ණනා

542. තෙන ¶ සමයෙනාති කොසියසික්ඛාපදං. තත්ථ සන්ථරිත්වා කතං හොතීති සමෙ භූමිභාගෙ කොසියංසූනි උපරූපරි සන්ථරිත්වා කඤ්ජිකාදීහි සිඤ්චිත්වා කතං හොති. එකෙනපි කොසියංසුනා මිස්සිත්වාති තිට්ඨතු අත්තනො රුචිවසෙන මිස්සිතං, සචෙපි තස්ස කරණට්ඨානෙ වාතො එකං කොසියංසුං ආනෙත්වා පාතෙති, එවම්පි මිස්සෙත්වා කතමෙව හොතීති. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

ඡසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං,

තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

කොසියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. සුද්ධකාළකසික්ඛාපදවණ්ණනා

547. තෙන සමයෙනාති සුද්ධකාළකසික්ඛාපදං. තත්ථ සුද්ධකාළකානන්ති සුද්ධානං කාළකානං ¶ , අඤ්ඤෙහි අමිස්සිතකාළකානන්ති අත්ථො. සෙසං උත්තානත්ථමෙව. සමුට්ඨානාදීනිපි කොසියසික්ඛාපදසදිසානෙවාති.

සුද්ධකාළකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. ද්වෙභාගසික්ඛාපදවණ්ණනා

552. තෙන සමයෙනාති ද්වෙභාගසික්ඛාපදං. තත්ථ අන්තෙ ආදියිත්වාති සන්ථතස්ස අන්තෙ අනුවාතං විය දස්සෙත්වා ඔදාතං අල්ලියාපෙත්වා.

ද්වෙ භාගාති ද්වෙ කොට්ඨාසා. ආදාතබ්බාති ගහෙතබ්බා. ගොචරියානන්ති කපිලවණ්ණානං. ද්වෙ තුලා ආදාතබ්බාති චතූහි තුලාහි කාරෙතුකාමං සන්ධාය වුත්තං. අත්ථතො පන යත්තකෙහි එළකලොමෙහි කාතුකාමො හොති, තෙසු ද්වෙ කොට්ඨාසා කාළකානං එකො ඔදාතානං, එකො ගොචරියානන්ති ඉදමෙව දස්සිතං හොතීති වෙදිතබ්බං. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීනිපි ¶ කොසියසික්ඛාපදසදිසානෙව. කෙවලං ඉදං ආදාය අනාදාය ච කරණතො කිරියාකිරියං වෙදිතබ්බන්ති.

ද්වෙභාගසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. ඡබ්බස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා

557. තෙන ¶ සමයෙනාති ඡබ්බස්සසික්ඛාපදං. තත්ථ ඌහදන්තිපි උම්මිහන්තිපීති සන්ථතානං උපරි වච්චම්පි පස්සාවම්පි කරොන්තීති වුත්තං හොති.

දින්නා සඞ්ඝෙන ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො සන්ථතසම්මුතීති එවං ලද්ධසම්මුතිකො භික්ඛු යාව රොගො න වූපසම්මති, තාව යං යං ඨානං ගච්ඡති, තත්ථ තත්ථ සන්ථතං කාතුං ලභති. සචෙ අරොගො හුත්වා පුන මූලබ්යාධිනාව ගිලානො හොති, සොයෙව පරිහාරො, නත්ථඤ්ඤං සම්මුතිකිච්චන්ති ඵුස්සදෙවත්ථෙරො ආහ. උපතිස්සත්ථෙරො පන ‘‘සො වා බ්යාධි පටිකුප්පතු, අඤ්ඤො වා, ‘සකිං ගිලානො’ති නාමං ලද්ධං ලද්ධමෙව, පුන සම්මුතිකිච්චං නත්ථී’’ති ආහ.

ඔරෙන ¶ චෙ ඡන්නං වස්සානන්ති ඡන්නං වස්සානං ඔරිමභාගෙ, අන්තොති අත්ථො. පදභාජනෙ පන සඞ්ඛ්යාමත්තදස්සනත්ථං ‘‘ඌනකඡබ්බස්සානී’’ති වුත්තං.

අනාපත්ති ඡබ්බස්සානි කරොතීති යදා ඡබ්බස්සානි පරිපුණ්ණානි හොන්ති, තදා සන්ථතං කරොති. දුතියපදෙපි ‘‘යදා අතිරෙකඡබ්බස්සානි හොන්ති, තදා කරොතී’’ති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. න හි සො ඡබ්බස්සානි කරොතීති. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීනි කොසියසික්ඛාපදසදිසානෙවාති.

ඡබ්බස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. නිසීදනසන්ථතසික්ඛාපදවණ්ණනා

565. තෙන සමයෙනාති නිසීදනසන්ථතසික්ඛාපදං. තත්ථ ඉච්ඡාමහං භික්ඛවෙති භගවා කිර තං තෙමාසං න කිඤ්චි බොධනෙය්යසත්තං අද්දස, තස්මා ¶ එවමාහ. එවං සන්තෙපි තන්තිවසෙන ධම්මදෙසනා කත්තබ්බා සියා. යස්මා පනස්ස එතදහොසි – ‘‘මයි ඔකාසං කාරෙත්වා පටිසල්ලීනෙ භික්ඛූ අධම්මිකං කතිකවත්තං කරිස්සන්ති, තං උපසෙනො භින්දිස්සති. අහං තස්ස පසීදිත්වා භික්ඛූනං දස්සනං අනුජානිස්සාමි, තතො මං පස්සිතුකාමා බහූ භික්ඛූ ධුතඞ්ගානි සමාදියිස්සන්ති, අහඤ්ච තෙහි උජ්ඣිතසන්ථතපච්චයා සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙස්සාමී’’ති, තස්මා එවමාහ. එවං බහූනි හි එත්ථ ආනිසංසානීති.

සපරිසො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමීති ¶ ථෙරො කිර ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඌනදසවස්සෙන උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 75) ඉමස්මිං ඛන්ධකසික්ඛාපදෙ ‘‘කථඤ්හි නාම ත්වං මොඝපුරිස අඤ්ඤෙහි ඔවදියො අනුසාසියො අඤ්ඤං ඔවදිතුං අනුසාසිතුං මඤ්ඤිස්සසී’’ති එවමාදිනා නයෙන ගරහං ලභිත්වා ‘‘සත්ථා මය්හං පරිසං නිස්සාය ගරහං අදාසි, සො දානාහං භගවන්තං තෙනෙව පුණ්ණචන්දසස්සිරීකෙන සබ්බාකාරපරිපුණ්ණෙන මුඛෙන බ්රහ්මඝොසං නිච්ඡාරෙත්වා පරිසංයෙව නිස්සාය සාධුකාරං දාපෙස්සාමී’’ති සුහදයො කුලපුත්තො අතිරෙකයොජනසතං පටික්කමිත්වා පරිසං චිනිත්වා පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි පරිවුතො පුන භගවන්තං උපසඞ්කමන්තො. තෙන වුත්තං – ‘‘සපරිසො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමී’’ති. න හි සක්කා බුද්ධානං අඤ්ඤථා ආරාධෙතුං අඤ්ඤත්ර වත්තසම්පත්තියා.

භගවතො ¶ අවිදූරෙ නිසින්නොති වත්තසම්පත්තියා පරිසුද්ධභාවෙන නිරාසඞ්කො සීහො විය කඤ්චනපබ්බතස්ස භගවතො අවිදූරෙ නිසින්නො. එතදවොචාති කථාසමුට්ඨාපනත්ථං එතං අවොච. මනාපානි තෙ භික්ඛු පංසුකූලානීති භික්ඛු තව ඉමානි පංසුකූලානි මනාපානි, අත්තනො රුචියා ඛන්තියා ගහිතානීති අත්ථො. න ඛො මෙ, භන්තෙ, මනාපානීති, භන්තෙ න මයා අත්තනො රුචියා ගහිතානි, ගලග්ගාහෙන විය මත්ථකතාළනෙන විය ච ගාහිතොම්හීති දස්සෙති.

පඤ්ඤායිස්සතීති පඤ්ඤාතො අභිඤ්ඤාතො භවිස්සති, තත්ථ සන්දිස්සිස්සතීති වුත්තං හොති. න මයං අපඤ්ඤත්තං පඤ්ඤපෙස්සාමාති මයං සාවකා නාම අපඤ්ඤත්තං න පඤ්ඤපෙස්සාම, බුද්ධවිසයො හි එසො යදිදං ¶ ‘‘පාචිත්තියං දුක්කට’’න්තිආදිනා නයෙන අපඤ්ඤත්තසික්ඛාපදපඤ්ඤපනං පඤ්ඤත්තසමුච්ඡින්දනං වා. සමාදායාති තං තං සික්ඛාපදං සමාදියිත්වා, ‘‘සාධු සුට්ඨූ’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා යථාපඤ්ඤත්තෙසු සබ්බසික්ඛාපදෙසු සික්ඛිස්සාමාති දස්සෙති. තස්ස ¶ ආරද්ධචිත්තො පුනපි ‘‘සාධු සාධූ’’ති සාධුකාරමදාසි.

566. අනුඤ්ඤාතාවුසොති අනුඤ්ඤාතං, ආවුසො. පිහෙන්තාති පිහයන්තා. සන්ථතානි උජ්ඣිත්වාති සන්ථතෙ චතුත්ථචීවරසඤ්ඤිතාය සබ්බසන්ථතානි උජ්ඣිත්වා. ධම්මිං කථං කත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසීති භගවා සන්ථතානි විප්පකිණ්ණානි දිස්වා ‘‘සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනෙ කාරණං නත්ථි, පරිභොගුපායං නෙසං දස්සෙස්සාමී’’ති ධම්මිං කථං කත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි.

567. සකිං නිවත්ථම්පි සකිං පාරුතම්පීති සකිං නිසින්නඤ්චෙව නිපන්නඤ්ච. සාමන්තාති එකපස්සතො වට්ටං වා චතුරස්සං වා ඡින්දිත්වා ගහිතට්ඨානං යථා විදත්ථිමත්තං හොති, එවං ගහෙතබ්බං, සන්ථරන්තෙන පන පාළියං වුත්තනයෙනෙව එකදෙසෙ වා සන්ථරිතබ්බං, විජටෙත්වා වා මිස්සකං කත්වා සන්ථරිතබ්බං, එවං ථිරතරං හොතීති. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීනි කිරියාකිරියත්තා ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස ද්වෙභාගසික්ඛාපදසදිසානීති.

ඉමෙසු පන පඤ්චසු සන්ථතෙසු පුරිමානි තීණි විනයකම්මං කත්වා පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටන්ති, පච්ඡිමානි ද්වෙ වට්ටන්තීති වෙදිතබ්බානීති.

නිසීදනසන්ථතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. එළකලොමසික්ඛාපදවණ්ණනා

571. තෙන ¶ සමයෙනාති එළකලොමසික්ඛාපදං. තත්ථ උප්පණ්ඩෙසුන්ති ‘‘කිත්තකෙන, භන්තෙ, කීතානී’’තිආදීනි වදන්තා අවහසිංසු. ඨිතකොව ආසුම්භීති යථා මනුස්සා අරඤ්ඤතො මහන්තං දාරුභාරං ආනෙත්වා කිලන්තා ඨිතකාව පාතෙන්ති, එවං පාතෙසීති අත්ථො.

572. සහත්ථාති ¶ සහත්ථෙන, අත්තනා හරිතබ්බානීති වුත්තං හොති. බහිතියොජනං පාතෙතීති තියොජනතො බහි පාතෙති. අනන්තරායෙන පතනකෙ හත්ථතො මුත්තමත්තෙ ලොමගණනාය නිස්සග්ගියපාචිත්තියානි. සචෙ බහිතියොජනෙ රුක්ඛෙ වා ථම්භෙ වා පටිහඤ්ඤිත්වා පුන අන්තො පතන්ති, අනාපත්ති ¶ . භූමියං පතිත්වා ඨත්වා ඨත්වා වට්ටමානා එළකලොමභණ්ඩිකා පුන අන්තො පවිසති, ආපත්තියෙව. අන්තො ඨත්වා හත්ථෙන වා පාදෙන වා යට්ඨියා වා වට්ටෙති ඨත්වා වා අඨත්වා වා වට්ටමානා භණ්ඩිකා ගච්ඡතු, ආපත්තියෙව. ‘‘අඤ්ඤො හරිස්සතී’’ති ඨපෙති, තෙන හරිතෙපි ආපත්තියෙව. සුද්ධචිත්තෙන ඨපිතං වාතො වා අඤ්ඤො වා අත්තනො ධම්මතාය බහි පාතෙති, ආපත්තියෙව. සඋස්සාහත්තා අචිත්තකත්තා ච සික්ඛාපදස්ස. කුරුන්දියාදීසු පන ‘‘එත්ථ අනාපත්තී’’ති වුත්තා, සා අනාපත්ති පාළියා න සමෙති. උභතොභණ්ඩිකං එකාබද්ධං කත්වා එකං භණ්ඩිකං අන්තොසීමාය එකං බහිසීමාය කරොන්තො ඨපෙති, රක්ඛති තාව. එකාබද්ධෙ කාජෙපි එසෙව නයො. යදි පන අබන්ධිත්වා කාජකොටියං ඨපිතමත්තමෙව හොති, න රක්ඛති. එකාබද්ධෙපි පරිවත්තෙත්වා ඨපිතෙ ආපත්තියෙව.

අඤ්ඤස්ස යානෙ වාති එත්ථ ගච්ඡන්තෙ යානෙ වා හත්ථිපිට්ඨිආදීසු වා සාමිකස්ස අජානන්තස්සෙව හරිස්සතීති ඨපෙති, තස්මිං තියොජනං අතික්කන්තෙ ආපත්ති. අගච්ඡන්තෙපි එසෙව නයො. සචෙ පන අගච්ඡන්තෙ යානෙ වා හත්ථිපිට්ඨියාදීසු වා ඨපෙත්වා අභිරුහිත්වා සාරෙති, හෙට්ඨා වා ගච්ඡන්තො චොදෙති, පක්කොසන්තො වා අනුබන්ධාපෙති, ‘‘අඤ්ඤං හරාපෙතී’’ති වචනතො අනාපත්ති. කුරුන්දියාදීසු පන ‘‘ආපත්තී’’ති වුත්තං, තං ‘‘අඤ්ඤං හරාපෙතී’’ති ඉමිනා න සමෙති. අදින්නාදානෙ පන සුඞ්කඝාතෙ ආපත්ති හොති. යා හි තත්ථ ආපත්ති, සා ඉධ අනාපත්ති. යා ඉධ ආපත්ති, සා තත්ථ අනාපත්ති. තං ඨානං පත්වා අඤ්ඤවිහිතො වා චොරාදීහි වා උපද්දුතො ගච්ඡති, ආපත්තියෙව. සබ්බත්ථ ලොමගණනාය ආපත්තිපරිච්ඡෙදො වෙදිතබ්බො.

575. තියොජනං වාසාධිප්පායො ගන්ත්වා තතො පරං හරතීති යත්ථ ගතො, තත්ථ උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීනං ¶ වා පච්චයාදීනං වා අලාභෙන තතො ¶ පරං අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡති, තතොපි අඤ්ඤත්ථාති එවං යොජනසතම්පි හරන්තස්ස අනාපත්ති. අච්ඡින්නං පටිලභිත්වාති චොරා අච්ඡින්දිත්වා නිරත්ථකභාවං ඤත්වා පටිදෙන්ති, තං හරන්තස්ස අනාපත්ති. නිස්සට්ඨං පටිලභිත්වාති විනයකම්මකතං පටිලභිත්වාති ¶ අත්ථො.

කතභණ්ඩන්ති කතංභණ්ඩං කම්බලකොජවසන්ථතාදිං යං කිඤ්චි අන්තමසො සුත්තකෙන බද්ධමත්තම්පි. යො පන තනුකපත්තත්ථවිකන්තරෙ වා ආයොගඅංසබද්ධකකායබන්ධනාදීනං අන්තරෙසු වා පිප්ඵලිකාදීනං මලරක්ඛණත්ථං සිපාටිකාය වා අන්තමසො වාතාබාධිකො කණ්ණච්ඡිද්දෙපි ලොමානි පක්ඛිපිත්වා ගච්ඡති, ආපත්තියෙව. සුත්තකෙන පන බන්ධිත්වා පක්ඛිත්තං කතභණ්ඩට්ඨානෙ තිට්ඨති, වෙණිං කත්වා හරති, ඉදං නිධානමුඛං නාම, ආපත්තියෙවාති. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීසු ඉදං එළකලොමසමුට්ඨානං නාම, කායතො ච කායචිත්තතො ච සමුට්ඨාති, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

එළකලොමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදවණ්ණනා

576. තෙන සමයෙනාති එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදං. තත්ථ රිඤ්චන්තීති උජ්ඣන්ති විස්සජ්ජෙන්ති, න සක්කොන්ති අනුයුඤ්ජිතුන්ති වුත්තං හොති. සෙසමෙත්ථ පුරාණචීවරසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙනෙව සද්ධිං සමුට්ඨානාදීහීති.

එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. රූපියසික්ඛාපදවණ්ණනා

582. තෙන සමයෙනාති රූපියසික්ඛාපදං. තත්ථ පටිවිසොති කොට්ඨාසො.

583-4. ජාතරූපරජතන්ති ¶ එත්ථ ජාතරූපන්ති සුවණ්ණස්ස නාමං. තං පන යස්මා තථාගතස්ස වණ්ණසදිසං හොති, තස්මා ‘‘සත්ථුවණ්ණො වුච්චතී’’ති පදභාජනෙ වුත්තං. තස්සත්ථො – ‘‘යො ¶ සත්ථුවණ්ණො ලොහවිසෙසො, ඉදං ජාතරූපං නාමා’’ති රජතං පන ‘‘සඞ්ඛො, සිලා, පවාල, රජතං, ජාතරූප’’න්තිආදීසු (පාචි. 506) රූපියං වුත්තං. ඉධ පන යං කිඤ්චි වොහාරගමනීයං කහාපණාදි අධිප්පෙතං. තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘කහාපණො ලොහමාසකො’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ කහාපණොති සොවණ්ණමයො වා රූපියමයො වා පාකතිකො වා. ලොහමාසකොති තම්බලොහාදීහි කතමාසකො. දාරුමාසකොති සාරදාරුනා වා වෙළුපෙසිකාය වා අන්තමසො තාලපණ්ණෙනාපි රූපං ¶ ඡින්දිත්වා කතමාසකො. ජතුමාසකොති ලාඛාය වා නිය්යාසෙන වා රූපං සමුට්ඨාපෙත්වා කතමාසකො. ‘‘යෙ වොහාරං ගච්ඡන්තී’’ති ඉමිනා පන පදෙන යො යො යත්ථ යත්ථ ජනපදෙ යදා යදා වොහාරං ගච්ඡති, අන්තමසො අට්ඨිමයොපි චම්මමයොපි රුක්ඛඵලබීජමයොපි සමුට්ඨාපිතරූපොපි අසමුට්ඨාපිතරූපොපි සබ්බො සඞ්ගහිතො.

ඉච්චෙතං සබ්බම්පි රජතං ජාතරූපං ජාතරූපමාසකො, වුත්තප්පභෙදො සබ්බොපි රජතමාසකොති චතුබ්බිධං නිස්සග්ගියවත්ථු හොති. මුත්තා, මණි, වෙළුරියො, සඞ්ඛො, සිලා, පවාල, ලොහිතඞ්කො, මසාරගල්ලං, සත්ත ධඤ්ඤානි, දාසිදාසඛෙත්තවත්ථුපුප්ඵාරාමඵලාරාමාදයොති ඉදං දුක්කටවත්ථු. සුත්තං ඵාලො පටකො කප්පාසො අනෙකප්පකාරං අපරණ්ණං සප්පිනවනීතතෙලමධුඵාණිතාදිභෙසජ්ජඤ්ච ඉදං කප්පියවත්ථු. තත්ථ නිස්සග්ගියවත්ථුං අත්තනො වා සඞ්ඝගණපුග්ගලචෙතියානං වා අත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටති. අත්තනො අත්ථාය සම්පටිච්ඡතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං හොති, සෙසානං අත්ථාය දුක්කටං. දුක්කටවත්ථුං සබ්බෙසම්පි අත්ථාය සම්පටිච්ඡතො දුක්කටමෙව. කප්පියවත්ථුම්හි අනාපත්ති. සබ්බම්පි නික්ඛිපනත්ථාය භණ්ඩාගාරිකසීසෙන සම්පටිච්ඡතො උපරි රතනසික්ඛාපදෙ ආගතවසෙන පාචිත්තියං.

උග්ගණ්හෙය්යාති ගණ්හෙය්ය. යස්මා පන ගණ්හන්තො ආපත්තිං ආපජ්ජති, තෙනස්ස පදභාජනෙ ‘‘සයං ගණ්හාති නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති වුත්තං. එස නයො සෙසපදෙසුපි.

