අට්ඨකථා > විනයපිටක (අට්ඨකථා) > මහාවග්ග-අට්ඨකථා

1. තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවා උරුවෙලායං විහරති නජ්ජා නෙරඤ්ජරාය තීරෙ බොධිරුක්ඛමූලෙ පඨමාභිසම්බුද්ධොති එත්ථ කිඤ්චාපි ‘‘තෙන සමයෙන බුද්ධො භගවා වෙරඤ්ජාය’’න්තිආදීසු විය කරණවචනෙ විසෙසකාරණං නත්ථි, විනයං පත්වා පන කරණවචනෙනෙව අයමභිලාපො ආරොපිතොති ආදිතො පට්ඨාය ආරුළ්හාභිලාපවසෙනෙවෙතං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. එස නයො අඤ්ඤෙසුපි ඉතො පරෙසු එවරූපෙසු.

කිං පනෙතස්ස ¶ වචනෙ පයොජනන්ති? පබ්බජ්ජාදීනං විනයකම්මානං ආදිතො පට්ඨාය නිදානදස්සනං. යා හි භගවතා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඉමෙහි තීහි ¶ සරණගමනෙහි පබ්බජ්ජං උපසම්පද’’න්ති (මහාව. 34) එවං පබ්බජ්ජා චෙව උපසම්පදා ච අනුඤ්ඤාතා, යානි ච රාජගහාදීසු උපජ්ඣායඋපජ්ඣායවත්තආචරියආචරියවත්තාදීනි අනුඤ්ඤාතානි, තානි අභිසම්බොධිං පත්වා සත්තසත්තාහං බොධිමණ්ඩෙ වීතිනාමෙත්වා බාරාණසියං ධම්මචක්කං පවත්තෙත්වා ඉමිනා අනුක්කමෙන ඉදඤ්චිදඤ්ච ඨානං පත්වා ඉමස්මිඤ්ච ඉමස්මිඤ්ච වත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තානීති එවමෙතෙසං පබ්බජ්ජාදීනං විනයකම්මානං ආදිතො පට්ඨාය නිදානදස්සනං එතස්ස වචනෙ පයොජනන්ති වෙදිතබ්බං.

තත්ථ උරුවෙලායන්ති මහාවෙලායං; මහන්තෙ වාලිකරාසිම්හීති අත්ථො. අථ වා ‘‘උරූ’’ති වාලිකා වුච්චති; ‘‘වෙලා’’ති මරියාදා; වෙලාතික්කමනහෙතු ආහටා උරු උරුවෙලාති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. අතීතෙ කිර අනුප්පන්නෙ බුද්ධෙ දසසහස්සකුලපුත්තා තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා තස්මිං පදෙසෙ විහරන්තා එකදිවසං සන්නිපතිත්වා කතිකවත්තං අකංසු – ‘‘කායකම්මවචීකම්මානි නාම පරෙසම්පි පාකටානි හොන්ති, මනොකම්මං පන අපාකටං; තස්මා යො කාමවිතක්කං වා බ්යාපාදවිතක්කං වා විහිංසාවිතක්කං වා විතක්කෙති, තස්ස අඤ්ඤො චොදකො නාම නත්ථි, සො අත්තනාව අත්තානං චොදෙත්වා පත්තපුටෙන වාලිකං ආහරිත්වා ඉමස්මිං ඨානෙ ආකිරතු, ඉදමස්ස දණ්ඩකම්ම’’න්ති. තතො පට්ඨාය යො තාදිසං විතක්කං විතක්කෙති, සො තත්ථ පත්තපුටෙන වාලිකං ආකිරති. එවං තත්ථ අනුක්කමෙන මහාවාලිකරාසි ජාතො, තතො නං ¶ පච්ඡිමා ජනතා පරික්ඛිපිත්වා චෙතියට්ඨානමකාසි. තං සන්ධාය වුත්තං – ‘‘උරුවෙලායන්ති මහාවෙලායං; මහන්තෙ වාලිකරාසිම්හීති අත්ථො’’ති. තමෙව සන්ධාය වුත්තං – ‘‘අථ වා උරූති වාලිකා වුච්චති; වෙලාති මරියාදා; වෙලාතික්කමනහෙතු ආහටා උරු උරුවෙලාති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති.

බොධිරුක්ඛමූලෙති බොධි වුච්චති චතූසු මග්ගෙසු ඤාණං; තං බොධිං භගවා එත්ථ පත්තොති රුක්ඛොපි ‘‘බොධිරුක්ඛො’’ත්වෙව නාමං ලභි, තස්ස බොධිරුක්ඛස්ස මූලෙ බොධිරුක්ඛමූලෙ. පඨමාභිසම්බුද්ධොති ¶ පඨමං අභිසම්බුද්ධො; අභිසම්බුද්ධො හුත්වා සබ්බපඨමංයෙවාති අත්ථො. එකපල්ලඞ්කෙනාති සකිම්පි අනුට්ඨහිත්වා යථාආභුජිතෙන එකෙනෙව පල්ලඞ්කෙන. විමුත්තිසුඛපටිසංවෙදීති විමුත්තිසුඛං ඵලසමාපත්තිසුඛං පටිසංවෙදයමානො.

පටිච්චසමුප්පාදන්ති ¶ පච්චයාකාරං. පච්චයාකාරො හි අඤ්ඤමඤ්ඤං පටිච්ච සහිතෙ ධම්මෙ උප්පාදෙතීති ‘‘පටිච්චසමුප්පාදො’’ති වුච්චති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. විත්ථාරො පන සබ්බාකාරසම්පන්නං විනිච්ඡයං ඉච්ඡන්තෙන විසුද්ධිමග්ගතො ගහෙතබ්බො. අනුලොමපටිලොමන්ති අනුලොමඤ්ච පටිලොමඤ්ච. තත්ථ ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තො අවිජ්ජාදිකො පච්චයාකාරො අත්තනා කත්තබ්බකිච්චකරණතො ‘‘අනුලොමො’’ති වුච්චති. ‘‘අවිජ්ජාය ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො’’තිආදිනා නයෙන වුත්තො ස්වෙව අනුප්පාදනිරොධෙන නිරුජ්ඣමානො තං කිච්චං න කරොතීති තස්ස අකරණතො ‘‘පටිලොමො’’ති වුච්චති. පුරිමනයෙන වා වුත්තො පවත්තියා අනුලොමො, ඉතරො තස්සා පටිලොමොති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. ආදිතො පන පට්ඨාය යාව අන්තං, අන්තතො ච පට්ඨාය යාව ආදිං පාපෙත්වා අවුත්තත්තා ඉතො අඤ්ඤෙනත්ථෙන අනුලොමපටිලොමතා න යුජ්ජති.

මනසාකාසීති මනසි අකාසි. තත්ථ යථා අනුලොමං මනසි අකාසි, ඉදං තාව දස්සෙතුං ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ අවිජ්ජා ච සා පච්චයො චාති අවිජ්ජාපච්චයො. තස්මා අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා සම්භවන්තීති ඉමිනා නයෙන සබ්බපදෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. විත්ථාරො පන සබ්බාකාරසම්පන්නං විනිච්ඡයං ඉච්ඡන්තෙන විසුද්ධිමග්ගතොව ගහෙතබ්බො.

යථා පන පටිලොමං මනසි අකාසි, ඉදං දස්සෙතුං අවිජ්ජාය ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධොතිආදි වුත්තං. තත්ථ අවිජ්ජාය ත්වෙවාති අවිජ්ජාය තු එව. අසෙසවිරාගනිරොධාති ¶ විරාගසඞ්ඛාතෙන මග්ගෙන අසෙසනිරොධා ¶ . සඞ්ඛාරනිරොධොති සඞ්ඛාරානං අනුප්පාදනිරොධො හොති. එවං නිරුද්ධානං පන සඞ්ඛාරානං නිරොධා විඤ්ඤාණං නිරුද්ධං, විඤ්ඤාණාදීනඤ්ච නිරොධා නාමරූපාදීනි නිරුද්ධානියෙව හොන්තීති දස්සෙතුං සඞ්ඛාරනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධොතිආදීනි වත්වා එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොතීති වුත්තං. තත්ථ කෙවලස්සාති සකලස්ස; සුද්ධස්ස වා සත්තවිරහිතස්සාති අත්ථො. දුක්ඛක්ඛන්ධස්සාති දුක්ඛරාසිස්ස. නිරොධො හොතීති අනුප්පාදො හොති.

එතමත්ථං ¶ විදිත්වාති ය්වායං ‘‘අවිජ්ජාදිවසෙන සඞ්ඛාරාදිකස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො ච අවිජ්ජානිරොධාදිවසෙන ච නිරොධො හොතී’’ති වුත්තො, සබ්බාකාරෙන එතමත්ථං විදිත්වා. තායං වෙලායන්ති තායං තස්ස අත්ථස්ස විදිතවෙලායං. ඉමං උදානං උදානෙසීති ඉමං තස්මිං විදිතෙ අත්ථෙ හෙතුනො ච හෙතුසමුප්පන්නධම්මස්ස ච පජානනාය ආනුභාවදීපකං ‘‘යදා හවෙ පාතුභවන්තී’’තිආදිකං සොමනස්සයුත්තඤාණසමුට්ඨානං උදානං උදානෙසි, අත්තමනවාචං නිච්ඡාරෙසීති වුත්තං හොති.

තස්සත්ථො – යදා හවෙති යස්මිං භවෙ කාලෙ. පාතුභවන්තීති උප්පජ්ජන්ති. ධම්මාති අනුලොමපච්චයාකාරපටිවෙධසාධකා බොධිපක්ඛියධම්මා. අථ වා පාතුභවන්තීති පකාසන්ති; අභිසමයවසෙන බ්යත්තා පාකටා හොන්ති. ධම්මාති චතුඅරියසච්චධම්මා. ආතාපො වුච්චති කිලෙසසන්තාපනට්ඨෙන වීරියං; ආතාපිනොති සම්මප්පධානවීරියවතො. ඣායතොති ආරම්මණූපනිජ්ඣානලක්ඛණෙන ච ලක්ඛණූපනිජ්ඣානලක්ඛණෙන ච ඣානෙන ඣායන්තස්ස. බ්රාහ්මණස්සාති බාහිතපාපස්ස ඛීණාසවස්ස. අථස්ස කඞ්ඛා වපයන්තීති අථස්ස එවං පාතුභූතධම්මස්ස කඞ්ඛා වපයන්ති. සබ්බාති යා එතා ‘‘කො නු ඛො භන්තෙ ඵුසතීති; නො කල්ලො පඤ්හොති භගවා අවොචා’’තිආදිනා, තථා ‘‘කතමං නු ඛො භන්තෙ ජරාමරණං; කස්ස ච පනිදං ජරාමරණන්ති ¶ ; නො කල්ලො පඤ්හොති භගවා අවොචා’’තිආදිනා ච නයෙන පච්චයාකාරෙ කඞ්ඛා වුත්තා, යා ච පච්චයාකාරස්සෙව අප්පටිවිද්ධත්තා ‘‘අහොසිං නු ඛො අහං අතීතමද්ධාන’’න්තිආදිකා සොළස කඞ්ඛා ආගතා, තා සබ්බා වපයන්ති අපගච්ඡන්ති නිරුජ්ඣන්ති. කස්මා? යතො පජානාති සහෙතුධම්මන්ති යස්මා අවිජ්ජාදිකෙන හෙතුනා සහෙතුකං ඉමං සඞ්ඛාරාදිං කෙවලං දුක්ඛක්ඛන්ධධම්මං පජානාති අඤ්ඤාති පටිවිජ්ඣතීති.

2. දුතියවාරෙ – ඉමං උදානං උදානෙසීති ඉමං තස්මිං විදිතෙ අත්ථෙ ‘‘අවිජ්ජාය ත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො’’ති එවං පකාසිතස්ස නිබ්බානසඞ්ඛාතස්ස පච්චයක්ඛයස්ස අවබොධානුභාවදීපකං ¶ වුත්තප්පකාරං උදානං උදානෙසීති අත්ථො. තත්රායං සඞ්ඛෙපත්ථො – යස්මා පච්චයානං ඛයසඞ්ඛාතං නිබ්බානං අවෙදි අඤ්ඤාසි පටිවිජ්ඣි, තස්මා යදාස්ස ආතාපිනො ඣායතො ¶ බ්රාහ්මණස්ස වුත්තප්පකාරා ධම්මා පාතුභවන්ති, අථස්ස යා නිබ්බානස්ස අවිදිතත්තා උප්පජ්ජෙය්යුං, තා සබ්බාපි කඞ්ඛා වපයන්තීති.

3. තතියවාරෙ – ඉමං උදානං උදානෙසීති ඉමං යෙන මග්ගෙන සො දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයනිරොධසඞ්ඛාතො අත්ථො කිච්චවසෙන ච ආරම්මණකිරියාය ච විදිතො, තස්ස අරියමග්ගස්ස ආනුභාවදීපකං වුත්තප්පකාරං උදානං උදානෙසීති අත්ථො. තත්රාපායං සඞ්ඛෙපත්ථො – යදා හවෙ පාතුභවන්ති ධම්මා ආතාපිනො ඣායතො බ්රාහ්මණස්ස, තදා සො බ්රාහ්මණො තෙහි වා උප්පන්නෙහි බොධිපක්ඛියධම්මෙහි, යස්ස වා අරියමග්ගස්ස චතුසච්චධම්මා පාතුභූතා, තෙන අරියමග්ගෙන විධූපයං තිට්ඨති මාරසෙනං ‘‘කාමා තෙ පඨමා සෙනා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තප්පකාරං මාරසෙනං විධූපයන්තො විධමෙන්තො විද්ධංසෙන්තො තිට්ඨති. කථං? සූරියොව ඔභාසයමන්තලික්ඛං, යථා සූරියො අබ්භුග්ගතො අත්තනො පභාය අන්තලික්ඛං ඔභාසෙන්තොව අන්ධකාරං විධමෙන්තො තිට්ඨති, එවං සොපි බ්රාහ්මණො තෙහි ධම්මෙහි තෙන වා මග්ගෙන සච්චානි පටිවිජ්ඣන්තොව මාරසෙනං විධූපයන්තො තිට්ඨතීති.

එවමෙත්ථ පඨමං උදානං පච්චයාකාරපච්චවෙක්ඛණවසෙන, දුතියං නිබ්බානපච්චවෙක්ඛණවසෙන ¶ , තතියං මග්ගපච්චවෙක්ඛණවසෙන උප්පන්නන්ති වෙදිතබ්බං. උදානෙ පන ‘‘රත්තියා පඨමං යාමං පටිච්චසමුප්පාදං අනුලොමං, දුතියං යාමං පටිලොමං, තතියං යාමං අනුලොමපටිලොම’’න්ති වුත්තං; තං සත්තාහස්ස අච්චයෙන ‘‘ස්වෙ ආසනා වුට්ඨහිස්සාමී’’ති රත්තිං උප්පාදිතමනසිකාරං සන්ධාය වුත්තං. තදා හි භගවා යස්ස පච්චයාකාරපජානනස්ස ච පච්චයක්ඛයාධිගමස්ස ච ආනුභාවදීපිකා පුරිමා ද්වෙ උදානගාථා, තස්ස වසෙන එකෙකමෙව කොට්ඨාසං පඨමයාමඤ්ච මජ්ඣිමයාමඤ්ච මනසාකාසි, ඉධ පන පාටිපදරත්තියා එවං මනසාකාසි. භගවා හි විසාඛපුණ්ණමාය රත්තියා පඨමයාමෙ පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරි, මජ්ඣිමයාමෙ දිබ්බචක්ඛුං විසොධෙසි, පච්ඡිමයාමෙ පටිච්චසමුප්පාදං අනුලොමපටිලොමං මනසි කත්වා ‘‘ඉදානි අරුණො උග්ගමිස්සතී’’ති සබ්බඤ්ඤුතං පාපුණි. සබ්බඤ්ඤුතප්පත්තිසමනන්තරමෙව ච අරුණො උග්ගච්ඡි. තතො තං දිවසං තෙනෙව පල්ලඞ්කෙන වීතිනාමෙත්වා සම්පත්තාය පාටිපදරත්තියා තීසු යාමෙසු එවං මනසි කත්වා ඉමානි උදානානි උදානෙසි. ඉති ¶ පාටිපදරත්තියා එවං මනසි කත්වා තං ‘‘බොධිරුක්ඛමූලෙ සත්තාහං එකපල්ලඞ්කෙන නිසීදී’’ති එවං වුත්තසත්තාහං තත්ථෙව වීතිනාමෙසි.

4. අථ ¶ ඛො භගවා සත්තාහස්ස අච්චයෙන තම්හා සමාධිම්හා වුට්ඨහිත්වා බොධිරුක්ඛමූලා යෙන අජපාලනිග්රොධො තෙනුපසඞ්කමීති එත්ථ න භගවා තම්හා සමාධිම්හා වුට්ඨහිත්වා අනන්තරමෙව බොධිරුක්ඛමූලා යෙන අජපාලනිග්රොධො තෙනුපසඞ්කමි. යථා පන ‘‘භුත්වා සයතී’’ති වුත්තෙ න ‘‘හත්ථෙ අධොවිත්වා මුඛං අවික්ඛාලෙත්වා සයනසමීපං අගන්ත්වා අඤ්ඤං කිඤ්චි ආලාපසල්ලාපං අකත්වා සයති’’ච්චෙව වුත්තං හොති, භොජනතො පන පච්ඡා සයති, න නසයතීති ඉදමෙවත්ථ දීපිතං හොති. එවමිධාපි ‘‘න තම්හා සමාධිම්හා වුට්ඨහිත්වා අනන්තරමෙව පක්කාමී’’ති වුත්තං හොති, වුට්ඨානතො ච පන පච්ඡා පක්කාමි, න නපක්කාමීති ¶ ඉදමෙවෙත්ථ දීපිතං හොති.

අනන්තරං පන අපක්කමිත්වා භගවා කිං අකාසීති? අපරානිපි තීණි සත්තාහානි බොධිසමීපෙයෙව වීතිනාමෙසි. තත්රායං අනුපුබ්බිකථා – භගවති කිර බුද්ධත්තං පත්වා සත්තාහං එකපල්ලඞ්කෙන නිසින්නෙ ‘‘න භගවා වුට්ඨාති; කිං නු ඛො අඤ්ඤෙපි බුද්ධත්තකරා ධම්මා අත්ථී’’ති එකච්චානං දෙවතානං කඞ්ඛා උදපාදි. අථ භගවා අට්ඨමෙ දිවසෙ සමාපත්තිතො වුට්ඨාය දෙවතානං කඞ්ඛං ඤත්වා කඞ්ඛාවිධමනත්ථං ආකාසෙ උප්පතිත්වා යමකපාටිහාරියං දස්සෙත්වා තාසං කඞ්ඛං විධමිත්වා පල්ලඞ්කතො ඊසකං පාචීනනිස්සිතෙ උත්තරදිසාභාගෙ ඨත්වා චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි කප්පසතසහස්සඤ්ච උපචිතානං පාරමීනං බලාධිගමනට්ඨානං පල්ලඞ්කං බොධිරුක්ඛඤ්ච අනිමිසෙහි අක්ඛීහි ඔලොකයමානො සත්තාහං වීතිනාමෙසි, තං ඨානං අනිමිසචෙතියං නාම ජාතං. අථ පල්ලඞ්කස්ස ච ඨිතට්ඨානස්ස ච අන්තරා පුරත්ථිමතො ච පච්ඡිමතො ච ආයතෙ රතනචඞ්කමෙ චඞ්කමන්තො සත්තාහං වීතිනාමෙසි, තං ඨානං රතනචඞ්කමචෙතියං නාම ජාතං. තතො පච්ඡිමදිසාභාගෙ දෙවතා රතනඝරං මාපයිංසු. තත්ථ පල්ලඞ්කෙන නිසීදිත්වා අභිධම්මපිටකං විසෙසතො චෙත්ථ අනන්තනයං සමන්තපට්ඨානං ¶ විචිනන්තො සත්තාහං වීතිනාමෙසි, තං ඨානං රතනඝරචෙතියං නාම ජාතං.

එවං බොධිසමීපෙයෙව චත්තාරි සත්තාහානි වීතිනාමෙත්වා පඤ්චමෙ සත්තාහෙ බොධිරුක්ඛමූලා යෙන අජපාලනිග්රොධො තෙනුපසඞ්කමි. තස්ස කිර නිග්රොධස්ස ඡායාය අජපාලකා ගන්ත්වා නිසීදන්ති; තෙනස්ස අජපාලනිග්රොධොත්වෙව නාමං උදපාදි. සත්තාහං විමුත්තිසුඛපටිසංවෙදීති තත්රාපි ධම්මං විචිනන්තොයෙව විමුත්තිසුඛං පටිසංවෙදෙන්තො නිසීදි. බොධිතො පුරත්ථිමදිසාභාගෙ එස රුක්ඛො හොති. එවං නිසින්නෙ ච පනෙත්ථ භගවති එකො බ්රාහ්මණො ගන්ත්වා පඤ්හං පුච්ඡි. තෙන වුත්තං ‘‘අථ ඛො අඤ්ඤතරො’’තිආදි. තත්ථ හුංහුඞ්කජාතිකොති සො කිර දිට්ඨමඞ්ගලිකො නාම ¶ , මානවසෙන කොධවසෙන ච ‘‘හුංහු’’න්ති කරොන්තො විචරති, තස්මා ‘‘හුංහුඞ්කජාතිකො’’ති වුච්චති. ‘‘හුහුක්කජාතිකො’’තිපි ¶ පඨන්ති.

එතමත්ථං විදිත්වාති එතං තෙන වුත්තස්ස වචනස්ස සිඛාපත්තමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි. තස්සත්ථො – යො බාහිතපාපධම්මතාය බ්රාහ්මණො න දිට්ඨමඞ්ගලිකතාය, හුංහුඞ්කාරකභාවාදිපාපධම්මයුත්තො හුත්වා කෙවලං ජාතිමත්තකෙන බ්රහ්මඤ්ඤං පටිජානාති, සො බ්රාහ්මණො බාහිතපාපධම්මත්තා හුංහුඞ්කාරප්පහානෙන නිහුංහුඞ්කො, රාගාදිකසාවාභාවෙන නික්කසාවො, භාවනානුයොගයුත්තචිත්තතාය යතත්තො, සීලසංවරෙන වා සඤ්ඤතචිත්තතාය යතත්තො, චතුමග්ගඤාණසඞ්ඛාතෙහි වෙදෙහි අන්තං, වෙදානං වා අන්තං ගතත්තා වෙදන්තගූ, මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස වුසිතත්තා වුසිතබ්රහ්මචරියො. ධම්මෙන බ්රහ්මවාදං වදෙය්ය, ‘‘බ්රාහ්මණො, අහ’’න්ති එතං වාදං ධම්මෙන වදෙය්ය, යස්ස සකලෙ ලොකසන්නිවාසෙ කුහිඤ්චි එකාරම්මණෙපි රාගුස්සදො දොසුස්සදො මොහුස්සදො මානුස්සදො දිට්ඨුස්සදොති ඉමෙ උස්සදා නත්ථීති.

5. අකාලමෙඝොති අසම්පත්තෙ වස්සකාලෙ උප්පන්නමෙඝො. අයං පන ගිම්හානං පච්ඡිමෙ මාසෙ උදපාදි. සත්තාහවද්දලිකාති තස්මිං උප්පන්නෙ සත්තාහං අවිච්ඡින්නවුට්ඨිකා අහොසි. සීතවාතදුද්දිනීති සා ච පන සත්තාහවද්දලිකා ¶ උදකඵුසිතසම්මිස්සෙන සීතවාතෙන සමන්තා පරිබ්භමන්තෙන දූසිතදිවසත්තා සීතවාතදුද්දිනී නාම අහොසි. අථ ඛො මුචලින්දො නාගරාජාති තස්සෙව මුචලින්දරුක්ඛස්ස සමීපෙ පොක්ඛරණියා නිබ්බත්තො මහානුභාවො නාගරාජා. සත්තක්ඛත්තුං භොගෙහි පරික්ඛිපිත්වාති එවං භොගෙහි පරික්ඛිපිත්වා උපරිමුද්ධනි මහන්තං ඵණං කරිත්වාව ඨිතෙ; තස්මිං තස්ස පරික්ඛෙපබ්භන්තරං ලොහපාසාදෙ භණ්ඩාගාරගබ්භප්පමාණං අහොසි, තස්මා භගවා නිවාතෙ පිහිතද්වාරවාතපානෙ කූටාගාරෙ නිසින්නො විය ජාතො. මා භගවන්තං සීතන්තිආදි තස්ස තථා කරිත්වා ඨානකාරණපරිදීපනං. සො හි ‘‘මා භගවන්තං සීතං බාධයිත්ථ, මා උණ්හං, මා ඩංසාදිසම්ඵස්සො බාධයිත්ථා’’ති තථා කරිත්වා අට්ඨාසි. තත්ථ කිඤ්චාපි සත්තාහවද්දලිකාය උණ්හමෙව නත්ථි, සචෙ පන අන්තරන්තරා මෙඝො විගච්ඡෙය්ය උණ්හං භවෙය්ය ¶ , තම්පි නං මා බාධයිත්ථාති එවං තස්ස චින්තෙතුං යුත්තං. විද්ධන්ති උබ්බිද්ධං; මෙඝවිගමෙන ¶ දූරීභූතන්ති අත්ථො. විගතවලාහකන්ති අපගතමෙඝං. දෙවන්ති ආකාසං. සකවණ්ණන්ති අත්තනො රූපං.

සුඛො විවෙකොති නිබ්බානසඞ්ඛාතො උපධිවිවෙකො සුඛො. තුට්ඨස්සාති චතුමග්ගඤාණසන්තොසෙන සන්තුට්ඨස්ස. සුතධම්මස්සාති පකාසිතධම්මස්ස. පස්සතොති තං විවෙකං යං වා කිඤ්චි පස්සිතබ්බං නාම, තං සබ්බං අත්තනො වීරියබලාධිගතෙන ඤාණචක්ඛුනා පස්සන්තස්ස. අබ්යාපජ්ජන්ති අකුප්පනභාවො; එතෙන මෙත්තාපුබ්බභාගො දස්සිතො. පාණභූතෙසු සංයමොති සත්තෙසු ච සංයමො; අවිහිංසනභාවො සුඛොති අත්ථො. එතෙන කරුණාපුබ්බභාගො දස්සිතො. සුඛා විරාගතා ලොකෙති වීතරාගතාපි සුඛාති දීපෙති. කාමානං සමතික්කමොති යා ‘‘කාමානං සමතික්කමො’’ති වුච්චති; සා විරාගතාපි සුඛාති අත්ථො. එතෙන අනාගාමිමග්ගො කථිතො. අස්මිමානස්ස යො විනයොති ඉමිනා පන අරහත්තං කථිතං; අරහත්තඤ්හි අස්මිමානස්ස ‘‘පස්සද්ධිවිනයො’’ති වුච්චති. ඉතො පරඤ්ච සුඛං නාම නත්ථි, තෙනාහ ‘‘එතං වෙ පරමං සුඛ’’න්ති.

6. මුචලින්දමූලාති මහාබොධිතො පාචීනකොණෙ ඨිතමුචලින්දරුක්ඛමූලා. රාජායතනන්ති දක්ඛිණදිසාභාගෙ ඨිතං රාජායතනරුක්ඛං උපසඞ්කමි ¶ . තෙන ඛො පන සමයෙනාති කතරෙන සමයෙන. භගවතො කිර රාජායතනමූලෙ සත්තාහං එකපල්ලඞ්කෙන නිසින්නස්ස සමාධිතො වුට්ඨානදිවසෙ අරුණුග්ගමනවෙලායමෙව ‘‘භොජනකිච්චෙන භවිතබ්බ’’න්ති ඤත්වා සක්කො දෙවරාජා ඔසධහරීතකං උපනෙසි. භගවා තං පරිභුඤ්ජි, පරිභුත්තමත්තස්සෙව සරීරකිච්චං අහොසි. සක්කො මුඛොදකං අදාසි. භගවා මුඛං ධොවිත්වා තස්මිංයෙව රුක්ඛමූලෙ නිසීදි. එවං උග්ගතෙ අරුණම්හි නිසින්නෙ භගවති.

තෙන ඛො පන සමයෙන තපුස්සභල්ලිකා වාණිජාති තපුස්සො ච භල්ලිකො චාති ද්වෙ භාතරො වාණිජා. උක්කලාති උක්කලජනපදතො. තං දෙසන්ති යස්මිං දෙසෙ භගවා විහරති. කතරස්මිඤ්ච දෙසෙ භගවා විහරති? මජ්ඣිමදෙසෙ. තස්මා මජ්ඣිමදෙසං ගන්තුං අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නා ¶ හොන්තීති අයමෙත්ථ අත්ථො. ඤාතිසාලොහිතා දෙවතාති තෙසං ඤාතිභූතපුබ්බා දෙවතා. එතදවොචාති සා කිර නෙසං සබ්බසකටානි අප්පවත්තීනි අකාසි. තතො ¶ තෙ කිං ඉදන්ති මග්ගදෙවතානං බලිං අකංසු. තෙසං බලිකම්මකාලෙ සා දෙවතා දිස්සමානෙනෙව කායෙන එතං අවොච. මන්ථෙන ච මධුපිණ්ඩිකාය චාති අබද්ධසත්තුනා ච සප්පිමධුඵාණිතාදීහි යොජෙත්වා බද්ධසත්තුනා ච. පතිමානෙථාති උපට්ඨහථ. තං වොති තං පතිමානනං තුම්හාකං භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. යං අම්හාකන්ති යං පටිග්ගහණං අම්හාකං අස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. භගවතො එතදහොසීති යො කිරස්ස පධානානුයොගකාලෙ පත්තො අහොසි, සො සුජාතාය පායාසං දාතුං ආගච්ඡන්තියා එව අන්තරධායි. තෙනස්ස එතදහොසි – ‘‘පත්තො මෙ නත්ථි, පුරිමකාපි ච න ඛො තථාගතා හත්ථෙසු පටිග්ගණ්හන්ති, කිම්හි නු ඛො අහං පටිග්ගණ්හෙය්යං මන්ථඤ්ච මධුපිණ්ඩකඤ්චා’’ති.

පරිවිතක්කමඤ්ඤායාති ඉතො පුබ්බෙව භගවතො සුජාතාය දින්නභොජනංයෙව ඔජානුප්පබන්ධනවසෙන අට්ඨාසි, එත්තකං කාලං නෙව ජිඝච්ඡා න පිපාසා න කායදුබ්බල්යං අහොසි. ඉදානි පනස්ස ආහාරං පටිග්ගහෙතුකාමතාය ‘‘න ඛො තථාගතා’’තිආදිනා නයෙන පරිවිතක්කො උදපාදි ¶ . තං එවං උප්පන්නං අත්තනො චෙතසා භගවතො චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය. චතුද්දිසාති චතූහි දිසාහි. සෙලමයෙ පත්තෙති මුග්ගවණ්ණසෙලමයෙ පත්තෙ. ඉදංයෙව භගවා පටිග්ගහෙසි, තෙයෙව සන්ධාය වුත්තං. චත්තාරො පන මහාරාජානො පඨමං ඉන්දනීලමණිමයෙ පත්තෙ උපනාමෙසුං, න තෙ භගවා අග්ගහෙසි. තතො ඉමෙ චත්තාරොපි මුග්ගවණ්ණසිලාමයෙ පත්තෙ උපනාමෙසුං, භගවා චත්තාරොපි පත්තෙ අග්ගහෙසි තෙසං පසාදානුරක්ඛණත්ථාය, නො මහිච්ඡතාය. ගහෙත්වා ච පන චත්තාරොපි යථා එකොව පත්තො හොති තථා අධිට්ඨහි, චතුන්නම්පි එකසදිසො පුඤ්ඤවිපාකො අහොසි. එවං එකං කත්වා අධිට්ඨිතෙ පටිග්ගහෙසි භගවා පච්චග්ඝෙ සෙලමයෙ පත්තෙ මන්ථඤ්ච මධුපිණ්ඩිකඤ්ච. පච්චග්ඝෙති පච්චග්ඝස්මිං; පාටෙක්කං මහග්ඝස්මින්ති අත්ථො. අථ වා පච්චග්ඝෙති අභිනවෙ අබ්භුණ්හෙ; තඞ්ඛණෙ නිබ්බත්තස්මින්ති අත්ථො. ද්වෙ වාචා එතෙසං අහෙසුන්ති ද්වෙවාචිකා. අථ වා ද්වීහි වාචාහි උපාසකභාවං පත්තාති අත්ථො ¶ . තෙ එවං උපාසකභාවං පටිවෙදෙත්වා භගවන්තං ආහංසු – ‘‘කස්ස දානි භන්තෙ අම්හෙහි අජ්ජ පට්ඨාය අභිවාදනපච්චුට්ඨානං කාතබ්බ’’න්ති? අථ භගවා සීසං පරාමසි, කෙසා හත්ථෙ ලග්ගිංසු. තෙ තෙසං අදාසි ‘‘ඉමෙ තුම්හෙ පරිහරථා’’ති. තෙ කෙසධාතුයො ලභිත්වා අමතෙනෙව අභිසිත්තා හට්ඨතුට්ඨා භගවන්තං වන්දිත්වා පක්කමිංසු.

7. අථ ¶ ඛො භගවා සත්තාහස්ස අච්චයෙන තම්හා සමාධිම්හා වුට්ඨහිත්වා වුත්තප්පකාරමෙතං සබ්බං කිච්චං නිට්ඨාපෙත්වා රාජායතනමූලා පුනපි යෙන අජපාලනිග්රොධො තෙනුපසඞ්කමි. පරිවිතක්කො උදපාදීති තස්මිං නිසින්නමත්තස්සෙව සබ්බබුද්ධානං ආචිණ්ණසමාචිණ්ණො අයං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි. කස්මා පනායං සබ්බබුද්ධානං උප්පජ්ජතීති? ධම්මස්ස මහන්තභාවං ගරුභාවං භාරියභාවං පච්චවෙක්ඛණාය බ්රහ්මුනා යාචිතෙ දෙසෙතුකාමතාය ච. ජානන්ති හි බුද්ධා ‘‘එවං පරිවිතක්කිතෙ බ්රහ්මා ආගන්ත්වා ධම්මදෙසනං යාචිස්සති, තතො සත්තා ධම්මෙ ගාරවං උප්පාදෙස්සන්ති, බ්රහ්මගරුකො හි ලොකසන්නිවාසො’’ති. ඉති ඉමෙහි ද්වීහි කාරණෙහි අයං විතක්කො උප්පජ්ජතීති.

තත්ථ ¶ අධිගතො ඛො ම්යායන්ති අධිගතො ඛො මෙ අයං. ආලයරාමාති සත්තා පඤ්ච කාමගුණෙ අල්ලීයන්ති, තස්මා තෙ ‘‘ආලයා’’ති වුච්චන්ති. තෙහි ආලයෙහි රමන්තීති ආලයරාමා. ආලයෙසු රතාති ආලයරතා. ආලයෙසු සුට්ඨුමුදිතාති ආලයසම්මුදිතා. යදිදන්ති නිපාතො. තස්ස ඨානං සන්ධාය ‘‘යං ඉද’’න්ති පටිච්චසමුප්පාදං සන්ධාය ‘‘යො අය’’න්ති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. ඉදප්පච්චයතාපටිච්චසමුප්පාදොති ඉමෙසං පච්චයා ඉදප්පච්චයා, ඉදප්පච්චයාව ඉදප්පච්චයතා, ඉදප්පච්චයතා ච සා පටිච්චසමුප්පාදො චාති ඉදප්පච්චයතාපටිච්චසමුප්පාදො. සො මමස්ස කිලමථොති යා අජානන්තානං දෙසනා නාම, සො මම කිලමථො අස්ස; සා මම විහෙසා අස්සාති අත්ථො. භගවන්තන්ති භගවතො. අනච්ඡරියාති අනු අච්ඡරියා. පටිභංසූති පටිභානසඞ්ඛාතස්ස ඤාණස්ස ගොචරා අහෙසුං, පරිවිතක්කයිතබ්බභාවං පාපුණිංසු.

හලන්ති එත්ථ හකාරො නිපාතමත්තො; අලන්ති අත්ථො. පකාසිතුන්ති දෙසිතුං. අලං දානි ¶ මෙ ඉමං කිච්ඡෙන අධිගතං ධම්මං දෙසෙතුන්ති වුත්තං හොති. පටිසොතගාමින්ති පටිසොතං වුච්චති නිබ්බානං; නිබ්බානගාමින්ති අත්ථො. රාගරත්තාති කාමරාගභවරාගදිට්ඨිරාගෙන රත්තා. න දක්ඛන්තීති න පස්සිස්සන්ති. තමොඛන්ධෙන ආවුටාති අවිජ්ජාරාසිනා අජ්ඣොත්ථටා. අප්පොස්සුක්කතායාති නිරුස්සුක්කභාවෙන; අදෙසෙතුකාමතායාති අත්ථො.

8. යත්ර හි නාමාති යස්මිං නාම ලොකෙ. භගවතො පුරතො පාතුරහොසීති ධම්මදෙසනායාචනත්ථං දසසු චක්කවාළසහස්සෙසු මහාබ්රහ්මානො ගහෙත්වා ආගම්ම භගවතො පුරතො පාතුරහොසි ¶ . අප්පරජක්ඛජාතිකාති පඤ්ඤාමයෙ අක්ඛිම්හි අප්පං රාගදොසමොහරජං එතෙසං එවංසභාවාති අප්පරජක්ඛජාතිකා. භවිස්සන්ති ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරොති පටිවිජ්ඣිතාරො.

