තීකා > විනයපිටක (ටීකා) > සාරත්ථදීපනී-ටීකා-2

459. සමිතාවිනාති ¶ ¶ සමිතපාපෙන. ගොතමකෙ චෙතියෙති ගොතමයක්ඛස්ස චෙතියට්ඨානෙ කතවිහාරො වුච්චති. පරිභුඤ්ජිතුං අනුඤ්ඤාතං හොතීති භගවතා ගහපතිචීවරෙ අනුඤ්ඤාතෙ බහූනි චීවරානි ලභිත්වා භණ්ඩිකං කත්වා සීසෙපි ඛන්ධෙපි කටියාපි ඨපෙත්වා ආගච්ඡන්තෙ භික්ඛූ දිස්වා චීවරෙ සීමං බන්ධන්තෙන තිචීවරං පරිභොගත්ථාය අනුඤ්ඤාතං, න පන අධිට්ඨානවසෙන. නහායන්ති එත්ථාති නහානං, නහානතිත්ථං.

460. එකො කිර බ්රාහ්මණො චින්තෙසි ‘‘බුද්ධරතනස්ස ච සඞ්ඝරතනස්ස ච පූජා පඤ්ඤායති, කථං නු ඛො ධම්මරතනං පූජිතං නාම හොතී’’ති. සො භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං පුච්ඡි. භගවා ආහ ‘‘සචෙපි බ්රාහ්මණ ධම්මරතනං පූජෙතුකාමො, එකං බහුස්සුතං පූජෙහී’’ති. බහුස්සුතං භන්තෙ ආචික්ඛථාති. භික්ඛුසඞ්ඝං පුච්ඡාති. සො භික්ඛූ උපසඞ්කමිත්වා ‘‘බහුස්සුතං භන්තෙ ආචික්ඛථා’’ති ආහ. ආනන්දත්ථෙරො බ්රාහ්මණාති. බ්රාහ්මණො ථෙරං සහස්සග්ඝනකෙන චීවරෙන පූජෙසි. තෙන වුත්තං ‘‘පටිලාභවසෙන උප්පන්න’’න්ති. උප්පන්න-සද්දො නිප්ඵන්නපරියායොපි හොතීති තං පටික්ඛිපන්තො ආහ ‘‘නො නිප්ඵත්තිවසෙනා’’ති. පඨමමෙව හි තං තන්තවායකම්මෙන නිප්ඵන්නං.

ථෙරස්ස සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගාහාපෙත්වා සයං අනුස්සාවනකම්මං කරොතීති එත්ථ සාරිපුත්තත්ථෙරොපි තථෙව කරොතීති දට්ඨබ්බං. එවං එකමෙකෙන අත්තනො පත්තචීවරං දත්වා පබ්බාජෙත්වා උපජ්ඣං ගණ්හාපිතානි ¶ පඤ්ච පඤ්ච භික්ඛුසතානි අහෙසුං. ආයස්මන්තං ආනන්දං අතිවිය මමායතීති ආනන්දත්ථෙරො තාව මමායතු අඛීණාසවභාවතො, සාරිපුත්තත්ථෙරො කථන්ති? න ඉදං මමායනං ගෙහස්සිතපෙමවසෙන, අථ ඛො ගුණසම්භාවනාවසෙනාති නායං දොසො. නවමං වා දිවසං දසමං වාති භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනං ¶ , නවමෙ වා දසමෙ වා දිවසෙති අත්ථො. සචෙ භවෙය්යාති සචෙ කස්සචි එවං සියා. වුත්තසදිසමෙවාති එත්ථ ‘‘වුත්තදිවසමෙවා’’තිපි පඨන්ති. ධාරෙතුන්ති එත්ථ ‘‘ආහා’’ති පාඨසෙසො දට්ඨබ්බො.

462-463. නිට්ඨිතචීවරස්මින්ති භුම්මවචනස්ස ලොපං කත්වා නිද්දෙසොති ආහ ‘‘නිට්ඨිතෙ චීවරස්මි’’න්ති, චීවරස්ස කරණපලිබොධෙ උපච්ඡින්නෙති වුත්තං හොති. පාසපට්ටගණ්ඨිකපට්ටපරියොසානං යං කිඤ්චි කාතබ්බං, තං කත්වාති යොජෙතබ්බං. සූචියා පටිසාමනන්ති ඉදං සූචිකම්මස්ස සම්මා පරිනිට්ඨිතභාවදස්සනත්ථං වුත්තං, සූචිකම්මනිට්ඨානමෙවෙත්ථ පමාණං. එතෙසම්පීති විනට්ඨාදිං පරාමසති.

කථිනෙ ච උබ්භතස්මින්ති යං සඞ්ඝස්ස කථිනං අත්ථතං, තස්මිං කථිනෙ ච උබ්භතෙති අත්ථො. දුතියස්ස පලිබොධස්ස අභාවං දස්සෙතීති ආවාසපලිබොධස්ස අභාවං දස්සෙති. එත්ථ ච ‘‘නිට්ඨිතචීවරස්මිං උබ්භතස්මිං කථිනෙ’’ති ඉමෙහි ද්වීහි පදෙහි ද්වින්නං පලිබොධානං අභාවදස්සනෙන අත්ථතකථිනස්ස පඤ්චමාසබ්භන්තරෙ යාව චීවරපලිබොධො ආවාසපලිබොධො ච න උපච්ඡිජ්ජති, තාව අනධිට්ඨිතං අවිකප්පිතං අතිරෙකචීවරං දසාහතො පරම්පි ඨපෙතුං වට්ටතීති දීපෙති. අත්ථතකථිනස්ස හි යාව කථිනස්ස උබ්භාරා අනාමන්තචාරො අසමාදානචාරො යාවදත්ථචීවරං ගණභොජනං යො ච තත්ථ චීවරුප්පාදොති ඉමෙ පඤ්චානිසංසා ලබ්භන්ති. පක්කමනං අන්තො අස්සාති පක්කමනන්තිකා. එවං සෙසාපි වෙදිතබ්බා. විත්ථාරො පනෙත්ථ ආගතට්ඨානෙයෙව ආවි භවිස්සති.

ඛොමන්ති ඛොමසුත්තෙහි වායිතං ඛොමපටචීවරං, තථා සෙසානි. සාණන්ති සාණවාකසුත්තෙහි කතචීවරං. භඞ්ගන්ති ඛොමසුත්තාදීනි සබ්බානි එකච්චානි වා මිස්සෙත්වා කතචීවරං. භඞ්ගම්පි වාකමයමෙවාති කෙචි. දුකූලං පට්ටුණ්ණං සොමාරපටං චීනපටං ඉද්ධිජං දෙවදින්නන්ති ඉමානි පන ඡ චීවරානි එතෙසංයෙව අනුලොමානීති විසුං න වුත්තානි. දුකූලඤ්හි සාණස්ස අනුලොමං වාකමයත්තා. පට්ටුණ්ණදෙසෙ සඤ්ජාතවත්ථං පට්ටුණ්ණං. ‘‘පට්ටුණ්ණකොසෙය්යවිසෙසො’’ති හි අභිධානකොසෙ වුත්තං. සොමාරදෙසෙ චීනදෙසෙ ච ජාතවත්ථානි සොමාරචීනපටානි. පට්ටුණ්ණාදීනි තීණි කොසෙය්යස්ස අනුලොමානි පාණකෙහි කතසුත්තමයත්තා. ඉද්ධිජං එහිභික්ඛූනං ¶ පුඤ්ඤිද්ධියා නිබ්බත්තචීවරං, තං ඛොමාදීනං ¶ අඤ්ඤතරං හොතීති තෙසං එව අනුලොමං. දෙවතාහි දින්නං චීවරං දෙවදින්නං, තං කප්පරුක්ඛෙ නිබ්බත්තං ජාලිනියා දෙවකඤ්ඤාය අනුරුද්ධත්ථෙරස්ස දින්නවත්ථසදිසං, තම්පි ඛොමාදීනංයෙව අනුලොමං හොති තෙසු අඤ්ඤතරභාවතො.

මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස විදත්ථිං සන්ධාය ‘‘ද්වෙ විදත්ථියො’’තිආදි වුත්තං. ඉමිනා දීඝතො වඩ්ඪකීහත්ථප්පමාණං විත්ථාරතො තතො උපඩ්ඪප්පමාණං විකප්පනුපගන්ති දස්සෙති. තථා හි ‘‘සුගතවිදත්ථි නාම ඉදානි මජ්ඣිමස්ස පුරිසස්ස තිස්සො විදත්ථියො, වඩ්ඪකීහත්ථෙන දියඩ්ඪො හත්ථො හොතී’’ති කුටිකාරසික්ඛාපදට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.348-349) වුත්තං, තස්මා සුගතඞ්ගුලෙන ද්වාදසඞ්ගුලං වඩ්ඪකීහත්ථෙන දියඩ්ඪො හත්ථොති සිද්ධං. එවඤ්ච කත්වා සුගතඞ්ගුලෙන අට්ඨඞ්ගුලං වඩ්ඪකීහත්ථප්පමාණන්ති ඉදං ආගතමෙවාති.

තං අතික්කාමයතොති එත්ථ තන්ති චීවරං කාලං වා පරාමසති. තස්ස යො අරුණොති තස්ස චීවරුප්පාදදිවසස්ස යො අතික්කන්තො අරුණො. චීවරුප්පාදදිවසෙන සද්ධින්ති චීවරුප්පාදදිවසස්ස අතික්කන්තඅරුණෙන සද්ධින්ති අත්ථො. දිවසසද්දෙන හි තංදිවසනිස්සිතො අරුණො වුත්තො. බන්ධිත්වාති රජ්ජුආදීහි බන්ධිත්වා. වෙඨෙත්වාති වත්ථාදීති වෙඨෙත්වා.

වචනීයොති සඞ්ඝං අපෙක්ඛිත්වා වුත්තං. අඤ්ඤථාපි වත්තබ්බන්ති එත්ථ ‘‘යාය කායචි භාසාය පදපටිපාටියා අවත්වාපි අත්ථමත්තෙ වුත්තෙ වට්ටතී’’ති වදන්ති. තෙනාති ආපත්තිං පටිග්ගණ්හන්තෙන. පටිග්ගාහකෙන ‘‘පස්සසී’’ති වුත්තෙ දෙසකෙන වත්තබ්බවචනං දස්සෙති ‘‘ආම පස්සාමී’’ති. පුන පටිග්ගාහකෙන වත්තබ්බවචනමාහ ‘‘ආයතිං සංවරෙය්යාසී’’ති. එවං වුත්තෙ පුන දෙසකෙන වත්තබ්බවචනං ‘‘සාධු සුට්ඨු සංවරිස්සාමී’’ති. ඉමිනා අත්තනො ආයතිං සංවරෙ පතිට්ඨිතභාවං දස්සෙති. ද්වීසු පන සම්බහුලාසු වාති ද්වීසු සම්බහුලාසු වා ආපත්තීසු පුරිමනයෙනෙව වචනභෙදො වෙදිතබ්බො. ඤත්තියං ආපත්තිං සරති විවරතීති එත්ථ ද්වෙ ආපත්තියොති වා සම්බහුලා ආපත්තියොති වා වත්තබ්බන්ති අධිප්පායො. චීවරදානෙපීති නිස්සට්ඨචීවරස්ස දානෙපි. වත්ථුවසෙනාති චීවරගණනාය. ගණස්ස වුත්තා පාළියෙවෙත්ථ පාළීති ද්වීසු ඉමාහං ආයස්මන්තානං නිස්සජ්ජාමීති වචනෙ විසෙසාභාවතො වුත්තං. එවං…පෙ… වත්තුං වට්ටතීති වත්වා තත්ථ කාරණමාහ ‘‘ඉතො ¶ ගරුකතරානී’’තිආදි. තත්ථ ඉතොති ඉතො නිස්සට්ඨචීවරදානතො. ඤත්තිකම්මතො ඤත්තිදුතියකම්මං ගරුකතරන්ති ආහ ‘‘ඉතො ගරුකතරානී’’ති. ඉමාහං චීවරන්ති එත්ථ ‘‘ඉමං චීවර’’න්තිපි පඨන්ති.

468. න ¶ ඉධ සඤ්ඤා රක්ඛතීති ඉදං වෙමතිකං අනතික්කන්තසඤ්ඤඤ්ච සන්ධාය වුත්තං. යොපි එවංසඤ්ඤී, තස්සපීති න කෙවලං අතික්කන්තෙ අතික්කන්තසඤ්ඤිස්ස, අථ ඛො වෙමතිකස්ස අනතික්කන්තසඤ්ඤිස්සපීති අත්ථො. ‘‘න ඉධ සඤ්ඤා රක්ඛතී’’තිආදිනා වුත්තමත්ථං සෙසත්තිකෙපි අතිදිසති. එස නයො සබ්බත්ථාති එස නයො අවිනට්ඨාදීසුපීති අඤ්ඤෙසං චීවරෙසු උපචිකාදීහි ඛායිතෙසු ‘‘මය්හම්පි චීවරං ඛායිත’’න්ති එවංසඤ්ඤී හොතීතිආදිනා යොජෙතබ්බන්ති දස්සෙති. අනට්ඨතො අවිලුත්තස්ස විසෙසමාහ ‘‘පසය්හාවහාරවසෙනා’’ති. ථෙය්යාවහාරවසෙන ගහිතඤ්හි නට්ඨන්ති අධිප්පෙතං, පසය්හාවහාරවසෙන ගහිතං විලුත්තන්ති. අනාපත්ති අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජතීති ඉදං නිසීදනසන්ථතං සන්ධාය වුත්තං. යං යෙන හි පුරාණසන්ථතස්ස සාමන්තා සුගතවිදත්ථිං අනාදියිත්වා අඤ්ඤං නවං නිසීදනසන්ථතං කතං, තස්ස තං නිස්සග්ගියං හොති. තස්මා ‘‘අනාපත්ති අඤ්ඤෙන කතං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජතී’’ති ඉදං පරස්ස නිස්සග්ගියං අපරස්ස පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතීති ඉමමත්ථං සාධෙති. පරිභොගං සන්ධාය වුත්තන්ති අනතික්කන්තෙ අතික්කන්තසඤ්ඤිස්ස වෙමතිකස්ස ච පරිභුඤ්ජන්තස්සෙව දුක්කටං, න පන අපරිභුඤ්ජිත්වා ඨපෙන්තස්සාති අධිප්පායො.

469. තිචීවරං අධිට්ඨාතුන්ති නාමං වත්වා අධිට්ඨාතුං. න විකප්පෙතුන්ති නාමං වත්වා න විකප්පෙතුං. එස නයො සබ්බත්ථ. තස්මා තිචීවරාදීනි අධිට්ඨහන්තෙන ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමී’’තිආදිනා නාමං වත්වා අධිට්ඨාතබ්බං. විකප්පෙන්තෙන පන ‘‘ඉමං සඞ්ඝාටි’’න්තිආදිනා තස්ස තස්ස චීවරස්ස නාමං අග්ගහෙත්වාව ‘‘ඉමං චීවරං තුය්හං විකප්පෙමී’’ති විකප්පෙතබ්බං. තිචීවරං වා හොතු අඤ්ඤං වා, යදි තං තං නාමං ගහෙත්වා විකප්පෙති, අවිකප්පිතං හොති, අතිරෙකචීවරට්ඨානෙයෙව තිට්ඨති. තතො පරං විකප්පෙතුන්ති ‘‘චතුමාසතො පරං විකප්පෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං අනුඤ්ඤාත’’න්ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. කෙචි පන ‘‘තතො පරං විකප්පෙත්වා යාව ආගාමිසංවච්ඡරෙ වස්සානං චාතුමාසං, තාව ඨපෙතුං අනුඤ්ඤාත’’න්තිපි වදන්ති. ‘‘තතො පරං විකප්පෙතුං අනුජානාමීති එත්තාවතා වස්සිකසාටිකං කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිඤ්ච ¶ තං තං නාමං ගහෙත්වා විකප්පෙතුං අනුඤ්ඤාතන්ති එවමත්ථො න ගහෙතබ්බො තතො පරං වස්සිකසාටිකාදිනාමස්සෙව අභාවතො. තස්මා තතො පරං විකප්පෙන්තෙනපි නාමං ගහෙත්වා න විකප්පෙතබ්බං. උභින්නම්පි තතො පරං විකප්පෙත්වා පරිභොගස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා තථා විකප්පිතං අඤ්ඤනාමෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

පච්චුද්ධරාමීති ඨපෙමි, පරිච්චජාමීති වා අත්ථො. ඉමං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමීති එත්ථ ‘‘ඉමං චීවරං සඞ්ඝාටිං අධිට්ඨාමීති එවම්පි වත්තුං වට්ටතී’’ති ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං, තම්පි ‘‘ඉමං චීවරං පරික්ඛාරචොළං ¶ අධිට්ඨාමී’’ති ඉමිනා සමෙති. කායවිකාරං කරොන්තෙනාති හත්ථෙන චීවරං පරාමසන්තෙන වා චාලෙන්තෙන වා. දුවිධන්ති සම්මුඛපරම්මුඛභෙදෙසු දුවිධං. හත්ථපාසෙති ඉදං ද්වාදසහත්ථං සන්ධාය වුත්තං, තස්මා ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරෙ ඨිතං ‘‘ඉම’’න්ති වත්වා අධිට්ඨාතබ්බං. තතො පරං ‘‘එත’’න්ති වත්වා අධිට්ඨාතබ්බන්ති කෙචි වදන්ති. ගණ්ඨිපදෙසු පනෙත්ථ න කිඤ්චි වුත්තං. පාළියං අට්ඨකථායඤ්ච සබ්බත්ථ ‘‘හත්ථපාසො’’ති අඩ්ඪතෙය්යහත්ථො වුච්චති, තස්මා ඉධ විසෙසවිකප්පනාය කාරණං ගවෙසිතබ්බං. සාමන්තවිහාරො නාම යත්ථ තදහෙව ගන්ත්වා නිවත්තිතුං සක්කා. ‘‘සාමන්තවිහාරෙ’’ති ඉදං දෙසනාසීසමත්තං, තස්මා ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වා දූරෙ ඨිතම්පි අධිට්ඨාතබ්බන්ති වදන්ති. ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වාති ච ඉදං ඨපිතට්ඨානසල්ලක්ඛණං අනුච්ඡවිකන්ති කත්වා වුත්තං, චීවරසල්ලක්ඛණමෙවෙත්ථ පමාණං.

අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහීති පරික්ඛාරචොළනාමෙන අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතවත්ථෙහි. අධිට්ඨානතො පුබ්බෙ සඞ්ඝාටිආදිවොහාරස්ස අභාවතො ‘‘ඉමං පච්චුද්ධරාමී’’ති පරික්ඛාරචොළස්ස විසුං පච්චුද්ධාරවිධිං දස්සෙති. පරික්ඛාරචොළනාමෙන පන අධිට්ඨිතත්තා ‘‘ඉමං පරික්ඛාරචොළං පච්චුද්ධරාමී’’ති වුත්තෙපි නෙවත්ථි දොසොති විඤ්ඤායති. පච්චුද්ධරිත්වා පුන අධිට්ඨාතබ්බානීති ඉදඤ්ච සඞ්ඝාටිආදිචීවරනාමෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතුකාමං සන්ධාය වුත්තං. පරික්ඛාරචොළනාමෙනෙව අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස පන පුබ්බෙකතඅධිට්ඨානමෙව අධිට්ඨානං. අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථීති ඉමිනා කප්පබින්දුදානකිච්චම්පි නත්ථීති දස්සෙති. මුට්ඨිපඤ්චකාදිතිචීවරප්පමාණයුත්තං සන්ධාය ‘‘තිචීවරං පනා’’තිආදි වුත්තං. පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතුන්ති පරික්ඛාරචොළං කත්වා අධිට්ඨාතුං. බද්ධසීමායං අවිප්පවාසසීමාසම්මුතිසබ්භාවතො චීවරවිප්පවාසෙපි නෙවත්ථි දොසොති න තත්ථ දුප්පරිහාරතාති ආහ ‘‘අබද්ධසීමායං දුප්පරිහාර’’න්ති.

අනතිරිත්තප්පමාණාති ¶ සුගතවිදත්ථියා දීඝසො ඡ විදත්ථියො තිරියං අඩ්ඪතෙය්යවිදත්ථිඤ්ච අනතික්කන්තප්පමාණාති අත්ථො. නනු ච වස්සිකසාටිකා වස්සානාතික්කමෙන, කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි ආබාධවූපසමෙන අධිට්ඨානං විජහති. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. කථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘වස්සිකසාටිකා වස්සානමාසාතික්කමෙනපි, කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි ආබාධවූපසමෙනපි අධිට්ඨානං විජහතී’’ති වුත්තං. තස්මා ‘‘තතො පරං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා’’ති කස්මා වුත්තං. සති හි අධිට්ඨානෙ පච්චුද්ධාරො යුත්තොති? එත්ථ තාව තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු ඉදං වුත්තං ‘‘පච්චුද්ධරිත්වාති ඉදං පච්චුද්ධරණං සන්ධාය න වුත්තං, පච්චුද්ධරිත්වාති පන වස්සිකසාටිකභාවතො අපනෙත්වාති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො. තස්මා හෙමන්තස්ස පඨමදිවසතො පට්ඨාය ¶ අන්තොදසාහෙ වස්සිකසාටිකභාවතො අපනෙත්වා විකප්පෙතබ්බාති ඉමමත්ථං දස්සෙතුං ‘තතො පරං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා’ති වුත්ත’’න්ති.

කෙචි පන ‘‘යථා කථිනමාසබ්භන්තරෙ උප්පන්නචීවරං කථිනමාසාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං හොති, එවමයං වස්සිකසාටිකාපි වස්සානමාසාතික්කමෙ නිස්සග්ගියා හොති, තස්මා කත්තිකපුණ්ණමදිවසෙ පච්චුද්ධරිත්වා තතො පරං හෙමන්තස්ස පඨමදිවසෙ විකප්පෙතබ්බාති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො. පච්චුද්ධරිත්වා තතො පරං විකප්පෙතබ්බාති පදයොජනා වෙදිතබ්බා’’ති ච වදන්ති, තං න යුත්තං. කථිනමාසෙ උප්පන්නඤ්හි චීවරං අතිරෙකචීවරට්ඨානෙ ඨිතත්තා අවසානදිවසෙ අනධිට්ඨිතං කථිනමාසාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං හොති. අයං පන වස්සිකසාටිකා අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතත්තා න තෙන සදිසාති වස්සානාතික්කමෙ කථං නිස්සග්ගියා හොති. අනධිට්ඨිතඅවිකප්පිතමෙව හි තංතංකාලාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං හොති, තස්මා හෙමන්තෙපි වස්සිකසාටිකා දසාහං පරිහාරං ලභතියෙව. එවං කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිපි ආබාධවූපසමෙන අධිට්ඨානං විජහති, තස්මා තතො පරං දසාහං පරිහාරං ලභති, දසාහං පන අනතික්කමිත්වා විකප්පෙතබ්බාති.

කෙචි පන ‘‘අධිට්ඨානභෙදලක්ඛණෙ අවුත්තත්තා වස්සිකසාටිකා වස්සානමාසාතික්කමෙපි, කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි ආබාධෙ වූපසන්තෙපි අධිට්ඨානං න විජහති, තස්මා ‘තතො පරං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බා’ති ඉදං වුත්ත’’න්ති වදන්ති, තං මාතිකාට්ඨකථාය න සමෙති, සමන්තපාසාදිකාය පන සමෙති. තථා හි ‘‘වස්සිකසාටිකා වස්සානමාසාතික්කමෙනපි, කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි ¶ ආබාධවූපසමෙනපි අධිට්ඨානං විජහතී’’ති ඉදං සමන්තපාසාදිකායං නත්ථි, පරිවාරට්ඨකථායඤ්ච ‘‘අත්ථාපත්ති හෙමන්තෙ ආපජ්ජති, නො ගිම්හෙ’’ති එත්ථ ඉදං වුත්තං ‘‘කත්තිකපුණ්ණමාසියා පච්ඡිමෙ පාටිපදදිවසෙ විකප්පෙත්වා ඨපිතං වස්සිකසාටිකං නිවාසෙන්තො හෙමන්තෙ ආපජ්ජති. කුරුන්දියං පන ‘කත්තිකපුණ්ණමදිවසෙ අපච්චුද්ධරිත්වා හෙමන්තෙ ආපජ්ජතී’ති වුත්තං, තම්පි සුවුත්තං. චාතුමාසං අධිට්ඨාතුං, තතො පරං විකප්පෙතුන්ති හි වුත්ත’’න්ති (පරි. අට්ඨ. 323).

තත්ථ මහාඅට්ඨකථායං නිවාසනපච්චයා දුක්කටං වුත්තං, කුරුන්දට්ඨකථායං පන අපච්චුද්ධාරපච්චයා. තස්මා කුරුන්දියං වුත්තනයෙනෙව වස්සිකසාටිකා වස්සානමාසාතික්කමෙපි අධිට්ඨානං න විජහතීති පඤ්ඤායති. කුරුන්දියඤ්හි ‘‘වස්සානං චාතුමාසං අධිට්ඨාතුං, තතො පරං විකප්පෙතු’’න්ති වචනතො යදි කත්තිකපුණ්ණමායං න පච්චුද්ධරෙය්ය, අවිජහිතාධිට්ඨානා වස්සිකසාටිකා හෙමන්තං සම්පත්තා විකප්පනක්ඛෙත්තෙ අධිට්ඨානසබ්භාවතො දුක්කටං ජනෙති, තස්මා කත්තිකපුණ්ණමායං එව පච්චුද්ධරිත්වා හෙමන්තෙ විකප්පෙතබ්බාති ඉමිනා අධිප්පායෙන ‘‘කත්තිකපුණ්ණමදිවසෙ ¶ අපච්චුද්ධරිත්වා හෙමන්තෙ ආපජ්ජතී’’ති වුත්තං, තස්මා වීමංසිත්වා යුත්තතරං ගහෙතබ්බං.

නහානත්ථාය අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘වණ්ණභෙදමත්තරත්තාපි චෙසා වට්ටතී’’ති වුත්තං. ද්වෙ පන න වට්ටන්තීති ද්වින්නං අධිට්ඨානාභාවතො වුත්තං. ‘‘සචෙ වස්සානෙ අපරා වස්සිකසාටිකා උප්පන්නා හොති, පුරිමවස්සිකසාටිකං පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙත්වා ච අධිට්ඨාතබ්බා’’ති වදන්ති. පමාණයුත්තන්ති දීඝසො සුගතවිදත්ථියා ද්වෙ විදත්ථියො, විත්ථාරතො දියඩ්ඪා, දසා විදත්ථීති ඉමිනා පමාණෙන යුත්තං. පමාණිකාති සුගතවිදත්ථියා දීඝසො චතස්සො විදත්ථියො, තිරියං ද්වෙ විදත්ථියොති එවං වුත්තප්පමාණයුත්තා. පච්චුද්ධරිත්වා විකප්පෙතබ්බාති එත්ථ යං වත්තබ්බං, තං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. ‘‘සකිං අධිට්ඨිතං අධිට්ඨිතමෙව හොති, පුන න පච්චුද්ධරීයති කාලපරිච්ඡෙදාභාවතො’’ති වදන්ති. අපරෙ පන ‘‘එකවචනෙනපි වට්ටතීති දස්සනත්ථං ‘සකිං අධිට්ඨිතං අධිට්ඨිතමෙවා’ති වුත්ත’’න්ති වදන්ති. උභයත්ථාපි අස්ස වචනස්ස ඉධ වචනෙ අපුබ්බං පයොජනං න දිස්සති, තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං ඉමස්මිං ඨානෙ ‘‘සකිං අධිට්ඨිතං අධිට්ඨිතමෙව හොතී’’ති ඉදං පදං න වුත්තං.

‘‘අත්තනො ¶ සන්තකභාවතො මොචෙත්වා ඨපිතං සන්ධාය මහාපච්චරියං අනාපත්ති වුත්තා’’ති වදන්ති. ඉමිනා භෙසජ්ජං චෙතාපෙස්සාමි, ඉදං මාතුයා දස්සාමීති ඨපෙන්තෙන අධිට්ඨාතබ්බං, ඉදං භෙසජ්ජස්ස, ඉදං මාතුයාති විස්සජ්ජෙත්වා සකසන්තකභාවතො මොචිතෙ අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථීති අධිප්පායො. සෙනාසනපරික්ඛාරත්ථාය දින්නපච්චත්ථරණෙති එත්ථ ‘‘අනිවාසෙත්වා අපාරුපිත්වා ච කෙවලං මඤ්චපීඨෙසුයෙව අත්ථරිත්වා පරිභුඤ්ජියමානං පච්චත්ථරණං අත්තනො සන්තකම්පි අනධිට්ඨාතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති. හෙට්ඨා පන ‘‘පච්චත්ථරණම්පි අධිට්ඨාතබ්බමෙවා’’ති අවිසෙසෙන වුත්තත්තා අත්තනො සන්තකං අධිට්ඨාතබ්බමෙවාති අම්හාකං ඛන්ති, වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං.