තත්ථ ¶ ජාතරූපරජතභණ්ඩෙසු කහාපණමාසකෙසු ච එකං ගණ්හතො වා ගණ්හාපයතො වා එකා ආපත්ති. සහස්සං චෙපි එකතො ගණ්හාති, ගණ්හාපෙති, වත්ථුගණනාය ආපත්තියො. මහාපච්චරියං පන කුරුන්දියඤ්ච සිථිලබද්ධාය ථවිකාය සිථිලපූරිතෙ වා භාජනෙ රූපගණනාය ආපත්ති. ඝනබද්ධෙ පන ඝනපූරිතෙ වා එකාව ආපත්තීති වුත්තං.

උපනික්ඛිත්තසාදියනෙ පන ‘‘ඉදං අය්යස්ස හොතූ’’ති වුත්තෙ සචෙපි චිත්තෙන සාදියති, ගණ්හිතුකාමො හොති, කායෙන වා වාචාය වා ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති, අනාපත්ති. කායවාචාහි ¶ වා අප්පටික්ඛිපිත්වාපි ¶ සුද්ධචිත්තො හුත්වා ‘‘නයිදං අම්හාකං කප්පතී’’ති න සාදියති, අනාපත්තියෙව. තීසු ද්වාරෙසු හි යෙන කෙනචි පටික්ඛිත්තං පටික්ඛිත්තමෙව හොති. සචෙ පන කායවාචාහි අප්පටික්ඛිපිත්වා චිත්තෙන අධිවාසෙති, කායවාචාහි කත්තබ්බස්ස පටික්ඛෙපස්ස අකරණතො අකිරියසමුට්ඨානං කායද්වාරෙ ච වචීද්වාරෙ ච ආපත්තිං ආපජ්ජති, මනොද්වාරෙ පන ආපත්ති නාම නත්ථි.

එකො සතං වා සහස්සං වා පාදමූලෙ ඨපෙති ‘‘තුය්හිදං හොතූ’’ති, භික්ඛූ ‘‘නයිදං කප්පතී’’ති පටික්ඛිපති, උපාසකො පරිච්චත්තං මයා තුම්හාකන්ති ගතො, අඤ්ඤො තත්ථ ආගන්ත්වා පුච්ඡති – ‘‘කිං, භන්තෙ, ඉද’’න්ති? යං තෙන අත්තනා ච වුත්තං, තං ආචික්ඛිතබ්බං. සො චෙ වදති – ‘‘ගොපයිස්සාමි, භන්තෙ, ගුත්තට්ඨානං දස්සෙථා’’ති, සත්තභූමිකම්පි පාසාදං අභිරුහිත්වා ‘‘ඉදං ගුත්තට්ඨාන’’න්ති ආචික්ඛිතබ්බං, ‘‘ඉධ නික්ඛිපාහී’’ති න වත්තබ්බං. එත්තාවතා කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච නිස්සාය ඨිතං හොති. ද්වාරං පිදහිත්වා රක්ඛන්තෙන වසිතබ්බං. සචෙ කිඤ්චි වික්කායිකභණ්ඩං පත්තං වා චීවරං වා ආගච්ඡති, ‘‘ඉදං ගහෙස්සථ භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘උපාසක අත්ථි අම්හාකං ඉමිනා අත්ථො, වත්ථු ච එවරූපං නාම සංවිජ්ජති, කප්පියකාරකො නත්ථී’’ති වත්තබ්බං. සචෙ සො වදති, ‘‘අහං කප්පියකාරකො භවිස්සාමි, ද්වාරං විවරිත්වා දෙථා’’ති, ද්වාරං විවරිත්වා ‘‘ඉමස්මිං ඔකාසෙ ඨපිත’’න්ති වත්තබ්බං, ‘‘ඉදං ගණ්හා’’ති න වත්තබ්බං. එවම්පි කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච නිස්සාය ඨිතමෙව හොති, සො චෙ තං ගහෙත්වා තස්ස කප්පියභණ්ඩං දෙති, වට්ටති. සචෙ අධිකං ගණ්හාති, ‘‘න මයං තව භණ්ඩං ගණ්හාම, ‘‘නික්ඛමාහී’’ති වත්තබ්බො.

සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සජ්ජිතබ්බන්ති එත්ථ යස්මා රූපියං නාම අකප්පියං, ‘‘තස්මා නිස්සජ්ජිතබ්බං සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පුග්ගලස්ස වා’’ති න වුත්තං. යස්මා පන තං පටිග්ගහිතමත්තමෙව න තෙන කිඤ්චි කප්පියභණ්ඩං චෙතාපිතං, තස්මා උපායෙන ¶ පරිභොගදස්සනත්ථං ‘‘සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සජ්ජිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. කප්පියං ආචික්ඛිතබ්බං සප්පි වාති ‘‘පබ්බජිතානං සප්පි වා තෙලං වා වට්ටති උපාසකා’’ති එවං ආචික්ඛිතබ්බං.

රූපියපටිග්ගාහකං ඨපෙත්වා සබ්බෙහෙව පරිභුඤ්ජිතබ්බන්ති ¶ සබ්බෙහි භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. රූපියපටිග්ගාහකෙන භාගො න ගහෙතබ්බො. අඤ්ඤෙසං භික්ඛූනං වා ආරාමිකානං වා පත්තභාගම්පි ලභිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති, අන්තමසො මක්කටාදීහි තතො හරිත්වා අරඤ්ඤෙ ඨපිතං වා තෙසං හත්ථතො ගළිතං වා තිරච්ඡානගතපරිග්ගහිතම්පි පංසුකූලම්පි න වට්ටතියෙව, තතො ¶ ආහටෙන ඵාණිතෙන සෙනාසනධූපනම්පි න වට්ටති. සප්පිනා වා තෙලෙන වා පදීපං කත්වා දීපාලොකෙ නිපජ්ජිතුං කසිණපරිකම්මම්පි කාතුං, පොත්ථකම්පි වාචෙතුං න වට්ටති. තෙලමධුඵාණිතෙහි පන සරීරෙ වණං මක්ඛෙතුං න වට්ටතියෙව. තෙන වත්ථුනා මඤ්චපීඨාදීනි වා ගණ්හන්ති, උපොසථාගාරං වා භොජනසාලං වා කරොන්ති, පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති. ඡායාපි ගෙහපරිච්ඡෙදෙන ඨිතා න වට්ටති, පරිච්ඡෙදාතික්කන්තා ආගන්තුකත්තා වට්ටති. තං වත්ථුං විස්සජ්ජෙත්වා කතෙන මග්ගෙනපි සෙතුනාපි නාවායපි උළුම්පෙනපි ගන්තුං න වට්ටති, තෙන වත්ථුනා ඛනාපිතාය පොක්ඛරණියා උබ්භිදොදකං පාතුං වා පරිභුඤ්ජිතුං වා න වට්ටති. අන්තො උදකෙ පන අසති අඤ්ඤං ආගන්තුකං උදකං වා වස්සොදකං වා පවිට්ඨං වට්ටති. කීතාය යෙන උදකෙන සද්ධිං කීතා තං ආගන්තුකම්පි න වට්ටති, තං වත්ථුං උපනික්ඛෙපං ඨපෙත්වා සඞ්ඝො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජති, තෙපි පච්චයා තස්ස න වට්ටන්ති. ආරාමො ගහිතො හොති, සොපි පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති. යදි භූමිපි බීජම්පි අකප්පියං නෙව භූමිං න ඵලං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ භූමිංයෙව කිණිත්වා අඤ්ඤානි බීජානි රොපිතානි ඵලං වට්ටති, අථ බීජානි කිණිත්වා කප්පියභූමියං රොපිතානි, ඵලං න වට්ටති, භූමියං නිසීදිතුං වා නිපජ්ජිතුං වා වට්ටති.

සචෙ සො ඡඩ්ඩෙතීති යත්ථ කත්ථචි ඛිපති, අථාපි න ඡඩ්ඩෙති, සයං ගහෙත්වා ගච්ඡති, න වාරෙතබ්බො. නො චෙ ඡඩ්ඩෙතීති අථ නෙව ගහෙත්වා ගච්ඡති, න ඡඩ්ඩෙති, කිං මය්හං ඉමිනා බ්යාපාරෙනාති යෙන කාමං පක්කමති, තතො යථාවුත්තලක්ඛණො රූපියඡඩ්ඩකො සම්මන්නිතබ්බො.

යො ¶ න ඡන්දාගතින්තිආදීසු ලොභවසෙන තං වත්ථුං අත්තනො වා කරොන්තො අත්තානං වා උක්කංසෙන්තො ඡන්දාගතිං නාම ගච්ඡති ¶ . දොසවසෙන ‘‘නෙවායං මාතිකං ජානාති, න විනය’’න්ති පරං අපසාදෙන්තො දොසාගතිං නාම ගච්ඡති. මොහවසෙන මුට්ඨපමුට්ඨස්සතිභාවං ආපජ්ජන්තො මොහාගතිං නාම ගච්ඡති. රූපියපටිග්ගාහකස්ස භයෙන ඡඩ්ඩෙතුං අවිසහන්තො භයාගතිං නාම ගච්ඡති. එවං අකරොන්තො න ඡන්දාගතිං ගච්ඡති, න දොසාගතිං ගච්ඡති, න මොහාගතිං ගච්ඡති, න භයාගතිං ගච්ඡතීති වෙදිතබ්බො.

585. අනිමිත්තං කත්වාති නිමිත්තං අකත්වා, අක්ඛීනි නිම්මීලෙත්වා නදියා වා පපාතෙ වා වනගහනෙ වා ගූථං විය අනපෙක්ඛෙන පතිතොකාසං අසමන්නාහරන්තෙන පාතෙතබ්බන්ති අත්ථො. එවං ජිගුච්ඡිතබ්බෙපි රූපියෙ භගවා පරියායෙන භික්ඛූනං පරිභොගං ආචික්ඛි. රූපියපටිග්ගාහකස්ස පන කෙනචි පරියායෙන තතො උප්පන්නපච්චයපරිභොගො න වට්ටති. යථා චායං එතස්ස න වට්ටති, එවං අසන්තසම්භාවනාය වා කුලදූසකකම්මෙන වා කුහනාදීහි වා උප්පන්නපච්චයා ¶ නෙව තස්ස න අඤ්ඤස්ස වට්ටන්ති, ධම්මෙන සමෙන උප්පන්නාපි අප්පච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටන්ති.

චත්තාරො හි පරිභොගා – ථෙය්යපරිභොගො, ඉණපරිභොගො, දායජ්ජපරිභොගො, සාමිපරිභොගොති. තත්ථ සඞ්ඝමජ්ඣෙපි නිසීදිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස දුස්සීලස්ස පරිභොගො ‘‘ථෙය්යපරිභොගො’’ නාම. සීලවතො අප්පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො ‘‘ඉණපරිභොගො’’ නාම. තස්මා චීවරං පරිභොගෙ පරිභොගෙ පච්චවෙක්ඛිතබ්බං, පිණ්ඩපාතො ආලොපෙ ආලොපෙ. තථා අසක්කොන්තෙන පුරෙභත්තපච්ඡාභත්තපුරිමයාමපච්ඡිමයාමෙසු. සචස්ස අප්පච්චවෙක්ඛතොව අරුණො උග්ගච්ඡති, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨති. සෙනාසනම්පි පරිභොගෙ පරිභොගෙ පච්චවෙක්ඛිතබ්බං, භෙසජ්ජස්ස පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි සතිපච්චයතා වට්ටති, එවං සන්තෙපි පටිග්ගහණෙ සතිං කත්වා පරිභොගෙ අකරොන්තස්සෙව ආපත්ති, පටිග්ගහණෙ පන සතිං අකත්වා පරිභොගෙ කරොන්තස්ස අනාපත්ති.

චතුබ්බිධා හි සුද්ධි – දෙසනාසුද්ධි, සංවරසුද්ධි, පරියෙට්ඨිසුද්ධි, පච්චවෙක්ඛණසුද්ධීති. තත්ථ දෙසනාසුද්ධි නාම පාතිමොක්ඛසංවරසීලං ¶ , තඤ්හි දෙසනාය සුජ්ඣනතො ¶ ‘‘දෙසනාසුද්ධී’’ති වුච්චති. සංවරසුද්ධි නාම ඉන්ද්රියසංවරසීලං, තඤ්හි න පුන එවං කරිස්සාමීති චිත්තාධිට්ඨානසංවරෙනෙව සුජ්ඣනතො ‘‘සංවරසුද්ධී’’ති වුච්චති. පරියෙට්ඨිසුද්ධි නාම ආජීවපාරිසුද්ධිසීලං, තඤ්හි අනෙසනං පහාය ධම්මෙන සමෙන පච්චයෙ උප්පාදෙන්තස්ස පරියෙසනාය සුද්ධත්තා ‘‘පරියෙට්ඨිසුද්ධී’’ති වුච්චති. පච්චවෙක්ඛණසුද්ධි නාම පච්චයපරිභොගසන්නිස්සිතසීලං, තඤ්හි ‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරං පටිසෙවතී’’තිආදිනා (ම. නි. 1.23; අ. නි. 6.58) නයෙන වුත්තෙන පච්චවෙක්ඛණෙන සුජ්ඣනතො ‘‘පච්චවෙක්ඛණසුද්ධී’’ති වුච්චති. තෙන වුත්තං – ‘‘පටිග්ගහණෙ පන සතිං අකත්වා පරිභොගෙ කරොන්තස්ස අනාපත්තී’’ති.

සත්තන්නං සෙක්ඛානං පච්චයපරිභොගො දායජ්ජපරිභොගො නාම, තෙ හි භගවතො පුත්තා, තස්මා පිතුසන්තකානං පච්චයානං දායාදා හුත්වා තෙ පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්ති. කිං පන තෙ භගවතො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්ති, ගිහීනං පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තීති? ගිහීහි දින්නාපි භගවතා අනුඤ්ඤාතත්තා භගවතො සන්තකා හොන්ති, තස්මා තෙ භගවතො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තීති (ම. නි. 1.29) වෙදිතබ්බං, ධම්මදායාදසුත්තඤ්චෙත්ථ සාධකං.

ඛීණාසවානං ¶ පරිභොගො සාමිපරිභොගො නාම, තෙ හි තණ්හාය දාසබ්යං අතීතත්තා සාමිනො හුත්වා පරිභුඤ්ජන්තීති. ඉමෙසු පරිභොගෙසු සාමිපරිභොගො ච දායජ්ජපරිභොගො ච සබ්බෙසම්පි වට්ටති. ඉණපරිභොගො න වට්ටති, ථෙය්යපරිභොගෙ කථායෙව නත්ථි.

අපරෙපි චත්තාරො පරිභොගා – ලජ්ජිපරිභොගො, අලජ්ජිපරිභොගො, ධම්මියපරිභොගො, අධම්මියපරිභොගොති.

තත්ථ අලජ්ජිනො ලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගො වට්ටති, ආපත්තියා න කාරෙතබ්බො. ලජ්ජිනො අලජ්ජිනා සද්ධිං යාව න ජානාති, තාව වට්ටති. ආදිතො පට්ඨාය හි අලජ්ජී නාම නත්ථි, තස්මා යදාස්ස අලජ්ජීභාවං ජානාති තදා වත්තබ්බො ‘‘තුම්හෙ කායද්වාරෙ ච වචීද්වාරෙ ච වීතික්කමං කරොථ, තං අප්පතිරූපං මා එවමකත්ථා’’ති. සචෙ අනාදියිත්වා කරොතියෙව, යදි තෙන සද්ධිං පරිභොගං කරොති, සොපි අලජ්ජීයෙව හොති. යොපි අත්තනො භාරභූතෙන අලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගං කරොති, සොපි නිවාරෙතබ්බො. සචෙ ¶ න ඔරමති, අයම්පි අලජ්ජීයෙව හොති. එවං එකො අලජ්ජී අලජ්ජීසතම්පි කරොති. අලජ්ජිනො ¶ පන අලජ්ජිනාව සද්ධිං පරිභොගෙ ආපත්ති නාම නත්ථි. ලජ්ජිනො ලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගො ද්වින්නං ඛත්තියකුමාරානං සුවණ්ණපාතියං භොජනසදිසොති.

ධම්මියාධම්මියපරිභොගො පච්චයවසෙන වෙදිතබ්බො. තත්ථ සචෙ පුග්ගලොපි අලජ්ජී පිණ්ඩපාතොපි අධම්මියො, උභො ජෙගුච්ඡා. පුග්ගලො අලජ්ජී පිණ්ඩපාතො ධම්මියො, පුග්ගලං ජිගුච්ඡිත්වා පිණ්ඩපාතො න ගහෙතබ්බො. මහාපච්චරියං පන දුස්සීලො සඞ්ඝතො උද්දෙසභත්තාදීනි ලභිත්වා සඞ්ඝස්සෙව දෙති, එතානි යථාදානමෙව ගතත්තා වට්ටන්තීති වුත්තං. පුග්ගලො ලජ්ජී පිණ්ඩපාතො අධම්මියො, පිණ්ඩපාතො ජෙගුච්ඡො න ගහෙතබ්බො. පුග්ගලො ලජ්ජී, පිණ්ඩපාතොපි ධම්මියො, වට්ටති.

අපරෙ ද්වෙ පග්ගහා; ද්වෙ ච පරිභොගා – ලජ්ජිපග්ගහො, අලජ්ජිපග්ගහො; ධම්මපරිභොගො ආමිසපරිභොගොති.

තත්ථ අලජ්ජිනො ලජ්ජිං පග්ගහෙතුං වට්ටති, න සො ආපත්තියා කාරෙතබ්බො. සචෙ පන ලජ්ජී අලජ්ජිං පග්ගණ්හාති, අනුමොදනාය අජ්ඣෙසති, ධම්මකථාය අජ්ඣෙසති, කුලෙසු උපත්ථම්භෙති ¶ . ඉතරොපි ‘‘අම්හාකං ආචරියො ඊදිසො ච ඊදිසො චා’’ති තස්ස පරිසති වණ්ණං භාසති, අයං සාසනං ඔසක්කාපෙති අන්තරධාපෙතීති වෙදිතබ්බො.

ධම්මපරිභොග-ආමිසපරිභොගෙසු පන යත්ථ ආමිසපරිභොගො වට්ටති, තත්ථ ධම්මපරිභොගොපි වට්ටති. යො පන කොටියං ඨිතො ගන්ථො තස්ස පුග්ගලස්ස අච්චයෙන නස්සිස්සති, තං ධම්මානුග්ගහෙන උග්ගණ්හිතුං වට්ටතීති වුත්තං.

තත්රිදං වත්ථු – මහාභයෙ කිර එකස්සෙව භික්ඛුනො මහානිද්දෙසො පගුණො අහොසි. අථ චතුනිකායිකතිස්සත්ථෙරස්ස උපජ්ඣායො මහාතිපිටකත්ථෙරො නාම මහාරක්ඛිතත්ථෙරං ආහ – ‘‘ආවුසො මහාරක්ඛිත, එතස්ස සන්තිකෙ මහානිද්දෙසං ගණ්හාහී’’ති. ‘‘පාපො කිරායං, භන්තෙ, න ගණ්හාමී’’ති. ‘‘ගණ්හාවුසො, අහං තෙ සන්තිකෙ නිසීදිස්සාමී’’ති. ‘‘සාධු, භන්තෙ, තුම්හෙසු නිසින්නෙසු ගණ්හිස්සාමී’’ති පට්ඨපෙත්වා රත්තින්දිවං නිරන්තරං පරියාපුණන්තො ¶ ඔසානදිවසෙ හෙට්ඨාමඤ්චෙ ඉත්ථිං දිස්වා ‘‘භන්තෙ, සුතංයෙව මෙ පුබ්බෙ, සචාහං එවං ජානෙය්යං, න ඊදිසස්ස සන්තිකෙ ධම්මං පරියාපුණෙය්ය’’න්ති ආහ. තස්ස පන සන්තිකෙ ¶ බහූ මහාථෙරා උග්ගණ්හිත්වා මහානිද්දෙසං පතිට්ඨාපෙසුං.

586. රූපියෙ රූපියසඤ්ඤීති එත්ථ සබ්බම්පි ජාතරූපරජතං රූපියසඞ්ගහමෙව ගතන්ති වෙදිතබ්බං.

රූපියෙ වෙමතිකොති ‘‘සුවණ්ණං නු ඛො, ඛරපත්තං නු ඛො’’තිආදිනා නයෙන සංසයජාතො.