පාතුරහොසීති පාතුභවි. සමලෙහි චින්තිතොති රාගාදීහි මලෙහි සමලෙහි ඡහි සත්ථාරෙහි චින්තිතො. අපාපුරෙතන්ති විවර එතං. අමතස්ස ද්වාරන්ති අමතස්ස නිබ්බානස්ස ද්වාරභූතං අරියමග්ගං. සුණන්තු ධම්මං විමලෙනානුබුද්ධන්ති ¶ ඉමෙ සත්තා රාගාදිමලානං අභාවතො විමලෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන අනුබුද්ධං චතුසච්චධම්මං සුණන්තු.

සෙලෙ යථා පබ්බතමුද්ධනිට්ඨිතොති සෙලමයෙ එකග්ඝනෙ පබ්බතමුද්ධනි යථාඨිතොව යථා චක්ඛුමා පුරිසො සමන්තතො ජනතං පස්සෙය්ය, ත්වම්පි සුමෙධ සුන්දරපඤ්ඤ සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙන සමන්තචක්ඛු භගවා ධම්මමයං පඤ්ඤාමයං පාසාදමාරුය්හ සයං අපෙතසොකො සොකාවතිණ්ණං ජාතිජරාභිභූතඤ්ච ජනතං අවෙක්ඛස්සු උපධාරය.

උට්ඨෙහීති භගවතො ධම්මදෙසනත්ථං චාරිකචරණං යාචන්තො භණති. වීරාතිආදීසු භගවා වීරියවන්තතාය වීරො. දෙවපුත්තමච්චුකිලෙසාභිසඞ්ඛාරමාරානං විජිතත්තා විජිතසඞ්ගාමො. ජාතිකන්තාරාදිනිත්ථරණසමත්ථතාය සත්ථවාහො. කාමච්ඡන්දඉණස්ස ¶ අභාවතො අණණො.

9. අජ්ඣෙසනන්ති යාචනං. බුද්ධචක්ඛුනාති ඉන්ද්රියපරොපරියත්තඤාණෙන ච ආසයානුසයඤාණෙන ච. ඉමෙසඤ්හි ද්වින්නං ඤාණානං බුද්ධචක්ඛූති නාමං. අප්පරජක්ඛාති පඤ්ඤාචක්ඛුම්හි රාගාදිරජං අප්පං යෙසං, තෙ අප්පරජක්ඛා. යෙසං තං මහන්තං තෙ මහාරජක්ඛා. යෙසං සද්ධාදීනි ඉන්ද්රියානි තික්ඛානි තෙ තික්ඛින්ද්රියා. යෙසං තානි මුදූනි තෙ මුදින්ද්රියා. යෙසං තෙයෙව සද්ධාදයො ආකාරා සුන්දරා තෙ ස්වාකාරා. යෙසං තෙයෙව සද්ධාදයො ආකාරා අසුන්දරා තෙ ද්වාකාරා. යෙ කථිතකාරණං සල්ලක්ඛෙන්ති, සුඛෙන සක්කා හොන්ති විඤ්ඤාපෙතුං තෙ සුවිඤ්ඤාපයා. යෙ පරලොකඤ්ච වජ්ජඤ්ච භයතො පස්සන්ති තෙ පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනො. උප්පලිනියන්ති උප්පලවනෙ. ඉතරෙසුපි එසෙව නයො. අන්තොනිමුග්ගපොසීනීති යානි උදකස්ස අන්තො නිමුග්ගානෙව පොසයන්ති. සමොදකං ඨිතානීති උදකෙන සමං ඨිතානි. උදකං අච්චුග්ගම්ම ඨිතානීති උදකං අතික්කමිත්වා ඨිතානි.

අපාරුතාති විවටා. අමතස්ස ද්වාරාති අරියමග්ගො. සො හි අමතසඞ්ඛාතස්ස නිබ්බානස්ස ද්වාරං. පමුඤ්චන්තු සද්ධන්ති සබ්බෙ අත්තනො සද්ධං පමුඤ්චන්තු. පච්ඡිමපදද්වයෙ අයමත්ථො ¶ , අහඤ්හි අත්තනො පගුණං සුප්පවත්තිම්පි ඉමං ¶ පණීතං උත්තමං ධම්මං කායවාචාකිලමථසඤ්ඤී හුත්වා මනුජෙසු දෙවමනුස්සෙසු න භාසින්ති.

10. පණ්ඩිතොති පණ්ඩිච්චෙන සමන්නාගතො. බ්යත්තොති වෙය්යත්තියෙන සමන්නාගතො. මෙධාවීති ඨානුප්පත්තියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො. අප්පරජක්ඛජාතිකොති සමාපත්තියා වික්ඛම්භිතත්තා නික්කිලෙසජාතිකො විසුද්ධසත්තො. ආජානිස්සතීති සල්ලක්ඛෙස්සති පටිවිජ්ඣිස්සති. භගවතොපි ඛො ඤාණං උදපාදීති සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං උප්පජ්ජි ‘‘ඉතො සත්තමදිවසමත්ථකෙ කාලංකත්වා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ නිබ්බත්තො’’ති. මහාජානියොති සත්තදිවසබ්භන්තරෙ ¶ පත්තබ්බමග්ගඵලතො පරිහීනත්තා මහතී ජානි අස්සාති මහාජානියො අක්ඛණෙ නිබ්බත්තත්තා. අභිදොසකාලංකතොති හිය්යො කාලංකතො, සොපි නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනෙ නිබ්බත්තොති අද්දස. බහූකාරාති බහූපකාරා. පධානපහිතත්තං උපට්ඨහිංසූති පධානත්ථාය පෙසිතත්තභාවං මුඛොදකදානාදිනා උපට්ඨහිංසු.

11. අන්තරා ච ගයං අන්තරා ච බොධින්ති උපකො බොධිමණ්ඩස්ස ච ගයාය ච අන්තරෙ භගවන්තං අද්දස. අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නන්ති අද්ධානමග්ගං පටිපන්නං.

සබ්බාභිභූති සබ්බං තෙභූමකධම්මං අභිභවිත්වා ඨිතො. සබ්බවිදූති සබ්බං චතුභූමකධම්මං අවෙදිං අඤ්ඤාසිං. සබ්බෙසු ධම්මෙසු අනූපලිත්තොති සබ්බෙසු තෙභූමකධම්මෙසු කිලෙසලෙපෙන අලිත්තො. සබ්බඤ්ජහොති සබ්බං තෙභූමකධම්මං ජහිත්වා ඨිතො. තණ්හක්ඛයෙ විමුත්තොති තණ්හක්ඛයෙ නිබ්බානෙ ආරම්මණතො විමුත්තො. සයං අභිඤ්ඤායාති සබ්බං චතුභූමකධම්මං අත්තනාව ජානිත්වා. කමුද්දිසෙය්යන්ති කං අඤ්ඤං ‘‘අයං මෙ ආචරියො’’ති උද්දිසෙය්යං.

න මෙ ආචරියො අත්ථීති ලොකුත්තරධම්මෙ මය්හං ආචරියො නාම නත්ථි. නත්ථි මෙ පටිපුග්ගලොති මය්හං පටිභාගපුග්ගලො නාම නත්ථි. සීතිභූතොති සබ්බකිලෙසග්ගිනිබ්බාපනෙන සීතිභූතො. කිලෙසානංයෙව නිබ්බුතත්තා නිබ්බුතො.

කාසීනං ¶ ¶ පුරන්ති කාසිරට්ඨෙ නගරං. ආහඤ්ඡං අමතදුන්දුභින්ති ධම්මචක්කප්පටිලාභාය අමතභෙරිං පහරිස්සාමීති ගච්ඡාමි.

අරහසි අනන්තජිනොති අනන්තජිනො භවිතුං යුත්තො. හුපෙය්යපාවුසොති ආවුසො එවම්පි නාම භවෙය්ය. සීසං ඔකම්පෙත්වාති සීසං චාලෙත්වා.

12. සණ්ඨපෙසුන්ති කතිකං අකංසු. බාහුල්ලිකොති චීවරබාහුල්ලාදීනං අත්ථාය පටිපන්නො. පධානවිබ්භන්තොති ¶ පධානතො විබ්භන්තො භට්ඨො පරිහීනො. ආවත්තො බාහුල්ලායාති චීවරාදිබහුලභාවත්ථාය ආවත්තො. ඔදහථ භික්ඛවෙ සොතන්ති උපනෙථ භික්ඛවෙ සොතං; සොතින්ද්රියං ධම්මසවනත්ථං අභිමුඛං කරොථාති අත්ථො. අමතමධිගතන්ති අමතං නිබ්බානං මයා අධිගතන්ති දස්සෙති. ඉරියායාති දුක්කරඉරියාය. පටිපදායාති දුක්කරපටිපදාය. අභිජානාථ මෙ නොති අභිජානාථ නු මෙ සමනුපස්සථ. එවරූපං භාසිතමෙතන්ති එතං එවරූපං වාක්යං භාසිතන්ති අත්ථො. අසක්ඛි ඛො භගවා පඤ්චවග්ගියෙ භික්ඛූ සඤ්ඤාපෙතුන්ති ‘‘අහං බුද්ධො’’ති ජානාපෙතුං අසක්ඛි.

13. චක්ඛුකරණීති පඤ්ඤාචක්ඛුං සන්ධායාහ. ඉතො පරං සබ්බං පදත්ථතො උත්තානමෙව. අධිප්පායානුසන්ධියොජනාදිභෙදතො පන පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමට්ඨකථායං වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බං. ඉතො පට්ඨාය හි අතිවිත්ථාරභීරුකස්ස මහාජනස්ස චිත්තං අනුරක්ඛන්තා සුත්තන්තකථං අවණ්ණයිත්වා විනයකථංයෙව වණ්ණයිස්සාම.

18. සාව තස්ස ආයස්මතො උපසම්පදා අහොසීති ආසාළ්හීපුණ්ණමාය අට්ඨාරසහි දෙවතාකොටීහි සද්ධිං සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨිතස්ස ‘‘එහි භික්ඛූ’’ති භගවතො වචනෙන අභිනිප්ඵන්නා සාව තස්ස ආයස්මතො එහිභික්ඛූපසම්පදා අහොසි.

19. අථ ඛො ආයස්මතො ච වප්පස්සාති ආදිම්හි වප්පත්ථෙරස්ස පාටිපදදිවසෙ ධම්මචක්ඛුං උදපාදි, භද්දියත්ථෙරස්ස දුතියදිවසෙ, මහානාමත්ථෙරස්ස තතියදිවසෙ, අස්සජිත්ථෙරස්ස චතුත්ථියන්ති. ඉමෙසඤ්ච පන ¶ භික්ඛූනං කම්මට්ඨානෙසු උප්පන්නමලවිසොධනත්ථං භගවා අන්තොවිහාරෙයෙව අහොසි. උප්පන්නෙ උප්පන්නෙ කම්මට්ඨානමලෙ ආකාසෙන ගන්ත්වා මලං විනොදෙසි. පක්ඛස්ස පන පඤ්චමියං සබ්බෙ තෙ එකතො සන්නිපාතෙත්වා අනත්තසුත්තෙන ඔවදි. තෙන වුත්තං ‘‘අථ ඛො භගවා පඤ්චවග්ගියෙ’’තිආදි.

24. තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන ඡ ලොකෙ අරහන්තො හොන්තීති පඤ්චමියා පක්ඛස්ස ලොකස්මිං ඡ මනුස්සා අරහන්තො හොන්තීති අත්ථො.

31. පුබ්බානුපුබ්බකානන්ති ¶ පවෙණිවසෙන පොරාණානුපොරාණානන්ති අත්ථො. තෙන ඛො පන සමයෙන එකසට්ඨි ලොකෙ අරහන්තො හොන්තීති පුරිමා ඡ ඉමෙ ච පඤ්චපඤ්ඤාසාති අන්තොවස්සම්හියෙව එකසට්ඨි මනුස්සා අරහන්තො හොන්තීති අත්ථො.

තත්ර යසආදීනං කුලපුත්තානං අයං පුබ්බයොගො – අතීතෙ කිර පඤ්චපඤ්ඤාසජනා සහායකා වග්ගබන්ධෙන පුඤ්ඤානි කරොන්තා අනාථසරීරානි පටිජග්ගන්තා විචරන්ති, තෙ එකදිවසං ගබ්භිනිං ඉත්ථිං කාලංකතං දිස්වා ‘‘ඣාපෙස්සාමා’’ති සුසානං නීහරිංසු. තෙසු පඤ්ච ජනෙ ‘‘තුම්හෙ ඣාපෙථා’’ති සුසානෙ ඨපෙත්වා සෙසා ගාමං පවිට්ඨා. යසො දාරකො තං සරීරං විජ්ඣිත්වා පරිවත්තෙත්වා ච ඣාපයමානො අසුභසඤ්ඤං පටිලභි. සො ඉතරෙසම්පි චතුන්නං ජනානං ‘‘පස්සථ භො ඉමං අසුචිං පටිකූල’’න්ති දස්සෙසි. තෙපි තත්ථ අසුභසඤ්ඤං පටිලභිංසු. තෙ පඤ්චපි ජනා ගාමං ගන්ත්වා සෙසසහායකානං කථයිංසු. යසො පන දාරකො ගෙහම්පි ගන්ත්වා මාතාපිතූන්නඤ්ච භරියාය ච කථෙසි. තෙ සබ්බෙපි අසුභං භාවයිංසු. අයමෙතෙසං පුබ්බයොගො. තෙනායස්මතො යසස්ස නාටකජනෙසු සුසානසඤ්ඤායෙව උප්පජ්ජි, තායෙව ච උපනිස්සයසම්පත්තියා සබ්බෙසං විසෙසාධිගමො නිබ්බත්තීති.

අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසීති භගවා යාව පච්ඡිමකත්තිකපුණ්ණමා, තාව බාරාණසියං විහරන්තො එකදිවසං තෙ ඛීණාසවෙ සට්ඨි භික්ඛූ ආමන්තෙසි.

32. දිබ්බා ¶ නාම දිබ්බෙසු විසයෙසු ලොභපාසා. මානුසා නාම මානුසකෙසු විසයෙසු ලොභපාසා. මා එකෙන ද්වෙති එකෙන මග්ගෙන ද්වෙ මා අගමිත්ථ. අස්සවනතාති අස්සවනතාය. පරිහායන්තීති අනධිගතං නාධිගච්ඡන්තා විසෙසාධිගමතො පරිහායන්ති.

33. අන්තකාති ¶ ලාමක හීනසත්ත. අන්තලික්ඛචරොති රාගපාසං සන්ධායාහ. තඤ්හි සො ‘‘අන්තලික්ඛචරො’’ති මන්ත්වා ආහ.

34. නානාදිසා නානාජනපදාති නානාදිසතො ච නානාජනපදතො ච. අනුජානාමි භික්ඛවෙ තුම්හෙව දානි තාසු තාසු දිසාසු තෙසු තෙසු ජනපදෙසු ¶ පබ්බාජෙථාතිආදිම්හි පබ්බජ්ජාපෙක්ඛං කුලපුත්තං පබ්බාජෙන්තෙන යෙ පරතො ‘‘න භික්ඛවෙ පඤ්චහි ආබාධෙහි ඵුට්ඨො පබ්බාජෙතබ්බො’’තිආදිං කත්වා යාව ‘‘න අන්ධමූගබධිරො පබ්බාජෙතබ්බො’’ති එවං පටික්ඛිත්තා පුග්ගලා, තෙ වජ්ජෙත්වා පබ්බජ්ජාදොසවිරහිතො පුග්ගලො පබ්බාජෙතබ්බො. සොපි ච මාතාපිතූහි අනුඤ්ඤාතොයෙව. තස්ස අනුජානනලක්ඛණං ‘‘න භික්ඛවෙ අනනුඤ්ඤාතො මාතාපිතූහි පුත්තො පබ්බාජෙතබ්බො, යො පබ්බාජෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති එතස්මිං සුත්තෙ වණ්ණයිස්සාම.

එවං පබ්බජ්ජාදොසවිරහිතං මාතාපිතූහි අනුඤ්ඤාතං පබ්බාජෙන්තෙනාපි ච සචෙ අච්ඡින්නකෙසො හොති, එකසීමාය ච අඤ්ඤෙපි භික්ඛූ අත්ථි, කෙසච්ඡෙදනත්ථාය භණ්ඩුකම්මං ආපුච්ඡිතබ්බං. තස්ස ආපුච්ඡනාකාරං ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝං අපලොකෙතුං භණ්ඩුකම්මායා’’ති එත්ථ වණ්ණයිස්සාම. සචෙ ඔකාසො හොති, සයං පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීහි බ්යාවටො හොති, ඔකාසං න ලභති, එකො දහරභික්ඛු වත්තබ්බො ‘‘එතං පබ්බාජෙහී’’ති. අවුත්තොපි චෙ දහරභික්ඛු උපජ්ඣායං උද්දිස්ස පබ්බාජෙති, වට්ටති. සචෙ දහරභික්ඛු නත්ථි, සාමණෙරොපි වත්තබ්බො ‘‘එතං ඛණ්ඩසීමං නෙත්වා පබ්බාජෙත්වා කාසායානි අච්ඡාදෙත්වා එහී’’ති. සරණානි පන සයං දාතබ්බානි. එවං භික්ඛුනාව පබ්බජිතො හොති. පුරිසඤ්හි භික්ඛුතො අඤ්ඤො පබ්බාජෙතුං න ලභති, මාතුගාමං භික්ඛුනිතො අඤ්ඤො. සාමණෙරො පන සාමණෙරී වා ආණත්තියා කාසායානි දාතුං ලභති. කෙසොරොපනං යෙන කෙනචි කතං සුකතං.

සචෙ ¶ පන භබ්බරූපො හොති සහෙතුකො ඤාතො යසස්සී කුලපුත්තො, ඔකාසං කත්වාපි සයමෙව පබ්බාජෙතබ්බො. ‘‘මත්තිකාමුට්ඨිං ගහෙත්වා න්හායිත්වා කෙසෙ තෙමෙත්වා ආගච්ඡාහී’’ති ච පන න විස්සජ්ජෙතබ්බො. පබ්බජිතුකාමානඤ්හි පඨමං බලවඋස්සාහො හොති, පච්ඡා පන කාසායානි ච කෙසහරණසත්ථකඤ්ච දිස්වා උත්රසන්ති, එත්තොයෙව පලායන්ති, තස්මා සයමෙව නහානතිත්ථං නෙත්වා සචෙ නාතිදහරො හොති, ‘‘නහාහී’’ති වත්තබ්බො. කෙසා පනස්ස සයමෙව මත්තිකං ගහෙත්වා ධොවිතබ්බා. දහරකුමාරකො පන සයං උදකං ඔතරිත්වා ගොමයමත්තිකාහි ඝංසිත්වා නහාපෙතබ්බො. සචෙපිස්ස කච්ඡු වා පිළකා වා හොන්ති, යථා මාතා පුත්තං ¶ න ජිගුච්ඡති ¶ , එවමෙව අජිගුච්ඡන්තෙන සාධුකං හත්ථපාදසීසානි ඝංසිත්වා නහාපෙතබ්බො. කස්මා? එත්තකෙන හි උපකාරෙන කුලපුත්තා ආචරියුපජ්ඣායෙසු ච සාසනෙ ච බලවසිනෙහා තිබ්බගාරවා අනිවත්තිධම්මා හොන්ති, උප්පන්නං අනභිරතිං විනොදෙත්වා ථෙරභාවං පාපුණන්ති, කතඤ්ඤූ කතවෙදිනො හොන්ති.

එවං නහාපනකාලෙ පන කෙසමස්සුං ඔරොපනකාලෙ වා ‘‘ත්වං ඤාතො යසස්සී, ඉදානි මයං තං නිස්සාය පච්චයෙහි න කිලමිස්සාමා’’ති න වත්තබ්බො, අඤ්ඤාපි අනිය්යානිකකථා න කථෙතබ්බා. අථ ඛ්වස්ස ‘‘ආවුසො, සුට්ඨු උපධාරෙහි සතිං උපට්ඨාපෙහී’’ති වත්වා තචපඤ්චකකම්මට්ඨානං ආචික්ඛිතබ්බං, ආචික්ඛන්තෙන ච වණ්ණසණ්ඨානගන්ධාසයොකාසවසෙන අසුචිජෙගුච්ඡපටිකූලභාවං නිජ්ජීවනිස්සත්තභාවං වා පාකටං කරොන්තෙන ආචික්ඛිතබ්බං. සචෙ හි සො පුබ්බෙ මද්දිතසඞ්ඛාරො හොති භාවිතභාවනො, කණ්ටකවෙධාපෙක්ඛො විය පරිපක්කගණ්ඩො, සූරියුග්ගමනාපෙක්ඛං විය ච පරිණතපදුමං, අථස්ස ආරද්ධමත්තෙ කම්මට්ඨානමනසිකාරෙ ඉන්දාසනි විය පබ්බතෙ කිලෙසපබ්බතෙ චුණ්ණයමානංයෙව ඤාණං පවත්තති, ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තං පාපුණාති. යෙ හි කෙචි ඛුරග්ගෙ අරහත්තං පත්තා, සබ්බෙ තෙ එවරූපං සවනං ලභිත්වා කල්යාණමිත්තෙන ආචරියෙන දින්නනයං නිස්සාය නො අනිස්සාය. තස්මාස්ස ආදිතොව එවරූපී කථා කථෙතබ්බාති.

කෙසෙසු පන ඔරොපිතෙසු හලිද්දිචුණ්ණෙන වා ගන්ධචුණ්ණෙන වා සීසඤ්ච සරීරඤ්ච උබ්බට්ටෙත්වා ගිහිගන්ධං අපනෙත්වා කාසායානි තික්ඛත්තුං වා ද්වික්ඛත්තුං ¶ වා සකිං වා පටිග්ගාහෙතබ්බො. අථාපිස්ස හත්ථෙ අදත්වා ආචරියො වා උපජ්ඣායො වා සයමෙව අච්ඡාදෙති, වට්ටති. සචෙපි අඤ්ඤං දහරං වා සාමණෙරං වා උපාසකං වා ආණාපෙති ‘‘ආවුසො, එතානි කාසායානි ගහෙත්වා එතං අච්ඡාදෙහී’’ති තංයෙව වා ආණාපෙති ‘‘එතානි ගහෙත්වා අච්ඡාදෙහී’’ති සබ්බං වට්ටති. සබ්බං තෙන භික්ඛුනාව දින්නං හොති.

යං පන නිවාසනං වා පාරුපනං වා අනාණත්තියා ¶ නිවාසෙති වා පාරුපති වා, තං අපනෙත්වා පුන දාතබ්බං. භික්ඛුනා හි සහත්ථෙන වා ආණත්තියා වා දින්නමෙව කාසාවං වට්ටති, අදින්නං න වට්ටති, සචෙපි තස්සෙව සන්තකං හොති, කො පන වාදො උපජ්ඣායමූලකෙ! අයං ‘‘පඨමං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදාපෙත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කාරාපෙත්වා’’ති එත්ථ විනිච්ඡයො.

භික්ඛූනං ¶ පාදෙ වන්දාපෙත්වාති යෙ තත්ථ සන්නිපතිතා භික්ඛූ, තෙසං පාදෙ වන්දාපෙත්වා; අථ සරණග්ගහණත්ථං උක්කුටිකං නිසීදාපෙත්වා අඤ්ජලිං පග්ගණ්හාපෙත්වා එවං වදෙහීති වත්තබ්බො. ‘‘යමහං වදාමි, තං වදෙහී’’ති වත්තබ්බො. අථස්ස උපජ්ඣායෙන වා ආචරියෙන වා ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’තිආදිනා නයෙන සරණානි දාතබ්බානි යථාවුත්තපටිපාටියාව න උප්පටිපාටියා. සචෙ හි එකපදම්පි එකක්ඛරම්පි උප්පටිපාටියා දෙති, බුද්ධං සරණංයෙව වා තික්ඛත්තුං දත්වා පුන ඉතරෙසු එකෙකං තික්ඛත්තුං දෙති, අදින්නානි හොන්ති සරණානි.

ඉමඤ්ච පන සරණගමනූපසම්පදං පටික්ඛිපිත්වා අනුඤ්ඤාතඋපසම්පදා එකතො සුද්ධියා වට්ටති. සාමණෙරපබ්බජ්ජා පන උභතොසුද්ධියාව වට්ටති, නො එකතො සුද්ධියා. තස්මා උපසම්පදාය සචෙ ආචරියො ඤත්තිදොසඤ්චෙව කම්මවාචාදොසඤ්ච වජ්ජෙත්වා කම්මං කරොති, සුකතං හොති. පබ්බජ්ජාය පන ඉමානි තීණි සරණානි බුකාරධකාරාදීනං බ්යඤ්ජනානං ඨානකරණසම්පදං අහාපෙන්තෙනෙව ආචරියෙනපි අන්තෙවාසිකෙනපි වත්තබ්බානි. සචෙ ආචරියො වත්තුං සක්කොති, අන්තෙවාසිකො න සක්කොති; අන්තෙවාසිකො වා සක්කොති, ආචරියො න සක්කොති; උභොපි වා න සක්කොන්ති, න වට්ටති. සචෙ පන උභොපි සක්කොන්ති, වට්ටති.

ඉමානි ¶ ච පන දදමානෙන ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’ති එවං එකසම්බන්ධානි අනුනාසිකන්තානි වා කත්වා දාතබ්බානි, ‘‘බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’ති එවං විච්ඡින්දිත්වා මකාරන්තානි වා කත්වා දාතබ්බානි. අන්ධකට්ඨකථායං නාමං සාවෙත්වා ‘‘අහං භන්තෙ බුද්ධරක්ඛිතො යාවජීවං බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමී’’ති වුත්තං, තං එකඅට්ඨකථායම්පි නත්ථි, පාළියම්පි න වුත්තං, තෙසං රුචිමත්තමෙව, තස්මා න ගහෙතබ්බං. න හි තථා අවදන්තස්ස සරණං කුප්පතීති.

අනුජානාමි භික්ඛවෙ ¶ ඉමෙහි තීහි සරණගමනෙහි පබ්බජ්ජං උපසම්පදන්ති ඉමෙහි බුද්ධං සරණං ගච්ඡාමීතිආදීහි එවං තික්ඛත්තුං උභතොසුද්ධියා වුත්තෙහි තීහි සරණගමනෙහි පබ්බජ්ජඤ්චෙව උපසම්පදඤ්ච අනුජානාමීති අත්ථො. තත්ථ යස්මා උපසම්පදා පරතො පටික්ඛිත්තා, තස්මා සා එතරහි සරණමත්තෙනෙව න රුහති. පබ්බජ්ජා පන යස්මා පරතො ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, ඉමෙහි තීහි සරණගමනෙහි සාමණෙරපබ්බජ්ජ’’න්ති අනුඤ්ඤාතා එව, තස්මා සා එතරහිපි සරණමත්තෙනෙව රුහති. එත්තාවතා හි සාමණෙරභූමියං පතිට්ඨිතො හොති.

සචෙ පනෙස මතිමා හොති පණ්ඩිතජාතිකො, අථස්ස තස්මිංයෙව ඨානෙ සික්ඛාපදානි උද්දිසිතබ්බානි. කථං? යථා භගවතා උද්දිට්ඨානි. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘අනුජානාමි ¶ , භික්ඛවෙ, සාමණෙරානං දස සික්ඛාපදානි, තෙසු ච සාමණෙරෙහි සික්ඛිතුං. පාණාතිපාතා වෙරමණී, අදින්නාදානා වෙරමණී, අබ්රහ්මචරියා වෙරමණී, මුසාවාදා වෙරමණී, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා වෙරමණී, විකාලභොජනා වෙරමණී, නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා වෙරමණී, මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා වෙරමණී, උච්චාසයනමහාසයනා වෙරමණී, ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා වෙරමණී’’ති (මහාව. 106).

අන්ධකට්ඨකථායං පන ‘‘අහං, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමො යාවජීවං පාණාතිපාතා වෙරමණිසික්ඛාපදං

සමාදියාමී’’ති එවං සරණදානං විය සික්ඛාපදදානම්පි වුත්තං, තං නෙව පාළියං න අට්ඨකථාසු අත්ථි, තස්මා යථාපාළියාව උද්දිසිතබ්බානි. පබ්බජ්ජා හි සරණගමනෙහෙව සිද්ධා, සික්ඛාපදානි පන කෙවලං සික්ඛාපරිපූරණත්ථං ¶ ජානිතබ්බානි. තස්මා තානි පාළියං ආගතනයෙන උග්ගහෙතුං අසක්කොන්තස්ස යාය කායචි භාසාය අත්ථවසෙනපි ආචික්ඛිතුං වට්ටති. යාව පන අත්තනා සික්ඛිතබ්බසික්ඛාපදානි න ජානාති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණට්ඨානනිසජ්ජාදීසු පානභොජනාදිවිධිම්හි ච න කුසලො හොති, තාව භොජනසාලං වා සලාකභාජනට්ඨානං වා අඤ්ඤං වා තථාරූපට්ඨානං න පෙසෙතබ්බො, සන්තිකාවචරොයෙව කාතබ්බො, බාලදාරකො විය පටිජග්ගිතබ්බො, සබ්බමස්ස කප්පියාකප්පියං ආචික්ඛිතබ්බං, නිවාසනපාරුපනාදීසු ආභිසමාචාරිකෙසු විනෙතබ්බො. තෙනාපි ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, දසහඞ්ගෙහි සමන්නාගතං සාමණෙරං ¶ නාසෙතු’’න්ති (මහාව. 108) එවං පරතො වුත්තානි දස නාසනඞ්ගානි ආරකා පරිවජ්ජෙත්වා ආභිසමාචාරිකං පරිපූරෙන්තෙන දසවිධෙ සීලෙ සාධුකං සික්ඛිතබ්බන්ති.

35. මය්හං ඛො භික්ඛවෙති මයා ඛොති අත්ථො. අථ වා යො මය්හං යොනිසො මනසිකාරො, තෙන හෙතුනාති අත්ථො. පුන අනුප්පත්තාති එත්ථ විභත්තිං පරිණාමෙත්වා මයාති වත්තබ්බං.

36. භද්දවග්ගියාති ¶ තෙ කිර රාජකුමාරා රූපෙන ච චිත්තෙන ච භද්දකා වග්ගබන්ධෙන ච විචරන්ති, තස්මා ‘‘භද්දවග්ගියා’’ති වුච්චන්ති. තෙන හි වොති එත්ථ වොකාරො නිපාතමත්තො. ධම්මචක්ඛුං උදපාදීති කෙසඤ්චි සොතාපත්තිමග්ගො, කෙසඤ්චි සකදාගාමිමග්ගො, කෙසඤ්චි අනාගාමිමග්ගො උදපාදි. තයොපි හි එතෙ මග්ගා ‘‘ධම්මචක්ඛූ’’ති වුච්චන්ති. තෙ කිර තුණ්ඩිලජාතකෙ තිංසධුත්තා අහෙසුං, අථ තුණ්ඩිලොවාදං සුත්වා පඤ්චසීලානි රක්ඛිංසු; ඉදං නෙසං පුබ්බකම්මං.

37. පමුඛොති පුබ්බඞ්ගමො. පාමොක්ඛොති උත්තමො විසුද්ධපඤ්ඤො.

38. අනුපහච්චාති ¶ අවිනාසෙත්වා. තෙජසා තෙජන්ති අත්තනො තෙජෙන නාගස්ස තෙජං. පරියාදියෙය්යන්ති අභිභවෙය්යං, විනාසෙය්යං වාති. මක්ඛන්ති කොධං. නත්වෙව ච ඛො අරහා යථා අහන්ති අත්තානං ‘‘අරහා අහ’’න්ති මඤ්ඤමානො වදති.

39. නෙරඤ්ජරායං භගවාතිආදිකා ගාථායො පච්ඡා පක්ඛිත්තා.

44-9. විස්සජ්ජෙය්යන්ති ¶ සුක්ඛාපනත්ථාය පසාරෙත්වා ඨපෙය්යන්ති අත්ථො. ‘‘භන්තෙ ආහර හත්ථ’’න්ති එවං වදන්තො විය ඔණතොති ආහරහත්ථො. උය්යොජෙත්වාති විස්සජ්ජෙත්වා. මන්දාමුඛියොති අග්ගිභාජනානි වුච්චන්ති.

51. චිරපටිකාති චිරකාලතො පට්ඨාය.

52. කෙසමිස්සන්තිආදීසු කෙසා එව කෙසමිස්සං. එස නයො සබ්බත්ථ. ඛාරිකාජන්ති ඛාරිභාරො.

උරුවෙලපාටිහාරියකථා නිට්ඨිතා.

55. ලට්ඨිවනෙති ¶ තාලුය්යානෙ. සුප්පතිට්ඨෙ චෙතියෙති අඤ්ඤතරස්මිං වටරුක්ඛෙ; තස්ස කිරෙතං නාමං. ද්වාදසනහුතෙහීති එත්ථ එකං නහුතං දසසහස්සානි. අජ්ඣභාසීති තෙසං කඞ්ඛාච්ඡෙදනත්ථං අභාසි.

කිසකොවදානොති තාපසචරියාය කිසසරීරත්තා ‘‘කිසකො’’ති ලද්ධනාමානං තාපසානං ඔවාදකො අනුසාසකො සමානොති අත්ථො. අථ වා සයං කිසකො තාපසො සමානො වදානො ච අඤ්ඤෙ ඔවදන්තො අනුසාසන්තොතිපි අත්ථො. කථං පහීනන්ති කෙන කාරණෙන පහීනං. ඉදං වුත්තං හොති – ‘‘ත්වං උරුවෙලවාසිඅග්ගිපරිචාරකානං තාපසානං සයං ඔවාදාචරියො සමානො කිං දිස්වා පහාසි, පුච්ඡාමි තං එතමත්ථං කෙන කාරණෙන තව අග්ගිහුත්තං පහීන’’න්ති.

දුතියගාථාය අයමත්ථො – එතෙ රූපාදිකෙ කාමෙ ඉත්ථියො ච යඤ්ඤා අභිවදන්ති, ස්වාහං එතං සබ්බම්පි රූපාදිකං කාමප්පභෙදං ඛන්ධුපධීසු මලන්ති ඤත්වා යස්මා ඉමෙ යිට්ඨහුතප්පභෙදා යඤ්ඤා මලමෙව වදන්ති, තස්මා න යිට්ඨෙ ¶ න හුතෙ අරඤ්ජිං; යිට්ඨෙ වා හුතෙ වා නාභිරමින්ති අත්ථො.

තතියගාථාය ¶ – අථ කොචරහීති අථ ක්වචරහි. සෙසං උත්තානමෙව.

චතුත්ථගාථාය – පදන්ති නිබ්බානපදං. සන්තසභාවතාය සන්තං. උපධීනං අභාවෙන අනුපධිකං. රාගකිඤ්චනාදීනං අභාවෙන අකිඤ්චනං. තීසු භවෙසු අලග්ගතාය යං කාමභවං යඤ්ඤා වදන්ති, තස්මිම්පි කාමභවෙ අසත්තං. ජාතිජරාමරණානං අභාවෙන අනඤ්ඤථාභාවිං. අත්තනා භාවිතෙන මග්ගෙනෙව අධිගන්තබ්බං, න අඤ්ඤෙන කෙනචි අධිගමෙතබ්බන්ති අනඤ්ඤනෙය්යං. යස්මා ඊදිසං පදමද්දසං, තස්මා න යිට්ඨෙ න හුතෙ අරඤ්ජිං. තෙන කිං දස්සෙති? යො අහං දෙවමනුස්සලොකසම්පත්තිසාධකෙ න යිට්ඨෙ න හුතෙ අරඤ්ජිං, සො කිං වක්ඛාමි ‘‘එත්ථ නාම මෙ දෙවමනුස්සලොකෙ රතො මනො’’ති.

56. එවං සබ්බලොකෙ අනභිරතිභාවං පකාසෙත්වා අථ ඛො ආයස්මා උරුවෙලකස්සපො ‘‘සාවකොහමස්මී’’ති එවං භගවතො සාවකභාවං පකාසෙසි. තඤ්ච ඛො ආකාසෙ විවිධානි පාටිහාරියානි දස්සෙත්වා. ධම්මචක්ඛුන්ති සොතාපත්තිමග්ගඤාණං.

57. අස්සාසකාති ¶ ආසීසනා; පත්ථනාති අත්ථො. එසාහං භන්තෙති එත්ථ පන කිඤ්චාපි මග්ගප්පටිවෙධෙනෙවස්ස සිද්ධං සරණගමනං, තත්ථ පන නිච්ඡයගමනමෙව ගතො, ඉදානි වාචාය අත්තසන්නිය්යාතනං කරොති. මග්ගවසෙනෙවායං නියතසරණතං පත්තො, තං පරෙසං වාචාය පාකටං කරොන්තො පණිපාතගමනඤ්ච ගච්ඡන්තො එවං වදති.

58. සිඞ්ගීනික්ඛසවණ්ණොති සිඞ්ගීසුවණ්ණනික්ඛෙන සමානවණ්ණො. දසවාසොති දසසු අරියවාසෙසු වුත්ථවාසො. දසධම්මවිදූති දසකම්මපථවිදූ. දසභි චුපෙතොති දසහි අසෙක්ඛෙහි අඞ්ගෙහි උපෙතො. සබ්බධිදන්තොති සබ්බෙසු දන්තො; භගවතො හි චක්ඛුආදීසු කිඤ්චි අදන්තං නාම නත්ථි.