‘‘හීනායාවත්තනෙනාති සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය ගිහිභාවූපගමනෙනා’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං, තං යුත්තං අඤ්ඤස්ස දානෙ විය චීවරෙ නිරාලයභාවෙනෙව පරිච්චත්තත්තා. කෙචි පන ‘‘හීනායාවත්තනෙනාති භික්ඛුනියා ගිහිභාවූපගමනෙනා’’ති එවමත්ථං ගහෙත්වා ‘‘භික්ඛු පන විබ්භමන්තොපි යාව සික්ඛං න පච්චක්ඛාති, තාව භික්ඛුයෙවාති අධිට්ඨානං න විජහතී’’ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං ‘‘භික්ඛුනියා හීනායාවත්තනෙනා’’ති විසෙසෙත්වා අවුත්තත්තා. භික්ඛුනියා හි ගිහිභාවූපගමනෙ අධිට්ඨානවිජහනං විසුං වත්තබ්බං නත්ථි තස්සා විබ්භමනෙනෙව අස්සමණීභාවතො. සික්ඛාපච්චක්ඛානෙනාති පන ඉදං සචෙ භික්ඛුලිඞ්ගෙ ඨිතොව සික්ඛං පච්චක්ඛාති ¶ , තස්ස කායලග්ගම්පි චීවරං අධිට්ඨානං විජහතීති දස්සනත්ථං වුත්තං. කනිට්ඨඞ්ගුලිනඛවසෙනාති හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදං දස්සෙති. පමාණචීවරස්සාති පච්ඡිමප්පමාණං සන්ධාය වුත්තං. ද්වෙ චීවරානි පාරුපන්තස්සාති අන්තරඝරප්පවෙසනත්ථාය සුප්පටිච්ඡන්නසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙන සඞ්ඝාටිං උත්තරාසඞ්ගඤ්ච එකතො කත්වා පාරුපන්තස්ස. සඞ්ඝරිතට්ඨානෙති ද්වීසුපි අන්තෙසු සඞ්ඝරිතට්ඨානෙ. එස නයොති ඉමිනා පමාණයුත්තෙසු යත්ථ කත්ථචි ඡිද්දං අධිට්ඨානං විජහති, මහන්තෙසු පන තතො පරෙන ඡිද්දං අධිට්ඨානං න විජහතීති අයමත්ථො දස්සිතො. සබ්බෙසූති තිචීවරාදිභෙදෙසු සබ්බචීවරෙසු.

අඤ්ඤං පච්ඡිමප්පමාණං නාම නත්ථීති සුත්තෙ ආගතං නත්ථීති අධිප්පායො. ඉදානි තමෙව විභාවෙතුං ‘‘යඤ්හී’’තිආදි වුත්තං. ‘‘තං අතික්කමයතො ඡෙදනකං පාචිත්තිය’’න්ති වුත්තත්තා ආහ ‘‘තතො උත්තරි පටිසිද්ධත්තා’’ති. තං න සමෙතීති පරික්ඛාරචොළස්ස විකප්පනුපගපච්ඡිමං පච්ඡිමප්පමාණන්ති ගහෙත්වා ඉතරෙසං තිචීවරාදීනං මුට්ඨිපඤ්චකාදිභෙදං පච්ඡිමප්පමාණං සන්ධාය ‘‘එස ¶ නයො’’තිආදිවචනං න සමෙති තාදිසස්ස පච්ඡිමප්පමාණස්ස සුත්තෙ අභාවතොති අධිප්පායො. අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තවචනං න සමෙතීති ඉමිනාව පටික්ඛෙපෙන විකප්පනුපගපච්ඡිමස්ස අන්තො යත්ථ කත්ථචි ඡිද්දං අධිට්ඨානං විජහතීති අයම්පි නයො පටික්ඛිත්තොයෙවාති දට්ඨබ්බං. තිචීවරඤ්හි ඨපෙත්වා සෙසචීවරෙසු ඡිද්දෙන අධිට්ඨානවිජහනං නාම නත්ථි, තස්මා අධිට්ඨහිත්වා ඨපිතෙසු සෙසචීවරෙසු විකප්පනුපගපච්ඡිමං අප්පහොන්තං කත්වා ඛණ්ඩාඛණ්ඩිකං ඡින්නෙසුපි අධිට්ඨානවිජහනං නත්ථි. සචෙ පන අධිට්ඨානතො පුබ්බෙයෙව තාදිසං හොති, අචීවරත්තා අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථි. ඛුද්දකං චීවරන්ති මුට්ඨිපඤ්චකාදිභෙදප්පමාණතො අනූනමෙව ඛුද්දකචීවරං. මහන්තං වා ඛුද්දකං කරොතීති එත්ථ තිණ්ණං චීවරානං චතූසු පස්සෙසු යස්මිං පදෙසෙ ඡිද්දං අධිට්ඨානං න විජහති, තස්මිං පදෙසෙ සමන්තතො ඡින්දිත්වා ඛුද්දකං කරොන්තස්ස අධිට්ඨානං න විජහතීති අධිප්පායො.

සම්මුඛාවිකප්පනා පරම්මුඛාවිකප්පනාති එත්ථ සම්මුඛෙන විකප්පනා පරම්මුඛෙන විකප්පනාති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො. සන්නිහිතාසන්නිහිතභාවන්ති ආසන්නදූරභාවං. ආසන්නදූරභාවො ච අධිට්ඨානෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. පරිභොගාදයොපි වට්ටන්තීති එත්ථ අධිට්ඨානස්සපි අන්තොගධත්තා සචෙ සඞ්ඝාටිආදිනාමෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජිතුකාමො හොති, අධිට්ඨානං කාතබ්බං. නො චෙ, න කාතබ්බං, විකප්පනමෙව පමාණං, තස්මා අතිරෙකචීවරං නාම න හොති. මිත්තොති දළ්හමිත්තො. සන්දිට්ඨොති දිට්ඨමිත්තො නාතිදළ්හමිත්තො. විකප්පිතවිකප්පනා නාමෙසා වට්ටතීති අධිට්ඨිතඅධිට්ඨානං වියාති අධිප්පායො අවිසෙසෙන වුත්තවචනන්ති තිචීවරාදිං අධිට්ඨෙති, වස්සිකසාටිකං කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිඤ්ච ¶ විකප්පෙතීති අවත්වා සබ්බචීවරානං අවිසෙසෙන විකප්පෙතීති වුත්තවචනං. තිචීවරසඞ්ඛෙපෙනාති තිචීවරනීහාරෙන, සඞ්ඝාටිආදිඅධිට්ඨානවසෙනාති වුත්තං හොති.

තුය්හං දෙමීතිආදීසු ‘‘තස්මිං කාලෙ න ගණ්හිතුකාමොපි සචෙ න පටික්ඛිපති, පුන ගණ්හිතුකාමතාය සති ගහෙතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති. ඉත්ථන්නාමස්සාති පරම්මුඛෙ ඨිතං සන්ධාය වදති. ‘‘තුය්හං ගණ්හාහී’’ති වුත්තෙ ‘‘මය්හං ගණ්හාමී’’ති වදති, සුදින්නං සුග්ගහිතඤ්චාති එත්ථ ‘‘යථා පරතො ‘තව සන්තකං කරොහී’ති වුත්තෙ දුද්දින්නම්පි ‘සාධු, භන්තෙ, මය්හං ගණ්හාමී’ති වචනෙන ‘සුග්ගහිතං හොතී’ති වුත්තං, එවමිධාපි ‘තුය්හං ගණ්හාහී’ති වුත්තෙ සුදින්නත්තා ¶ ‘මය්හං ගණ්හාමී’ති අවුත්තෙපි ‘සුදින්නමෙවා’’’ති වදන්ති. ‘‘ගණ්හාහීති ච ආණත්තියා ගහණස්ස තප්පටිබද්ධතාකරණවසෙන පවත්තත්තා තදා ගණ්හාමීති චිත්තෙ අනුප්පාදිතෙ පච්ඡා ගහෙතුං න ලභතී’’ති වදන්ති.

තං න යුජ්ජතීති විනයකම්මස්ස කරණවසෙන ගහෙත්වා දින්නත්තා වුත්තං. සචෙ පන පරො සච්චතොයෙව විස්සාසං ගණ්හාති, පුන කෙනචි කාරණෙන තෙන දින්නං තස්ස න වට්ටතීති නත්ථි. නිස්සග්ගියං පන චීවරං ජානිත්වා වා අජානිත්වා වා ගණ්හන්තං ‘‘මා ගණ්හාහී’’ති නිවාරණත්ථං වුත්තං. කායවාචාහි කත්තබ්බඅධිට්ඨානවිකප්පනානං අකතත්තා හොතීති ආහ ‘‘කායවාචාතො සමුට්ඨාතී’’ති. චීවරස්ස අත්තනො සන්තකතා, ජාතිප්පමාණයුත්තතා, ඡින්නපලිබොධභාවො, අතිරෙකචීවරතා, දසාහාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි.

පඨමකථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

471-473. දුතියෙ අථානන්දත්ථෙරො කථං ඔකාසං පටිලභති, කිං කරොන්තො ච ආහිණ්ඩතීති ආහ ‘‘ථෙරො කිරා’’තිආදි. අවිප්පවාසෙති නිමිත්තත්ථෙ භුම්මං, අවිප්පවාසත්ථන්ති අත්ථො, විප්පවාසපච්චයා යා ආපත්ති, තදභාවත්ථන්ති වුත්තං හොති.

475-476. එවං ඡින්නපලිබොධොති එවං ඉමෙහි චීවරනිට්ඨානකථිනුබ්භාරෙහි ඡින්නපලිබොධො. අධිට්ඨිතෙසූති තිචීවරාධිට්ඨානනයෙන අධිට්ඨිතෙසු. තිචීවරෙන විප්පවුත්ථො හොතීති ‘‘රුක්ඛො ඡින්නො, පටො දඩ්ඪො’’තිආදීසු විය අවයවෙපි සමුදායවොහාරො ලබ්භතීති වුත්තං.

477-478. පරිඛාය ¶ වා පරික්ඛිත්තොති ඉමිනා ච සමන්තා නදීතළාකාදිඋදකෙන පරික්ඛිත්තොපි පරික්ඛිත්තොයෙවාති දස්සෙති. එත්තාවතාති ‘‘පරික්ඛිත්තො’’ති ඉමිනා වචනෙන. ආකාසෙ අරුණං උට්ඨාපෙතීති ඝරස්ස උපරි ආකාසෙ අඩ්ඪතෙය්යරතනප්පමාණං අතික්කමිත්වා අරුණං ¶ උට්ඨාපෙති. ඝරං නිවෙසනුදොසිතාදිලක්ඛණමෙව, න පන පාටියෙක්කං ඝරං නාම අත්ථීති ආහ ‘‘එත්ථ චා’’තිආදි.

479. පාළියං වුත්තනයෙන ‘‘සභායෙ’’ති අවත්වා ‘‘සභාය’’න්ති පච්චත්තවචනං සභාය-සද්දස්ස නපුංසකලිඞ්ගතාවිභාවනත්ථං වුත්තං. සභා-සද්දපරියායොපි හි සභාය-සද්දො නපුංසකලිඞ්ගයුත්තො ඉධ වුත්තොති ඉමමත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘ලිඞ්ගබ්යත්තයෙන සභා වුත්තා’’ති ආහ. චීවරහත්ථපාසෙ වසිතබ්බං නත්ථීති චීවරහත්ථපාසෙයෙව වසිතබ්බන්ති නත්ථි. යං තස්සා…පෙ… න විජහිතබ්බන්ති එත්ථ තස්සා වීථියා සම්මුඛට්ඨානෙ සභායද්වාරානං ගහණෙනෙව තත්ථ සබ්බානිපි ගෙහානි සා ච අන්තරවීථි ගහිතායෙව හොති. අතිහරිත්වා ඝරෙ නික්ඛිපතීති තං වීථිං මුඤ්චිත්වා ඨිතෙ අඤ්ඤස්මිං ඝරෙ නික්ඛිපති. පුරතො වා පච්ඡතො වා හත්ථපාසෙති ඝරස්ස හත්ථපාසං සන්ධාය වදති.

නිවෙසනාදීසු පරික්ඛිත්තතාය එකූපචාරතා, අපරික්ඛිත්තතාය නානූපචාරතා ච වෙදිතබ්බාති දස්සෙන්තො ‘‘එතෙනෙවුපායෙනා’’තිආදිමාහ. නිවෙසනාදීනි ගාමතො බහි සන්නිවිට්ඨානි ගහිතානීති වෙදිතබ්බං. අන්තොගාමෙ ඨිතානඤ්හි ගාමග්ගහණෙන ගහිතත්තා ගාමපරිහාරොයෙවාති. සබ්බත්ථාපීති ගාමාදීසු අජ්ඣොකාසපරියන්තෙසු පන්නරසසු. පරික්ඛෙපාදිවසෙනාති එත්ථ ආදි-සද්දෙන අපරික්ඛෙපස්සෙව ගහණං වෙදිතබ්බං, න එකකුලාදීනම්පි.

480-487. ඔවරකො නාම ගබ්භස්ස අබ්භන්තරෙ අඤ්ඤො ගබ්භොතිපි වදන්ති. මුණ්ඩච්ඡදනපාසාදොති චන්දිකඞ්ගණයුත්තො පාසාදො.

489. සත්ථොති ජඞ්ඝසත්ථො සකටසත්ථො වා. පරියාදියිත්වාති විනිවිජ්ඣිත්වා. වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙති ‘‘අන්තොපවිට්ඨෙන…පෙ… ඨිතො හොතී’’ති. තත්ථ අන්තොපවිට්ඨෙනාති ගාමස්ස නදියා වා අන්තොපවිට්ඨෙන. නදීපරිහාරො ච ලබ්භතීති එත්ථ ‘‘විසුං නදීපරිහාරස්ස අවුත්තත්තා ගාමාදීහි අඤ්ඤත්ථ විය චීවරහත්ථපාසොයෙව නදීපරිහාරො’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. විහාරසීමන්ති අවිප්පවාසසීමං සන්ධායාහ. විහාරං ගන්ත්වා වසිතබ්බන්ති අන්තොසීමාය යත්ථ කත්ථචි වසිතබ්බං. සත්ථසමීපෙයෙවාති ඉදං යථාවුත්තඅබ්භන්තරපරිච්ඡෙදවසෙන ¶ වුත්තං. පාළියං නානාකුලස්ස ¶ සත්ථො හොති, සත්ථෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා හත්ථපාසා න විජහිතබ්බන්ති එත්ථ හත්ථපාසො නාම සත්ථස්ස හත්ථපාසොති වෙදිතබ්බං.

490. එකකුලස්ස ඛෙත්තෙති අපරික්ඛිත්තං සන්ධාය වදති. යස්මා ‘‘නානාකුලස්ස පරික්ඛිත්තෙ ඛෙත්තෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා ඛෙත්තද්වාරමූලෙ වා තස්ස හත්ථපාසෙ වා වත්ථබ්බ’’න්ති වුත්තං, තස්මා ද්වාරමූලතො අඤ්ඤත්ථ අන්තොඛෙත්තෙපි වසන්තෙන චීවරං හත්ථපාසෙ කත්වායෙව වසිතබ්බං.

491-494. ‘‘විහාරො නාම සපරික්ඛිත්තො වා අපරික්ඛිත්තො වා සකලො ආවාසො’’ති වදන්ති. යස්මිං විහාරෙති එත්ථ පන එකං ගෙහමෙව වුත්තං. එකකුලනානාකුලසන්තකතා චෙත්ථ කාරාපකානං වසෙන වෙදිතබ්බා. ඡායාය ඵුට්ඨොකාසස්ස අන්තො එවාති යදා මහාවීථියං උජුකමෙව ගච්ඡන්තං සූරියමණ්ඩලං මජ්ඣන්හිකං පාපුණාති, තදා යං ඔකාසං ඡායා ඵරති, තං සන්ධාය වුත්තං. අගමනපථෙති යං තදහෙව ගන්ත්වා පුන ආගන්තුං සක්කා න හොති, තාදිසං සන්ධාය වුත්තං.

495. නදිං ඔතරතීති හත්ථපාසං මුඤ්චිත්වා ඔතරති. න ආපජ්ජතීති පරිභොගපච්චයා දුක්කටං නාපජ්ජති. තෙනාහ ‘‘සො හී’’තිආදි. අපරිභොගාරහත්තාති ඉමිනාව නිස්සග්ගියචීවරං අනිස්සජ්ජෙත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස දුක්කටං අචිත්තකන්ති සිද්ධං. එකං පාරුපිත්වා එකං අංසකූටෙ ඨපෙත්වා ගන්තබ්බන්ති ඉදං බහූනං සඤ්චාරට්ඨානෙ එවං අකත්වා ගමනං න සාරුප්පන්ති කත්වා වුත්තං. බහිගාමෙ ඨපෙත්වා…පෙ… විනයකම්මං කාතබ්බන්ති වුත්තත්තා අධිට්ඨානෙ විය පරම්මුඛා ඨිතම්පි නිස්සග්ගියං චීවරං නිස්සජ්ජිතුං නිස්සට්ඨචීවරඤ්ච දාතුං වට්ටතීති වෙදිතබ්බං.

ගමනෙ සඋස්සාහත්තා ‘‘නිස්සයො පන න පටිප්පස්සම්භතී’’ති වුත්තං. මුහුත්තං සයිත්වා…පෙ… නිස්සයො ච පටිප්පස්සම්භතීති එත්ථ ‘‘උස්සාහෙ අපරිච්චත්තෙපි ගමනස්ස උපච්ඡින්නත්තා පුන උට්ඨාය සඋස්සාහං ගච්ඡන්තානම්පි අන්තරා අරුණෙ උට්ඨිතෙ නිස්සයො පටිප්පස්සම්භතියෙවා’’ති වදන්ති. පරතො මුහුත්තං ඨත්වාති එත්ථාපි එසෙව නයො. අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වචනං අග්ගහෙත්වා ගතාති එත්ථ සචෙ එවං ගච්ඡන්තා ‘‘පුරාරුණා අඤ්ඤමඤ්ඤං පස්සිස්සාමා’’ති උස්සාහං විනාව ගතා හොන්ති, අරුණුග්ගමනෙ නිස්සයපටිප්පස්සද්ධි න වත්තබ්බා පඨමතරංයෙව පටිප්පස්සම්භනතො. අථ ‘‘පුරාරුණා පස්සිස්සාමා’’ති සඋස්සාහාව ¶ ගච්ඡන්ති, නිස්සයපටිප්පස්සද්ධියෙව න වත්තබ්බා. එවඤ්ච සති ‘‘සහ අරුණුග්ගමනා නිස්සයො පටිප්පස්සම්භතී’’ති කස්මා වුත්තං? වුච්චතෙ – සඋස්සහත්තා පඨමතරං පටිප්පස්සද්ධි න වුත්තා. සතිපි ¶ ච උස්සාහභාවෙ එකතො ගමනස්ස උපච්ඡින්නත්තා ‘‘මුහුත්තං ඨත්වා’’ති එත්ථ විය සහ අරුණුග්ගමනා පටිප්පස්සද්ධියෙව වුත්තා.

අන්තොසීමායං ගාමන්ති අවිප්පවාසසීමාසම්මුතියා පච්ඡා පතිට්ඨාපිතගාමං සන්ධාය වදති ගාමං අන්තො කත්වා අවිප්පවාසසීමාසම්මුතියා අභාවතො. නෙව චීවරානි නිස්සග්ගියානි හොන්තීති අවිප්පවාසසීමාභාවතො වුත්තං, න නිස්සයො පටිප්පස්සම්භතීති සඋස්සාහභාවතො. අන්තරාමග්ගෙයෙව ච නෙසං අරුණං උග්ගච්ඡතීති ධම්මං සුත්වා ආගච්ඡන්තානං අරුණං උග්ගච්ඡති. අස්සතියා ගච්ඡතීති අස්සතියා අත්තනො චීවරං අපච්චුද්ධරිත්වා ථෙරස්ස චීවරං අපච්චුද්ධරාපෙත්වා ගච්ඡති. එවං ගතෙ තස්මිං පච්ඡා ථෙරෙන සරිත්වා පටිපජ්ජිතබ්බවිධිං දස්සෙති ‘‘අත්තනො චීවරං පච්චුද්ධරිත්වා දහරස්ස චීවරං විස්සාසෙන ගහෙත්වා ඨපෙතබ්බ’’න්ති. ගන්ත්වා වත්තබ්බොති ආගතකිච්චං නිට්ඨපෙත්වා විහාරං ගතෙන පටිපජ්ජිතබ්බවිධිං දස්සෙති. අනධිට්ඨිතචීවරතා, අනත්ථතකථිනතා, අලද්ධසම්මුතිතා, රත්තිවිප්පවාසොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

උදොසිතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

497-499. තතියෙ පාළියං චීවරපච්චාසා නික්ඛිපිතුන්ති එත්ථ චීවරපච්චාසාය සතියා නික්ඛිපිතුන්ති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො. භණ්ඩිකාබද්ධානි භණ්ඩිකබද්ධානීතිපි පඨන්ති, භණ්ඩිකං කත්වා බද්ධානීති අත්ථො. නිට්ඨිතචීවරස්මිං භික්ඛුනාති එත්ථ පුරිමසික්ඛාපදෙ විය සාමිවසෙනෙව කරණවචනස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බො.

500. අනත්ථතෙ කථිනෙ චීවරමාසෙ භික්ඛුනො උප්පන්නචීවරං අනධිට්ඨිතං අවිකප්පිතං තස්මිං මාසෙ ඨපෙතුං වට්ටතීති ආහ ‘‘එකං පච්ඡිමකත්තිකමාසං ඨපෙත්වා’’ති. කෙචි පන ‘‘කාලෙපි ආදිස්ස දින්නං, එතං අකාලචීවරන්ති ¶ වචනතො අනත්ථතෙ කථිනෙ පච්ඡිමකත්තිකමාසසඞ්ඛාතෙ චීවරමාසෙ උප්පන්නචීවරස්සපි පච්චාසාචීවරෙ අසති දසාහපරිහාරොයෙව, තතො පරං ඨපෙතුං න වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං අට්ඨකථාය න සමෙති. තථා හි අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදට්ඨකථායං (පාරා. අට්ඨ. 2.646-649 ආදයො) ‘‘පවාරණමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමියං උප්පන්නස්ස අච්චෙකචීවරස්ස අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකා පඤ්ච මාසා පරිහාරො’’ති වුත්තං. තමෙව ච පරිහාරං සන්ධාය ¶ ‘‘ඡට්ඨිතො පට්ඨාය පන උප්පන්නං අනච්චෙකචීවරම්පි පච්චුද්ධරිත්වා ඨපිතචීවරම්පි එතං පරිහාරං ලභතියෙවා’’ති (පාරා. අට්ඨ. 2.646-649) වුත්තං. තස්මා චීවරමාසෙ දසාහතො පරම්පි අනධිට්ඨිතං අවිකප්පිතම්පි ඨපෙතුං වට්ටති.

යදි එවං ‘‘කාලෙපි ආදිස්ස දින්නං, එතං අකාලචීවර’’න්ති ඉදං කස්මා වුත්තන්ති චෙ? අකාලචීවරසාමඤ්ඤතො අත්ථුද්ධාරවසෙන වුත්තං පඨමානියතෙ සොතස්ස රහො විය. එකාදසමාසෙ සත්තමාසෙ ච උප්පන්නඤ්හි චීවරං වුත්ථවස්සෙහි සෙසෙහි ච සම්මුඛීභූතෙහි භාජෙතුං ලබ්භතීති අකාලචීවරං නාම ජාතං. කාලෙ පන ‘‘සඞ්ඝස්ස ඉදං අකාලචීවරං දම්මී’’ති අනුද්දිසිත්වා ‘‘සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති දින්නං වුත්ථවස්සෙහියෙව භාජෙතබ්බං, න අඤ්ඤෙහීති කාලචීවරන්ති වුච්චති. ආදිස්ස දින්නං පන සම්මුඛීභූතෙහි සබ්බෙහියෙව භාජෙතබ්බන්ති අකාලචීවරං, තස්මා කාලෙපි ආදිස්ස දින්නස්ස වුත්ථවස්සෙහි සෙසෙහි ච සම්පත්තෙහි භාජනීයත්තා අකාලචීවරසාමඤ්ඤතො ‘‘කාලෙපි ආදිස්ස දින්නං, එතං අකාලචීවර’’න්ති අත්ථුද්ධාරවසෙන වුත්තං. යදි එවං ‘‘එකපුග්ගලස්ස වා ඉදං තුය්හං දම්මීති දින්න’’න්ති කස්මා වුත්තං. න හි පුග්ගලස්ස ආදිස්ස දින්නං කෙනචි භාජනීයං හොතීති? නායං විරොධො ආදිස්ස වචනසාමඤ්ඤතො ලබ්භමානමත්ථං දස්සෙතුං තථා වුත්තත්තා.

එවං පන අවත්වාති ‘‘තතො චෙ උත්තරි’’න්ති ඉමස්ස ‘‘මාසපරමතො උත්තරි’’න්ති පදභාජනං අවත්වා. තාව උප්පන්නං පච්චාසාචීවරන්ති පච්චත්තවචනං ‘‘අත්තනො ගතිකං කරොතී’’ති කරණකිරියාය කත්තුභාවතො. අන්තරා උප්පන්නඤ්හි පච්චාසාචීවරං මාසපරමං මූලචීවරං ඨපෙතුං අදත්වා අත්තනො දසාහපරමතාය එව පරිච්ඡින්දතීති අත්තනො ගතිකං කරොති. තතො උද්ධං මූලචීවරන්ති එත්ථ පන මූලචීවරන්ති පච්චත්තවචනං. වීසතිමදිවසතො උද්ධඤ්හි උප්පන්නං ¶ පච්චාසාචීවරං දසාහපරමං ගන්තුං අදත්වා මූලචීවරං අත්තනා සද්ධිං කරණසම්බන්ධතාමත්තෙන සකකාලවසෙන පරිච්ඡින්දතීති අත්තනො ගතිකං කරොති. පච්චාසාචීවරෙ පන ලභිත්වා විසුං ඨපෙන්තස්ස දසාහං අනතික්කන්තෙ නත්ථි තප්පච්චයා ආපත්ති. පාළියං දසාහා කාරෙතබ්බන්ති එත්ථ දසාහාති කරණත්ථෙ නිස්සක්කවචනං, දසාහෙනාති අත්ථො. පඤ්චාහුප්පන්නෙතිආදිං රස්සං කත්වාපි පඨන්ති. එකවීසෙ උප්පන්නෙ…පෙ… නවාහා කාරෙතබ්බන්තිආදි පච්චාසාචීවරස්ස උප්පන්නදිවසං ඨපෙත්වා වුත්තං.

අඤ්ඤං පච්චාසාචීවරං…පෙ… කාරෙතබ්බන්ති ඉදං සතියා එව පච්චාසාය වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. සචෙ පන ‘‘ඉතො පට්ඨාය චීවරං න ලභිස්සාමී’’ති පච්චාසා උපච්ඡින්නා, මූලචීවරම්පි ¶ දසාහං චෙ සම්පත්තං, තදහෙව අධිට්ඨාතබ්බං. පච්චාසාචීවරම්පි පරික්ඛාරචොළං අධිට්ඨාතබ්බන්ති පඨමතරං උප්පන්නං විසභාගපච්චාසාචීවරං සන්ධාය වදති. අඤ්ඤමඤ්ඤන්ති අඤ්ඤං අඤ්ඤං, අයමෙව වා පාඨො. අඞ්ගං පනෙත්ථ පඨමකථිනෙ වුත්තසදිසමෙව. කෙවලඤ්හි තත්ථ දසාහාතික්කමො, ඉධ මාසාතික්කමොති අයං විසෙසො.

තතියකථිනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

503. චතුත්ථෙ භත්තවිස්සග්ගන්ති පාළිපදස්ස භත්තකිච්චන්ති අත්ථො වෙදිතබ්බො, ‘‘භත්තසංවිධාන’’න්තිපි කෙචි. තත්ථ නාම ත්වන්ති ඉමස්සපි සො නාම ත්වන්ති අත්ථො වෙදිතබ්බො, ‘‘තාය නාම ත්ව’’න්ති කෙචි.

505. පිතා ච මාතා ච පිතරො, පිතූනං පිතරො පිතාමහා, තෙසංයෙව යුගො පිතාමහයුගො, තස්මා යාව සත්තමා පිතාමහයුගා පිතාමහද්වන්දාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. එවඤ්හි පිතාමහග්ගහණෙනෙව මාතාමහොපි ගහිතොති. ‘‘යාව සත්තමා පිතාමහයුගා’’ති වචනතො හෙට්ඨා ච උද්ධඤ්ච අට්ඨමයුගො ඤාති නාම න හොති. දෙසනාමුඛමෙව චෙතන්ති පිතාමහයුගාති පිතාමහ-ග්ගහණං දෙසනාමුඛං පිතාමහීමාතාමහීආදීනම්පි අධිප්පෙතත්තා. පිතු මාතා පිතාමහී. මාතු පිතා මාතාමහො ¶ . මාතු මාතා මාතාමහී. එත්ථ කිඤ්චාපි පඤ්චසතසාකියානීනං වසෙන භික්ඛුභාවෙ ඨත්වා පරිවත්තලිඞ්ගාය භික්ඛුනියා ච වසෙන එකතොඋපසම්පන්නා භික්ඛුනී ලබ්භති, තථාපි පකතිනියාමෙනෙව දස්සෙතුං ‘‘භික්ඛුනී නාම උභතොසඞ්ඝෙ උපසම්පන්නා’’ති වුත්තං. ‘‘කප්පං කත්වාති වචනතො දින්නකප්පමෙව පාචිත්තියං ජනෙතී’’ති වදන්ති. ‘‘පුරාණචීවරං නාම සකිං නිවත්ථම්පි සකිං පාරුතම්පී’’ති ඉදං නිදස්සනමත්තන්ති ආහ ‘‘අන්තමසො පරිභොගසීසෙනා’’තිආදි. ‘‘කායෙන ඵුසිත්වා පරිභොගොයෙව පරිභොගො නාමා’’ති කුරුන්දියං අධිප්පායො.