රූපියෙ අරූපියසඤ්ඤීති සුවණ්ණාදීසු ඛරපත්තාදිසඤ්ඤී. අපිච පුඤ්ඤකාමා රාජොරොධාදයො භත්තඛජ්ජකගන්ධපිණ්ඩාදීසු පක්ඛිපිත්වා හිරඤ්ඤසුවණ්ණං දෙන්ති, චොළභික්ඛාය චරන්තානං දස්සන්තෙ බද්ධකහාපණාදීහියෙව සද්ධිං චොළකානි දෙන්ති, භික්ඛූ භත්තාදිසඤ්ඤාය වා චොළකසඤ්ඤාය වා පටිග්ගණ්හන්ති, එවම්පි රූපියෙ අරූපියසඤ්ඤී රූපියං ගණ්හාතීති වෙදිතබ්බො. පටිග්ගණ්හන්තෙන පන ‘‘ඉමස්මිං ගෙහෙ ඉදං ලද්ධ’’න්ති සල්ලක්ඛෙතබ්බං. යෙන හි අස්සතියා දින්නං හොති, සො සතිං පටිලභිත්වා පුන ආගච්ඡති, අථස්ස වත්තබ්බං – ‘‘තව චොළකං පස්සාහී’’ති. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

සමුට්ඨානාදීසු ඡසමුට්ඨානං, සියා කිරියං ගහණෙන ආපජ්ජනතො, සියා අකිරියං පටික්ඛෙපස්ස ¶ අකරණතො රූපියඅඤ්ඤවාදකඋපස්සුතිසික්ඛාපදානි හි තීණි එකපරිච්ඡෙදානි, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

රූපියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා

587. තෙන සමයෙනාති රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදං. තත්ථ නානප්පකාරකන්ති කතාකතාදිවසෙන අනෙකවිධං. රූපියසංවොහාරන්ති ජාතරූපරජතපරිවත්තනං. සමාපජ්ජන්තීති පටිග්ගහණස්සෙව පටික්ඛිතත්තා පටිග්ගහිතපරිවත්තනෙ දොසං අපස්සන්තා කරොන්ති.

589. සීසූපගන්තිආදීසු ¶ සීසං උපගච්ඡතීති සීසූපගං, පොත්ථකෙසු පන ‘‘සීසූපක’’න්ති ලිඛිතං, යස්ස කස්සචි සීසාලඞ්කාරස්සෙතං අධිවචනං. එස නයො සබ්බත්ථ. කතෙන කතන්තිආදීසු සුද්ධො රූපියසංවොහාරොයෙව.

රූපියෙ රූපියසඤ්ඤීතිආදිම්හි පුරිමසික්ඛාපදෙ වුත්තවත්ථූසු නිස්සග්ගියවත්ථුනා නිස්සග්ගියවත්ථුං චෙතාපෙන්තස්ස ¶ මූලග්ගහණෙ පුරිමසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, අපරාපරපරිවත්තනෙ ඉමිනා නිස්සග්ගියපාචිත්තියමෙව. නිස්සග්ගියවත්ථුනා දුක්කටවත්ථුං වා කප්පියවත්ථුං වා චෙතාපෙන්තස්සපි එසෙව නයො. යො හි අයං අරූපියෙ රූපියසඤ්ඤී රූපියං චෙතාපෙතීතිආදි දුතියො තිකො වුත්තො, තස්සානුලොමත්තා අවුත්තොපි අයමපරොපි රූපියෙ රූපියසඤ්ඤී අරූපියං චෙතාපෙතීතිආදි තිකො වෙදිතබ්බො. අත්තනො වා හි අරූපියෙන පරස්ස රූපියං චෙතාපෙය්ය අත්තනො වා රූපියෙන පරස්ස අරූපියං, උභයථාපි රූපියසංවොහාරො කතොයෙව හොති, තස්මා පාළියං එකන්තෙන රූපියපක්ඛෙ එකොයෙව තිකො වුත්තොති.

දුක්කටවත්ථුනා පන නිස්සග්ගියවත්ථුං චෙතාපෙන්තස්ස මූලග්ගහණෙ පුරිමසික්ඛාපදෙන දුක්කටං, පච්ඡා පරිවත්තනෙ ඉමිනා නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, ගරුකස්ස චෙතාපිතත්තා. දුක්කටවත්ථුනා දුක්කටවත්ථුමෙව, කප්පියවත්ථුං වා චෙතාපෙන්තස්ස මූලග්ගහණෙ පුරිමසික්ඛාපදෙන දුක්කටං, පච්ඡා පරිවත්තනෙපි ඉමිනා දුක්කටමෙව. කස්මා? අකප්පියවත්ථුනා චෙතාපිතත්තා. අන්ධකට්ඨකථායං පන ‘‘සචෙ කයවික්කයං සමාපජ්ජෙය්ය, නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති භාසිතං, තං දුබ්භාසිතං. කස්මා? න හි දානග්ගහණතො අඤ්ඤො කයවික්කයො නාම අත්ථි, කයවික්කයසික්ඛාපදඤ්ච කප්පියවත්ථුනා ¶ කප්පියවත්ථුපරිවත්තනමෙව සන්ධාය වුත්තං, තඤ්ච ඛො අඤ්ඤත්ර සහධම්මිකෙහි. ඉදං සික්ඛාපදං රූපියෙන ච රූපියාරූපියචෙතාපනං අරූපියෙන ච රූපියචෙතාපනං. දුක්කටවත්ථුනා පන දුක්කටවත්ථුනො චෙතාපනං නෙව ඉධ න තත්ථ පාළියං වුත්තං, න චෙත්ථ අනාපත්ති භවිතුං අරහති. තස්මා යථෙව දුක්කටවත්ථුනො පටිග්ගහණෙ දුක්කටං, තථෙව තස්ස වා තෙන වා චෙතාපනෙපි දුක්කටං යුත්තන්ති භගවතො අධිප්පායඤ්ඤූහි වුත්තං.

කප්පියවත්ථුනා ¶ පන නිස්සග්ගියවත්ථුං චෙතාපෙන්තස්ස මූලග්ගහණෙ පුරිමසික්ඛාපදෙන අනාපත්ති, පච්ඡා පරිවත්තනෙ ඉමිනා නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘අරූපියෙ අරූපියසඤ්ඤී රූපියං චෙතාපෙති නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති ¶ . තෙනෙව කප්පියවත්ථුනා දුක්කටවත්ථුං චෙතාපෙන්තස්ස මූලපටිග්ගහණෙ තථෙව අනාපත්ති, පච්ඡා පරිවත්තනෙ ඉමිනා දුක්කටං. කස්මා? අකප්පියස්ස චෙතාපිතත්තා. කප්පියවත්ථුනා පන කප්පියවත්ථුං අඤ්ඤත්ර සහධම්මිකෙහි චෙතාපෙන්තස්ස මූලග්ගහණෙ පුරිමසික්ඛාපදෙන අනාපත්ති, පච්ඡා පරිවත්තනෙ උපරි කයවික්කයසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. කයවික්කයං මොචෙත්වා ගණ්හන්තස්ස උපරිසික්ඛාපදෙනපි අනාපත්ති, වඩ්ඪිං පයොජෙන්තස්ස දුක්කටං.

ඉමස්ස ච රූපියසංවොහාරස්ස ගරුකභාවදීපකං ඉදං පත්තචතුක්කං වෙදිතබ්බං. යො හි රූපියං උග්ගණ්හිත්වා තෙන අයබීජං සමුට්ඨාපෙති, තං කොට්ටාපෙත්වා තෙන ලොහෙන පත්තං කාරෙති, අයං පත්තො මහාඅකප්පියො නාම, න සක්කා කෙනචි උපායෙන කප්පියො කාතුං. සචෙ හි තං විනාසෙත්වා ථාලකං කාරෙති, තම්පි අකප්පියං. වාසිං කාරෙති, තාය ඡින්නං දන්තකට්ඨම්පි අකප්පියං. බළිසං කාරොති, තෙන මාරිතා මච්ඡාපි අකප්පියා. වාසිඵලං තාපෙත්වා උදකං වා ඛීරං වා උණ්හාපෙති, තම්පි අකප්පියමෙව.

යො පන රූපියං උග්ගණ්හිත්වා තෙන පත්තං කිණාති, අයම්පි පත්තො අකප්පියො. ‘‘පඤ්චන්නම්පි සහධම්මිකානං න කප්පතී’’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. සක්කා පන කප්පියො කාතුං, සො හි මූලෙ මූලසාමිකානං පත්තෙ ච පත්තසාමිකානං දින්නෙ කප්පියො හොති. කප්පියභණ්ඩං දත්වා ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.

යොපි රූපියං උග්ගණ්හාපෙත්වා කප්පියකාරකෙන සද්ධිං කම්මාරකුලං ගන්ත්වා පත්තං දිස්වා ‘‘අයං මය්හං රුච්චතී’’ති වදති. කප්පියකාරකො ච තං රූපියං දත්වා කම්මාරං සඤ්ඤාපෙති, අයම්පි ¶ පත්තො කප්පියවොහාරෙන ගහිතොපි දුතියපත්තසදිසොයෙව, මූලස්ස සම්පටිච්ඡිතත්තා අකප්පියො. කස්මා සෙසානං න කප්පතීති? මූලස්ස අනිස්සට්ඨත්තා.

යො පන රූපියං අසම්පටිච්ඡිත්වා ‘‘ථෙරස්ස පත්තං කිණිත්වා දෙහී’’ති පහිතකප්පියකාරකෙන සද්ධිං කම්මාරකුලං ගන්ත්වා පත්තං දිස්වා ‘‘ඉමෙ කහාපණෙ ¶ ගහෙත්වා ඉමං දෙහී’’ති කහාපණෙ දාපෙත්වා ගහිතො, අයං පත්තො එතස්සෙව භික්ඛුනො න වට්ටති දුබ්බිචාරිතත්තා, අඤ්ඤෙසං පන වට්ටති, මූලස්ස අසම්පටිච්ඡිතත්තා.

මහාසුමත්ථෙරස්ස කිර උපජ්ඣායො අනුරුද්ධත්ථෙරො නාම අහොසි. සො අත්තනො එවරූපං ¶ පත්තං සප්පිස්ස පූරෙත්වා සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජි. තිපිටකචූළනාගත්ථෙරස්සපි සද්ධිවිහාරිකානං එවරූපො පත්තො අහොසි. තං ථෙරොපි සප්පිස්ස පූරාපෙත්වා සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාපෙසීති. ඉදං අකප්පියපත්තචතුක්කං.

සචෙ පන රූපියං අසම්පටිච්ඡිත්වා ‘‘ථෙරස්ස පත්තං කිණිත්වා දෙහී’’ති පහිතකප්පියකාරකෙන සද්ධිං කම්මාරකුලං ගන්ත්වා පත්තං දිස්වා ‘‘අයං මය්හං රුච්චතී’’ති වා ‘‘ඉමාහං ගහෙස්සාමී’’ති වා වදති, කප්පියකාරකො ච තං රූපියං දත්වා කම්මාරං සඤ්ඤාපෙති, අයං පත්තො සබ්බකප්පියො බුද්ධානම්පි පරිභොගාරහොති.

591. අරූපියෙ රූපියසඤ්ඤීති ඛරපත්තාදීසු සුවණ්ණාදිසඤ්ඤී. ආපත්ති දුක්කටස්සාති සචෙ තෙන අරූපියං චෙතාපෙති දුක්කටාපත්ති හොති. එස නයො වෙමතිකෙ. අරූපියසඤ්ඤිස්ස පන පඤ්චහි සහධම්මිකෙහි සද්ධි ‘‘ඉදං ගහෙත්වා ඉදං දෙථා’’ති කයවික්කයං කරොන්තස්සාපි අනාපත්ති. සෙසං උත්තානමෙව.

ඡසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. කයවික්කයසික්ඛාපදවණ්ණනා

593. තෙන ¶ සමයෙනාති කයවික්කයසික්ඛාපදං. තත්ථ කති හිපි ත්යායන්ති කති තෙ අයං, හිකාරො පනෙත්ථ පදපූරණො, පිකාරො ගරහායං, අයං දුබ්බලසඞ්ඝාටි තව කති දිවසානි භවිස්සතීති අත්ථො. අථ වා කතිහම්පි ත්යායන්තිපි පාඨො. තත්ථ කතිහන්ති කති අහානි, කති දිවසානීති වුත්තං හොති. සෙසං වුත්තනයමෙව. කතිහිපි ම්යායන්ති ඉදම්පි ¶ එතෙනෙව නයෙන වෙදිතබ්බං. ගිහීපි නං ගිහිස්සාති එත්ථ නන්ති නාමත්ථෙ නිපාතො, ගිහී නාම ගිහිස්සාති වුත්තං හොති.

594. නානප්පකාරකන්ති චීවරාදීනං කප්පියභණ්ඩානං වසෙන අනෙකවිධං. තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ චීවරං ආදිං කත්වා දසිකසුත්තපරියොසානං කප්පියභණ්ඩමෙව දස්සිතං. අකප්පියභණ්ඩපරිවත්තනඤ්හි කයවික්කයසඞ්ගහං න ගච්ඡති. කයවික්කයන්ති කයඤ්චෙව වික්කයඤ්ච. ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’තිආදිනා හි නයෙන පරස්ස කප්පියභණ්ඩං ගණ්හන්තො කයං සමාපජ්ජති, අත්තනො කප්පියභණ්ඩං දෙන්තො වික්කයං ¶ .

595. අජ්ඣාචරතීති අභිභවිත්වා චරති, වීතික්කමවාචං භාසතීති අත්ථො. යතො කයිතඤ්ච හොති වික්කයිතඤ්චාති යදා කයිතඤ්ච හොති පරභණ්ඩං අත්තනො හත්ථගතං කරොන්තෙන, වික්කීතඤ්ච අත්තනො භණ්ඩං පරහත්ථගතං කරොන්තෙන. ‘‘ඉමිනා ඉම’’න්තිආදිවචනානුරූපතො පන පාඨෙ පඨමං අත්තනො භණ්ඩං දස්සිතං.

නිස්සජ්ජිතබ්බන්ති එවං පරස්ස හත්ථතො කයවසෙන ගහිතකප්පියභණ්ඩං නිස්සජ්ජිතබ්බං. අයඤ්හි කයවික්කයො ඨපෙත්වා පඤ්ච සහධම්මිකෙ අවසෙසෙහි ගිහිපබ්බජිතෙහි අන්තමසො මාතාපිතූහිපි සද්ධිං න වට්ටති.

තත්රායං විනිච්ඡයො – වත්ථෙන වා වත්ථං හොතු භත්තෙන වා භත්තං, යං කිඤ්චි කප්පියං ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’ති වදති, දුක්කටං. එවං වත්වා මාතුයාපි අත්තනො භණ්ඩං දෙති, දුක්කටං. ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’ති වුත්තො වා ‘‘ඉමං දෙහි, ඉමං තෙ දස්සාමී’’ති වත්වා වා මාතුයාපි භණ්ඩං අත්තනා ගණ්හාති, දුක්කටං. අත්තනො භණ්ඩෙ පරහත්ථං පරභණ්ඩෙ ච අත්තනො හත්ථං සම්පත්තෙ නිස්සග්ගියං. මාතරං පන පිතරං වා ‘‘ඉමං දෙහී’’ති වදතො විඤ්ඤත්ති න හොති. ‘‘ඉමං ගණ්හාහී’’ති වදතො සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනං න හොති. අඤ්ඤාතකං ‘‘ඉමං දෙහී’’ති වදතො විඤ්ඤත්ති ¶ හොති. ‘‘ඉමං ගණ්හාහී’’ති වදතො සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනං හොති. ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’ති කයවික්කයං ආපජ්ජතො නිස්සග්ගියං. තස්මා කප්පියභණ්ඩං පරිවත්තෙන්තෙන මාතාපිතූහිපි සද්ධිං කයවික්කයං අඤ්ඤාතකෙහි සද්ධිං තිස්සො ආපත්තියො මොචෙන්තෙන පරිවත්තෙතබ්බං.

තත්රායං ¶ පරිවත්තනවිධි – භික්ඛුස්ස පාථෙය්යතණ්ඩුලා හොන්ති, සො අන්තරාමග්ගෙ භත්තහත්ථං පුරිසං දිස්වා ‘‘අම්හාකං තණ්ඩුලා අත්ථි, න ච නො ඉමෙහි අත්ථො, භත්තෙන පන අත්ථො’’ති වදති. පුරිසො තණ්ඩුලෙ ගහෙත්වා භත්තං දෙති, වට්ටති. තිස්සොපි ආපත්තියො න හොන්ති. අන්තමසො නිමිත්තකම්මමත්තම්පි න හොති. කස්මා? මූලස්ස අත්ථිතාය. පරතො ච වුත්තමෙව ‘‘ඉදං අම්හාකං අත්ථි, අම්හාකඤ්ච ඉමිනා ච ඉමිනා ච අත්ථොති භණතී’’ති. යො පන එවං අකත්වා ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’ති පරිවත්තෙති; යථාවත්ථුකමෙව ¶ . විඝාසාදං දිස්වා ‘‘ඉමං ඔදනං භුඤ්ජිත්වා, රජනං වා දාරූනි වා ආහරා’’ති වදති, රජනඡල්ලිගණනාය දාරුගණනාය ච නිස්සග්ගියානි හොන්ති. ‘‘ඉමං ඔදනං භුඤ්ජිත්වා ඉදං නාම කරොථා’’ති දන්තකාරාදීහි සිප්පිකෙහි ධමකරණාදීසු තං තං පරික්ඛාරං කාරෙති, රජකෙහි වා වත්ථං ධොවාපෙති; යථාවත්ථුකමෙව. න්හාපිතෙන කෙසෙ ඡින්දාපෙති, කම්මකාරෙහි නවකම්මං කාරෙති; යථාවත්ථුකමෙව. සචෙ පන ‘‘ඉදං භත්තං භුඤ්ජිත්වා ඉදං කරොථා’’ති න වදති ‘‘ඉදං භත්තං භුඤ්ජ භුත්තොසි භුඤ්ජිස්සසි, ඉදං නාම කරොහී’’ති වදති, වට්ටති. එත්ථ ච කිඤ්චාපි වත්ථධොවනෙ වා කෙසච්ඡෙදනෙ වා භූමිසොධනාදිනවකම්මෙ වා පරභණ්ඩං අත්තනො හත්ථගතං නිස්සජ්ජිතබ්බං නාම නත්ථි. මහාඅට්ඨකථායං පන දළ්හං කත්වා වුත්තත්තා න සක්කා එතං පටික්ඛිපිතුං, තස්මා යථා නිස්සග්ගියවත්ථුම්හි පරිභුත්තෙ වා නට්ඨෙ වා පාචිත්තියං දෙසෙති, එවමිධාපි දෙසෙතබ්බං.

596. කයවික්කයෙ කයවික්කයසඤ්ඤීතිආදිම්හි යො කයවික්කයං සමාපජ්ජති, සො තස්මිං කයවික්කයසඤ්ඤී වා භවතු වෙමතිකො වා, න කයවික්කයසඤ්ඤී වා නිස්සග්ගියපාචිත්තියමෙව. චූළත්තිකෙ ද්වීසු පදෙසු දුක්කටමෙවාති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො.

597. අග්ඝං පුච්ඡතීති ‘‘අයං තව පත්තො කිං අග්ඝතී’’ති පුච්ඡති. ‘‘ඉදං නාමා’’ති වුත්තෙ පන සචෙ තස්ස කප්පියභණ්ඩං මහග්ඝං හොති, එවඤ්ච නං පටිවදති ‘‘උපාසක, මම ඉදං වත්ථු මහග්ඝං, තව පත්තං අඤ්ඤස්ස දෙහී’’ති. තං සුත්වා ඉතරො ‘‘අඤ්ඤං ථාලකම්පි දස්සාමී’’ති වදති ගණ්හිතුං වට්ටති, ‘‘ඉදං අම්හාකං අත්ථී’’ති වුත්තලක්ඛණෙ පතති ¶ . සචෙ සො පත්තො මහග්ඝො, භික්ඛුනො වත්ථු අප්පග්ඝං, පත්තසාමිකො චස්ස අප්පග්ඝභාවං න ජානාති, පත්තො න ගහෙතබ්බො, ‘‘මම වත්ථු අප්පග්ඝ’’න්ති ආචික්ඛිතබ්බං. මහග්ඝභාවං ඤත්වා ¶ වඤ්චෙත්වා ගණ්හන්තො හි ගහිතභණ්ඩං අග්ඝාපෙත්වා කාරෙතබ්බතං ආපජ්ජති. සචෙ පත්තසාමිකො ‘‘හොතු, භන්තෙ, සෙසං මම පුඤ්ඤං භවිස්සතී’’ති දෙති, වට්ටති.

කප්පියකාරකස්ස ¶ ආචික්ඛතීති යස්ස හත්ථතො භණ්ඩං ගණ්හාති, තං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං අන්තමසො තස්ස පුත්තභාතිකම්පි කප්පියකාරකං කත්වා ‘‘ඉමිනා ඉමං නාම ගහෙත්වා දෙහී’’ති ආචික්ඛති. සො චෙ ඡෙකො හොති, පුනප්පුනං අපනෙත්වා විවදිත්වා ගණ්හාති, තුණ්හීභූතෙන ඨාතබ්බං. නො චෙ ඡෙකො හොති, න ජානාති ගහෙතුං, වාණිජකො තං වඤ්චෙති, ‘‘මා ගණ්හා’’ති වත්තබ්බො.

ඉදං අම්හාකන්තිආදිම්හි ‘‘ඉදං පටිග්ගහිතං තෙලං වා සප්පි වා අම්හාකං අත්ථි, අම්හාකඤ්ච අඤ්ඤෙන අප්පටිග්ගහිතකෙන අත්ථො’’ති භණති. සචෙ සො තං ගහෙත්වා අඤ්ඤං දෙති, පඨමං අත්තනො තෙලං න මිනාපෙතබ්බං. කස්මා? නාළියඤ්හි අවසිට්ඨතෙලං හොති, තං පච්ඡා මිනන්තස්ස අප්පටිග්ගහිතකං දූසෙය්යාති. සෙසං උත්තානමෙව.

ඡසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

කයවික්කයසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො කොසියවග්ගො දුතියො.

3. පත්තවග්ගො

1. පත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා

598. තෙන සමයෙනාති පත්තසික්ඛාපදං. තත්ථ පත්තවාණිජ්ජන්ති ගාමනිගමාදීසු විචරන්තා පත්තවාණිජ්ජං වා කරිස්සන්ති. ආමත්තිකාපණං වාති අමත්තානි වුච්චන්ති භාජනානි, තානි යෙසං භණ්ඩං තෙ ආමත්තිකා, තෙසං ආමත්තිකානං ආපණං ආමත්තිකාපණං, කුලාලභණ්ඩවාණිජකාපණන්ති අත්ථො.

602. තයො ¶ පත්තස්ස වණ්ණාති තීණි පත්තස්ස පමාණානි. අඩ්ඪාළ්හකොදනං ගණ්හාතීති මගධනාළියා ද්වින්නං තණ්ඩුලනාළීනං ඔදනං ගණ්හාති. මගධනාළි ¶ නාම අඩ්ඪතෙරසපලා හොතීති අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තං. සීහළදීපෙ පකතිනාළි මහන්තා, දමිළනාළි ඛුද්දකා, මගධනාළි පමාණයුත්තා, තාය මගධනාළියා දියඩ්ඪනාළි එකා සීහළනාළි හොතීති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං. චතුභාගං ඛාදනන්ති ඔදනස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණං ඛාදනං, තං හත්ථහාරියස්ස මුග්ගසූපස්ස ¶ වසෙන වෙදිතබ්බං. තදුපියං බ්යඤ්ජනන්ති තස්ස ඔදනස්ස අනුරූපං මච්ඡමංසසාකඵලකළීරාදිබ්යඤ්ජනං.

තත්රායං විනිච්ඡයො – අනුපහතපුරාණසාලිතණ්ඩුලානං සුකොට්ටිතපරිසුද්ධානං ද්වෙ මගධනාළියො ගහෙත්වා තෙහි තණ්ඩුලෙහි අනුත්තණ්ඩුලං අකිලින්නං අපිණ්ඩිතං සුවිසදං කුන්දමකුළරාසිසදිසං අවස්සාවිතොදනං පචිත්වා නිරවසෙසං පත්තෙ පක්ඛිපිත්වා තස්ස ඔදනස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණො නාතිඝනො නාතිතනුකො හත්ථහාරියො සබ්බසම්භාරසඞ්ඛතො මුග්ගසූපො පක්ඛිපිතබ්බො. තතො ආලොපස්ස ආලොපස්ස අනුරූපං යාවචරිමාලොපප්පහොනකං මච්ඡමංසාදිබ්යඤ්ජනං පක්ඛිපිතබ්බං, සප්පිතෙලතක්කරසකඤ්ජිකාදීනි පන ගණනූපගානි න හොන්ති, තානි හි ඔදනගතිකානෙව, නෙව හාපෙතුං න වඩ්ඪෙතුං සක්කොන්ති. එවමෙතං සබ්බම්පි පක්ඛිත්තං සචෙ පත්තස්ස මුඛවට්ටියා හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, සුත්තෙන වා හීරෙන වා ඡින්දන්තස්ස සුත්තස්ස වා හීරස්ස වා හෙට්ඨිමන්තං ඵුසති, අයං උක්කට්ඨො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං උක්කට්ඨොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං න සම්පාපුණාති, අන්තොගතමෙව හොති, අයං උක්කට්ඨුක්කට්ඨො නාම පත්තො.

නාළිකොදනන්ති මගධනාළියා එකාය තණ්ඩුලනාළියා ඔදනං. පත්ථොදනන්ති මගධනාළියා උපඩ්ඪනාළිකොදනං. සෙසං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. අයං පන නාමමත්තෙ විසෙසො – සචෙ නාළිකොදනාදි සබ්බම්පි පක්ඛිත්තං වුත්තනයෙනෙව හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, අයං මජ්ඣිමො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං මජ්ඣිමොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං න සම්පාපුණාති අන්තොගතමෙව හොති, අයං මජ්ඣිමුක්කට්ඨො නාම පත්තො. සචෙ පත්ථොදනාදි සබ්බම්පි පක්ඛිත්තං හෙට්ඨිමරාජිසමං තිට්ඨති, අයං ඔමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං අතික්කම්ම ථූපීකතං තිට්ඨති, අයං ඔමකොමකො නාම පත්තො. සචෙ තං රාජිං න පාපුණාති අන්තොගතමෙව හොති, අයං ¶ ඔමකුක්කට්ඨො නාම පත්තොති එවමෙතෙ නව පත්තා. තෙසු ද්වෙ අපත්තා උක්කට්ඨුක්කට්ඨො ¶ ච ඔමකොමකො ච. ‘‘තතො උක්කට්ඨො ¶ අපත්තො ඔමකො අපත්තො’’ති ඉදඤ්හි එතෙ සන්ධාය වුත්තං. උක්කට්ඨුක්කට්ඨො හි එත්ථ උක්කට්ඨතො උක්කට්ඨත්තා ‘‘තතො උක්කට්ඨො අපත්තො’’ති වුත්තො. ඔමකොමකො ච ඔමකතො ඔමකත්තා තතො ඔමකො අපත්තොති වුත්තො. තස්මා එතෙ භාජනපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බා, න අධිට්ඨානුපගා, න විකප්පනුපගා. ඉතරෙ පන සත්ත අධිට්ඨහිත්වා වා විකප්පෙත්වා වා පරිභුඤ්ජිතබ්බා, එවං අකත්වා තං දසාහං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියන්ති තං සත්තවිධම්පි පත්තං දසාහපරමං කාලං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං.

607. නිස්සග්ගියං පත්තං අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජතීති යාගුං පිවිත්වා ධොතෙ දුක්කටං, ඛඤ්ජකං ඛාදිත්වා භත්තං භුඤ්ජිත්වා ධොතෙ දුක්කටන්ති එවං පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටං.

608. අනාපත්ති අන්තොදසාහං අධිට්ඨෙති විකප්පෙතීති එත්ථ පන පමාණයුත්තස්සපි අධිට්ඨානවිකප්පනුපගත්තං එවං වෙදිතබ්බං – අයොපත්තො පඤ්චහි පාකෙහි මත්තිකාපත්තො ද්වීහි පාකෙහි පක්කො අධිට්ඨානුපගො, උභොපි යං මූලං දාතබ්බං, තස්මිං දින්නෙයෙව. සචෙ එකොපි පාකො ඌනො හොති, කාකණිකමත්තම්පි වා මූලං අදින්නං, න අධිට්ඨානුපගො. සචෙපි පත්තසාමිකො වදති ‘‘යදා තුම්හාකං මූලං භවිස්සති, තදා දස්සථ, අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජථා’’ති නෙව අධිට්ඨානුපගො හොති, පාකස්ස හි ඌනත්තා පත්තසඞ්ඛං න ගච්ඡති, මූලස්ස සකලස්ස වා එකදෙසස්ස වා අදින්නත්තා සකභාවං න උපෙති, අඤ්ඤස්සෙව සන්තකො හොති, තස්මා පාකෙ ච මූලෙ ච නිට්ඨිතෙයෙව අධිට්ඨානුපගො හොති. යො අධිට්ඨානුපගො, ස්වෙව විකප්පනුපගො, සො හත්ථං ආගතොපි අනාගතොපි අධිට්ඨාතබ්බො විකප්පෙතබ්බො වා. යදි හි පත්තකාරකො මූලං ලභිත්වා සයං වා දාතුකාමො හුත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, තුම්හාකං පත්තං කත්වා අසුකදිවසෙ නාම පචිත්වා ඨපෙස්සාමී’’ති වදති, භික්ඛු ච තෙන පරිච්ඡින්නදිවසතො දසාහං අතික්කාමෙති, නිස්සග්ගියං ¶ පාචිත්තියං. සචෙ පන පත්තකාරකො ‘‘අහං තුම්හාකං පත්තං කත්වා පචිත්වා සාසනං පෙසෙස්සාමී’’ති වත්වා තථෙව කරොති, තෙන පෙසිතභික්ඛු පන තස්ස භික්ඛුනො න ආරොචෙති, අඤ්ඤො දිස්වා වා සුත්වා වා ‘‘තුම්හාකං, භන්තෙ, පත්තො නිට්ඨිතො’’ති ආරොචෙති, එතස්ස ආරොචනං නපමාණං. යදා පන තෙන පෙසිතොයෙව ¶ ආරොචෙති, තස්ස වචනං සුතදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. සචෙ පත්තකාරකො ‘‘අහං තුම්හාකං පත්තං කත්වා පචිත්වා කස්සචි හත්ථෙ පහිණිස්සාමී’’ති වත්වා තථෙව කරොති, පත්තං ගහෙත්වා ආගතභික්ඛු පන අත්තනො පරිවෙණෙ ඨපෙත්වා තස්ස න ආරොචෙති, අඤ්ඤො කොචි භණති ‘‘අපි, භන්තෙ, අධුනා ආභතො පත්තො සුන්දරො’’ති! ‘‘කුහිං, ආවුසො, පත්තො’’ති? ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස හත්ථෙ පෙසිතො’’ති. එතස්සපි වචනං න පමාණං. යදා පන සො භික්ඛු පත්තං දෙති ¶ , ලද්ධදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. තස්මා දසාහං අනතික්කාමෙත්වාව අධිට්ඨාතබ්බො විකප්පෙතබ්බො වා.

තත්ථ ද්වෙ පත්තස්ස අධිට්ඨානා – කායෙන වා අධිට්ඨාති, වාචාය වා අධිට්ඨාති. තෙසං වසෙන අධිට්ඨහන්තෙන ච ‘‘ඉමං පත්තං පච්චුද්ධරාමී’’ති වා ‘‘එතං පත්තං පච්චුද්ධරාමී’’ති වා එවං සම්මුඛෙ වා පරම්මුඛෙ වා ඨිතං පුරාණපත්තං පච්චුද්ධරිත්වා අඤ්ඤස්ස වා දත්වා නවං පත්තං යත්ථ කත්ථචි ඨිතං හත්ථෙන පරාමසිත්වා ‘‘ඉමං පත්තං අධිට්ඨාමී’’ති චිත්තෙන ආභොගං කත්වා කායවිකාරං කරොන්තෙන කායෙන වා අධිට්ඨාතබ්බො, වචීභෙදං කත්වා වාචාය වා අධිට්ඨාතබ්බො. තත්ර දුවිධං අධිට්ඨානං – සචෙ හත්ථපාසෙ හොති ‘‘ඉමං පත්තං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා භින්දිතබ්බා. අථ අන්තොගබ්භෙ වා උපරිපාසාදෙ වා සාමන්තවිහාරෙ වා හොති, ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘එතං පත්තං අධිට්ඨාමී’’ති වාචා භින්දිතබ්බා.

අධිට්ඨහන්තෙන පන එකකෙන අධිට්ඨාතුම්පි වට්ටති, අඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ අධිට්ඨාතුම්පි වට්ටති. අඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ අයමානිසංසො – සචස්ස ‘‘අධිට්ඨිතො නු ඛො මෙ, නො’’ති විමති උප්පජ්ජති, ඉතරො සාරෙත්වා විමතිං ඡින්දිස්සතීති. සචෙ කොචි දස පත්තෙ ලභිත්වා සබ්බෙව අත්තනාව පරිභුඤ්ජිතුකාමො හොති, න සබ්බෙ අධිට්ඨාතබ්බා. එකං පත්තං අධිට්ඨාය පුනදිවසෙ තං පච්චුද්ධරිත්වා අඤ්ඤො ¶ අධිට්ඨාතබ්බො. එතෙනුපායෙන වස්සසතම්පි පරිහරිතුං සක්කා.

එවං අප්පමත්තස්ස භික්ඛුනො සියා අධිට්ඨානවිජහනන්ති? සියා. සචෙ හි අයං පත්තං අඤ්ඤස්ස වා දෙති, විබ්භමති වා සික්ඛං වා පච්චක්ඛාති, කාලං වා කරොති, ලිඞ්ගං වාස්ස පරිවත්තති, පච්චුද්ධරති වා, පත්තෙ වා ඡිද්දං හොති, අධිට්ඨානං විජහති. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘දින්නවිබ්භන්තපච්චක්ඛා ¶ , කාලංකිරියකතෙන ච;

ලිඞ්ගපච්චුද්ධරා චෙව, ඡිද්දෙන භවති සත්තම’’න්ති.

චොරහරණවිස්සාසග්ගාහෙහිපි විජහතියෙව. කිත්තකෙන ඡිද්දෙන අධිට්ඨානං භිජ්ජති? යෙන කඞ්ගුසිත්ථං නික්ඛමති චෙව පවිසති ච. ඉදඤ්හි සත්තන්නං ධඤ්ඤානං ලාමකධඤ්ඤසිත්ථං, තස්මිං අයචුණ්ණෙන වා ආණියා වා පටිපාකතිකෙ කතෙ දසාහබ්භන්තරෙ පුන අධිට්ඨාතබ්බො. අයං තාව ‘‘අන්තොදසාහං අධිට්ඨෙති විකප්පෙතී’’ති එත්ථ අධිට්ඨානෙ විනිච්ඡයො.

විකප්පනෙ ¶ පන ද්වෙ විකප්පනා – සම්මුඛාවිකප්පනා ච පරම්මුඛාවිකප්පනා ච. කථං සම්මුඛාවිකප්පනා හොති? පත්තානං එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘‘ඉමං පත්ත’’න්ති වා ‘‘ඉමෙ පත්තෙ’’ති වා ‘‘එතං පත්ත’’න්ති වා ‘‘එතෙ පත්තෙ’’ති වා වත්වා ‘‘තුය්හං විකප්පෙමී’’ති වත්තබ්බං. අයමෙකා සම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභුඤ්ජිතුං වා විස්සජ්ජෙතුං වා අධිට්ඨාතුං වා න වට්ටති. ‘‘මය්හං සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති එවං පන වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති, තතොපභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.

අපරො නයො – තථෙව පත්තානං එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා තස්සෙව භික්ඛුනො සන්තිකෙ ‘‘ඉමං පත්ත’’න්ති වා ‘‘ඉමෙ පත්තෙ’’ති වා ‘‘එතං පත්ත’’න්ති වා ‘‘එතෙ පත්තෙ’’ති වා වත්වා පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු අඤ්ඤතරස්ස අත්තනා අභිරුචිතස්ස යස්ස කස්සචි නාමං ගහෙත්වා ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො විකප්පෙමී’’ති වා ‘‘තිස්සාය භික්ඛුනියා සික්ඛමානාය සාමණෙරස්ස තිස්සාය ¶ සාමණෙරියා විකප්පෙමී’’ති වා වත්තබ්බං, අයං අපරාපි සම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවතා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභොගාදීසු පන එකම්පි න වට්ටති. තෙන පන භික්ඛුනා ‘‘තිස්සස්ස භික්ඛුනො සන්තකං…පෙ… තිස්සාය සාමණෙරියා සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති. තතොපභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.

කථං පරම්මුඛාවිකප්පනා හොති? පත්තානං තථෙව එකබහුභාවං සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවඤ්ච ඤත්වා ‘‘ඉමං පත්ත’’න්ති වා ‘‘ඉමෙ පත්තෙ’’ති වා ‘‘එතං පත්ත’’න්ති වා ‘‘එතෙ පත්තෙ’’ති වා වත්වා ‘‘තුය්හං විකප්පනත්ථාය දම්මී’’ති වත්තබ්බං. තෙන වත්තබ්බො – ‘‘කො තෙ මිත්තො වා සන්දිට්ඨො වා’’ති? තතො ඉතරෙන පුරිමනයෙනෙව ¶ ‘‘තිස්සො භික්ඛූති වා…පෙ… තිස්සා සාමණෙරී’’ති වා වත්තබ්බං. පුන තෙන භික්ඛුනා ‘‘අහං තිස්සස්ස භික්ඛුනො දම්මී’’ති වා…පෙ… ‘‘තිස්සාය සාමණෙරියා දම්මී’’ති වා වත්තබ්බං, අයං පරම්මුඛාවිකප්පනා. එත්තාවත්තා නිධෙතුං වට්ටති, පරිභොගාදීසු පන එකම්පි න වට්ටති. තෙන පන භික්ඛුනා දුතියසම්මුඛාවිකප්පනායං වුත්තනයෙනෙව ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස සන්තකං පරිභුඤ්ජ වා විස්සජ්ජෙහි වා යථාපච්චයං වා කරොහී’’ති වුත්තෙ පච්චුද්ධාරො නාම හොති. තතොපභුති පරිභොගාදයොපි වට්ටන්ති.

ඉමාසං ¶ පන ද්වින්නං විකප්පනානං නානාකරණං, අවසෙසො ච වචනක්කමො සබ්බො පඨමකථිනසික්ඛාපදවණ්ණනායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො සද්ධිං සමුට්ඨානාදීහීති.

පත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. ඌනපඤ්චබන්ධනසික්ඛාපදවණ්ණනා

609. තෙන සමයෙනාති ඌනපඤ්චබන්ධනසික්ඛාපදං. තත්ථ න යාපෙතීති සො කිර යදි අරියසාවකො නාභවිස්සා, අඤ්ඤථත්තම්පි අගමිස්සා, එවං තෙහි උබ්බාළ්හො, සොතාපන්නත්තා පන කෙවලං සරීරෙනෙව න යාපෙති, තෙන වුත්තං – ‘‘අත්තනාපි න යාපෙති, පුත්තදාරාපිස්ස කිලමන්තී’’ති.

612-3. ඌනපඤ්චබන්ධනෙනාති එත්ථ ඌනානි පඤ්ච බන්ධනානි අස්සාති ඌනපඤ්චබන්ධනො, නාස්ස පඤ්ච බන්ධනානි පූරෙන්තීති අත්ථො, තෙන ඌනපඤ්චබන්ධනෙන. ඉත්ථම්භූතස්ස ලක්ඛණෙ කරණවචනං. තත්ථ යස්මා අබන්ධනස්සාපි පඤ්ච බන්ධනානි න පූරෙන්ති, සබ්බසො නත්ථිතාය, තස්මා පදභාජනෙ ‘‘අබන්ධනො වා’’තිආදි වුත්තං ¶ . ‘‘ඌනපඤ්චබන්ධනෙනා’’ති ච වුත්තත්තා යස්ස පඤ්චබන්ධනො පත්තො හොති, තස්ස සො අපත්තො, තස්මා අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙතුං වට්ටති. බන්ධනඤ්ච නාමෙතං යස්මා බන්ධනොකාසෙ සති හොති, අසති න හොති, තස්මා තස්ස ලක්ඛණං දස්සෙතුං ‘‘අබන්ධනොකාසො නාමා’’තිආදි වුත්තං.

ද්වඞ්ගුලා රාජි න හොතීති මුඛවට්ටිතො හෙට්ඨා ද්වඞ්ගුලප්පමාණා එකාපි රාජි න හොති. යස්ස ද්වඞ්ගුලා රාජි හොතීති යස්ස පන තාදිසා එකා ¶ රාජි හොති, සො තස්සා රාජියා හෙට්ඨිමපරියන්තෙ පත්තවෙධකෙන විජ්ඣිත්වා පචිත්වා සුත්තරජ්ජුක-මකචිරජ්ජුකාදීහි වා තිපුසුත්තකෙන වා බන්ධිතබ්බො, තං බන්ධනං ආමිසස්ස අලග්ගනත්ථං තිපුපට්ටකෙන වා කෙනචි බද්ධසිලෙසෙන වා පටිච්ඡාදෙතබ්බං. සො ච පත්තො අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බො, සුඛුමං වා ඡිද්දං කත්වා බන්ධිතබ්බො. සුද්ධෙහි පන මධුසිත්ථකලාඛාසජ්ජුලසාදීහි බන්ධිතුං න වට්ටති. ඵාණිතං ඣාපෙත්වා පාසාණචුණ්ණෙන බන්ධිතුං වට්ටති. මුඛවට්ටිසමීපෙ පන පත්තවෙධකෙන විජ්ඣියමානො කපාලස්ස බහලත්තා භිජ්ජති, තස්මා හෙට්ඨා විජ්ඣිතබ්බො. යස්ස පන ද්වෙ රාජියො එකායෙව වා චතුරඞ්ගුලා, තස්ස ද්වෙ බන්ධනානි දාතබ්බානි. යස්ස තිස්සො එකායෙව වා ඡළඞ්ගුලා, තස්ස තීණි. යස්ස චතස්සො එකායෙව වා අට්ඨඞ්ගුලා, තස්ස චත්තාරි. යස්ස පඤ්ච ¶ එකායෙව වා දසඞ්ගුලා, සො බද්ධොපි අබද්ධොපි අපත්තොයෙව, අඤ්ඤො විඤ්ඤාපෙතබ්බො. එස තාව මත්තිකාපත්තෙ විනිච්ඡයො.