59. භගවන්තං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං එකමන්තං නිසීදීති ¶ භගවන්තං භුත්තවන්තං පත්තතො ච අපනීතපාණිං සල්ලක්ඛෙත්වා එකස්මිං පදෙසෙ නිසීදීති ¶ අත්ථො. අත්ථිකානන්ති බුද්ධාභිවාදනගමනෙන ච ධම්මසවනෙන ච අත්ථිකානං. අභික්කමනීයන්ති අභිගන්තුං සක්කුණෙය්යං. අප්පාකිණ්ණන්ති අනාකිණ්ණං. අප්පසද්දන්ති වචනසද්දෙන අප්පසද්දං. අප්පනිග්ඝොසන්ති නගරනිග්ඝොසසද්දෙන අප්පනිග්ඝොසං. විජනවාතන්ති අනුසඤ්චරණජනස්ස සරීරවාතෙන විරහිතං. ‘‘විජනවාද’’න්තිපි පාඨො; අන්තො ජනවාදෙන රහිතන්ති අත්ථො. ‘‘විජනපාත’’න්තිපි පාඨො; ජනසඤ්චාරවිරහිතන්ති අත්ථො. මනුස්සරාහසෙය්යකන්ති මනුස්සානං රහස්සකිරියට්ඨානියං. පටිසල්ලානසාරුප්පන්ති විවෙකානුරූපං.

සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානපබ්බජ්ජාකථා

60. සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානාති සාරිපුත්තො ච මොග්ගල්ලානො ච. තෙහි කතිකා කතා හොති‘‘යො පඨමං අමතං අධිගච්ඡති, සො ආරොචෙතූ’’ති තෙ කිර උභොපි ගිහිකාලෙ උපතිස්සො කොලිතොති එවං පඤ්ඤායමානනාමා අඩ්ඪතෙය්යසතමාණවකපරිවාරා ගිරග්ගසමජ්ජං අගමංසු. තත්ර නෙසං මහාජනං දිස්වා එතදහොසි – ‘‘අයං නාම එවං මහාසත්තනිකායො අප්පත්තෙ වස්සසතෙ මරණමුඛෙ පතිස්සතී’’ති. අථ උභොපි උට්ඨිතාය පරිසාය අඤ්ඤමඤ්ඤං පුච්ඡිත්වා එකජ්ඣාසයා පච්චුපට්ඨිතමරණසඤ්ඤා සම්මන්තයිංසු ‘‘සම්ම මරණෙ සති අමතෙනාපි භවිතබ්බං, හන්ද මයං අමතං පරියෙසාමා’’ති අමතපරියෙසනත්ථං සඤ්චයස්ස ඡන්නපරිබ්බාජකස්ස සන්තිකෙ සපරිසා ¶ පබ්බජිත්වා කතිපාහෙනෙව තස්ස ඤාණවිසයෙ පාරං ගන්ත්වා අමතං අපස්සන්තා පුච්ඡිංසු ‘‘කිං නු ඛො, ආචරිය, අඤ්ඤොපෙත්ථ සාරො අත්ථී’’ති? ‘‘නත්ථාවුසො, එත්තකමෙව ඉද’’න්ති ච සුත්වා ‘‘තුච්ඡං ඉදං ආවුසො නිස්සාරං, යො දානි අම්හෙසු පඨමං අමතං අධිගච්ඡති, සො ඉතරස්ස ආරොචෙතූ’’ති කතිකං අකංසු. තෙන වුත්තං – ‘‘තෙහි කතිකා කතා හොතී’’තිආදි.

පාසාදිකෙන අභික්කන්තෙනාතිආදීසු ඉත්ථම්භූතලක්ඛණෙ කරණවචනං වෙදිතබ්බං. අත්ථිකෙහි ¶ උපඤ්ඤාතං මග්ගන්ති එතං අනුබන්ධනස්ස කාරණවචනං; ඉදඤ්හි වුත්තං හොති – ‘‘යංනූනාහං ඉමං භික්ඛුං පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධෙය්යං, කස්මා ¶ ? යස්මා ඉදං පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධනං නාම අත්ථිකෙහි උපඤ්ඤාතං මග්ගං ඤාතො චෙව උපගතො ච මග්ගො’’ති අත්ථො. අථ වා අත්ථිකෙහි අම්හෙහි ‘‘මරණෙ සති අමතෙනාපි භවිතබ්බ’’න්ති එවං කෙවලං අත්ථීති උපඤ්ඤාතං නිබ්බානං නාම, තං මග්ගන්තො පරියෙසන්තොති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො.

පිණ්ඩපාතං ආදාය පටික්කමීති සුදින්නකණ්ඩෙ වුත්තප්පකාරං අඤ්ඤතරං කුට්ටමූලං උපසඞ්කමිත්වා නිසීදි. සාරිපුත්තොපි ඛො ‘‘අකාලො ඛො තාව පඤ්හං පුච්ඡිතු’’න්ති කාලං ආගමයමානො එකමන්තං ඨත්වා වත්තපටිපත්තිපූරණත්ථං කතභත්තකිච්චස්ස ථෙරස්ස අත්තනො කමණ්ඩලුතො උදකං දත්වා ධොතහත්ථපාදෙන ථෙරෙන සද්ධිං පටිසන්ථාරං කත්වා පඤ්හං පුච්ඡි. තෙන වුත්තං – ‘‘අථ ඛො සාරිපුත්තො පරිබ්බාජකො’’තිආදි. න තාහං සක්කොමීති න තෙ අහං සක්කොමි. එත්ථ ච පටිසම්භිදාප්පත්තො ථෙරො න එත්තකං න සක්කොති. අථ ඛො ඉමස්ස ධම්මගාරවං උප්පාදෙස්සාමීති සබ්බාකාරෙන බුද්ධවිසයෙ අවිසයභාවං ගහෙත්වා එවමාහ.

යෙ ධම්මා හෙතුප්පභවාති හෙතුප්පභවා නාම පඤ්චක්ඛන්ධා; තෙනස්ස දුක්ඛසච්චං දස්සෙති. තෙසං හෙතුං තථාගතො ආහාති තෙසං හෙතු නාම සමුදයසච්චං; තඤ්ච තථාගතො ආහාති දස්සෙති. තෙසඤ්ච යො නිරොධොති තෙසං උභින්නම්පි සච්චානං යො අප්පවත්තිනිරොධො; තඤ්ච තථාගතො ආහාති අත්ථො. තෙනස්ස නිරොධසච්චං දස්සෙති. මග්ගසච්චං පනෙත්ථ සරූපතො අදස්සිතම්පි නයතො දස්සිතං හොති, නිරොධෙ හි වුත්තෙ තස්ස සම්පාපකො මග්ගො වුත්තොව හොති. අථ වා තෙසඤ්ච යො නිරොධොති එත්ථ තෙසං යො නිරොධො ච නිරොධුපායො චාති එවං ද්වෙපි සච්චානි දස්සිතානි හොන්තීති. ඉදානි තමෙවත්ථං පටිපාදෙන්තො ආහ – ‘‘එවංවාදී මහාසමණො’’ති.

එසෙව ධම්මො යදි තාවදෙවාති සචෙපි ඉතො උත්තරි නත්ථි, එත්තකමෙව ඉදං සොතාපත්තිඵලමත්තමෙව පත්තබ්බං, තථාපි එසො එව ධම්මොති අත්ථො. පච්චබ්යත්ථ පදමසොකන්ති යං ¶ මයං ¶ පරියෙසමානා විචරාම, තං පදමසොකං පටිවිද්ධාත්ථ තුම්හෙ; පත්තං තං තුම්හෙහීති අත්ථො. අදිට්ඨං අබ්භතීතං බහුකෙහි කප්පනහුතෙහීති අම්හෙහි නාම ඉදං පදං බහුකෙහි ¶ කප්පනහුතෙහි අදිට්ඨමෙව අබ්භතීතං; ඉති තස්ස පදස්ස අදිට්ඨභාවෙන දීඝරත්තං අත්තනො මහාජානිභාවං දීපෙති.

62. ගම්භීරෙ ඤාණවිසයෙති ගම්භීරෙ චෙව ගම්භීරස්ස ච ඤාණස්ස විසයභූතෙ. අනුත්තරෙ උපධිසඞ්ඛයෙති නිබ්බානෙ. විමුත්තෙති තදාරම්මණාය විමුත්තියා විමුත්තෙ. බ්යාකාසීති ‘‘එතං මෙ සාවකයුගං භවිස්සති අග්ගං භද්දයුග’’න්ති වදන්තො සාවකපාරමිඤ්ඤාණෙ බ්යාකාසි. සාව තෙසං ආයස්මන්තානං උපසම්පදා අහොසීති සා එහිභික්ඛූපසම්පදායෙව තෙසං උපසම්පදා අහොසි. එවං උපසම්පන්නෙසු ච තෙසු මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරො සත්තහි දිවසෙහි අරහත්තෙ පතිට්ඨිතො, සාරිපුත්තත්ථෙරො අඩ්ඪමාසෙන.

අතීතෙ කිර අනොමදස්සී නාම බුද්ධො ලොකෙ උදපාදි. තස්ස සරදො නාම තාපසො සකෙ අස්සමෙ නානාපුප්ඵෙහි මණ්ඩපං කත්වා පුප්ඵාසනෙයෙව භගවන්තං නිසීදාපෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්සාපි තථෙව මණ්ඩපං කත්වා පුප්ඵාසනානි පඤ්ඤපෙත්වා අග්ගසාවකභාවං පත්ථෙසි. පත්ථයිත්වා ච සිරීවඩ්ඪස්ස නාම සෙට්ඨිනො පෙසෙසි ‘‘මයා අග්ගසාවකට්ඨානං පත්ථිතං, ත්වම්පි ආගන්ත්වා එකං ඨානං පත්ථෙහී’’ති. සෙට්ඨි නීලුප්පලමණ්ඩපං කත්වා බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං, තත්ථ භොජෙත්වා දුතියසාවකභාවං පත්ථෙසි. තෙසු සරදතාපසො සාරිපුත්තත්ථෙරො ජාතො, සිරීවඩ්ඪො මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරොති ඉදං නෙසං පුබ්බකම්මං.

63. අපුත්තකතායාතිආදීසු යෙසං පුත්තා පබ්බජන්ති, තෙසං අපුත්තකතාය. යාසං පතී පබ්බජන්ති, තාසං වෙධබ්යාය විධවාභාවාය. උභයෙනාපි කුලුපච්ඡෙදාය. සඤ්චයානීති සඤ්චයස්ස අන්තෙවාසිකානි. මගධානං ගිරිබ්බජන්ති මගධානං ජනපදස්ස ගිරිබ්බජං නගරං. මහාවීරාති මහාවීරියවන්තො. නයමානානන්ති නයමානෙසු. භුම්මත්ථෙ ¶ සාමිවචනං, උපයොගත්ථෙ වා. කා උසූයා විජානතන්ති ධම්මෙන නයන්තීති එවං විජානන්තානං කා ඉස්සා.

සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානපබ්බජ්ජාකථා නිට්ඨිතා.

64-5. අනුපජ්ඣායකාති ¶ වජ්ජාවජ්ජං උපනිජ්ඣායකෙන ගරුනා විරහිතා. අනාකප්පසම්පන්නාති න ආකප්පෙන සම්පන්නා; සමණසාරුප්පාචාරවිරහිතාති අත්ථො ¶ . උපරිභොජනෙති භොජනස්ස උපරි. උත්තිට්ඨපත්තන්ති පිණ්ඩාය චරණකපත්තං. තස්මිඤ්හි මනුස්සා උච්ඡිට්ඨසඤ්ඤිනො, තස්මා උත්තිට්ඨපත්තන්ති වුත්තං. අථ වා උට්ඨහිත්වා පත්තං උපනාමෙන්තීති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. අනුජානාමි භික්ඛවෙ උපජ්ඣායන්ති උපජ්ඣායං ගහෙතුං අනුජානාමීති අත්ථො. පුත්තචිත්තං උපට්ඨපෙස්සතීති පුත්තො මෙ අයන්ති එවං ගෙහස්සිතපෙමවසෙන චිත්තං උපට්ඨපෙස්සති. එස නයො දුතියපදෙපි. සගාරවා සප්පතිස්සාති ගරුභාවඤ්චෙව ජෙට්ඨකභාවඤ්ච උපට්ඨපෙත්වා. සභාගවුත්තිනොති සභාගජීවිකා. සාහූති වාතිආදීනි පඤ්ච පදානි උපජ්ඣායභාවසම්පටිච්ඡනවෙවචනානි. කායෙන විඤ්ඤාපෙතීති එවං සද්ධිවිහාරිකෙන ‘‘උපජ්ඣායො මෙ භන්තෙ හොහී’’ති තික්ඛත්තුං වුත්තෙ සචෙ උපජ්ඣායො ‘‘සාහූ’’තිආදීසු පඤ්චසු පදෙසු යස්ස කස්සචි පදස්ස වසෙන කායෙන වා වාචාය වා කායවාචාහි වා ‘‘ගහිතො තයා උපජ්ඣායො’’ති උපජ්ඣායග්ගහණං විඤ්ඤාපෙති, ගහිතො හොති උපජ්ඣායො. ඉදමෙව හි එත්ථ උපජ්ඣායග්ගහණං, යදිදං උපජ්ඣායස්ස ඉමෙසු පඤ්චසු පදෙසු යස්ස කස්සචි පදස්ස වාචාය වා සාවනං කායෙන වා අත්ථවිඤ්ඤාපනන්ති. කෙචි පන සාධූති සම්පටිච්ඡනං සන්ධාය වදන්ති. න තං පමාණං, ආයාචනදානමත්තෙන හි ගහිතො හොති උපජ්ඣායො, න එත්ථ සම්පටිච්ඡනං අඞ්ගං. සද්ධිවිහාරිකෙනාපි න කෙවලං ඉමිනා මෙ පදෙන උපජ්ඣායො ගහිතොති ඤාතුං වට්ටති. ‘‘අජ්ජතග්ගෙ දානි ථෙරො මය්හං භාරො, අහම්පි ථෙරස්ස භාරො’’ති ඉදම්පි ඤාතුං වට්ටති.

66. තත්රායං සම්මාවත්තනාති යං වුත්තං සම්මා වත්තිතබ්බන්ති, තත්ර අයං සම්මාවත්තනා. කාලස්සෙව උට්ඨාය උපාහනා ඔමුඤ්චිත්වාති සචස්ස පච්චූසකාලෙ චඞ්කමනත්ථාය වා ධොතපාදපරිහරණත්ථාය වා පටිමුක්කා උපාහනා පාදගතා හොන්ති, තා කාලස්සෙව උට්ඨාය අපනෙත්වා. දන්තකට්ඨං දාතබ්බන්ති මහන්තං මජ්ඣිමං ඛුද්දකන්ති ¶ තීණි දන්තකට්ඨානි උපනෙත්වා තතො යං තීණි දිවසානි ගණ්හාති, චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය තාදිසමෙව දාතබ්බං. සචෙ අනියමං කත්වා යං වා තං වා ගණ්හාති, අථ යාදිසං ලභති තාදිසං දාතබ්බං.

මුඛොදකං දාතබ්බන්ති සීතඤ්ච උණ්හඤ්ච උදකං උපනෙත්වා තතො යං තීණි දිවසානි වළඤ්ජෙති, චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය තාදිසමෙව මුඛධොවනොදකං ¶ දාතබ්බං. සචෙ අනියමං කත්වා යං වා තං වා ගණ්හාති, අථ යාදිසං ලභති තාදිසං දාතබ්බං. සචෙ දුවිධම්පි වළඤ්ජෙති, දුවිධම්පි ¶ උපනෙතබ්බං. උදකං මුඛධොවනට්ඨානෙ ඨපෙත්වා වච්චකුටිතො පට්ඨාය සම්මජ්ජිතබ්බං. ථෙරෙ වච්චකුටිං ගතෙ පරිවෙණං සම්මජ්ජිතබ්බං; එවං පරිවෙණං අසුඤ්ඤං හොති. ථෙරෙ වච්චකුටිතො අනික්ඛන්තෙයෙව ආසනං පඤ්ඤපෙතබ්බං. සරීරකිච්චං කත්වා ආගන්ත්වා තස්මිං නිසින්නස්ස ‘‘සචෙ යාගු හොතී’’තිආදිනා නයෙන වුත්තවත්තං කාතබ්බං. උක්ලාපොති කෙනචි කචවරෙන සඞ්කිණ්ණො, සචෙ පන අඤ්ඤො කචවරො නත්ථි, උදකඵුසිතානෙව හොන්ති, හත්ථෙනපි පමජ්ජිතබ්බො.

සගුණං කත්වාති ද්වෙ චීවරානි එකතො කත්වා, තා එකතො කතා ද්වෙපි සඞ්ඝාටියො දාතබ්බා. සබ්බඤ්හි චීවරං සඞ්ඝටිතත්තා ‘‘සඞ්ඝාටී’’ති වුච්චති. තෙන වුත්තං – ‘‘සඞ්ඝාටියො දාතබ්බා’’ති. නාතිදූරෙ ගන්තබ්බං නාච්චාසන්නෙති එත්ථ සචෙ උපජ්ඣායං නිවත්තිත්වා ඔලොකෙන්තං එකෙන වා ද්වීහි වා පදවීතිහාරෙහි සම්පාපුණාති, එත්තාවතා නාතිදූරෙ නාච්චාසන්නෙ ගතො හොතීති වෙදිතබ්බං. පත්තපරියාපන්නං පටිග්ගහෙතබ්බන්ති සචෙ උපජ්ඣායෙන භික්ඛාචාරෙ යාගුයා වා භත්තෙ වා ලද්ධෙ පත්තො උණ්හො වා භාරිකො වා හොති, අත්තනො පත්තං තස්ස දත්වා සො පත්තො ගහෙතබ්බොති අත්ථො. න උපජ්ඣායස්ස භණමානස්ස අන්තරන්තරා කථා ඔපාතෙතබ්බාති අන්තරඝරෙ වා අඤ්ඤත්ර වා භණමානස්ස අනිට්ඨිතෙ තස්ස වචනෙ අඤ්ඤා කථා න සමුට්ඨාපෙතබ්බා. ඉතො පට්ඨාය ච පන යත්ථ යත්ථ නකාරෙන පටිසෙධො කරියති, සබ්බත්ථ දුක්කටාපත්ති වෙදිතබ්බා. අයඤ්හි ඛන්ධකධම්මතා. ආපත්තිසාමන්තා භණමානොති පදසොධම්මදුට්ඨුල්ලාදිවසෙන ආපත්තියා ආසන්නවාචං භණමානො. නිවාරෙතබ්බොති ‘‘කිං භන්තෙ ඊදිසං නාම වත්තුං වට්ටති, ආපත්ති ¶ න හොතී’’ති එවං පුච්ඡන්තෙන විය වාරෙතබ්බො. වාරෙස්සාමීති පන කත්වා ‘‘මහල්ලක, මා එවං භණා’’ති න වත්තබ්බො.

පඨමතරං ආගන්ත්වාති සචෙ ආසන්නෙ ගාමො හොති, විහාරෙ වා ගිලානො භික්ඛු හොති, ගාමතො පඨමතරං ආගන්තබ්බං. සචෙ දූරෙ ගාමො හොති, උපජ්ඣායෙන සද්ධිං ආගච්ඡන්තො නත්ථි, තෙනෙව සද්ධිං ගාමතො නික්ඛමිත්වා චීවරෙන පත්තං වෙඨෙත්වා අන්තරාමග්ගතො පඨමතරං ආගන්තබ්බං ¶ . එවං නිවත්තන්තෙන පඨමතරං ආගන්ත්වා ආසනපඤ්ඤාපනාදි සබ්බං කිච්චං කාතබ්බං. සින්නං හොතීති තින්තං සෙදග්ගහිතං. චතුරඞ්ගුලං කණ්ණං උස්සාරෙත්වාති කණ්ණං චතුරඞ්ගුලප්පමාණං අතිරෙකං කත්වා එවං චීවරං සංහරිතබ්බං. කිං කාරණා? මා මජ්ඣෙ භඞ්ගො අහොසීති. සමං කත්වා සංහරිතස්ස හි මජ්ඣෙ භඞ්ගො හොති, තතො නිච්චං භිජ්ජමානං දුබ්බලං හොති තං නිවාරණත්ථමෙතං වුත්තං. තස්මා යථා අජ්ජ භඞ්ගට්ඨානෙයෙව ස්වෙ න භිජ්ජති, තථා දිවසෙ දිවසෙ චතුරඞ්ගුලං උස්සාරෙත්වා සංහරිතබ්බං. ඔභොගෙ කායබන්ධනං කාතබ්බන්ති කායබන්ධනං සංහරිත්වා චීවරභොගෙ පක්ඛිපිත්වා ඨපෙතබ්බං.

සචෙ ¶ පිණ්ඩපාතො හොතීති එත්ථ යො ගාමෙයෙව වා අන්තරඝරෙ වා පටික්කමනෙ වා භුඤ්ජිත්වා ආගච්ඡති, පිණ්ඩං වා න ලභති, තස්ස පිණ්ඩපාතො න හොති, ගාමෙ අභුත්තස්ස පන ලද්ධභික්ඛස්ස වා හොති; තස්මා ‘‘සචෙ පිණ්ඩපාතො හොතී’’තිආදි වුත්තං. සචෙපි තස්ස න හොති, භුඤ්ජිතුකාමො ච හොති, උදකං දත්වා අත්තනා ලද්ධතොපි පිණ්ඩපාතො උපනෙතබ්බො. පානීයෙන පුච්ඡිතබ්බොති භුඤ්ජමානො තික්ඛත්තුං ‘‘පානීයං භන්තෙ ආහරියතූ’’ති පානීයෙන පුච්ඡිතබ්බො. සචෙ කාලො අත්ථි, උපජ්ඣායෙ භුත්තෙ සයං භුඤ්ජිතබ්බං. සචෙ උපකට්ඨො කාලො, පානීයං උපජ්ඣායස්ස සන්තිකෙ ඨපෙත්වා සයම්පි භුඤ්ජිතබ්බං.

අනන්තරහිතායාති තට්ටිකධම්මඛණ්ඩාදීසු යෙන කෙනචි අනත්ථතාය පංසුසක්ඛරමිස්සාය භූමියා පත්ථො න ඨපෙතබ්බොති අත්ථො. සචෙ පන කාළවණ්ණකතා වා සුධාබද්ධා වා හොති නිරජමත්තිකා, තථාරූපාය භූමියා ¶ ඨපෙතුං වට්ටති. ධොතවාලිකායපි ඨපෙතුං වට්ටති. පංසුරජසක්ඛරාදීසු න වට්ටති. තත්ර පන පණ්ණං වා ආධාරකං වා ඨපෙත්වා තත්ර නික්ඛිපිතබ්බො. පාරතො අන්තං ඔරතො භොගන්ති ඉදං චීවරවංසාදීනං හෙට්ඨා හත්ථං පවෙසෙත්වා අභිමුඛෙන හත්ථෙන සණිකං නික්ඛිපනත්ථං වුත්තං. අන්තෙ පන ගහෙත්වා භොගෙන චීවරවංසාදීනං උපරි නික්ඛිපන්තස්ස භිත්තියං භොගො පටිහඤ්ඤති, තස්මා තථා න කාතබ්බං.

චුණ්ණං සන්නෙතබ්බන්ති න්හානචුණ්ණං උදකෙන තෙමෙත්වා පිණ්ඩි කාතබ්බා. එකමන්තං නික්ඛිපිතබ්බන්ති එකස්මිං නිද්ධූමෙ ඨානෙ ඨපෙතබ්බං. ජන්තාඝරෙ පරිකම්මං නාම ¶ අඞ්ගාරමත්තිකඋණ්හොදකදානාදිකං සබ්බං කිච්චං. උදකෙපි පරිකම්මන්ති අඞ්ගපච්චඞ්ගඝංසනාදිකං සබ්බං කිච්චං. පානීයෙන පුච්ඡිතබ්බොති ජන්තාඝරෙ උණ්හසන්තාපෙන පිපාසා හොති, තස්මා පුච්ඡිතබ්බො.

සචෙ උස්සහතීති සචෙ පහොති; න කෙනචි ගෙලඤ්ඤෙන අභිභූතො හොති; අගිලානෙන හි සද්ධිවිහාරිකෙන සට්ඨිවස්සෙනාපි සබ්බං උපජ්ඣායවත්තං කාතබ්බං, අනාදරෙන අකරොන්තස්ස වත්තභෙදෙ දුක්කටං. නකාරපටිසංයුත්තෙසු පන පදෙසු ගිලානස්සාපි පටික්ඛිත්තකිරියං කරොන්තස්ස දුක්කටමෙව. අප්පටිඝංසන්තෙනාති භූමියං අප්පටිඝංසන්තෙන. කවාටපිට්ඨන්ති කවාටඤ්ච පිට්ඨසඞ්ඝාතඤ්ච අච්ඡුපන්තෙන. සන්තානකන්ති යංකිඤ්චි කීටකුලාවකමක්කටකසුත්තාදි. උල්ලොකා පඨමං ඔහාරෙතබ්බන්ති උල්ලොකතො පඨමං උල්ලොකං ආදිංකත්වා අවහරිතබ්බන්ති අත්ථො. ආලොකසන්ධිකණ්ණභාගාති ආලොකසන්ධිභාගා ච කණ්ණභාගා ච අන්තරබාහිරවාතපානකවාටකානි ච ගබ්භස්ස ච චත්තාරො කොණා පමජ්ජිතබ්බාති අත්ථො.

යථාපඤ්ඤත්තං ¶ පඤ්ඤපෙතබ්බන්ති යථා පඨමං පඤ්ඤත්තං අහොසි, තථෙව පඤ්ඤපෙතබ්බං. එතදත්ථමෙව හි යථාපඤ්ඤත්තං සල්ලක්ඛෙත්වා නීහරිත්වා එකමන්තං නික්ඛිපිතබ්බන්ති පුරිමවත්තං පඤ්ඤත්තං. සචෙ පන පඨමං අජානන්තෙන කෙනචි පඤ්ඤත්තං අහොසි, සමන්තතො භිත්තිං ද්වඞ්ගුලමත්තෙන වා තිවඞ්ගුලමත්තෙන වා මොචෙත්වා පඤ්ඤපෙතබ්බං. ඉදඤ්හි පඤ්ඤාපනවත්තං. සචෙ කටසාරකො හොති අතිමහන්තො ච, ඡින්දිත්වා කොටිං නිවත්තෙත්වා බන්ධිත්වා ¶ පඤ්ඤපෙතබ්බො. සචෙ කොටිං නිවත්තෙත්වා බන්ධිතුං න ජානාති, න ඡින්දිතබ්බො. පුරත්ථිමා වාතපානා ථකෙතබ්බාති පුරත්ථිමාය වාතපානා ථකෙතබ්බා. එවං සෙසාපි වාතපානා ථකෙතබ්බා.

වූපකාසෙතබ්බොති අඤ්ඤත්ථ නෙතබ්බො. වූපකාසාපෙතබ්බොති අඤ්ඤො භික්ඛු වත්තබ්බො ‘‘ථෙරං ගහෙත්වා අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡා’’ති විවෙචෙතබ්බන්ති විස්සජ්ජාපෙතබ්බං. විවෙචාපෙතබ්බන්ති අඤ්ඤො වත්තබ්බො ‘‘ථෙරං දිට්ඨිගතං විස්සජ්ජාපෙහී’’ති. උස්සුක්කං කාතබ්බන්ති පරිවාසදානත්ථං සො සො භික්ඛු උපසඞ්කමිත්වා යාචිතබ්බො. සචෙ අත්තනා පටිබලො හොති, අත්තනාව දාතබ්බො. නො චෙ පටිබලො හොති, අඤ්ඤෙන දාපෙතබ්බො. කින්ති නු ඛොති කෙන නු ඛො උපායෙන. එස නයො සබ්බත්ථ. ලහුකාය වා ¶ පරිණාමෙය්යාති උක්ඛෙපනීයං අකත්වා තජ්ජනීයං වා නියස්සං වා කරෙය්යාති අත්ථො. තෙන හි ‘‘උපජ්ඣායස්ස උක්ඛෙපනීයකම්මං කත්තුකාමො සඞ්ඝො’’ති ඤත්වා එකමෙකං භික්ඛුං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘මා භන්තෙ අම්හාකං උපජ්ඣායස්ස කම්මං කරිත්ථා’’ති යාචිතබ්බා. සචෙ කරොන්තියෙව, ‘‘තජ්ජනීයං වා නියස්සං වා කරොථා’’ති යාචිතබ්බා. සචෙ කරොන්තියෙව, අථ උපජ්ඣායො ‘‘සම්මා වත්තථ භන්තෙ’’ති යාචිතබ්බො. ඉති තං සම්මා වත්තාපෙත්වා ‘‘පටිප්පස්සම්භෙථ භන්තෙ කම්ම’’න්ති භික්ඛූ යාචිතබ්බා.

සම්පරිවත්තකං සම්පරිවත්තකන්ති සම්පරිවත්තෙත්වා සම්පරිවත්තෙත්වා. න ච අච්ඡින්නෙ ථෙවෙ පක්කමිතබ්බන්ති යදි අප්පමත්තකම්පි රජනං ගළති, න තාව පක්කමිතබ්බං. න උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡා එකච්චස්ස පත්තො දාතබ්බොතිආදි සබ්බං උපජ්ඣායස්ස විසභාගපුග්ගලවසෙන කථිතං. න උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡා ගාමො පවිසිතබ්බොති පිණ්ඩාය වා අඤ්ඤෙන වා කරණීයෙන පවිසිතුකාමෙන ආපුච්ඡිත්වාව පවිසිතබ්බො. සචෙ උපජ්ඣායො කාලස්සෙව වුට්ඨාය දූරං භික්ඛාචාරං ගන්තුකාමො හොති, ‘‘දහරා පිණ්ඩාය පවිසන්තූ’’ති වත්වා ගන්තබ්බං. අවත්වා ගතෙ පරිවෙණං ගන්ත්වා උපජ්ඣායං අපස්සන්තෙන ගාමං පවිසිතුං වට්ටති. සචෙ ගාමං පවිසන්තොපි පස්සති, දිට්ඨට්ඨානතො පට්ඨාය ආපුච්ඡිතුංයෙව වට්ටති.

න සුසානං ගන්තබ්බන්ති වාසත්ථාය වා දස්සනත්ථාය වා න ගන්තබ්බං. න දිසා පක්කමිතබ්බාති ¶ ¶ එත්ථ පක්කමිතුකාමෙන කම්මං ආචික්ඛිත්වා යාවතතියං යාචිතබ්බො. සචෙ අනුජානාති, සාධු; නො චෙ අනුජානාති, තං නිස්සාය වසතො චස්ස උද්දෙසො වා පරිපුච්ඡා වා කම්මට්ඨානං වා න සම්පජ්ජති, උපජ්ඣායො බාලො හොති අබ්යත්තො, කෙවලං අත්තනො සන්තිකෙ වසාපෙතුකාමතාය එව ගන්තුං න දෙති, එවරූපෙ නිවාරෙන්තෙපි ගන්තුං වට්ටති. වුට්ඨානමස්ස ආගමෙතබ්බන්ති ගෙලඤ්ඤතො වුට්ඨානං අස්ස ආගමෙතබ්බං; න කත්ථචි ගන්තබ්බං. සචෙ අඤ්ඤො භික්ඛු උපට්ඨාකො අත්ථි, භෙසජ්ජං පරියෙසිත්වා තස්ස හත්ථෙ දත්වා ‘‘භන්තෙ අයං උපට්ඨහිස්සතී’’ති වත්වා ගන්තබ්බං.

67. උපජ්ඣායෙන ¶ සද්ධිවිහාරිකම්හි සම්මාවත්තනායං – සඞ්ගහෙතබ්බො අනුග්ගහෙතබ්බොති උද්දෙසාදීහිස්ස සඞ්ගහො ච අනුග්ගහො ච කත්තබ්බො. තත්ථ උද්දෙසොති පාළිවාචනං. පරිපුච්ඡාති පාළියා අත්ථවණ්ණනා. ඔවාදොති අනොතිණ්ණෙ වත්ථුස්මිං ‘‘ඉදං කරොහි, ඉදං මා කරිත්ථා’’ති වචනං. අනුසාසනීති ඔතිණ්ණෙ වත්ථුස්මිං. අපි ච ඔතිණ්ණෙ වා අනොතිණ්ණෙ වා පඨමං වචනං ඔවාදො; පුනප්පුනං වචනං අනුසාසනීති. සචෙ උපජ්ඣායස්ස පත්තො හොතීති සචෙ අතිරෙකපත්තො හොති. එස නයො සබ්බත්ථ. පරික්ඛාරොති අඤ්ඤොපි සමණපරික්ඛාරො. ඉධ උස්සුක්කං නාම ධම්මිකෙන නයෙන උප්පජ්ජමානඋපායපරියෙසනං. ඉතො පරං දන්තකට්ඨදානං ආදිං කත්වා ආචමනකුම්භියා උදකාසිඤ්චනපරියොසානං වත්තං ගිලානස්සෙව සද්ධිවිහාරිකස්ස කාතබ්බං. අනභිරතිවූපකාසනාදි පන අගිලානස්සාපි කත්තබ්බමෙව. චීවරං රජන්තෙනාති ‘‘එවං රජෙය්යාසී’’ති උපජ්ඣායතො උපායං සුත්වා රජන්තෙන. සෙසං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

සද්ධිවිහාරිකවත්තකථා නිට්ඨිතා.

68. න සම්මා වත්තන්තීති යථාපඤ්ඤත්තං උපජ්ඣායවත්තං න පූරෙන්ති. යො න සම්මා වත්තෙය්යාති යො යථාපඤ්ඤත්තං වත්තං න පූරෙය්ය; සො දුක්කටං ආපජ්ජතීති අත්ථො. පණාමෙතබ්බොති අපසාදෙතබ්බො. න අධිමත්තං පෙමං හොතීති උපජ්ඣායම්හි අධිමත්තං ගෙහස්සිතපෙමං න හොති. නාධිමත්තා ¶ භාවනා හොතීති අධිමත්තා මෙත්තාභාවනා න හොති; වුත්තපටිපක්ඛනයෙන ¶ සුක්කපක්ඛො වෙදිතබ්බො. අලං පණාමෙතුන්ති යුත්තො පණාමෙතුං.

අප්පණාමෙන්තො උපජ්ඣායො සාතිසාරො හොතීති සදොසො හොති, ආපත්තිං ආපජ්ජති; තස්මා න සම්මා වත්තන්තො පණාමෙතබ්බොව. න සම්මාවත්තනාය ච යාව චීවරරජනං තාව වත්තෙ අකරියමානෙ උපජ්ඣායස්ස ¶ පරිහානි හොති. තස්මා තං අකරොන්තස්ස නිස්සයමුත්තකස්සාපි අමුත්තකස්සාපි ආපත්තියෙව. එකච්චස්ස පත්තදානතො පට්ඨාය අමුත්තකනිස්සයස්සෙව ආපත්ති.

සද්ධිවිහාරිකා සම්මා වත්තන්ති, උපජ්ඣායො සම්මා න වත්තති, උපජ්ඣායස්ස ආපත්ති. උපජ්ඣායො සම්මා වත්තති, සද්ධිවිහාරිකා සම්මා න වත්තන්ති, තෙසං ආපත්ති. උපජ්ඣායෙ වත්තං සාදියන්තෙ සද්ධිවිහාරිකා බහුකාපි හොන්ති, සබ්බෙසං ආපත්ති. සචෙ උපජ්ඣායො ‘‘මය්හං උපට්ඨාකො අත්ථි, තුම්හෙ අත්තනො සජ්ඣායමනසිකාරාදීසු යොගං කරොථා’’ති වදති, සද්ධිවිහාරිකානං අනාපත්ති. සචෙ උපජ්ඣායො සාදියනං වා අසාදියනං වා න ජානාති, බාලො හොති, සද්ධිවිහාරිකා බහුකා. තෙසු එකො වත්තසම්පන්නො භික්ඛු ‘‘උපජ්ඣායස්ස කිච්චං අහං කරිස්සාමි, තුම්හෙ අප්පොස්සුක්කා විහරථා’’ති එවඤ්චෙ අත්තනො භාරං කත්වා ඉතරෙ විස්සජ්ජෙති, තස්ස භාරකරණතො පට්ඨාය තෙසං අනාපත්ති.

69. රාධබ්රාහ්මණවත්ථුස්මිං – කිඤ්චාපි ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවතා බාරාණසියං තීහි සරණගමනෙහි අනුඤ්ඤාතං පබ්බජ්ජඤ්චෙව උපසම්පදඤ්ච ජානාති, භගවා පන තං ලහුකං උපසම්පදං පටික්ඛිපිත්වා ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙන ගරුකං කත්වා උපසම්පදං අනුඤ්ඤාතුකාමො. අථස්ස ථෙරො අජ්ඣාසයං විදිත්වා ‘‘කථාහං භන්තෙ තං බ්රාහ්මණං පබ්බාජෙමි උපසම්පාදෙමී’’ති ආහ. බුද්ධානඤ්හි පරිසා අජ්ඣාසයකුසලා හොන්ති, අයඤ්ච බුද්ධපරිසාය අග්ගො.

බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙනාති එත්ථ බ්යත්තො නාම යස්ස සාට්ඨකථං විනයපිටකං වාචුග්ගතං පවත්තති, තස්මිං අසති යස්ස අන්තමසො ඉදං ඤත්තිචතුත්ථකම්මවාචාමත්තම්පි සුග්ගහිතං හොති, වාචුග්ගතං පවත්තති, අයම්පි ඉමස්මිං අත්ථෙ බ්යත්තො. යො පන කාසසොසසෙම්හාදිනා වා ගෙලඤ්ඤෙන ¶ ¶ ¶ ඔට්ඨදන්තජිව්හාදීනං වා අසම්පත්තියා පරියත්තියං වා අකතපරිචයත්තා න සක්කොති පරිමණ්ඩලෙහි පදබ්යඤ්ජනෙහි කම්මවාචං සාවෙතුං, බ්යඤ්ජනං වා පදං වා හාපෙති, අඤ්ඤථා වා වත්තබ්බං අඤ්ඤථා වදති, අයං අප්පටිබලො. තබ්බිපරීතො ඉමස්මිං අත්ථෙ ‘‘පටිබලො’’ති වෙදිතබ්බො. සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බොති සඞ්ඝො ජානාපෙතබ්බො. තතො පරං යං සඞ්ඝො ජානාපෙතබ්බො, තං දස්සෙතුං ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ’’තිආදිමාහ.

71. උපසම්පන්නසමනන්තරාති උපසම්පන්නො හුත්වා සමනන්තරා. අනාචාරං ආචරතීති පණ්ණත්තිවීතික්කමං කරොති. උල්ලුම්පතු මන්ති උද්ධරතු මං, අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨපෙතු; සාමණෙරභාවා වා උද්ධරිත්වා භික්ඛුභාවෙ පතිට්ඨාපෙතූති. අනුකම්පං උපාදායාති අනුද්දයං පටිච්ච; මයි අනුකප්පං කත්වාති අත්ථො.

73. අට්ඨිතා හොතීති නිච්චප්පවත්තිනී හොති. චත්තාරො නිස්සයෙති චත්තාරො පච්චයෙ. යස්මා චත්තාරො පච්චයෙ නිස්සාය අත්තභාවො පවත්තති, තස්මා තෙ නිස්සයාති වුච්චන්ති.

රාධබ්රාහ්මණවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

75. කින්තායං භික්ඛු හොතීති කිං තෙ අයං භික්ඛු හොති. අඤ්ඤෙහි ඔවදියො අනුසාසියොති අඤ්ඤෙහි ඔවදිතබ්බො චෙව අනුසාසිතබ්බො ච. බාහුල්ලාය ආවත්තො යදිදං ගණබන්ධිකන්ති ගණබන්ධො එතස්ස බාහුල්ලස්ස අත්ථීති ගණබන්ධිකං, බාහුල්ලං. යං ඉදං ගණබන්ධිකං නාම බාහුල්ලං, තදත්ථාය අතිලහුං ත්වං ආපන්නොති වුත්තං හොති.

76. අබ්යත්තාති පඤ්ඤාවෙය්යත්තියෙන විරහිතා. අඤ්ඤත්තරොපි අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බොති පසූරො පරිබ්බාජකො. සො කිර ‘‘ධම්මං ථෙනෙස්සාමී’’ති ¶ උදායිත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා තෙන සහධම්මිකං වුච්චමානො තස්ස වාදං ආරොපෙසි. අනුජානාමි භික්ඛවෙ බ්යත්තෙන භික්ඛුනාතිආදිම්හි බ්යත්තො පුබ්බෙ භික්ඛුනොවාදකවණ්ණනායං වුත්තලක්ඛණොයෙව. යො පන අන්තෙවාසිනො වා සද්ධිවිහාරිකස්ස වා ගිලානස්ස සක්කොති උපට්ඨානාදීනි කාතුං, අයං ඉධ පටිබලොති අධිප්පෙතො. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘පඤ්චහුපාලි ¶ , අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා උපසම්පාදෙතබ්බං, නිස්සයො දාතබ්බො, සාමණෙරො උපට්ඨාපෙතබ්බො. කතමෙහි පඤ්චහි? පටිබලො හොති අන්තෙවාසිං වා සද්ධිවිහාරිං වා ගිලානං උපට්ඨාතුං වා උපට්ඨාපෙතුං වා, අනභිරතං වූපකාසෙතුං වා ¶ වූපකාසාපෙතුං වා, උප්පන්නං කුක්කුච්චං ධම්මතො විනොදෙතුං, අභිධම්මෙ විනෙතුං, අභිවිනයෙ විනෙතූ’’න්ති (පරි. 418).

77. පක්ඛසඞ්කන්තෙසූති තිත්ථියපක්ඛසඞ්කන්තෙසු. අනුජානාමි භික්ඛවෙ ආචරියන්ති ආචාරසමාචාරසික්ඛාපනකං ආචරියං අනුජානාමි. ආචරියො භික්ඛවෙ අන්තෙවාසිකම්හීතිආදි සබ්බං ‘‘උපජ්ඣායො භික්ඛවෙ සද්ධිවිහාරිකම්හී’’තිආදිනා නයෙන වුත්තවසෙනෙව වෙදිතබ්බං. නාමමත්තමෙව හි එත්ථ නානං.

80. අන්තෙවාසිකා ආචරියෙසු න සම්මා වත්තන්තීති එත්ථ පන යං පුබ්බෙ ‘‘නසම්මාවත්තනාය ච යාව චීවරරජනං, තාව වත්තෙ අකරියමානෙ උපජ්ඣායස්ස පරිහානි හොති, තස්මා තං අකරොන්තස්ස නිස්සයමුත්තකස්සාපි අමුත්තකස්සාපි ආපත්තියෙවා’’ති ච, ‘‘එකච්චස්ස පත්තදානතො පට්ඨාය අමුත්තකනිස්සයස්සෙව ආපත්තී’’ති ච ලක්ඛණං වුත්තං, න තෙනෙව ලක්ඛණෙන නිස්සයන්තෙවාසිකස්ස ආපත්ති වෙදිතබ්බා. නිස්සයන්තෙවාසිකෙන හි යාව ආචරියං නිස්සාය වසති, තාව සබ්බං ආචරියවත්තං කාතබ්බං. පබ්බජ්ජාඋපසම්පදාධම්මන්තෙවාසිකෙහි පන නිස්සයමුත්තකෙහිපි ¶ ආදිතො පට්ඨාය යාව චීවරරජනං, තාව වත්තං කාතබ්බං; අනාපුච්ඡිත්වා පත්තදානාදිම්හි පන එතෙසං අනාපත්ති. එතෙසු ච පබ්බජ්ජන්තෙවාසිකො ච උපසම්පදන්තෙවාසිකො ච ආචරියස්ස යාවජීවං භාරො. නිස්සයන්තෙවාසිකො ච ධම්මන්තෙවාසිකො ච යාව සමීපෙ වසන්ති, තාවදෙව. තස්මා ආචරියෙනාපි තෙසු සම්මා වත්තිතබ්බං. ආචරියන්තෙවාසිකෙසු හි යො යො න සම්මා වත්තති, තස්ස තස්ස ආපත්ති.

83. උපජ්ඣායම්හා ¶ නිස්සයපටිප්පස්සද්ධීසු – උපජ්ඣායො පක්කන්තො වාතිආදීසු අයං විනිච්ඡයො – පක්කන්තොති තම්හා ආවාසා විප්පවසිතුකාමො පක්කන්තො දිසං ගතො. එවං ගතෙ ච පන තස්මිං සචෙ විහාරෙ නිස්සයදායකො අත්ථි, යස්ස සන්තිකෙ අඤ්ඤදාපි නිස්සයො වා ගහිතපුබ්බො හොති, යො වා එකසම්භොගපරිභොගො, තස්ස සන්තිකෙ නිස්සයො ගහෙතබ්බො, එකදිවසම්පි පරිහාරො නත්ථි. සචෙ තාදිසො නත්ථි, අඤ්ඤො ලජ්ජී පෙසලො අත්ථි, තස්ස ලජ්ජීපෙසලභාවං ජානන්තෙන තදහෙව නිස්සයො යාචිතබ්බො. සචෙ දෙති, ඉච්චෙතං කුසලං. අථ පන ‘‘තුම්හාකං උපජ්ඣායො ලහුං ආගමිස්සතී’’ති පුච්ඡති, උපජ්ඣායෙන ච තථා වුත්තං, ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වත්තබ්බං. සචෙ වදති ‘‘තෙන ¶ හි උපජ්ඣායස්ස ආගමනං ආගමෙථා’’ති වට්ටති. අථ පනස්ස පකතියා පෙසලභාවං න ජානාති, චත්තාරි පඤ්ච දිවසානි තස්ස භික්ඛුනො සභාගතං ඔලොකෙත්වා ඔකාසං කාරෙත්වා නිස්සයො ගහෙතබ්බො.

සචෙ පන විහාරෙ නිස්සයදායකො නත්ථි, උපජ්ඣායො ච ‘‘අහං කතිපාහෙන ආගමිස්සාමි, මා උක්කණ්ඨිත්ථා’’ති වත්වා ගතො, යාව ආගමනා පරිහාරො ලබ්භති. අථාපි නං තත්ථ මනුස්සා පරිච්ඡින්නකාලතො උත්තරිපි පඤ්ච වා දස වා දිවසානි වාසෙන්තියෙව, තෙන විහාරං පවත්ති පෙසෙතබ්බා ‘‘දහරා මා උක්කණ්ඨන්තු, අහං අසුකදිවසං නාම ¶ ආගමිස්සාමී’’ති. එවම්පි පරිහාරො ලබ්භති. අථ ආගච්ඡතො අන්තරාමග්ගෙ නදීපූරෙන වා චොරාදීහි වා උපද්දවො හොති, ථෙරො උදකොසක්කනං වා ආගමෙති, සහායෙ වා පරියෙසති, තඤ්චෙ පවත්තිං දහරා සුණන්ති, යාව ආගමනා පරිහාරො ලබ්භති. සචෙ පන සො ‘‘ඉධෙවාහං වසිස්සාමී’’ති පහිණති, පරිහාරො නත්ථි. යත්ථ නිස්සයො ලබ්භති, තත්ථ ගන්තබ්බං.

විබ්භන්තෙ පන කාලඞ්කතෙ පක්ඛසඞ්කන්තෙ වා එකදිවසම්පි පරිහාරො නත්ථි. යත්ථ නිස්සයො ලබ්භති, තත්ථ ගන්තබ්බං. ආණත්තීති පන නිස්සයපණාමනා වුච්චති. තස්මා ‘‘පණාමෙමි ත’’න්ති වා ‘‘මා ඉධ පටික්කමී’’ති වා ‘‘නීහර තෙ පත්තචීවර’’න්ති වා ‘‘නාහං තයා උපට්ඨාතබ්බො’’ති වාති ඉමිනා පාළිනයෙන ‘‘මා මං ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡී’’තිආදිනා පාළිමුත්තකනයෙන වා යො නිස්සයපණාමනාය පණාමිතො හොති, තෙන උපජ්ඣායො ඛමාපෙතබ්බො.

සචෙ ආදිතොව න ඛමති, දණ්ඩකම්මං ආහරිත්වා තික්ඛත්තුං තාව සයමෙව ඛමාපෙතබ්බො. නො චෙ ඛමති, තස්මිං විහාරෙ මහාථෙරෙ ගහෙත්වා ඛමාපෙතබ්බො. නො චෙ ඛමති, සාමන්තවිහාරෙ ¶ භික්ඛූ ගහෙත්වා ඛමාපෙතබ්බො. සචෙ එවම්පි න ඛමති, අඤ්ඤත්ථ ගන්ත්වා උපජ්ඣායස්ස සභාගානං සන්තිකෙ වසිතබ්බං ‘‘අප්පෙව නාම සභාගානං මෙ සන්තිකෙ වසතීති ඤත්වාපි ඛමෙය්යා’’ති. සචෙ එවම්පි න ඛමති, තත්රෙව වසිතබ්බං. තත්ර චෙ දුබ්භික්ඛාදිදොසෙන න සක්කා හොති වසිතුං, තංයෙව විහාරං ආගන්ත්වා අඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ නිස්සයං ගහෙත්වා වසිතුං වට්ටති. අයමාණත්තියං විනිච්ඡයො.

ආචරියම්හා නිස්සයපටිප්පස්සද්ධීසු ආචරියො පක්කන්තො වා ¶ හොතීති එත්ථ කොචි ආචරියො ආපුච්ඡිත්වා පක්කමති, කොචි අනාපුච්ඡිත්වා. අන්තෙවාසිකොපි එවමෙව. තත්ර සචෙ අන්තෙවාසිකො ආචරියං ආපුච්ඡති ‘‘අසුකං නාම භන්තෙ ඨානං ගන්තුං ඉච්ඡාමි කෙනචිදෙව කරණීයෙනා’’ති, ආචරියෙන ච ‘‘කදා ගමිස්සසී’’ති වුත්තො ‘‘සායන්හෙ වා රත්තිං වා උට්ඨහිත්වා ගමිස්සාමී’’ති වදති, ආචරියොපි ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡති, තඞ්ඛණඤ්ඤෙව නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති.

සචෙ ¶ පන ‘‘භන්තෙ අසුකං නාම ඨානං ගන්තුකාමොම්හී’’ති වුත්තෙ ආචරියො ‘‘අසුකස්මිං නාම ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡා ජානිස්සසී’’ති වදති, සො ච ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡති, තතො චෙ ගතො, සුගතො. සචෙ පන න ගච්ඡති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. අථාපි ‘‘ගච්ඡාමී’’ති වුත්තෙ ආචරියෙන ‘‘මා තාව ගච්ඡ, රත්තිං මන්තෙත්වා ජානිස්සාමා’’ති වුත්තො මන්තෙත්වා ගච්ඡති, සුගතො. නො චෙ ගච්ඡති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. ආචරියං අනාපුච්ඡා පක්කමන්තස්ස පන උපචාරසීමාතික්කමෙ නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති. අන්තොඋපචාරසීමතො පටිනිවත්තන්තස්ස න පටිප්පස්සම්භති.

සචෙ පන ආචරියො අන්තෙවාසිකං ආපුච්ඡති ‘‘ආවුසො අසුකං නාම ඨානං ගමිස්සාමී’’ති, අන්තෙවාසිකෙන ච ‘‘කදා’’ති වුත්තෙ ‘‘සායන්හෙ වා රත්තිභාගෙ වා’’ති වදති, අන්තෙවාසිකොපි ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡති, තඞ්ඛණඤ්ඤෙව නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති.

සචෙ පන ආචරියො ‘‘ස්වෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා ගමිස්සාමී’’ති වදති, ඉතරො ච ‘‘සාධූ’’ති සම්පටිච්ඡති, එකදිවසං තාව නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති, පුනදිවසෙ පටිප්පස්සද්ධො හොති. ‘‘අසුකස්මිං නාම ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා ජානිස්සාමි මම ගමනං වා අගමනං වා’’ති වත්වා සචෙ න ගච්ඡති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. අථාපි ‘‘ගච්ඡාමී’’ති ¶ වුත්තෙ අන්තෙවාසිකෙන ‘‘මා තාව ගච්ඡථ, රත්තිං මන්තෙත්වා ජානිස්සථා’’ති වුත්තො මන්තෙත්වාපි න ගච්ඡති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති.

සචෙ උභොපි ආචරියන්තෙවාසිකා කෙනචි කරණීයෙන බහිසීමං ගච්ඡන්ති, තතො චෙ ආචරියො ගමියචිත්තෙ උප්පන්නෙ අනාපුච්ඡාව ගන්ත්වා ද්වින්නං ලෙඩ්ඩුපාතානං අන්තොයෙව නිවත්තති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. සචෙ ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කමිත්වා නිවත්තති, පටිප්පස්සද්ධො හොති. ආචරියුපජ්ඣායා ද්වෙ ලෙඩ්ඩුපාතෙ අතික්කම්ම අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ වසන්ති, නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති.

ආචරියෙ විබ්භන්තෙ කාලඞ්කතෙ පක්ඛසඞ්කන්තෙ ච තඞ්ඛණඤ්ඤෙව පටිප්පස්සම්භති. ආණත්තියං පන සචෙපි ¶ ආචරියො මුඤ්චිතුකාමොව හුත්වා නිස්සයපණාමනාය පණාමෙති, අන්තෙවාසිකො ච ‘‘කිඤ්චාපි මං ආචරියො පණාමෙති, අථ ඛො හදයෙන මුදුකො’’ති සාලයොව හොති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භතියෙව. සචෙපි ආචරියො සාලයො, අන්තෙවාසිකො ¶ නිරාලයො, ‘‘න දානි ඉමං නිස්සාය වසිස්සාමී’’ති ධුරං නික්ඛිපති, එවම්පි න පටිප්පස්සම්භති. උභින්නං සාලයභාවෙ පන න පටිප්පස්සම්භතියෙව. උභින්නං ධුරනික්ඛෙපෙන පටිප්පස්සම්භති. පණාමිතෙන දණ්ඩකම්මං ආහරිත්වා තික්ඛත්තුං ඛමාපෙතබ්බො. නො චෙ ඛමති, උපජ්ඣායෙ වුත්තනයෙන පටිපජ්ජිතබ්බං.

උපජ්ඣායෙන වා සමොධානගතොති එත්ථ දස්සනසවනවසෙන සමොධානං වෙදිතබ්බං. සචෙ හි ආචරියං නිස්සාය වසන්තො සද්ධිවිහාරිකො එකවිහාරෙ චෙතියං වා වන්දන්තං එකගාමෙ පිණ්ඩාය වා චරන්තං උපජ්ඣායං පස්සති, නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති. උපජ්ඣායො පස්සති, සද්ධිවිහාරිකො පන න පස්සති, න පටිප්පස්සම්භති. මග්ගප්පටිපන්නං වා ආකාසෙන වා ගච්ඡන්තං උපජ්ඣායං දිස්වා දූරත්තා භික්ඛූති ජානාති, උපජ්ඣායොති න ජානාති, න පටිප්පස්සම්භති. සචෙ ජානාති, පටිප්පස්සම්භති. උපරිපාසාදෙ උපජ්ඣායො වසති, හෙට්ඨා සද්ධිවිහාරිකො, තං අදිස්වාව යාගුං පිවිත්වා පක්කමති, ආසනසාලාය වා නිසින්නං අදිස්වාව එකමන්තෙ භුඤ්ජිත්වා පක්කමති, ධම්මස්සවනමණ්ඩපෙ වා නිසින්නම්පි තං අදිස්වාව ධම්මං සුත්වා පක්කමති, නිස්සයො න පටිප්පස්සම්භති. එවං තාව දස්සනවසෙන සමොධානං වෙදිතබ්බං.

සවනවසෙන පන සචෙ උපජ්ඣායස්ස විහාරෙ වා අන්තරඝරෙ වා ධම්මං කථෙන්තස්ස අනුමොදනං ¶ වා කරොන්තස්ස සද්දං සුත්වා ‘‘උපජ්ඣායස්ස මෙ සද්දො’’ති සඤ්ජානාති, නිස්සයො පටිප්පස්සම්භති. අසඤ්ජානන්තස්ස න පටිප්පස්සම්භතීති අයං සමොධානෙ විනිච්ඡයො.

නිස්සයපටිප්පස්සද්ධිකථා නිට්ඨිතා.

84. ඉදානි යං පුබ්බෙ ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන දසවස්සෙන වා අතිරෙකදසවස්සෙන වා උපසම්පාදෙතුං, නිස්සයං දාතු’’න්ති සඞ්ඛෙපතො උපජ්ඣායාචරියානං ලක්ඛණං වුත්තං, තං විත්ථාරතො දස්සෙතුං ‘‘පඤ්චහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ පඤ්චහි අඞ්ගෙහීති පඤ්චහි අගුණඞ්ගෙහි. සො හි සීලක්ඛන්ධාදීහි අසමන්නාගතත්තාව ¶ අගුණඞ්ගෙහි සමන්නාගතො හොති. න උපසම්පාදෙතබ්බන්ති උපජ්ඣායෙන ¶ හුත්වා න උපසම්පාදෙතබ්බං. න නිස්සයො දාතබ්බොති ආචරියෙන හුත්වා නිස්සයො න දාතබ්බො. එත්ථ ච න අසෙක්ඛෙන සීලක්ඛන්ධෙනාති ච අත්තනා න අසෙක්ඛෙනාති ච අස්සද්ධොති ච ආදීසු තීසු පඤ්චකෙසු අයුත්තවසෙන පටික්ඛෙපො කතො, න ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන. යො හි අසෙක්ඛෙහි සීලක්ඛන්ධාදීහි අසමන්නාගතො පරෙ ච තත්ථ සමාදපෙතුං අසක්කොන්තො අස්සද්ධියාදිදොසයුත්තොව හුත්වා පරිසං පරිහරති, තස්ස පරිසා සීලාදීහි පරිහායතියෙව, න වඩ්ඪති. තස්මා තෙන න උපසම්පාදෙතබ්බන්තිආදි අයුත්තවසෙන වුත්තං, න ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන. න හි ඛීණාසවස්සෙව උපජ්ඣායාචරියභාවො භගවතා අනුඤ්ඤාතො. යදි තස්සෙව අනුඤ්ඤාතො අභවිස්ස, ‘‘සචෙ උපජ්ඣායස්ස අනභිරති උප්පන්නා හොතී’’තිආදිං න වදෙය්ය. යස්මා පන ඛීණාසවස්ස පරිසා සීලාදීහි න පරිහායති, තස්මා ‘‘පඤ්චහි භික්ඛවෙ අඞ්ගෙහි සමන්නාගතෙන භික්ඛුනා උපසම්පාදෙතබ්බ’’න්තිආදි වුත්තං.

අධිසීලෙ සීලවිපන්නොතිආදීසු පාරාජිකඤ්ච සඞ්ඝාදිසෙසඤ්ච ආපන්නො අධිසීලෙ සීලවිපන්නො නාම. ඉතරෙ පඤ්චාපත්තික්ඛන්ධෙ ආපන්නො අජ්ඣාචාරෙ ආචාරවිපන්නො නාම. සම්මාදිට්ඨිං පහාය අන්තග්ගාහිකාය දිට්ඨියා සමන්නාගතො අතිදිට්ඨියා දිට්ඨිවිපන්නො නාම. යත්තකං සුතං පරිසං පරිහරන්තස්ස ඉච්ඡිතබ්බං, තෙන විරහිතත්තා අප්පස්සුතො. යං තෙන ජානිතබ්බං ආපත්තාදි, තස්ස අජානනතො දුප්පඤ්ඤො. ඉමස්මිං පඤ්චකෙ පුරිමානි තීණි පදානි අයුත්තවසෙන වුත්තානි, පච්ඡිමානි ද්වෙ ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන.

ආපත්තිං ¶ න ජානාතීති ‘‘ඉදං නාම මයා කත’’න්ති වුත්තෙ ‘‘ඉමං නාම ආපත්තිං අයං ආපන්නො’’ති න ජානාති. වුට්ඨානං න ජානාතීති වුට්ඨානගාමිනිතො වා දෙසනාගාමිනිතො වා ආපත්තිතො එවං නාම වුට්ඨානං හොතීති න ජානාති. ඉමස්මිං පඤ්චකෙ පුරිමානි ද්වෙ පදානි අයුත්තවසෙන වුත්තානි, පච්ඡිමානි තීණි ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන.

ආභිසමාචාරිකාය සික්ඛායාති ඛන්ධකවත්තෙ ¶ විනෙතුං න පටිබලො හොතීති අත්ථො. ආදිබ්රහ්මචරියකායාති සෙක්ඛපණ්ණත්තියං විනෙතුං න පටිබලොති අත්ථො. අභිධම්මෙති නාමරූපපරිච්ඡෙදෙ විනෙතුං න පටිබලොති අත්ථො. අභිවිනයෙති සකලෙ විනයපිටකෙ විනෙතුං න පටිබලොති අත්ථො. විනෙතුං න පටිබලොති ච සබ්බත්ථ සික්ඛාපෙතුං න සක්කොතීති ¶ අත්ථො. ධම්මතො විවෙචෙතුන්ති ධම්මෙන කාරණෙන විස්සජ්ජාපෙතුං. ඉමස්මි පඤ්චකෙ සබ්බපදෙසු ආපත්ති. ආපත්තිං න ජානාතීතිආදිපඤ්චකස්මිම්පි සබ්බපදෙසු ආපත්ති. ඌනදසවස්සපරියොසානපඤ්චකෙපි එසෙව නයො. ඉති ආදිතො තයො පඤ්චකා, චතුත්ථෙ තීණි පදානි, පඤ්චමෙ ද්වෙ පදානීති සබ්බෙපි චත්තාරො පඤ්චකා අයුත්තවසෙන වුත්තා. චතුත්ථපඤ්චකෙ ද්වෙ පදානි, පඤ්චමෙ තීණි, ඡට්ඨසත්තමඅට්ඨමා තයො පඤ්චකාති සබ්බෙපි චත්තාරො පඤ්චකා ආපත්තිඅඞ්ගවසෙන වුත්තා; සුක්කපක්ඛෙ අට්ඨසු අනාපත්තියෙවාති.

උපසම්පාදෙතබ්බපඤ්චකකථා නිට්ඨිතා.

85. ඡක්කෙසු ඌනදසවස්සපදං විසෙසො, තං සබ්බත්ථ ආපත්තිකරං. සෙසං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. තත්ථ උභයානි ඛො පනස්ස පාතිමොක්ඛානි විත්ථාරෙන න ස්වාගතානි හොන්තීති උභතොවිභඞ්ගවසෙන න ස්වාගතානි. න සුවිභත්තානීති මාතිකාවිභඞ්ගවසෙන. න සුප්පවත්තීනීති වාචුග්ගතවසෙන. න සුවිනිච්ඡිතානි සුත්තසො අනුබ්යඤ්ජනසොති මාතිකාතො ච විභඞ්ගතො ච න සුට්ඨු විනිච්ඡිතානි.

උපසම්පාදෙතබ්බඡක්කකථා නිට්ඨිතා.

86. අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බවත්ථුස්මිං ¶ – යො තාව අයං පසූරො, සො තිත්ථියපක්කන්තකත්තා න උපසම්පාදෙතබ්බො. යො පන අඤ්ඤොපි නයිධ පබ්බජිතපුබ්බො ආගච්ඡති, තස්මිං යං කත්තබ්බං තං දස්සෙතුං ‘‘යො සො භික්ඛවෙ අඤ්ඤොපී’’තිආදිමාහ. තත්ථ තස්ස චත්තාරො මාසෙ පරිවාසො දාතබ්බොති අයං තිත්ථියපරිවාසො නාම; අප්පටිච්ඡන්නපරිවාසොතිපි වුච්චති. අයං පන නග්ගපරිබ්බාජකස්සෙව ආජීවකස්ස වා ¶ අචෙලකස්ස වා දාතබ්බො ¶ . සචෙ සොපි සාටකං වා වාළකම්බලාදීනං අඤ්ඤතරං තිත්ථියද්ධජං වා නිවාසෙත්වා ආගච්ඡති, නාස්ස පරිවාසො දාතබ්බො. අඤ්ඤස්ස පන තාපසපණ්ඩරඞ්ගාදිකස්ස න දාතබ්බොව.

පඨමං කෙසමස්සුන්තිආදිනා තස්ස ආදිතොව සාමණෙරපබ්බජ්ජං දස්සෙති. එවං පබ්බාජෙන්තෙහි පන තස්මිං සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසින්නෙයෙව ‘‘ත්වං පබ්බාජෙහි, ත්වං ආචරියො හොහි, ත්වං උපජ්ඣායො හොහී’’ති ථෙරා භික්ඛූ න වත්තබ්බා. එවං වුත්තා හි සචෙ තස්ස ආචරියුපජ්ඣායභාවෙන ජිගුච්ඡන්තා න සම්පටිච්ඡන්ති, අථ සො ‘‘නයිමෙ මය්හං සද්දහන්තී’’ති කුජ්ඣිත්වාපි ගච්ඡෙය්ය. තස්මා තං එකමන්තං නෙත්වා තස්ස ආචරියුපජ්ඣායා පරියෙසිතබ්බා.

87. එවං ඛො භික්ඛවෙ අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ආරාධකො හොති, එවං අනාරාධකොති අයමස්ස පරිවාසවත්තදස්සනත්ථං මාතිකා. කථඤ්ච භික්ඛවෙතිආදි තස්සෙව විභඞ්ගො. තත්ථ අතිකාලෙන ගාමං පවිසතීති භික්ඛූනං වත්තකරණවෙලායමෙව ගාමං පිණ්ඩාය පවිසති. අතිදිවා පටික්කමතීති කුලඝරෙසු ඉත්ථිපුරිසදාරකදාරිකාදීහි සද්ධිං ගෙහස්සිතකථං කථෙන්තො තත්ථෙව භුඤ්ජිත්වා භික්ඛූසු පත්තචීවරං පටිසාමෙත්වා උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීනි වා කරොන්තෙසු පටිසල්ලීනෙසු වා ආගච්ඡති; න උපජ්ඣායවත්තං නාචරියවත්තං කරොති, අඤ්ඤදත්ථු වසනට්ඨානං පවිසිත්වා නිද්දායති. එවම්පි භික්ඛවෙ අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො අනාරාධකො හොතීති එවම්පි කරොන්තො පරිවාසවත්තස්ස සම්පාදකො පූරකො න හොති.

වෙසියාගොචරො වාතිආදීසු වෙසියාති ආමිසකිඤ්චික්ඛසම්පදානාදිනා සුලභජ්ඣාචාරා රූපූපජීවිකා ඉත්ථියො. විධවාති මතපතිකා වා පවුත්ථපතිකා වා ඉත්ථියො; තා යෙන කෙනචි සද්ධිං මිත්තභාවං පත්ථෙන්ති. ථුල්ලකුමාරිකාති යොබ්බන්නප්පත්තා යොබ්බන්නාතීතා වා කුමාරියො; තා පුරිසාධිප්පායාව විචරන්ති, යෙන කෙනචි සද්ධිං මිත්තභාවං පත්ථෙන්ති. පණ්ඩකාති උස්සන්නකිලෙසා අවූපසන්තපරිළාහා නපුංසකා; තෙ පරිළාහවෙගාභිභූතා යෙන ¶ කෙනචි සද්ධිං මිත්තභාවං පත්ථෙන්ති ¶ . භික්ඛුනියොති සමානපබ්බජ්ජා ඉත්ථියො; තාහි සද්ධිං ඛිප්පමෙව විස්සාසො හොති, තතො සීලං භිජ්ජති.

තත්ථ ¶ වෙසියානං කුලෙසු කුලුපකො හුත්වා පිණ්ඩපාතචරියාදීහි වා අපදිසිත්වා සිනෙහසන්ථවජාතෙන හදයෙන අභිණ්හදස්සනසල්ලාපකාමතාය තාසං සන්තිකං උපසඞ්කමන්තො ‘‘වෙසියාගොචරො’’ති වුච්චති, සො නචිරස්සෙව ‘‘අසුකවෙසියා සද්ධිං ගතො’’ති වත්තබ්බතං පාපුණාති. එස නයො සබ්බත්ථ. සචෙ පන වෙසියාදයො සලාකභත්තාදීනි දෙන්ති, භික්ඛූහි සද්ධිං ගන්ත්වා සද්ධිංයෙව භුඤ්ජිත්වා වා ගහෙත්වා වා ආගන්තුං වට්ටති. ගිලානා භික්ඛුනියො ඔවදිතුං වා ධම්මං වා දෙසෙතුං උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීනි වා දාතුං ගච්ඡන්තෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං ගන්තුං වට්ටති. යො පන තථා ආගන්ත්වා මිත්තසන්ථවවසෙන ගච්ඡති, අයං අනාරාධකො හොති.

උච්චාවචානි කරණීයානීති මහන්තඛුද්දකානි කම්මානි. තත්ථ ඝණ්ටිං පහරිත්වා සමග්ගෙන සඞ්ඝෙන සන්නිපතිත්වා කත්තබ්බානි චෙතියමහාපාසාදපටිසඞ්ඛරණාදීනි කම්මානි උච්චානි නාම. චීවරධොවනරජනාදීනි ඛන්ධකපරියාපන්නානි ච අග්ගිසාලවත්තාදීනි ආභිසමාචාරිකානි අවචානි නාම. තත්ථ න දක්ඛො හොතීති තෙසු කම්මෙසු ඡෙකො සුසික්ඛිතො න හොති. න අනලසොති උට්ඨානවීරියසම්පන්නො න හොති; ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස කම්මං අත්ථී’’ති සුත්වා පගෙව භත්තකිච්චං කත්වා ගබ්භන්තරං පවිසිත්වා යාවදත්ථං සුපිත්වා සායං නික්ඛමති. තත්රුපායායාති තෙසු කම්මෙසු උපායභූතාය. වීමංසායාති ඨානුප්පත්තිකවීමංසාය. ‘‘ඉදමෙවං කත්තබ්බං, ඉදමෙවං න කත්තබ්බ’’න්ති තස්මිංයෙව ඛණෙ උප්පන්නපඤ්ඤාය සමන්නාගතො න හොති. න අලං කාතුං න අලං සංවිධාතුන්ති සහත්ථාපි කාතුං සමත්ථො න හොති; ‘‘ගණ්හථ භන්තෙ, ගණ්හ දහර, ගණ්හ සාමණෙර, සචෙ තුම්හෙ වා න කරිස්සථ, අම්හෙ වා න කරිස්සාම, කො දානි ඉමං කරිස්සතී’’ති එවං උස්සාහං ජනෙත්වා සංවිධාතුං අඤ්ඤමඤ්ඤං කාරෙතුම්පි සමත්ථො න හොති. භික්ඛූහි ‘‘කම්මං කරිස්සාමා’’ති වුත්තෙ කිඤ්චි රොගං අපදිසති, භික්ඛූනං කම්මං කරොන්තානං සමීපෙනෙව විචරති, සීසමෙව දස්සෙති, අයම්පි අනාරාධකො හොති.

න තිබ්බච්ඡන්දො හොතීති බලවච්ඡන්දො න ¶ හොති. උද්දෙසෙති පාළිපරියාපුණනෙ. පරිපුච්ඡායාති අත්ථසවනෙ. අධිසීලෙති පාතිමොක්ඛසීලෙ. අධිචිත්තෙති ලොකියසමාධිභාවනාය. අධිපඤ්ඤායාති ලොකුත්තරමග්ගභාවනාය.

සඞ්කන්තො ¶ හොතීති ඉධාගතො හොති. තස්ස සත්ථුනොති තස්ස තිත්ථායතනසාමිකස්ස. තස්ස දිට්ඨියාති ¶ තස්ස සන්තකාය ලද්ධියා. ඉදානි සායෙව ලද්ධි යස්මා තස්ස තිත්ථකරස්ස ඛමති චෙව රුච්චති ච ‘‘ඉදමෙව සච්ච’’න්ති ච දළ්හග්ගාහෙන ගහිතා; තස්මා තස්ස ඛන්ති රුචි ආදායොති වුච්චති. තෙන වුත්තං – ‘‘තස්ස ඛන්තියා තස්ස රුචියා තස්ස ආදායස්සා’’ති. අවණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙති ගරහාය භඤ්ඤමානාය. අනභිරද්ධොති අපරිපුණ්ණසඞ්කප්පො; නො පග්ගහිතචිත්තො. උදග්ගොති අබ්භුන්නතකායචිත්තො. ඉදං භික්ඛවෙ සඞ්ඝාතනිකං අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බස්ස අනාරාධනීයස්මින්ති භික්ඛවෙ යමිදං තස්ස සත්ථුනො තස්සෙව ච ලද්ධියා අවණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ ‘‘කිං ඉමෙ පරං ගරහන්තී’’ති කායවචීවිකාරනිබ්බත්තකං අනත්තමනත්තං, බුද්ධාදීනඤ්ච අවණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ අත්තමනත්තං, යඤ්ච තස්සෙව සත්ථුනො තස්සෙව ච ලද්ධියා වණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ අත්තමනත්තං, බුද්ධාදීනඤ්ච වණ්ණභණනෙ අනත්තමනත්තං, ඉදං අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බස්ස අනාරාධනීයස්මිං සඞ්ඝාතනිකං, අනාරාධකෙ පරිවාසවත්තං අපූරකෙ කම්මෙ ඉදං ලිඞ්ගං, ඉදං ලක්ඛණං, ඉදමචලප්පමාණන්ති වුත්තං හොති. එවං අනාරාධකො ඛො භික්ඛවෙ අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ආගතො න උපසම්පාදෙතබ්බොති ඉතො එකෙනපි අඞ්ගෙන සමන්නාගතො න උපසම්පාදෙතබ්බො. සුක්කපක්ඛෙ සබ්බං වුත්තවිපල්ලාසෙන වෙදිතබ්බං.

එවං ආරාධකො ඛො භික්ඛවෙති එවං නාතිකාලෙන ගාමප්පවෙසනා නාතිදිවා පටික්කමනං, න වෙසියාදිගොචරතා, සබ්රහ්මචාරීනං කිච්චෙසු දක්ඛතාදි, උද්දෙසාදීසු තිබ්බච්ඡන්දතා, තිත්ථියානං අවණ්ණභණනෙ අත්තමනතා, බුද්ධාදීනං අවණ්ණභණනෙ අනත්තමනතා, තිත්ථියානං වණ්ණභණනෙ අනත්තමනතා, බුද්ධාදීනං වණ්ණභණනෙ අත්තමනතාති ඉමෙසං අට්ඨන්නං තිත්ථියවත්තානං පරිපූරණෙන ¶ ආරාධකො පරිතොසකො භික්ඛූනං අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ආගතො උපසම්පාදෙතබ්බො.