506. කායවිකාරං කත්වාති ඉදං යාව ‘‘ඔරතො ඨපෙතී’’ති පදං, තාව සබ්බපදෙසු සම්බන්ධිතබ්බං. යථා සා ‘‘ධොවාපෙතුකාමො අය’’න්ති ජානාති, එවං කායවිකාරං කත්වාති අත්ථො. ‘‘කායවිකාරං කත්වා’’ති වචනතො කායවාචාහි කඤ්චි විකාරං අකත්වා හත්ථෙන හත්ථෙ දෙන්තස්සපි අනාපත්ති. අන්තොද්වාදසහත්ථෙ ඔකාසෙති ඉදං විසෙසනං යථාසම්භවං යොජෙතබ්බං. තථා ¶ හි හත්ථෙන හත්ථෙ දෙන්තස්ස පාදමූලෙ ච ඨපෙත්වා දෙන්තස්ස ‘‘අන්තොද්වාදසහත්ථෙ ඔකාසෙ’’ති ඉදං වත්තබ්බන්ති නත්ථි අඤ්ඤථා අසම්භවතො. සති හි සම්භවෙ බ්යභිචාරෙ ච විසෙසනං සාත්ථකං හොති. උපරි ‘‘ඛිපතී’’තිආදීනි පන සන්ධාය ඉදං විසෙසනං වුත්තං, තස්මා අන්තොද්වාදසහත්ථෙ ඔකාසෙ ඨත්වා උපරි ඛිපන්තස්ස අඤ්ඤස්ස හත්ථෙ පෙසෙන්තස්ස ච ආපත්ති. උපචාරං පන මුඤ්චිත්වා කායවාචාහි විකාරං කත්වා ආණාපෙන්තස්සපි අනාපත්ති. උපචාරෙති අන්තොද්වාදසහත්ථමෙව ඔකාසං වදති. උපචාරං මුඤ්චිත්වාති ද්වාදසහත්ථූපචාරං මුඤ්චිත්වා.

එකෙන වත්ථුනාති පඨමං කත්වා නිට්ඨාපිතං සන්ධාය වුත්තං. රජනෙ අනාපත්තීති රජනං පච්චාසීසන්තස්සපි ‘‘ධොවිත්වා ආනෙහී’’ති වුත්තත්තා අනාපත්ති අනාණත්තියා කතත්තා. ‘‘අවුත්තා ධොවතී’’ති ඉමිනා ‘‘අවුත්තා රජති, අවුත්තා ආකොටෙතී’’ති ඉදම්පි වුත්තමෙව හොතීති ආහ – ‘‘අවුත්තා ධොවතීති ඉමිනා ලක්ඛණෙන අනාපත්තී’’ති. සම්බහුලා ආපත්තියො ආපජ්ජතීති පාචිත්තියෙන සද්ධිං ද්වෙ දුක්කටානි ආපජ්ජති. යථාවත්ථුකමෙවාති නිස්සග්ගියමෙවාති අත්ථො. පඤ්ච සතානි පරිමාණමෙතාසන්ති පඤ්චසතා.

507. චීවරං ¶ ධොවාති…පෙ… ආණාපෙන්තස්සාති එත්ථ තාය ධොවනං පච්චාසීසන්තස්සපි අනාපත්ති. පුරාණචීවරතා, උපචාරෙ ඨත්වා අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා ආණාපනං, තස්සා ධොවනාදීනි චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

පුරාණචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරපටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා

508. පඤ්චමෙ අපඤ්ඤත්තෙ සික්ඛාපදෙති ගණම්හා ඔහීයනසික්ඛාපදෙ අපඤ්ඤත්තෙ. විහාරවාරන්ති විහාරපටිජග්ගනවාරං. කොට්ඨාසසම්පත්තීති සකලා අඞ්ගපච්චඞ්ගසම්පත්ති. සබ්බපරියන්තන්ති ඡට්ඨස්ස අඤ්ඤචීවරස්ස අභාවා පඤ්චන්නං චීවරානං එකමෙකං සබ්බෙසං පරියන්තන්ති සබ්බපරියන්තං. අන්තරවාසකාදීසු හි පඤ්චසු එකමෙකං අඤ්ඤස්ස ඡට්ඨස්ස අභාවා පඤ්චන්නං අන්තමෙව හොති. අථවා පඤ්චසු චීවරෙසු එකමෙකං අත්තනො අඤ්ඤස්ස දුතියස්ස අභාවා අන්තමෙව හොතීති සබ්බමෙව පරියන්තන්ති සබ්බපරියන්තං, සබ්බසො වා පරියන්තන්ති සබ්බපරියන්තං. තෙනාහ – ‘‘අඤ්ඤං…පෙ… නත්ථී’’ති. යථා තස්ස මනොරථො න පූරතීති ‘‘සරීරපාරිපූරිං ¶ පස්සිස්සාමී’’ති තස්ස උප්පන්නො මනොරථො යථා න පූරති. එවං හත්ථතලෙයෙව දස්සෙත්වාති සරීරං අදස්සෙත්වාව දාතබ්බචීවරං හත්ථතලෙ ‘‘හන්දා’’ති දස්සෙත්වා.

510. විහත්ථතායාති විහතහත්ථතාය, අගණතාය අප්පච්චයතාය අප්පටිසරණතායාති වුත්තං හොති. සමභිතුන්නත්තාති පීළිතත්තා. පරිවත්තෙතබ්බං පරිවත්තං, පරිවත්තමෙව පාරිවත්තකං, පරිවත්තෙත්වා දීයමානන්ති අත්ථො.

512. උපචාරෙති ද්වාදසහත්ථූපචාරං සන්ධාය වදති. උපචාරං වා මුඤ්චිත්වා ඛිපන්තීති ද්වාදසහත්ථං මුඤ්චිත්වා ඔරතො ඨපෙන්ති, න පුරිමසික්ඛාපදෙ විය ද්වාදසහත්ථබ්භන්තරෙයෙවාති අධිප්පායො. අඤ්ඤත්ර පාරිවත්තකාති යං අන්තමසො හරීතකඛණ්ඩම්පි දත්වා වා දස්සාමීති ආභොගං කත්වා වා පාරිවත්තකං ගණ්හාති, තං ඨපෙත්වා. අචිත්තකභාවෙන න සමෙතීති යථා අඤ්ඤාතිකාය ඤාතිකසඤ්ඤිස්ස වෙමතිකස්ස ච ගණ්හතො අචිත්තකත්තා ආපත්ති ¶ , එවමිධාපි ‘‘භික්ඛුනියා සන්තකං ඉද’’න්ති අජානිත්වා ගණ්හතොපි ආපත්තියෙවාති අධිප්පායො. වස්සාවාසිකං දෙතීති පුග්ගලිකං කත්වා දෙති. පංසුකූලං අත්තනො අත්ථාය ඨපිතභාවං ජානිත්වා ගණ්හන්තෙනපි අඤ්ඤස්ස සන්තකං ගහිතං නාම න හොතීති ආහ – ‘‘සචෙ පන සඞ්කාරකූටාදීසූ’’තිආදි. අසාමිකඤ්හි පංසුකූලන්ති වුච්චති. පංසුකූලං අධිට්ඨහිත්වාති ‘‘අසාමිකං ඉද’’න්ති සඤ්ඤං උප්පාදෙත්වා. එවං පන පංසුකූලසඤ්ඤං අනුප්පාදෙත්වා ගණ්හිතුං න වට්ටති.

513. අඤ්ඤාතිකාය අඤ්ඤාතිකසඤ්ඤීති තිකපාචිත්තියන්ති එත්ථ ඉති-සද්දො ආදිඅත්ථො. තීණි පරිමාණමස්සාති තිකං, තිකඤ්ච තං පාචිත්තියඤ්චාති තිකපාචිත්තියං, තීණි පාචිත්තියානීති අත්ථො.

514. පත්තත්ථවිකාදිං යංකිඤ්චීති අනධිට්ඨානුපගං සන්ධාය වදති. ‘‘චීවරං නාම ඡන්නං චීවරානං අඤ්ඤතරං චීවරං විකප්පනුපගං පච්ඡිම’’න්ති හි වුත්තත්තා අධිට්ඨානුපගං යංකිඤ්චි න වට්ටති. තෙනෙවාහ – ‘‘විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරප්පමාණ’’න්තිආදි. යස්මා භිසිච්ඡවි මහන්තාපි සෙනාසනසඞ්ගහිතත්තා චීවරසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡතීති නෙව අධිට්ඨානුපගා න විකප්පනුපගා ච, තස්මා අනධිට්ඨානුපගසාමඤ්ඤතො වුත්තං. සචෙපි මඤ්චප්පමාණා භිසිච්ඡවි හොති, වට්ටතියෙවාති. කො පන වාදො පත්තත්ථවිකාදීසූති මහතියාපි තාව භිසිච්ඡවියා අනධිට්ඨානුපගත්තා අනාපත්ති, තතො ඛුද්දකතරෙසු අනධිට්ඨානුපගෙසු පත්තත්ථවිකාදීසු කිමෙව වත්තබ්බන්ති අධිප්පායො. පටිග්ගහණං කිරියා, ¶ අපරිවත්තනං අකිරියා. විකප්පනුපගචීවරතා, පාරිවත්තකාභාවො, අඤ්ඤාතිකාය හත්ථතො ගහණන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

චීවරපටිග්ගහණසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

515. ඡට්ඨෙ පතිකිට්ඨොති නිහීනො, ලාමකොති අත්ථො. ලොලජාතිකොති ලොලසභාවො. පටුයෙව පට්ටො. තෙනාහ ‘‘ඡෙකො’’තිආදි. කිස්මිං වියාති එත්ථ ‘‘කිස්මිං වියා’’ති නිපාතවසෙන සමානත්ථං ‘‘කිංසු වියා’’ති නිපාතපදන්ති ආහ ‘‘කිංසු වියා’’ති, කිං වියාති ¶ අත්ථො, දුක්ඛං වියාති අධිප්පායො. තෙනාහ ‘‘කිලෙසො වියා’’තිආදි. ධම්මවසෙන උපචාරවසෙන නිමන්තනා ධම්මනිමන්තනාති පාළිපදස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බො. සචෙ පන ‘‘වදෙය්යාථ, භන්තෙ, යෙනත්ථො’’ති ඉදං සච්චමෙව වුත්තං සියා, පවාරිතොයෙව හොති. යස්මා පන පවාරෙත්වාපි අදාතුකාමො අප්පවාරිතට්ඨානෙයෙව තිට්ඨති, තස්මා භගවා පවාරිතාපවාරිතභාවං අවිචාරෙත්වා ‘‘ඤාතකො තෙ, උපනන්ද, අඤ්ඤාතකො’’ති ඤාතකඅඤ්ඤාතකභාවංයෙව විචාරෙසි. මුසිංසූති විලුම්පිංසු.

517. අනුපුබ්බකථාති අනුපුබ්බෙන විනිච්ඡයකථා. සෙසපරික්ඛාරානං සද්ධිවිහාරිකෙහි ගහිතත්තා නිවාසනපාරුපනමත්තමෙව අවසිට්ඨන්ති ආහ ‘‘නිවාසනපාරුපනමත්තංයෙව හරිත්වා’’ති. සද්ධිවිහාරිකානං තාව ආගමනස්ස වා අනාගමනස්ස වා අජානනතාය වුත්තං ‘‘ථෙරෙහි නෙව තාව…පෙ… භඤ්ජිතබ්බ’’න්ති. පරෙසම්පි අත්ථාය ලභන්තීති අත්තනො චීවරං දදමානා සයං සාඛාභඞ්ගෙන පටිච්ඡාදෙන්තීති තෙසං අත්ථායපි භඤ්ජිතුං ලභන්ති. ‘‘තිණෙන වා පණ්ණෙන වා පටිච්ඡාදෙත්වා ආගන්තබ්බ’’න්ති වචනතො ඊදිසෙසු භූතගාමපාතබ්යතාපි අනුඤ්ඤාතායෙව හොතීති ආහ – ‘‘නෙව භූතගාමපාතබ්යතාය පාචිත්තියං හොතී’’ති. න තෙසං ධාරණෙ දුක්කටන්ති තෙසං තිත්ථියද්ධජානං ධාරණෙපි දුක්කටං නත්ථි.

යානි ච නෙසං වත්ථානි දෙන්තීති සම්බන්ධො. ථෙරානං සයමෙව දින්නත්තා වුත්තං ‘‘අච්ඡින්නචීවරට්ඨානෙ ඨිතත්තා’’ති. යදි ලද්ධිං ගණ්හාති, තිත්ථියපක්කන්තකො නාම හොති, තස්මා වුත්තං ‘‘ලද්ධිං අග්ගහෙත්වා’’ති. ‘‘නො චෙ හොති සඞ්ඝස්ස විහාරචීවරං වා…පෙ… ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති ඉමිනා අන්තරාමග්ගෙ පවිට්ඨවිහාරතො නික්ඛමිත්වා අඤ්ඤත්ථ අත්තනො අභිරුචිතට්ඨානං ¶ ගච්ඡන්තස්ස දුක්කටං වුත්තං. ඉමිනා ච ‘‘යං ආවාසං පඨමං උපගච්ඡතී’’ති වුත්තං අන්තරාමග්ගෙ ඨිතවිහාරම්පි සචෙ නග්ගො හුත්වා ගච්ඡති, දුක්කටමෙවාති වෙදිතබ්බං. යදි එවං තත්ථ කස්මා න වුත්තන්ති චෙ? අනොකාසත්තා. තත්ථ හි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, අච්ඡින්නචීවරස්ස වා…පෙ… චීවරං විඤ්ඤාපෙතු’’න්ති ඉමිනා සම්බන්ධෙන සඞ්ඝිකම්පි චීවරං නිවාසෙතුං පාරුපිතුඤ්ච අනුජානන්තො ‘‘යං ආවාසං පඨමං…පෙ… ගහෙත්වා පාරුපිතු’’න්ති ආහ, තස්මා තත්ථ අනොකාසත්තා දුක්කටං න වුත්තං.

විහාරචීවරන්ති ¶ සෙනාසනචීවරං. චිමිලිකාහීති පටපිලොතිකාහි. තස්ස උපරීති භූමත්ථරණස්ස උපරි. විදෙසගතෙනාති අඤ්ඤං චීවරං අලභිත්වා විදෙසගතෙන. එකස්මිං…පෙ… ඨපෙතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘ලෙසෙන ගහෙත්වා අගතත්තා ඨපෙන්තෙන ච සඞ්ඝිකපරිභොගෙනෙව ඨපිතත්තා අඤ්ඤස්මිං සෙනාසනෙ නියමිතම්පි අඤ්ඤත්ථ ඨපෙතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති. පරිභොගෙනෙවාති අඤ්ඤං චීවරං අලභිත්වා පරිභුඤ්ජනෙන.

519-521. පරිභොගජිණ්ණන්ති යථා තෙන චීවරෙන සරීරං පටිච්ඡාදෙතුං න සක්කා, එවං ජිණ්ණං. කප්පියවොහාරෙනාති කයවික්කයාපත්තිතො මොචනත්ථං වුත්තං. ‘‘විඤ්ඤාපෙන්තස්සා’’ති ඉමස්සෙව අත්ථං විභාවෙති ‘‘චෙතාපෙන්තස්ස පරිවත්තාපෙන්තස්සා’’ති. අත්තනො ධනෙන හි විඤ්ඤාපනං නාම පරිවත්තනමෙවාති අධිප්පායො. සඞ්ඝවසෙන පවාරිතානං විඤ්ඤාපනෙ වත්තං දස්සෙති ‘‘පමාණමෙව වට්ටතී’’ති. සඞ්ඝවසෙන හි පවාරිතෙ සබ්බෙසං සාධාරණත්තා අධිකං විඤ්ඤාපෙතුං න වට්ටති. යං යං පවාරෙතීති යං යං චීවරාදිං දස්සාමීති පවාරෙති. විඤ්ඤාපනකිච්චං නත්ථීති විනා විඤ්ඤත්තියා දීයමානත්තා විඤ්ඤාපෙත්වා කිං කරිස්සතීති අධිප්පායො. අඤ්ඤස්සත්ථායාති එත්ථාපි ‘‘ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති ඉදං අනුවත්තතියෙවාති ආහ ‘‘අත්තනො ඤාතකපවාරිතෙ’’තිආදි. විකප්පනුපගචීවරතා, සමයාභාවො, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

522. සත්තමෙ පාළියං පග්ගාහිකසාලන්ති දුස්සවාණිජකානං ආපණං. ‘‘පග්ගාහිතසාල’’න්තිපි පඨන්ති.

523-524. අභීති ¶ උපසග්ගොති තස්ස විසෙසත්ථාභාවං දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘හරිතුන්ති අත්ථො’’ති. වර-සද්දස්ස ඉච්ඡායං වත්තමානත්තා ආහ ‘‘ඉච්ඡාපෙය්යා’’ති. දට්ඨු ඛෙමතොති එත්ථ ගාථාබන්ධවසෙන අනුනාසිකලොපො දට්ඨබ්බො. සඅන්තරන්ති අන්තරවාසකසහිතං. උත්තරන්ති උත්තරාසඞ්ගං. අස්ස චීවරස්සාති සාදිතබ්බචීවරස්ස. අච්ඡින්නසබ්බචීවරෙනාති අච්ඡින්නානි ¶ සබ්බානි තීණි චීවරානි අස්සාති අච්ඡින්නසබ්බචීවරො, තෙනාති අත්ථො. යස්ස හි අච්ඡින්දනසමයෙ තීණි චීවරානි සන්නිහිතානි හොන්ති, තානි සබ්බානි අච්ඡින්නානීති සො ‘‘අච්ඡින්නසබ්බචීවරො’’ති වුච්චති. තෙනෙව ‘‘අච්ඡින්නසබ්බචීවරෙන තිචීවරකෙනා’’ති වුත්තං. තිචීවරකෙනාති හි අච්ඡින්දනසමයෙ තිචීවරස්ස සන්නිහිතභාවං සන්ධාය වුත්තං, න පන විනයතෙචීවරිකභාවං ධුතඞ්ගතෙචීවරිකභාවං වා සන්ධාය. එවං පටිපජ්ජිතබ්බන්ති ‘‘සන්තරුත්තරපරමං තෙන භික්ඛුනා තතො චීවරං සාදිතබ්බ’’න්ති වුත්තවිධිනා පටිපජ්ජිතබ්බං. අඤ්ඤෙනාති අච්ඡින්නඅසබ්බචීවරෙන. යස්ස තීසු චීවරෙසු එකං වා ද්වෙ වා චීවරානි අච්ඡින්නානි හොන්ති, තෙනාති අත්ථො. අඤ්ඤථාපීති ‘‘සන්තරුත්තරපරම’’න්ති වුත්තවිධානතො අඤ්ඤථාපි. යස්ස හි තීසු ද්වෙ චීවරානි අච්ඡින්නානි හොන්ති, එකං සාදිතබ්බං. එකස්මිං අච්ඡින්නෙ න සාදිතබ්බන්ති න තස්ස සන්තරුත්තරපරමසාදියනං සම්භවති, අයමෙව ච අත්ථො පදභාජනෙන විභාවිතො. තෙනාහ ‘‘තං විභාගං දස්සෙතු’’න්ති.

කෙචි පන ‘‘තිචීවරකෙනාති වුත්තත්තා තිචීවරං පරික්ඛාරචොළවසෙන අධිට්ඨහිත්වා පරිභුඤ්ජතො තස්මිං නට්ඨෙ බහූනිපි ගහෙතුං ලභතී’’ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං. පදභාජනස්ස හි අධිප්පායං දස්සෙන්තෙන යස්මා පන ‘‘අච්ඡින්නසබ්බචීවරෙන…පෙ… තං විභාගං දස්සෙතු’’න්ති වුත්තං, පදභාජනෙ ච න තාදිසො අත්ථො උපලබ්භති, තස්මා තං න ගහෙතබ්බමෙව. යම්පි මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. තතුත්තරිසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං ‘‘යස්ස අධිට්ඨිතචීවරස්ස තීණි නට්ඨානී’’ති, තත්ථාපි අධිට්ඨිතග්ගහණං සරූපකථනමත්තන්ති ගහෙතබ්බං, න පන තිචීවරාධිට්ඨානෙන අධිට්ඨිතචීවරස්සෙවාති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො පාළියං අට්ඨකථායඤ්ච තථා අත්ථස්ස අසම්භවතො. න හි තිචීවරාධිට්ඨානෙන අධිට්ඨිතචීවරස්සෙව ඉදං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තන්ති සක්කා විඤ්ඤාතුං. පුරිමසික්ඛාපදෙන හි අච්ඡින්නචීවරස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තියා අනුඤ්ඤාතත්තා පමාණං අජානිත්වා විඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිං පමාණතො සාදියනං අනුජානන්තෙන භගවතා ඉදං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, තස්මා ‘‘පරික්ඛාරචොළිකස්ස බහුම්පි සාදිතුං වට්ටතී’’ති අයමත්ථො නෙව පාළියා සමෙති, න ච භගවතො අධිප්පායං අනුලොමෙති.

යස්ස තීණි නට්ඨානි, තෙන ද්වෙ සාදිතබ්බානීති එත්ථ යස්ස තිචීවරතො අධිකම්පි චීවරං අඤ්ඤත්ථ ¶ ඨිතං අත්ථි, තදාතස්ස චීවරස්ස අලබ්භනීයභාවතො තෙනපි ¶ සාදිතුං වට්ටතීති වෙදිතබ්බං. පකතියාව සන්තරුත්තරෙන චරතීති සාසඞ්කසික්ඛාපදවසෙන වා අවිප්පවාසසම්මුතිවසෙන වා තතියස්ස අලාභෙන වා චරති. ‘‘ද්වෙ නට්ඨානී’’ති අධිකාරත්තා වුත්තං ‘‘ද්වෙ සාදිතබ්බානී’’ති. එකං සාදියන්තෙනෙව සමො භවිස්සතීති තිණ්ණං චීවරානං ද්වීසු නට්ඨෙසු එකං සාදියන්තෙන සමො භවිස්සති උභින්නම්පි සන්තරුත්තරපරමතාය අවට්ඨානතො. යස්ස එකංයෙව හොතීති අඤ්ඤෙන කෙනචි කාරණෙන විනට්ඨසෙසචීවරං සන්ධාය වුත්තං.

526. ‘‘සෙසකං තුය්හෙව හොතූති දෙන්තී’’ති වුත්තත්තා ‘‘පමාණයුත්තං ගණ්හිස්සාම, සෙසකං ආහරිස්සාමා’’ති වත්වා ගහෙත්වා ගමනසමයෙපි ‘‘සෙසකම්පි තුම්හාකඤ්ඤෙව හොතූ’’ති වදන්ති, ලද්ධකප්පියමෙව. පවාරිතානන්ති අච්ඡින්නකාලතො පුබ්බෙයෙව පවාරිතානං. පාළියා න සමෙතීති සන්තරුත්තරපරමතො උත්තරි සාදියනෙ අනාපත්තිදස්සනත්ථං ‘‘අනාපත්ති ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති වුත්තත්තා න සමෙති. සන්තරුත්තරපරමං සාදියන්තස්ස හි ආපත්තිප්පසඞ්ගොයෙව නත්ථි, සති ච සික්ඛාපදෙන ආපත්තිප්පසඞ්ගෙ අනාපත්ති යුත්තා දස්සෙතුන්ති අධිප්පායො. කෙචි පන ‘‘පමාණමෙව වට්ටතීති ඉදං සල්ලෙඛදස්සනත්ථං වුත්ත’’න්ති වදන්ති.

යස්මා පනිදං…පෙ… න වුත්තන්ති එත්ථායමධිප්පායො – ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති වුච්චමානෙ අඤ්ඤෙසං අත්ථාය පමාණං අතික්කමිත්වාපි ගණ්හිතුං වට්ටතීති ආපජ්ජති, තඤ්ච අඤ්ඤස්සත්ථාය විඤ්ඤාපනවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තත්තා වත්ථුනා සංසන්දියමානං න සමෙති. න හි යං වත්ථුං නිස්සාය සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, තස්මිංයෙව අනාපත්තිවචනං යුත්තන්ති. ගණ්ඨිපදෙසු පන තීසුපි ‘‘ඉමස්ස සික්ඛාපදස්ස අත්තනො සාදියනපටිබද්ධතාවසෙන පවත්තත්තා ‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’ති වත්තුං ඔකාසොයෙව නත්ථි, තස්මා න වුත්ත’’න්ති කථිතං. ඉධ ‘‘අඤ්ඤස්සත්ථායා’’ති අවුත්තත්තා අඤ්ඤෙසං අත්ථාය ඤාතකපවාරිතෙසු අධිකං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස ආපත්තීති චෙ? න, තත්ථ පුරිමසික්ඛාපදෙනෙව අනාපත්තිසිද්ධිතො. තතුත්තරිතා, අච්ඡින්නාදිකාරණතා, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

තතුත්තරිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

527. අට්ඨමෙ ¶ ¶ අපි මය්යාති පාඨෙපි සොයෙවත්ථො. අය්යාති පන බහුවචනෙන ආමන්තනං කතං.

528-529. අපදිස්සාති ‘‘ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දස්සාමී’’ති එවං අපදිසිත්වා. පච්චයං කත්වාති කාරණං කත්වා. උද්දිස්සාති එත්ථ යො කත්තාති ‘‘උද්දිස්සා’’ති ඉමිනා වුත්තඋද්දිසනකිරියාය යො කත්තා. චීවරං චෙතාපෙන්ති පරිවත්තෙන්ති එතෙනාති චීවරචෙතාපන්නං. න-කාරාගමං කත්වා චීවරචෙතාපන්නන්ති වුත්තං, ‘‘චීවරචෙතාපන’’න්තිපි පඨන්ති. පචුරවොහාරවසෙනාති යෙභුය්යවොහාරවසෙන. යෙභුය්යවසෙන හි ඝරසාමිකං දට්ඨුකාමා තස්ස ඝරං ගච්ඡන්තීති තථෙව බහුලං වොහාරො. බ්යඤ්ජනමත්තමෙවාති අත්ථො නෙතබ්බො නත්ථීති අධිප්පායො.

531. සමකෙපි පන අනාපත්තීති යදග්ඝනකං සො දාතුකාමො හොති, තදග්ඝනකෙ අනාපත්ති මූලං වඩ්ඪෙත්වා අධිකවිධානං අනාපන්නත්තා. එත්ථ ච ‘‘දාතුකාමොම්හී’’ති අත්තනො සන්තිකෙ අවුත්තෙපි දාතුකාමතං සුත්වා යදග්ඝනකං සො දාතුකාමො හොති, තදග්ඝනකං ආහරාපෙතුං වට්ටති. අග්ඝවඩ්ඪනකඤ්හි ඉදං සික්ඛාපදන්ති එත්ථ අග්ඝවඩ්ඪනං එතස්ස අත්ථීති අග්ඝවඩ්ඪනකං, අග්ඝවඩ්ඪනං සන්ධාය ඉදං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තන්ති අධිප්පායො. චීවරං දෙහීති සඞ්ඝාටිආදීසු යංකිඤ්චි චීවරං සන්ධාය වදති. චීවරෙ භිය්යොකම්යතා, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

පඨමඋපක්ඛටසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

532. දුතියඋපක්ඛටෙ වත්තබ්බං නත්ථි.

537-539. රාජසික්ඛාපදෙ පන ‘‘අජ්ජණ්හො’’ති පාඨෙ ‘‘අජ්ජුණ්හො’’තිපි පඨන්ති. භොගොති භුඤ්ජිතබ්බො. යං වුත්තං මාතිකාට්ඨකථායං ‘‘ඉමිනා ¶ චීවරචෙතාපන්නෙන චීවරං චෙතාපෙත්වා ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං චීවරෙන අච්ඡාදෙහීති ඉදං ආගමනසුද්ධිං දස්සෙතුං වුත්තං. සචෙ හි ‘ඉදං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දෙහී’ති පෙසෙය්ය, ආගමනස්ස අසුද්ධත්තා අකප්පියවත්ථුං ආරබ්භ භික්ඛුනා ¶ කප්පියකාරකොපි නිද්දිසිතබ්බො න භවෙය්යා’’ති, තත්ථ ආගමනස්ස සුද්ධියා වා අසුද්ධියා වා විසෙසප්පයොජනං න දිස්සති. සතිපි හි ආගමනස්ස අසුද්ධභාවෙ දූතො අත්තනො කුසලතාය කප්පියවොහාරෙන වදති, ‘‘කප්පියකාරකො න නිද්දිසිතබ්බො’’ති ඉදං නත්ථි, න ච දූතෙන කප්පියවොහාරවසෙන වුත්තෙ දායකෙන ඉදං කථං පෙසිතන්ති ඊදිසී විචාරණා උපලබ්භති, අවිචාරෙත්වා ච තං න සක්කා ජානිතුං, යදි පන ආගමනස්ස අසුද්ධත්තා කප්පියකාරකො නිද්දිසිතබ්බො න භවෙය්ය, චීවරානං අත්ථාය දූතස්ස හත්ථෙ අකප්පියවත්ථුස්මිං පෙසිතෙ සබ්බත්ථ දායකෙන කථං පෙසිතන්ති පුච්ඡිත්වාව කප්පියකාරකො නිද්දිසිතබ්බො භවෙය්ය. තස්මා අසතිපි ආගමනසුද්ධියං සචෙ සො දූතො අත්තනො කුසලතාය කප්පියවොහාරවසෙන වදති, දූතස්සෙව වචනං ගහෙතබ්බං. යදි හි ආගමනසුද්ධියෙවෙත්ථ පමාණං, මූලසාමිකෙන කප්පියවොහාරවසෙන පෙසිතස්ස දූතස්ස අකප්පියවොහාරවසෙන වදතොපි කප්පියකාරකො නිද්දිසිතබ්බො භවෙය්ය, තස්මා සබ්බත්ථ දූතවචනමෙව පමාණන්ති ගහෙතබ්බං.