අයොපත්තෙ පන සචෙපි පඤ්ච වා අතිරෙකානි වා ඡිද්දානි හොන්ති, තානි චෙ අයචුණ්ණෙන වා ආණියා වා ලොහමණ්ඩලකෙන වා බද්ධානි මට්ඨානි හොන්ති, ස්වෙව පත්තො පරිභුඤ්ජිතබ්බො, න අඤ්ඤො විඤ්ඤාපෙතබ්බො. අථ පන එකම්පි ඡිද්දං මහන්තං හොති, ලොහමණ්ඩලකෙන බද්ධම්පි මට්ඨං න හොති, පත්තෙ ආමිසං ලග්ගති, අකප්පියො හොති, අයං අපත්තො. අඤ්ඤො විඤ්ඤාපෙතබ්බො.

615. ථෙරො වත්තබ්බොති පත්තෙ ආනිසංසං දස්සෙත්වා ‘‘අයං, භන්තෙ, පත්තො පමාණයුත්තො සුන්දරො ථෙරානුරූපො, තං ගණ්හථා’’ති වත්තබ්බො. යො න ගණ්හෙය්යාති අනුකම්පාය න ගණ්හන්තස්ස දුක්කටං. යො පන සන්තුට්ඨියා ‘‘කිං මෙ අඤ්ඤෙන පත්තෙනා’’ති න ගණ්හාති, තස්ස අනාපත්ති. පත්තපරියන්තොති එවං පරිවත්තෙත්වා ¶ පරියන්තෙ ඨිතපත්තො.

න අදෙසෙති මඤ්චපීඨඡත්තනාගදන්තකාදිකෙ අදෙසෙ, න නික්ඛිපිතබ්බො. යත්ථ පුරිමං සුන්දරං පත්තං ඨපෙති, තත්ථෙව ඨපෙතබ්බො. පත්තස්ස හි නික්ඛිපනදෙසො ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ආධාරක’’න්තිආදිනා නයෙන ඛන්ධකෙ වුත්තොයෙව.

න ¶ අභොගෙනාති යාගුරන්ධනරජනපචනාදිනා අපරිභොගෙන න පරිභුඤ්ජිතබ්බො. අන්තරාමග්ගෙ පන බ්යාධිම්හි උප්පන්නෙ අඤ්ඤස්මිං භාජනෙ අසති මත්තිකාය ලිම්පෙත්වා යාගුං වා පචිතුං උදකං වා තාපෙතුං වට්ටති.

න විස්සජ්ජෙතබ්බොති අඤ්ඤස්ස න දාතබ්බො. සචෙ පන සද්ධිවිහාරිකො වා අන්තෙවාසිකො වා අඤ්ඤං වරපත්තං ඨපෙත්වා ‘‘අයං මය්හං සාරුප්පො, අයං ථෙරස්සා’’ති ගණ්හාති, වට්ටති. අඤ්ඤො වා තං ගහෙත්වා අත්තනො පත්තං දෙති, වට්ටති. ‘‘මය්හමෙව පත්තං ආහරා’’ති වත්තබ්බකිච්චං නත්ථි.

617. පවාරිතානන්ති එත්ථ සඞ්ඝවසෙන පවාරිතට්ඨානෙ පඤ්චබන්ධනෙනෙව වට්ටති. පුග්ගලවසෙන පවාරිතට්ඨානෙ ඌනපඤ්චබන්ධනෙනාපි වට්ටතීති කුරුන්දියං වුත්තං. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

ඡසමුට්ඨානං ¶ , කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

ඌනපඤ්චබන්ධනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා

618. තෙන සමයෙනාති භෙසජ්ජසික්ඛාපදං. තත්ථ අත්ථො, භන්තෙති රාජා භික්ඛූ උය්යුත්තප්පයුත්තෙ ථෙරස්ස ලෙණත්ථාය පබ්භාරං සොධෙන්තෙ දිස්වා ආරාමිකං දාතුකාමො පුච්ඡි.

619-21. පාටියෙක්කොති විසුං එකො. මාලාකිතෙති කතමාලෙ මාලාධරෙ, කුසුමමාලාපටිමණ්ඩිතෙති අත්ථො. තිණණ්ඩුපකන්ති තිණචුම්බටකං. පටිමුඤ්චීති ඨපෙසි. සා අහොසි සුවණ්ණමාලාති දාරිකාය සීසෙ ඨපිතමත්තායෙව ථෙරස්ස අධිට්ඨානවසෙන සුවණ්ණපදුමමාලා අහොසි. තඤ්හි තිණණ්ඩුපකං සීසෙ ඨපිතමත්තමෙව ‘‘සුවණ්ණමාලා හොතූ’’ති ථෙරො අධිට්ඨාසි. දුතියම්පි ඛො…පෙ…. තෙනුපසඞ්කමීති දුතියදිවසෙයෙව උපසඞ්කමි.

සුවණ්ණන්ති ¶ අධිමුච්චීති ‘‘සොවණ්ණමයො හොතූ’’ති අධිට්ඨාසි. පඤ්චන්නං භෙසජ්ජානන්ති සප්පිආදීනං. බාහුලිකාති ¶ පච්චයබාහුලිකතාය පටිපන්නා. කොලම්බෙපි ඝටෙපීතිඑත්ථ කොලම්බා නාම මහාමුඛචාටියො වුච්චන්ති. ඔලීනවිලීනානීති හෙට්ඨා ච උභතොපස්සෙසු ච ගළිතානි. ඔකිණ්ණවිකිණ්ණාති සප්පිආදීනං ගන්ධෙන භූමිං ඛනන්තෙහි ඔකිණ්ණා, භිත්තියො ඛනන්තෙහි උපරි සඤ්චරන්තෙහි ච විකිණ්ණා. අන්තොකොට්ඨාගාරිකාති අබ්භන්තරෙ සංවිහිතකොට්ඨාගාරා.

622. පටිසායනීයානීති පටිසායිතබ්බානි, පරිභුඤ්ජිතබ්බානීති අත්ථො. භෙසජ්ජානීති භෙසජ්ජකිච්චං කරොන්තු වා මා වා, එවං ලද්ධවොහාරානි. ‘‘ගොසප්පී’’තිආදීහි ලොකෙ පාකටං දස්සෙත්වා ‘‘යෙසං මංසං කප්පතී’’ති ඉමිනා අඤ්ඤෙසම්පි මිගරොහිතසසාදීනං සප්පිං සඞ්ගහෙත්වා දස්සෙසි. යෙසඤ්හි ඛීරං අත්ථි, සප්පිපි තෙසං අත්ථියෙව, තං පන සුලභං වා හොතු දුල්ලභං වා, අසම්මොහත්ථං වුත්තං. එවං නවනීතම්පි.

සන්නිධිකාරකං පරිභුඤ්ජිතබ්බානීති සන්නිධිං කත්වා නිදහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බානි. කථං? පාළියා ආගතසප්පිආදීසු සප්පි තාව පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං තදහුපුරෙභත්තං සාමිසම්පි නිරාමිසම්පි ¶ පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසං පරිභුඤ්ජිතබ්බං. සත්තාහාතික්කමෙ සචෙ එකභාජනෙ ඨපිතං, එකං නිස්සග්ගියං. සචෙ බහූසු වත්ථුගණනාය නිස්සග්ගියානි, පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතං සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති. පුරෙභත්තං වා පච්ඡාභත්තං වා උග්ගහිතකං කත්වා නික්ඛිත්තං අජ්ඣොහරිතුං න වට්ටති; අබ්භඤ්ජනාදීසු උපනෙතබ්බං. සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති, අනජ්ඣොහරණීයතං ආපන්නත්තා. ‘‘පටිසායනීයානී’’ති හි වුත්තං. සචෙ අනුපසම්පන්නො පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතනවනීතෙන සප්පිං කත්වා දෙති, පුරෙභත්තං සාමිසං වට්ටති. සචෙ සයං කරොති, සත්තාහම්පි නිරාමිසමෙව වට්ටති. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතනවනීතෙන පන යෙන කෙනචි කතසප්පි සත්තාහම්පි නිරාමිසමෙව වට්ටති. උග්ගහිතකෙන කතෙ පුබ්බෙ වුත්තසුද්ධසප්පිනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.

පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතඛීරෙන වා දධිනා වා කතසප්පි ¶ අනුපසම්පන්නෙන කතං සාමිසම්පි තදහුපුරෙභත්තං වට්ටති. සයංකතං නිරාමිසමෙව වට්ටති ¶ . නවනීතං තාපෙන්තස්ස හි සාමංපාකො න හොති, සාමංපක්කෙන පන තෙන සද්ධිං ආමිසං න වට්ටති. පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය ච න වට්ටතියෙව. සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති, සවත්ථුකස්ස පටිග්ගහිතත්තා, ‘‘තානි පටිග්ගහෙත්වා’’ති හි වුත්තං. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතෙහි කතං පන අබ්භඤ්ජනාදීසු උපනෙතබ්බං. පුරෙභත්තම්පි ච උග්ගහිතකෙහි කතං උභයෙසම්පි සත්තාහාතික්කමෙ අනාපත්ති. එසෙව නයො අකප්පියමංසසප්පිම්හි. අයං පන විසෙසො – යත්ථ පාළියං ආගතසප්පිනා නිස්සග්ගියං, තත්ථ ඉමිනා දුක්කටං. අන්ධකට්ඨකථායං කාරණපතිරූපකං වත්වා මනුස්සසප්පි ච නවනීතඤ්ච පටික්ඛිත්තං, තං දුප්පටික්ඛිත්තං, සබ්බඅට්ඨකථාසු අනුඤ්ඤාතත්තා. පරතො චස්ස විනිච්ඡයොපි ආගච්ඡිස්සති.

පාළියං ආගතං නවනීතම්පි පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං තදහුපුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය නිරාමිසමෙව. සත්තාහාතික්කමෙ නානාභාජනෙසු ඨපිතෙ භාජනගණනාය එකභාජනෙපි අමිස්සෙත්වා පිණ්ඩපිණ්ඩවසෙන ඨපිතෙ පිණ්ඩගණනාය නිස්සග්ගියානි. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතං සප්පිනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. එත්ථ පන දධිගුළිකායොපි තක්කබින්දූනිපි හොන්ති, තස්මා තං ධොතං වට්ටතීති උපඩ්ඪත්ථෙරා ආහංසු. මහාසීවත්ථෙරො පන ‘‘භගවතා අනුඤ්ඤාතකාලතො පට්ඨාය තක්කතො උද්ධටමත්තමෙව ඛාදිංසූ’’ති ආහ. තස්මා නවනීතං පරිභුඤ්ජන්තෙන ධොවිත්වා දධිතක්කමක්ඛිකාකිපිල්ලිකාදීනි අපනෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. පචිත්වා සප්පිං කත්වා පරිභුඤ්ජිතුකාමෙන අධොතම්පි පචිතුං වට්ටති. යං තත්ථ දධිගතං වා තක්කගතං වා තං ඛයං ගමිස්සති, එත්තාවතා හි සවත්ථුකපටිග්ගහිතං නාම න හොතීති අයමෙත්ථ අධිප්පායො. ආමිසෙන ¶ සද්ධිං පක්කත්තා පන තස්මිම්පි කුක්කුච්චායන්ති කුක්කුච්චකා. ඉදානි උග්ගහෙත්වා ඨපිතනවනීතෙ ච පුරෙභත්තං ඛීරදධීනි ¶ පටිග්ගහෙත්වා කතනවනීතෙ ච පච්ඡාභත්තං තානි පටිග්ගහෙත්වා කතනවනීතෙ ච උග්ගහිතෙහි කතනවවීතෙ ච අකප්පියමංසනවනීතෙ ච සබ්බො ආපත්තානාපත්තිපරිභොගාපරිභොගනයො සප්පිම්හි වුත්තක්කමෙනෙව ගහෙතබ්බො.

තෙලභික්ඛාය පවිට්ඨානං පන භික්ඛූනං තත්ථෙව සප්පිම්පි නවනීතම්පි පක්කතෙලම්පි අපක්කතෙලම්පි ආකිරන්ති, තත්ථ තක්කදධිබින්දූනිපි භත්තසිත්ථානිපි තණ්ඩුලකණාපි මක්ඛිකාදයොපි හොන්ති. ආදිච්චපාකං කත්වා ¶ පරිස්සාවෙත්වා ගහිතං සත්තාහකාලිකං හොති, පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතභෙසජ්ජෙහි සද්ධිං පචිත්වා නත්ථුපානම්පි කාතුං වට්ටති. සචෙ වද්දලිසමයෙ ලජ්ජි සාමණෙරො යථා තත්ථ පතිතතණ්ඩුලකණාදයො න පච්චන්ති, එවං සාමිසපාකං මොචෙන්තො අග්ගිම්හි විලීයාපෙත්වා පරිස්සාවෙත්වා පුන පචිත්වා දෙති, පුරිමනයෙනෙව සත්තාහං වට්ටති.

තෙලෙසු තිලතෙලං තාව පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය නිරාමිසමෙව. සත්තාහාතික්කමෙ පනස්ස භාජනගණනාය නිස්සග්ගියභාවො වෙදිතබ්බො. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතං සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති. උග්ගහිතකං කත්වා නික්ඛිත්තං අජ්ඣොහරිතුං න වට්ටති, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. පුරෙභත්තං තිලෙ පටිග්ගහෙත්වා කතතෙලං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය අනජ්ඣොහරණීයං හොති, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. පච්ඡාභත්තං තිලෙ පටිග්ගහෙත්වා කතතෙලං අනජ්ඣොහරණීයමෙව, සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං. පුරෙභත්තං වා පච්ඡාභත්තං වා උග්ගහිතකතිලෙහි කතතෙලෙපි එසෙව නයො.

පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතකතිලෙ භජ්ජිත්වා වා තිලපිට්ඨං වා සෙදෙත්වා උණ්හොදකෙන වා තෙමෙත්වා කතතෙලං සචෙ අනුපසම්පන්නෙන කතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති. අත්තනා කතතෙලං පන නිබ්බට්ටිතත්තා පුරෙභත්තං නිරාමිසමෙව වට්ටති. සාමංපක්කත්තා ¶ සාමිසං න වට්ටති, සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා පන පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය උභයම්පි අනජ්ඣොහරණීයං, සීසමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. යදි පන අප්පං උණ්හොදකං හොති අබ්භුක්කිරණමත්තං, අබ්බොහාරිකං හොති, සාමපාකගණනං න ගච්ඡති. සාසපතෙලාදීසුපි අවත්ථුකපටිග්ගහිතෙසු අවත්ථුකතිලතෙලෙ වුත්තසදිසොව විනිච්ඡයො.

සචෙ ¶ පන පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතානං සාසපාදීනං චුණ්ණෙහි ආදිච්චපාකෙන සක්කා තෙලං කාතුං, තං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය නිරාමිසමෙව, සත්තාහාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං. යස්මා පන සාසපමධුකචුණ්ණාදීනි සෙදෙත්වා එරණ්ඩකට්ඨීනි ච භජ්ජිත්වා එව තෙලං කරොන්ති, තස්මා තෙසං තෙලං අනුපසම්පන්නෙහි කතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති. වත්ථූනං යාවජීවිකත්තා පන සවත්ථුකපටිග්ගහණෙ දොසො නත්ථීති. අත්තනා කතං ¶ සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගෙනෙව පරිභුඤ්ජිතබ්බං. උග්ගහිතකෙහි කතං අනජ්ඣොහරණීයං බාහිරපරිභොගෙ වට්ටති, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති.

තෙලකරණත්ථාය සාසපමධුකඑරණ්ඩකට්ඨීනි වා පටිග්ගහෙත්වා කතං තෙලං සත්තාහකාලිකං. දුතියදිවසෙ කතං ඡාහං වට්ටති. තතියදිවසෙ කතං පඤ්චාහං වට්ටති. චතුත්ථ-පඤ්චම-ඡට්ඨසත්තාමදිවසෙ කතං තදහෙව වට්ටති. සචෙ යාව අරුණස්ස උග්ගමනා තිට්ඨති, නිස්සග්ගියං. අට්ඨමෙ දිවසෙ කතං අනජ්ඣොහරණීයං. අනිස්සග්ගියත්තා පන බාහිරපරිභොගෙ වට්ටති. සචෙපි න කරොති, තෙලත්ථාය ගහිතසාසපාදීනං සත්තාහාතික්කමනෙ දුක්කටමෙව. පාළියං පන අනාගතානි අඤ්ඤානිපි නාළිකෙරනිම්බකොසම්බකකරමන්දඅතසීආදීනං තෙලානි අත්ථි, තානි පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහං අතික්කාමයතො දුක්කටං හොති. අයමෙතෙසු විසෙසො. සෙසං යාවකාලිකවත්ථුං යාවජීවිකවත්ථුඤ්ච සල්ලක්ඛෙත්වා සාමංපාකසවත්ථුකපුරෙභත්තපච්ඡාභත්තපටිග්ගහිතඋග්ගහිතකවත්ථුවිධානං සබ්බං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

623. වසාතෙලන්ති ¶ ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වසානි භෙසජ්ජානි, අච්ඡවසං, මච්ඡවසං, සුසුකාවසං, සූකරවසං, ගද්රභවස’’න්ති (මහාව. 262) එවං අනුඤ්ඤාතවසානං තෙලං. එත්ථ ච ‘‘අච්ඡවස’’න්ති වචනෙන ඨපෙත්වා මනුස්සවසං සබ්බෙසං අකප්පියමංසාන වසා අනුඤ්ඤාතා. මච්ඡග්ගහණෙන ච සුසුකාපි ගහිතා හොන්ති, වාළමච්ඡත්තා පන විසුං වුත්තං. මච්ඡාදිග්ගහණෙන චෙත්ථ සබ්බෙසම්පි කප්පියමංසානං වසා අනුඤ්ඤාතා. මංසෙසු හි දසමනඋස්ස-හත්ථි-අස්ස-සුනඛ-අහි-සීහ-බ්යග්ඝ-දීපි-අච්ඡ-තරච්ඡානං මංසානි අකප්පියානි. වසාසු එකා මනුස්සවසාව. ඛීරාදීසු අකප්පියං නාම නත්ථි.

අනුපසම්පන්නෙහි කතනිබ්බට්ටිතවසාතෙලං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති. පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති. යං පන තත්ථ සුඛුමරජසදිසං මංසං වා න්හාරු වා අට්ඨි වා ලොහිතං වා හොති, තං අබ්බොහාරිකං. සචෙ පන වසං පටිග්ගහෙත්වා සයං කරොති, පුරෙභත්තං පටිග්ගහෙත්වා පචිත්වා පරිස්සාවෙත්වා සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං ¶ . නිරාමිසපරිභොගඤ්හි සන්ධාය ඉදං වුත්තං – ‘‘කාලෙ ¶ පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (මහාව. 262). තත්රාපි අබ්බොහාරිකං අබ්බොහාරිකමෙව. පච්ඡාභත්තං පන පටිග්ගහිතුං වා කාතුං වා න වට්ටතියෙව. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘විකාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති තිණ්ණං දුක්කටානං. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං විකාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති ද්වින්නං දුක්කටානං. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං විකාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. කාලෙ චෙ, භික්ඛවෙ, පටිග්ගහිතං කාලෙ නිප්පක්කං කාලෙ සංසට්ඨං, තං චෙ පරිභුඤ්ජෙය්ය, අනාපත්තී’’ති.

උපතිස්සත්ථෙරං පන අන්තෙවාසිකා පුච්ඡිංසු – ‘‘භන්තෙ, සප්පිනවනීතවසානි ¶ එකතො පචිත්වා නිබ්බට්ටිතානි වට්ටන්ති, න වට්ටන්තී’’ති? ‘‘න වට්ටන්ති, ආවුසො’’ති. ථෙරො කිරෙත්ථ පක්කතෙලකසටෙ විය කුක්කුච්චායති. තතො නං උත්තරි පුච්ඡිංසු – ‘‘භන්තෙ, නවනීතෙ දධිගුළිකා වා තක්කබින්දු වා හොති, එතං වට්ටතී’’ති? ‘‘එතම්පි, ආවුසො, න වට්ටතී’’ති. තතො නං ආහංසු – ‘‘භන්තෙ, එකතො පචිත්වා සංසට්ඨානි තෙජවන්තානි හොන්ති, රොගං නිග්ගණ්හන්තී’’ති? ‘‘සාධාවුසො’’ති ථෙරො සම්පටිච්ඡි.

මහාසුමත්ථෙරො පනාහ – ‘‘කප්පියමංසවසා සාමිසපරිභොගෙ වට්ටති, ඉතරා නිරාමිසපරිභොගෙ වට්ටතී’’ති. මහාපදුමත්ථෙරො පන ‘‘ඉදං කි’’න්ති පටික්ඛිපිත්වා ‘‘නනු වාතාබාධිකා භික්ඛූ පඤ්චමූලකසාවයාගුයං අච්ඡසූකරතෙලාදීනි පක්ඛිපිත්වා යාගුං පිවන්ති, සා තෙජුස්සදත්තා රොගං නිග්ගණ්හාතී’’ති වත්වා ‘‘වට්ටතී’’ති ආහ.