සචෙ පන උපසම්පදමාළකෙපි එකං වත්තං භින්දති, පුන චත්තාරො මාසෙ පරිවසිතබ්බං. යථා පන භින්නසික්ඛාය සික්ඛමානාය පුන සික්ඛාපදානි ච සික්ඛාසම්මුති ච දිය්යති, එවං නයිමස්ස කිඤ්චි පුන දාතබ්බමත්ථි. පුබ්බෙ දින්නපරිවාසොයෙව හි තස්ස පරිවාසො. තස්මා පුන චත්තාරො මාසෙ පරිවසිතබ්බං. සචෙ පරිවසන්තො අන්තරා අට්ඨ සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙති, ලොකියධම්මො ¶ නාම කුප්පනසභාවො, න උපසම්පාදෙතබ්බො. චත්තාරො මාසෙ පූරිතවත්තොව උපසම්පාදෙතබ්බො. සචෙ පන පරිවසන්තො චත්තාරි මහාභූතානි පරිග්ගණ්හති, උපාදාරූපානි පරිච්ඡින්දති, නාමරූපං වවත්ථපෙති, තිලක්ඛණං ආරොපෙත්වා විපස්සනං ආරභති, ලොකියධම්මො නාම කුප්පනසභාවො, නෙව උපසම්පාදෙතබ්බො. සචෙ පන විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා සොතාපත්තිමග්ගං පටිලභති, පරිපුණ්ණංයෙව හොති වත්තං. සමූහතානි සබ්බදිට්ඨිගතානි අබ්බුළ්හං විචිකිච්ඡාසල්ලං ¶ තංදිවසමෙව උපසම්පාදෙතබ්බො. සචෙපි තිත්ථියලිඞ්ගෙ ඨිතො සොතාපන්නො හොති, පරිවාසකිච්චං නත්ථි, තදහෙව පබ්බාජෙත්වා උපසම්පාදෙතබ්බො.

උපජ්ඣායමූලකං චීවරං පරියෙසිතබ්බන්ති උපජ්ඣායං ඉස්සරං කත්වා තස්ස චීවරං පරියෙසිතබ්බං. පත්තම්පි තථෙව. තස්මා යදි උපජ්ඣායස්ස පත්තචීවරං අත්ථි, ‘‘ඉමස්ස දෙහී’’ති වත්තබ්බො. අථ නත්ථි, අඤ්ඤෙ දාතුකාමා හොන්ති, තෙහිපි උපජ්ඣායස්සෙව දාතබ්බං ‘‘ඉදං තුම්හාකං කත්වා ඉමස්ස දෙථා’’ති. කස්මා? තිත්ථියා නාම විලොමා හොන්ති ‘‘සඞ්ඝෙන මෙ පත්තචීවරං දින්නං, කිං මය්හං තුම්හෙසු ආයත්ත’’න්ති වත්වා ඔවාදානුසාසනිං න කරෙය්යුං, උපජ්ඣායෙන පන ආයත්තජීවිකත්තා තස්ස වචනකරො භවිස්සති. තෙනස්ස ‘‘උපජ්ඣායමූලකං චීවරං පරියෙසිතබ්බ’’න්ති වුත්තං. භණ්ඩුකම්මායාති කෙසොරොපනත්ථං. භණ්ඩුකම්මකථා පරතො ආගමිස්සති.

අග්ගිකාති අග්ගිපරිචරණකා. ජටිලකාති තාපසා. එතෙ භික්ඛවෙ කිරියවාදිනොති එතෙ කිරියං න පටිබාහන්ති, ‘‘අත්ථි කම්මං, අත්ථි කම්මවිපාකො’’ති ¶ එවංදිට්ඨිකා. සබ්බබුද්ධා හි නෙක්ඛම්මපාරමිං පූරයමානා එතදෙව පබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා පූරෙසුං, මයාපි තථෙව පූරිතා, න එතෙසං සාසනෙ පබ්බජ්ජා විලොමා, තස්මා උපසම්පාදෙතබ්බා, න තෙසං පරිවාසො දාතබ්බොති. ඉමාහං භික්ඛවෙ ඤාතීනං ආවෙණිකං පරිහාරං දම්මීති ඉමං අහං තෙසං පාටෙක්කං ඔදිස්සකං පරිහාරං දදාමි. කස්මා එවමාහ? තෙ හි තිත්ථායතනෙ පබ්බජිතාපි සාසනස්ස අවණ්ණකාමා න හොන්ති, අම්හාකං ඤාතිසෙට්ඨස්ස සාසනන්ති වණ්ණවාදිනොව හොන්ති, තස්මා එවමාහාති.

අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

88. මගධෙසු ¶ පඤ්ච ආබාධා උස්සන්නා හොන්තීති මගධනාමකෙ ජනපදෙ මනුස්සානඤ්ච අමනුස්සානඤ්ච පඤ්ච රොගා උස්සන්නා වුඩ්ඪිප්පත්තා ඵාතිප්පත්තා හොන්ති. ජීවකකොමාරභච්චකථා චීවරක්ඛන්ධකෙ ආවිභවිස්සති. න භික්ඛවෙ පඤ්චහි ආබාධෙහි ඵුට්ඨො පබ්බාජෙතබ්බොති යෙ තෙ කුට්ඨාදයො පඤ්ච ආබාධා උස්සන්නා, තෙහි ඵුට්ඨො අභිභූතො න පබ්බාජෙතබ්බො.

තත්ථ කුට්ඨන්ති රත්තකුට්ඨං වා හොතු කාළකුට්ඨං වා, යංකිඤ්චි කිටිභදද්දුකච්ඡුආදිප්පභෙදම්පි සබ්බං ¶ කුට්ඨමෙවාති වුත්තං. තඤ්චෙ නඛපිට්ඨිප්පමාණම්පි වඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං හොති, න පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන නිවාසනපාරුපනෙහි පකතිපටිච්ඡන්නෙ ඨානෙ නඛපිට්ඨිප්පමාණං අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං හොති, වට්ටති. මුඛෙ පන හත්ථපාදපිට්ඨෙසු වා සචෙපි අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතං නඛපිට්ඨිතො ච ඛුද්දකතරම්පි, න වට්ටතියෙවාති කුරුන්දියං වුත්තං. තිකිච්ඡාපෙත්වා පබ්බාජෙන්තෙනාපි පකතිවණ්ණෙ ජාතෙයෙව පබ්බාජෙතබ්බො. ගොධාපිට්ඨිසදිසචුණ්ණඔකිරණකසරීරම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති.

ගණ්ඩොති මෙදගණ්ඩො වා හොතු අඤ්ඤො වා යො කොචි කොලට්ඨිමත්තකොපි චෙ වඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතො ගණ්ඩො හොති, න පබ්බාජෙතබ්බො. පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ පන කොලට්ඨිමත්තෙ අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතො ¶ වට්ටති. මුඛාදිකෙ අප්පටිච්ඡන්නට්ඨානෙ අවඩ්ඪනකපක්ඛෙ ඨිතොපි න වට්ටති. තිකිච්ඡාපෙත්වා පබ්බාජෙන්තෙනාපි සරීරං සඤ්ඡවිං කාරෙත්වාව පබ්බාජෙතබ්බො. උණ්ණිගණ්ඩා නාම හොන්ති ගොථනා විය අඞ්ගුලිකා විය ච තත්ථ තත්ථ ලම්බන්ති, එතෙපි ගණ්ඩායෙව. තෙසු සති පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. දහරකාලෙ ඛීරපිළකා යොබ්බන්නකාලෙ ච මුඛෙ ඛරපිළකා නාම හොන්ති, මහල්ලකකාලෙ නස්සන්ති, න තා ගණ්ඩසඞ්ඛ්යං ගච්ඡන්ති, තාසු සති පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අඤ්ඤෙ පන සරීරෙ ඛරපිළකා නාම අපරා පදුමකණ්ණිකා නාම හොන්ති, අඤ්ඤා සාසපබීජකා නාම සාසපමත්තා එව සකලසරීරං ඵරන්ති, තා සබ්බා කුට්ඨජාතිකා එව. තාසු සති න පබ්බාජෙතබ්බො.

කිලාසොති ¶ න භිජ්ජනකං න පග්ඝරණකං පදුමපුණ්ඩරීකපත්තවණ්ණං කුට්ඨං, යෙන ගුන්නං විය සබලං සරීරං හොති, තස්මිං කුට්ඨෙ වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො. සොසොති සොසබ්යාධි; තස්මිං සති න පබ්බාජෙතබ්බො. අපමාරොති පිත්තුම්මාරො වා යක්ඛුම්මාරො වා; තත්ථ පුබ්බවෙරිකෙන අමනුස්සෙන ගහිතො දුත්තිකිච්ඡො හොති. අප්පමත්තකෙපි පන අපමාරෙ සති න පබ්බාජෙතබ්බො.

90. රාජභටවත්ථුස්මිං – පච්චන්තං උච්චිනථාති පච්චන්තං වඩ්ඪෙථ. චොරෙ පලාපෙත්වා චොරභයෙන වුට්ඨිතෙ ගාමෙ ආවාසාපෙත්වා ආරක්ඛං දත්වා කසිකම්මාදීනි පවත්තාපෙථාති වුත්තං හොති. රාජා පන සොතාපන්නත්තා ‘‘චොරෙ ඝාතෙථ, හනථා’’ති න ආණාපෙති. උපජ්ඣායස්ස දෙව සීසං ¶ ඡින්දිතබ්බන්තිආදි සබ්බං ‘‘පබ්බජ්ජාය උපජ්ඣායො සෙට්ඨො, තතො ආචරියො, තතො ගණො’’ති චින්තෙත්වා ඉදං වොහාරෙ අඩ්ඩවිනිච්ඡයෙ ආගතන්ති ආහංසු. න භික්ඛවෙ රාජභටො පබ්බාජෙතබ්බොති එත්ථ අමච්චො වා හොතු මහාමත්තො වා සෙවකො වා කිඤ්චි ඨානන්තරං පත්තො වා අප්පත්තො වා, යො කොචි රඤ්ඤො භත්තවෙතනභටො, සබ්බො රාජභටොති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. තස්ස පන පුත්තනත්තභාතුකා යෙ රාජතො භත්තවෙතනං න ගණ්හන්ති, තෙ පබ්බාජෙතුං ¶ වට්ටති. යො පන රාජතො ලද්ධං නිබද්ධභොගං වා මාසසංවච්ඡරපරිබ්බයං වා රඤ්ඤොයෙව නිය්යාතෙති, පුත්තභාතුකෙ වා තං ඨානං සම්පටිච්ඡාපෙත්වා රාජානං ‘‘න දානාහං දෙවස්ස භටො’’ති ආපුච්ඡති, යෙන වා යං කම්මකාරණා වෙතනං ගහිතං, තං කම්මං කතං හොති, යො වා පබ්බජස්සූති රඤ්ඤා අනුඤ්ඤාතො හොති, තම්පි පබ්බාජෙතුං වට්ටති.

91. චොරවත්ථූසු – මනුස්සා පස්සිත්වාති යෙහි ගිහිකාලෙ දිට්ඨපුබ්බො යෙ ච ‘‘අයං සො’’ති අඤ්ඤෙසං සුණන්ති, තෙ පස්සිත්වා උබ්බිජ්ජන්තිපි…පෙ… ද්වාරම්පි ¶ ථකෙන්ති. යෙ පන න ජානන්ති, තෙසං ඝරෙසු භික්ඛං ලභති. න භික්ඛවෙති භගවා සයං ධම්මස්සාමී, තස්මා ආයතිං අකරණත්ථාය භික්ඛූනං සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙන්තො එවමාහ. තත්ථ ධජං බන්ධිත්වා විය විචරතීති ධජබන්ධො. මූලදෙවාදයො විය ලොකෙ පාකටොති වුත්තං හොති. තස්මා යො ගාමඝාතං වා පන්ථදුහනං වා නගරෙ සන්ධිච්ඡෙදාදිකම්මං වා කරොන්තො විචරති, පඤ්ඤායති ච ‘‘අසුකො නාම ඉදං ඉදං කරොතී’’ති, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. යො පන රාජපුත්තො රජ්ජං පත්ථෙන්තො ගාමඝාතාදීනි කරොති, සො පබ්බාජෙතබ්බො. රාජානො හි තස්මිං පබ්බජිතෙ තුස්සන්ති, සචෙ පන න තුස්සන්ති, න පබ්බාජෙතබ්බො. පුබ්බෙ මහාජනෙ පාකටො චොරො පච්ඡා චොරකම්මං පහාය පඤ්චසීලාදීනි සමාදියති, තඤ්චෙ මනුස්සා එවං ජානන්ති, පබ්බාජෙතබ්බො. යෙ පන අම්බලබුජාදිචොරකා සන්ධිච්ඡෙදාදිචොරා එව වා අදිස්සමානා ථෙය්යං කරොන්ති, පච්ඡාපි ඉමිනා නාම ඉදං කතන්ති න පඤ්ඤායන්ති, තෙපි පබ්බාජෙතුං වට්ටති.

92. කාරං භින්දිත්වාති අට්ටබන්ධනාදිං භින්දිත්වා. අභයූවරාති එත්ථ භයෙන උපරමන්තීති භයූවරා, එතෙ පන ලද්ධාභයත්තා න භයූවරාති අභයූවරා; පකාරස්ස චෙත්ථ වකාරො කතොති වෙදිතබ්බො. න භික්ඛවෙ කාරභෙදකො පබ්බාජෙතබ්බොති කාරො වුච්චති බන්ධනාගාරං. ඉධ පන අන්දුබන්ධනං ¶ ¶ වා හොතු සඞ්ඛලිකබන්ධනං වා රජ්ජුබන්ධනං වා ගාමබන්ධනං වා නිගමබන්ධනං වා නගරබන්ධනං වා පුරිසගුත්ති වා ජනපදබන්ධනං වා දීපබන්ධනං වා, යො එතෙසු යංකිඤ්චි බන්ධනං භින්දිත්වා වා ඡින්දිත්වා වා මුඤ්චිත්වා වා විවරිත්වා වා පස්සමානානං වා අපස්සමානානං වා පලායති, සො කාරභෙදකොති සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. තස්මා ඊදිසො කාරභෙදකො චොරො දීපබන්ධනං භින්දිත්වා දීපන්තරං ගතොපි න පබ්බාජෙතබ්බො. යො පන න චොරො, කෙවලං හත්ථකම්මං අකරොන්තො ‘‘එවං නො අපලායන්තො කරිස්සතී’’ති රාජයුත්තාදීහි බද්ධො, සො කාරං භින්දිත්වා පලාතොපි පබ්බාජෙතබ්බො. යො පන ගාමනිගමපට්ටනාදීනි කෙණියා ගහෙත්වා තං අසම්පාදෙන්තො බන්ධනාගාරං පවෙසිතො හොති, සො පලායිත්වා ආගතො න පබ්බාජෙතබ්බො. යොපි කසිකම්මාදීහි ධනං සම්පාදෙත්වා ජීවන්තො ‘‘නිධානං ඉමිනා ලද්ධ’’න්ති පෙසුඤ්ඤං උපසංහරිත්වා කෙනචි බන්ධාපිතො හොති, තං තත්ථෙව පබ්බාජෙතුං න වට්ටති, පලායිත්වා ගතං පන ගතට්ඨානෙ පබ්බාජෙතුං වට්ටති.

93. න ¶ භික්ඛවෙ ලිඛිතකොති එත්ථ ලිඛිතකො නාම න කෙවලං ‘‘යත්ථ පස්සති තත්ථ හන්තබ්බො’’ති, අථ ඛො යො කොචි චොරිකං වා අඤ්ඤං වා ගරුං රාජාපරාධං කත්වා පලාතො, රාජා ච නං පණ්ණෙ වා පොත්ථකෙ වා ‘‘ඉත්ථන්නාමො යත්ථ දිස්සති, තත්ථ ගහෙත්වා මාරෙතබ්බො’’ති වා ‘‘හත්ථපාදානිස්ස ඡින්දිතබ්බානී’’ති වා ‘‘එත්තකං නාම දණ්ඩං ආහරාපෙතබ්බො’’ති වා ලිඛාපෙති, අයං ලිඛිතකො නාම, සො න පබ්බාජෙතබ්බො.

94. කසාහතො කතදණ්ඩකම්මොති එත්ථ යො වචනපෙසනාදීනි අකරොන්තො හඤ්ඤති, න සො කතදණ්ඩකම්මො. යො පන කෙණියා වා අඤ්ඤථා වා කිඤ්චි ගහෙත්වා ඛාදිත්වා පුන දාතුං අසක්කොන්තො ‘‘අයමෙව තෙ දණ්ඩො හොතූ’’ති කසාහි හඤ්ඤති, අයං කසාහතො කතදණ්ඩකම්මො. සො ච කසාහි වා හතො හොතු අද්ධදණ්ඩකාදීනං වා අඤ්ඤතරෙන, යාව අල්ලවණො හොති, තාව න පබ්බාජෙතබ්බො. වණෙ පන පාකතිකෙ කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන ජාණූහි වා කප්පරෙහි වා නාළිකෙරපාසාණාදීහි වා ඝාතෙත්වා මුත්තො හොති, සරීරෙ චස්ස ගණ්ඨියො පඤ්ඤායන්ති, න පබ්බාජෙතබ්බො. ඵාසුකං ¶ කත්වා එව ගණ්ඨීසු සන්නිසින්නාසු පබ්බාජෙතබ්බො.

95. ලක්ඛණාහතො කතදණ්ඩකම්මොති එත්ථ කතදණ්ඩකම්මභාවො පුරිමනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. යස්ස පන නලාටෙ වා ඌරුආදීසු වා තත්තෙන ලොහෙන ලක්ඛණං ආහතං හොති, සො සචෙ භුජිස්සො යාව අල්ලවණො හොති, තාව න පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙපිස්ස වණා රුළ්හා හොන්ති, ඡවියා ¶ සමපරිච්ඡෙදා, ලක්ඛණං න පඤ්ඤායති, තිමණ්ඩලවත්ථස්ස උත්තරාසඞ්ගෙ කතෙ පටිච්ඡන්නොකාසෙ චෙ හොති, පබ්බාජෙතුං වට්ටති, අප්පටිච්ඡන්නොකාසෙ චෙ න වට්ටති.

96. න භික්ඛවෙ ඉණායිකොති එත්ථ ඉණායිකො නාම යස්ස පිතිපිතාමහෙහි වා ඉණං ගහිතං හොති, සයං වා ඉණං ගහිතං හොති, යං වා ආථපෙත්වා මාතාපිතූහි කිඤ්චි ගහිතං හොති, සො තං ¶ ඉණං පරෙසං ධාරෙතීති ඉණායිකො. යං පන අඤ්ඤෙ ඤාතකා ආථපෙත්වා කිඤ්චි ගණ්හන්ති, සො න ඉණායිකො. න හි තෙ තං ආථපෙතුං ඉස්සරා, තස්මා තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති, ඉතරං න වට්ටති. සචෙ පනස්ස ඤාතිසාලොහිතා ‘‘මයං දස්සාම, පබ්බාජෙථ න’’න්ති ඉණං අත්තනො භාරං කරොන්ති, අඤ්ඤො වා කොචි තස්ස ආචාරසම්පත්තිං දිස්වා ‘‘පබ්බාජෙථ නං, අහං ඉණං දස්සාමී’’ති වදති, පබ්බාජෙතුං වට්ටති. තෙසු අසති භික්ඛුනා තථාරූපස්ස උපට්ඨාකස්සාපි ආරොචෙතබ්බං ‘‘සහෙතුකො සත්තො ඉණපලිබොධෙන න පබ්බජතී’’ති. සචෙ සො පටිපජ්ජති, පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙපි අත්තනො කප්පියභණ්ඩං අත්ථි, ‘‘එතං දස්සාමී’’ති පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන නෙව ඤාතකාදයො පටිපජ්ජන්ති, න අත්තනො ධනං අත්ථි, ‘‘පබ්බාජෙත්වා භික්ඛාය චරිත්වා මොචෙස්සාමී’’ති පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. සචෙ පබ්බාජෙති දුක්කටං. පලාතොපි ආනෙත්වා දාතබ්බො. නො චෙ දෙති, සබ්බං ඉණං ගීවා හොති. අජානිත්වා පබ්බාජයතො අනාපත්ති. පස්සන්තෙන පන ආනෙත්වා ඉණසාමිකානං දස්සෙතබ්බො. අපස්සන්තස්ස ගීවා න හොති.

සචෙ ඉණායිකො අඤ්ඤං දෙසං ගන්ත්වා පුච්ඡියමානොපි ‘‘නාහං කස්සචි කිඤ්චි ධාරෙමී’’ති වත්වා පබ්බජති, ඉණසාමිකො ච තං පරියෙසන්තො තත්ථ ගච්ඡති, දහරො තං දිස්වා පලායති, සො ච ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘අයං භන්තෙ කෙන පබ්බාජිතො, මම එත්තකං නාම ධනං ගහෙත්වා ¶ පලාතො’’ති වදති, ථෙරෙන වත්තබ්බං ‘‘මයා උපාසක ‘අණණො අහ’න්ති වදන්තො පබ්බාජිතො, කිං දානි කරොමි, පස්ස මෙ පත්තචීවරමත්ත’’න්ති අයං තත්ථ සාමීචි. පලාතෙ පන ගීවා න හොති.

සචෙ පන නං ථෙරස්ස සම්මුඛාව දිස්වා ‘‘අයං මම ඉණායිකො’’ති වදති, ‘‘තව ඉණායිකං ¶ ත්වමෙව ජානාහී’’ති වත්තබ්බො. එවම්පි ගීවා න හොති. සචෙපි සො ‘‘පබ්බජිතො අයං ඉදානි කුහිං ගමිස්සතී’’ති වදති, ථෙරෙන ‘‘ත්වංයෙව ජානාහී’’ති වත්තබ්බො. එවම්පිස්ස පලාතෙ ගීවා න හොති. සචෙ පන ථෙරො ‘‘කුහිං දානි අයං ගමිස්සති, ඉධෙව අච්ඡතූ’’ති වදති, සො චෙ පලායති, ගීවා හොති. සචෙ සො සහෙතුකසත්තො හොති වත්තසම්පන්නො, ථෙරෙන ‘‘ඊදිසො අය’’න්ති වත්තබ්බං. ඉණසාමිකො චෙ ‘‘සාධූ’’ති විස්සජ්ජෙති, ඉච්චෙතං කුසලං. සචෙ පන ‘‘උපඩ්ඪුපඩ්ඪං දෙථා’’ති වදති, දාතබ්බං. අපරෙන සමයෙන අතිආරාධකො හොති, ‘‘සබ්බං දෙථා’’ති ¶ වුත්තෙපි දාතබ්බමෙව. සචෙ පන උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීසු කුසලො හොති බහූපකාරො භික්ඛූනං, භික්ඛාචාරවත්තෙන පරියෙසිත්වාපි ඉණං දාතබ්බමෙවාති.

97. න භික්ඛවෙ දාසොති එත්ථ චත්තාරො දාසා – අන්තොජාතො, ධනක්කීතො, කරමරානීතො, සාමං දාසබ්යං උපගතොති. තත්ථ අන්තොජාතො නාම ජාතිදාසො ඝරදාසියා පුත්තො. ධනක්කීතො නාම මාතාපිතූනං සන්තිකා පුත්තො වා සාමිකානං සන්තිකා දාසො වා ධනං දත්වා දාසචාරිත්තං ආරොපෙත්වා කීතො. එතෙ ද්වෙපි න පබ්බාජෙතබ්බා. පබ්බාජෙන්තෙන තත්ථ තත්ථ චාරිත්තවසෙන අදාසං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බා.

කරමරානීතො නාම තිරොරට්ඨං විලොපං වා කත්වා උපලාපෙත්වා වා තිරොරට්ඨතො භුජිස්සමානුසකානි ආහරන්ති, අන්තොරට්ඨෙයෙව වා කතාපරාධං කිඤ්චි ගාමං රාජා ‘‘විලුම්පථා’’ති ආණාපෙති, තතො මානුසකානිපි ආහරන්ති. තත්ථ සබ්බෙ පුරිසා දාසා, ඉත්ථියො දාසියො. එවරූපො කරමරානීතො දාසො යෙහි ආනීතො, තෙසං සන්තිකෙ වසන්තො වා බන්ධනාගාරෙ බද්ධො වා පුරිසෙහි රක්ඛියමානො වා න පබ්බාජෙතබ්බො. පලායිත්වා පන ගතො, ගතට්ඨානෙ පබ්බාජෙතබ්බො. රඤ්ඤා ¶ තුට්ඨෙන ‘‘කරමරානීතකෙ මුඤ්චථා’’ති වත්වා වා සබ්බසාධාරණෙන වා නයෙන බන්ධනා මොක්ඛෙ කතෙ පබ්බාජෙතබ්බොව.

සාමං දාසබ්යං උපගතො නාම ජීවිතහෙතු වා ආරක්ඛහෙතු වා ‘‘අහං තෙ දාසො’’ති සයමෙව දාසභාවං උපගතො. රාජූනං හත්ථිඅස්සගොමහිංසගොපකාදයො විය, තාදිසො දාසො න පබ්බාජෙතබ්බො. රඤ්ඤො වණ්ණදාසීනං පුත්තා හොන්ති අමච්චපුත්තසදිසා, තෙපි න පබ්බාජෙතබ්බා. භුජිස්සිත්ථියො ¶ අසංයතා වණ්ණදාසීහි සද්ධිං විචරන්ති, තාසං පුත්තෙ පබ්බාජෙතුං වට්ටති. සචෙ සයමෙව පණ්ණං ¶ ආරොපෙන්ති, න වට්ටති. භටිපුත්තකගණාදීනං දාසාපි තෙහි අදින්නා න පබ්බාජෙතබ්බා. විහාරෙසු රාජූහි ආරාමිකදාසා නාම දින්නා හොන්ති, තෙපි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. භුජිස්සෙ පන කත්වා පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මහාපච්චරියං ‘‘අන්තොජාතධනක්කීතකෙ ආනෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ආරාමිකෙ දෙමාති දෙන්ති, තක්කං සීසෙ ආසිත්තකසදිසාව හොන්ති, තෙ පබ්බාජෙතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. කුරුන්දියං පන ‘‘ආරාමිකං දෙමාති කප්පියවොහාරෙන දෙන්ති, යෙන කෙනචි වොහාරෙන දින්නො හොතු, නෙව පබ්බාජෙතබ්බො’’ති වුත්තං. දුග්ගතමනුස්සා සඞ්ඝං නිස්සාය ජීවිස්සාමාති විහාරෙ කප්පියකාරකා හොන්ති, එතෙපි පබ්බාජෙතුං වට්ටති. යස්ස මාතාපිතරො දාසා, මාතා එව වා දාසී, පිතා අදාසො, තං පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. යස්ස පන මාතා අදාසී, පිතා දාසො, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. භික්ඛුස්ස ඤාතකා වා උපට්ඨාකා වා දාසං දෙන්ති ‘‘ඉමං පබ්බාජෙථ, තුම්හාකං වෙය්යාවච්චං කරිස්සතී’’ති අත්තනොවාස්ස දාසො අත්ථි, භුජිස්සො කතොව පබ්බාජෙතබ්බො. සාමිකා දාසං දෙන්ති ‘‘ඉමං පබ්බාජෙථ, සචෙ අභිරමිස්සති, අදාසො විබ්භමිස්සති චෙ, අම්හාකං දාසොව භවිස්සතීති අයං තාවකාලිකො නාම, තං පබ්බාජෙතුං න වට්ටතී’’ති කුරුන්දියං වුත්තං. නිස්සාමිකදාසො හොති, සොපි භුජිස්සො කතොව පබ්බාජෙතබ්බො. අජානන්තො පබ්බාජෙත්වා වා උපසම්පාදෙත්වා වා පච්ඡා ජානාති, භුජිස්සං කාතුමෙව වට්ටති.

ඉමස්ස ච අත්ථස්ස පකාසනත්ථං ඉදං වත්ථුං වදන්ති – එකා කිර කුලදාසී එකෙන සද්ධිං අනුරාධපුරා පලායිත්වා රොහණෙ වසමානා ¶ පුත්තං පටිලභි, සො පබ්බජිත්වා උපසම්පන්නකාලෙ ලජ්ජී කුක්කුච්චකො අහොසි. අථෙකදිවසං මාතරං පුච්ඡි – ‘‘කිං උපාසිකෙ තුම්හාකං භාතා වා භගිනී වා නත්ථි, න කඤ්චි ඤාතකං පස්සාමී’’ති. ‘‘තාත, අහං අනුරාධපුරෙ කුලදාසී, තව පිතරා සද්ධිං පලායිත්වා ඉධ වසාමී’’ති. සීලවා භික්ඛු ‘‘අසුද්ධා කිර මෙ පබ්බජ්ජා’’ති සංවෙගං ලභිත්වා මාතරං තස්ස කුලස්ස නාමගොත්තං පුච්ඡිත්වා අනුරාධපුරං ආගම්ම තස්ස කුලස්ස ඝරද්වාරෙ අට්ඨාසි. ‘‘අතිච්ඡථ භන්තෙ’’ති වුත්තෙපි නාතික්කමි, තෙ ආගන්ත්වා ‘‘කිං භන්තෙ’’ති පුච්ඡිංසු. ‘‘තුම්හාකං ඉත්ථන්නාමා දාසී පලාතා අත්ථී’’ති? අත්ථි භන්තෙ. අහං තස්සා පුත්තො, සචෙ මං තුම්හෙ අනුජානාථ, පබ්බජ්ජං ලභාමි, තුම්හෙ මය්හං සාමිකාති ¶ . තෙ හට්ඨතුට්ඨා හුත්වා ‘‘සුද්ධා භන්තෙ තුම්හාකං පබ්බජ්ජා’’ති තං භුජිස්සං කත්වා මහාවිහාරෙ වසාපෙසුං චතූහි පච්චයෙහි පටිජග්ගන්තා. ථෙරො තං කුලං නිස්සාය වසමානොයෙව අරහත්තං පාපුණීති.

98-9. කම්මාරභණ්ඩූති ¶ තුලාධාරමුණ්ඩකො සුවණ්ණකාරපුත්තො, පඤ්චසිඛො තරුණදාරකොති වුත්තං හොති. සඞ්ඝං අපලොකෙතුං භණ්ඩුකම්මායාති සඞ්ඝං භණ්ඩුකම්මත්ථාය ආපුච්ඡිතුං අනුජානාමීති අත්ථො. තත්රායං ආපුච්ඡනවිධි – සීමාපරියාපන්නෙ භික්ඛූ සන්නිපාතෙත්වා පබ්බජ්ජාපෙක්ඛං තත්ථ නෙත්වා ‘‘සඞ්ඝං භන්තෙ ඉමස්ස දාරකස්ස භණ්ඩුකම්මං ආපුච්ඡාමී’’ති තික්ඛත්තුං වා ද්වික්ඛත්තුං වා සකිං වා වත්තබ්බං. එත්ථ ච ‘‘ඉමස්ස දාරකස්ස භණ්ඩුකම්මං ආපුච්ඡාමී’’තිපි ‘‘ඉමස්ස සමණකරණං ආපුච්ඡාමී’’තිපි ‘‘ඉමස්ස පබ්බාජනං ආපුච්ඡාමී’’තිපි ‘‘අයං සමණො හොතුකාමො’’තිපි ‘‘අයං පබ්බජිතුකාමො’’තිපි වත්තුං වට්ටතියෙව.

සචෙ සභාගට්ඨානං හොති, දස වා වීසං වා තිංසං වා භික්ඛූ වසන්තීති පරිච්ඡෙදො පඤ්ඤායති, තෙසං ඨිතොකාසං වා නිසින්නොකාසං වා ගන්ත්වාපි පුරිමනයෙනෙව ආපුච්ඡිතබ්බං. පබ්බජ්ජාපෙක්ඛං විනාව දහරභික්ඛූ වා සාමණෙරෙ වා පෙසෙත්වාපි ‘‘එකො භන්තෙ පබ්බජ්ජාපෙක්ඛො අත්ථි තස්ස භණ්ඩුකම්මං ¶ ආපුච්ඡාමා’’තිආදිනා නයෙන ආපුච්ඡාපෙතුං වට්ටති.

සචෙ කෙචි භික්ඛූ සෙනාසනං වා ගුම්බාදීනි වා පවිසිත්වා නිද්දායන්ති වා සමණධම්මං වා කරොන්ති, ආපුච්ඡකා ච පරියෙසන්තාපි අදිස්වා ‘‘සබ්බෙ ආපුච්ඡිතා අම්හෙහී’’ති සඤ්ඤිනො හොන්ති, පබ්බජ්ජා නාම ලහුකං කම්මං, තස්මා පබ්බජිතො සුපබ්බජිතොව පබ්බාජෙන්තස්සාපි අනාපත්ති.

සචෙ පන මහාවිහාරො හොති අනෙකභික්ඛුසහස්සාවාසො, සබ්බෙ භික්ඛූ සන්නිපාතෙතුම්පි දුක්කරං, පගෙව පටිපාටියා ආපුච්ඡිතුං, ඛණ්ඩසීමායං වා ඨත්වා නදීසමුද්දාදීනි වා ගන්ත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. යො පන නවමුණ්ඩො වා හොති විබ්භන්තකො වා නිගණ්ඨාදීසු අඤ්ඤතරො වා ද්වඞ්ගුලකෙසො ¶ වා ඌනද්වඞ්ගුලකෙසො වා, තස්ස කෙසච්ඡෙදනකිච්චං නත්ථි, තස්මා භණ්ඩුකම්මං අනාපුච්ඡිත්වාපි තාදිසං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. ද්වඞ්ගුලාතිරිත්තකෙසො පන යො හොති අන්තමසො එකසිඛාමත්තධරොපි, සො භණ්ඩුකම්මං ආපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතබ්බො. උපාලිවත්ථු මහාවිභඞ්ගෙ වුත්තනයමෙව.

100. අහිවාතකරොගෙනාති මාරිබ්යාධිනා; යත්ර හි සො රොගො උප්පජ්ජති, තං කුලං ද්විපදචතුප්පදං සබ්බං නස්සති, යො භිත්තිං වා ඡදනං වා භින්දිත්වා පලායති, තිරොගාමාදිගතො ¶ වා හොති, සො මුච්චති. තථා චෙත්ථ පිතාපුත්තා මුච්චිංසු. තෙන වුත්තං – ‘‘පිතාපුත්තකා සෙසා හොන්තී’’ති.

කාකුඩ්ඩෙපකන්ති යො වාමහත්ථෙන ලෙඩ්ඩුං ගහෙත්වා නිසින්නො සක්කොති ආගතාගතෙ කාකෙ උඩ්ඩාපෙත්වා පුරතො නික්ඛිත්තං භත්තං භුඤ්ජිතුං, අයං කාකුඩ්ඩෙපකො නාම, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති.

102. ඉත්තරොති අප්පමත්තකො; කතිපාහමෙව වාසො භවිස්සතීති අත්ථො.

103. ඔගණෙනාති පරිහීනගණෙන; අප්පමත්තකෙන භික්ඛුසඞ්ඝෙනාති අත්ථො. අබ්යත්තෙන යාවජීවන්ති එත්ථ සචායං වුඩ්ඪතරං ආචරියං න ලභති, උපසම්පදාය සට්ඨිවස්සො වා සත්තතිවස්සො වා හොතු, නවකතරස්සාපි බ්යත්තස්ස සන්තිකෙ උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘ආචරියො මෙ ආවුසො හොහි, ආයස්මතො නිස්සාය වච්ඡාමී’’ති එවං තික්ඛත්තුං වත්වා නිස්සයො ගහෙතබ්බොව. ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡන්තෙනාපි උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ගාමප්පවෙසනං ආපුච්ඡාමි ආචරියා’’ති වත්තබ්බං. එස නයො සබ්බආපුච්ඡනෙසු. පඤ්චකඡක්කෙසු චෙත්ථ යත්තකං සුතං නිස්සයමුත්තකස්ස ¶ ඉච්ඡිතබ්බං, තං භික්ඛුනොවාදකවණ්ණනායං වුත්තං. තස්ස නත්ථිතාය ච අප්පස්සුතො; අත්ථිතාය ච බහුස්සුතොති වෙදිතබ්බො. සෙසං වුත්තනයෙනෙව.

කම්මාරභණ්ඩුවත්ථාදිකථා නිට්ඨිතා.

105. යෙන ¶ කපිලවත්ථු තෙන චාරිකං පක්කාමීති එත්ථ අයං අනුපුබ්බිකථා. සුද්ධොදනමහාරාජා කිර බොධිසත්තස්ස අභිනික්ඛමනදිවසතො පට්ඨාය ‘‘මම පුත්තො බුද්ධො භවිස්සාමීති නික්ඛන්තො, ජාතො නු ඛො බුද්ධො’’ති පවත්තිසවනත්ථං ඔහිතසොතොව විහරති. සො භගවතො පධානචරියඤ්ච සම්බොධිඤ්ච ධම්මචක්කප්පවත්තනාදීනි ච සුණන්තො ‘‘ඉදානි කිර මෙ පුත්තො රාජගහං උපනිස්සාය විහරතී’’ති සුත්වා එකං අමච්චං ආණාපෙසි – ‘‘අහං තාත වුඩ්ඪො මහල්ලකො, සාධු මෙ ජීවන්තස්සෙව පුත්තං දස්සෙහී’’ති. සො ‘‘සාධූ’’ති පටිස්සුණිත්වා පුරිසසහස්සපරිවාරො රාජගහං ගන්ත්වා භගවතො පාදෙ වන්දිත්වා නිසීදි. අථස්ස භගවා ධම්මකථං කථෙසි, සො පසීදිත්වා පබ්බජ්ජඤ්චෙව උපසම්පදඤ්ච යාචි. තතො නං භගවා එහිභික්ඛූපසම්පදාය උපසම්පාදෙසි ¶ , සො සපරිසො අරහත්තං පත්වා තත්ථෙව ඵලසමාපත්තිසුඛං අනුභවමානො විහාසි. රාජා තෙනෙව උපායෙන අපරෙපි අට්ඨ දූතෙ පහිණි, තෙපි සබ්බෙ සපරිසා තථෙව අරහත්තං පත්වා තත්ථෙව විහරිංසු. ‘‘ඉමිනා නාම කාරණෙන තෙ නාගච්ඡන්තී’’ති රඤ්ඤො කොචි පවත්තිමත්තම්පි ආරොචෙන්තො නත්ථි.