ඉමිනා චීවරචෙතාපන්නෙනාතිආදිනා පන ඉමමත්ථං දස්සෙති – කප්පිය වසෙන ආගතම්පි චීවරමූලං ඊදිසෙන දූතවචනෙන අකප්පියං හොති, තස්මා තං පටික්ඛිපිතබ්බන්ති. තෙනෙවාහ – ‘‘තෙන භික්ඛුනා සො දූතො එවමස්ස වචනීයො’’තිආදි. සුවණ්ණං, රජතං, කහාපණො, මාසකොති ඉමානි හි චත්තාරි නිස්සග්ගියවත්ථූනි, මුත්තා, මණි, වෙළුරියො, සඞ්ඛො, සිලා, පවාළං, ලොහිතඞ්කො, මසාරගල්ලං, සත්ත ධඤ්ඤානි, දාසිදාසං, ඛෙත්තං, වත්ථු, පුප්ඵාරාමඵලාරාමාදයොති ඉමානි දුක්කටවත්ථූනි ච අත්තනො වා චෙතියසඞ්ඝගණපුග්ගලානං වා අත්ථාය සම්පටිච්ඡිතුං න වට්ටන්ති, තස්මා තං සාදිතුං න වට්ටතීති දස්සනත්ථං ‘‘න ඛො මයං, ආවුසො, චීවරචෙතාපන්නං පටිග්ගණ්හාමා’’ති වුත්තං, ‘‘චීවරඤ්ච ඛො මයං පටිග්ගණ්හාමා’’ති ඉදං පන අත්තානං උද්දිස්ස ආභතත්තා වත්තුං වට්ටති, තස්මා වුත්තං. ‘‘වෙය්යාවච්චකරො නිද්දිසිතබ්බො’’ති ඉදං ‘‘අත්ථි පනායස්මතො කොචි වෙය්යාවච්චකරො’’ති කප්පියවචනෙන වුත්තත්තා අනුඤ්ඤාතං. සචෙ පන දූතො ‘‘කො ඉමං ගණ්හාතී’’ති වා ¶ ‘‘කස්ස දෙමී’’ති වා වදති, න නිද්දිසිතබ්බො. ‘‘ආරාමිකො වා උපාසකො වා’’ති ඉදං සාරුප්පතාය වුත්තං, ඨපෙත්වා පන පඤ්ච සහධම්මිකෙ යො කොචි කප්පියකාරකො වට්ටති. ‘‘එසො ඛො, ආවුසො, භික්ඛූනං වෙය්යාවච්චකරො’’ති ඉදං භික්ඛුස්ස කප්පියවචනදස්සනත්ථං වුත්තං. එවමෙව හි වත්තබ්බං, ‘‘එතස්ස දෙහී’’තිආදි න වත්තබ්බං. සො වා චෙතාපෙස්සති වාති එත්ථ එකො වා-සද්දො පදපූරණො, ‘‘සඤ්ඤත්තො සො මයා’’තිආදි පන දූතෙන එවං ආරොචිතෙයෙව තං චොදෙතුං වට්ටති, නෙවාස්ස හත්ථෙ දත්වා ගතමත්තකාරණෙනාති දස්සනත්ථං වුත්තං.

එතානි ¶ හි වචනානි…පෙ… න වත්තබ්බොති එත්ථ ‘‘එවං වදන්තො පටික්ඛිත්තස්ස කතත්තා වත්තභෙදෙ දුක්කටං ආපජ්ජති, චොදනා පන හොතියෙවා’’ති මහාගණ්ඨිපදෙ මජ්ඣිමගණ්ඨිපදෙ ච වුත්තං. උද්දිට්ඨචොදනාපරිච්ඡෙදං දස්සෙත්වාති ‘‘දුතියම්පි වත්තබ්බො’’තිආදිනා දස්සෙත්වා. පුච්ඡියමානොති එත්ථ පුච්ඡියමානෙනාති අත්ථො ගහෙතබ්බොති ආහ ‘‘කරණත්ථෙ පච්චත්තවචන’’න්ති. ආගතකාරණං භඤ්ජතීති ආගතකාරණං විනාසෙති.

එත්ථ කෙචි වදන්ති ‘‘ආගතකාරණං නාම චීවරග්ගහණං, තං භඤ්ජතීති වුත්තත්තා පුන තං චීවරං යෙන කෙනචි ආකාරෙන ගහෙතුං න වට්ටතී’’ති. කෙචි පන ‘‘ආගතකාරණං නාම කායවාචාහි චොදනා, තං භඤ්ජතීති වුත්තත්තා පුන තං යෙන කෙනචි ආකාරෙන චොදෙතුං න ලභති. සචෙ සයමෙව දෙති, මූලසාමිකො වා දාපෙති, ගහෙතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති. අපරෙ පන ‘‘ආගතකාරණං නාම ඨානං, තං භඤ්ජතීති වුත්තත්තා යථා ‘අත්ථො මෙ, ආවුසො, චීවරෙනා’ති එකාය චොදනාය ද්වෙ ඨානානි භඤ්ජති, එවමිධාපි සචෙ ආසනෙ නිසීදති, එකාය නිසජ්ජාය ද්වෙ ඨානානි භඤ්ජති. ආමිසං චෙ පටිග්ගණ්හාති, එකෙන පටිග්ගහණෙන ද්වෙ ඨානානි භඤ්ජති. ධම්මං චෙ භාසති, ධම්මදෙසනාසික්ඛාපදෙ වුත්තපරිච්ඡෙදාය එකාය වාචාය ද්වෙ ඨානානි භඤ්ජතී’’ති වදන්ති. ඉමෙසං පන සබ්බෙසම්පි වාදං ‘‘අයුත්ත’’න්ති පටික්ඛිපිත්වා තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු ඉදං වුත්තං ‘‘ආගතකාරණං නාම ඨානමෙව, තස්මා ‘න කත්තබ්බ’න්ති වාරිතස්ස කතත්තා නිසජ්ජාදීසු කතෙසු ඡසු ඨානෙසු එකං ඨානං භඤ්ජතී’’ති.

තත්ර ¶ තත්ර ඨානෙ තිට්ඨතීති ඉදං චොදකස්ස ඨිතට්ඨානතො අපක්කම්ම තත්ර තත්ර උද්දිස්ස ඨානංයෙව සන්ධාය වුත්තං. ‘‘සාමං වා ගන්තබ්බං, දූතො වා පාහෙතබ්බො’’ති ඉදං සභාවතො චොදෙතුං අනිච්ඡන්තෙනපි කාතබ්බමෙවාති වදන්ති. මුඛං විවරිත්වා සයමෙව කප්පියකාරකත්තං උපගතොති මුඛවෙවටිකකප්පියකාරකො. අවිචාරෙතුකාමතායාති ඉමස්මිං පක්ඛෙ ‘‘නත්ථම්හාකං කප්පියකාරකො’’ති ඉදං ‘‘තාදිසං කරොන්තො කප්පියකාරකො නත්ථී’’ති ඉමිනා අධිප්පායෙන වුත්තං.

‘‘මෙණ්ඩකසික්ඛාපදෙ වුත්තනයෙන පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති වත්වා ඉදානි තං මෙණ්ඩකසික්ඛාපදං දස්සෙන්තො ‘‘වුත්තඤ්හෙත’’න්තිආදිමාහ. ඉදමෙව හි ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, සද්ධා පසන්නා’’තිආදිවචනං භෙසජ්ජක්ඛන්ධකෙ මෙණ්ඩකවත්ථුස්මිං (මහාව. 299) වුත්තත්තා ‘‘මෙණ්ඩකසික්ඛාපද’’න්ති වුත්තං. තත්ථ හි මෙණ්ඩකෙන නාම සෙට්ඨිනා –

‘‘සන්ති ¶ , භන්තෙ, මග්ගා කන්තාරා අප්පොදකා අප්පභක්ඛා, න සුකරා අපාථෙය්යෙන ගන්තුං, සාධු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛූනං පාථෙය්යං අනුජානාතූ’’ති –

‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පාථෙය්යං පරියෙසිතුං. තණ්ඩුලො තණ්ඩුලත්ථිකෙන, මුග්ගො මුග්ගත්ථිකෙන, මාසො මාසත්ථිකෙන, ලොණං ලොණත්ථිකෙන, ගුළො ගුළත්ථිකෙන, තෙලං තෙලත්ථිකෙන, සප්පි සප්පිත්ථිකෙනා’’ති –

‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, මනුස්සා සද්ධා පසන්නා, තෙ කප්පියකාරකානං හත්ථෙ හිරඤ්ඤං උපනික්ඛිපන්ති ‘ඉමිනා අය්යස්ස යං කප්පියං, තං දෙථා’ති. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, යං තතො කප්පියං, තං සාදිතුං, න ත්වෙවාහං භික්ඛවෙ කෙනචි පරියායෙන ජාතරූපරජතං සාදිතබ්බං පරියෙසිතබ්බන්ති වදාමී’’ති.

හිරඤ්ඤං ¶ උපනික්ඛිපන්තීති එත්ථාපි භික්ඛුස්ස ආරොචනං අත්ථියෙවාති ගහෙතබ්බං. අඤ්ඤථා අනිද්දිට්ඨකප්පියකාරකත්තං භජතීති න චොදෙතබ්බො සියා. යදි මූලං සන්ධාය චොදෙති, තං සාදිතමෙව සියාති ආහ ‘‘මූලං අසාදියන්තෙනා’’ති.

‘‘අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු විය පටිපජ්ජිතබ්බන්ති ඉදං අත්තනා චොදනාඨානඤ්ච න කාතබ්බන්ති දස්සනත්ථං වුත්තං. අඤ්ඤං පන කප්පියකාරකං පෙසෙත්වා ලොකචාරිත්තවසෙන අනුයුඤ්ජිත්වාපි කප්පියවත්ථුං ආහරාපෙතුං වට්ටති අත්තානං උද්දිස්ස නික්ඛිත්තස්ස අත්තනො සන්තකත්තා’’ති කෙචි වදන්ති, තං අට්ඨකථායං ‘‘අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු විය පටිපජ්ජිතබ්බං. සචෙ සයමෙව චීවරං ආනෙත්වා දෙන්ති, ගහෙතබ්බං. නො චෙ, කිඤ්චි න වත්තබ්බා’’ති දළ්හං කත්වා වුත්තත්තා න ගහෙතබ්බන්ති අම්හාකං ඛන්ති. න හි අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතං සයං අවිඤ්ඤාපෙත්වා අඤ්ඤෙන විඤ්ඤාපෙතුං වට්ටති, න ච යත්ථ අඤ්ඤං පෙසෙත්වා ආහරාපෙතුං වට්ටති, තත්ථ සයං ගන්ත්වා න ආහරාපෙතබ්බන්ති සක්කා වත්ථුං. යදි චෙත්ථ අඤ්ඤෙන ආහරාපෙතුං වට්ටති, ‘‘අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙසු විය පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්තිආදිවචනමෙව නිරත්ථකං සියා. ‘‘දූතෙනා’’ති ඉමස්ස බ්යභිචාරං දස්සෙති ‘‘සයං ආහරිත්වාපී’’ති. දදන්තෙසූති ඉමිනා සම්බන්ධො ¶ . පිණ්ඩපාතාදීනං අත්ථායාති ඉමිනා පන ‘‘චීවරචෙතාපන්න’’න්ති ඉමස්ස බ්යභිචාරං දස්සෙති. ‘‘එසෙව නයො’’ති වුත්තත්තා පිණ්ඩපාතාදීනං අත්ථාය දින්නෙපි ඨානචොදනාදි සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව කාතබ්බං.

පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි ආපත්තීති පටිග්ගහණෙ පාචිත්තියං, පරිභොගෙ දුක්කටං. ස්වෙව සාපත්තිකොති දුක්කටාපත්තිං සන්ධාය වදති. ඉදඤ්ච අට්ඨකථාපමාණෙනෙව ගහෙතබ්බං. ‘‘පරස්ස නිද්දොසභාවදස්සනත්ථං ස්වෙව සාපත්තිකො සදොසොති වුත්තං හොතී’’තිපි වදන්ති. ‘‘චොදෙතීති වුත්තත්තා පන ආපත්තියා චොදෙතීති කත්වා ස්වෙව සාපත්තිකොති ඉදං දුක්කටංයෙව සන්ධාය වත්තුං යුත්ත’’න්ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. පටිග්ගහණෙපි පරිභොගෙපි ආපත්තියෙවාති දුක්කටමෙව සන්ධාය වුත්තං. තළාකස්සපි ඛෙත්තසඞ්ගහිතත්තා තස්ස පටිග්ගහණෙපි ආපත්ති වුත්තා. චත්තාරො පච්චයෙ සඞ්ඝො පරිභුඤ්ජතූති දෙතීති එත්ථ ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝො චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්චතු, තළාකං දම්මී’’ති වා ‘‘චතුපච්චයපරිභොගත්ථං තළාකං ¶ දම්මී’’ති වා වදති, වට්ටතියෙව. ‘‘ඉතො තළාකතො උප්පන්නෙ චත්තාරො පච්චයෙ දම්මී’’ති වුත්තෙ පන වත්තබ්බමෙව නත්ථි.

අම්හාකං එකං කප්පියකාරකං ඨපෙථාති වුත්තෙති ඉදං ඊදිසංයෙව සන්ධාය වුත්තං. කප්පියක්කමෙන සම්පටිච්ඡිතෙසු ඛෙත්තතළාකාදීසු පන අවුත්තෙපි කප්පියකාරකං ඨපෙතුං ලබ්භතියෙව. යස්මා පරසන්තකං නාසෙතුං භික්ඛූනං න වට්ටති, තස්මා ‘‘න සස්සකාලෙ’’ති වුත්තං. ‘‘ජනපදස්ස සාමිකොති ඉමිනාව යො තං ජනපදං විචාරෙති, තෙනපි අච්ඡින්දිත්වා දින්නං වට්ටතියෙවා’’ති වදන්ති. උදකවාහකන්ති උදකමාතිකං. කප්පියවොහාරෙපීති එත්ථ ‘‘විධානං වක්ඛාමා’’ති පාඨසෙසො. උදකවසෙනාති උදකපරිභොගත්ථං. සුද්ධචිත්තානන්ති කෙවලං උදකපරිභොගත්ථමෙවාති අධිප්පායො. අලජ්ජිනා කාරාපිතෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථීති ආහ ‘‘ලජ්ජීභික්ඛුනා’’ති. පකතිභාගො නාම ඉමස්මිං රට්ඨෙ චතුඅම්බණමත්තං. අකට්ඨපුබ්බං නවසස්සං නාම. අපරිච්ඡින්නභාගෙති ‘‘එත්තකෙ භූමිභාගෙ එත්තකො භාගො දාතබ්බො’’ති එවං අපරිච්ඡින්නභාගෙ.

රජ්ජුයා වා දණ්ඩෙන වාති එත්ථ ‘‘පාදෙහිපි මිනිතුං න වට්ටතී’’ති වදන්ති. ඛලෙ වා ඨත්වා රක්ඛතීති එත්ථ පන ථෙනෙත්වා ගණ්හන්තෙ දිස්වා ‘‘මා ගණ්හථා’’ති නිවාරෙන්තො රක්ඛති නාම. සචෙ පන අවිචාරෙත්වා කෙවලං තුණ්හීභූතොව රක්ඛණත්ථාය ඔලොකෙන්තො තිට්ඨති, වට්ටති. සචෙපි තස්මිං තුණ්හීභූතෙ චොරිකාය හරන්ති, ‘‘මයං භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ආරොචෙස්සාමා’’ති එවං වත්තුං වට්ටතීති වදන්ති. නීහරාපෙති පටිසාමෙතීති එත්ථාපි ‘‘සචෙ පරියායෙන වදති, වට්ටතී’’ති ¶ වදන්ති. අපුබ්බස්ස අනුප්පාදිතත්තා අඤ්ඤෙසං වට්ටතීති ආහ ‘‘තස්සෙව තං අකප්පිය’’න්ති.

නනු ච දුබ්බිචාරිතමත්තෙන තස්සෙව තං අකප්පියං, න සබ්බෙසං රූපියසංවොහාරෙ චතුත්ථපත්තො විය. වුත්තඤ්හි තත්ථ (පාරා. අට්ඨ. 2.589) ‘‘යො පන රූපියං අසම්පටිච්ඡිත්වා ‘ථෙරස්ස පත්තං කිණිත්වා දෙහී’ති පහිතකප්පියකාරකෙන සද්ධිං කම්මාරකුලං ගන්ත්වා පත්තං දිස්වා ‘ඉමෙ කහාපණෙ ගහෙත්වා ඉමං දෙහී’ති කහාපණෙ දාපෙත්වා ගහිතො, අයං පත්තො එතස්සෙව භික්ඛුනො න වට්ටති දුබ්බිචාරිතත්තා, අඤ්ඤෙසං පන වට්ටති මූලස්ස අසම්පටිච්ඡිතත්තා’’ති. තස්මා ¶ යං තෙ ආහරන්ති, සබ්බෙසං අකප්පියං. කස්මා? කහාපණානං විචාරිතත්තාති ඉදං කස්මා වුත්තන්ති? එත්ථ කෙචි වදන්ති ‘‘කහාපණෙ සාදියිත්වා විචාරිතං සන්ධාය එවං වුත්ත’’න්ති. සඞ්ඝිකත්තා ච නිස්සජ්ජිතුං න සක්කා, තස්මා සබ්බෙසං න කප්පතීති තෙසං අධිප්පායො. කෙචි පන ‘‘අසාදියිත්වාපි කහාපණානං විචාරිතත්තා රූපියසංවොහාරො කතො හොති, සඞ්ඝිකත්තා ච නිස්සජ්ජිතුං න සක්කා, තස්මා සබ්බෙසං න කප්පතී’’ති වදන්ති. ගණ්ඨිපදෙසු පන තීසුපි ඉදං වුත්තං ‘‘චතුත්ථපත්තො ගිහිසන්තකානංයෙව කහාපණානං විචාරිතත්තා අඤ්ඤෙසං කප්පති, ඉධ පන සඞ්ඝිකානං විචාරිතත්තා සබ්බෙසං න කප්පතී’’ති. සබ්බෙසම්පි වාදො තෙන තෙන පරියායෙන යුජ්ජතියෙව.

චතුසාලද්වාරෙති භොජනසාලං සන්ධාය වුත්තං. පරියායෙන කථිතත්තාති ‘‘ගණ්හා’’ති අවත්වා ‘‘සීමා ගතා’’ති පරියායෙන කථිතත්තා. පකතිභූමිකරණත්ථං ‘‘හෙට්ඨා ගහිතං පංසු’’න්තිආදි වුත්තං. දාසං දම්මීති එත්ථ ‘‘මනුස්සං දම්මීති වුත්තෙ වට්ටතී’’ති වදන්ති. කුක්කුටසූකරා…පෙ… වට්ටතීති එත්ථ කුක්කුටසූකරෙසු දීයමානෙසු ‘‘ඉමෙහි අම්හාකං අත්ථො නත්ථි, සුඛං ජීවන්තු, අරඤ්ඤෙ විස්සජ්ජෙථා’’ති වත්තුං වට්ටති. ‘‘ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොතී’’තිආදිවචනතො (දී. නි. 1.10, 194) ඛෙත්තාදීනං පටිග්ගහණෙ අයං සබ්බො විනිච්ඡයො වුත්තො. කප්පියකාරකස්ස භික්ඛුනා නිද්දිට්ඨභාවො, දූතෙන අප්පිතතා, තතුත්තරි වායාමො, තෙන වායාමෙන පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

542. පාළියං ¶ ‘‘කොසියකාරකෙ’’ති එත්ථ කොසං කරොන්තීති කොසකාරකාති ලද්ධවොහාරානං පාණකානං කොසතො නිබ්බත්තං කොසියං, තං කරොන්තීති කොසියකාරකා, තන්තවායා. සංහනනං සඞ්ඝාතො ¶ , විනාසොති අත්ථො. කොසියමිස්සකන්ති කොසියතන්තුනා මිස්සං. ‘‘අවායිම’’න්ති වුත්තත්තා වායිත්වා චෙ කරොන්ති, අනාපත්ති. අනාපත්ති විතානං වාතිආදිනා විතානාදීනං අත්ථාය කරණෙපි තෙනාකාරෙන පරිභොගෙපි අනාපත්ති වුත්තා.

එවම්පි මිස්සෙත්වා කතමෙව හොතීති ඉමිනා වාතෙන ආහරිත්වා පාතිතෙපි අචිත්තකත්තා ආපත්තියෙවාති දස්සෙති. කොසියමිස්සකතා, අත්තනො අත්ථාය සන්ථතස්ස කරණං කාරාපනං, පටිලාභො චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

කොසියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

547. සුද්ධකාළකසික්ඛාපදං උත්තානත්ථමෙව.

552. ද්වෙභාගසික්ඛාපදෙ පන ද්වෙ භාගාති උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො කාළකානං අධිකග්ගහණස්ස පටික්ඛෙපවසෙන සික්ඛාපදස්ස පඤ්ඤත්තත්තා. තතියං ඔදාතානං චතුත්ථං ගොචරියානන්ති අයං හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදො තෙසං අධිකග්ගහණෙ පටික්ඛෙපාභාවතො, තස්මා කාළකානං භාගද්වයතො අධිකං න වට්ටති, සෙසානං පන වුත්තප්පමාණතො අධිකම්පි වට්ටති. ‘‘කාළකානංයෙව ච අධිකග්ගහණස්ස පටික්ඛිත්තත්තා කාළකානං උපඩ්ඪං ඔදාතානං වා ගොචරියානං වා උපඩ්ඪං ගහෙත්වාපි කාතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති, ‘‘අනාපත්ති බහුතරං ඔදාතානං බහුතරං ගොචරියානං ආදියිත්වා කරොති, සුද්ධං ඔදාතානං සුද්ධං ගොචරියානං ආදියිත්වා කරොතී’’ති ඉමිනා තං සමෙති. ‘‘කාළකෙ ඔදාතෙ ච ඨපෙත්වා සෙසා ගොචරියෙසුයෙව සඞ්ගහං ගච්ඡන්තී’’ති වදන්ති. ද්වෙ ¶ කොට්ඨාසා කාළකානන්ති එත්ථ පන ‘‘එකස්සපි කාළකලොමස්ස අතිරෙකභාවෙ නිස්සග්ගියං හොතී’’ති මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. ද්වෙභාගසික්ඛාපදවණ්ණනා) ත්තං, තං ‘‘ධාරයිත්වා ද්වෙ තුලා ආදාතබ්බා’’ති වචනතො තුලාධාරණාය න සමෙති ¶ . න හි ලොමෙ ගණෙත්වා තුලාධාරණා කරීයති, අථ ගණෙත්වාව ධාරයිතබ්බං සියා, කිං තුලාධාරණාය, තස්මා එවමෙත්ථ අධිප්පායො යුත්තො සියා – අචිත්තකත්තා සික්ඛාපදස්ස පුබ්බෙ තුලාය ධාරයිත්වා ඨපිතෙසු එකම්පි ලොමං තත්ථ පතෙය්ය, නිස්සග්ගියන්ති. අඤ්ඤථා දුබ්බිඤ්ඤෙය්යභාවතො ද්වෙ තුලා නාදාතබ්බා, ඌනකතරාව ආදාතබ්බා සියුං.

ද්වෙභාගසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

557. ඡබ්බස්සසික්ඛාපදෙ පන ‘‘යෙසං නො සන්ථතෙ දාරකා උහදන්තිපි උම්මිහන්තිපි, යෙසං නො සන්ථතා උන්දූරෙහිපි ඛජ්ජන්තී’’ති එවං පාළිපදානං සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. හද කරීසොස්සග්ගෙ, මිහ සෙචනෙති පනිමස්සත්ථං සන්ධායාහ ‘‘වච්චම්පි පස්සාවම්පි කරොන්තී’’ති. පවාරණාඋපොසථපාටිපදදිවසෙසු සන්ථතං කරිත්වා පුන ඡට්ඨෙ වස්සෙ පරිපුණ්ණෙ පවාරණාඋපොසථපාටිපදදිවසෙසු කරොන්තො ‘‘ඡබ්බස්සානි කරොතී’’ති වුච්චති. දුතියදිවසතො පට්ඨාය කරොන්තො පන අතිරෙකඡබ්බස්සානි කරොති නාම.

ඡබ්බස්සසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

565-6. නිසීදනසන්ථතසික්ඛාපදෙ පන පඤ්ඤායිස්සතීති සචෙ සා කතිකා මනාපා භවිස්සති, මනාපතාය භික්ඛුසඞ්ඝො සන්දිස්සිස්සති. සචෙ අමනාපා, අමනාපතාය සන්දිස්සිස්සතීති අධිප්පායො, ආරඤ්ඤකඞ්ගාදීනි තීණි පාළියං පධානඞ්ගවසෙන වුත්තානි, සෙසානිපි තෙ සමාදියිංසුයෙවාති වෙදිතබ්බං. තෙනෙවාහ ‘‘සන්ථතෙ චතුත්ථචීවරසඤ්ඤිතායා’’ති. උජ්ඣිත්වාති විස්සජ්ජෙත්වා.

567. නිසීදනසන්ථතත්තා ¶ නිවාසනපාරුපනකිච්චං නත්ථීති ආහ ‘‘සකිං නිසින්නඤ්චෙව නිපන්නඤ්චා’’ති ¶ . විදත්ථිමත්තන්ති සුගතවිදත්ථිං සන්ධාය වදති. ඉදඤ්ච හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදදස්සනත්ථං වුත්තං. ‘‘විතානාදීනංයෙව අත්ථාය කරණෙ අනාපත්තිවචනතො සචෙ නිපජ්ජනත්ථාය කරොන්ති, ආපත්තියෙවා’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. අකප්පියත්තා පන ‘‘පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටතී’’ති වුත්තං. ඉදඤ්ච නිසීදනසන්ථතං නාම නිසීදනචීවරමෙව, නාඤ්ඤන්ති වදන්ති. නිසීදනසික්ඛාපදෙපි නිසීදනං නාම සදසං වුච්චතීති ච අට්ඨකථායඤ්චස්ස ‘‘සන්ථතසදිසං සන්ථරිත්වා එකස්මිං අන්තෙ සුගතවිදත්ථියා විදත්ථිමත්තෙ පදෙසෙ ද්වීසු ඨානෙසු ඵාලෙත්වා තිස්සො දසා කරීයන්ති, තාහි දසාහි සදසං නාම වුච්චතී’’ති (පාචි. අට්ඨ. 531) වචනතො ඉධාපි ‘‘නිසීදනං නාම සදසං වුච්චතී’’ති ච ‘‘සන්ථතෙ චතුත්ථචීවරසඤ්ඤිතායා’’ති ච වචනතො තං යුත්තං විය දිස්සති. කෙචි පන ‘‘නිසීදනසන්ථතං එළකලොමානි සන්ථරිත්වා සන්ථතං විය කරොන්ති, තං අවායිමං අනධිට්ඨානුපගං, නිසීදනචීවරං පන ඡන්නං චීවරානං අඤ්ඤතරෙන කරොති අධිට්ඨානුපගං, තං කරොන්තා ච නන්තකානි සන්ථරිත්වා සන්ථතසදිසං කරොන්තී’’ති වදන්ති, වීමංසිත්වා යුත්තතරං ගහෙතබ්බං.

නිසීදනසන්ථතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

571. එළලොමසික්ඛාපදෙ පන ආසුම්භීති එත්ථ ‘‘අසුම්භී’’ති පඨන්ති. කිලන්තාති ඉමිනා කිලන්තතාය තෙ ඔනමිත්වා පාතෙතුං න සක්කොන්තීති දස්සෙති. අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නස්සාති ඉදං වත්ථුමත්තදීපනවසෙන පාළියං වුත්තං. යත්ථ කත්ථචි පන ධම්මෙන ලභිත්වා ගණ්හිතුං වට්ටතියෙව. තියොජනපරමන්ති ච ගහිතට්ඨානතො තියොජනප්පමාණං දෙසන්ති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො.

572. සහත්ථාති කරණත්ථෙ නිස්සක්කවචනන්ති ආහ ‘‘සහත්ථෙනා’’ති. අසන්තෙ හාරකෙති පාළියං භික්ඛුනො අනුරූපතාදස්සනත්ථං වුත්තං, න පන හාරකෙ විජ්ජමානෙ තියොජනබ්භන්තරෙ සහත්ථා හරන්තස්ස ආපත්තිදස්සනත්ථං. තියොජනතො බහි බහිතියොජනන්ති ආහ ‘‘තියොජනතො බහි පාතෙතී’’ති. තෙන හරිතෙපි ආපත්තියෙවාති සඋස්සාහත්තා අනාණත්තියා හටත්තා ච. සතිපි හි සඋස්සාහභාවෙ ආණත්තියා ¶ චෙ හරති, අනාපත්ති ‘‘අඤ්ඤං හරාපෙතී’’ති වචනතො. අඤ්ඤො හරිස්සතීති අධිප්පායාභාවතො ‘‘සුද්ධචිත්තෙන ඨපිත’’න්ති වුත්තං. සඋස්සාහත්තාති තියොජනාතික්කමනෙ සඋස්සාහත්තා. ඉදඤ්ච ‘‘අඤ්ඤො හරිස්සතී’’ති අසුද්ධචිත්තෙන ඨපිතං සන්ධාය ¶ වුත්තං, අචිත්තකත්තාති ඉදං පන සුද්ධචිත්තෙන ඨපිතං සන්ධාය. අනාපත්ති පාළියා න සමෙතීති ‘‘තියොජනං හරතී’’තිආදිපාළියා, විසෙසතො ‘‘අඤ්ඤං හරාපෙතී’’ති පාළියා ච න සමෙති.

සචෙ සාමිකං ජානාපෙත්වා ඨපෙති, ආණත්තියා හරාපෙති නාමාති ආහ ‘‘සාමිකස්ස අජානන්තස්සෙවා’’ති. අගච්ඡන්තෙපීති ගමනං උපච්ඡින්දිත්වා ඨිතයානෙපි. හෙට්ඨා වා ගච්ඡන්තොති භූමියං ගච්ඡන්තො. අඤ්ඤං හරාපෙතීති එත්ථ අඤ්ඤ-ග්ගහණෙන සාමඤ්ඤතො තිරච්ඡානගතාපි සඞ්ගහිතාති ආහ – ‘‘අඤ්ඤං හරාපෙතීති වචනතො අනාපත්තී’’ති. සුඞ්කඝාතෙ ආපත්ති හොතීති අඤ්ඤං හරාපෙන්තස්ස ආපත්ති. තත්ථ අනාපත්තීති අඤ්ඤවිහිතස්ස ථෙය්යචිත්තාභාවතො අනාපත්ති.