මධු නාම මක්ඛිකාමධූති මධුකරීහි නාම මධුමක්ඛිකාහි ඛුද්දකමක්ඛිකාහි භමරමක්ඛිකාහි ච කතං මධු. තං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසපරිභොගම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසපරිභොගමෙව වට්ටති. සත්තාහාතික්කමෙ සචෙ සිලෙසසදිසං මහාමධුං ඛණ්ඩං ඛණ්ඩං කත්වා ඨපිතං, ඉතරං වා නානාභාජනෙසු, වත්ථුගණනාය නිස්සග්ගියානි. සචෙ එකමෙව ඛණ්ඩං, එකභාජනෙ වා ඉතරං එකමෙව නිස්සග්ගියං. උග්ගහිතකං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං, අරුමක්ඛනාදීසු උපනෙතබ්බං. මධුපටලං ¶ වා මධුසිත්ථකං වා සචෙ මධුනා අමක්ඛිතං ¶ පරිසුද්ධං, යාවජීවිකං. මධුමක්ඛිතං පන මධුගතිකමෙව. චීරිකා නාම සපක්ඛා දීඝමක්ඛිකා, තුම්බලනාමිකා ච අට්ඨිපක්ඛා කාළමහාභමරා හොන්ති, තෙසං ආසයෙසු නිය්යාසසදිසං මධු හොති, තං යාවජීවිකං.

ඵාණිතං නාම උච්ඡුම්හා නිබ්බත්තන්ති උච්ඡුරසං උපාදාය අපක්කා වා අවත්ථුකපක්කා වා සබ්බාපි අවත්ථුකා උච්ඡුවිකති ඵාණිතන්ති වෙදිතබ්බා. තං ඵාණිතං පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව වට්ටති. සත්තාහාතික්කමෙ වත්ථුගණනාය ¶ නිස්සග්ගියං. බහූ පිණ්ඩා චුණ්ණෙත්වා එකභාජනෙ පක්ඛිත්තා හොන්ති ඝනසන්නිවෙසා, එකමෙව නිස්සග්ගියං. උග්ගහිතකං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං, ඝරධූපනාදීසු උපනෙතබ්බං. පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතෙන අපරිස්සාවිතඋච්ඡුරසෙන කතඵාණිතං සචෙ අනුපසම්පන්නෙන කතං, සාමිසම්පි වට්ටති. සයංකතං නිරාමිසමෙව වට්ටති. පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය පන සවත්ථුකපටිග්ගහිතත්තා අනජ්ඣොහරණීයං, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. පච්ඡාභත්තං අපරිස්සාවිතපටිග්ගහිතෙන කතම්පි අනජ්ඣොහරණීයමෙව, සත්තාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. එස නයො උච්ඡුං පටිග්ගහෙත්වා කතඵාණිතෙපි. පුරෙභත්තං පන පරිස්සාවිතපටිග්ගහිතකෙන කතං සචෙ අනුපසම්පන්නෙන කතං පුරෙභත්තං සාමිසම්පි වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව. සයංකතං පුරෙභත්තම්පි නිරාමිසමෙව. පච්ඡාභත්තං පරිස්සාවිතපටිග්ගහිතෙන කතං පන නිරාමිසමෙව සත්තාහං වට්ටති. උග්ගහිතකකතං වුත්තනයමෙව. ‘‘ඣාමඋච්ඡුඵාණිතං වා කොට්ටිතඋච්ඡුඵාණිතං වා පුරෙභත්තමෙව වට්ටතී’’ති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං.

මහාපච්චරියං පන ‘‘එතං සවත්ථුකපක්කං වට්ටති, නො වට්ටතී’’ති පුච්ඡං කත්වා ‘‘උච්ඡුඵාණිතං පච්ඡාභත්තං නොවට්ටනකං නාම නත්ථී’’ති වුත්තං, තං යුත්තං. සීතුදකෙන කතං මධුකපුප්ඵඵාණිතං පුරෙභත්තං සාමිසං වට්ටති, පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සත්තාහං නිරාමිසමෙව. සත්තාහාතික්කමෙ වත්ථුගණනාය දුක්කටං. ඛීරං පක්ඛිපිත්වා කතං මධුකඵාණිතං යාවකාලිකං. ඛණ්ඩසක්ඛරං පන ඛීරජල්ලිකං අපනෙත්වා සොධෙන්ති, තස්මා වට්ටති. මධුකපුප්ඵං පන පුරෙභත්තං අල්ලං වට්ටති, භජ්ජිතම්පි වට්ටති. භජ්ජිත්වා තිලාදීහි මිස්සං වා ¶ අමිස්සං වා කත්වා කොට්ටිතම්පි වට්ටති. යදි පන තං ගහෙත්වා මෙරයත්ථාය යොජෙන්ති, යොජිතං බීජතො පට්ඨාය න වට්ටති. කදලී-ඛජ්ජූරී-අම්බ-ලබුජ-පනස-චිඤ්චාදීනං සබ්බෙසං යාවකාලිකඵලානං ¶ ඵාණිතං යාවකාලිකමෙව. මරිචපක්කෙහි ඵාණිතං කරොන්ති, තං යාවජීවිකං.

තානි පටිග්ගහෙත්වාති සචෙපි සබ්බානිපි පටිග්ගහෙත්වා එක ඝටෙ අවිනිබ්භොගානි කත්වා නික්ඛිපති ¶ , සත්තාහාතික්කමෙ එකමෙව නිස්සග්ගියං. විනිභුත්තෙසු පඤ්ච නිස්සග්ගියානි. සත්තාහං පන අනතික්කාමෙත්වා ගිලානෙනපි අගිලානෙනපි වුත්තනයෙනෙව යථාසුඛං පරිභුඤ්ජිතබ්බං. සත්තවිධඤ්හි ඔදිස්සං නාම – බ්යාධිඔදිස්සං, පුග්ගලොදිස්සං, කාලොදිස්සං, සමයොදිස්සං, දෙසොදිස්සං, වසොදිස්සං, භෙසජ්ජොදිස්සන්ති.

තත්ථ බ්යාධිඔදිස්සං නාම – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අමනුස්සිකාබාධෙ ආමකමංසං ආමකලොහිත’’න්ති (මහාව. 264) එවං බ්යාධිං උද්දිස්ස අනුඤ්ඤාතං, තං තෙනෙව ආබාධෙන ආබාධිකස්ස වට්ටති, න අඤ්ඤස්ස. තඤ්ච ඛො කාලෙපි විකාලෙපි කප්පියම්පි අකප්පියම්පි වට්ටතියෙව.

පුග්ගලොදිස්සං නාම – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, රොමන්ථකස්ස රොමන්ථනං. න ච, භික්ඛවෙ, බහිමුඛද්වාරං නීහරිත්වා අජ්ඣොහරිතබ්බ’’න්ති (චූළව. 273) එවං පුග්ගලං උද්දිස්ස අනුඤ්ඤාතං, තං තස්සෙව වට්ටති, න අඤ්ඤස්ස.

කාලොදිස්සං නාම – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, චත්තාරි මහාවිකටානි දාතුං – ගූථං, මුත්තං, ඡාරිකං, මත්තික’’න්ති (මහාව. 268) එවං අහිනා දට්ඨකාලං උද්දිස්ස අනුඤ්ඤාතං, තං තස්මිංයෙව කාලෙ අප්පටිග්ගහිතකම්පි වට්ටති, න අඤ්ඤස්මිං.

සමයොදිස්සං නාම – ‘‘ගණභොජනෙ අඤ්ඤත්ර සමයා’’තිආදිනා (පාචි. 217) නයෙන තං තං සමයං උද්දිස්ස අනුඤ්ඤාතා අනාපත්තියො, තා තස්මිං තස්මිංයෙව සමයෙ අනාපත්තියො හොන්ති, න අඤ්ඤදා.

දෙසොදිස්සං නාම – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, එවරූපෙසු පච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු විනයධරපඤ්චමෙන ගණෙන උපසම්පද’’න්ති (මහාව. 259) එවං පච්චන්තදෙසෙ උද්දිස්ස අනුඤ්ඤාතානි උපසම්පදාදීනි, තානි තත්ථෙව වට්ටන්ති, න මජ්ඣිමදෙසෙ.

වසොදිස්සං ¶ නාම – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, වසානි භෙසජ්ජානී’’ති (මහාව. 262) එවං වසානාමෙන අනුඤ්ඤාතං ¶ , තං ඨපෙත්වා මනුස්සවසං සබ්බෙසං කප්පියාකප්පියවසානං තෙලං තංතදත්ථිකානං තෙලපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති.

භෙසජ්ජොදිස්සං ¶ නාම – ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්ච භෙසජ්ජානී’’ති (මහාව. 260-261) එවං භෙසජ්ජනාමෙන අනුඤ්ඤාතානි ආහාරත්ථං ඵරිතුං සමත්ථානි සප්පිනවනීතතෙලමධුඵාණිතන්ති. තානි පටිග්ගහෙත්වා තදහුපුරෙභත්තං යථාසුඛං පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සති පච්චයෙ වුත්තනයෙනෙව සත්තාහං පරිභුඤ්ජිතබ්බානි.

624. සත්තාහාතික්කන්තෙ අතික්කන්තසඤ්ඤී නිස්සග්ගියං පාචිත්තියන්ති සචෙපි සාසපමත්තං හොති සකිං වා අඞ්ගුලියා ගහෙත්වා ජිව්හාය සායනමත්තං නිස්සජ්ජිතබ්බමෙව, පාචිත්තියඤ්ච දෙසෙතබ්බං.

න කායිකෙන පරිභොගෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බන්ති කායො වා කායෙ අරු වා න මක්ඛෙතබ්බං. තෙහි මක්ඛිතානි කාසාවකත්තරයට්ඨිඋපාහනපාදකථලිකමඤ්චපීඨාදීනිපි අපරිභොගානි. ‘‘ද්වාරවාතපානකවාටෙසුපි හත්ථෙන ගහණට්ඨානං න මක්ඛෙතබ්බ’’න්ති මහාපච්චරියං වුත්තං. ‘‘කසාවෙ පන පක්ඛිපිත්වා ද්වාරවාතපානකවාටානි මක්ඛෙතබ්බානී’’ති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං.

අනාපත්ති අන්තොසත්තාහං අධිට්ඨෙතීති සත්තාහබ්භන්තරෙ සප්පිඤ්ච තෙලඤ්ච වසඤ්ච මුද්ධනිතෙලං වා අබ්භඤ්ජනං වා මධුං අරුමක්ඛනං ඵාණිතං ඝරධූපනං අධිට්ඨෙති, අනාපත්ති. සචෙ අධිට්ඨිතතෙලං අනධිට්ඨිතතෙලභාජනෙ ආකිරිතුකාමො හොති, භාජනෙ චෙ සුඛුමං ඡිද්දං පවිට්ඨං පවිට්ඨං තෙලං පුරාණතෙලෙන අජ්ඣොත්ථරීයති, පුන අධිට්ඨාතබ්බං. අථ මහාමුඛං හොති, සහසාව බහුතෙලං පවිසිත්වා පුරාණතෙලං අජ්ඣොත්ථරති, පුන අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථි. අධිට්ඨිතගතිකමෙව හි තං හොති, එතෙන නයෙන අධිට්ඨිතතෙලභාජනෙ අනධිට්ඨිතතෙලාකිරණම්පි ¶ වෙදිතබ්බං.

625. විස්සජ්ජෙතීති එත්ථ සචෙ ද්වින්නං සන්තකං එකෙන පටිග්ගහිතං අවිභත්තං හොති, සත්තාහාතික්කමෙ ද්වින්නම්පි අනාපත්ති, පරිභුඤ්ජිතුං පන න වට්ටති. සචෙ යෙන පටිග්ගහිතං, සො ඉතරං භණති – ‘‘ආවුසො, ඉමං තෙලං සත්තාහමත්තං පරිභුඤ්ජ ත්ව’’න්ති. සො ච පරිභොගං න කරොති, කස්ස ආපත්ති? න කස්සචිපි ආපත්ති ¶ . කස්මා? යෙන පටිග්ගහිතං තෙන විස්සජ්ජිතත්තා, ඉතරස්ස අප්පටිග්ගහිතත්තා.

විනස්සතීති අපරිභොගං හොති. චත්තෙනාතිආදීසු යෙන චිත්තෙන භෙසජ්ජං චත්තඤ්ච වන්තඤ්ච මුත්තඤ්ච හොති, තං චිත්තං චත්තං වන්තං මුත්තන්ති වුච්චති. තෙන චිත්තෙන පුග්ගලො අනපෙක්ඛොති වුච්චත්ති, එවං අනපෙක්ඛො සාමණෙරස්ස දත්වාති අත්ථො. ඉදං කස්මා වුත්තං? ‘‘එවං ¶ අන්තොසත්තාහෙ දත්වා පච්ඡා ලභිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්තිදස්සනත්ථ’’න්ති මහාසුමත්ථෙරො ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො පනාහ – ‘‘නයිදං යාචිතබ්බං, අන්තොසත්තාහෙ දින්නස්ස හි පුන පරිභොගෙ ආපත්තියෙව නත්ථි. සත්තාහාතික්කන්තස්ස පන පරිභොගෙ අනාපත්තිදස්සනත්ථමිදං වුත්ත’’න්ති. තස්මා එවං දින්නං භෙසජ්ජං සචෙ සාමණෙරො අභිසඞ්ඛරිත්වා වා අනභිසඞ්ඛරිත්වා වා තස්ස භික්ඛුනො නත්ථුකම්මත්ථං දදෙය්ය, ගහෙත්වා නත්ථුකම්මං කාතබ්බං. සචෙ බාලො හොති, දාතුං න ජානාති, අඤ්ඤෙන භික්ඛුනා වත්තබ්බො – ‘‘අත්ථි තෙ, සාමණෙර, තෙල’’න්ති ‘‘ආම, භන්තෙ, අත්ථී’’ති. ‘‘ආහර, ථෙරස්ස භෙසජ්ජං කරිස්සාමා’’ති. එවම්පි වට්ටති. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

කථිනසමුට්ඨානං, අකිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං,

තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා

626. තෙන සමයෙනාති වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදං. තත්ථ වස්සිකසාටිකා අනුඤ්ඤාතාති චීවරක්ඛන්ධකෙ විසාඛාවත්ථුස්මිං (මහාව. 349 ආදයො) අනුඤ්ඤාතා. පටිකච්චෙවාති පුරෙයෙව.

627. මාසො සෙසො ගිම්හානන්ති චතුන්නං ගිම්හමාසානං එකො පච්ඡිමමාසො සෙසො. කත්වාති සිබ්බනරජනකප්පපරියොසානෙන නිට්ඨපෙත්වා. කරොන්තෙන ¶ ච එකමෙව කත්වා සමයෙ අධිට්ඨාතබ්බං, ද්වෙ අධිට්ඨාතුං න වට්ටන්ති.

අතිරෙකමාසෙ සෙසෙ ගිම්හානෙති ගිම්හානනාමකෙ අතිරෙකමාසෙ සෙසෙ.

අතිරෙකද්ධමාසෙ ¶ සෙසෙ ගිම්හානෙ කත්වා නිවාසෙතීති එත්ථ පන ඨත්වා වස්සිකසාටිකාය පරියෙසනක්ඛෙත්තං කරණක්ඛෙත්තං නිවාසනක්ඛෙත්තං අධිට්ඨානක්ඛෙත්තන්ති චතුබ්බිධං ඛෙත්තං, කුච්ඡිසමයො පිට්ඨිසමයොති දුවිධො සමයො, පිට්ඨිසමයචතුක්කං කුච්ඡිසමයචතුක්කන්ති ද්වෙ චතුක්කානි ච වෙදිතබ්බානි.

තත්ථ ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමාසියා පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව කාළපක්ඛුපොසථා, අයමෙකො අද්ධමාසො පරියෙසනක්ඛෙත්තඤ්චෙව කරණක්ඛෙත්තඤ්ච. එතස්මිඤ්හි අන්තරෙ වස්සිකසාටිකං අලද්ධං පරියෙසිතුං ලද්ධං කාතුඤ්ච වට්ටති, නිවාසෙතුං අධිට්ඨාතුඤ්ච න වට්ටති. කාළපක්ඛුපොසථස්ස පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව ආසාළ්හීපුණ්ණමා, අයමෙකො ¶ අද්ධමාසො පරියෙසනකරණනිවාසනානං තිණ්ණම්පි ඛෙත්තං. එතස්මිඤ්හි අන්තරෙ පරියෙසිතුං කාතුං නිවාසෙතුඤ්ච වට්ටති, අධිට්ඨාතුංයෙව න වට්ටති. ආසාළ්හීපුණ්ණමාසියා පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව කත්තිකපුණ්ණමා, ඉමෙ චත්තාරො මාසා පරියෙසනකරණනිවාසනාධිට්ඨානානං චතුන්නං ඛෙත්තං. එතස්මිඤ්හි අන්තරෙ අලද්ධං පරියෙසිතුං ලද්ධං කාතුං නිවාසෙතුං අධිට්ඨාතුඤ්ච වට්ටති. ඉදං තාව චතුබ්බිධං ඛෙත්තං වෙදිතබ්බං.

කත්තිකපුණ්ණමාසියා පන පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමා, ඉමෙ සත්ත මාසා පිට්ඨිසමයො නාම. එතස්මිඤ්හි අන්තරෙ ‘‘කාලො වස්සිකසාටිකායා’’තිආදිනා නයෙන සතුප්පාදං කත්වා අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානතො වස්සිකසාටිකචීවරං නිප්ඵාදෙන්තස්ස ඉමිනා සික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. ‘‘දෙථ මෙ වස්සිකසාටිකචීවර’’න්තිආදිනා නයෙන විඤ්ඤත්තිං කත්වා නිප්ඵාදෙන්තස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. වුත්තනයෙනෙව සතුප්පාදං කත්වා ඤාතකපවාරිතට්ඨානතො නිප්ඵාදෙන්තස්ස ඉමිනාව සික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං ¶ . විඤ්ඤත්තිං කත්වා නිප්ඵාදෙන්තස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන අනාපත්ති. වුත්තඤ්හෙතං පරිවාරෙ –

‘‘මාතරං චීවරං යාචෙ, නො ච සඞ්ඝෙ පරිණතං;

කෙනස්ස හොති ආපත්ති, අනාපත්ති ච ඤාතකෙ;

පඤ්හා මෙසා කුසලෙහි චින්තිතා’’ති. (පරි. 481);

අයඤ්හි ¶ පඤ්හො ඉමමත්ථං සන්ධාය වුත්තොති. එවං පිට්ඨිසමයචතුක්කං වෙදිතබ්බං.

ජෙට්ඨමූලපුණ්ණමාසියා පන පච්ඡිමපාටිපදදිවසතො පට්ඨාය යාව කත්තිකපුණ්ණමා, ඉමෙ පඤ්ච මාසා කුච්ඡිසමයො නාම. එතස්මිඤ්හි අන්තරෙ වුත්තනයෙන සතුප්පාදං කත්වා අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානතො වස්සිකසාටිකචීවරං නිප්ඵාදෙන්තස්ස වත්තභෙදෙ දුක්කටං. යෙ මනුස්සා පුබ්බෙපි වස්සිකසාටිකචීවරං දෙන්ති, ඉමෙ පන සචෙපි අත්තනො අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතා හොන්ති, වත්තභෙදො නත්ථි, තෙසු සතුප්පාදකරණස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා. විඤ්ඤතිං කත්වා නිප්ඵාදෙන්තස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. ඉදං පන පකතියා වස්සිකසාටිකදායකෙසුපි ¶ හොතියෙව. වුත්තනයෙනෙව සතුප්පාදං කත්වා ඤාතකපවාරිතට්ඨානතො නිප්ඵාදෙන්තස්ස ඉමිනා සික්ඛාපදෙන අනාපත්ති. විඤ්ඤත්තිං කත්වා නිප්ඵාදෙන්තස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන අනාපත්ති. ‘‘න වත්තබ්බා දෙථ මෙ’’ති ඉදඤ්හි පරියෙසනකාලෙ අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙයෙව සන්ධාය වුත්තං. එවං කුච්ඡිසමයචතුක්කං වෙදිතබ්බං.

නග්ගො කායං ඔවස්සාපෙති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති එත්ථ උදකඵුසිතගණනාය අකත්වා න්හානපරියොසානවසෙන පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටෙන කාරෙතබ්බො. සො ච ඛො විවටඞ්ගණෙ ආකාසතො පතිතඋදකෙනෙව න්හායන්තො. න්හානකොට්ඨකවාපිආදීසු ඝටෙහි ආසිත්තඋදකෙන වා න්හායන්තස්ස අනාපත්ති.