අථ රාජා බොධිසත්තෙන සද්ධිං එකදිවසංජාතං කාළුදායිං නාම අමච්චං පහිණිතුකාමො පුරිමනයෙනෙව යාචි, සො ‘‘සචෙ අහං පබ්බජිතුං ලභාමි, දස්සෙස්සාමී’’ති ආහ. තං රාජා ‘‘පබ්බජිත්වාපි මෙ පුත්තං දස්සෙහී’’ති පහිණි; සොපි පුරිසසහස්සපරිවාරො ගන්ත්වා තථෙව සපරිවාරො අරහත්තං පාපුණි. සො එකදිවසං සම්භතෙසු සබ්බසස්සෙසු විස්සට්ඨකම්මන්තෙසු ජනපදමනුස්සෙසු පුප්ඵිතෙසු ථලජජලජපුප්ඵෙසු පටිපජ්ජනක්ඛමෙ මග්ගෙ භගවන්තං වන්දිත්වා සට්ඨිමත්තාහි ගාථාහි ගමනවණ්ණං වණ්ණෙසි. භගවා ‘‘කිමෙත’’න්ති පුච්ඡි. ‘‘භන්තෙ තුම්හාකං පිතා සුද්ධොදනමහාරාජා මහල්ලකොම්හි, ජීවන්තස්සෙව මෙ පුත්තං දස්සෙහී’’ති මං පෙසෙසි, සාධු භන්තෙ භගවා ඤාතකානං සඞ්ගහං කරොතු, කාලො චාරිකං පක්කමිතුන්ති. තෙන හි ¶ සඞ්ඝස්ස ආරොචෙහි, ‘‘භික්ඛූ ගමියවත්තං පූරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘සාධු භන්තෙ’’ති ථෙරො තථා අකාසි. භගවා අඞ්ගමගධවාසීනං කුලපුත්තානං දසහි සහස්සෙහි කපිලවත්ථුවාසීනං දසහීති සබ්බෙහෙව වීසතිසහස්සෙහි ¶ ඛීණාසවෙහි පරිවුතො රාජගහා නික්ඛමිත්වා රාජගහතො සට්ඨියොජනිකං කපිලවත්ථුං දිවසෙ දිවසෙ යොජනං ගච්ඡන්තො ද්වීහි මාසෙහි පාපුණිස්සාමීති අතුරිතචාරිකං පක්කාමි. තෙන වුත්තං – ‘‘යෙන කපිලවත්ථු තෙන චාරිකං පක්කාමී’’ති.

එවං පක්කන්තෙ ච භගවති උදායිත්ථෙරො නික්ඛන්තදිවසතො පට්ඨාය සුද්ධොදනමහාරාජස්ස ගෙහෙ භත්තකිච්චං කරොති. රාජා ථෙරං පරිවිසිත්වා පත්තං ගන්ධචුණ්ණෙන උබ්බට්ටෙත්වා උත්තමභොජනස්ස පූරෙත්වා ‘‘භගවතො දෙහී’’ති ථෙරස්ස හත්ථෙ ඨපෙති. ථෙරොපි තථෙව කරොති. ඉති භගවා අන්තරාමග්ගෙ රඤ්ඤොයෙව පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජි. ථෙරොපි ච භත්තකිච්චාවසානෙ දිවසෙ දිවසෙ රඤ්ඤො ආරොචෙති ‘‘අජ්ජ භගවා එත්තකං ආගතො’’ති, බුද්ධගුණපටිසංයුත්තාය ච කථාය සාකියානං භගවති සද්ධං උප්පාදෙසි. තෙනෙව නං භගවා ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං කුලප්පසාදකානං යදිදං කාළුදායී’’ති එතදග්ගෙ ඨපෙසි.

සාකියාපි ඛො අනුප්පත්තෙ භගවති ‘‘අම්හාකං ඤාතිසෙට්ඨං පස්සිස්සාමා’’ති සන්නිපතිත්වා භගවතො වසනට්ඨානං වීමංසමානා නිග්රොධසක්කස්ස ආරාමො රමණීයොති සල්ලක්ඛෙත්වා තත්ථ සබ්බං පටිජග්ගනවිධිං කාරෙත්වා ගන්ධපුප්ඵාදිහත්ථා පච්චුග්ගමනං කරොන්තා සබ්බාලඞ්කාරපටිමණ්ඩිතෙ දහරදහරෙ ¶ නාගරිකදාරකෙ ච දාරිකායො ච පඨමං පහිණිංසු, තතො රාජකුමාරෙ ච රාජකුමාරිකායො ච තෙසං අනන්තරා සාමං ගන්ත්වා ගන්ධපුප්ඵචුණ්ණාදීහි පූජයමානා භගවන්තං ගහෙත්වා නිග්රොධාරාමමෙව අගමංසු. තත්ර භගවා වීසතිසහස්සඛීණාසවපරිවුතො පඤ්ඤත්තවරබුද්ධාසනෙ නිසීදි. සාකියා මානජාතිකා මානථද්ධා, තෙ ‘‘සිද්ධත්ථකුමාරො අම්හෙහි දහරතරොව අම්හාකං කනිට්ඨො, භාගිනෙය්යො, පුත්තො, නත්තා’’ති චින්තෙත්වා දහරදහරෙ රාජකුමාරෙ ආහංසු ¶ – ‘‘තුම්හෙ වන්දථ, මයං තුම්හාකං පිට්ඨිතො නිසීදිස්සාමා’’ති.

තෙසු එවං නිසින්නෙසු භගවා තෙසං අජ්ඣාසයං ඔලොකෙත්වා ‘‘න මං ඤාතී වන්දන්ති, හන්ද නෙ වන්දාපයිස්සාමී’’ති අභිඤ්ඤාපාදකං චතුත්ථජ්ඣානං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය ඉද්ධියා ආකාසං අබ්භුග්ගන්ත්වා තෙසං සීසෙ පාදපංසුං ඔකිරමානො ¶ විය කණ්ඩම්බමූලෙ යමකපාටිහාරියසදිසං පාටිහාරියමකාසි. රාජා තං අච්ඡරියං දිස්වා ආහ – ‘‘භගවා තුම්හාකං මඞ්ගලදිවසෙ බ්රාහ්මණස්ස වන්දනත්ථං උපනීතානං පාදෙ වො පරිවත්තිත්වා බ්රාහ්මණස්ස මත්ථකෙ පතිට්ඨිතෙ දිස්වාපි අහං තුම්හෙ වන්දිං, අයං මෙ පඨමවන්දනා. වප්පමඞ්ගලදිවසෙ ජම්බුච්ඡායාය සිරිසයනෙ නිපන්නානං වො ජම්බුච්ඡායාය අපරිවත්තනං දිස්වාපි පාදෙ වන්දිං, අයං මෙ දුතියවන්දනා. ඉදානි ඉමං අදිට්ඨපුබ්බං පාටිහාරියං දිස්වාපි තුම්හාකං පාදෙ වන්දාමි, අයං මෙ තතියවන්දනා’’ති.

සුද්ධොදනමහාරාජෙන පන වන්දිතෙ භගවති අවන්දිත්වා ඨිතො නාම එකසාකියොපි නාහොසි, සබ්බෙයෙව වන්දිංසු. ඉති භගවා ඤාතයො වන්දාපෙත්වා ආකාසතො ඔරුය්හ පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසින්නෙ භගවති සිඛාප්පත්තො ඤාතිසමාගමො අහොසි, සබ්බෙ එකග්ගා සන්නිපතිංසු. තතො මහාමෙඝො පොක්ඛරවස්සං වස්සි, තම්බවණ්ණමුදකං හෙට්ඨා විරවන්තං ගච්ඡති. කස්සචි සරීරෙ එකබින්දුමත්තම්පි න පතති, තං දිස්වා සබ්බෙ අච්ඡරියබ්භුතජාතා අහෙසුං. භගවා ‘‘න ඉදානෙව මය්හං ඤාතිසමාගමෙ පොක්ඛරවස්සං වස්සති, අතීතෙපි වස්සී’’ති ඉමිස්සා අට්ඨුප්පත්තියා වෙස්සන්තරජාතකං කථෙසි. ධම්මදෙසනං සුත්වා සබ්බෙ උට්ඨාය වන්දිත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කමිංසු. එකොපි රාජා වා රාජමහාමත්තො වා ‘‘ස්වෙ අම්හාකං භික්ඛං ගණ්හථා’’ති වත්වා ගතො නාම නත්ථි.

භගවා දුතියදිවසෙ වීසතිභික්ඛුසහස්සපරිවාරො කපිලවත්ථුං පිණ්ඩාය පාවිසි, න කොචි පච්චුග්ගන්ත්වා නිමන්තෙසි වා පත්තං වා අග්ගහෙසි. භගවා ඉන්දඛීලෙ ඨිතො ආවජ්ජෙසි – ‘‘කථං නු ඛො පුබ්බෙ බුද්ධා කුලනගරෙ ¶ පිණ්ඩාය චරිංසු, කිං උප්පටිපාටියා ඉස්සරජනානං ¶ ඝරානි අගමංසු, උදාහු සපදානචාරිකං චරිංසූ’’ති. තතො එකබුද්ධස්සපි උප්පටිපාටියා ගමනං අදිස්වා ‘‘මයාපි ඉදානි අයමෙව වංසො අයං පවෙණී පග්ගහෙතබ්බා, ආයතිඤ්ච මෙ සාවකාපි මමෙව අනුසික්ඛන්තා පිණ්ඩචාරියවත්තං පූරෙස්සන්තී’’ති කොටියං නිවිට්ඨගෙහතො පට්ඨාය සපදානං පිණ්ඩාය චරති. ‘‘අය්යො කිර සිද්ධත්ථකුමාරො පිණ්ඩාය චරතී’’ති චතුභූමකාදීසු පාසාදෙසු සීහපඤ්ජරං විවරිත්වා මහාජනො දස්සනබ්යාවටො අහොසි. රාහුලමාතාපි දෙවී ‘‘අය්යපුත්තො කිර ඉමස්මිංයෙව නගරෙ මහතා රාජානුභාවෙන ¶ සුවණ්ණසිවිකාදීහි විචරිත්වා ඉදානි කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායවත්ථවසනො කපාලහත්ථො පිණ්ඩාය චරති, ‘‘සොභති නු ඛො නො වා’’ති සීහපඤ්ජරං විවරිත්වා ඔලොකයමානා භගවන්තං නානාවිරාගසමුජ්ජලාය සරීරප්පභාය නගරවීථියො ඔභාසෙත්වා බුද්ධසිරියා විරොචමානං දිස්වා උණ්හීසතො පට්ඨාය යාව පාදතලා නරසීහගාථාහි නාම අට්ඨහි ගාථාහි අභිත්ථවිත්වා රඤ්ඤො සන්තිකං ගන්ත්වා ‘‘තුම්හාකං පුත්තො පිණ්ඩාය චරතී’’ති රඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා සංවිග්ගහදයො හත්ථෙන සාටකං සණ්ඨාපයමානො තුරිතතුරිතං නික්ඛමිත්වා වෙගෙන ගන්ත්වා භගවතො පුරතො ඨත්වා ආහ – ‘‘කිං භන්තෙ අම්හෙ ලජ්ජාපෙථ, කිමත්ථං පිණ්ඩාය චරථ, කිං එත්තකානං භික්ඛූනං න සක්කා භත්තං ලද්ධුන්ති එවංසඤ්ඤිනො අහුවත්ථා’’ති. වංසචාරිත්තමෙතං මහාරාජ අම්හාකන්ති. නනු භන්තෙ අම්හාකං මහාසම්මතඛත්තියවංසො නාම වංසො, තත්ථ ච එකඛත්තියොපි භික්ඛාචාරො නාම නත්ථීති. අයං මහාරාජ වංසො නාම තව වංසො, අම්හාකං පන බුද්ධවංසො වංසො නාම, සබ්බබුද්ධා ච පිණ්ඩචාරිකා අහෙසුන්ති අන්තරවීථියං ඨිතොව –

‘‘උත්තිට්ඨෙ නප්පමජ්ජෙය්ය, ධම්මං සුචරිතං චරෙ;

ධම්මචාරී සුඛං සෙති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි චා’’ති.

ඉමං ¶ ගාථමාහ. ගාථාපරියොසානෙ රාජා සොතාපත්තිඵලං සච්ඡාකාසි.

‘‘ධම්මං චරෙ සුචරිතං, න නං දුච්චරිතං චරෙ;

ධම්මචාරී සුඛං සෙති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි චා’’ති.

ඉමං පන ගාථං සුත්වා සකදාගාමිඵලෙ පතිට්ඨාසි, ධම්මපාලජාතකං සුත්වා අනාගාමිඵලෙ පතිට්ඨාසි, මරණසමයෙ සෙතච්ඡත්තස්ස හෙට්ඨා සිරිසයනෙ නිපන්නොයෙව අරහත්තං පාපුණි. අරඤ්ඤවාසෙන පධානානුයොගකිච්චං රඤ්ඤො නාහොසි.

සොතාපත්තිඵලඤ්ච ¶ සච්ඡිකත්වා එව පන භගවතො පත්තං ගහෙත්වා සපරිසං භගවන්තං මහාපාසාදං ආරොපෙත්වා පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන පරිවිසි. භත්තකිච්චාවසානෙ සබ්බං ඉත්ථාගාරං ආගන්ත්වා භගවන්තං වන්දි ඨපෙත්වා රාහුලමාතරං. සා පන ‘‘ගච්ඡ අය්යපුත්තං වන්දාහී’’ති පරිජනෙන වුච්චමානාපි ‘‘සචෙ මය්හං ගුණො අත්ථි, සයමෙව අය්යපුත්තො ආගමිස්සති ¶ , ආගතං නං වන්දිස්සාමී’’ති වත්වා න අගමාසි. අථ භගවා රාජානං පත්තං ගාහාපෙත්වා ද්වීහි අග්ගසාවකෙහි සද්ධිං රාජධීතාය සිරිගබ්භං ගන්ත්වා ‘‘රාජධීතා යථාරුචියා වන්දමානා න කිඤ්චි වත්තබ්බා’’ති වත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. සා වෙගෙන ආගන්ත්වා ගොප්ඵකෙසු ගහෙත්වා පාදපිට්ඨියං සීසං පරිවත්තෙත්වා පරිවත්තෙත්වා යථාජ්ඣාසයං වන්දි.

රාජා රාජධීතාය භගවති සිනෙහබහුමානාදිගුණසම්පත්තිං කථෙසි. භගවා ‘‘අනච්ඡරියං මහාරාජ යං ඉදානි පරිපක්කෙ ඤාණෙ තයා රක්ඛියමානා රාජධීතා අත්තානං රක්ඛි, සා පුබ්බෙ අනාරක්ඛා පබ්බතපාදෙ විචරමානා අපරිපක්කෙ ඤාණෙ අත්තානං රක්ඛී’’ති වත්වා චන්දකින්නරීජාතකං කථෙසි.

තංදිවසමෙව ච නන්දරාජකුමාරස්ස කෙසවිස්සජ්ජනං පට්ටබන්ධො ඝරමඞ්ගලං ආවාහමඞ්ගලං ඡත්තමඞ්ගලන්ති පඤ්ච මහාමඞ්ගලානි හොන්ති. භගවා නන්දං පත්තං ගාහාපෙත්වා මඞ්ගලං වත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. ජනපදකල්යාණී කුමාරං ගච්ඡන්තං දිස්වා ‘‘තුවටං ඛො අය්යපුත්ත ආගච්ඡෙය්යාසී’’ති වත්වා ගීවං පසාරෙත්වා ඔලොකෙසි. සොපි භගවන්තං ‘‘පත්තං ගණ්හථා’’ති ¶ වත්තුං අවිසහමානො විහාරංයෙව අගමාසි. තං අනිච්ඡමානංයෙව භගවා පබ්බාජෙසි. ඉති භගවා කපිලපුරං ආගන්ත්වා දුතියදිවසෙ නන්දං පබ්බාජෙසි.

සත්තමෙ දිවසෙ රාහුලමාතා කුමාරං අලඞ්කරිත්වා භගවතො සන්තිකං පෙසෙසි – ‘‘පස්ස තාත එතං වීසතිසහස්සසමණපරිවුතං සුවණ්ණවණ්ණං බ්රහ්මරූපවණ්ණං සමණං, අයං තෙ පිතා, එතස්ස මහන්තා නිධයො අහෙසුං, ත්යස්ස නික්ඛමනතො පට්ඨාය න පස්සාම, ගච්ඡ නං දායජ්ජං යාච, අහං තාත කුමාරො ඡත්තං උස්සාපෙත්වා චක්කවත්තී භවිස්සාමි, ධනෙන මෙ අත්ථො, ධනං මෙ දෙහි, සාමිකො හි පුත්තො පිතුසන්තකස්සා’’ති. රාහුලකුමාරො භගවතො සන්තිකං ගන්ත්වාව පිතුසිනෙහං පටිලභිත්වා හට්ඨචිත්තො ‘‘සුඛා තෙ සමණ ඡායා’’ති වත්වා අඤ්ඤම්පි බහුං අත්තනො අනුරූපං වදන්තො අට්ඨාසි. භගවා කතභත්තකිච්චො අනුමොදනං කත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. කුමාරොපි ‘‘දායජ්ජං මෙ සමණ දෙහි, දායජ්ජං මෙ සමණ දෙහී’’ති භගවන්තං අනුබන්ධි. තෙන වුත්තං ¶ – ‘‘අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන කපිලවත්ථු…පෙ… දායජ්ජං මෙ සමණ දෙහී’’ති.

අථ ¶ ඛො භගවා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ආමන්තෙසීති භගවා කුමාරං න නිවත්තාපෙසි, පරිජනොපි භගවතා සද්ධිං ගච්ඡන්තං නිවත්තෙතුං න විසහති. අථ ආරාමං ගන්ත්වා ‘‘යං අයං පිතුසන්තකං ධනං ඉච්ඡති, තං වට්ටානුගතං සවිඝාතකං, හන්දස්ස බොධිමණ්ඩෙ පටිලද්ධං සත්තවිධං අරියධනං දෙමි, ලොකුත්තරදායජ්ජස්ස නං සාමිකං කරොමී’’ති ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ආමන්තෙසි. ආමන්තෙත්වා ච පනාහ – ‘‘තෙන හි ත්වං සාරිපුත්ත රාහුලකුමාරං පබ්බාජෙහී’’ති. යස්මා අයං දායජ්ජං යාචති, තස්මා නං ලොකුත්තරදායජ්ජපටිලාභාය පබ්බාජෙහීති අත්ථො.

ඉදානි යා සා භගවතා බාරාණසියං තීහි සරණගමනෙහි පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච අනුඤ්ඤාතා, තතො යස්මා උපසම්පදං පටික්ඛිපිත්වා ගරුභාවෙ ඨපෙත්වා ඤත්තිචතුත්ථෙන කම්මෙන උපසම්පදා අනුඤ්ඤාතා, පබ්බජ්ජා පන නෙව පටික්ඛිත්තා, න පුන අනුඤ්ඤාතා, තස්මා අනාගතෙ භික්ඛූනං විමති උප්පජ්ජිස්සති – ‘‘අයං පබ්බජ්ජා නාම පුබ්බෙ උපසම්පදාසදිසා, කිං නු ඛො ඉදානිපි උපසම්පදා විය කම්මවාචාය ¶ එව කත්තබ්බා, උදාහු සරණගමනෙහී’’ති. ඉමඤ්ච පනත්ථං විදිත්වා භගවා පුන තීහි සරණගමනෙහි සාමණෙරපබ්බජ්ජං අනුජානිතුකාමො, තස්මා ධම්මසෙනාපති තං භගවතො අජ්ඣාසයං විදිත්වා භගවන්තං පුන පබ්බජ්ජං අනුජානාපෙතුකාමො ආහ – ‘‘කථාහං භන්තෙ රාහුලකුමාරං පබ්බාජෙමී’’ති.

අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො රාහුලකුමාරං පබ්බාජෙසීති කුමාරස්ස මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරො කෙසෙ ඡින්දිත්වා කාසායානි දත්වා සරණානි අදාසි. මහාකස්සපත්ථෙරො ඔවාදාචරියො අහොසි. යස්මා පන උපජ්ඣායමූලකා පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච, උපජ්ඣායොව තත්ථ ඉස්සරො, න ආචරියො, තස්මා වුත්තං – ‘‘අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො රාහුලකුමාරං පබ්බාජෙසී’’ති.

එවං ‘‘කුමාරො පබ්බජිතො’’ති සුත්වා උප්පන්නසංවෙගෙන හදයෙන අථඛො සුද්ධොදනො සක්කොති සබ්බං වත්තබ්බං. තත්ථ යස්මා උඤ්ඡාචරියාය ජීවතො පබ්බජිතස්ස අවිසෙසෙන ‘‘වරං යාචාමී’’ති වුත්තෙ ‘‘යාචස්සූ’’ති වචනං අප්පතිරූපං, න ච බුද්ධානං ආචිණ්ණං, තස්මා ‘‘අතික්කන්තවරා ඛො ගොතම තථාගතා’’ති වුත්තං. යඤ්ච භන්තෙ කප්පති යඤ්ච අනවජ්ජන්ති යං තුම්හාකඤ්චෙව දාතුං කප්පති, අනවජ්ජඤ්ච හොති, මම ච සම්පටිච්ඡනපච්චයා විඤ්ඤූහි න ගරහිතබ්බං ¶ , තං යාචාමීති අත්ථො. තථා නන්දෙ අධිමත්තං රාහුලෙති ¶ යථෙව කිර බොධිසත්තං එවං නන්දම්පි රාහුලම්පි මඞ්ගලදිවසෙ නෙමිත්තකා ‘‘චක්කවත්තී භවිස්සතී’’ති බ්යාකරිංසු. අථ රාජා ‘‘පුත්තස්ස චක්කවත්තිසිරිං පස්සිස්සාමී’’ති උස්සාහජාතො භගවතො පබ්බජ්ජාය මහන්තං ඉච්ඡාවිඝාතං පාපුණි. තතො ‘‘නන්දස්ස චක්කවත්තිසිරිං පස්සිස්සාමී’’ති උස්සාහං ජනෙසි, තම්පි භගවා පබ්බාජෙසි. ඉති තම්පි දුක්ඛං අධිවාසෙත්වා ‘‘ඉදානි රාහුලස්ස චක්කවත්තිසිරිං පස්සිස්සාමී’’ති උස්සාහං ජනෙසි, තම්පි භගවා පබ්බාජෙසි. තෙනස්ස ‘‘ඉදානි කුලවංසොපි පච්ඡින්නො, කුතො චක්කවත්තිසිරී’’ති අධිකතරං දුක්ඛං උප්පජ්ජි. තෙන වුත්තං – ‘‘තථා නන්දෙ අධිමත්තං රාහුලෙ’’ති. රඤ්ඤො පන ඉතො පච්ඡා අනාගාමිඵලප්පත්ති වෙදිතබ්බා.

සාධු භන්තෙ අය්යාති ඉදං කස්මා ආහ? සො කිර චින්තෙසි – ‘‘යත්ර හි නාම අහම්පි බුද්ධමාමකො ධම්මමාමකො සඞ්ඝමාමකො සමානො අත්තනො පියතරපුත්තෙ පබ්බාජියමානෙ ඤාතිවියොගදුක්ඛං අධිවාසෙතුං න ¶ සක්කොමි, අඤ්ඤෙ ජනා පුත්තනත්තකෙසු පබ්බාජිතෙසු කථං අධිවාසෙස්සන්ති, තස්මා අඤ්ඤෙසම්පි තාව එවරූපං දුක්ඛං මා අහොසී’’ති ආහ. භගවා ‘‘සාසනෙ නිය්යානිකකාරණං රාජා වදතී’’ති ධම්මකථං කත්වා ‘‘න භික්ඛවෙ අනනුඤ්ඤාතො මාතාපිතූහි පුත්තො පබ්බාජෙතබ්බො’’ති සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙසි.

තත්ථ මාතාපිතූහීති ජනනිජනකෙ සන්ධාය වුත්තං. සචෙ ද්වෙ අත්ථි, ද්වෙපි ආපුච්ඡිතබ්බා. සචෙ පිතා මතො මාතා වා, යො ජීවති සො ආපුච්ඡිතබ්බො. පබ්බජිතාපි ආපුච්ඡිතබ්බාව. ආපුච්ඡන්තෙන සයං වා ගන්ත්වා ආපුච්ඡිතබ්බං, අඤ්ඤො වා පෙසෙතබ්බො, සො එව වා පෙසෙතබ්බො ‘‘ගච්ඡ මාතාපිතරො ආපුච්ඡිත්වා එහී’’ති. සචෙ ‘‘අනුඤ්ඤාතොම්හී’’ති වදති, සද්දහන්තෙන පබ්බාජෙතබ්බො. පිතා සයං පබ්බජිතො පුත්තම්පි පබ්බාජෙතුකාමො හොති, මාතරං ආපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතු. මාතා වා ධීතරං පබ්බාජෙතුකාමා, පිතරං ආපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතු. පිතා පුත්තදාරෙන අනත්ථිකො පලායි, මාතා ‘‘ඉමං පබ්බාජෙථා’’ති පුත්තං භික්ඛූනං දෙති, ‘‘පිතාස්ස කුහි’’න්ති වුත්තෙ ‘‘චිත්තකෙළියං කීළිතුං පලාතො’’ති වදති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මාතා කෙනචි පුරිසෙන සද්ධිං පලාතා හොති, පිතා පන ‘‘පබ්බාජෙථා’’ති දෙති, එත්ථාපි එසෙව නයො. පිතා විප්පවුත්ථො හොති, මාතා පුත්තං ‘‘පබ්බාජෙථා’’ති අනුජානාති, ‘‘පිතා ¶ තස්ස කුහි’’න්ති වුත්තෙ ‘‘කිං තුම්හාකං පිතරා, අහං ජානිස්සාමී’’ති වදති, පබ්බාජෙතුං වට්ටතීති කුරුන්දියං වුත්තං.

මාතාපිතරො මතා, දාරකො චූළමාතාදීනං සන්තිකෙ සංවද්ධො, තස්මිං පබ්බාජියමානෙ ඤාතකා ¶ කලහං වා කරොන්ති, ඛිය්යන්ති වා, තස්මා විවාදුපච්ඡෙදනත්ථං ආපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතබ්බො. අනාපුච්ඡා පබ්බාජෙන්තස්ස පන ආපත්ති නත්ථි. දහරකාලෙ ගහෙත්වා පොසනකා මාතාපිතරො නාම හොන්ති, තෙසුපි එසෙව නයො. පුත්තො අත්තානං නිස්සාය ජීවති, න මාතාපිතරො. සචෙපි රාජා හොති, ආපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතබ්බො. මාතාපිතූහි අනුඤ්ඤාතො පබ්බජිත්වා පුන විබ්භමති, සචෙපි සතක්ඛත්තුං පබ්බජිත්වා විබ්භමති, ආගතාගතකාලෙ පුනප්පුනං ආපුච්ඡිත්වාව පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ එවං වදන්ති – ‘‘අයං විබ්භමිත්වා ගෙහං ආගතො අම්හාකං කම්මං න කරොති, පබ්බජිත්වා තුම්හාකං වත්තං න පූරෙති, නත්ථි ඉමස්සාපුච්ඡනකිච්චං, ආගතාගතං ¶ පබ්බාජෙය්යාථා’’ති එවං නිස්සට්ඨං පුන අනාපුච්ඡාපි පබ්බාජෙතුං වට්ටති.

යොපි දහරකාලෙයෙව ‘‘අයං තුම්හාකං දින්නො, යදා ඉච්ඡථ, තදා පබ්බාජෙය්යාථා’’ති එවං දින්නො හොති, සොපි ආගතාගතො පුන අනාපුච්ඡාව පබ්බාජෙතබ්බො. යං පන දහරකාලෙයෙව ‘‘ඉමං භන්තෙ පබ්බාජෙය්යාථා’’ති අනුජානිත්වා පච්ඡා වුඩ්ඪිප්පත්තකාලෙ නානුජානන්ති, අයං න අනාපුච්ඡා පබ්බාජෙතබ්බො. එකො මාතාපිතූහි සද්ධිං භණ්ඩිත්වා ‘‘පබ්බාජෙථ ම’’න්ති ආගච්ඡති, ‘‘ආපුච්ඡිත්වා එහී’’ති ච වුත්තො ‘‘නාහං ගච්ඡාමි, සචෙ මං න පබ්බාජෙථ, විහාරං වා ඣාපෙමි, සත්ථෙන වා තුම්හෙ පහරාමි, තුම්හාකං ඤාතකඋපට්ඨාකානං වා ආරාමච්ඡෙදනාදීහි අනත්ථං උප්පාදෙමි, රුක්ඛා වා පතිත්වා මරාමි, චොරමජ්ඣං වා පවිසාමි, දෙසන්තරං වා ගච්ඡාමී’’ති වදති, තං ජීවස්සෙව රක්ඛණත්ථාය පබ්බාජෙතුං වට්ටති. සචෙ පනස්ස මාතාපිතරො ආගන්ත්වා ‘‘කස්මා අම්හාකං පුත්තං පබ්බාජයිත්ථා’’ති වදන්ති, තෙසං තමත්ථං ආරොචෙත්වා ‘‘රක්ඛණත්ථාය නං පබ්බාජයිම්හ, පඤ්ඤායථ තුම්හෙ පුත්තෙනා’’ති වත්තබ්බා. ‘‘රුක්ඛා පතිස්සාමී’’ති ආරුහිත්වා පන හත්ථපාදෙ මුඤ්චන්තං පබ්බාජෙතුං වට්ටතියෙව.

එකොපි ¶ විදෙසං ගන්ත්වා පබ්බජ්ජං යාචති, ආපුච්ඡිත්වා චෙ ගතො, පබ්බාජෙතබ්බො. නො චෙ දහරභික්ඛුං පෙසෙත්වා ආපුච්ඡාපෙත්වා පබ්බාජෙතබ්බො, අතිදූරඤ්චෙ හොති; පබ්බාජෙත්වාපි භික්ඛූහි සද්ධිං පෙසෙත්වා දස්සෙතුං වට්ටති. කුරුන්දියං පන වුත්තං – ‘‘සචෙ දූරං හොති මග්ගො ච මහාකන්තාරො, ‘ගන්ත්වා ආපුච්ඡිස්සාමා’ති පබ්බාජෙතුං වට්ටතී’’ති. සචෙ පන මාතාපිතූනං බහූ පුත්තා හොන්ති, එවඤ්ච වදන්ති – ‘‘භන්තෙ එතෙසං දාරකානං යං ඉච්ඡථ, තං පබ්බාජෙය්යාථා’’ති. දාරකෙ වීමංසිත්වා යං ඉච්ඡති, සො පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙපි සකලෙන කුලෙන වා ගාමෙන වා අනුඤ්ඤාතං හොති ‘‘භන්තෙ ඉමස්මිං කුලෙ වා ගාමෙ වා යං ඉච්ඡථ, තං පබ්බාජෙය්යාථා’’ති. යං ඉච්ඡති, සො පබ්බාජෙතබ්බොති.

යාවතකෙ ¶ වා පන උස්සහතීති යත්තකෙ සක්කොති.

106. දසසු සික්ඛාපදෙසු පුරිමානං පඤ්චන්නං අතික්කමො නාසනවත්ථු ¶ , පච්ඡිමානං අතික්කමො දණ්ඩකම්මවත්ථු.

107. අප්පතිස්සාති භික්ඛූ ජෙට්ඨකට්ඨානෙ ඉස්සරියට්ඨානෙ න ඨපෙන්ති. අසභාගවුත්තිකාති සමානජීවිකා න භවන්ති, විසභාගජීවිකාති අත්ථො. අලාභාය පරිසක්කතීති යථා ලාභං න ලභන්ති; එවං පරක්කමති. අනත්ථායාති උපද්දවාය. අවාසායාති ‘‘කින්ති ඉමස්මිං ආවාසෙ න වසෙය්යු’’න්ති පරක්කමති. අක්කොසති පරිභාසතීති අක්කොසති චෙව භයදස්සනෙන ච තජ්ජෙති. භෙදෙතීති පෙසුඤ්ඤං උපසංහරිත්වා භෙදෙති. ආවරණං කාතුන්ති ‘‘මා ඉධ පවිසා’’ති නිවාරණං කාතුං. යත්ථ වා වසති යත්ථ වා පටික්කමතීති යත්ථ වසති වා පවිසති වා; උභයෙනාපි අත්තනො පරිවෙණඤ්ච වස්සග්ගෙන පත්තසෙනාසනඤ්ච වුත්තං.

මුඛද්වාරිකං ආහාරං ආවරණං කරොන්තීති ‘‘අජ්ජ මා ඛාද, මා භුඤ්ජා’’ති එවං නිවාරෙන්ති. න භික්ඛවෙ මුඛද්වාරිකො ආහාරො ආවරණං කාතබ්බොති ¶ එත්ථ ‘‘මා ඛාද, මා භුඤ්ජා’’ති වදතොපි ‘‘ආහාරං නිවාරෙස්සාමී’’ති පත්තචීවරං අන්තො නික්ඛිපතොපි සබ්බපයොගෙසු දුක්කටං. අනාචාරස්ස පන දුබ්බචසාමණෙරස්ස දණ්ඩකම්මං කත්වා යාගුං වා භත්තං වා පත්තචීවරං වා දස්සෙත්වා ‘‘එත්තකෙ නාම දණ්ඩකම්මෙ ආහටෙ ඉදං ලච්ඡසී’’ති වත්තුං වට්ටති. භගවතා හි ආවරණමෙව දණ්ඩකම්මං වුත්තං. ධම්මසඞ්ගාහකත්ථෙරෙහි පන අපරාධානුරූපං උදකදාරුවාලිකාදීනං ආහරාපනම්පි කාතබ්බන්ති වුත්තං, තස්මා තම්පි කාතබ්බං. තඤ්ච ඛො ‘‘ඔරමිස්සති විරමිස්සතී’’ති අනුකම්පාය, න ‘‘නස්සිස්සති විබ්භමිස්සතී’’තිආදිනයප්පවත්තෙන පාපජ්ඣාසයෙන ‘‘දණ්ඩකම්මං කරොමී’’ති ච උණ්හපාසාණෙ වා නිපජ්ජාපෙතුං පාසාණිට්ඨකාදීනි වා සීසෙ නික්ඛිපාපෙතුං උදකං වා පවෙසෙතුං න වට්ටති.

සික්ඛාපදදණ්ඩකම්මවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

108. න ¶ භික්ඛවෙ උපජ්ඣායං අනාපුච්ඡාති එත්ථ ‘‘තුම්හාකං සාමණෙරස්ස අයං නාම අපරාධො, දණ්ඩකම්මමස්ස කරොථා’’ති තික්ඛත්තුං වුත්තෙ, සචෙ උපජ්ඣායො දණ්ඩකම්මං න කරොති, සයං කාතුං වට්ටති. සචෙපි ආදිතොව උපජ්ඣායො වදති ‘‘මය්හං සාමණෙරානං දොසෙ සති තුම්හෙ දණ්ඩකම්මං කරොථා’’ති කාතුං වට්ටතියෙව. යථා ච සාමණෙරානං එවං සද්ධිවිහාරිකන්තෙවාසිකානම්පි දණ්ඩකම්මං කාතුං වට්ටති.

අපලාළෙන්තීති ‘‘තුම්හාකං ¶ පත්තං දස්සාම, චීවරං දස්සාමා’’ති අත්තනො උපට්ඨානකරණත්ථං සඞ්ගණ්හන්ති. න භික්ඛවෙ අඤ්ඤස්ස පරිසා අපලාළෙතබ්බාති එත්ථ සාමණෙරා වා හොන්තු උපසම්පන්නා වා, අන්තමසො දුස්සීලභික්ඛුස්සාපි පරස්ස පරිසභූතෙ භින්දිත්වා ගණ්හිතුං න වට්ටති, ආදීනවං පන වත්තුං වට්ටති ‘‘තයා න්හායිතුං ආගතෙන ගූථමක්ඛනං විය කතං දුස්සීලං නිස්සාය විහරන්තෙනා’’ති. සචෙ සො සයමෙව ජානිත්වා උපජ්ඣං වා නිස්සයං වා යාචති, දාතුං වට්ටති.