575. ‘‘තං හරන්තස්සාති පුන තියොජනං හරන්තස්සා’’ති මහාගණ්ඨිපදෙ වුත්තං. තං පන මාතිකාට්ඨකථායං අඞ්ගෙසු ‘‘පඨමප්පටිලාභො සති ඉමිනා වචනෙන න සමෙති. ‘‘පඨමප්පටිලාභො’’ති හි ඉදං දුතියප්පටිලාභො ආපත්තියා අඞ්ගං න හොතීති දීපෙති, තස්මා පාළියං අට්ඨකථායඤ්ච විසෙසාභාවතො අච්ඡින්නං පටිලභිත්වා හරන්තස්ස පුන තියොජනාතික්කමෙපි අනාපත්ති වුත්තාති අම්හාකං ඛන්ති. අඤ්ඤථා අච්ඡින්නං පටිලභිත්වා පුන තියොජනං හරතීති වදෙය්ය. වීමංසිත්වා යුත්තතරං ගහෙතබ්බං. අනාපත්ති කතභණ්ඩන්ති එත්ථ ‘‘කම්බලකොජවාදිකතභණ්ඩම්පි. පකතිචීවරෙ ලග්ගලොමානි ආපත්තිං ජනෙන්තියෙවා’’ති වදන්ති. තනුකපත්තත්ථවිකන්තරෙ අඝට්ටනත්ථං පක්ඛිපන්ති. පක්ඛිත්තන්ති කණ්ණච්ඡිද්දෙ පක්ඛිත්තං. නිධානමුඛං නාමාති ඉමිනා කතභණ්ඩසඞ්ඛ්යං න ගච්ඡතීති දස්සෙති. එළකලොමානං අකතභණ්ඩතා, පඨමප්පටිලාභො, අත්තනා ආදාය වා අඤ්ඤස්ස අජානන්තස්ස යානෙ පක්ඛිපිත්වා වා තියොජනාතික්කමනං, ආහරණපච්චාහරණං, අවාසාධිප්පායතාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි.

එළකලොමසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

576. එළකලොමධොවාපනසික්ඛාපදං ¶ උත්තානත්ථමෙව.

583-584. රූපියසික්ඛාපදෙ පන සත්ථුවණ්ණොති සත්ථුනා සමානවණ්ණො. සත්ථුනො වණ්ණො සත්ථුවණ්ණො, සත්ථුවණ්ණො විය වණ්ණො අස්සාති සත්ථුවණ්ණොති මජ්ඣපදලොපීසමාසො දට්ඨබ්බො. පාකතිකො ¶ නාම එතරහි පකතිකහාපණො. රුක්ඛඵලබීජමයොති තින්තිණිකාදිරුක්ඛානං ඵලබීජෙන කතො. ඉච්චෙතං සබ්බම්පීති යථාවුත්තභෙදං සබ්බම්පි චතුබ්බිධං නිස්සග්ගියවත්ථු හොතීති සම්බන්ධො. ජාතරූපමාසකොති සුවණ්ණකහාපණො.

ගණ්හෙය්යාති අත්තනො අත්ථාය දීයමානං වා කත්ථචි ඨිතං වා නිප්පරිග්ගහං දිස්වා සයං ගණ්හෙය්ය. ‘‘ඉදං අය්යස්ස හොතූ’’ති එවං සම්මුඛා වා ‘‘අසුකස්මිං නාම ඨානෙ මම හිරඤ්ඤසුවණ්ණං අත්ථි, තං තුය්හං හොතූ’’ති එවං පරම්මුඛා ඨිතං වා කෙවලං වාචාය වා හත්ථමුද්දාය වා ‘‘තුය්හ’’න්ති වත්වා පරිච්චත්තස්ස කායවාචාහි අප්පටික්ඛිපිත්වා චිත්තෙන සාදියනං උපනික්ඛිත්තසාදියනං නාම. ‘‘සාදියතී’’ති වුත්තමෙවත්ථං විභාවෙති ‘‘ගණ්හිතුකාමො හොතී’’ති. ‘‘ඉදං ගුත්තට්ඨාන’’න්ති ආචික්ඛිතබ්බන්ති පච්චයපරිභොගංයෙව සන්ධාය ආචික්ඛිතබ්බං. ‘‘ඉධ නික්ඛිපාහී’’ති වුත්තෙ ‘‘උග්ගණ්හාපෙය්ය වා’’ති වුත්තලක්ඛණෙන නිස්සග්ගියං හොතීති ආහ – ‘‘ඉධ නික්ඛිපාහීති න වත්තබ්බ’’න්ති. පරතො ‘‘ඉමං ගණ්හා’’ති න වත්තබ්බන්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. කප්පියඤ්ච අකප්පියඤ්ච නිස්සාය ඨිතමෙව හොතීති යස්මා තතො උප්පන්නපච්චයපරිභොගො කප්පති, තස්මා කප්පියං නිස්සාය ඨිතං. යස්මා පන දුබ්බිචාරණාය තතො උප්පන්නපච්චයපරිභොගොපි න කප්පති, තස්මා අකප්පියං නිස්සාය ඨිතන්ති වෙදිතබ්බං.

න තෙන කිඤ්චි කප්පියභණ්ඩං චෙතාපිතන්ති එත්ථ චෙතාපිතං චෙ, නත්ථි පරිභොගුපායො, තස්මා එවං වුත්තං. අකප්පියඤ්හි නිස්සග්ගියං වත්ථුං උග්ගණ්හිත්වා තං අනිස්සජ්ජිත්වාව චෙතාපිතං කප්පියභණ්ඩං සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨම්පි සබ්බෙසං න කප්පති. කෙචි පන ‘‘යස්මා නිස්සග්ගියං වත්ථුං පටිග්ගහෙත්වා චෙතාපිතං කප්පියභණ්ඩං සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජාමීති නිස්සට්ඨං විනාව උපායං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, තස්මා ¶ ‘න තෙන කිඤ්චි කප්පියභණ්ඩං චෙතාපිත’න්ති වුත්ත’’න්ති වදන්ති. ‘‘ආරාමිකානං වා පත්තභාගන්ති ඉදං ගිහීනං හත්ථගතොපි සොයෙව භාගොති කත්වා වුත්තං. සචෙ පන තෙන අඤ්ඤං පරිවත්තෙත්වා ආරාමිකා දෙන්ති, පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති මජ්ඣිමගණ්ඨිපදෙ චූළගණ්ඨිපදෙ ච වුත්තං. තතො හරිත්වාති අඤ්ඤෙසං පත්තභාගතො හරිත්වා. කසිණපරිකම්මන්ති ආලොකකසිණපරිකම්මං. මඤ්චපීඨාදීනි වාති එත්ථ ‘‘තතො ගහිතමඤ්චපීඨාදීනි පරිවත්තෙත්වා අඤ්ඤං චෙ ගහිතං, වට්ටතී’’ති වදන්ති. ඡායාපීති භොජනසාලාදීනං ඡායාපි. පරිච්ඡෙදාතික්කන්තාති ගෙහපරිච්ඡෙදං අතික්කන්තා, ඡායාය ගතගතට්ඨානං ගෙහං නාම න හොතීති අධිප්පායො. මග්ගෙනපීති එත්ථ ‘‘සචෙ අඤ්ඤො මග්ගො නත්ථි, මග්ගං අධිට්ඨහිත්වා ගන්තුං වට්ටතී’’ති වදන්ති. කීතායාති තෙන වත්ථුනා කීතාය. උපනික්ඛෙපං ඨපෙත්වා සඞ්ඝො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජතීති සචෙ උපාසකො ‘‘අතිබහු එතං හිරඤ්ඤං, ඉදං, භන්තෙ, අජ්ජෙව න විනාසෙතබ්බ’’න්ති වත්වා සයං ¶ උපනික්ඛෙපං ඨපෙති, අඤ්ඤෙන වා ඨපාපෙති, එතං උපනික්ඛෙපං ඨපෙත්වා තතො උදයං පරිභුඤ්ජන්තො සඞ්ඝො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජති, තෙන වත්ථුනා ගහිතත්තා ‘‘අකප්පිය’’න්ති වුත්තං.

585. පතිතොකාසං අසමන්නාහරන්තෙන පාතෙතබ්බන්ති ඉදං නිරපෙක්ඛභාවදස්සනපරන්ති වෙදිතබ්බං, තස්මා පතිතට්ඨානෙ ඤාතෙපිස්ස ගූථං ඡඩ්ඩෙන්තස්ස විය නිරපෙක්ඛභාවොයෙවෙත්ථ පමාණන්ති වෙදිතබ්බං. අසන්තසම්භාවනායාති අත්තනි අවිජ්ජමානඋත්තරිමනුස්සධම්මාරොචනං සන්ධාය වුත්තං. ථෙය්යපරිභොගො නාම අනරහස්ස පරිභොගො. භගවතා හි අත්තනො සාසනෙ සීලවතො පච්චයා අනුඤ්ඤාතා, න දුස්සීලස්ස. දායකානම්පි සීලවතො එව පරිච්චාගො, න දුස්සීලස්ස අත්තනො කාරානං මහප්ඵලභාවස්ස පච්චාසීසනතො. ඉති සත්ථාරා අනනුඤ්ඤාතත්තා දායකෙහි ච අපරිච්චත්තත්තා දුස්සීලස්ස පරිභොගො ථෙය්යපරිභොගො. ඉණවසෙන පරිභොගො ඉණපරිභොගො, පටිග්ගාහකතො දක්ඛිණාවිසුද්ධියා අභාවතො ඉණං ගහෙත්වා පරිභොගො වියාති අත්ථො. තස්මාති ‘‘සීලවතො’’තිආදිනා වුත්තමෙවත්ථං කාරණභාවෙන පච්චාමසති. චීවරං පරිභොගෙ පරිභොගෙති කායතො මොචෙත්වා මොචෙත්වා පරිභොගෙ. පුරෙභත්ත…පෙ… පච්ඡිමයාමෙසු පච්චවෙක්ඛිතබ්බන්ති සම්බන්ධො. තථා අසක්කොන්තෙන යථාවුත්තකාලවිසෙසවසෙන එකස්මිං දිවසෙ චතුක්ඛත්තුං තික්ඛත්තුං ද්වික්ඛත්තුං සකිංයෙව වා පච්චවෙක්ඛිතබ්බං.

සචස්ස ¶ අපච්චවෙක්ඛතොව අරුණො උග්ගච්ඡති, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨතීති එත්ථ ‘‘හිය්යො යං මයා චීවරං පරිභුත්තං, තං යාවදෙව සීතස්ස පටිඝාතාය…පෙ… හිරිකොපීනප්පටිච්ඡාදනත්ථං, හිය්යො යො මයා පිණ්ඩපාතො පරිභුත්තො, සො නෙව දවායාතිආදිනා සචෙ අතීතපරිභොගපච්චවෙක්ඛණං න කරෙය්ය, ඉණපරිභොගට්ඨානෙ තිට්ඨතී’’ති වදන්ති, වීමංසිතබ්බං. සෙනාසනම්පි පරිභොගෙ පරිභොගෙති පවෙසෙ පවෙසෙ. එවං පන අසක්කොන්තෙන පුරෙභත්තාදීසු පච්චවෙක්ඛිතබ්බං. තං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව සක්කා විඤ්ඤාතුන්ති ඉධ විසුං න වුත්තං. සතිපච්චයතාති සතියා පච්චයභාවො, පටිග්ගහණස්ස පරිභොගස්ස ච පච්චවෙක්ඛණසතියා පච්චයභාවො යුජ්ජති, පච්චවෙක්ඛිත්වාව පටිග්ගහෙතබ්බං පරිභුඤ්ජිතබ්බඤ්චාති අත්ථො. තෙනෙවාහ ‘‘සතිං කත්වා’’තිආදි. එවං සන්තෙපීති යදිපි ද්වීසුපි ඨානෙසු පච්චවෙක්ඛණා යුත්තා, එවං සන්තෙපි. අපරෙ පනාහු ‘‘සතිපච්චයතාති සතිභෙසජ්ජපරිභොගස්ස පච්චයභාවෙ පච්චයෙති අත්ථො. එවං සන්තෙපීති පච්චයෙ සතිපී’’ති, තං තෙසං මතිමත්තං. තථා හි පච්චයසන්නිස්සිතසීලං පච්චවෙක්ඛණාය විසුජ්ඣති, න පච්චයසබ්භාවමත්තෙන.

නනු ච ‘‘පරිභොගෙ කරොන්තස්ස අනාපත්තී’’ති ඉමිනා පාතිමොක්ඛසංවරසීලං වුත්තං, තස්මා ¶ පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්ස පාතිමොක්ඛසංවරසීලස්ස ච කො විසෙසොති? වුච්චතෙ – පුරිමෙසු තාව තීසු පච්චයෙසු විසෙසො පාකටොයෙව, ගිලානපච්චයෙ පන යථා වතිං කත්වා රුක්ඛමූලෙ ගොපිතෙ තස්ස ඵලානිපි රක්ඛිතානියෙව හොන්ති, එවමෙව පච්චවෙක්ඛණාය පච්චයසන්නිස්සිතසීලෙ රක්ඛිතෙ තප්පටිබද්ධං පාතිමොක්ඛසංවරසීලම්පි නිප්ඵන්නං නාම හොති. ගිලානපච්චයං අපච්චවෙක්ඛිත්වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස සීලං භිජ්ජමානං පාතිමොක්ඛසංවරසීලමෙව භිජ්ජති, පච්චයසන්නිස්සිතසීලං පන පච්ඡාභත්තපුරිමයාමාදීසු යාව අරුණුග්ගමනා අපච්චවෙක්ඛන්තස්සෙව භිජ්ජති. පුරෙභත්තඤ්හි අපච්චවෙක්ඛිත්වාපි ගිලානපච්චයං පරිභුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්ති, ඉදමෙතෙසං නානාකරණං.

එවං පච්චයසන්නිස්සිතසීලස්ස විසුද්ධිං දස්සෙත්වා තෙනෙව පසඞ්ගෙන සබ්බාපි සුද්ධියො දස්සෙතුං ‘‘චතුබ්බිධා හි සුද්ධී’’තිආදිමාහ. තත්ථ සුජ්ඣති එතායාති සුද්ධි, යථාධම්මං දෙසනාව සුද්ධි දෙසනාසුද්ධි. වුට්ඨානස්සපි චෙත්ථ දෙසනාය එව සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. ඡින්නමූලාපත්තීනං පන අභික්ඛුතාපටිඤ්ඤාව දෙසනා. අධිට්ඨානවිසිට්ඨො සංවරොව සුද්ධි සංවරසුද්ධි. ධම්මෙන සමෙන ¶ පච්චයානං පරියෙට්ඨි එව සුද්ධි පරියෙට්ඨිසුද්ධි. චතූසු පච්චයෙසු වුත්තවිධිනා පච්චවෙක්ඛණාව සුද්ධි පච්චවෙක්ඛණසුද්ධි. එස තාව සුද්ධීසු සමාසනයො. සුද්ධිමන්තෙසු සීලෙසු දෙසනා සුද්ධි එතස්සාති දෙසනාසුද්ධි. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. න පුන එවං කරිස්සාමීති එත්ථ එවන්ති සංවරභෙදං සන්ධායාහ. පහායාති වජ්ජෙත්වා, අකත්වාති අත්ථො. දාතබ්බට්ඨෙන දායං, තං ආදියන්තීති දායාදා, අනනුඤ්ඤාතෙසු සබ්බෙන සබ්බං පරිභොගාභාවතො අනුඤ්ඤාතෙසුයෙව ච පරිභොගසබ්භාවභාවතො භික්ඛූහි පරිභුඤ්ජිතබ්බපච්චයා භගවතො සන්තකා. ධම්මදායාදසුත්තඤ්චෙත්ථ සාධකන්ති –

‘‘ධම්මදායාදා මෙ, භික්ඛවෙ, භවථ, මා ආමිසදායාදා. අත්ථි මෙ තුම්හෙසු අනුකම්පා, ‘කින්ති මෙ සාවකා ධම්මදායාදා භවෙය්යුං, නො ආමිසදායාදා’’’ති (ම. නි. 1.29) –

එවං පවත්තං ධම්මදායාදසුත්තඤ්ච එත්ථ එතස්මිං අත්ථෙ සාධකං.

අවීතරාගානං තණ්හාපරවසතාය පච්චයපරිභොගෙ සාමිභාවො නත්ථි, තදභාවෙන වීතරාගානං තත්ථ සාමිභාවො යථාරුචි පරිභොගසබ්භාවතො. තථා හි තෙ පටිකූලම්පි අප්පටිකූලාකාරෙන අප්පටිකූලම්පි පටිකූලාකාරෙන තදුභයම්පි වජ්ජෙත්වා අජ්ඣුපෙක්ඛනාකාරෙන පච්චයෙ ¶ පරිභුඤ්ජන්ති, දායකානඤ්ච මනොරථං පරිපූරෙන්ති. තෙනාහ – ‘‘තෙ හි තණ්හාය දාසබ්යං අතීතත්තා සාමිනො හුත්වා පරිභුඤ්ජන්තී’’ති. යො පනායං සීලවතො පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො, සො ඉණපරිභොගස්ස පච්චනීකත්තා ආණණ්යපරිභොගො නාම හොති. යථා හි ඉණායිකො අත්තනො රුචියා ඉච්ඡිතදෙසං ගන්තුං න ලභති, එවං ඉණපරිභොගයුත්තො ලොකතො නිස්සරිතුං න ලභතීති තප්පටිපක්ඛත්තා සීලවතො පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො ආණණ්යපරිභොගොති වුච්චති, තස්මා නිප්පරියායතො චතුපරිභොගවිනිමුත්තො විසුංයෙවායං පරිභොගොති වෙදිතබ්බො. සො ඉධ විසුං න වුත්තො, දායජ්ජපරිභොගෙයෙව වා සඞ්ගහං ගච්ඡතීති. සීලවාපි හි ඉමාය සික්ඛාය සමන්නාගතත්තා සෙක්ඛොත්වෙව වුච්චති. සබ්බෙසන්ති අරියානං පුථුජ්ජනානඤ්ච.

කථං ¶ පුථුජ්ජනානං ඉමෙ පරිභොගා සම්භවන්තීති? උපචාරවසෙන. යො හි පුථුජ්ජනස්සපි සල්ලෙඛප්පටිපත්තියං ඨිතස්ස පච්චයගෙධං පහාය තත්ථ අනුපලිත්තෙන චිත්තෙන පරිභොගො, සො සාමිපරිභොගො විය හොති. සීලවතො පන පච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො දායජ්ජපරිභොගො විය හොති දායකානං මනොරථස්ස අවිරාධනතො. තෙනෙව වුත්තං ‘‘දායජ්ජපරිභොගෙයෙව වා සඞ්ගහං ගච්ඡතී’’ති. කල්යාණපුථුජ්ජනස්ස පරිභොගෙ වත්තබ්බමෙව නත්ථි තස්ස සෙක්ඛසඞ්ගහතො. සෙක්ඛසුත්තඤ්හෙතස්ස අත්ථස්ස සාධකං.

ලජ්ජිනා සද්ධිං පරිභොගො නාම ලජ්ජිස්ස සන්තකං ගහෙත්වා පරිභොගො. අලජ්ජිනා සද්ධින්ති එත්ථාපි එසෙව නයො. ආදිතො පට්ඨාය හි අලජ්ජී නාම නත්ථීති ඉමිනා දිට්ඨදිට්ඨෙසුයෙව ආසඞ්කා න කාතබ්බාති දස්සෙති. අත්තනො භාරභූතා සද්ධිවිහාරිකාදයො. සොපි නිවාරෙතබ්බොති යො පස්සති, තෙන නිවාරෙතබ්බො. යස්මා අලජ්ජීපරිභොගො නාම ලජ්ජිනො වුච්චති, තස්මා ආපත්ති නාම නත්ථි උභින්නම්පි අලජ්ජීභාවතො, ‘‘අලජ්ජීපරිභොගො’’ති ඉදං නාමමත්තමෙව න ලබ්භතීති වුත්තං හොති. ‘‘ආපත්ති පන අත්ථියෙවාති වදන්තී’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

අධම්මියොති අනෙසනාදීහි උප්පන්නො. ධම්මියොති භික්ඛාචරියාදීහි උප්පන්නො. සඞ්ඝස්සෙව දෙතීති භත්තං අග්ගහෙත්වා අත්තනා ලද්ධසලාකංයෙව දෙති. සචෙ පන ලජ්ජී අලජ්ජිං පග්ගණ්හාති…පෙ… අන්තරධාපෙතීති එත්ථ කෙවලං පග්ගණ්හිතුකාමතාය එවං කාතුං න වට්ටති, ධම්මස්ස පන සාසනස්ස සොතූනඤ්ච අනුග්ගහත්ථාය වට්ටතීති වෙදිතබ්බං. පුරිමනයෙන ‘‘සො ආපත්තියා කාරෙතබ්බො’’ති වුත්තත්තා ඉමස්ස ආපත්තියෙවාති වදන්ති. උද්දෙසග්ගහණාදිනා ධම්මස්ස පරිභොගො ධම්මපරිභොගො. ධම්මානුග්ගහෙන ගණ්හන්තස්ස ආපත්තියා අභාවෙපි ථෙරො තස්ස අලජ්ජිභාවංයෙව ¶ සන්ධාය ‘‘පාපො කිරාය’’න්තිආදිමාහ. තස්ස පන සන්තිකෙති මහාරක්ඛිතත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ.

586. රාජොරොධාදයොතිආදි ‘‘ඉදං ගණ්හිස්සාමී’’ති චෙතනාමත්තසම්භවතො වුත්තං. අස්සතියා දින්නන්ති එත්ථ අස්සතියා දින්නං නාම අපරිච්චත්තං හොති, තස්මා දසන්තෙ බද්ධකහාපණාදි අස්සතියා දින්නං භික්ඛුනා ¶ වත්ථසඤ්ඤාය පටිග්ගහිතඤ්ච, තතො නෙව රූපියං දින්නං, නාපි පටිග්ගහිතඤ්ච හොතීති එත්ථ ආපත්තිදෙසනාකිච්චං නත්ථි, තං පන දායකානමෙව පටිදාතබ්බං. තෙන අකප්පියවත්ථුනා තෙ චෙ දායකා සප්පිආදීනි කිණිත්වාන සඞ්ඝස්ස තස්ස ච භික්ඛුනො දෙන්ති, සබ්බෙසං කප්පති දායකානංයෙව සන්තකත්තා. අට්ඨකථායං පන පුඤ්ඤකාමෙහි පරිච්චජිත්වා දින්නමෙව සන්ධාය ‘‘පුඤ්ඤකාමා…පෙ… රූපියෙ අරූපියසඤ්ඤී රූපියං පටිග්ගණ්හාතීති වෙදිතබ්බො’’ති වුත්තං, තස්මා පරිච්චජිත්වා දින්නං වත්ථසඤ්ඤාය ගණ්හතොපි නිස්සග්ගියමෙව. තෙන යදි තෙ දායකා නො ආගන්ත්වා ගණ්හන්ති, දායකෙ පුච්ඡිත්වා අත්තනො අත්ථාය චෙ පරිච්චත්තං, සඞ්ඝෙ නිස්සජ්ජිත්වා ආපත්ති දෙසෙතබ්බා. තව චොළකං පස්සාහීහි ඉමිනා ගිහිසන්තකෙපි ‘‘ඉදං ගණ්හථා’’තිආදිඅකප්පියවොහාරෙන විධානං භික්ඛුනො න කප්පතීති දීපෙති. එකපරිච්ඡෙදානීති කිරියාකිරියභාවතො එකපරිච්ඡෙදානි. ජාතරූපරජතභාවො, අත්තුද්දෙසිකතා, කහාපණාදීසු අඤ්ඤතරභාවොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

රූපියසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා

587. රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදෙ ජාතරූපාදිචතුබ්බිධම්පි නිස්සග්ගියවත්ථු ඉධ රූපියග්ගහණෙනෙව ගහිතන්ති ආහ ‘‘ජාතරූපරජතපරිවත්තන’’න්ති. පටිග්ගහිතපරිවත්තනෙති සාදිතරූපියස්ස පරිවත්තනෙ, අසාදියිත්වා වා කප්පියෙන ගාහෙන පටිග්ගහිතරූපියපරිවත්තනෙ.

589. ග-කාරස්ස ක-කාරං කත්වා ‘‘සීසූපක’’න්ති ලිඛිතං, පදභාජනෙ ඝනකතන්ති පිණ්ඩං කතං. සත්ථුවණ්ණොතිආදීසු ‘‘සත්ථුවණ්ණො ච කහාපණො ච…පෙ… යෙ ච වොහාරං ගච්ඡන්තී’’ති එවං සබ්බත්ථ සමුච්චයො වෙදිතබ්බො. රූපියෙ රූපියසඤ්ඤීති සකසන්තකං වදති. රූපියං චෙතාපෙතීති පරසන්තකං වදති. ‘‘නිස්සග්ගියවත්ථුනා දුක්කටවත්ථුං වා කප්පියවත්ථුං වා චෙතාපෙන්තස්සපි එසෙව නයො’’ති ඉදං කස්මා වුත්තං. න ¶ හි ‘‘රූපියෙ රූපියසඤ්ඤී අරූපියං චෙතාපෙති ¶ , නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්තිආදිත්තිකො පාළියං වුත්තොති ආහ ‘‘යො හී’’තිආදි. තස්සානුලොමත්තාති එත්ථායමධිප්පායො – රූපියසංවොහාරො නාම න කෙවලං රූපියෙන රූපියපරිවත්තනමෙව, අථ ඛො ‘‘අරූපියෙ රූපියසඤ්ඤී රූපියං චෙතාපෙතී’’ති වුත්තත්තා අරූපියෙන රූපියචෙතාපනම්පි රූපියසංවොහාරො නාම හොතීති එතස්මිං පක්ඛෙපි රූපියෙ සති රූපියසංවොහාරොයෙව හොතීති අයමත්ථො අවුත්තොපි විඤ්ඤායතීති. අරූපියං නාම දුක්කටවත්ථුකප්පියවත්ථූනි. එකන්තෙන රූපියපක්ඛෙති එකෙන අන්තෙන රූපියපක්ඛෙති අයං අත්ථො ගහෙතබ්බො. ‘‘එකතො රූපියපක්ඛෙ’’ති වා පාඨො වෙදිතබ්බො. ‘‘එකරූපියපක්ඛෙ’’තිපි පඨන්ති, තත්ථාපි එකතො රූපියපක්ඛෙති අයමෙවත්ථො ගහෙතබ්බො.

කප්පියවත්ථුනා කප්පියවත්ථුනො කයවික්කයෙපි තාව නිස්සග්ගියං හොති, දුක්කටවත්ථුනා දුක්කටවත්ථුනො කයවික්කයෙ කස්මා න හොතීති අන්ධකට්ඨකථාය අධිප්පායො. ඉදං සික්ඛාපදං…පෙ… අරූපියෙන ච රූපියචෙතාපනං සන්ධාය වුත්තන්ති සම්බන්ධො. ඉධාති ඉමස්මිං රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදෙ. තත්ථාති කයවික්කයසික්ඛාපදෙ. තෙනෙවාති කප්පියවත්ථුනායෙව.

පුන කප්පියභාවං නෙතුං අසක්කුණෙය්යත්තා ‘‘මහාඅකප්පියො නාමා’’ති වුත්තං. ‘‘න සක්කා කෙනචි උපායෙන කප්පියො කාතුන්ති ඉදං පඤ්චන්නංයෙව සහධම්මිකානං අන්තරෙ පරිවත්තනං සන්ධාය වුත්තං, ගිහීහි පන ගහෙත්වා අත්තනො සන්තකං කත්වා දින්නං සබ්බෙසං කප්පතී’’ති වදන්ති. ‘‘න සක්කා කෙනචි උපායෙන කප්පියො කාතු’’න්ති පන ඉමිනාව පටිග්ගහිතරූපියං අනිස්සජ්ජිත්වාව තෙන චෙතාපිතං කප්පියභණ්ඩම්පි සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටතීති සිද්ධං.

යෙ පන ‘‘පටිග්ගහිතරූපියං අනිස්සජ්ජිත්වාපි තෙන පරිවත්තිතං කප්පියභණ්ඩං සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තෙසං ‘‘න සක්කා කෙනචි උපායෙන කප්පියො කාතු’’න්ති ඉදං න යුජ්ජති. තෙ පනෙත්ථ එවං වදන්ති ‘‘යස්මා නිස්සජ්ජිතබ්බවත්ථුං අනිස්සජ්ජිත්වාව උපරූපරි අඤ්ඤං අඤ්ඤංයෙව කතං, තස්මා පරිච්ඡෙදාභාවතො ඉධ නිස්සජ්ජිතුං අවත්වා ‘න සක්කා කෙනචි උපායෙන කප්පියො කාතු’න්ති වුත්තං, පරිච්ඡෙදාභාවතොයෙව ‘මූලෙ මූලසාමිකානං ¶ , පත්තෙ ච පත්තසාමිකානං දින්නෙ කප්පියො හොතී’ති ච න වුත්ත’’න්ති. යදි පටිග්ගහිතරූපියං අනිස්සජ්ජිත්වා චෙතාපිතං කප්පියභණ්ඩම්පි සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති, එවං සන්තෙ ඉධාපි අවසානවත්ථුං ගහෙත්වා සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං කස්මා න වට්ටති, ‘‘යො පන රූපියං උග්ගණ්හිත්වා…පෙ… පත්තෙ ච පත්තසාමිකානං දින්නෙ කප්පියො හොතී’’ති ඉමිනාපි පටිග්ගහිතරූපියං ¶ අනිස්සජ්ජිත්වා චෙතාපිතං කප්පියභණ්ඩම්පි සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටතීති සිද්ධං. යදි තං නිස්සට්ඨං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටෙය්ය, ‘‘මූලෙ මූලසාමිකානං, පත්තෙ ච පත්තසාමිකානං දින්නෙ කප්පියො හොතී’’ති න වදෙය්ය. අපරෙ පනෙත්ථ එවං වදන්ති ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං හොති, රූපියපටිග්ගාහකස්ස න වට්ටති, තස්මා තස්සපි යථා වට්ටති, තථා දස්සනත්ථං ‘මූලෙ මූලසාමිකාන’න්තිආදි වුත්ත’’න්ති.