වස්සං උක්කඩ්ඪියතීති එත්ථ සචෙ කතපරියෙසිතාය වස්සිකසාටිකාය ගිම්හානං පච්ඡිම මාසං ඛෙපෙත්වා පුන වස්සානස්ස පඨමමාසං උක්කඩ්ඪිත්වා ගිම්හානං පච්ඡිමමාසමෙව කරොන්ති, වස්සිකසාටිකා ධොවිත්වා නික්ඛිපිතබ්බා. අනධිට්ඨිතා අවිකප්පිතා ද්වෙ මාසෙ පරිහාරං ¶ ලභති, වස්සූපනායිකදිවසෙ අධිට්ඨාතබ්බා. සචෙ සතිසම්මොසෙන වා අප්පහොනකභාවෙන වා අකතා හොති, තෙ ච ද්වෙ මාසෙ වස්සානස්ස ච චාතුමාසන්ති ඡ මාසෙ පරිහාරං ලභති. සචෙ පන කත්තිකමාසෙ කථිනං අත්ථරීයති, අපරෙපි චත්තාරො මාසෙ ලභති, එවං දස මාසා හොන්ති. තතො පරම්පි සතියා පච්චාසාය මූලචීවරං කත්වා ඨපෙන්තස්ස එකමාසන්ති ¶ එවං එකාදස මාසෙ පරිහාරං ලභති. සචෙ පන එකාහද්වීහාදිවසෙන යාව දසාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය අන්තොවස්සෙ වා ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච, කදා අධිට්ඨාතබ්බාති එතං අට්ඨකථාසු න විචාරිතං. ලද්ධදිවසතො පට්ඨාය අන්තොදසාහෙ නිට්ඨිතා පන තස්මිංයෙව අන්තොදසාහෙ අධිට්ඨාතබ්බා. දසාහාතික්කමෙ නිට්ඨිතා තදහෙව අධිට්ඨාතබ්බා. දසාහෙ අප්පහොන්තෙ චීවරකාලං නාතික්කමෙතබ්බාති අයං නො අත්තනොමති. කස්මා? ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, තිචීවරං අධිට්ඨාතුං න විකප්පෙතුං; වස්සිකසාටිකං වස්සානං චාතුමාසං අධිට්ඨාතුං, තතො පරං විකප්පෙතු’’න්ති (මහාව. 358) හි වුත්තං. තස්මා වස්සූපනායිකතො පුබ්බෙ දසාහාතික්කමෙපි අනාපත්ති. ‘‘දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බ’’න්ති (පාරා. 462) ච වුත්තං. තස්මා එකාහද්වීහාදිවසෙන යාව දසාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය අන්තොවස්සෙ වා ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච වුත්තනයෙනෙව අන්තොදසාහෙ වා තදහු වා අධිට්ඨාතබ්බා, දසාහෙ අප්පහොන්තෙ චීවරකාලං නාතික්කමෙතබ්බා.

තත්ථ සියා ‘‘වස්සානං චාතුමාසං අධිට්ඨාතු’’න්ති වචනතො ‘‘චාතුමාසබ්භන්තරෙ යදා වා තදා ¶ වා අධිට්ඨාතුං වට්ටතී’’ති. යදි එවං, ‘‘කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිං යාව ආබාධා අධිට්ඨාතු’’න්ති වුත්තං සාපි, ච දසාහං අතික්කාමෙතබ්බා සියා. එවඤ්ච සති ‘‘දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බ’’න්ති ඉදං විරුජ්ඣති. තස්මා යථාවුත්තමෙව ගහෙතබ්බං, අඤ්ඤං වා අචලං කාරණං ලභිත්වා ඡඩ්ඩෙතබ්බං. අපිච කුරුන්දියම්පි නිස්සග්ගියාවසානෙ ¶ වුත්තං – ‘‘කදා අධිට්ඨාතබ්බා? ලද්ධදිවසතො පට්ඨාය අන්තොදසාහෙ නිට්ඨිතා පන තස්මිංයෙව අන්තොදසාහෙ අධිට්ඨාතබ්බා. යදි නප්පහොති යාව කත්තිකපුණ්ණමා පරිහාරං ලභතී’’ති.

630. අච්ඡින්නචීවරස්සාති එතං වස්සිකසාටිකමෙව සන්ධාය වුත්තං. තෙසඤ්හි නග්ගානං කායොවස්සාපනෙ අනාපත්ති. එත්ථ ච මහග්ඝවස්සිකසාටිකං නිවාසෙත්වා න්හායන්තස්ස චොරුපද්දවො ආපදා නාම. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

ඡසමුට්ඨානං ¶ , කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදවණ්ණනා

631. තෙන සමයෙනාති චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදං. තත්ථ යම්පි ත්යාහන්ති යම්පි තෙ අහං. සො කිර ‘‘මම පත්තචීවරඋපාහනපච්චත්ථරණානි වහන්තො මයා සද්ධිං චාරිකං පක්කමිස්සතී’’ති අදාසි. තෙනෙවමාහ. අච්ඡින්දීති බලක්කාරෙන අග්ගහෙසි, සකසඤ්ඤාය ගහිතත්තා පනස්ස පාරාජිකං නත්ථි, කිලමෙත්වා ගහිතත්තා ආපත්ති පඤ්ඤත්තා.

633. සයං අච්ඡින්දති නිස්සග්ගියං පාචිත්තියන්ති එකං චීවරං එකාබද්ධානි ච බහූනි අච්ඡින්දතො එකා ආපත්ති. එකතො අබද්ධානි විසුං විසුං ඨිතානි ච බහූනි අච්ඡින්දතො ‘‘සඞ්ඝාටිං ආහර, උත්තරාසඞ්ගං ආහරා’’ති එවං ආහරාපයතො ච වත්ථුගණනාය ආපත්තියො. ‘‘මයා දින්නානි සබ්බානි ආහරා’’ති වදතොපි එකවචනෙනෙව සම්බහුලා ආපත්තියො.

අඤ්ඤං ආණාපෙති ආපත්ති දුක්කටස්සාති ‘‘චීවරං ගණ්හා’’ති ආණාපෙති, එකං දුක්කටං. ආණත්තො බහූනි ගණ්හාති, එකං පාචිත්තියං ‘‘සඞ්ඝාටිං ගණ්හ, උත්තරාසඞ්ගං ගණ්හා’’ති වදතො වාචාය ¶ වාචාය දුක්කටං. ‘‘මයා දින්නානි සබ්බානි ගණ්හා’’ති වදතො එකවාචාය සම්බහුලා ආපත්තියො.

634. අඤ්ඤං පරික්ඛාරන්ති විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරං ඨපෙත්වා යං කිඤ්චි අන්තමසො සූචිම්පි. වෙඨෙත්වා ඨපිතසූචීසුපි වත්ථුගණනාය දුක්කටානි. සිථිලවෙඨිතාසු එවං. ගාළ්හං කත්වා බද්ධාසු පන එකමෙව දුක්කටන්ති මහාපච්චරියං ¶ වුත්තං. සූචිඝරෙ පක්ඛිත්තාසුපි එසෙව නයො. ථවිකාය පක්ඛිපිත්වා සිථිලබද්ධ ගාළ්හබද්ධෙසු තිකටුකාදීසු භෙසජ්ජෙසුපි එසෙව නයො.

635. සො ¶ වා දෙතීති ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකංයෙව ඉදං සාරුප්ප’’න්ති එවං වා දෙති, අථ වා පන ‘‘ආවුසො, මයං තුය්හං ‘වත්තපටිපත්තිං කරිස්සති, අම්හාකං සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හිස්සති, ධම්මං පරියාපුණිස්සතී’ති චීවරං අදම්හ, සො දානි ත්වං න වත්තං කරොසි, න උපජ්ඣං ගණ්හාසි, න ධම්මං පරියාපුණාසී’’ති එවමාදීනි වුත්තො ‘‘භන්තෙ, චීවරත්ථාය මඤ්ඤෙ භණථ, ඉදං වො චීවර’’න්ති දෙති, එවම්පි සො වා දෙති. දිසාපක්කන්තං වා පන දහරං ‘‘නිවත්තෙථ න’’න්ති භණති, සො න නිවත්තති. චීවරං ගහෙත්වා රුන්ධථාති, එවං චෙ නිවත්තති, සාධු. සචෙ ‘‘පත්තචීවරත්ථාය මඤ්ඤෙ තුම්හෙ භණථ, ගණ්හථ න’’න්ති දෙති. එවම්පි සො වා දෙති, විබ්භන්තං වා දිස්වා ‘‘මයං තුය්හං ‘වත්තං කරිස්සතී’ති පත්තචීවරං අදම්හ, සො දානි ත්වං විබ්භමිත්වා චරසී’’ති වදති. ඉතරො ‘‘ගණ්හථ තුම්හාකං පත්තචීවර’’න්ති දෙති, එවම්පි සො වා දෙති. ‘‘මම සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හන්තස්සෙව දෙමි, අඤ්ඤත්ථ ගණ්හන්තස්ස න දෙමි. වත්තං කරොන්තස්සෙව දෙමි, අකරොන්තස්ස න දෙමි, ධම්මං පරියාපුණන්තස්සෙව දෙමි, අපරියාපුණන්තස්ස න දෙමි, අවිබ්භමන්තස්සෙව දෙමි, විබ්භමන්තස්ස න දෙමී’’ති එවං පන දාතුං න වට්ටති, දදතො දුක්කටං. ආහරාපෙතුං පන වට්ටති. චජිත්වා දින්නං අච්ඡින්දිත්වා ගණ්හන්තො භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙවාති.

තිසමුට්ඨානං – කායචිත්තතො වාචාචිත්තතො කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති, කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, දුක්ඛවෙදනන්ති.

චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

636. තෙන ¶ සමයෙනාති සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදං. තත්ථ ඛොමන්ති ඛොමවාකෙහි කතසුත්තං. කප්පාසිකන්ති කප්පාසතො නිබ්බත්තං. කොසෙය්යන්ති කොසියංසූහි කන්තිත්වා කතසුත්තං. කම්බලන්ති එළකලොමසුත්තං. සාණන්ති සාණවාකසුත්තං. භඞ්ගන්ති පාටෙක්කං වාකසුත්තමෙවාති එකෙ. එතෙහි පඤ්චහි ¶ මිස්සෙත්වා කතසුත්තං පන ‘‘භඞ්ග’’න්ති වෙදිතබ්බං.

වායාපෙති පයොගෙ පයොගෙ දුක්කටන්ති සචෙ තන්තවායස්ස තුරිවෙමාදීනි නත්ථි, තානි ‘‘අරඤ්ඤතො ආහරිස්සාමී’’ති වාසිං වා ඵරසුං වා ¶ නිසෙති, තතො පට්ඨාය යං යං උපකරණත්ථාය වා චීවරවායනත්ථාය වා කරොති, සබ්බත්ථ තන්තවායස්ස පයොගෙ පයොගෙ භික්ඛුස්ස දුක්කටං. දීඝතො විදත්ථිමත්තෙ තිරියඤ්ච හත්ථමත්තෙ වීතෙ නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. මහාපච්චරියං පන ‘‘යාව පරියොසානං වායාපෙන්තස්ස ඵලකෙ ඵලකෙ නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති වුත්තං. තම්පි ඉදමෙව පමාණං සන්ධාය වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. විකප්පනුපගපච්ඡිමඤ්හි චීවරසඞ්ඛ්යං ගච්ඡතීති.

අපිචෙත්ථ එවං විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො – සුත්තං තාව සාමං විඤ්ඤාපිතං අකප්පියං, සෙසං ඤාතකාදිවසෙන උප්පන්නං කප්පියං. තන්තවායොපි අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතො විඤ්ඤත්තියා ලද්ධො අකප්පියො, සෙසො කප්පියො. තත්ථ අකප්පියසුත්තං අකප්පියතන්තවායෙන වායාපෙන්තස්ස පුබ්බෙ වුත්තනයෙන නිස්සග්ගියං. තෙනෙව පන කප්පියසුත්තං වායාපෙන්තස්ස යථා පුබ්බෙ නිස්සග්ගියං, එවං දුක්කටං. තෙනෙව කප්පියං අකප්පියඤ්ච සුත්තං වායාපෙන්තස්ස යදි පච්ඡිමචීවරප්පමාණෙන එකො පරිච්ඡෙදො සුද්ධකප්පියසුත්තමයො, එකො අකප්පියසුත්තමයොති එවං කෙදාරබද්ධං විය චීවරං හොති, අකප්පියසුත්තමයෙ පරිච්ඡෙදෙ පාචිත්තියං, ඉතරස්මිං තථෙව දුක්කටං. යදි තතො ඌනපරිච්ඡෙදා හොන්ති, අන්තමසො අච්ඡිමණ්ඩලප්පමාණාපි, සබ්බපරිච්ඡෙදෙසු පරිච්ඡෙදගණනාය දුක්කටං. අථ එකන්තරිකෙන වා සුත්තෙන දීඝතො වා කප්පියං තිරියං අකප්පියං කත්වා වීතං හොති, ඵලකෙ ඵලකෙ දුක්කටං. කප්පියතන්තවායෙනපි අකප්පියසුත්තං වායාපෙන්තස්ස යථා පුබ්බෙ නිස්සග්ගියං, එවං දුක්කටං. තෙනෙව කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච සුත්තං වායාපෙන්තස්ස සචෙ පච්ඡිමචීවරප්පමාණා ඌනකා වා අකප්පියසුත්තපරිච්ඡෙදා හොන්ති, තෙසු පරිච්ඡෙදගණනාය දුක්කටං. කප්පියසුත්තපරිච්ඡෙදෙසු ¶ අනාපත්ති. අථ එකන්තරිකෙන වා සුත්තෙන දීඝතො වා කප්පියං තිරියං අකප්පියං කත්වා වීතං හොති, ඵලකෙ ඵලකෙ දුක්කටං.

යදි ¶ පන ද්වෙ තන්තවායා හොන්ති, එකො කප්පියො එකො අකප්පියො, සුත්තඤ්ච අකප්පියං, තෙ චෙ වාරෙන විනන්ති, අකප්පියතන්තවායෙන වීතෙ ඵලකෙ ඵලකෙ පාචිත්තියං, ඌනතරෙ දුක්කටං. ඉතරෙන වීතෙ උභයත්ථ දුක්කටං. සචෙ ද්වෙපි වෙමං ගහෙත්වා එකතො විනන්ති, ඵලකෙ ඵලකෙ පාචිත්තියං. අථ සුත්තං කප්පියං, චීවරඤ්ච කෙදාරබද්ධාදීහි සපරිච්ඡෙදං, අකප්පියතන්තවායෙන වීතෙ පරිච්ඡෙදෙ පරිච්ඡෙදෙ දුක්කටං, ඉතරෙන වීතෙ අනාපත්ති. සචෙ ද්වෙපි ¶ වෙමං ගහෙත්වා එකතො විනන්ති, ඵලකෙ ඵලකෙ දුක්කටං. අථ සුත්තම්පි කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච, තෙ චෙ වාරෙන විනන්ති, අකප්පියතන්තවායෙන අකප්පියසුත්තමයෙසු පච්ඡිමචීවරප්පමාණෙසු පරිච්ඡෙදෙසු වීතෙසු පරිච්ඡෙදගණනාය පාචිත්තියං. ඌනකතරෙසු කප්පියසුත්තමයෙසු ච දුක්කටං. කප්පියතන්තවායෙන අකප්පියසුත්තමයෙසු පමාණයුත්තෙසු වා ඌනකෙසු වා දුක්කටමෙව. කප්පියසුත්තමයෙසු අනාපත්ති.

අථ එකන්තරිකෙන වා සුත්තෙන දීඝතො වා අකප්පියං තිරියං කප්පියං කත්වා විනන්ති, උභොපි වා තෙ වෙමං ගහෙත්වා එකතො විනන්ති, අපරිච්ඡෙදෙ චීවරෙ ඵලකෙ ඵලකෙ දුක්කටං, සපරිච්ඡෙදෙ පරිච්ඡෙදවසෙන දුක්කටානීති. අයං පන අත්ථො මහාඅට්ඨකථායං අපාකටො, මහාපච්චරියාදීසු පාකටො. ඉධ සබ්බාකාරෙනෙව පාකටො.

සචෙ සුත්තම්පි කප්පියං, තන්තවායොපි කප්පියො ඤාතකප්පවාරිතො වා මූලෙන වා පයොජිතො, වායාපනපච්චයා අනාපත්ති. දසාහාතික්කමනපච්චයා පන ආපත්තිං රක්ඛන්තෙන විකප්පනුපගප්පමාණමත්තෙ වීතෙ තන්තෙ ඨිතංයෙව අධිට්ඨාතබ්බං. දසාහාතික්කමෙන නිට්ඨාපියමානඤ්හි නිස්සග්ගියං භවෙය්යාති. ඤාතකාදීහි තන්තං ආරොපෙත්වා ‘‘තුම්හාකං, භන්තෙ, ඉදං චීවරං ගණ්හෙය්යාථා’’ති නිය්යාතිතෙපි එසෙව නයො.

සචෙ තන්තවායො එවං පයොජිතො වා සයං දාතුකාමො වා හුත්වා ‘‘අහං, භන්තෙ, තුම්හාකං චීවරං ¶ අසුකදිවසෙ නාම වායිත්වා ඨපෙස්සාමී’’ති වදති, භික්ඛු ච තෙන පරිච්ඡින්නදිවසතො දසාහං අතික්කාමෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං.

සචෙ පන තන්තවායො ‘‘අහං තුම්හාකං චීවරං වායිත්වා සාසනං පෙසෙස්සාමී’’ති වත්වා තථෙව කරොති, තෙන පෙසිතභික්ඛු පන තස්ස භික්ඛුනො න ආරොචෙති, අඤ්ඤො දිස්වා වා සුත්වා වා ‘‘තුම්හාකං, භන්තෙ, චීවරං නිට්ඨිත’’න්ති ආරොචෙති, එතස්ස ආරොචනං න පමාණං. යදා ¶ පන තෙන පෙසිතොයෙව ආරොචෙති, තස්ස වචනං සුතදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං.

සචෙ තන්තවායො ‘‘අහං තුම්හාකං චීවරං වායිත්වා කස්සචි හත්ථෙ පහිණිස්සාමී’’ති වත්වා තථෙව කරොති, චීවරං ගහෙත්වා ගතභික්ඛු පන අත්තනො පරිවෙණෙ ඨපෙත්වා තස්ස න ආරොචෙති, අඤ්ඤො කොචි භණති ¶ ‘‘අපි, භන්තෙ, අධුනා ආභතං චීවරං සුන්දර’’න්ති? ‘‘කුහිං, ආවුසො, චීවර’’න්ති? ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස හත්ථෙ පෙසිත’’න්ති. එතස්සපි වචනං න පමාණං. යදා පන සො භික්ඛු චීවරං දෙති, ලද්ධදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අතික්කාමයතො නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. සචෙ පන වායාපනමූලං අදින්නං හොති, යාව කාකණිකමත්තම්පි අවසිට්ඨං, තාව රක්ඛති.

640. අනාපත්ති චීවරං සිබ්බෙතුන්ති චීවරසිබ්බනත්ථාය සුත්තං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති අත්ථො. ආයොගෙතිආදීසුපි නිමිත්තත්ථෙ භුම්මවචනං, ආයොගාදිනිමිත්තං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස අනාපත්තීති වුත්තං හොති. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ඡසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. මහාපෙසකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා

641. තෙන සමයෙනාති මහාපෙසකාරසික්ඛාපදං. තත්ථ සුත්තං ධාරයිත්වාති සුත්තං තුලෙත්වා පලපරිච්ඡෙදං කත්වා. අප්පිතන්ති ඝනං. සුවීතන්ති සුට්ඨු වීතං, සබ්බට්ඨානෙසු සමං කත්වා වීතං. සුප්පවායිතන්ති සුට්ඨු පවායිතං සබ්බට්ඨානෙසු සමං කත්වා තන්තෙ පසාරිතං. සුවිලෙඛිතන්ති ලෙඛනියා සුට්ඨු විලිඛිතං. සුවිතච්ඡිතන්ති කොච්ඡෙන සුට්ඨු විතච්ඡිතං, සුනිද්ධොතන්ති අත්ථො. පටිබද්ධන්ති වෙකල්ලං ¶ . තන්තෙති තන්තෙ දීඝතො පසාරණෙයෙව උපනෙත්වාති අත්ථො.

642. තත්ර චෙ සො භික්ඛූති යත්ර ගාමෙ වා නිගමෙ වා තෙ තන්තවායා තත්ර. විකප්පං ආපජ්ජෙය්යාති ¶ විසිට්ඨං කප්පං අධිකවිධානං ආපජ්ජෙය්ය. පාළියං පන යෙනාකාරෙන විකප්පං ආපන්නො හොති, තං දස්සෙතුං ‘‘ඉදං ඛො, ආවුසො’’තිආදි වුත්තං.

ධම්මම්පි භණතීති ධම්මකථම්පි කථෙති, ‘‘තස්ස වචනෙන ආයතං වා විත්ථතං වා අප්පිතං වා’’ති සුත්තවඩ්ඪනආකාරමෙව දස්සෙති.