අනුජානාමි භික්ඛවෙ දසහඞ්ගෙහි සමන්නාගතං සාමණෙරං නාසෙතුන්ති එත්ථ කණ්ටකසික්ඛාපදවණ්ණනායං වුත්තාසු තීසු නාසනාසු ලිඞ්ගනාසනාව අධිප්පෙතා, තස්මා යො පාණාතිපාතාදීසු එකම්පි කම්මං කරොති, සො ලිඞ්ගනාසනාය නාසෙතබ්බො. යථා ච භික්ඛූනං පාණාතිපාතාදීසු නානාආපත්තියො හොන්ති, න තථා සාමණෙරානං. සාමණෙරො හි කුන්ථකිපිල්ලිකම්පි මාරෙත්වා මඞ්ගුරණ්ඩකම්පි භින්දිත්වා නාසෙතබ්බතංයෙව ¶ පාපුණාති, තාවදෙවස්ස සරණගමනානි ච උපජ්ඣායග්ගහණඤ්ච සෙනාසනග්ගාහො ච පටිප්පස්සම්භති, සඞ්ඝලාභං න ලභති, ලිඞ්ගමත්තමෙව එකං අවසිට්ඨං හොති. සො සචෙ ආකිණ්ණදොසොව හොති, ආයතිං සංවරෙ න තිට්ඨති, නික්කඩ්ඪිතබ්බො. අථ සහසා විරජ්ඣිත්වා ‘‘දුට්ඨු මයා කත’’න්ති පුන සංවරෙ ඨාතුකාමො හොති, ලිඞ්ගනාසනකිච්චං නත්ථි. යථානිවත්ථපාරුතස්සෙව සරණානි දාතබ්බානි, උපජ්ඣායො දාතබ්බො, සික්ඛාපදානි පන සරණගමනෙනෙව ඉජ්ඣන්ති. සාමණෙරානඤ්හි සරණගමනං භික්ඛූනං උපසම්පදකම්මවාචාසදිසං, තස්මා භික්ඛූනං විය චතුපාරිසුද්ධිසීලං, ඉමිනාපි දසසීලානි සමාදින්නානෙව හොන්ති, එවං සන්තෙපි දළ්හීකරණත්ථං ආයතිං සංවරෙ පතිට්ඨාපනත්ථං පුන දාතබ්බානි. සචෙ පුරිමිකාය පුන සරණානි ගහිතානි, පච්ඡිමිකාය වස්සාවාසිකං ලච්ඡති. සචෙ පච්ඡිමිකාය ගහිතානි, සඞ්ඝෙන අපලොකෙත්වා ලාභො දාතබ්බො.

අදින්නාදානෙ ¶ තිණසලාකමත්තෙනාපි වත්ථුනා, අබ්රහ්මචරියෙ තීසු මග්ගෙසු යත්ථ කත්ථචි විප්පටිපත්තියා, මුසාවාදෙ හස්සාධිප්පායතායපි මුසා භණිතෙ අස්සමණො හොති, නාසෙතබ්බතං ආපජ්ජති. මජ්ජපානෙ පන භික්ඛුනො අජානිත්වාපි බීජතො පට්ඨාය මජ්ජං පිවන්තස්ස ¶ පාචිත්තියං. සාමණෙරො ජානිත්වා පිවන්තො සීලභෙදං ආපජ්ජති, න අජානිත්වා. යානි පනස්ස ඉතරානි පඤ්ච සික්ඛාපදානි, තෙසු භින්නෙසු න නාසෙතබ්බො, දණ්ඩකම්මං කාතබ්බං. සික්ඛාපදෙ පන පුන දින්නෙපි අදින්නෙපි වට්ටති. දණ්ඩකම්මෙන පන පීළෙත්වා ආයතිං සංවරෙ ඨපනත්ථාය දාතබ්බමෙව. සාමණෙරානං මජ්ජපානං සචිත්තකං පාරාජිකවත්ථු, අයං විසෙසො.

අවණ්ණභාසනෙ පන අරහං සම්මාසම්බුද්ධොතිආදීනං පටිපක්ඛවසෙන බුද්ධස්ස වා, ස්වාක්ඛාතොතිආදීනං පටිපක්ඛවසෙන ධම්මස්ස වා, සුප්පටිපන්නොතිආදීනං පටිපක්ඛවසෙන සඞ්ඝස්ස වා අවණ්ණං භාසන්තො රතනත්තයං නින්දන්තො ගරහන්තො ආචරියුපජ්ඣායාදීහි ‘‘මා එවං අවචා’’ති අවණ්ණභාසනෙ ආදීනවං දස්සෙත්වා නිවාරෙතබ්බො. සචෙ යාවතතියං වුච්චමානො න ඔරමති, කණ්ටකනාසනාය නාසෙතබ්බොති කුරුන්දියං වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘‘සචෙ එවං වුච්චමානො තං ලද්ධිං නිස්සජ්ජති, දණ්ඩකම්මං කාරෙත්වා අච්චයං දෙසාපෙතබ්බො. සචෙ න නිස්සජ්ජති, තථෙව ආදාය පග්ගය්හ ¶ තිට්ඨති, ලිඞ්ගනාසනාය නාසෙතබ්බො’’ති වුත්තං, තං යුත්තං. අයමෙව හි නාසනා ඉධ අධිප්පෙතාති.

මිච්ඡාදිට්ඨිකෙපි එසෙව නයො. සස්සතුච්ඡෙදානඤ්හි අඤ්ඤතරදිට්ඨිකො සචෙ ආචරියාදීහි ඔවදියමානො නිස්සජ්ජති, දණ්ඩකම්මං කාරෙත්වා අච්චයං දෙසාපෙතබ්බො. අප්පටිනිස්සජ්ජන්තොව නාසෙතබ්බොති. භික්ඛුනිදූසකො චෙත්ථ කාමං අබ්රහ්මචාරිග්ගහණෙන ගහිතොව අබ්රහ්මචාරිං පන ආයතිං සංවරෙ ඨාතුකාමං සරණානි දත්වා උපසම්පාදෙතුං වට්ටති. භික්ඛුනිදූසකො ආයතිං සංවරෙ ඨාතුකාමොපි පබ්බජ්ජම්පි න ලභති, පගෙව උපසම්පදන්ති එතමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘භික්ඛුනිදූසකො’’ති ඉදං විසුං දසමං අඞ්ගං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

අනාපුච්ඡාවරණවත්ථුආදිකථා නිට්ඨිතා.

109. දහරෙ දහරෙති තරුණෙ තරුණෙ. මොළිගල්ලෙති ථූලසරීරෙ. හත්ථිභණ්ඩෙ අස්සභණ්ඩෙති හත්ථිගොපකෙ ච අස්සගොපකෙ ච.

පණ්ඩකො ¶ භික්ඛවෙති එත්ථ ආසිත්තපණ්ඩකො උසූයපණ්ඩකො ඔපක්කමිකපණ්ඩකො පක්ඛපණ්ඩකො නපුංසකපණ්ඩකොති පඤ්ච ¶ පණ්ඩකා. තත්ථ යස්ස පරෙසං අඞ්ගජාතං මුඛෙන ගහෙත්වා අසුචිනා ආසිත්තස්ස පරිළාහො වූපසම්මති, අයං ආසිත්තපණ්ඩකො. යස්ස පරෙසං අජ්ඣාචාරං පස්සතො උසූයාය උප්පන්නාය පරිළාහො වූපසම්මති, අයං උසූයපණ්ඩකො. යස්ස උපක්කමෙන බීජානි අපනීතානි, අයං ඔපක්කමිකපණ්ඩකො. එකච්චො පන අකුසලවිපාකානුභාවෙන කාළපක්ඛෙ පණ්ඩකො හොති, ජුණ්හපක්ඛෙ පනස්ස පරිළාහො වූපසම්මති, අයං පක්ඛපණ්ඩකො. යො පන පටිසන්ධියංයෙව අභාවකො උප්පන්නො, අයං නපුංසකපණ්ඩකොති. තෙසු ආසිත්තපණ්ඩකස්ස ච උසූයපණ්ඩකස්ස ච පබ්බජ්ජා න වාරිතා, ඉතරෙසං තිණ්ණං වාරිතා. තෙසුපි පක්ඛපණ්ඩකස්ස යස්මිං පක්ඛෙ පණ්ඩකො හොති, තස්මිංයෙවස්ස පක්ඛෙ පබ්බජ්ජා වාරිතාති කුරුන්දියං වුත්තං. යස්ස චෙත්ථ පබ්බජ්ජා වාරිතා, තං සන්ධාය ඉදං වුත්තං – ‘‘අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’ති. සොපි ¶ ලිඞ්ගනාසනෙනෙව නාසෙතබ්බො. ඉතො පරං ‘‘නාසෙතබ්බො’’ති වුත්තෙසුපි එසෙව නයො.

110. පුරාණකුලපුත්තොති පුරාණස්ස අනුක්කමෙන පාරිජුඤ්ඤං පත්තස්ස කුලස්ස පුත්තො. මාතිපක්ඛපිතිපක්ඛතො කොලඤ්ඤා ඛීණා විනට්ඨා මතා අස්සාති ඛීණකොලඤ්ඤො. අනධිගතන්ති අප්පත්තං. ඵාතිංකාතුන්ති වඩ්ඪෙතුං. ඉඞ්ඝාති උය්යොජනත්ථෙ නිපාතො. අනුයුඤ්ජියමානොති එකමන්තං නෙත්වා කෙසමස්සුඔරොපනකාසායපටිග්ගහණසරණගමනඋපජ්ඣායග්ගහණකම්මවාචානිස්සයධම්මෙ පුච්ඡියමානො. එතමත්ථං ආරොචෙසීති එතං සයං පබ්බජිතභාවං ආදිතො පට්ඨාය ආචික්ඛි.

ථෙය්යසංවාසකො භික්ඛවෙති එත්ථ තයො ථෙය්යසංවාසකා – ලිඞ්ගත්ථෙනකො, සංවාසත්ථෙනකො, උභයත්ථෙනකොති. තත්ථ යො සයං පබ්බජිත්වා විහාරං ගන්ත්වා න භික්ඛුවස්සානි ගණෙති, න යථාවුඩ්ඪං වන්දනං සාදියති, න ආසනෙන පටිබාහති, න උපොසථපවාරණාදීසු සන්දිස්සති, අයං ලිඞ්ගමත්තස්සෙව ථෙනිතත්තා ලිඞ්ගත්ථෙනකො නාම.

යො පන භික්ඛූහි පබ්බාජිතො සාමණෙරො සමානොපි විදෙසං ගන්ත්වා ‘‘අහං දසවස්සො වා ¶ වීසතිවස්සො වා’’ති මුසා වත්වා භික්ඛුවස්සානි ගණෙති, යථාවුඩ්ඪං වන්දනං ¶ සාදියති, ආසනෙන පටිබාහති, උපොසථපවාරණාදීසු සන්දිස්සති, අයං සංවාසමත්තස්සෙව ථෙනිතත්තා සංවාසත්ථෙනකො නාම. භික්ඛුවස්සගණනාදිකො හි සබ්බොපි කිරියභෙදො ඉමස්මිං අත්ථෙ ‘‘සංවාසො’’ති වෙදිතබ්බො. සික්ඛං පච්චක්ඛාය ‘‘න මං කොචි ජානාතී’’ති එවං පටිපජ්ජන්තෙපි එසෙව නයො.

යො පන සයං පබ්බජිත්වා විහාරං ගන්ත්වා භික්ඛුවස්සානි ගණෙති, යථාවුඩ්ඪං වන්දනං සාදියති, ආසනෙන පටිබාහති, උපොසථපවාරණාදීසු සන්දිස්සති, අයං ලිඞ්ගස්ස චෙව සංවාසස්ස ච ථෙනිතත්තා උභයත්ථෙනකො නාම. අයං තිවිධොපි ථෙය්යසංවාසකො අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො, පුන පබ්බජ්ජං යාචන්තොපි න පබ්බාජෙතබ්බො.

එත්ථ ¶ ච අසම්මොහත්ථං ඉදං පකිණ්ණකං වෙදිතබ්බං –

‘‘රාජදුබ්භික්ඛකන්තාර-රොගවෙරිභයෙහි වා;

චීවරාහරණත්ථං වා, ලිඞ්ගං ආදියතීධ යො.

සංවාසං නාධිවාසෙති, යාව සො සුද්ධමානසො;

ථෙය්යසංවාසකො නාම, තාව එස න වුච්චතී’’ති.

තත්රායං විත්ථාරනයො – ඉධෙකච්චස්ස රාජා කුද්ධො හොති, සො ‘‘එවං මෙ සොත්ථි භවිස්සතී’’ති සයමෙව ලිඞ්ගං ගහෙත්වා පලායති. තං දිස්වා රඤ්ඤො ආරොචෙන්ති. රාජා ‘‘සචෙ පබ්බජිතො, න තං ලබ්භා කිඤ්චි කාතු’’න්ති තස්මිං කොධං පටිවිනෙති, සො ‘‘වූපසන්තං මෙ රාජභය’’න්ති සඞ්ඝමජ්ඣං අනොසරිත්වාව ගිහිලිඞ්ගං ගහෙත්වා ආගතො පබ්බාජෙතබ්බො. අථාපි ‘‘සාසනං නිස්සාය මයා ජීවිතං ලද්ධං, හන්ද දානි අහං පබ්බජාමී’’ති උප්පන්නසංවෙගො තෙනෙව ලිඞ්ගෙන ආගන්ත්වා ආගන්තුකවත්තං න සාදියති, භික්ඛූහි පුට්ඨො වා අපුට්ඨො වා යථාභූතමත්තානං ආවිකත්වා පබ්බජ්ජං යාචති, ලිඞ්ගං අපනෙත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන වත්තං සාදියති, පබ්බජිතාලයං දස්සෙති, සබ්බං පුබ්බෙ වුත්තං වස්සගණනාදිභෙදං විධිං පටිපජ්ජති, අයං න පබ්බාජෙතබ්බො.

ඉධ පනෙකච්චො දුබ්භික්ඛෙ ජීවිතුං අසක්කොන්තො සයමෙව ලිඞ්ගං ගහෙත්වා සබ්බපාසණ්ඩියභත්තානි ¶ භුඤ්ජන්තො දුබ්භික්ඛෙ වීතිවත්තෙ සඞ්ඝමජ්ඣං අනොසරිත්වාව ගිහිලිඞ්ගං ගහෙත්වා ආගතොති සබ්බං පුරිමසදිසමෙව ¶ .

අපරො මහාකන්තාරං නිත්ථරිතුකාමො හොති, සත්ථවාහො ච පබ්බජිතෙ ගහෙත්වා ගච්ඡති. සො ‘‘එවං මං සත්ථවාහො ගහෙත්වා ගමිස්සතී’’ති සයමෙව ලිඞ්ගං ගහෙත්වා සත්ථවාහෙන සද්ධිං කන්තාරං නිත්ථරිත්වා ඛෙමන්තං පත්වා සඞ්ඝමජ්ඣං අනොසරිත්වාව ගිහිලිඞ්ගං ගහෙත්වා ආගතොති සබ්බං පුරිමසදිසමෙව.

අපරො රොගභයෙ උප්පන්නෙ ජීවිතුං අසක්කොන්තො සයමෙව ලිඞ්ගං ගහෙත්වා සබ්බපාසණ්ඩියභත්තානි භුඤ්ජන්තො රොගභයෙ වූපසන්තෙ සඞ්ඝමජ්ඣං ¶ අනොසරිත්වාව ගිහිලිඞ්ගං ගහෙත්වා ආගතොති සබ්බං පුරිමසදිසමෙව.

අපරස්ස එකො වෙරිකො කුද්ධො හොති, ඝාතෙතුකාමො නං විචරති, සො ‘‘එවං මෙ සොත්ථි භවිස්සතී’’ති සයමෙව ලිඞ්ගං ගහෙත්වා පලායති. වෙරිකො ‘‘කුහිං සො’’ති පරියෙසන්තො ‘‘පබ්බජිත්වා පලාතො’’ති සුත්වා ‘‘සචෙ පබ්බජිතො, න තං ලබ්භා කිඤ්චි කාතු’’න්ති තස්මිං කොධං පටිවිනෙති. සො ‘‘වූපසන්තං මෙ වෙරිභය’’න්ති සඞ්ඝමජ්ඣං අනොසරිත්වාව ගිහිලිඞ්ගං ගහෙත්වා ආගතොති සබ්බං පුරිමසදිසමෙව.

අපරො ඤාතිකුලං ගන්ත්වා සික්ඛං පච්චක්ඛාය ගිහි හුත්වා ‘‘ඉමානි චීවරානි ඉධ විනස්සිස්සන්ති, සචෙපි ඉමානි ගහෙත්වා විහාරං ගමිස්සාමි, අන්තරාමග්ගෙ මං ‘චොරො’ති ගහෙස්සන්ති, යංනූනාහං කායපරිහාරියානි කත්වා ගච්ඡෙය්ය’’න්ති චීවරාහරණත්ථං නිවාසෙත්වා ච පාරුපිත්වා ච විහාරං ගච්ඡති. තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං දිස්වා සාමණෙරා ච දහරා ච අබ්භුග්ගච්ඡන්ති, වත්තං දස්සෙන්ති. සො න සාදියති, යථාභූතමත්තානං ආවිකරොති. සචෙ භික්ඛූ ‘‘න දානි මයං තං මුඤ්චිස්සාමා’’ති බලක්කාරෙන පබ්බාජෙතුකාමා හොන්ති, කාසායානි අපනෙත්වා පුන පබ්බාජෙතබ්බො. සචෙ පන ‘‘නයිමෙ මම හීනායාවත්තභාවං ජානන්තී’’ති තංයෙව භික්ඛුභාවං පටිජානිත්වා සබ්බං පුබ්බෙ වුත්තං වස්සගණනාදිභෙදං විධිං පටිපජ්ජති, අයං න පබ්බාජෙතබ්බො.

අපරො මහාසාමණෙරො ඤාතිකුලං ගන්ත්වා උප්පබ්බජිත්වා කම්මන්තානුට්ඨානෙන උබ්බාළ්හො හුත්වා පුන ‘‘දානි අහං සමණොව භවිස්සාමි, ථෙරොපි මෙ උප්පබ්බජිතභාවං න ජානාතී’’ති තදෙව පත්තචීවරං ¶ ආදාය විහාරං ආගච්ඡති, නාපි තමත්ථං භික්ඛූනං ආරොචෙති, සාමණෙරභාවං පටිජානාති, අයං ථෙය්යසංවාසකොයෙව පබ්බජ්ජං න ලභති. සචෙපිස්ස ලිඞ්ගග්ගහණකාලෙ ¶ එවං හොති, ‘‘නාහං කස්සචි ආරොචෙස්සාමී’’ති විහාරඤ්ච ගතො ආරොචෙති, ගහණෙනෙව ථෙය්යසංවාසකො. අථාපිස්ස ‘‘ගහණකාලෙ ආචික්ඛිස්සාමී’’ති චිත්තං උප්පන්නං හොති, විහාරඤ්ච ගන්ත්වා ‘‘කුහිං ත්වං ආවුසො ගතො’’ති වුත්තො ‘‘න දානි මං ඉමෙ ජානන්තී’’ති වඤ්චෙත්වා නාචික්ඛති, ‘‘නාචික්ඛිස්සාමී’’ති සහ ධුරනික්ඛෙපෙන අයම්පි ථෙය්යසංවාසකොව. සචෙ පනස්ස ගහණකාලෙපි ‘‘ආචික්ඛිස්සාමී’’ති චිත්තං උප්පන්නං හොති, විහාරං ගන්ත්වාපි ආචික්ඛති, අයං පුන පබ්බජ්ජං ලභති.

අපරො ¶ දහරසාමණෙරො මහන්තො වා පන අබ්යත්තො, සො පුරිමනයෙනෙව උප්පබ්බජිත්වා ඝරෙ වච්ඡකරක්ඛණාදීනි කම්මානි කාතුං න ඉච්ඡති, තමෙනං ඤාතකා තානියෙව කාසායානි අච්ඡාදෙත්වා ථාලකං වා පත්තං වා හත්ථෙ දත්වා ‘‘ගච්ඡ සමණොව හොහී’’ති ඝරා නීහරන්ති. සො විහාරං ගච්ඡති, නෙව නං භික්ඛූ ජානන්ති ‘‘අයං උප්පබ්බජිත්වා පුන සයමෙව පබ්බජිතො’’ති, නාපි සයං ජානාති, ‘‘යො එවං පබ්බජති, සො ථෙය්යසංවාසකො නාම හොතී’’ති. සචෙ තං පරිපුණ්ණවස්සං උපසම්පාදෙන්ති, සූපසම්පන්නො. සචෙ පන අනුපසම්පන්නකාලෙයෙව විනයවිනිච්ඡයෙ වත්තමානෙ සුණාති, ‘‘යො එවං පබ්බජති, සො ථෙය්යසංවාසකො නාම හොතී’’ති. තෙන ‘‘මයා එවං කත’’න්ති භික්ඛූනං ආචික්ඛිතබ්බං, එවං පුන පබ්බජ්ජං ලභති. සචෙ ‘‘න දානි මං කොචි ජානාතී’’ති නාරොචෙති, ධුරං නික්ඛිත්තමත්තෙ ථෙය්යසංවාසකො.

භික්ඛු සික්ඛං පච්චක්ඛාය ලිඞ්ගං අනපනෙත්වා දුස්සීලකම්මං කත්වා වා අකත්වා වා පුන සබ්බං පුබ්බෙ වුත්තං වස්සගණනාදිභෙදං විධිං පටිපජ්ජති, ථෙය්යසංවාසකො හොති. සික්ඛං අප්පච්චක්ඛාය සලිඞ්ගෙ ඨිතො මෙථුනං පටිසෙවිත්වා වස්සගණනාදිභෙදං විධිං ආපජ්ජන්තො ථෙය්යසංවාසකො න හොති, පබ්බජ්ජාමත්තං ලභති. අන්ධකට්ඨකථායං පන එසො ථෙය්යසංවාසකොති වුත්තං, තං න ගහෙතබ්බං.

එකො භික්ඛු කාසායෙ සඋස්සාහොව ඔදාතං නිවාසෙත්වා මෙථුනං පටිසෙවිත්වා පුන කාසායානි නිවාසෙත්වා වස්සගණනාදිභෙදං සබ්බං විධිං ආපජ්ජති, අයම්පි ථෙය්යසංවාසකො න හොති, පබ්බජ්ජාමත්තං ලභති. සචෙ පන ¶ කාසායෙ ධුරං නික්ඛිපිත්වා ඔදාතං නිවාසෙත්වා මෙථුනං ¶ පටිසෙවිත්වා පුන කාසායානි නිවාසෙත්වා වස්සගණනාදිභෙදං සබ්බං විධිං ආපජ්ජති, ථෙය්යසංවාසකො හොති.

සාමණෙරො සලිඞ්ගෙ ඨිතො මෙථුනාදිඅස්සමණකරණධම්මං ආපජ්ජිත්වාපි ථෙය්යසංවාසකො න හොති. සචෙපි කාසායෙ සඋස්සාහොව කාසායානි අපනෙත්වා මෙථුනං පටිසෙවිත්වා පුන කාසායානි නිවාසෙති, නෙව ථෙය්යසංවාසකො හොති. සචෙ පන කාසායෙ ධුරං නික්ඛිපිත්වා නග්ගො වා ඔදාතනිවත්ථො වා මෙථුනසෙවනාදීහි අස්සමණො ¶ හුත්වා කාසායං නිවාසෙති, ථෙය්යසංවාසකො හොති. සචෙපි ගිහිභාවං පත්ථයමානො කාසාවං ඔවට්ටිකං වා කත්වා අඤ්ඤෙන වා ආකාරෙන ගිහිනිවාසනෙන නිවාසෙති ‘‘සොභති නු ඛො මෙ ගිහිලිඞ්ගං, න සොභතී’’ති වීමංසනත්ථං, රක්ඛති තාව. ‘‘සොභතී’’ති සම්පටිච්ඡිත්වා පන පුන ලිඞ්ගං සාදියන්තො ථෙය්යසංවාසකො හොති. ඔදාතං නිවාසෙත්වා වීමංසනසම්පටිච්ඡනෙසුපි එසෙව නයො.

සචෙ පන නිවත්ථකාසායස්ස උපරි ඔදාතං නිවාසෙත්වා වීමංසති වා සම්පටිච්ඡති වා, රක්ඛතියෙව. භික්ඛුනියාපි එසෙව නයො. සාපි හි ගිහිභාවං පත්ථයමානා සචෙ කාසායං ගිහිනිවාසනං නිවාසෙති, ‘‘සොභති නු ඛො මෙ ගිහිලිඞ්ගං, න සොභතී’’ති වීමංසනත්ථං, රක්ඛති තාව. සචෙ ‘‘සොභතී’’ති සම්පටිච්ඡති, න රක්ඛති. ඔදාතං නිවාසෙත්වා වීමංසනසම්පටිච්ඡනෙසුපි එසෙව නයො. නිවත්ථකාසායස්ස පන උපරි ඔදාතං නිවාසෙත්වා වීමංසතු වා සම්පටිච්ඡතු වා, රක්ඛතියෙව.

සචෙ කොචි වුඩ්ඪපබ්බජිතො වස්සානි අගණෙත්වා පාළියම්පි අට්ඨත්වා එකපස්සෙනාගන්ත්වා මහාපෙළාදීසු කටච්ඡුනා උක්ඛිත්තෙ භත්තපිණ්ඩෙ පත්තං උපනාමෙත්වා සෙනො විය මංසපෙසිං ගහෙත්වා ගච්ඡති, ථෙය්යසංවාසකො න හොති. භික්ඛුවස්සානි පන ගණෙත්වා ගණ්හන්තො ථෙය්යසංවාසකො හොති.

සයං සාමණෙරොව සාමණෙරපටිපාටියා කූටවස්සානි ගණෙත්වා ගණ්හන්තො ථෙය්යසංවාසකො න හොති. භික්ඛු භික්ඛුපටිපාටියා කූටවස්සානි ගණෙත්වා ගණ්හන්තො භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බොති.

ථෙය්යසංවාසකවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

තිත්ථියපක්කන්තකො ¶ ¶ භික්ඛවෙති එත්ථ පන තිත්ථියෙසු පක්කන්තො පවිට්ඨොති තිත්ථියපක්කන්තකො. සො න කෙවලං න උපසම්පාදෙතබ්බො, අථ ඛො න පබ්බාජෙතබ්බොපි. තත්රායං විනිච්ඡයො – උපසම්පන්නො භික්ඛු තිත්ථියො භවිස්සාමීති සලිඞ්ගෙනෙව තෙසං උපස්සයං ගච්ඡති, පදවාරෙ පදවාරෙ දුක්කටං. තෙසං ලිඞ්ගෙ ආදින්නමත්තෙ තිත්ථියපක්කන්තකො හොති. යොපි ¶ සයමෙව ‘‘තිත්ථියො භවිස්සාමී’’ති කුසචීරාදීනි නිවාසෙති, තිත්ථියපක්කන්තකො හොතියෙව. යො පන නග්ගො න්හායන්තො අත්තානං ඔලොකෙත්වා ‘‘සොභති මෙ ආජීවකභාවො, ආජීවකො භවිස්සාමී’’ති කාසායානි අනාදාය නග්ගොව ආජීවකානං උපස්සයං ගච්ඡති, පදවාරෙ පදවාරෙ දුක්කටං. සචෙ පනස්ස අන්තරාමග්ගෙ හිරොත්තප්පං උප්පජ්ජති, දුක්කටානි දෙසෙත්වා මුච්චති. තෙසං උපස්සයං ගන්ත්වාපි තෙහි වා ඔවදිතො අත්තනා වා ‘‘ඉමෙසං පබ්බජ්ජා අතිදුක්ඛා’’ති නිවත්තන්තොපි මුච්චතියෙව.

සචෙ පන ‘‘කිං තුම්හාකං පබ්බජ්ජාය උක්කට්ඨ’’න්ති පුච්ඡිත්වා ‘‘කෙසමස්සුලුඤ්චනාදීනී’’ති වුත්තො එකකෙසම්පි ලුඤ්චාපෙති, උක්කුටිකප්පධානාදීනි වා වත්තානි ආදියති, මොරපිඤ්ඡාදීනි වා නිවාසෙති, තෙසං ලිඞ්ගං ගණ්හාති, ‘‘අයං පබ්බජ්ජා සෙට්ඨා’’ති සෙට්ඨභාවං වා උපගච්ඡති, න මුච්චති, තිත්ථියපක්කන්තකො හොති. සචෙ පන ‘‘සොභති නු ඛො මෙ තිත්ථියපබ්බජ්ජා, නනු ඛො සොභතී’’ති වීමංසනත්ථං කුසචීරාදීනි වා නිවාසෙති, ජටං වා බන්ධති, ඛාරිකාජං වා ආදියති, යාව න සම්පටිච්ඡති, තාව නං ලද්ධි රක්ඛති, සම්පටිච්ඡිතමත්තෙ තිත්ථියපක්කන්තකො හොති. අච්ඡින්නචීවරො පන කුසචීරාදීනි නිවාසෙන්තො රාජභයාදීහි වා තිත්ථියලිඞ්ගං ගණ්හන්තො ලද්ධියා අභාවෙන නෙව තිත්ථියපක්කන්තකො හොති.

අයඤ්ච තිත්ථියපක්කන්තකො නාම උපසම්පන්නභික්ඛුනා කථිතො, තස්මා සාමණෙරො සලිඞ්ගෙන තිත්ථායතනං ගතොපි පුන පබ්බජ්ජඤ්ච උපසම්පදඤ්ච ලභතීති කුරුන්දියං වුත්තං. පුරිමො පන ථෙය්යසංවාසකො අනුපසම්පන්නෙන කථිතො; තස්මා උපසම්පන්නො කූටවස්සං ගණෙන්තොපි අස්සමණො න හොති. ලිඞ්ගෙ සඋස්සාහො පාරාජිකං ආපජ්ජිත්වා භික්ඛුවස්සාදීනි ගණෙන්තොපි ථෙය්යසංවාසකො න හොතීති.

තිත්ථියපක්කන්තකකථා නිට්ඨිතා.

111. නාගයොනියා ¶ ¶ අට්ටීයතීති එත්ථ කිඤ්චාපි සො පවත්තියං කුසලවිපාකෙන දෙවසම්පත්තිසදිසං ඉස්සරියසම්පත්තිං අනුභොති, අකුසලවිපාකපටිසන්ධිකස්ස ¶ පන තස්ස සජාතියා මෙථුනපටිසෙවනෙ ච විස්සට්ඨනිද්දොක්කමනෙ ච නාගසරීරං පාතුභවති උදකසඤ්චාරිකං මණ්ඩූකභක්ඛං, තස්මා සො තාය නාගයොනියා අට්ටීයති. හරායතීති ලජ්ජති. ජිගුච්ඡතීති අත්තභාවං ජිගුච්ඡති. තස්ස භික්ඛුනො නික්ඛන්තෙති තස්මිං භික්ඛුස්මිං නික්ඛන්තෙ. අථ වා තස්ස භික්ඛුනො නික්ඛමනෙති අත්ථො. විස්සට්ඨො නිද්දං ඔක්කමීති තස්මිං අනික්ඛන්තෙ විස්සරභයෙන සතිං අවිස්සජ්ජිත්වා කපිමිද්ධවසෙනෙව නිද්දායන්තො නික්ඛන්තෙ සතිං විස්සජ්ජිත්වා විස්සට්ඨො නිරාසඞ්කො මහානිද්දං පටිපජ්ජි. විස්සරමකාසීති භයවසෙන සමණසඤ්ඤං පහාය විරූපං මහාසද්දමකාසි.

තුම්හෙ ඛොත්ථාති තුම්හෙ ඛො අත්ථ; අකාරස්ස ලොපං කත්වා වුත්තං. තුම්හෙ ඛො නාගා ඣානවිපස්සනාමග්ගඵලානං අභබ්බත්තා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ අවිරුළ්හිධම්මා අත්ථ, විරුළ්හිධම්මා න භවථාති අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපත්ථො. සජාතියාති නාගියා එව. යදා පන මනුස්සිත්ථිආදිභෙදාය අඤ්ඤජාතියා පටිසෙවති, තදා දෙවපුත්තො විය හොති. එත්ථ ච පවත්තියං අභිණ්හං සභාවපාතුකම්මදස්සනවසෙන ‘‘ද්වෙ පච්චයා’’ති වුත්තං. නාගස්ස පන පඤ්චසු කාලෙසු සභාවපාතුකම්මං හොති – පටිසන්ධිකාලෙ, තචජහනකාලෙ, සජාතියා මෙථුනකාලෙ, විස්සට්ඨනිද්දොක්කමනකාලෙ, චුතිකාලෙති.

තිරච්ඡානගතො භික්ඛවෙති එත්ථ නාගො වා හොතු සුපණ්ණමාණවකාදීනං වා අඤ්ඤතරො, අන්තමසො සක්කං දෙවරාජානං උපාදාය යො කොචි අමනුස්සජාතියො, සබ්බොව ඉමස්මිං අත්ථෙ තිරච්ඡානගතොති වෙදිතබ්බො. සො නෙව උපසම්පාදෙතබ්බො, න පබ්බාජෙතබ්බො, උපසම්පන්නොපි නාසෙතබ්බොති.

තිරච්ඡානගතවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

112. මාතුඝාතකාදිවත්ථූසු – නික්ඛන්තිං කරෙය්යන්ති නික්ඛමනං නිග්ගමනං අපවාහනං කරෙය්යන්ති අත්ථො. මාතුඝාතකො භික්ඛවෙති එත්ථ යෙන මනුස්සිත්ථිභූතා ¶ ජනිකා මාතා ¶ සයම්පි ¶ මනුස්සජාතිකෙනෙව සතා සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපිතා, අයං ආනන්තරියෙන මාතුඝාතකකම්මෙන මාතුඝාතකො, එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච පටික්ඛිත්තා. යෙන පන මනුස්සිත්ථිභූතාපි අජනිකා පොසාවනිකා මාතා වා මහාමාතා වා චූළමාතා වා ජනිකාපි වා න මනුස්සිත්ථිභූතා මාතා ඝාතිතා, තස්ස පබ්බජ්ජා න වාරිතා, න ච ආනන්තරිකො හොති. යෙන සයං තිරච්ඡානභූතෙන මනුස්සිත්ථිභූතා මාතා ඝාතිතා, සොපි ආනන්තරිකො න හොති, තිරච්ඡානගතත්තා පනස්ස පබ්බජ්ජා පටික්ඛිත්තා. සෙසං උත්තානමෙව. පිතුඝාතකෙපි එසෙව නයො. සචෙපි හි වෙසියා පුත්තො හොති, ‘‘අයං මෙ පිතා’’ති න ජානාති, යස්ස සම්භවෙන නිබ්බත්තො, සො චෙ අනෙන ඝාතිතො, පිතුඝාතකොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, ආනන්තරියඤ්ච ඵුසති.

114. අරහන්තඝාතකොපි මනුස්සඅරහන්තවසෙනෙව වෙදිතබ්බො. මනුස්සජාතියඤ්හි අන්තමසො අපබ්බජිතම්පි ඛීණාසවං දාරකං දාරිකං වා සඤ්චිච්ච ජීවිතා වොරොපෙන්තො අරහන්තඝාතකොව හොති, ආනන්තරියඤ්ච ඵුසති, පබ්බජ්ජා චස්ස වාරිතා. අමනුස්සජාතිකං පන අරහන්තං මනුස්සජාතිකං වා අවසෙසං අරියපුග්ගලං ඝාතෙත්වා ආනන්තරියො න හොති, පබ්බජ්ජාපිස්ස න වාරිතා, කම්මං පන බලවං හොති. තිරච්ඡානො මනුස්සඅරහන්තම්පි ඝාතෙත්වා ආනන්තරියො න හොති, කම්මං පන භාරියන්ති අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො. තෙ වධාය ඔනීයන්තීති වධත්ථාය ඔනීයන්ති, මාරෙතුං නීයන්තීති අත්ථො. යං පන පාළියං ‘‘සචා ච මය’’න්ති වුත්තං, තස්ස සචෙ මයන්ති අයමෙවත්ථො. ‘‘සචෙ’’ති හි වත්තබ්බෙ එත්ථ ‘‘සචා ච’’ ඉති අයං නිපාතො වුත්තො. ‘‘සචෙ ච’’ ඉච්චෙව වා පාඨො. තත්ථ සචෙති සම්භාවනත්ථෙ නිපාතො; ච ඉති පදපූරණමත්තෙ. ‘‘සචජ්ජ මය’’න්තිපි පාඨො. තස්ස සචෙ අජ්ජ මයන්ති අත්ථො.

115. භික්ඛුනිදූසකො භික්ඛවෙති එත්ථ යො පකතත්තං භික්ඛුනිං තිණ්ණං මග්ගානං අඤ්ඤතරස්මිං දූසෙති, අයං භික්ඛුනිදූසකො නාම. එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. යො පන කායසංසග්ගෙන සීලවිනාසං පාපෙති, තස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච න වාරිතා. බලක්කාරෙන ඔදාතවත්ථවසනං කත්වා අනිච්ඡමානංයෙව ¶ දූසෙන්තොපි භික්ඛුනිදූසකොයෙව. බලක්කාරෙන පන ඔදාතවත්ථවසනං කත්වා ඉච්ඡමානං දූසෙන්තො භික්ඛුනිදූසකො ¶ න හොති. කස්මා? යස්මා ගිහිභාවෙ සම්පටිච්ඡිතමත්තෙයෙව සා අභික්ඛුනී හොති. සකිං සීලවිපන්නං පන පච්ඡා දූසෙන්තො සික්ඛමානාසාමණෙරීසු ච විප්පටිපජ්ජන්තො නෙව භික්ඛුනිදූසකො හොති, පබ්බජ්ජම්පි උපසම්පදම්පි ලභති.

සඞ්ඝභෙදකො ¶ භික්ඛවෙති එත්ථ යො දෙවදත්තො විය සාසනං උද්ධම්මං උබ්බිනයං කත්වා චතුන්නං කම්මානං අඤ්ඤතරවසෙන සඞ්ඝං භින්දති, අයං සඞ්ඝභෙදකො නාම. එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා.

ලොහිතුප්පාදකො භික්ඛවෙති එත්ථාපි යො දෙවදත්තො විය දුට්ඨචිත්තෙන වධකචිත්තෙන තථාගතස්ස ජීවමානකසරීරෙ ඛුද්දකමක්ඛිකාය පිවනකමත්තම්පි ලොහිතං උප්පාදෙති, අයං ලොහිතුප්පාදකො නාම. එතස්ස පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච වාරිතා. යො පන රොගවූපසමනත්ථං ජීවකො විය සත්ථෙන ඵාලෙත්වා පූතිමංසඤ්ච ලොහිතඤ්ච නීහරිත්වා ඵාසුං කරොති, බහුං සො පුඤ්ඤං පසවතීති.

මාතුඝාතකාදිවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

116. උභතොබ්යඤ්ජනකො භික්ඛවෙති ඉත්ථිනිමිත්තුප්පාදනකම්මතො ච පුරිසනිමිත්තුප්පාදනකම්මතො ච උභතො බ්යඤ්ජනමස්ස අත්ථීති උභතොබ්යඤ්ජනකො. කරොතීති පුරිසනිමිත්තෙන ඉත්ථීසු මෙථුනවීතික්කමං කරොති. කාරාපෙතීති පරං සමාදපෙත්වා අත්තනො ඉත්ථිනිමිත්තෙ කාරාපෙති, සො දුවිධො හොති – ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකො, පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකොති.

තත්ථ ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස ඉත්ථිනිමිත්තං පාකටං හොති, පුරිසනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස පුරිසනිමිත්තං පාකටං, ඉත්ථිනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං. ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස ඉත්ථීසු පුරිසත්තං කරොන්තස්ස ඉත්ථිනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං හොති, පුරිසනිමිත්තං පාකටං හොති. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකස්ස පුරිසානං ඉත්ථිභාවං උපගච්ඡන්තස්ස පුරිසනිමිත්තං පටිච්ඡන්නං හොති, ඉත්ථිනිමිත්තං පාකටං හොති. ඉත්ථිඋභතොබ්යඤ්ජනකො සයඤ්ච ගබ්භං ගණ්හාති, පරඤ්ච ගණ්හාපෙති. පුරිසඋභතොබ්යඤ්ජනකො පන සයං න ගණ්හාති, පරං ගණ්හාපෙතීති, ඉදමෙතෙසං නානාකරණං. කුරුන්දියං පන වුත්තං – ‘‘යදි පටිසන්ධියං පුරිසලිඞ්ගං ¶ පවත්තෙ ඉත්ථිලිඞ්ගං නිබ්බත්තති, යදි පටිසන්ධියං ඉත්ථිලිඞ්ගං පවත්තෙ පුරිසලිඞ්ගං නිබ්බත්තතී’’ති ¶ . තත්ථ විචාරණක්කමො විත්ථාරතො අට්ඨසාලිනියා ධම්මසඞ්ගහට්ඨකථාය වෙදිතබ්බො. ඉමස්ස පන දුවිධස්සාපි උභතොබ්යඤ්ජනකස්ස නෙව පබ්බජ්ජා අත්ථි, න උපසම්පදාති ඉදමිධ වෙදිතබ්බං.

උභතොබ්යජ්ජනකවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

117. තෙන ¶ ඛො පන සමයෙනාති යෙන සමයෙන භගවතා සික්ඛාපදං අපඤ්ඤත්තං හොති, තෙන සමයෙන. අනුපජ්ඣායකන්ති උපජ්ඣං අගාහාපෙත්වා සබ්බෙන සබ්බං උපජ්ඣායවිරහිතං. එවං උපසම්පන්නා නෙව ධම්මතො න ආමිසතො සඞ්ගහං ලභන්ති, තෙ පරිහායන්තියෙව, න වඩ්ඪන්ති. න භික්ඛවෙ අනුපජ්ඣායකොති උපජ්ඣං අගාහාපෙත්වා නිරුපජ්ඣායකො න උපසම්පාදෙතබ්බො. යො උපසම්පාදෙය්ය ආපත්ති දුක්කටස්සාති සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තිතො පට්ඨාය එවං උපසම්පාදෙන්තස්ස ආපත්ති හොති; කම්මං පන න කුප්පති. කෙචි කුප්පතීති වදන්ති, තං න ගහෙතබ්බං. සඞ්ඝෙන උපජ්ඣායෙනාතිආදීසුපි උභතොබ්යඤ්ජනකුපජ්ඣායපරියොසානෙසු එසෙව නයො.

අනුපජ්ඣායකාදිවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

118. හත්ථෙසු පිණ්ඩාය චරන්තීති යො හත්ථෙසු පිණ්ඩො ලබ්භති, තදත්ථාය චරන්ති. සෙය්යථාපි තිත්ථියාති යථා ආජීවකනාමකා තිත්ථියා; සූපබ්යඤ්ජනෙහි මිස්සෙත්වා හත්ථෙසු ඨපිතපිණ්ඩමෙව හි තෙ භුඤ්ජන්ති. ආපත්ති දුක්කටස්සාති එවං උපසම්පාදෙන්තස්සෙව ආපත්ති හොති, කම්මං පන න කුප්පති. අචීවරකාදිවත්ථූසුපි එසෙව නයො.

යාචිතකෙනාති ‘‘යාව උපසම්පදං කරොම, තාව දෙථා’’ති යාචිත්වා ගහිතෙන; තාවකාලිකෙනාති අත්ථො. ඊදිසෙන හි පත්තෙන වා චීවරෙන වා පත්තචීවරෙන වා උපසම්පාදෙන්තස්සෙව ආපත්ති හොති, කම්මං පන න කුප්පති, තස්මා පරිපුණ්ණපත්තචීවරොව උපසම්පාදෙතබ්බො. සචෙ තස්ස නත්ථි, ආචරියුපජ්ඣායා චස්ස දාතුකාමා හොන්ති, අඤ්ඤෙ වා භික්ඛූ නිරපෙක්ඛෙහි නිස්සජ්ජිත්වා අධිට්ඨානුපගං පත්තචීවරං දාතබ්බං. පබ්බජ්ජාපෙක්ඛං පන පණ්ඩුපලාසං යාචිතකෙනාපි පත්තචීවරෙන පබ්බාජෙතුං වට්ටති, සභාගට්ඨානෙ විස්සාසෙන ගහෙත්වාපි පබ්බාජෙතුං වට්ටති.

සචෙ පන ¶ අපක්කං පත්තං චීවරූපගානි ච වත්ථානි ගහෙත්වා ආගතො හොති, යාව පත්තො පච්චති, චීවරානි ච කරියන්ති, තාව විහාරෙ වසන්තස්ස ¶ අනාමට්ඨපිණ්ඩපාතං දාතුං වට්ටති, ථාලකෙ භුඤ්ජිතුං වට්ටති, පුරෙභත්තං සාමණෙරභාගසමකො ආමිසභාගො දාතුං වට්ටති. සෙනාසනග්ගාහො ¶ පන සලාකභත්තඋද්දෙසභත්තනිමන්තනාදීනි ච න වට්ටන්ති. පච්ඡාභත්තම්පි සාමණෙරභාගසමො තෙලමධුඵාණිතාදිභෙසජ්ජභාගො වට්ටති. සචෙ ගිලානො හොති, භෙසජ්ජමස්ස කාතුං වට්ටති, සාමණෙරස්ස විය ච සබ්බං පටිජග්ගනකම්මන්ති.

119. හත්ථච්ඡින්නාදිවත්ථූසු – හත්ථච්ඡින්නොති යස්ස හත්ථතලෙ වා මණිබන්ධෙ වා කප්පරෙ වා යත්ථ කත්ථචි එකො වා ද්වෙ වා හත්ථා ඡින්නා හොන්ති. පාදච්ඡින්නොති යස්ස අග්ගපාදෙ වා ගොප්ඵකෙසු වා ජඞ්ඝාය වා යත්ථ කත්ථචි එකො වා ද්වෙ වා පාදා ඡින්නා හොන්ති. හත්ථපාදච්ඡින්නොති යස්ස වුත්තප්පකාරෙනෙව චතූසු හත්ථපාදෙසු ද්වෙ වා තයො වා සබ්බෙ වා හත්ථපාදා ඡින්නා හොන්ති. කණ්ණච්ඡින්නොති යස්ස කණ්ණමූලෙ වා කණ්ණසක්ඛලිකාය වා එකො වා ද්වෙ වා කණ්ණා ඡින්නා හොන්ති. යස්ස පන කණ්ණාවිද්ධෙ ඡිජ්ජන්ති, සක්කා ච හොති සඞ්ඝාටෙතුං, සො කණ්ණං සඞ්ඝාටෙත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. නාසච්ඡින්නොති යස්ස අජපදකෙ වා අග්ගෙ වා එකපුටෙ වා යත්ථ කත්ථචි නාසා ඡින්නා හොති. යස්ස පන නාසිකා සක්කා හොති සන්ධෙතුං, සො තං ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. කණ්ණනාසච්ඡින්නො උභයවසෙන වෙදිතබ්බො. අඞ්ගුලිච්ඡින්නොති යස්ස නඛසෙසං අදස්සෙත්වා එකා වා බහූ වා අඞ්ගුලියො ඡින්නා හොන්ති. යස්ස පන සුත්තතන්තුමත්තම්පි නඛසෙසං පඤ්ඤායති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අළච්ඡින්නොති යස්ස චතූසු අඞ්ගුට්ඨකෙසු අඞ්ගුලියං වුත්තනයෙනෙව එකො වා බහූ වා අඞ්ගුට්ඨකා ඡින්නා හොන්ති. කණ්ඩරච්ඡින්නොති යස්ස කණ්ඩරනාමකා මහාන්හාරූ පුරතො වා පච්ඡතො වා ඡින්නා හොන්ති; යෙසු එකස්සපි ඡින්නත්තා අග්ගපාදෙන වා චඞ්කමති, මූලෙන වා චඞ්කමති, න වා පාදං පතිට්ඨාපෙතුං සක්කොති.

ඵණහත්ථකොති ¶ යස්ස වග්ගුලිපක්ඛකා විය අඞ්ගුලියො සම්බද්ධා හොන්ති; එතං පබ්බාජෙතුකාමෙන අඞ්ගුලන්තරිකායො ඵාලෙත්වා සබ්බං අන්තරචම්මං අපනෙත්වා ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො. යස්සපි ඡ අඞ්ගුලියො ¶ හොන්ති, තං පබ්බාජෙතුකාමෙන අධිකඅඞ්ගුලිං ඡින්දිත්වා ඵාසුකං කත්වා පබ්බාජෙතබ්බො.

ඛුජ්ජොති යො උරස්ස වා පිට්ඨියා වා පස්සස්ස වා නික්ඛන්තත්තා ඛුජ්ජසරීරො. යස්ස පන ¶ කිඤ්චි කිඤ්චි අඞ්ගපච්චඞ්ගං ඊසකං වඞ්කං, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. මහාපුරිසො එව හි බ්රහ්මුජ්ජුගත්තො, අවසෙසො සත්තො අඛුජ්ජො නාම නත්ථි.

වාමනොති ජඞ්ඝවාමනො වා කටිවාමනො වා උභයවාමනො වා. ජඞ්ඝවාමනස්ස කටිතො පට්ඨාය හෙට්ඨිමකායො රස්සො හොති, උපරිමකායො පරිපුණ්ණො. කටිවාමනස්ස කටිතො පට්ඨාය උපරිමකායො රස්සො හොති, හෙට්ඨිමකායො පරිපුණ්ණො. උභයවාමනස්ස උභොපි කායා රස්සා හොන්ති, යෙසං රස්සත්තා භූතානං විය පරිවටුමො මහාකුච්ඡිඝටසදිසො අත්තභාවො හොති, තං තිවිධම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති.

ගලගණ්ඩීති යස්ස කුම්භණ්ඩං විය ගලෙ ගණ්ඩො හොති. දෙසනාමත්තමෙව චෙතං, යස්මිං කිස්මිඤ්චි පන පදෙසෙ ගණ්ඩෙ සති න පබ්බාජෙතබ්බො. තත්ථ විනිච්ඡයො – ‘‘න භික්ඛවෙ පඤ්චහි ආබාධෙහි ඵුට්ඨො පබ්බාජෙතබ්බො’’ති එත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. ලක්ඛණාහතකසාහතලිඛිතකෙසු යං වත්තබ්බං, තං ‘‘න භික්ඛවෙ ලක්ඛණාහතො’’තිආදීසු වුත්තමෙව.

සීපදීති භාරපාදො වුච්චති. යස්ස පාදො ථූලො හොති සඤ්ජාතපිළකො ඛරො, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. යස්ස පන න තාව ඛරභාවං ගණ්හාති, සක්කා හොති උපනාහං බන්ධිත්වා උදකආවාටෙ පවෙසෙත්වා උදකවාලිකාය පූරෙත්වා යථා සිරා පඤ්ඤායන්ති, ජඞ්ඝා ච තෙලනාළිකා විය හොති, එවං මිලාපෙතුං සක්කා, තස්ස පාදං ඊදිසං කත්වා තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. සචෙ පුන වඩ්ඪති, උපසම්පාදෙන්තෙනාපි තථා කත්වාව උපසම්පාදෙතබ්බො.

පාපරොගීති අරිසභගන්දරපිත්තසෙම්හකාසසොසාදීසු යෙන කෙනචි රොගෙන නිච්චාතුරො අතෙකිච්ඡරොගො ජෙගුච්ඡො අමනාපො; අයං න පබ්බාජෙතබ්බො.

පරිසදූසකොති යො අත්තනො විරූපතාය පරිසං දූසෙති; අතිදීඝො වා හොති අඤ්ඤෙසං සීසප්පමාණනාභිප්පදෙසො, අතිරස්සො ¶ වා උභයවාමනභූතරූපං ¶ විය, අතිකාළො වා ඣාපිතඛෙත්තෙ ඛාණුකො විය, අච්චොදාතො වා දධිතක්කාදීහි පමජ්ජිතමට්ඨතම්බලොහවණ්ණො, අතිකිසො වා මන්දමංසලොහිතො අට්ඨිසිරාචම්මසරීරො විය, අතිථූලො වා භාරියමංසො, මහොදරො වා මහාභූතසදිසො, අතිමහන්තසීසො වා පච්ඡිං සීසෙ කත්වා ඨිතො විය, අතිඛුද්දකසීසො වා සරීරස්ස අනනුරූපෙන අතිඛුද්දකෙන සීසෙන සමන්නාගතො, කූටකූටසීසො වා ¶ තාලඵලපිණ්ඩිසදිසෙන සීසෙන සමන්නාගතො, සිඛරසීසො වා උද්ධං අනුපුබ්බතනුකෙන සීසෙන සමන්නාගතො, නාළිසීසො වා මහාවෙළුපබ්බසදිසෙන සීසෙන සමන්නාගතො, කප්පසීසො වා පබ්භාරසීසො වා චතූසු පස්සෙසු යෙන කෙනචි පස්සෙන ඔණතෙන සීසෙන සමන්නාගතො, වණසීසො වා පූතිසීසො වා කණ්ණිකකෙසො වා පාණකෙහි ඛායිතකෙදාරෙ සස්සසදිසෙහි තහිං තහිං උට්ඨිතෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො, නිල්ලොමසීසො වා ථූලථද්ධකෙසො වා තාලහීරසදිසෙහි කෙසෙහි සමන්නාගතො, ජාතිපලිතෙහි පණ්ඩරසීසො වා පකතිතම්බකෙසො වා ආදිත්තෙහි විය කෙසෙහි සමන්නාගතො, ආවට්ටසීසො වා ගුන්නං සරීරෙ ආවට්ටසදිසෙහි උද්ධග්ගෙහි කෙසාවට්ටෙහි සමන්නාගතො, සීසලොමෙහි සද්ධිං එකාබද්ධභමුකලොමො වා ජාලබද්ධෙන විය නලාටෙන සමන්නාගතො.

සම්බද්ධභමුකො වා නිල්ලොමභමුකො වා මක්කටභමුකො වා අතිමහන්තක්ඛි වා අතිඛුද්දකක්ඛි වා මහිංසචම්මෙ වාසිකොණෙන පහරිත්වා කතඡිද්දසදිසෙහි අක්ඛීහි සමන්නාගතො, විසමක්ඛි වා එකෙන මහන්තෙන එකෙන ඛුද්දකෙන අක්ඛිනා සමන්නාගතො, විසමචක්කලො වා එකෙන උද්ධං එකෙන අධොති එවං විසමජාතෙහි අක්ඛිචක්කලෙහි සමන්නාගතො, කෙකරො වා ගම්භීරක්ඛි වා යස්ස ගම්භීරෙ උදපානෙ උදකතාරකා විය අක්ඛිතාරකා පඤ්ඤායන්ති; නික්ඛන්තක්ඛි වා යස්ස කක්කටකස්සෙව අක්ඛිතාරකා නික්ඛන්තා හොන්ති; හත්ථිකණ්ණො වා මහතීහි කණ්ණසක්ඛලිකාහි සමන්නාගතො, මූසිකකණ්ණො වා ජටුකකණ්ණො වා ඛුද්දිකාහි කණ්ණසක්ඛලිකාහි සමන්නාගතො, ඡිද්දමත්තකණ්ණො වා යස්ස විනා කණ්ණසක්ඛලිකාහි ¶ කණ්ණඡිද්දමත්තමෙව ¶ හොති; අවිද්ධකණ්ණො වා යොනකජාතිකො පන පරිසදූසකො න හොති; සභාවොයෙව හි සො තස්ස කණ්ණභගන්දරිකො වා නිච්චපූතිනා කණ්ණෙන සමන්නාගතො, ගණ්ඩකණ්ණො වා සදාපග්ඝරිතපුබ්බෙන කණ්ණෙන සමන්නාගතො, ටඞ්කිතකණ්ණො වා ගොභත්තනාළිකාය අග්ගසදිසෙහි කණ්ණෙහි සමන්නාගතො, අතිපිඞ්ගලක්ඛි වා මධුපිඞ්ගලං පන පබ්බාජෙතුං වට්ටති. නිප්පඛුමක්ඛි වා අස්සුපග්ඝරණක්ඛි වා පුප්ඵිතක්ඛි වා අක්ඛිපාකෙන සමන්නාගතක්ඛි වා.

අතිමහන්තනාසිකො වා අතිඛුද්දකනාසිකො වා චිපිටනාසිකො වා මජ්ඣෙ අප්පතිට්ඨහිත්වා එකපස්සෙ ඨිතවඞ්කනාසිකො වා, දීඝනාසිකො වා සුකතුණ්ඩසදිසාය ජිව්හාය ලෙහිතුං සක්කුණෙය්යාය නාසිකාය සමන්නාගතො, නිච්චපග්ඝරිතසිඞ්ඝාණිකනාසො වා.

මහාමුඛො වා යස්ස පටඞ්ගමණ්ඩූකස්සෙව මුඛනිමිත්තංයෙව මහන්තං හොති, මුඛං පන ලාබුසදිසං ¶ අතිඛුද්දකං, භින්නමුඛො වා වඞ්කමුඛො වා මහාඔට්ඨො වා උක්ඛලිමුඛවට්ටිසදිසෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො, තනුකඔට්ඨො වා භෙරිචම්මසදිසෙහි දන්තෙ පිදහිතුං අසමත්ථෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො, මහාධරොට්ඨො වා තනුකඋත්තරොට්ඨො වා තනුකඅධරොට්ඨො වා මහාඋත්තරොට්ඨො වා ඔට්ඨඡින්නකො වා එළමුඛො වා උප්පක්කමුඛො වා සඞ්ඛතුණ්ඩකො වා බහිසෙතෙහි අන්තො අතිරත්තෙහි ඔට්ඨෙහි සමන්නාගතො, දුග්ගන්ධකුණපමුඛො වා.

මහාදන්තො වා අට්ඨකදන්තසදිසෙහි දන්තෙහි සමන්නාගතො අසුරදන්තො වා හෙට්ඨා වා උපරි වා බහිනික්ඛන්තදන්තො, යස්ස පන සක්කා හොති ඔට්ඨෙහි පිදහිතුං කථෙන්තස්සෙව පඤ්ඤායති නො අකථෙන්තස්ස, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. පූතිදන්තො වා නිද්දන්තො වා යස්ස පන දන්තන්තරෙ කලන්දකදන්තො විය සුඛුමදන්තො හොති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති.

මහාහනුකො වා ගොහනුසදිසෙන හනුනා සමන්නාගතො, දීඝහනුකො වා චිපිටහනුකො වා අන්තොපවිට්ඨෙන විය අතිරස්සෙන හනුකෙන සමන්නාගතො, භින්නහනුකො වා වඞ්කහනුකො වා නිම්මස්සුදාඨිකො වා භික්ඛුනිසදිසමුඛො දීඝගලො වා බකගලසදිසෙන ගලෙන සමන්නාගතො, රස්සගලො වා අන්තොපවිට්ඨෙන ¶ විය ගලෙන සමන්නාගතො, භින්නගලො වා භට්ඨඅංසකූටො වා අහත්ථො වා එකහත්ථො වා අතිරස්සහත්ථො ¶ වා අතිදීඝහත්ථො වා භින්නඋරො වා භින්නපිට්ඨි වා කච්ඡුගත්තො වා කණ්ඩුගත්තො වා දද්දුගත්තො වා ගොධාගත්තො වා, යස්ස ගොධාය විය ගත්තතො චුණ්ණානි පතන්ති, සබ්බඤ්චෙතං විරූපකරණං සන්ධාය විත්ථාරිකවසෙන වුත්තං. විනිච්ඡයො පනෙත්ථ ‘‘න භික්ඛවෙ පඤ්චහි ආබාධෙහී’’ති එත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

භට්ඨකටිකො වා මහාආනිසදො වා උද්ධනකූටසදිසෙහි ආනිසදමංසෙහි අච්චුග්ගතෙහි සමන්නාගතො, මහාඌරුකො වා වාතණ්ඩිකො වා මහාජාණුකො වා සඞ්ඝට්ටනජාණුකො වා දීඝජඞ්ඝො වා යට්ඨිසදිසජඞ්ඝො විකටො වා පණ්හො වා උබ්බද්ධපිණ්ඩිකො වා, සො දුවිධො හෙට්ඨා ඔරුළ්හාහි වා උපරි ආරුළ්හාහි වා මහතීහි ජඞ්ඝපිණ්ඩිකාහි සමන්නාගතො, මහාජඞ්ඝො වා ථූලජඞ්ඝපිණ්ඩිකො වා මහාපාදො වා මහාපණ්හි වා පිට්ඨිකපාදො වා පාදවෙමජ්ඣතො උට්ඨිතජඞ්ඝො වඞ්කපාදො වා සො දුවිධො – අන්තො වා බහි වා පරිවත්තපාදො ගණ්ඨිකඞ්ගුලි වා සිඞ්ගිවෙරඵණසදිසාහි අඞ්ගුලීහි සමන්නාගතො, අන්ධනඛො වා කාළවණ්ණෙහි පූතිනඛෙහි සමන්නාගතො, සබ්බොපි එස පරිසදූසකො. එවරූපො පරිසදූසකො න පබ්බාජෙතබ්බො.

කාණොති පසන්නන්ධො වා හොතු පුප්ඵාදීහි වා උපහතපසාදො. යො ද්වීහි වා එකෙන වා අක්ඛිනා ¶ න පස්සති, සො න පබ්බාජෙතබ්බො. මහාපච්චරියං පන එකක්ඛිකාණො කාණොති වුත්තො, ද්විඅක්ඛිකාණො අන්ධෙන සඞ්ගහිතො. මහාඅට්ඨකථායං ජච්චන්ධො අන්ධොති වුත්තො, තස්මා උභයම්පි පරියායෙන යුජ්ජති. කුණීති හත්ථකුණී වා පාදකුණී වා අඞ්ගුලිකුණී වා; යස්ස එතෙසු හත්ථාදීසු යංකිඤ්චි වඞ්කං පඤ්ඤායති, සො කුණී නාම. ඛඤ්ජොති නතජාණුකො වා භින්නජඞ්ඝො වා මජ්ඣෙ සඞ්කුටිතපාදත්තා කුණ්ඩපාදකො වා පිට්ඨිපාදමජ්ඣෙන චඞ්කමන්තො අග්ගෙ සඞ්කුටිතපාදත්තා කුණ්ඩපාදකො වා පිට්ඨිපාදග්ගෙන චඞ්කමන්තො අග්ගපාදෙනෙව චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පණ්හිකාය චඞ්කමනඛඤ්ජො ¶ වා පාදස්ස බාහිරන්තෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා පාදස්ස අබ්භන්තරන්තෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා ගොප්ඵකානං උපරි භග්ගත්තා සකලෙන පිට්ඨිපාදෙන චඞ්කමනඛඤ්ජො වා; සබ්බොපෙස ඛඤ්ජොයෙව, සො න පබ්බාජෙතබ්බො.

පක්ඛහතොති ¶ යස්ස එකො හත්ථො වා පාදො වා අඩ්ඪසරීරං වා සුඛං න වහති. ඡින්නිරියාපථොති පීඨසප්පි වුච්චති. ජරාදුබ්බලොති ජිණ්ණභාවෙන දුබ්බලො අත්තනො චීවරරජනාදිකම්මං කාතුම්පි අසමත්ථො. යො පන මහල්ලකොපි බලවා හොති, අත්තානං පටිජග්ගිතුං සක්කොති, සො පබ්බාජෙතබ්බො. අන්ධොති ජච්චන්ධො වුච්චති. මූගොති යස්ස වචීභෙදො නප්පවත්තති; යස්සාපි පවත්තති, සරණගමනං පන පරිපුණ්ණං භාසිතුං න සක්කොති, තාදිසං මම්මනම්පි පබ්බාජෙතුං න වට්ටති. යො පන සරණගමනමත්තං පරිපුණ්ණං භාසිතුං සක්කොති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති.

බධිරොති යො සබ්බෙන සබ්බං න සුණාති. යො පන මහාසද්දං සුණාති, තං පබ්බාජෙතුං වට්ටති. අන්ධමූගාදයො උභයදොසවසෙන වුත්තා. යෙසඤ්ච පබ්බජ්ජා පටික්ඛිත්තා, උපසම්පදාපි තෙසං පටික්ඛිත්තාව. සචෙ පන තෙ සඞ්ඝො උපසම්පාදෙති, සබ්බෙපි හත්ථච්ඡින්නාදයො සූපසම්පන්නා, කාරකසඞ්ඝො පන ආචරියුපජ්ඣායා ච ආපත්තිතො න මුච්චන්ති. වක්ඛති ච – ‘‘අත්ථි භික්ඛවෙ පුග්ගලො අප්පත්තො ඔසාරණං, තඤ්චෙ සඞ්ඝො ඔසාරෙති, එකච්චො සුඔසාරිතො, එකච්චො දුඔසාරිතො’’ති තස්සත්ථො ආගතට්ඨානෙයෙව ආවි භවිස්සතීති.

හත්ථච්ඡින්නාදිවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

120. අලජ්ජීනං නිස්සාය වසන්තීති උපයොගත්ථෙ සාමිවචනං; අලජ්ජිපුග්ගලෙ නිස්සාය වසන්තීති ¶ අත්ථො. යාව භික්ඛුසභාගතං ජානාමීති නිස්සයදායකස්ස භික්ඛුනො භික්ඛූහි සභාගතං ලජ්ජිභාවං යාව ජානාමීති අත්ථො. තස්මා නවං ඨානං ගතෙන ‘‘එහි භික්ඛු, නිස්සයං ගණ්හාහී’’ති වුච්චමානෙනාපි චතූහපඤ්චාහං නිස්සයදායකස්ස ලජ්ජිභාවං උපපරික්ඛිත්වා නිස්සයො ගහෙතබ්බො.

සචෙ ‘‘ථෙරො ලජ්ජී’’ති භික්ඛූනං සන්තිකෙ සුත්වා ආගතදිවසෙයෙව ගහෙතුකාමො හොති, ථෙරො පන ‘‘ආගමෙහි තාව, වසන්තො ජානිස්සසී’’ති කතිපාහං ආචාරං උපපරික්ඛිත්වා නිස්සයං දෙති, වට්ටති. පකතියා නිස්සයග්ගහණට්ඨානං ¶ ගතෙන තදහෙව ගහෙතබ්බො, එකදිවසම්පි පරිහාරො ¶ නත්ථි. සචෙ පඨමයාමෙ ආචරියස්ස ඔකාසො නත්ථි, ඔකාසං අලභන්තො ‘‘පච්චූසසමයෙ ගහෙස්සාමී’’ති සයති, අරුණං උග්ගතම්පි න ජානාති, අනාපත්ති. සචෙ පන ‘‘ගණ්හිස්සාමී’’ති ආභොගං අකත්වා සයති, අරුණුග්ගමනෙ දුක්කටං. අගතපුබ්බං ඨානං ගතෙන ද්වෙ තීණි දිවසානි වසිත්වා ගන්තුකාමෙන අනිස්සිතෙන වසිතබ්බං. ‘‘සත්තාහං වසිස්සාමී’’ති ආලයං කරොන්තෙන පන නිස්සයො ගහෙතබ්බො. සචෙ ථෙරො ‘‘කිං සත්තාහං වසන්තස්ස නිස්සයෙනා’’ති වදති, පටික්ඛිත්තකාලතො පට්ඨාය ලද්ධපරිහාරො හොති.

අලජ්ජීනිස්සයවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

121. නිස්සයකරණීයොති කරණීයනිස්සයො, කරණීයො මයා නිස්සයො; ගහෙතබ්බොති අත්ථො. නිස්සයං අලභමානෙනාති අත්තනා සද්ධිං අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නෙසු නිස්සයදායකෙ අසති නිස්සයං න ලභති නාම. එවං අලභන්තෙන අනිස්සිතෙන බහූනිපි දිවසානි ගන්තබ්බං. සචෙ පුබ්බෙපි නිස්සයං ගහෙත්වා වුත්ථපුබ්බං කඤ්චි ආවාසං පවිසති, එකරත්තං වසන්තෙනාපි නිස්සයො ගහෙතබ්බො. අන්තරාමග්ගෙ විස්සමන්තො වා සත්ථං පරියෙසන්තො වා කතිපාහං වසති, අනාපත්ති. අන්තොවස්සෙ පන නිබද්ධවාසං වසිතබ්බං, නිස්සයො ච ගහෙතබ්බො. නාවාය ගච්ඡන්තස්ස පන වස්සානෙ ආගතෙපි නිස්සයං අලභන්තස්ස අනාපත්ති.

යාචියමානෙනාති තෙන ගිලානෙන යාචියමානෙන අනිස්සිතෙන වසිතබ්බං. සචෙ ‘‘යාචාහි ම’’න්ති වුච්චමානොපි ගිලානො මානෙන න යාචති, ගන්තබ්බං.

ඵාසු ¶ හොතීති සමථවිපස්සනානං පටිලාභවසෙන ඵාසු හොති. ඉමඤ්හි පරිහාරං නෙව සොතාපන්නො න සකදාගාමී අනාගාමී අරහන්තො ලභන්ති; න ථාමගතස්ස සමාධිනො වා විපස්සනාය වා ලාභී, විස්සට්ඨකම්මට්ඨානෙ පන බාලපුථුජ්ජනෙ කථාව නත්ථි. යස්ස ඛො පන සමථො වා විපස්සනා වා තරුණො හොති, අයං ඉමං පරිහාරං ලභති, පවාරණසඞ්ගහොපි එතස්සෙව අනුඤ්ඤාතො. තස්මා ඉමිනා පුග්ගලෙන ආචරියෙ පවාරෙත්වා ගතෙපි ‘‘යදා පතිරූපො නිස්සයදායකො ආගච්ඡිස්සති, තස්ස නිස්සාය වසිස්සාමී’’ති ආභොගං කත්වා පුන යාව ¶ ආසාළ්හීපුණ්ණමා, තාව අනිස්සිතෙන වත්ථුං වට්ටති. සචෙ පන ආසාළ්හීමාසෙ ¶ ආචරියො නාගච්ඡති, යත්ථ නිස්සයො ලබ්භති, තත්ථ ගන්තබ්බං.

122. ගොත්තෙනපි අනුස්සාවෙතුන්ති මහාකස්සපස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛොති එවං ගොත්තං වත්වා අනුස්සාවෙතුං අනුජානාමීති අත්ථො.

123. ද්වෙ එකානුස්සාවනෙති ද්වෙ එකතො අනුස්සාවනෙ; එකෙන එකස්ස අඤ්ඤෙන ඉතරස්සාති එවං ද්වීහි වා ආචරියෙහි එකෙන වා එකක්ඛණෙ කම්මවාචං අනුස්සාවෙන්තෙහි උපසම්පාදෙතුං අනුජානාමීති අත්ථො.

ද්වෙ තයො එකානුස්සාවනෙ කාතුං තඤ්ච ඛො එකෙන උපජ්ඣායෙනාති ද්වෙ වා තයො වා ජනෙ පුරිමනයෙනෙව එකතො අනුස්සාවනෙ කාතුං අනුජානාමි; තඤ්ච ඛො අනුස්සාවනකිරියං එකෙන උපජ්ඣායෙන අනුජානාමීති අත්ථො. තස්මා එකෙන ආචරියෙන ද්වෙ වා තයො වා අනුස්සාවෙතබ්බා. ද්වීහි වා තීහි වා ආචරියෙහි විසුං විසුං එකෙන එකස්සාති එවං එකප්පහාරෙනෙව ද්වෙ තිස්සො වා කම්මවාචා කාතබ්බා. සචෙ පන නානාචරියා නානුපජ්ඣායා හොන්ති, තිස්සත්ථෙරො සුමනත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකං, සුමනත්ථෙරො තිස්සත්ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකං අනුස්සාවෙති, අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්ච ගණපූරකා හොන්ති, වට්ටති. සචෙ පන නානාඋපජ්ඣායා හොන්ති, එකො ආචරියො හොති, ‘‘නත්වෙව නානුපජ්ඣායෙනා’’ති පටික්ඛිත්තත්තා න වට්ටති. ඉදං සන්ධාය හි එස පටික්ඛෙපො.

ගමිකාදිනිස්සයවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

126. පඨමං ¶ උපජ්ඣං ගාහාපෙතබ්බොති එත්ථ වජ්ජාවජ්ජං උපනිජ්ඣායතීති උපජ්ඣා, තං උපජ්ඣං; ‘‘උපජ්ඣායො මෙ භන්තෙ හොහී’’ති එවං වදාපෙත්වා ගාහාපෙතබ්බො. විත්ථායන්තීති විත්ථද්ධගත්තා හොන්ති. යං ජාතන්ති යං තව සරීරෙ ජාතං නිබ්බත්තං විජ්ජමානං, තං සඞ්ඝමජ්ඣෙ පුච්ඡන්තෙ සන්තං අත්ථීති වත්තබ්බන්තිආදි. උල්ලුම්පතු මන්ති උද්ධරතු මං.

128. තාවදෙවාති ¶ උපසම්පන්නසමනන්තරමෙව. ඡායා මෙතබ්බාති එකපොරිසා වා ද්විපොරිසා වාති ඡායා මෙතබ්බා. උතුප්පමාණං ආචික්ඛිතබ්බන්ති ‘‘වස්සානො හෙමන්තො ගිම්හො’’ති එවං උතුප්පමාණං ආචික්ඛිතබ්බං. එත්ථ ච උතුයෙව උතුප්පමාණං. සචෙ වස්සානාදයො අපරිපුණ්ණා හොන්ති, යත්තකෙහි දිවසෙහි යස්ස යො උතු අපරිපුණ්ණො, තෙ දිවසෙ සල්ලක්ඛෙත්වා සො දිවසභාගො ආචික්ඛිතබ්බො. අථ වා ‘‘අයං නාම උතු, සො ච ඛො පරිපුණ්ණො වා අපරිපුණ්ණො වා’’ති එවං උතුප්පමාණං ආචික්ඛිතබ්බං. ‘‘පුබ්බණ්හො වා සායන්හො වා’’ති එවං දිවසභාගො ¶ ආචික්ඛිතබ්බො. සඞ්ගීතීති ඉදමෙව සබ්බං එකතො කත්වා ‘‘ත්වං කිං ලභසි, කා තෙ ඡායා, කිං උතුප්පමාණං, කො දිවසභාගො’’ති පුට්ඨො ‘‘ඉදං නාම ලභාමි – වස්සං වා හෙමන්තං වා ගිම්හං වා, අයං මෙ ඡායා, ඉදං උතුප්පමාණං, අයං දිවසභාගොති වදෙය්යාසී’’ති එවං ආචික්ඛිතබ්බං.

129. ඔහායාති ඡඩ්ඩෙත්වා. දුතියං දාතුන්ති උපසම්පදමාළකතො පරිවෙණං ගච්ඡන්තස්ස දුතියකං දාතුං අනුජානාමි, චත්තාරි ච අකරණීයානි ආචික්ඛිතුන්ති අත්ථො. පණ්ඩුපලාසොති පණ්ඩුවණ්ණො පත්තො. බන්ධනා පවුත්තොති වණ්ටතො පතිතො. අභබ්බො හරිතත්ථායාති පුන හරිතො භවිතුං අභබ්බො. පුථුසිලාති මහාසිලා.

130. අලබ්භමානාය සාමග්ගියා අනාපත්ති සම්භොගෙ සංවාසෙති යාව තස්ස උක්ඛෙපනීයකම්මකරණත්ථාය සාමග්ගී න ලබ්භති, තාව තෙන සද්ධිං සම්භොගෙ ච උපොසථපවාරණාදිකරණභෙදෙ ¶ සංවාසෙ ච අනාපත්තීති. සෙසං සබ්බත්ථ මහාවිභඞ්ගෙ වුත්තානුසාරෙන සුවිඤ්ඤෙය්යත්තා පාකටමෙවාති.

චත්තාරොනිස්සයාදිකථා නිට්ඨිතා.

සමන්තපාසාදිකාය විනයසංවණ්ණනාය

ද්වාසත්තතිඅධිකවත්ථුසතපටිමණ්ඩිතස්ස මහාඛන්ධකස්ස