දුතියපත්තසදිසොයෙවාති ඉමිනා පඤ්චන්නම්පි සහධම්මිකානං න කප්පතීති දස්සෙති. තත්ථ කාරණමාහ ‘‘මූලස්ස සම්පටිච්ඡිතත්තා’’ති. අථ මූලස්ස සම්පටිච්ඡිතත්තා රූපියපටිග්ගාහකස්ස තාව අකප්පියො හොතු, සෙසානං පන කස්මා න කප්පතීති මඤ්ඤමානො පුච්ඡති ‘‘කස්මා සෙසානං න කප්පතී’’ති. කාරණමාහ ‘‘මූලස්ස අනිස්සට්ඨත්තා’’ති. පත්තස්ස කප්පියභාවෙපි සම්පටිච්ඡිතමූලස්ස නිස්සජ්ජිතබ්බස්ස අනිස්සට්ඨත්තා තෙන ගහිතපත්තො සෙසානම්පි න කප්පති. යදි හි තෙන සම්පටිච්ඡිතමූලං සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිස්සට්ඨං සියා, තෙන කප්පියෙන කම්මෙන ආරාමිකාදීහි ගහෙත්වා දින්නපත්තො රූපියපටිග්ගාහකං ඨපෙත්වා සෙසානං වට්ටති. අපරෙ පන ‘‘මූලං සම්පටිච්ඡිත්වා ගහිතපත්තොපි යදි සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨො, සෙසානං කප්පතී’’ති වදන්ති. එවං සන්තෙ ‘‘මූලස්ස අනිස්සට්ඨත්තා’’ති න වත්තබ්බං, ‘‘සඞ්ඝස්ස අනිස්සට්ඨත්තා’’ති එවමෙව වත්තබ්බං.

දුබ්බිචාරිතත්තාති ඉමිනා රූපියසංවොහාරො අනෙන කතොති දස්සෙති. අඤ්ඤෙසං පන වට්ටතීති යස්මානෙන රූපියසංවොහාරමත්තමෙව කතං, න මූලං සම්පටිච්ඡිතං, තස්මා විනයකම්මවසෙන සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨකාලතො පට්ඨාය අඤ්ඤෙසං වට්ටති. ඉමස්මිංයෙව ච අත්ථෙ පමාණං දස්සෙන්තො ‘‘මහාසුමත්ථෙරස්ස කිරා’’තිආදිමාහ. අපරෙ පන ‘‘දුබ්බිචාරිතත්තාති ඉමිනා කෙවලං ගිහිසන්තකභාවෙන ඨිතෙ දුබ්බිචාරිතමත්තං වුත්තං, න රූපියසංවොහාරාපජ්ජනං, තස්මා රූපියසංවොහාරාභාවතො සො පත්තො නිස්සජ්ජිතුං න සක්කාති තස්ස න කප්පති, අනිස්සට්ඨොපි අඤ්ඤෙසං ¶ කප්පති. අනිස්සට්ඨස්සෙව ච අඤ්ඤෙසං කප්පියභාවදස්සනත්ථං ‘මහාසුමත්ථෙරස්ස කිරා’තිආදිවත්ථූනි උදාහටානි. සඞ්ඝස්ස නිස්සජ්ජීති ඉදඤ්ච අඤ්ඤෙසං කප්පියත්තා කෙවලං සඞ්ඝස්ස පරිච්චත්තභාවං සන්ධාය වුත්තං, න පන විනයකම්මවසෙන සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨභාවං. ඉමස්ස ච අත්ථස්ස සප්පිස්ස පූරෙත්වාති ඉදං වචනං සාධක’’න්ති වදන්ති.

591. රූපියපටිග්ගහණරූපියසංවොහාරෙසු යෙන එකෙකමෙව කතං, තෙන තත්ථ තත්ථ වුත්තනයෙනෙව නිස්සජ්ජිතබ්බං. යෙන පන පටිග්ගහිතරූපියෙනෙව සංවොහාරො කතො, තෙන කථං නිස්සජ්ජිතබ්බන්ති? නයිදං දුක්කරං, ‘‘අහං, භන්තෙ, නානප්පකාරකං රූපියසංවොහාරං සමාපජ්ජි’’න්ති එවමෙව ¶ නිස්සජ්ජිතබ්බං. ‘‘ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙපි ‘අරූපියෙ රූපියසඤ්ඤී, ආපත්ති දුක්කටස්සා’තිආදිත්තිකස්ස අවසානපදෙ අනාපත්තියා වුත්තත්තා කප්පියවත්ථුවසෙනෙව ඉදං තිකං වුත්ත’’න්ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. කෙචි පන ‘‘අරූපියග්ගහණෙන කප්පියවත්ථුදුක්කටවත්ථූනං සඞ්ගහොති පුරිමපදද්වයං කප්පියවත්ථුදුක්කටවත්ථූනං වසෙන වුත්තං, අවසානපදමෙව කප්පියවත්ථුවසෙන වුත්ත’’න්ති වදන්ති, තං න යුජ්ජති අනාපත්තිමිස්සිතෙ අවසානත්තිකෙ සඤ්ඤානානත්තං ඨපෙත්වා වත්ථුනානත්තස්ස අභාවතො. දුක්කටවත්ථුනා පන දුක්කටවත්ථුනො චෙතාපනං නෙව ඉධ, න තත්ථ පාළියං වුත්තන්ති වචනමෙත්ථ සාධකං. යං අත්තනො ධනෙන පරිවත්තති, තස්ස වා ධනස්ස වා රූපියභාවො චෙව, පරිවත්තනඤ්චාති ඉමානෙත්ථ ද්වෙ අඞ්ගානි.

රූපියසංවොහාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

593. කයවික්කයසික්ඛාපදෙ පාළියං ජානාහීති එත්ථ උපධාරෙහීති අත්ථො, සුට්ඨු උපධාරෙත්වා ගණ්හ, ඉදං න මනාපන්ති පුන දාතුං න සක්ඛිස්සසීති අධිප්පායො.

594-595. කයන්ති පරභණ්ඩස්ස ගහණං. වික්කයන්ති අත්තනො භණ්ඩස්ස දානං. තෙනාහ ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’’තිආදි. යස්මා කයිතං නාම පරස්ස ¶ හත්ථතො ගහිතං වුච්චති, වික්කීතඤ්ච පරස්ස හත්ථෙ දින්නං, තස්මා ‘‘කයිතඤ්ච හොති පරභණ්ඩං අත්තනො හත්ථගතං කරොන්තෙන, වික්කීතඤ්ච අත්තනො භණ්ඩං පරහත්ථගතං කරොන්තෙනා’’ති වුත්තං. යදි එවං පාළියං පරතො ‘‘කයිතඤ්ච හොති වික්කයිතඤ්චා’’ති වත්වා ‘‘අත්තනො භණ්ඩං පරහත්ථගතං පරභණ්ඩං අත්තනො හත්ථගත’’න්ති කස්මා වුත්තන්ති ආහ ‘‘ඉමිනා ඉමන්තිආදිවචනානුරූපතො පනා’’තිආදි. ඉමිනාති හි සකසන්තකං වුත්තං. තදනුරූපතො පාළියං පඨමං අත්තනො භණ්ඩං දස්සිතං, න කයවික්කයපදානුරූපතො. තඤ්හි විපරීතතො පරසන්තකග්ගහණං පුරක්ඛත්වා ඨිතං.

කාමං සෙසඤාතකෙපි ‘‘ඉමං දෙහී’’ති වදතො විඤ්ඤත්ති න හොති, සද්ධාදෙය්යවිනිපාතනස්සපි පන අභාවං දස්සෙතුකාමො ‘‘මාතරං පන පිතරං වා’’ති ආහ. විඤ්ඤත්ති න හොතීති ඉදං විසුං විඤ්ඤාපනං සන්ධාය වුත්තං. අඤ්ඤං කිඤ්චි අවත්වා එවං වදන්තො අඤ්ඤාතකං විඤ්ඤාපෙති නාමාති ආහ – ‘‘අඤ්ඤාතකං ‘ඉමං දෙහී’ති වදතො විඤ්ඤත්තී’’ති. ¶ අඤ්ඤං කිඤ්චි අවත්වා ‘‘ඉමං ගණ්හාහී’’ති දින්නං අඤ්ඤාතකස්ස දින්නං නාම හොතීති වුත්තං ‘‘සද්ධාදෙය්යවිනිපාතන’’න්ති. තිස්සො ආපත්තියොති අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසද්ධාදෙය්යවිනිපාතනකයවික්කයාපත්තිසඞ්ඛාතා තිස්සො ආපත්තියො.

ඉමං නාම කරොහීති වදති, වට්ටතීති එත්ථ භුත්තොසි, ඉදානි කස්මා න කරොසීති වත්ථුම්පි වට්ටති. ‘‘නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති කිඤ්චාපි සතියෙව නිස්සග්ගියවත්ථුම්හි පාචිත්තියං වුත්තං, අසතිපි පන තස්මිං පාචිත්තියන්ති ඉදං අට්ඨකථාපමාණෙන ගහෙතබ්බන්ති දස්සෙතුං ‘‘කිඤ්චාපී’’තිආදි වුත්තං. පරිභුත්තෙති සප්පිආදිං සන්ධාය වුත්තං. යං අත්තනො ධනෙන පරිවත්තෙති, යෙන ච පරිවත්තෙති, තෙසං කප්පියවත්ථුතා, අසහධම්මිකතා, කයවික්කයාපජ්ජනඤ්චාති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

කයවික්කයසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

598-602. පත්තවග්ගස්ස ¶ පඨමෙ භණ්ඩන්ති වික්කෙතබ්බභණ්ඩං. යස්මා වණ්ණසද්දො සණ්ඨානජාතිරූපායතනකාරණපමාණගුණපසංසාදීසු දිස්සති. ‘‘මහන්තං සප්පරාජවණ්ණං අභිනිම්මිනිත්වා’’තිආදීසු (සං. නි. 1.142) හි සණ්ඨානං වුච්චති. ‘‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො’’තිආදීසු (ම. නි. 2.402) ජාති. ‘‘පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතො’’තිආදීසු (දී. නි. 1.303) රූපායතනං.

‘‘න හරාමි න භඤ්ජාමි, ආරා සිඞ්ඝාමි වාරිජං;

අථ කෙන නු වණ්ණෙන, ගන්ධත්ථෙනොති වුච්චතී’’ති. (සං. නි. 1.234; ජා. 1.6.116) –

ආදීසු ¶ කාරණං. ‘‘තයො පත්තස්ස වණ්ණා’’තිආදීසු (පාරා. 602) පමාණං. ‘‘කදා සඤ්ඤුළ්හා පන තෙ ගහපති ඉමෙ සමණස්ස ගොතමස්ස වණ්ණා’’තිආදීසු (ම. නි. 2.77) ගුණො. ‘‘වණ්ණාරහස්ස වණ්ණං භාසතී’’තිආදීසු (අ. නි. 4.3) පසංසා. තස්මා වුත්තං ‘‘තයො පත්තස්ස වණ්ණාති තීණි පත්තස්ස පමාණානී’’ති.

අඩ්ඪතෙරසපලා හොතීති එත්ථ ‘‘මාසානං අඩ්ඪතෙරසපලානි ගණ්හාතී’’ති වදන්ති. ‘‘මගධනාළි නාම ඡපසතා නාළී’’ති කෙචි. ‘‘අට්ඨපසතා’’ති අපරෙ. තත්ථ පුරිමානං මතෙන තිපසතාය නාළියා ද්වෙ නාළියො එකා මගධනාළි හොති, පච්ඡිමානං චතුපසතාය නාළියා ද්වෙ නාළියො එකා මගධනාළි. ආචරියධම්මපාලත්ථෙරෙන පන ‘‘පකතියා චතුමුට්ඨිකං කුඩුවං, චතුකුඩුවං නාළිකං, තාය නාළියා සොළස නාළියො දොණං, තං පන මගධනාළියා ද්වාදස නාළියො හොන්තී’’ති වුත්තං, තස්මා තෙන නයෙන ‘‘මගධනාළි නාම පඤ්ච කුඩුවානි එකඤ්ච මුට්ඨිං එකාය මුට්ඨියා තතියඤ්ච භාගං ගණ්හාතී’’ති වෙදිතබ්බං.

සබ්බසම්භාරසඞ්ඛතොති ජීරකාදිසබ්බසම්භාරෙහි සඞ්ඛතො. ආලොපස්ස ආලොපස්ස අනුරූපන්ති එත්ථ ‘‘බ්යඤ්ජනස්ස මත්තා නාම ඔදනචතුත්ථො භාගො’’ති බ්රහ්මායුසුත්තස්ස අට්ඨකථායං (ම. නි. අට්ඨ. 2.387) වුත්තත්තා ආලොපස්ස චතුත්ථභාගප්පමාණං බ්යඤ්ජනං ආලොපස්ස අනුරූපන්ති ගහෙතබ්බං. ඉධ පන සූපස්සෙව ඔදනචතුත්ථභාගප්පමාණතං ¶ දස්සෙත්වා එතස්ස ලක්ඛණෙ දස්සිතෙ ඉතරස්සපි දස්සිතමෙව හොතීති බ්යඤ්ජනස්ස තථා විසෙසෙත්වා පමාණං න දස්සිතං.

මගධනාළියා උපඩ්ඪප්පමාණො ඉධ පත්ථොති ආහ ‘‘පත්ථොදනන්ති මගධනාළියා උපඩ්ඪනාළිකොදන’’න්ති. ඉමිනා ච ‘‘පත්ථද්වයං මගධනාළී’’ති දස්සිතං හොති. පත්ථො ච ‘‘චතුපලො කුඩුවො, චතුකුඩුවො පත්ථො’’ති ඉමිනා ලොකියවොහාරෙන වෙදිතබ්බො. භාජනපරිභොගෙනාති උදකාහරණාදිනා භාජනපරිභොගෙන.

607. ධොතෙති පරිභොගාවසානදස්සනත්ථං වුත්තං, න පන ධොතෙයෙව දුක්කටං ආපජ්ජති තතො පුරෙතරං පරිභොගකාලෙයෙව ආපජ්ජනතො.

608. පඤ්චහි ද්වීහීති ඉදං ‘‘එත්තාවතා කාළවණ්ණතා සම්පජ්ජතී’’ති දස්සනත්ථං වුත්තං. ‘‘යදි පන එකෙනපි පාකෙන කාළවණ්ණො හොති, අධිට්ඨානුපගොයෙවා’’ති වදන්ති. හත්ථානාගතස්සපි අධිට්ඨාතබ්බභාවදස්සනත්ථං ‘‘යදිහී’’තිආදි වුත්තං. ඉමිනා ච දූරෙ ඨිතම්පි අධිට්ඨාතුං ¶ විකප්පෙතුඤ්ච ලභති, ඨපිතට්ඨානසල්ලක්ඛණඤ්ච න පමාණන්ති වෙදිතබ්බං. සුත්වා වාති පත්තකාරකෙන පෙසිතභික්ඛුනා අනාණත්තො කෙවලං තස්ස කථෙන්තස්ස වචනමත්තං සුත්වා. න පමාණන්ති තෙන අපෙසිතත්තා. සාමන්තවිහාරෙති ඉදං උපචාරමත්තං, තතො දූරෙ ඨිතම්පි අධිට්ඨාතුං වට්ටතියෙව. ඨපිතට්ඨානං සල්ලක්ඛෙත්වාති ඉදම්පි උපචාරමත්තං, පත්තසල්ලක්ඛණමෙවෙත්ථ පමාණං. පත්තෙ වා ඡිද්දං හොතීති මුඛවට්ටිතො හෙට්ඨා ද්වඞ්ගුලමත්තොකාසතො පට්ඨාය යත්ථ කත්ථචි ඡිද්දං හොති. සෙසමෙත්ථ පඨමකථිනෙ වුත්තනයමෙව.

පත්තසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

610. දුතියසික්ඛාපදෙ හත්ථෙසු පිණ්ඩාය චරතීති පාළිපදස්ස හත්ථෙසු ලභිතබ්බපිණ්ඩත්ථාය චරතීති අත්ථො වෙදිතබ්බො.

612-613. ‘‘තස්ස ¶ සො අපත්තොති වචනතො සො පත්තො අධිට්ඨානම්පි විජහති අපත්තත්තා. අපත්තභාවතොයෙව හි ‘පඤ්චබන්ධනං පත්තං චෙතාපෙතී’ති පාළියං න වුත්ත’’න්ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. කෙචි පන ‘‘අපත්තොති ඉදං ‘අඤ්ඤං පත්තං විඤ්ඤාපෙතුං වට්ටතී’ති දස්සනත්ථං වුත්තං, සො පන පත්තො අධිට්ඨානං න විජහතී’’ති වදන්ති, තං යුත්තං විය දිස්සති ‘‘යස්ස පඤ්ච එකායෙව වා දසඞ්ගුලා, සො බද්ධොපි අබද්ධොපි අපත්තොයෙවා’’ති වක්ඛමානත්තා. න හි මුඛවට්ටියා පඤ්චසු ඨානෙසු ද්වඞ්ගුලමත්තාහි රාජීහි අධිට්ඨානං විජහතීති සක්කා වත්තුං, එකාය පන රාජියා දසඞ්ගුලාය සචෙ තත්ථ වුත්තප්පමාණො ඡිද්දො පඤ්ඤායති, ඡිද්දෙනෙව අධිට්ඨානවිජහනං සියාති යුත්තං වත්තුං. බන්ධනොකාසෙ සති අසති වා බන්ධනවිරහිතො පත්තො අබන්ධනොති වුත්තො, බන්ධනොකාසවිරහිතොයෙව පන අබන්ධනොකාසොති වුත්තො.

තිපුසුත්තකෙන වා බන්ධිත්වාති එත්ථ ‘‘බන්ධිතබ්බො’’ති පාඨො ගහෙතබ්බො. පුරාණපොත්ථකෙපි හි අයමෙව පාඨො දිස්සති. සුද්ධෙහි…පෙ… න වට්ටතීති ඉදං උණ්හභොජනෙ පක්ඛිත්තෙ විලීයමානත්තා වුත්තං. ඵාණිතං ඣාපෙත්වා පාසාණචුණ්ණෙන බන්ධිතුං වට්ටතීති පාසාණචුණ්ණෙන සද්ධිං ඵාණිතං පචිත්වා තථාපක්කෙන පාසාණචුණ්ණෙන බන්ධිතුං වට්ටති.

615. අනුකම්පාය න ගණ්හන්තස්ස දුක්කටන්ති වුත්තත්තා යස්ස සො පත්තො න රුච්චති, තස්සපි ¶ අගණ්හන්තස්ස අනාපත්ති. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. ඌනපඤ්චබන්ධනසීක්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං ‘‘සචෙ ථෙරස්ස පත්තො න රුච්චති, අප්පිච්ඡතාය වා න ගණ්හාති, වට්ටතී’’ති. පත්තපරියන්තොති පරියන්තපත්තො, අවසානපත්තොති අත්ථො. ‘‘සඞ්ඝමජ්ඣෙ පත්තං ගාහාපෙන්තෙන අලජ්ජිං අගාහාපෙතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති. ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ ආධාරකන්ති වුත්තත්තා පීඨාදීසු යත්ථ කත්ථචි ආධාරං ඨපෙත්වා තත්ථ පත්තං ඨපෙතුං වට්ටති ආධාරඨපනොකාසස්ස අනියමිතත්තා’’ති වදන්ති. අපරිභොගෙනාති අයුත්තපරිභොගෙන.

616. පාළියං ‘‘අබන්ධනෙන පත්තෙන අබන්ධනං පත්තං. එකබන්ධනං පත්තං… ද්විබන්ධනං පත්තං… තිබන්ධනං… චතුබන්ධනං… අබන්ධනොකාසං… එක… ද්වි… ති… චතුබන්ධනොකාසං පත්තං චෙතාපෙතී’’ති එවං එකෙකෙන පත්තෙන දසධා දසවිධං පත්තං චෙතාපනවසෙන ¶ එකනිස්සග්ගියපාචිත්තියසතං වුත්තං. ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ පමාණයුත්තං අග්ගහිතකාළවණ්ණම්පි පත්තං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස ආපත්තියෙවාති දට්ඨබ්බං. අධිට්ඨානුපගපත්තස්ස ඌනපඤ්චබන්ධනතා, අත්තුද්දෙසිකතා, අකතවිඤ්ඤත්ති, තාය ච පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

ඌනපඤ්චබන්ධනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

622. තතියසික්ඛාපදෙ යෙසං මංසං කප්පතීති ඉදං නිස්සග්ගියවත්ථුදස්සනත්ථං වුත්තං, න පන යෙසං මංසං න කප්පති, තෙසං සප්පිආදීනි න කප්පන්තීති දස්සනත්ථං. මනුස්සඛීරාදීනිපි හි නො න කප්පන්ති, කුතො සසස්ස සප්පීති ආහ ‘‘යෙසඤ්හි ඛීරං අත්ථි, සප්පිපි තෙසං අත්ථියෙවා’’ති. ‘‘ඉදඤ්ච යෙභුය්යෙන වුත්ත’’න්ති වදන්ති. උග්ගහිතකං කත්වා නික්ඛිත්තන්ති අප්පටිග්ගහිතං සයමෙව ගහෙත්වා නික්ඛිත්තං. සයංකතං නිරාමිසමෙව වට්ටතීති තදහුපුරෙභත්තමෙව සන්ධාය වුත්තං. අථ සයංකතං නිරාමිසං භුඤ්ජන්තස්ස කස්මා සාමංපාකො න හොතීති ආහ – ‘‘නවනීතං තාපෙන්තස්ස හි සාමංපාකො න හොතී’’ති. සවත්ථුකපටිග්ගහිතස්ස වත්ථුගතිකත්තා ආහ – ‘‘සවත්ථුකස්ස පටිග්ගහිතත්තා’’ති. පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතෙහීති පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතඛීරදධීහි. පුරෙභත්තම්පි ච උග්ගහිතකෙහි කතං අබ්භඤ්ජනාදීසු උපනෙතබ්බන්ති සම්බන්ධො. උභයෙසම්පීති පච්ඡාභත්තං පටිග්ගහිතඛීරදධීහි ච පුරෙභත්තං උග්ගහිතකෙහි ච කතානං. එසෙව නයොති නිස්සග්ගියං හොතීති අත්ථො. අකප්පියමංසසප්පිම්හීති අකප්පියමංසසත්තානං ¶ සප්පිම්හි. කාරණපතිරූපකං වත්වාති සජාතියානං සප්පිභාවතොති කාරණපතිරූපකං වත්වා.

සප්පිනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති නිරාමිසමෙව සත්තාහං වට්ටතීති අත්ථො. එත්ථාති නවනීතෙ. ධොතං වට්ටතීති අධොතං චෙ, සවත්ථුකපටිග්ගහිතං හොති, තස්මා ධොතං පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහං නික්ඛිපිතුං වට්ටතීති ථෙරානං අධිප්පායො. තක්කතො උද්ධටමත්තමෙව ඛාදිංසූති එත්ථ තක්කතො උද්ධටමත්තං අධොතම්පි පටිග්ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජන්තා ධොවිත්වා පචිත්වා ¶ වා පරිභුඤ්ජිංසූති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො. ථෙරස්ස හි දධිගුළිකාදිසහිතම්පි පටිග්ගහිතං පච්ඡා ධොවිත්වා පචිත්වා වා පරිභුඤ්ජන්තස්ස සවත්ථුකපටිග්ගහණෙ දොසො නත්ථීති අධිප්පායො, තෙනෙව ථෙරස්ස අධිප්පායං දස්සෙන්තෙන ‘‘තස්මා නවනීතං පරිභුඤ්ජන්තෙන…පෙ… අයමෙත්ථ අධිප්පායො’’ති වුත්තං. කෙචි පන ‘‘තක්කතො උද්ධටමත්තමෙව ඛාදිංසූ’’ති වචනස්ස අධිප්පායං අජානන්තා ‘‘තක්කතො උද්ධටමත්තං අධොතම්පි දධිගුළිකාදිසහිතං විකාලෙපි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං. න හි දධිගුළිකාදිආමිසෙන සංසට්ඨරසං නවනීතං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතීති සක්කා වත්තුං. නවනීතං පරිභුඤ්ජන්තෙනාති අධොවිත්වා පටිග්ගහිතනවනීතං පරිභුඤ්ජන්තෙන. දධි එව දධිගතං යථා ‘‘ගූථගතං මුත්තගත’’න්ති (ම. නි. 2.119). ඛයං ගමිස්සතීති වචනතො ඛීරං පක්ඛිපිත්වා පක්කසප්පිආදිපි විකාලෙ කප්පතීති වෙදිතබ්බං. කුක්කුච්චායන්ති කුක්කුච්චකාති ඉමිනා අත්තනාපි තත්ථ කුක්කුච්චසබ්භාවං දීපෙති. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘නිබ්බට්ටිතසප්පි වා නවනීතං වා පචිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. තානි පටිග්ගහෙත්වාති තානි ඛීරදධීනි පටිග්ගහෙත්වා.

පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතභෙසජ්ජෙහීති පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතයාවජීවිකභෙසජ්ජෙහි. වුත්තනයෙන යථා තණ්ඩුලාදීනි න පච්චන්ති, තථා ලජ්ජීයෙව සම්පාදෙත්වා දෙතීති ලජ්ජීසාමණෙරග්ගහණං, අපිච අලජ්ජිනා අජ්ඣොහරිතබ්බං යං කිඤ්චි අභිසඞ්ඛරාපෙතුං න වට්ටති, තස්මාපි එවමාහ. තිලෙ පටිග්ගහෙත්වා කතතෙලන්ති අත්තනා භජ්ජනාදීනි අකත්වා ගහිතතෙලං. තෙනෙව ‘‘සාමිසම්පි වට්ටතී’’ති වුත්තං. නිබ්බට්ටිතත්තාති යාවකාලිකවත්ථුතො විවෙචිතත්තා. උභයම්පීති අත්තනා ච පරෙන ච කතං. යාව අරුණස්ස උග්ගමනා තිට්ඨති, නිස්සග්ගියන්ති සත්තමදිවසෙ කතතෙලං සචෙ යාව අරුණුග්ගමනා තිට්ඨති, නිස්සග්ගියං.

623. අච්ඡවසන්ති දුක්කටවත්ථුනො වසාය අනුඤ්ඤාතත්තා තංසදිසානං දුක්කටවත්ථූනංයෙව අකප්පියමංසසත්තානං වසා අනුඤ්ඤාතා, න ථුල්ලච්චයවත්ථූනං මනුස්සානං වසාති ආහ ‘‘ඨපෙත්වා මනුස්සවස’’න්ති ¶ . සංසට්ඨන්ති පරිස්සාවිතං. ‘‘කාලෙ පටිග්ගහිතං විකාලෙ අනුපසම්පන්නෙනපි නිප්පක්කං සංසට්ඨඤ්ච පරිභුඤ්ජන්තස්ස ද්වෙපි දුක්කටානි හොන්තියෙවා’’ති වදන්ති. යස්මා ඛීරදධිආදීනි පක්ඛිපිත්වා තෙලං පචන්ති, තස්මා කසටං න වට්ටති, තෙලමෙව ¶ වට්ටති. තෙන වුත්තං ‘‘පක්කතෙලකසටෙ විය කුක්කුච්චායතී’’ති. ‘‘සචෙ වසාය සද්ධිං පක්කත්තා න වට්ටති, ඉදං කස්මා වට්ටතී’’ති පුච්ඡන්තා ‘‘භන්තෙ’’තිආදිමාහංසු. එතං වට්ටතීති නනු එතං දධිගුළිකාදීහි පක්කං නවනීතං වට්ටතීති අත්ථො.

‘‘මධුකරීහි නාම මධුමක්ඛිකාහීති අයං ඛුද්දකමක්ඛිකානං භමරමක්ඛිකානඤ්ච සාමඤ්ඤනිද්දෙසො’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. කෙචි පන ‘‘දණ්ඩකෙසු මධුකරා මධුකරී මක්ඛිකා නාමා’’ති වත්වා ‘‘තාහි මධුකරීආදීහි තීහි මක්ඛිකාහි කතං මධු නාමා’’ති වදන්ති. භමරමක්ඛිකාහීති මහාභමරමක්ඛිකාහි. සිලෙසසදිසන්ති ඝනපක්කං වුත්තං. ඉතරන්ති තනුකමධු. මධුපටලන්ති මධුරහිතං කෙවලං මධුපටලං. ‘‘සචෙ මධුසහිතං පටලං පටිග්ගහෙත්වා නික්ඛිපන්ති, පටලස්ස භාජනට්ඨානියත්තා මධුනො වසෙන සත්තාහාතික්කමෙ නිස්සග්ගියං හොතී’’ති වදන්ති, ‘‘මධුමක්ඛිතං පන මධුගතිකමෙවා’’ති ඉමිනා තං න සමෙති.