පුබ්බෙ ¶ අප්පවාරිතොති චීවරසාමිකෙහි පුබ්බෙ අප්පවාරිතො හුත්වා. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

ඡසමුට්ඨානං, කිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං,

තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

මහාපෙසකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා

646-9. තෙන සමයෙනාති අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදං. තත්ථ දසාහානාගතන්ති දස අහානි දසාහං, තෙන දසාහෙන අනාගතා දසාහානාගතා, දසාහෙන අසම්පත්තාති අත්ථො, තං දසාහානාගතං, අච්චන්තසංයොගවසෙන භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනං, තෙනෙවස්ස පදභාජනෙ ‘‘දසාහානාගතායා’’ති වුත්තං. පවාරණායාති ඉදං පන යා සා දසාහානාගතාති වුත්තා, තං සරූපතො දස්සෙතුං අසම්මොහත්ථං අනුපයොගවචනං.

කත්තිකතෙමාසිකපුණ්ණමන්ති පඨමකත්තිකතෙමාසිකපුණ්ණමං. ඉධාපි පඨමපදස්ස අනුපයොගත්තා පුරිමනයෙනෙව භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනං. ඉදං වුත්තං හොති – ‘‘‘යතො පට්ඨාය පඨමමහාපවාරණා දසාහානාගතා’ති වුච්චති, සචෙපි තානි දිවසානි අච්චන්තමෙව භික්ඛුනො අච්චෙකචීවරං උප්පජ්ජෙය්ය, ‘අච්චෙකං ඉද’න්ති ජානමානෙන භික්ඛුනා සබ්බම්පි පටිග්ගහෙතබ්බ’’න්ති. තෙන පවාරණාමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමිතො පඨාය උප්පන්නස්ස චීවරස්ස නිධානකාලො දස්සිතො හොති. කාමඤ්චෙස ‘‘දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බ’’න්ති ඉමිනාව සිද්ධො, අත්ථුප්පත්තිවසෙන පන අපුබ්බං විය අත්ථං දස්සෙත්වා සික්ඛාපදං ¶ ඨපිතං.

අච්චෙකචීවරන්ති අච්චායිකචීවරං වුච්චති, තස්ස පන අච්චායිකභාවං දස්සෙතුං ‘‘සෙනාය වා ගන්තුකාමො හොතී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ සද්ධාති ඉමිනා සද්ධාමත්තකමෙව දස්සිතං. පසාදොති ¶ ඉමිනා සුප්පසන්නා බලවසද්ධා. එතං අච්චෙකචීවරං නාමාති එතං ඉමෙහි කාරණෙහි දාතුකාමෙන දූතං වා පෙසෙත්වා සයං වා ආගන්ත්වා ‘‘වස්සාවාසිකං දස්සාමී’’ති එවං ආරොචිතං චීවරං අච්චෙකචීවරං නාම හොතී. ඡට්ඨිතො පට්ඨාය ¶ පන උප්පන්නං අනච්චෙකචීවරම්පි පච්චුද්ධරිත්වා ඨපිතචීවරම්පි එතං පරිහාරං ලභතියෙව.

සඤ්ඤාණං කත්වා නික්ඛිපිතබ්බන්ති කිඤ්චි නිමිත්තං කත්වා ඨපෙතබ්බං. කස්මා එතං වුත්තං? යදි හි තං පුරෙ පවාරණාය විභජන්ති. යෙන ගහිතං, තෙන ඡින්නවස්සෙන න භවිතබ්බං. සචෙ පන හොති, තං චීවරං සඞ්ඝිකමෙව හොති. තතො සල්ලක්ඛෙත්වා සුඛං දාතුං භවිස්සතීති.

650. අච්චෙකචීවරෙ අච්චෙකචීවරසඤ්ඤීති එවමාදි විභජිත්වා ගහිතමෙව සන්ධාය වුත්තං. සචෙ පන අවිභත්තං හොති, සඞ්ඝස්ස වා භණ්ඩාගාරෙ, චීවරසමයාතික්කමෙපි අනාපත්ති. ඉති අතිරෙකචීවරස්ස දසාහං පරිහාරො. අකතස්ස වස්සිකසාටිකචීවරස්ස අනත්ථතෙ කථිනෙ පඤ්ච මාසා, වස්සෙ උක්කඩ්ඪිතෙ ඡ මාසා, අත්ථතෙ කථිනෙ අපරෙ චත්තාරො මාසා. හෙමන්තස්ස පච්ඡිමෙ දිවසෙ මූලචීවරාධිට්ඨානවසෙන අපරොපි එකො මාසොති එකාදස මාසා පරිහාරො. සතියා පච්චාසාය මූලචීවරස්ස එකො මාසො, අච්චෙකචීවරස්ස අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකා පඤ්ච මාසා, තතො පරං එකදිවසම්පි පරිහාරො නත්ථීති වෙදිතබ්බං.

අනච්චෙකචීවරෙති අච්චෙකචීවරසදිසෙ අඤ්ඤස්මිං. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

කථිනසමුට්ඨානං – අකිරියං, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. සාසඞ්කසික්ඛාපදවණ්ණනා

652. තෙන ¶ සමයෙනාති සාසඞ්කසික්ඛාපදං. තත්ථ වුත්ථවස්සා ආරඤ්ඤකෙසූති තෙ පුබ්බෙපි අරඤ්ඤෙයෙව විහරිංසු. දුබ්බලචීවරත්තා පන පච්චයවසෙන ගාමන්තසෙනාසනෙ වස්සං වසිත්වා නිට්ඨිතචීවරා හුත්වා ‘‘ඉදානි නිප්පලිබොධා සමණධම්මං කරිස්සාමා’’ති ආරඤ්ඤකෙසු සෙනාසනෙසු ¶ ¶ විහරන්ති. කත්තිකචොරකාති කත්තිකමාසෙ චොරා. පරිපාතෙන්තීති උපද්දවන්ති, තත්ථ තත්ථ ආධාවිත්වා උත්තාසෙන්ති පලාපෙන්ති. අන්තරඝරෙ නික්ඛිපිතුන්ති අන්තොගාමෙ නික්ඛිපිතුං. භගවා යස්මා පච්චයා නාම ධම්මෙන සමෙන දුල්ලභා, සල්ලෙඛවා හි භික්ඛු මාතරම්පි විඤ්ඤාපෙතුං න සක්කොති. තස්මා චීවරගුත්තත්ථං අන්තරඝරෙ නික්ඛිපිතුං අනුජානාති. භික්ඛූනං පන අනුරූපත්තා අරඤ්ඤවාසං න පටික්ඛිපි.

653. උපවස්සං ඛො පනාති එත්ථ උපවස්සන්ති උපවස්ස; උපවසිත්වාති වුත්තං හොති. උපසම්පජ්ජන්තිආදීසු විය හි එත්ථ අනුනාසිකො දට්ඨබ්බො. වස්සං උපගන්ත්වා වසිත්වා චාති අත්ථො. ඉමස්ස ච පදස්ස ‘‘තථාරූපෙසු භික්ඛු සෙනාසනෙසු විහරන්තො’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. කිං වුත්තං හොති? වස්සං උපගන්ත්වා වසිත්වා ච තතො පරං පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමපරියොසානකාලං යානි ඛො පන තානි ආරඤ්ඤකානි සෙනාසනානි සාසඞ්කසම්මතානි සප්පටිභයානි; තථාරූපෙසු භික්ඛු සෙනාසනෙසු විහරන්තො ආකඞ්ඛමානො තිණ්ණං චීවරානං අඤ්ඤතරං චීවරං අන්තරඝරෙ නික්ඛිපෙය්යාති. යස්මා පන යො වස්සං උපගන්ත්වා යාව පඨමකත්තිකපුණ්ණමං වසති, සො වුට්ඨවස්සානං අබ්භන්තරො හොති, තස්මා ඉදං අතිගහනං බ්යඤ්ජනවිචාරණං අකත්වා පදභාජනෙ කෙවලං චීවරනික්ඛෙපාරහං පුග්ගලං දස්සෙතුං ‘‘වුට්ඨවස්සාන’’න්ති වුත්තං. තස්සාපි ‘‘භික්ඛු සෙනාසනෙසු විහරන්තො’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. අයඤ්හි එත්ථ අත්ථො ‘‘වුට්ඨවස්සානං භික්ඛු සෙනාසනෙසු විහරන්තො’’ති එවරූපානං භික්ඛූනං අබ්භන්තරෙ යො කොචි භික්ඛූති වුත්තං හොති.

අරඤ්ඤලක්ඛණං අදින්නාදානවණ්ණනායං වුත්තං. අයං පන විසෙසො – සචෙ විහාරො පරික්ඛිත්තො හොති, පරික්ඛිත්තස්ස ¶ ගාමස්ස ඉන්දඛීලතො අපරික්ඛිත්තස්ස පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතො පට්ඨාය යාව විහාරපරික්ඛෙපා මිනිතබ්බං. සචෙ විහාරො අපරික්ඛිත්තො හොති, යං සබ්බපඨමං සෙනාසනං වා භත්තසාලා වා ධුවසන්නිපාතට්ඨානං වා බොධිවා චෙතියං වා දූරෙ චෙපි සෙනාසනතො හොති, තං පරිච්ඡෙදං කත්වා මිනිතබ්බං. සචෙපි ආසන්නෙ ගාමො හොති, විහාරෙ ඨිතෙහි ඝරමානුසකානං සද්දො සූයති, පබ්බතනදීආදීහි පන අන්තරිතත්තා න සක්කා උජුං ගන්තුං, යො චස්ස පකතිමග්ගො හොති, සචෙපි නාවාය සඤ්චරිතබ්බො, තෙන මග්ගෙන ගාමතො ¶ පඤ්චධනුසතිකං ගහෙතබ්බං. යො ආසන්නගාමස්ස අඞ්ගසම්පාදනත්ථං තතො තතො මග්ගං පිදහති, අයං ‘‘ධුතඞ්ගචොරො’’ති වෙදිතබ්බො.

සාසඞ්කසම්මතානීති ¶ ‘‘සාසඞ්කානී’’ති සම්මතානි; එවං සඤ්ඤාතානීති අත්ථො. පදභාජනෙ පන යෙන කාරණෙන තානි සාසඞ්කසම්මතානි, තං දස්සෙතුං ‘‘ආරාමෙ ආරාමූපචාරෙ’’තිආදි වුත්තං.

සහ පටිභයෙන සප්පටිභයානි, සන්නිහිතබලවභයානීති අත්ථො. පදභාජනෙ පන යෙන කාරණෙන තානි සප්පටිභයානි; තං දස්සෙතුං ‘‘ආරාමෙ ආරාමූපචාරෙ’’තිආදි වුත්තං.

සමන්තා ගොචරගාමෙ නික්ඛිපෙය්යාති ආරඤ්ඤකස්ස සෙනාසනස්ස සමන්තා සබ්බදිසාභාගෙසු අත්තනා අභිරුචිතෙ ගොචරගාමෙ සතියා අඞ්ගසම්පත්තියා නික්ඛිපෙය්ය.

තත්රායං අඞ්ගසම්පත්ති – පුරිමිකාය උපගන්ත්වා මහාපවාරණාය පවාරිතො හොති, ඉදමෙකං අඞ්ගං. සචෙ පච්ඡිමිකාය වා උපගතො හොති ඡින්නවස්සො වා, නික්ඛිපිතුං න ලභති. කත්තිකමාසොයෙව හොති, ඉදං දුතියං අඞ්ගං. කත්තිකමාසතො පරං න ලභති, පඤ්චධනුසතිකං පච්ඡිමමෙව පමාණයුත්තං සෙනාසනං හොති, ඉදං තතියං අඞ්ගං. ඌනප්පමාණෙ වා ගාවුතතො අතිරෙකප්පමාණෙ වා න ලභති, යත්ර හි පිණ්ඩාය චරිත්වා පුන විහාරං භත්තවෙලායං සක්කා ආගන්තුං, තදෙව ඉධ අධිප්පෙතං. නිමන්තිතො පන අද්ධයොජනම්පි යොජනම්පි ගන්ත්වා වසිතුං පච්චෙති, ඉදමප්පමාණං. සාසඞ්කසප්පටිභයමෙව හොති, ඉදං චතුත්ථං ¶ අඞ්ගං. අනාසඞ්කඅප්පටිභයෙ හි අඞ්ගයුත්තෙපි සෙනාසනෙ වසන්තො නික්ඛිපිතුං න ලභතීති.

අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියාති යා උදොසිතසික්ඛාපදෙ කොසම්බකසම්මුති (පාරා. 475) අනුඤ්ඤාතා තස්සා සම්මුතියා අඤ්ඤත්ර; සචෙ සා ලද්ධා හොති, ඡාරත්තාතිරෙකම්පි විප්පවසිතුං වට්ටති.

පුන ගාමසීමං ඔක්කමිත්වාති සචෙ ගොචරගාමතො පුරත්ථිමාය දිසාය සෙනාසනං; අයඤ්ච පච්ඡිමදිසං ගතො හොති, සෙනාසනං ආගන්ත්වා සත්තමං අරුණං උට්ඨාපෙතුං අසක්කොන්තෙන ගාමසීමම්පි ඔක්කමිත්වා ¶ සභායං වා යත්ථ කත්ථචි වා වසිත්වා චීවරප්පවත්තිං ඤත්වා පක්කමිතුං වට්ටතීති අත්ථො. එවං අසක්කොන්තෙන තත්ථෙව ඨිතෙන පච්චුද්ධරිතබ්බං, අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ ඨස්සතීති. සෙසං උත්තානමෙව.

කථිනසමුට්ඨානං ¶ – කායවාචතො කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති, අකිරියා, නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛං, අචිත්තකං, පණ්ණත්තිවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, තිචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

සාසඞ්කසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. පරිණතසික්ඛාපදවණ්ණනා

657. තෙන සමයෙනාති පරිණතසික්ඛාපදං. තත්ථ පූගස්සාති සමූහස්ස; ධම්මගණස්සාති අත්ථො. පටියත්තන්ති පටියාදිතං. බහූ සඞ්ඝස්ස භත්තාති සඞ්ඝස්ස බහූනි භත්තානි අනෙකානි ලාභමුඛානි; න සඞ්ඝස්ස කෙනචි පරිහානීති දීපෙන්ති. ඔණොජෙථාති දෙථ. කිං පනෙවං වත්තුං වට්ටතීති කස්මා න වට්ටති? අයඤ්හි අභිහටභික්ඛා අභිහරිත්වා එකස්මිං ඔකාසෙ සඞ්ඝස්සත්ථාය පටියත්තා අභිහටපටියත්තෙ ච උද්දිස්ස ඨපිතභාගෙ ච පයුත්තවාචා නාම නත්ථි.

658. සඞ්ඝිකන්ති සඞ්ඝස්ස සන්තකං. සො හි සඞ්ඝස්ස පරිණතත්තා හත්ථං අනාරූළ්හොපි එකෙන පරියායෙන සඞ්ඝස්ස සන්තකො හොති, පදභාජනෙ පන ‘‘සඞ්ඝිකං නාම සඞ්ඝස්ස දින්නං හොති පරිච්චත්ත’’න්ති එවං අත්ථුද්ධාරවසෙන නිප්පරියායතොව සඞ්ඝිකං දස්සිතං. ලාභන්ති පටිලභිතබ්බවත්ථුං ¶ ආහ. තෙනෙවස්ස නිද්දෙසෙ ‘‘චීවරම්පී’’තිආදි වුත්තං. පරිණතන්ති සඞ්ඝස්ස නින්නං සඞ්ඝස්ස පොණං සඞ්ඝස්ස පබ්භාරං හුත්වා ඨිතං. යෙන පන කාරණෙන සො පරිණතො හොති, තං දස්සෙතුං ‘‘දස්සාම කරිස්සාමාති වාචා භින්නා හොතී’’ති පදභාජනං වුත්තං.

659. පයොගෙ ¶ දුක්කටන්ති පරිණතලාභස්ස අත්තනො පරිණාමනපයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන තස්මිං හත්ථං ආරූළ්හෙ නිස්සග්ගියං. සචෙ පන සඞ්ඝස්ස දින්නං හොති, තං ගහෙතුං න වට්ටති, සඞ්ඝස්සෙව දාතබ්බං. යොපි ආරාමිකෙහි සද්ධිං එකතො ඛාදති, භණ්ඩං අග්ඝාපෙත්වා කාරෙතබ්බො. පරිණතං පන සහධම්මිකානං වා ගිහීනං වා අන්තමසො මාතුසන්තකම්පි ‘‘ඉදං මය්හං දෙහී’’ති සඞ්ඝස්ස පරිණතභාවං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමෙත්වා ගණ්හන්තස්ස නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. ‘‘ඉමස්ස භික්ඛුනො දෙහී’’ති එවං අඤ්ඤස්ස පරිණාමෙන්තස්ස සුද්ධිකපාචිත්තියං. එකං පත්තං වා චීවරං වා අත්තනො, එකං අඤ්ඤස්ස පරිණාමෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියඤ්චෙව සුද්ධිකපාචිත්තියඤ්ච. එසෙව නයො බහූසු. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘නිස්සග්ගියෙන ¶ ආපත්තිං, සුද්ධිකෙන පාචිත්තියං;

ආපජ්ජෙය්ය එකතො;

පඤ්හා මෙසා කුසලෙහි චින්තිතා’’ති. (පරි. 480);

අයඤ්හි පරිණාමනං සන්ධාය වුත්තො. යොපි වස්සිකසාටිකසමයෙ මාතුඝරෙපි සඞ්ඝස්ස පරිණතං වස්සිකසාටිකං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමෙති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං. පරස්ස පරිණාමෙති, සුද්ධිකපාචිත්තියං. මනුස්සා ‘‘සඞ්ඝභත්තං කරිස්සාමා’’ති සප්පිතෙලාදීනි ආහරන්ති, ගිලානො චෙපි භික්ඛු සඞ්ඝස්ස පරිණතභාවං ඤත්වා කිඤ්චි යාචති, නිස්සග්ගියං පාචිත්තියමෙව. සචෙ පන සො ‘‘තුම්හාකං සප්පිආදීනි ආභටානි අත්ථී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, අත්ථී’’ති වුත්තෙ ‘‘මය්හම්පි දෙථා’’ති වදති, වට්ටති. අථාපි නං කුක්කුච්චායන්තං උපාසකා වදන්ති – ‘‘සඞ්ඝොපි අම්හෙහි දින්නමෙව ලභති; ගණ්හථ, භන්තෙ’’ති එවම්පි වට්ටති.

660. සඞ්ඝස්ස පරිණතං අඤ්ඤසඞ්ඝස්සාති එකස්මිං විහාරෙ සඞ්ඝස්ස පරිණතං අඤ්ඤං විහාරං උද්දිසිත්වා ‘‘අසුකස්මිං නාම මහාවිහාරෙ සඞ්ඝස්ස දෙථා’’ති පරිණාමෙති ¶ .

චෙතියස්ස වාති ‘‘කිං සඞ්ඝස්ස දින්නෙන, චෙතියස්සපූජං කරොථා’’ති එවං චෙතියස්ස වා පරිණාමෙති.

චෙතියස්ස ¶ පරිණතන්ති එත්ථ නියමෙත්වා අඤ්ඤචෙතියස්සත්ථාය රොපිතමාලාවච්ඡතො අඤ්ඤචෙතියම්හි පුප්ඵම්පි ආරොපෙතුං න වට්ටති. එකස්ස චෙතියස්ස පන ඡත්තං වා පටාකං වා ආරොපෙත්වා ඨිතං දිස්වා සෙසං අඤ්ඤස්ස චෙතියස්ස දාපෙතුං වට්ටති.

පුග්ගලස්ස පරිණතන්ති අන්තමසො සුනඛස්සාපි පරිණතං ‘‘ඉමස්ස සුනඛස්ස මා දෙහි, එතස්ස දෙහී’’ති එවං අඤ්ඤපුග්ගලස්ස පරිණාමෙති, දුක්කටං. සචෙ පන දායකා ‘‘මයං සඞ්ඝස්ස භත්තං දාතුකාමා, චෙතියස්ස පූජං කාතුකාමා, එකස්ස භික්ඛුනො පරික්ඛාරං දාතුකාමා, තුම්හාකං රුචියා දස්සාම; භණථ, කත්ථ දෙමා’’ති වදන්ති. එවං වුත්තෙ තෙන භික්ඛුනා ‘‘යත්ථ ඉච්ඡථ, තත්ථ දෙථා’’ති වත්තබ්බා. සචෙ පන කෙවලං ‘‘කත්ථ දෙමා’’ති පුච්ඡන්ති, පාළියං ආගතනයෙනෙව වත්තබ්බං. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

තිසමුට්ඨානං ¶ – කායචිත්තතො වාචාචිත්තතො කායවාචාචිත්තතො ච සමුට්ඨාති, කිරියං, සඤ්ඤාවිමොක්ඛං, සචිත්තකං, ලොකවජ්ජං, කායකම්මවචීකම්මං, අකුසලචිත්තං, තිවෙදනන්ති.

සමන්තපාසාදිකාය විනයසංවණ්ණනාය

පරිණතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතො පත්තවග්ගො තතියො.

නිස්සග්ගියවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

පාරාජිකකණ්ඩ-අට්ඨකථා නිට්ඨිතා.