‘‘ඵාණිතං නාම උච්ඡුම්හා නිබ්බත්ත’’න්ති පාළියං අවිසෙසෙන වුත්තත්තා අට්ඨකථායඤ්ච ‘‘උච්ඡුරසං උපාදාය…පෙ… අවත්ථුකා උච්ඡුවිකති ‘ඵාණිත’න්ති වෙදිතබ්බා’’ති වචනතො උච්ඡුරසොපි නික්කසටො සත්තාහකාලිකොති වෙදිතබ්බො. කෙනචි පන ‘‘මධුම්හි චත්තාරො කාලිකා යථාසම්භවං යොජෙතබ්බා, උච්ඡුම්හි චා’’ති වත්වා ‘‘සමක්ඛිකණ්ඩසෙළකං යාවකාලිකං, අනෙළකං උදකසම්භින්නං යාමකාලිකං, අසම්භින්නං සත්තාහකාලිකං, මධුසිත්ථං පරිසුද්ධං යාවජීවිකං, තථා උච්ඡු වා රසො වා සකසටො යාවකාලිකො, නික්කසටො උදකසම්භින්නො යාමකාලිකො, අසම්භින්නො සත්තාහකාලිකො, සුද්ධකසටං යාවජීවික’’න්ති ච වත්වා උත්තරිපි බහුධා පපඤ්චිතං. තත්ථ ‘‘උදකසම්භින්නං මධු වා උච්ඡුරසො වා උදකසම්භින්නො යාමකාලිකො’’ති ඉදං නෙව පාළියං, න අට්ඨකථායං දිස්සති. ‘‘යාවකාලිකං සමානං ගරුතරම්පි මුද්දිකාජාතිරසං අත්තනා සංසට්ඨං ලහුකං යාමකාලිකභාවං උපනෙන්තං උදකං ලහුතරං සත්තාහකාලිකං අත්තනා සංසට්ඨං ගරුතරං යාමකාලිකභාවං උපනෙතී’’ති එත්ථ කාරණං සොයෙව පුච්ඡිතබ්බො, සබ්බත්ථ පාළියං අට්ඨකථායඤ්ච උදකසම්භෙදෙන ගරුතරස්සපි ලහුභාවොපගමනංයෙව දස්සිතං. පාළියම්පි හි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ගිලානස්ස ගුළං, අගිලානස්ස ගුළොදක’’න්ති (මහාව. 284) වදන්තෙන ¶ අගිලානෙන පරිභුඤ්ජිතුං අයුත්තොපි ගුළො උදකසම්භින්නො අගිලානස්සපි වට්ටතීති අනුඤ්ඤාතො.

යම්පි ¶ ච ‘‘උච්ඡු චෙ යාවකාලිකො, උච්ඡුරසො චෙ යාමකාලිකො, ඵාණිතං චෙ සත්තාහකාලිකං, තචො චෙ යාවජීවිකො’’ති අට්ඨකථාවචනං දස්සෙත්වා ‘‘උච්ඡුරසො උදකසම්භින්නො යාමකාලිකො’’ති අඤ්ඤෙන කෙනචි වුත්තං, තම්පි තථාවිධස්ස අට්ඨකථාවචනස්ස ඉමිස්සා සමන්තපාසාදිකාය විනයට්ඨකථාය අභාවතො න සාරතො පච්චෙතබ්බං. තතොයෙව ච ‘‘උච්ඡුරසො උදකෙන සම්භින්නොපි අසම්භින්නොපි සත්තාහකාලිකොයෙවා’’ති කෙචි ආචරියා වදන්ති. භෙසජ්ජක්ඛන්ධකෙ ච ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, උච්ඡුරස’’න්ති (මහාව. 300) එත්ථ තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු අවිසෙසෙන වුත්තං ‘‘උච්ඡුරසො සත්තාහකාලිකො’’ති.

සයංකතං නිරාමිසමෙව වට්ටතීති එත්ථ අපරිස්සාවිතං පටිග්ගහිතම්පි කරණසමයෙ පරිස්සාවෙත්වා කසටං අපනෙත්වාව අත්තනා කතන්ති ගහෙතබ්බං. ඣාමඋච්ඡුඵාණිතන්ති අග්ගිනා දඩ්ඪෙ උච්ඡුඛෙත්තෙ ඣාමඋච්ඡුනා කතඵාණිතං. කොට්ටිතඋච්ඡුඵාණිතන්ති ඛුද්දානුඛුද්දකං ඡින්දිත්වා කොට්ටෙත්වා නිප්පීළෙත්වා පක්කං යෙභුය්යෙන ච සකසටං ඵාණිතං. තාදිසස්ස ච කසටස්ස අබ්බොහාරිකත්තා ‘‘තං යුත්ත’’න්ති වුත්තං. සීතුදකෙන කතන්ති මධුකපුප්ඵානි සීතොදකෙ පක්ඛිපිත්වා මද්දිත්වා පුප්ඵරසෙ උදකගතෙ සති තං උදකං ගහෙත්වා පචිත්වා කතඵාණිතං. ඛීරං පක්ඛිපිත්වා කතං මධුකඵාණිතං යාවකාලිකන්ති එත්ථ ඛීරං පක්ඛිපිත්වා පක්කතෙලං කස්මා විකාලෙ වට්ටතීති චෙ? තෙලෙ පක්ඛිත්තඛීරං තෙලමෙව හොති, අඤ්ඤං පන ඛීරං පක්ඛිපිත්වා කතං ඛීරභාවං ගණ්හාතීති ඉදමෙත්ථ කාරණං. යදි එවං ඛණ්ඩසක්ඛරම්පි ඛීරං පක්ඛිපිත්වා කරොන්ති, තං කස්මා වට්ටතීති ආහ ‘‘ඛණ්ඩසක්ඛරං පනා’’තිආදි. තත්ථ ඛීරජල්ලිකන්ති ඛීරඵෙණං.

භෙසජ්ජොදිස්සං දස්සෙන්තෙන ‘‘සත්තවිධඤ්හි ඔදිස්සං නාමා’’තිආදිනා ඉතරානිපි අත්ථුද්ධාරවසෙන වුත්තානි. විකටානීති අපකතිභෙසජ්ජත්තා විකටානි, විරූපානීති අත්ථො. දුක්කටවත්ථූනම්පි අකප්පියමංසානං වසාය අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘වසොදිස්ස’’න්ති වුත්තං. ඔළාරිකානම්පි ආහාරත්ථං ඵරිතුං සමත්ථානං සප්පිආදීනං භෙසජ්ජනාමෙන අනුඤ්ඤාතත්තා ‘‘භෙසජ්ජොදිස්ස’’න්ති වුත්තං ¶ . ‘‘පච්ඡාභත්තතො පට්ඨාය සති පච්චයෙති වුත්තත්තා පටිග්ගහිතභෙසජ්ජානි දුතියදිවසතො පට්ඨාය පුරෙභත්තම්පි සති පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිතබ්බානි, න ආහාරත්ථං භෙසජ්ජත්ථාය පටිග්ගහිතත්තා’’ති වදන්ති.

624. ද්වාරවාතපානකවාටෙසූති මහාද්වාරස්ස වාතපානානඤ්ච කවාටඵලකෙසු. කසාවෙ පක්ඛිත්තානි තානි අත්තනො සභාවං පරිච්චජන්ති, තස්මා ‘‘මක්ඛෙතබ්බානී’’ති වුත්තං, ඝුණපාණකාදිපරිහාරත්ථං මක්ඛෙතබ්බානීති අත්ථො. අධිට්ඨෙතීති ‘‘ඉදානි මය්හං අජ්ඣොහරණීයං න භවිස්සති ¶ , බාහිරපරිභොගත්ථාය ගමිස්සතී’’ති චිත්තං උප්පාදෙතීති අත්ථො. තෙනෙවාහ – ‘‘සප්පිඤ්ච තෙලඤ්ච වසඤ්ච මුද්ධනි තෙලං වා අබ්භඤ්ජනං වා’’තිආදි. ‘‘එවං අධිට්ඨිතඤ්ච පටිග්ගහණං විජහතී’’ති වදන්ති.

625. සචෙ ද්වින්නං සන්තකං එකෙන පටිග්ගහිතං අවිභත්තං හොති, පරිභුඤ්ජිතුං පන න වට්ටතීති එත්ථ මජ්ඣෙ පාඨො පරිහීනො, එවං පනෙත්ථ පාඨො වෙදිතබ්බො ‘‘සචෙ ද්වින්නං සන්තකං එකෙන පටිග්ගහිතං අවිභත්තං හොති, සත්තාහාතික්කමෙ ද්වින්නම්පි අනාපත්ති, පරිභුඤ්ජිතුං පන න වට්ටතී’’ති. අඤ්ඤථා පන සද්දප්පයොගොපි න සඞ්ගච්ඡති. ගණ්ඨිපදෙපි ච අයමෙව පාඨො දස්සිතො. තත්ථ ද්වින්නම්පි අනාපත්තීති යථා අඤ්ඤස්ස සන්තකං එකෙන පටිග්ගහිතං සත්තාහාතික්කමෙන නිස්සග්ගියං න හොති පරසන්තකභාවතො, එවමිදම්පි අවිභත්තත්තා උභයසාධාරණම්පි අවිනිබ්භොගභාවතො නිස්සග්ගියං න හොතීති අධිප්පායො. පරිභුඤ්ජිතුං පන න වට්ටතීති භික්ඛුනා පටිග්ගහිතත්තා සත්තාහාතික්කමෙ යස්ස කස්සචි භික්ඛුනො පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති පටිග්ගහිතසප්පිආදීනං පරිභොගස්ස සත්තාහෙනෙව පරිච්ඡින්නත්තා. ‘‘තානි පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහපරමං සන්නිධිකාරකං පරිභුඤ්ජිතබ්බානී’’ති හි වුත්තං. ගණ්ඨිපදෙසු පන තීසුපි ඉධ පාඨස්ස පරිහීනභාවං අසල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘පරිභුඤ්ජිතුං පන න වට්ටතීති ඉදං අන්තොසත්තාහෙ පරිභොගං සන්ධාය වුත්තන්ති සඤ්ඤාය විස්සාසග්ගාහාභාවතො පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටතී’’ති එවමත්ථො වුත්තො, සො න ගහෙතබ්බො.

ආවුසො, ඉමං තෙලං සත්තාහමත්තං පරිභුඤ්ජ ත්වන්ති ඉමිනා යෙන පටිග්ගහිතං, තෙන අන්තොසත්තාහෙයෙව පරස්ස විස්සජ්ජිතභාවං දස්සෙති. කස්ස ආපත්තීති පඨමං තාව උභින්නං සාධාරණත්තා අනාපත්ති වුත්තා. ඉදානි ¶ පන එකෙන ඉතරස්ස විස්සට්ඨභාවතො උභයසාධාරණතා නත්ථීති විභත්තසදිසං හුත්වා ඨිතං, තස්මා එත්ථ පටිග්ගහිතස්ස සත්තාහාතික්කමෙ එකස්ස ආපත්තියා භවිතබ්බන්ති මඤ්ඤමානො ‘‘කිං පටිග්ගහණපච්චයා පටිග්ගාහකස්ස ආපත්ති, උදාහු යස්ස සන්තකං ජාතං, තස්සා’’ති පුච්ඡති. නිස්සට්ඨභාවතොයෙව ච ඉධ ‘‘අවිභත්තභාවතො’’ති කාරණං අවත්වා ‘‘යෙන පටිග්ගහිතං, තෙන විස්සජ්ජිතත්තා’’ති වුත්තං. ඉදඤ්ච විස්සට්ඨභාවතො උභයසාධාරණතං පහාය එකස්ස සන්තකං හොන්තම්පි යෙන පටිග්ගහිතං, තතො අඤ්ඤස්ස සන්තකං ජාතං, තස්මා පරසන්තකපටිග්ගහණෙ විය පටිග්ගාහකස්ස පටිග්ගහණපච්චයා නත්ථි ආපත්තීති දස්සනත්ථං වුත්තං, න පන ‘‘යෙන පටිග්ගහිතං, තෙන විස්සජ්ජිතත්තා’’ති වචනතො අවිස්සජ්ජිතෙ සති අවිභත්තෙපි සත්තාහාතික්කමෙ ආපත්තීති දස්සනත්ථං අවිස්සජ්ජිතෙ අවිභත්තභාවතොයෙව අනාපත්තියා සිද්ධත්තා. සචෙ පන ඉතරො යෙන පටිග්ගහිතං, තස්සෙව අන්තොසත්තාහෙ අත්තනො භාගම්පි ¶ විස්සජ්ජෙති, සත්තාහාතික්කමෙ සියා ආපත්ති යෙන පටිග්ගහිතං, තස්සෙව සන්තකභාවමාපන්නත්තා ඉතරස්ස අප්පටිග්ගහිතත්තා. ඉමිනා තස්ස සන්තකභාවෙපි අඤ්ඤෙන පටිග්ගහිතසකසන්තකෙ විය තෙන අප්පටිග්ගහිතභාවතො අනාපත්තීති දීපෙති. ඉදං පන අධිප්පායං අජානිත්වා ඉතො අඤ්ඤථා ගණ්ඨිපදකාරාදීහි පපඤ්චිතං, න තං සාරතො පච්චෙතබ්බං.

අපරිභොගං හොතීති කස්සචි අමනුඤ්ඤස්ස පතිතත්තා පරිභොගාරහං න හොති. යෙන චිත්තෙනාති යෙන පරිච්චජිතුකාමතාචිත්තෙන. ‘‘අන්තොසත්තාහෙ’’ති අධිකාරත්තා ‘‘අන්තොසත්තාහෙ අනපෙක්ඛො දත්වා පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජතී’’ති ඉමං සම්බන්ධං සන්ධාය මහාසුමත්ථෙරෙන ‘‘එවං අන්තොසත්තාහෙ දත්වා’’තිආදි වුත්තං. මහාපදුමත්ථෙරො පන යදි එවං ‘‘විස්සජ්ජෙතී’’ති ඉමිනාව තං සිද්ධං, සත්තාහාතික්කන්තං පන නිස්සට්ඨං පටිලභිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටති, තස්මා තස්ස පරිභොගමුඛදස්සනමිදන්ති ආහ – ‘‘නයිදං යාචිතබ්බ’’න්තිආදි. අඤ්ඤෙන භික්ඛුනාති එත්ථ සුද්ධචිත්තෙන දින්නත්තා සයම්පි ආහරාපෙත්වා පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතියෙව. සප්පිආදීනං පටිග්ගහිතභාවො, අත්තනො සන්තකතා, සත්තාහාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

භෙසජ්ජසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

627. චතුත්ථෙ ¶ සිබ්බනරජනකප්පපරියොසානෙන නිට්ඨාපෙත්වාති සූචිකම්මනිට්ඨානෙන සකිම්පි වණ්ණභෙදමත්තරජනෙන කප්පබින්දුකරණෙන ච නිට්ඨාපෙත්වා. සමයෙති වස්සානසමයෙ.

628. කුච්ඡිසමයොති අන්තොසමයො. ‘‘අයමෙකො අඩ්ඪමාසො පරියෙසනක්ඛෙත්තඤ්චෙව කරණක්ඛෙත්තඤ්ච. එතස්මිඤ්හි අන්තරෙ වස්සිකසාටිකං අලද්ධං පරියෙසිතුං ලද්ධං කාතුඤ්ච වට්ටති, නිවාසෙතුං අධිට්ඨාතුඤ්ච න වට්ටතී’’ති පොත්ථකෙසු පාඨො දිස්සති, සො අපාඨො. එවං පනෙත්ථ පාඨෙන භවිතබ්බං ‘‘අයමෙකො අඩ්ඪමාසො පරියෙසනක්ඛෙත්තං. එතස්මිඤ්හි අන්තරෙ වස්සිකසාටිකං අලද්ධං පරියෙසිතුං වට්ටති, ලද්ධං කාතුං නිවාසෙතුං අධිට්ඨාතුඤ්ච න වට්ටතී’’ති. න හි ගිම්හානං පච්ඡිමමාසස්ස පඨමො අඩ්ඪමාසො කරණක්ඛෙත්තං හොති. ‘‘අඩ්ඪමාසො සෙසො ගිම්හානන්ති කත්වා නිවාසෙතබ්බ’’න්ති වචනතො පන ගිම්හානං පච්ඡිමමාසස්ස පච්ඡිමො අඩ්ඪමාසො කරණක්ඛෙත්තඤ්චෙව නිවාසනක්ඛෙත්තඤ්ච හොති. තෙනෙව මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. වහිසකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘ගිම්හානං පච්ඡිමො මාසො පරියෙසනක්ඛෙත්තං, පච්ඡිමො අඩ්ඪමාසො ¶ කරණනිවාසනක්ඛෙත්තම්පී’’ති වුත්තං. තස්මා පාළියා මාතිකාට්ඨකථාය ච අවිරොධං ඉච්ඡන්තෙන වුත්තනයෙනෙව පාඨො ගහෙතබ්බො.

‘‘විඤ්ඤත්තිං කත්වා නිප්ඵාදෙන්තස්ස අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන අනාපත්තී’’ති වදන්තෙන ‘‘පිට්ඨිසමයත්තා ඉමිනා සික්ඛාපදෙන ආපත්තී’’ති දීපිතා හොති. න හි ඤාතකපවාරිතට්ඨානතො පිට්ඨිසමයෙ සතුප්පාදකරණමත්තෙනපි සම්භවන්තී ආපත්ති තතො ගරුකතරාය විඤ්ඤත්තියා න හොතීති සක්කා වත්තුං. තෙනෙව භදන්තබුද්ධදත්තාචරියෙන වුත්තං –

‘‘කත්වා පන සතුප්පාදං, වස්සිකසාටිචීවරං;

නිප්ඵාදෙන්තස්ස භික්ඛුස්ස, සමයෙ පිට්ඨිසම්මතෙ.

‘‘හොති නිස්සග්ගියාපත්ති, ඤාතකාඤාතකාදිනො;

තෙසුයෙව ච විඤ්ඤත්තිං, කත්වා නිප්ඵාදනෙ තථා’’ති.

කෙනස්ස ¶ හොති ආපත්තීති අස්ස මාතරං චීවරං යාචන්තස්ස කෙන සික්ඛාපදෙන ආපත්තීති පුච්ඡති. ‘‘පරිණතං විඤ්ඤාපෙන්තස්ස පරිණාමනසික්ඛාපදෙන ආපත්තී’’ති චොදනාභාවං දස්සෙති නො ච සඞ්ඝෙ පරිණතන්ති. අථ අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙනාති චෙ, එතම්පි නත්ථීති ආහ ‘‘අනාපත්ති ච ඤාතකෙ’’ති. ‘‘ඤාතකෙ විඤ්ඤාපෙන්තස්සා’’ති පාඨසෙසො. ඉමමත්ථං සන්ධායාති පිට්ඨිසමයෙ වස්සිකසාටිකත්ථං ඤාතකපවාරිතට්ඨානෙ සතුප්පාදකරණෙන ආපත්තිං, අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන අනාපත්තිඤ්ච සන්ධාය.

අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානතො…පෙ… දුක්කටන්ති ඉදං වස්සිකසාටිකං අදින්නපුබ්බෙ සන්ධාය වුත්තං. තෙනෙවෙත්ථ වත්තභෙදෙ දුක්කටං වුත්තං, දින්නපුබ්බෙසු පන වත්තභෙදො නත්ථි. තෙනෙවාහ – ‘‘යෙ මනුස්සා…පෙ… වත්තභෙදො නත්ථී’’ති. ඉදන්ති යථාවුත්තනිස්සග්ගියපාචිත්තියං. විඤ්ඤත්තිං කත්වා නිප්ඵාදෙන්තස්සාති අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතට්ඨානතො විඤ්ඤත්තිං කත්වා නිප්ඵාදෙන්තස්ස. පකතියා වස්සිකසාටිකදායකා නාම සඞ්ඝවසෙන වා පුග්ගලවසෙන වා අපවාරෙත්වා අනුසංවච්ඡරං වස්සිකසාටිකානං දායකා. අඤ්ඤාතකවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදෙන අනාපත්තීති එත්ථ ඉමිනාපි සික්ඛාපදෙන අනාපත්තීති වෙදිතබ්බං. කුච්ඡිසමයෙ හි අත්තනො ඤාතකපවාරිතට්ඨානතො ‘‘දෙථ මෙ වස්සිකසාටික’’න්තිආදිනා විඤ්ඤාපෙන්තස්සපි අනාපත්ති. තෙනෙවාහ – ‘‘න වත්තබ්බා දෙථ මෙති ඉදඤ්හි පරියෙසනකාලෙ අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතෙ එව සන්ධාය වුත්ත’’න්ති. මාතිකාට්ඨකථායඤ්හි (කඞ්ඛා. අට්ඨ. වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං ¶ ‘‘අත්තනො ඤාතකපවාරිතට්ඨානතො පන ‘දෙථ මෙ වස්සිකසාටිකචීවර’න්තිආදිකාය විඤ්ඤත්තියාපි පරියෙසිතබ්බ’’න්ති.

629. ‘‘ආකාසතො පතිතඋදකෙනෙවාති වචනතො ඡදනකොටියා පතිතඋදකෙන නහායන්තස්ස අනාපත්තී’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං.

630. ඡ මාසෙ පරිහාරං ලභතීති එතෙන අන්තොවස්සෙපි යාව වස්සානස්ස පච්ඡිමදිවසා අකතා පරිහාරං ලභතීති දීපිතං හොති. යස්මා මූලචීවරං කරොන්තෙන හෙමන්තස්ස පච්ඡිමුපොසථදිවසෙයෙව කාතබ්බං, තස්මා ගිම්හානතො එකූනතිංසදිවසෙ පරිහාරං ලභති, එවං සන්තෙපි ¶ අප්පකං ඌනමධිකං වා ගණනූපගං න හොතීති කත්වා ‘‘තතො පරම්පි…පෙ… එකමාස’’න්ති වුත්තං. එකාහද්වීහාදිවසෙන…පෙ… ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා චාති ඉමිනා එකාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච, ද්වීහානාගතාය…පෙ… දසාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච, අන්තොවස්සෙ වා ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා චාති අයමත්ථො දස්සිතො. තත්ථ ආසාළ්හිමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපුණ්ණමියං ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච වස්සිකසාටිකා ‘‘එකාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා චා’’ති වුච්චති. එතෙනෙව නයෙන ජුණ්හපක්ඛස්ස ඡට්ඨියං ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච ‘‘දසාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා චා’’ති වුච්චති. යාව පඨමකත්තිකතෙමාසපුණ්ණමී, තාව අන්තොතෙමාසෙ ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච ‘‘අන්තොවස්සෙ ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා චා’’ති වුච්චති. පඨමකත්තිකතෙමාසපුණ්ණමිතො පරඤ්හි ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච යාව චීවරකාලො නාතික්කමති, තාව අනධිට්ඨහිත්වා ඨපෙතුං වට්ටතීති න තත්රායං විචාරණා සම්භවති.

තස්මිංයෙව අන්තොදසාහෙ අධිට්ඨාතබ්බාති අවිසෙසෙන වුත්තෙපි වස්සානතො පුබ්බෙ එකාහද්වීහාදිවසෙන අනාගතාය වස්සූපනායිකාය ලද්ධා තෙහි දිවසෙහි සද්ධිං දසාහං අනතික්කමන්තෙන වස්සූපනායිකදිවසතො පට්ඨාය අධිට්ඨානක්ඛෙත්තං සම්පත්තායෙව අධිට්ඨාතබ්බා, න තතො පුබ්බෙ අධිට්ඨානස්ස අඛෙත්තත්තා. අන්තොවස්සෙ පන ලද්ධා තස්මිංයෙව අන්තොවස්සෙ ලද්ධදිවසතො පට්ඨාය දසාහං අනතික්කාමෙත්වා අධිට්ඨාතබ්බා.

නනු ච වස්සානතො පුබ්බෙ අනධිට්ඨහිත්වා දසාහං අතික්කාමෙතුං වට්ටතියෙව, තස්මා අධිට්ඨානස්ස අඛෙත්තභූතෙපි දිවසෙ ගහෙත්වා ‘‘අන්තොදසාහෙ අධිට්ඨාතබ්බ’’න්ති කස්මා වුත්තං? යථා ‘‘අන්තොවස්සෙ ලද්ධාපි යාව න නිට්ඨාති, තාව අනධිට්ඨහිත්වා දසාහං අතික්කාමෙතුං වට්ටතී’’ති අකතාය ¶ අනධිට්ඨානක්ඛෙත්තසදිසාපි අතික්කන්තදිවසා දසාහං අතික්කාමෙත්වා නිට්ඨිතාය ගණනූපගා හොන්තීති නිට්ඨිතදිවසෙයෙව අධිට්ඨාතබ්බා, එවමිධාපි වස්සානතො පුබ්බෙ අනධිට්ඨානක්ඛෙත්තභූතාපි දිවසා ලද්ධදිවසතො පට්ඨාය ගණනූපගා හොන්තීති දස්සනත්ථං වුත්තං. යදි එවං ‘‘තස්මිංයෙව අන්තොදසාහෙ’’ති අවිසෙසෙන වුත්තත්තා දසාහානාගතාය වස්සූපනායිකාය ¶ ඡට්ඨියං ලද්ධා පුණ්ණමියං අධිට්ඨාතබ්බාති ආපජ්ජතීති? නාපජ්ජති ‘‘චාතුමාසං අධිට්ඨාතු’’න්ති වචනෙනෙව පටික්ඛිත්තත්තා. එවං සන්තෙ ‘‘දසාහානාගතායා’’ති ඉමිනා කිං පයොජනන්ති චෙ? වස්සානතො පුබ්බෙයෙව දසාහෙ අතික්කන්තෙ වස්සූපනායිකදිවසෙ නිට්ඨිතා තදහෙව අධිට්ඨාතබ්බාති දස්සනත්ථං වුත්තන්ති ඉදමෙත්ථ පයොජනං. තෙනෙවාහ – ‘‘දසාහාතික්කමෙ නිට්ඨිතා තදහෙව අධිට්ඨාතබ්බා’’ති.

දසාහෙ අප්පහොන්තෙ චීවරකාලං නාතික්කමෙතබ්බාති තෙමාසබ්භන්තරෙ දසාහෙ අප්පහොන්තෙ ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච චීවරකාලං නාතික්කමෙතබ්බාති අත්ථො. ඉදං වුත්තං හොති ‘‘පඨමකත්තිකතෙමාසපුණ්ණමිතො පුබ්බෙ සත්තමිතො පට්ඨාය ලද්ධා චෙව නිට්ඨිතා ච වස්සිකසාටිකා දසාහෙ අනතික්කන්තෙයෙව චීවරකාලං ඔතිණ්ණත්තා තත්ථ අනධිට්ඨහිත්වාපි ඨපෙතුං වට්ටතී’’ති. ඉමිනා ච ඉමං දීපෙති – අකතා චෙ වස්සිකසාටිකා, වස්සානං චාතුමාසං අකතත්තායෙව පරිහාරං ලභති, කතාය පන දසාහපරමසික්ඛාපදං අවිකොපෙත්වා පරිහාරො වත්තබ්බොති.

යදා වා තදා වා අධිට්ඨාතුං වට්ටතීති චාතුමාසබ්භන්තරෙ දසාහෙ අතික්කන්තෙපි නත්ථි දොසොති අධිප්පායො. ‘‘කදා අධිට්ඨාතබ්බා…පෙ… යදි නප්පහොති, යාව කත්තිකපුණ්ණමා පරිහාරං ලභතී’’ති ඉමිනාපි කුරුන්දිවචනෙන අකතාය වස්සිකසාටිකාය චාතුමාසං පරිහාරො, කතාය දසාහමෙව පරිහාරොති අයමත්ථො දීපිතොයෙවාති ආහ ‘‘අපිචා’’තිආදි.

පාළියං අච්ඡින්නචීවරස්ස නට්ඨචීවරස්සාතිආදිනා නිස්සග්ගියෙන අනාපත්ති වුත්තා, උදාහු නග්ගස්ස නහායතො දුක්කටෙන අනාපත්ති වුත්තාති? කිමෙත්ථ පුච්ඡිතබ්බං. සබ්බසික්ඛාපදෙසු හි යත්ථ යත්ථ මූලසික්ඛාපදෙන ආපත්තිප්පසඞ්ගො, තත්ථ තත්ථ අනාපත්තිදස්සනත්ථං අනාපත්තිවාරො ආරභීයතීති ඉධාපි නිස්සග්ගියෙන අනාපත්තිදස්සනත්ථන්ති යුත්තං වත්තුං. න හි මූලාපත්තියා අනාපත්තිං අදස්සෙත්වා අන්තරා වුත්තාය එව ආපත්තියා අනාපත්තිදස්සනත්ථං අනාපත්තිවාරො ආරභීයතීති. තෙනෙව තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු ඉදං වුත්තං ‘‘අච්ඡින්නචීවරස්ස නට්ඨචීවරස්ස චාති එත්ථ අච්ඡින්නසෙසචීවරස්ස නට්ඨසෙසචීවරස්ස ච අසමයෙ නිවාසෙන්තස්ස පරියෙසන්තස්ස ච අනාපත්ති ¶ . ආපදාසූති එත්ථ අනිවත්ථං චොරා ¶ හරන්තීති අසමයෙ නිවාසෙන්තස්ස අනාපත්තී’’ති. මාතිකාට්ඨකථායම්පි (කඞ්ඛා. අට්ඨ. වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං ‘‘අච්ඡින්නචීවරස්ස වා නට්ඨචීවරස්ස වා අනිවත්ථං චොරා හරන්තීති එවං ආපදාසු වා නිවාසයතො උම්මත්තකාදීනඤ්ච අනාපත්තී’’ති. අට්ඨකථායං පන නග්ගස්ස නහායතො දුක්කටෙනෙව අනාපත්තිං සන්ධාය ‘‘අච්ඡින්නචීවරස්සාති එතං වස්සිකසාටිකමෙව සන්ධාය වුත්තං. තෙසඤ්හි නග්ගානං කායොවස්සාපනෙ අනාපත්ති. එත්ථ ච මහග්ඝවස්සිකසාටිකං නිවාසෙත්වා නහායන්තස්ස චොරුපද්දවො ආපදා නාමා’’ති යං වුත්තං, තත්ථ කාරණං පරියෙසිතබ්බං.

අථ උභයෙනපි අනාපත්තිදස්සනත්ථං ‘‘අච්ඡින්නචීවරස්සා’’තිආදි ආරද්ධන්ති එවමධිප්පායො සියා, එවම්පි ‘‘අච්ඡින්නචීවරස්සාති එතං වස්සිකසාටිකමෙව සන්ධාය වුත්ත’’න්තිආදිනා විසෙසෙත්වා න වත්තබ්බං. එවඤ්හි වත්තබ්බං සියා ‘‘අච්ඡින්නසෙසචීවරස්ස නට්ඨසෙසචීවරස්ස වා අසමයෙ නිවාසෙන්තස්ස පරියෙසන්තස්ස ච නිස්සග්ගියෙන අනාපත්ති, අච්ඡින්නවස්සිකසාටිකස්ස නට්ඨවස්සිකසාටිකස්ස වා නග්ගස්ස නහායතො දුක්කටෙන අනාපත්ති, ආපදාසු අනිවත්ථං චොරා හරන්තීති අසමයෙ නිවාසයතො නිස්සග්ගියෙන අනාපත්ති, මහග්ඝවස්සිකසාටිකං නිවාසෙත්වා නහායන්තස්ස චොරා හරන්ති, නග්ගස්ස නහායතො දුක්කටෙන අනාපත්තී’’ති. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

අඞ්ගෙසු පන වස්සිකසාටිකාය අත්තුද්දෙසිකතා, අසමයෙ පරියෙසනතා, තාය ච පටිලාභොති ඉමානි තාව පරියෙසනාපත්තියා තීණි අඞ්ගානි. සචීවරතා, ආපදාභාවො, වස්සිකසාටිකාය සකභාවො, අසමයෙ නිවාසනන්ති ඉමානි නිවාසනාපත්තියා චත්තාරි අඞ්ගානි.

වස්සිකසාටිකසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදවණ්ණනා

631. පඤ්චමෙ යම්පි ත්යාහන්ති එත්ථ යන්ති කාරණවචනං, තස්මා එවමෙත්ථ සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො – මයා සද්ධිං ජනපදචාරිකං පක්කමිස්සතීති යං කාරණං නිස්සාය අහං තෙ, ආවුසො, චීවරං අදාසිං, තං න කරොසීති කුපිතො ¶ අනත්තමනො අච්ඡින්දීති. යන්ති වා චීවරං ¶ පරාමසති, තත්ථ ‘‘මයා සද්ධිං ජනපදචාරිකං පක්කමිස්සතීති යම්පි තෙ අහං චීවරං අදාසිං, තං චීවරං ගණ්හිස්සාමීති කුපිතො අනත්තමනො අච්ඡින්දී’’ති සම්බන්ධිතබ්බං.

633. ආණත්තො බහූනි ගණ්හාති, එකං පාචිත්තියන්ති ‘‘චීවරං ගණ්හා’’ති ආණත්තියා එකචීවරවිසයත්තා එකමෙව පාචිත්තියං. වාචාය වාචාය දුක්කටන්ති එත්ථ අච්ඡින්නෙසු වත්ථුගණනාය පාචිත්තියානි. එකවාචාය සම්බහුලා ආපත්තියොති ඉදං අච්ඡින්නෙසු වත්ථුගණනාය ආපජ්ජිතබ්බං පාචිත්තියාපත්තිං සන්ධාය වුත්තං. ආණත්තියා ආපජ්ජිතබ්බං පන දුක්කටං එකමෙව.

634. එවන්ති ඉමිනා ‘‘වත්ථුගණනාය දුක්කටානී’’ති ඉදං පරාමසති. එසෙව නයොති සිථිලං ගාළ්හඤ්ච පක්ඛිත්තාසු ආපත්තියා බහුත්තං එකත්තඤ්ච අතිදිස්සති.

635. ආවුසො, මයන්තිආදීසු ගණ්හිතුකාමතාය එවං වුත්තෙපි තෙනෙව දින්නත්තා අනාපත්ති. අම්හාකං සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හිස්සතීති ඉදං සාමණෙරස්සපි දානං දීපෙති. තස්මා කිඤ්චාපි පාළියං ‘‘භික්ඛුස්ස සාමං චීවරං දත්වා’’ති වුත්තං, තථාපි අනුපසම්පන්නකාලෙ දත්වාපි උපසම්පන්නකාලෙ අච්ඡින්දන්තස්ස පාචිත්තියමෙවාති වෙදිතබ්බං. අච්ඡින්දනසමයෙ උපසම්පන්නභාවොයෙව හෙත්ථ පමාණං. දෙතීති තුට්ඨො වා කුපිතො වා දෙති. රුන්ධථාති නිවාරෙථ. එවං පන දාතුං න වට්ටතීති එත්ථ එවං දින්නං න තාව තස්ස සන්තකන්ති අනධිට්ඨහිත්වාව පරිභුඤ්ජිතබ්බන්ති වෙදිතබ්බං. ආහරාපෙතුං පන වට්ටතීති එවං දින්නං භතිසදිසත්තා ආහරාපෙතුං වට්ටති. චජිත්වා දින්නන්ති වුත්තනයෙන අදත්වා අනපෙක්ඛෙන හුත්වා තස්සෙව දින්නං. භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බොති සකසඤ්ඤාය විනා ගණ්හන්තො භණ්ඩං අග්ඝාපෙත්වා ආපත්තියා කාරෙතබ්බො. විකප්පනුපගපච්ඡිමචීවරතා, සාමං දින්නතා, සකසඤ්ඤිතා, උපසම්පන්නතා, කොධවසෙන අච්ඡින්දනං අච්ඡින්දාපනං වාති ඉමානෙත්ථ පඤ්ච අඞ්ගානි.

චීවරඅච්ඡින්දනසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා

636. ඡට්ඨෙ ¶ පාළියං චීවරකාරසමයෙති ඉමිනා වස්සංවුත්ථභික්ඛූනං චීවරකම්මසමයත්තා චීවරමාසො වුත්තො, අථඤ්ඤොපි පන චීවරකම්මකාලො චීවරකාරසමයොති වත්තුං වට්ටති.

638. පඤ්චහිපි ¶ මිස්සෙත්වාති ඛොමාදීහි පඤ්චහි මිස්සෙත්වා. වීතවීතට්ඨානං යත්ථ සංහරිත්වා ඨපෙන්ති, තස්ස තුරීති අධිවචනං. සුත්තං පවෙසෙත්වා යෙන ආකොටෙන්තා ඝනභාවං සම්පාදෙන්ති, තං වෙමන්ති වුච්චති. යං යන්ති යං යං පයොගං. තන්තූනං අත්තනො සන්තකත්තා වීතවීතට්ඨානං පටිලද්ධමෙව හොතීති ආහ ‘‘දීඝතො…පෙ… වීතෙ නිස්සග්ගියං පාචිත්තිය’’න්ති. පාළියම්පි හි ඉමිනාව අධිප්පායෙන ‘‘පටිලාභෙන නිස්සග්ගිය’’න්ති වුත්තං, තස්මා යාව චීවරං වඩ්ඪති, තාව ඉමිනා පමාණෙන ආපත්තියො වඩ්ඪන්ති.

සෙසො කප්පියොති එත්ථ හත්ථකම්මයාචනවසෙන. පුබ්බෙ වුත්තනයෙන නිස්සග්ගියන්ති දීඝසො විදත්ථිමත්තෙ තිරියං හත්ථමත්තෙ ච වීතෙ නිස්සග්ගියං. තෙනෙවාති අකප්පියතන්තවායෙන. තථෙව දුක්කටන්ති පරිච්ඡෙදෙ පරිච්ඡෙදෙ දුක්කටං. කෙදාරබද්ධාදීහීති ආදි-සද්දෙන අච්ඡිමණ්ඩලබද්ධාදි ගහිතං. තන්තෙ ඨිතංයෙව අධිට්ඨාතබ්බන්ති එත්ථ ‘‘පච්ඡා වීතට්ඨානං අධිට්ඨිතගතිකමෙව හොති, පුන අධිට්ඨානකිච්චං නත්ථි. සචෙ පන පරිච්ඡෙදං දස්සෙත්වා අන්තරන්තරා අවීතං හොති, පුන අධිට්ඨාතබ්බ’’න්ති වදන්ති. එසෙව නයොති විකප්පනුපගප්පමාණමත්තෙ වීතෙ තන්තෙ ඨිතංයෙව අධිට්ඨාතබ්බන්ති අත්ථො. චීවරත්ථාය විඤ්ඤාපිතසුත්තං, අත්තුද්දෙසිකතා, අකප්පියතන්තවායෙන වායාපනන්ති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

මාතිකාට්ඨකථායං (කඞ්ඛා. අට්ඨ. සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා) පන වායාපෙය්යාති එත්ථ ‘‘චීවරං මෙ, ආවුසො, වායථාති අකප්පියවිඤ්ඤත්තියා වායාපෙය්යා’’ති අත්ථං වත්වා අඞ්ගෙසුපි ‘‘අකප්පියතන්තවායෙන අකප්පියවිඤ්ඤත්තියා වායාපන’’න්ති විසෙසෙත්වා වුත්තං, තථාවිධං පන විසෙසවචනං නෙව පාළියං, න අට්ඨකථායං උපලබ්භති. පාළියම්පි ‘‘ඤාතකානං පවාරිතාන’’න්ති එත්තකමෙව අනාපත්තිවාරෙ වුත්තං, අට්ඨකථායඤ්ච සුත්තතන්තවායානමෙව කප්පියාකප්පියභාවෙන බහුධා නයො දස්සිතො ¶ , න කප්පියාකප්පියවිඤ්ඤත්තිවසෙනාති. ‘‘අකප්පියවිඤ්ඤත්තියා වායාපෙය්යා’’ති ච විසෙසෙත්වා වදන්තෙන අයං නාම කප්පියවිඤ්ඤත්තීති විසුං න දස්සිතං, තස්මා වීමංසිත්වා ගහෙතබ්බං.

සුත්තවිඤ්ඤත්තිසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

642. සත්තමෙ කිඤ්චිමත්තං අනුපදජ්ජෙය්යාති ඉදං තස්ස කත්තබ්බාකාරමත්තදස්සනං, දානං පනෙත්ථ ¶ අඞ්ගං න හොති සුත්තවඩ්ඪනවසෙනෙව ආපජ්ජිතබ්බත්තා. තෙනෙව පදභාජනෙපි ‘‘තස්ස වචනෙන ආයතං වා විත්ථතං වා අප්පිතං වා කරොති, පයොගෙ දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගිය’’න්ති සුත්තවඩ්ඪනාකාරමෙව දස්සෙත්වා ආපත්ති වුත්තා. මාතිකාට්ඨකථායම්පි (කඞ්ඛා. අට්ඨ. මහාපෙසකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා) වුත්තං ‘‘න භික්ඛුනො පිණ්ඩපාතදානමත්තෙන තං නිස්සග්ගියං හොති. සචෙ පන තෙ තස්ස වචනෙන චීවරසාමිකානං හත්ථතො සුත්තං ගහෙත්වා ඊසකම්පි ආයතං වා විත්ථතං වා අප්පිතං වා කරොන්ති, අථ තෙසං පයොගෙ භික්ඛුනො දුක්කටං, පටිලාභෙන නිස්සග්ගියං හොතී’’ති. ආයතාදීසු සත්තසු ආකාරෙසු ආදිම්හි තයො ආකාරෙ සුත්තවඩ්ඪනෙන විනා න සක්කා කාතුන්ති ආහ ‘‘සුත්තවඩ්ඪනආකාරමෙව දස්සෙතී’’ති. සුවීතාදයො හි ආකාරෙ විනාපි සුත්තවඩ්ඪනෙන සක්කා කාතුං. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව. අඤ්ඤාතකඅප්පවාරිතානං තන්තවායෙ උපසඞ්කමිත්වා විකප්පමාපජ්ජනතා, චීවරස්ස අත්තුද්දෙසිකතා, තස්ස වචනෙන සුත්තවඩ්ඪනං, චීවරස්ස පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

මහාපෙසකාරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

646. අට්ඨමෙ අසම්මොහත්ථන්ති දසාහානාගතපදෙ අසම්මොහත්ථං. පඨමපදස්සාති දසාහානාගතපදස්ස. තානි දිවසානීති තෙසු දිවසෙසු. උප්පජ්ජෙය්යාති සඞ්ඝතො වා ගණතො වා උජුකං අත්තනොයෙව වා උප්පජ්ජෙය්ය. පඤ්චමිතොති එත්ථ වස්සං වසන්තස්ස සඞ්ඝස්ස පඤ්චමිතො පුබ්බෙ උප්පන්නං ¶ අච්චෙකචීවරං පඤ්චමියං විභජිත්වා ගහිතං අච්චෙකචීවරපරිහාරමෙව ලභති. උජුකං අත්තනොයෙව උප්පන්නං චෙ, පඤ්චමියං උප්පන්නමෙව අච්චෙකචීවරපරිහාරං ලභති, න තතො පුබ්බෙති දට්ඨබ්බං.

සද්ධාමත්තකන්ති ධම්මස්සවනාදීහි තඞ්ඛණුප්පන්නං සද්ධාමත්තකං. ආරොචිතං චීවරන්ති ආරොචෙත්වා දින්නචීවරං. ඡට්ඨියං උප්පන්නචීවරස්ස එකාදසමො අරුණො චීවරකාලෙ උට්ඨාතීති ආහ ‘‘ඡට්ඨිතො පට්ඨායා’’තිආදි. ඨපිතචීවරම්පීති පධානචීවරදස්සනමුඛෙන සබ්බම්පි අතිරෙකචීවරං වුත්තං. අථ ‘‘චීවරමාසෙපි අතිරෙකචීවරං නික්ඛිපිතුං වට්ටතී’’ති ඉදං කුතො ලද්ධන්ති චෙ? ‘‘විසුං අනනුඤ්ඤාතෙපි ඉමස්මිං සික්ඛාපදෙ ‘චීවරකාලසමයො නාම අනත්ථතෙ කථිනෙ වස්සානස්ස පච්ඡිමො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ පඤ්ච මාසා’ති වදන්තෙන තතියකථිනසික්ඛාපදෙ ‘අකාලචීවරං නාම අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසමාසෙ උප්පන්නං, අත්ථතෙ කථිනෙ සත්තමාසෙ උප්පන්න’න්ති ¶ වදන්තෙන ච අනුඤ්ඤාතමෙව හොතී’’ති වදන්ති. ‘‘අට්ඨකථාවචනප්පමාණෙන ගහෙතබ්බ’’න්ති ච කෙචි.

650. ඉදානි පඨමකථිනාදිසික්ඛාපදෙහි තස්ස තස්ස චීවරස්ස ලබ්භමානං පරිහාරං ඉධෙව උපසංහරිත්වා දස්සෙන්තො ‘‘ඉති අතිරෙකචීවරස්ස දසාහං පරිහාරො’’තිආදිමාහ. ‘‘අනත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකො මාසො, අත්ථතෙ කථිනෙ එකාදසදිවසාධිකා පඤ්ච මාසා’’ති අයමෙව පාඨො ගහෙතබ්බො. කෙචි පනෙත්ථ ‘‘කාමඤ්චෙස ‘දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බ’න්ති ඉමිනාව සිද්ධො, අට්ඨුප්පත්තිවසෙන පන අපුබ්බං විය අත්ථං දස්සෙත්වා සික්ඛාපදං ඨපිත’’න්ති පාඨං වත්වා ‘‘දසදිවසාධිකො මාසො, දසදිවසාධිකා පඤ්ච මාසාති පාඨෙන භවිතබ්බ’’න්ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං තස්ස පමාදපාඨත්තා. න හි දසාහෙන අසම්පත්තාය කත්තිකතෙමාසිකපුණ්ණමාය චීවරකාලතො පුබ්බෙ දස දිවසා අධිකා හොන්ති. එවඤ්හි සති ‘‘නවාහානාගතං කත්තිකතෙමාසිකපුණ්ණම’’න්ති වත්තබ්බං.

මාතිකාට්ඨකථායම්පි (කඞ්ඛා. අට්ඨ. අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘පවාරණමාසස්ස ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමිතො පට්ඨාය උප්පන්නස්ස චීවරස්ස නිධානකාලො දස්සිතො හොතී’’ති වත්වා ‘‘කාමඤ්චෙස ‘දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බ’න්ති ඉමිනාව සිද්ධො, අට්ඨුප්පත්තිවසෙන පන අපුබ්බං විය අත්ථං දස්සෙත්වා සික්ඛාපදං ඨපිත’’න්ති පාඨො ¶ දස්සිතො, සොපි පමාදපාඨොයෙව. ‘‘ජුණ්හපක්ඛපඤ්චමිතො පට්ඨායා’’ති ච වුත්තත්තා තත්ථෙව පුබ්බාපරවිරොධොපි සියා, ඡට්ඨිතො පට්ඨායාති වත්තබ්බං. එවඤ්හි සති ‘‘දසාහපරමසික්ඛාපදෙනෙව සිද්ධ’’න්ති සක්කා වත්තුං. ඉමමෙව ච පමාදපාඨං ගහෙත්වා භදන්තබුද්ධදත්තාචරියෙන ච –

‘‘තස්සාච්චායිකවත්ථස්ස, කථිනෙ තු අනත්ථතෙ;

‘‘අත්ථතෙ කථිනෙ තස්ස, පඤ්ච මාසා පකාසිතා;

පරිහාරො මුනින්දෙන, දසාහපරමා පනා’’ති. –

අච්චෙකචීවරකාලෙ උප්පන්නත්තා ‘‘අච්චෙකචීවරසදිසෙ’’ති වුත්තං. ‘‘පඤ්චමියං උප්පන්නං අනච්චෙකචීවරං ¶ දසාහං අතික්කාමයතො චීවරකාලතො පුබ්බෙයෙව ආපත්ති හොති, න චීවරකාලාතික්කමෙ, තස්මා චීවරකාලාතික්කමෙ පුන ආපජ්ජිතබ්බාය ආපත්තියා අභාවං සන්ධාය ‘අනච්චෙකචීවරෙ අනච්චෙකචීවරසඤ්ඤී අනාපත්තී’ති වුත්ත’’න්ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. විකප්පනුපගපච්ඡිමප්පමාණස්ස අච්චෙකචීවරස්ස අත්තනො සන්තකතා, දසාහානාගතාය කත්තිකතෙමාසිකපුණ්ණමාය උප්පන්නභාවො, අනධිට්ඨිතඅවිකප්පිතතා, චීවරකාලාතික්කමොති ඉමානෙත්ථ චත්තාරි අඞ්ගානි.

අච්චෙකචීවරසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

652. නවමෙ අන්තරඝරෙති අන්තරෙ ඝරානි එත්ථ, එතස්සාති වා අන්තරඝරන්ති ලද්ධවොහාරෙ ගොචරගාමෙ. තෙනාහ ‘‘අන්තොගාමෙ’’ති. පාළියං විප්පවසන්තීති ඉදං යස්මිං විහාරෙ වසන්තා අන්තරඝරෙ චීවරං නික්ඛිපිංසු, තතො අඤ්ඤත්ථ වසන්තෙ සන්ධාය වුත්තං. තස්මිඤ්හි විහාරෙ අන්තරඝරෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා වසිතුං අනුඤ්ඤාතත්තා තත්ථ වාසො විප්පවාසො නාම න හොති. දුබ්බලචොළා දුච්චොළා විරූපචොළා වා, දුච්චොළත්තා එව ලූඛචීවරා.

653. ‘‘පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති ඉමස්ස විභඞ්ගෙ ‘‘උපසම්පජ්ජා’’ති උද්ධරිතබ්බෙ ‘‘උපසම්පජ්ජ’’න්ති උද්ධරිත්වා ‘‘යො පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභො පටිලාභො’’තිආදි ¶ වුත්තං, තං සන්ධායාහ ‘‘උපසම්පජ්ජන්තිආදීසු වියා’’ති. ආදි-සද්දෙන ‘‘අනාපුච්ඡං වා පක්කමෙය්යා’’තිආදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. උපගන්ත්වාති උප-සද්දස්ස අත්ථමාහ. වසිත්වාති අඛණ්ඩං වසිත්වා. ‘‘යෙන යස්ස හි සම්බන්ධො, දූරට්ඨම්පි ච තස්ස ත’’න්ති වචනතො ‘‘ඉමස්ස…පෙ… ඉමිනා සම්බන්ධො’’ති වුත්තං. තත්ථ ඉමස්සාති ‘‘උපවස්ස’’න්ති පදස්ස. නික්ඛිපෙය්යාති ඨපෙය්ය.

එත්තාවතා ච පුරිමිකාය උපගන්ත්වා අඛණ්ඩං කත්වා වුත්ථවස්සෙන ආරඤ්ඤකෙසු සෙනාසනෙසු විහරන්තෙන සකලං කත්තිකමාසං තිචීවරෙන විප්පවසිතුං අනුඤ්ඤාතං හොති. අනත්ථතකථිනස්ස හි චීවරමාසෙ විප්පවාසො න වට්ටති අත්ථතකථිනානංයෙව අසමාදානචාරස්ස අනුඤ්ඤාතත්තා. කෙචි පන ‘‘අනත්ථතකථිනානං චීවරමාසෙපි අසමාදානචාරො ලබ්භතී’’ති වත්වා බහුධා පපඤ්චෙන්ති, තං න ගහෙතබ්බං. බ්යඤ්ජනවිචාරණන්ති ‘‘උපවස්ස උපවස්සිත්වා’’තිආදිවිචාරණං ¶ . තස්සපීති ‘‘වුත්ථවස්සාන’’න්ති විභඞ්ගපදස්ස. වුත්ථවස්සානන්ති ච නිද්ධාරණෙ සාමිවචනං. තෙනාහ – ‘‘එවරූපානං භික්ඛූනං අබ්භන්තරෙ’’ති. සෙනාසනෙසූති එත්ථ තථාරූපෙසූති සම්බන්ධිතබ්බං.

පරික්ඛෙපාරහට්ඨානතොති එත්ථ ‘‘පරික්ඛෙපාරහට්ඨානං නාම ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතා’’ති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං. අපරික්ඛිත්තස්ස පන ගාමස්ස පරියන්තෙ ඨිතඝරූපචාරතො පට්ඨාය එකො ලෙඩ්ඩුපාතො පරික්ඛෙපාරහට්ඨානන්ති ඉදමෙත්ථ සන්නිට්ඨානං. තෙනෙව විසුද්ධිමග්ගෙපි (විසුද්ධි. 1.31) වුත්තං ‘‘අපරික්ඛිත්තස්ස පඨමලෙඩ්ඩුපාතතො පට්ඨායා’’ති. සබ්බපඨමන්ති ගාමාභිමුඛදිසාභාගතො සබ්බපඨමං. තං පරිච්ඡෙදං කත්වාති තං පඨමසෙනාසනාදිං පරිච්ඡෙදං කත්වා. ඉදඤ්ච විනයධරානං මතෙන වුත්තං, මජ්ඣිමභාණකානං මතෙන පන ‘‘සෙනාසනාදීනං උපචාරෙ ඨිතස්ස එකලෙඩ්ඩුපාතං මුඤ්චිත්වා මිනිතබ්බ’’න්ති මජ්ඣිමභාණකා වදන්ති. තෙනෙව මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථායං ‘‘විහාරස්සපි ගාමස්සෙව උපචාරං නීහරිත්වා උභින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අන්තරා මිනිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. පඤ්චධනුසතිකන්ති ආරොපිතෙන ආචරියධනුනා පඤ්චධනුසතප්පමාණං. තතො තතො මග්ගං පිදහතීති තත්ථ තත්ථ ඛුද්දකමග්ගං පිදහති. ධුතඞ්ගචොරොති ඉමිනා ඉමස්සපි සික්ඛාපදස්ස අඞ්ගසම්පත්තියා අභාවං දීපෙති.

‘‘සාසඞ්කානී’’ති සම්මතානීති චොරානං නිවිට්ඨොකාසාදිදස්සනෙන ‘‘සාසඞ්කානී’’ති සම්මතානි. සන්නිහිතබලවභයානීති චොරෙහි මනුස්සානං හතවිලුත්තාකොටිතභාවදස්සනතො ¶ සන්නිහිතබලවභයානීති අත්ථො. සචෙ පච්ඡිමිකායාතිආදිනා වුත්තමෙවත්ථං බ්යතිරෙකමුඛෙන විභාවෙති. යත්ර හි පිණ්ඩායාතිආදිනා වුත්තප්පමාණමෙව විසෙසෙත්වා දස්සෙති. සාසඞ්කසප්පටිභයමෙවාති එත්ථ සාසඞ්කං වා සප්පටිභයං වා හොතු, වට්ටතියෙව.

පාළියං ‘‘සියා ච තස්ස භික්ඛුනො කොචිදෙව පච්චයො තෙන චීවරෙන විප්පවාසාය, ඡාරත්තපරමං තෙන භික්ඛුනා තෙන චීවරෙන විප්පවසිතබ්බ’’න්ති ඉමිනා අන්තරඝරෙ චීවරං නික්ඛිපිත්වා තස්මිං විහාරෙ වසන්තස්ස අඤ්ඤත්ථ ගමනකිච්චෙ සති විහාරතො බහි ඡාරත්තං විප්පවාසො අනුඤ්ඤාතො. වසනට්ඨානතො හි අඤ්ඤත්ථ ඡාරත්තං විප්පවාසො වුත්තො, න තස්මිං විහාරෙ වසන්තස්ස. තෙන ච ‘‘පුන ගාමසීමං ඔක්කමිත්වාති එත්ථ සචෙ ගොචරගාමතො පුරත්ථිමාය දිසාය සෙනාසනං, අයඤ්ච පච්ඡිමදිසං ගතො හොතී’’තිආදි වුත්තං. තතොයෙව ච මාතිකාට්ඨකථායම්පි (කඞ්ඛා. අට්ඨ. සාසඞ්කසික්ඛාපදවණ්ණනා) ‘‘තතො චෙ උත්තරි විප්පවසෙය්යා’’ති ¶ එත්ථ ‘‘ඡාරත්තතො උත්තරි තස්මිං සෙනාසනෙ සත්තමං අරුණං උට්ඨාපෙය්යා’’ති අත්ථො වුත්තො. භදන්තබුද්ධදත්තාචරියෙන පන පාකටතරං කත්වා අයමෙවත්ථො වුත්තො. වුත්තඤ්හි තෙන –

‘‘යං ගාමං ගොචරං කත්වා, භික්ඛු ආරඤ්ඤකෙ වසෙ;

තස්මිං ගාමෙ ඨපෙතුං තං, මාසමෙකන්තු වට්ටති.

‘‘අඤ්ඤත්ථෙව වසන්තස්ස, ඡාරත්තපරමං මතං;

අයමස්ස අධිප්පායො, පටිච්ඡන්නො පකාසිතො’’ති.

‘‘කොසම්බියං අඤ්ඤතරො භික්ඛු ගිලානො හොතී’’ති ආගතත්තා ‘‘කොසම්බකසම්මුති අනුඤ්ඤාතා’’ති වුත්තං. කොසම්බකස්ස භික්ඛුනො සම්මුති කොසම්බකසම්මුති. සෙනාසනං ආගන්ත්වාති වුසිතවිහාරස්සෙව සන්ධාය වුත්තත්තා තස්මිං ගාමූපචාරෙපි අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ අරුණං උට්ඨාපෙතුං න වට්ටති. වසිත්වාති අරුණං උට්ඨාපෙත්වා. ගතට්ඨානස්ස අතිදූරත්තා ‘‘එවං අසක්කොන්තෙනා’’ති වුත්තං. තත්ථෙවාති තස්මිංයෙව ගතට්ඨානෙ.

සාසඞ්කසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

657-659. දසමෙ ¶ උද්දිස්ස ඨපිතභාගෙති අත්තනො ඝරෙපි උද්දිසිත්වා විසුං ඨපිතකොට්ඨාසෙ. ‘‘එකං මය්හං, එකං ඉමස්ස දෙහී’’ති එවං එකවාචාය ආපජ්ජිතබ්බත්තා ‘‘ආපජ්ජෙය්ය එකතො’’ති වුත්තං. තුම්හාකං සප්පිආදීනි ආභතානීති තුම්හාකං අත්ථාය ආභතානි සප්පිආදීනි. පරිණතභාවං ජානිත්වාපි වුත්තවිධිනා විඤ්ඤාපෙන්තෙන තෙසං සන්තකමෙව විඤ්ඤාපිතං නාම හොතීති ආහ – ‘‘මය්හම්පි දෙථාති වදති, වට්ටතී’’ති.

660. පුප්ඵම්පි ආරොපෙතුං න වට්ටතීති ඉදං පරිණතං සන්ධාය වුත්තං. සචෙ පන එකස්මිං චෙතියෙ පූජිතං පුප්ඵං ගහෙත්වා අඤ්ඤස්මිං චෙතියෙ පූජෙති, වට්ටති. ඨිතං දිස්වාති සෙසකං ගහෙත්වා ඨිතං දිස්වා. ඉමස්ස සුනඛස්ස මා දෙහි, එතස්ස දෙහීති ඉදං පරිණතෙයෙව. තිරච්ඡානගතස්ස පරිච්චජිත්වා දින්නෙ පන තං පලාපෙත්වා අඤ්ඤං භුඤ්ජාපෙතුං වට්ටති. ‘‘කත්ථ දෙමාතිආදිනා එකෙනාකාරෙන පාළියං අනාපත්ති දස්සිතා, එවං පන අපුච්ඡිතෙපි අපරිණතං ඉදන්ති ¶ ජානන්තෙන අත්තනො රුචියා යත්ථ ඉච්ඡති, තත්ථ දාපෙතුං වට්ටතී’’ති තීසුපි ගණ්ඨිපදෙසු වුත්තං. යත්ථ ඉච්ඡථ, තත්ථ දෙථාති එත්ථාපි ‘‘තුම්හාකං රුචියා’’ති වුත්තත්තා යත්ථ ඉච්ඡති, තත්ථ දාපෙතුං ලභති. පාළියං ආගතනයෙනෙවාති ‘‘යත්ථ තුම්හාකං දෙය්යධම්මො’’තිආදිනා නයෙන. සඞ්ඝපරිණතභාවො, තං ඤත්වා අත්තනො පරිණාමනං, පටිලාභොති ඉමානෙත්ථ තීණි අඞ්ගානි.

පරිණතසික්ඛාපදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති සමන්තපාසාදිකාය විනයට්ඨකථාය සාරත්ථදීපනියං