📜

6. සෙනාසනක්ඛන්ධකං

විහාරානුජානනකථා

294. සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ ¶ ¶ – අපඤ්ඤත්තං හොතීති අනනුඤ්ඤාතං හොති. විහාරො නාම අඩ්ඪයොගාදිමුත්තකො අවසෙසාවාසො. අඩ්ඪයොගොති සුපණ්ණවඞ්කගෙහං. පාසාදොති දීඝපාසාදො. හම්මියන්ති උපරිආකාසතලෙ පතිට්ඨිතකූටාගාරො පාසාදොයෙව. ගුහාති ඉට්ඨකාගුහා සිලාගුහා දාරුගුහා පංසුගුහා. ආගතානාගතස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්සාති ආගතස්ස ච අනාගතස්ස ච චතූසු දිසාසු අප්පටිහතචාරස්ස චාතුද්දිසස්ස සඞ්ඝස්ස.

295. අනුමොදනගාථාසු – සීතං උණ්හන්ති උතුවිසභාගවසෙන වුත්තං. සිසිරෙ චාපි වුට්ඨියොති එත්ථ සිසිරොති සම්ඵුසිතකවාතො වුච්චති. වුට්ඨියොති උජුකමෙඝවුට්ඨියො එව. එතානි සබ්බානි පටිහන්තීති ඉමිනාව පදෙන යොජෙතබ්බානි.

පටිහඤ්ඤතීති විහාරෙන පටිහඤ්ඤති. ලෙණත්ථන්ති නිලීයනත්ථං. සුඛත්ථන්ති සීතාදිපරිස්සයාභාවෙන සුඛවිහාරත්ථං. ඣායිතුඤ්ච විපස්සිතුන්ති ඉදම්පි පදද්වයං ‘‘සුඛත්ථඤ්චා’’ති ඉමිනාව පදෙන යොජෙතබ්බං. ඉදඤ්හි වුත්තං හොති – සුඛත්ථඤ්ච විහාරදානං, කතමං සුඛත්ථං? ඣායිතුං විපස්සිතුඤ්ච යං සුඛං, තදත්ථං. අථ වා පරපදෙනපි යොජෙතබ්බං – ඣායිතුඤ්ච විපස්සිතුඤ්ච විහාරදානං; ඉධ ඣායිස්සන්ති විපස්සිස්සන්තීති දදතො විහාරදානං සඞ්ඝස්ස අග්ගං බුද්ධෙන වණ්ණිතං. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘සො ච සබ්බදදො හොති, යො දදාති උපස්සය’’න්ති (සං. නි. 1.42).

යස්මා ¶ ච අග්ගං වණ්ණිතං ¶ , ‘‘තස්මා හි පණ්ඩිතො පොසො’’ති ගාථා. වාසයෙත්ථ බහුස්සුතෙති එත්ථ විහාරෙ පරියත්තිබහුස්සුතෙ ච පටිවෙධබහුස්සුතෙ ච වාසෙය්ය. තෙසං අන්නඤ්චාති යං තෙසං අනුච්ඡවිකං අන්නඤ්ච පානඤ්ච වත්ථානි ච මඤ්චපීඨාදිසෙනාසනානි ච, තං සබ්බං තෙසු උජුභූතෙසු අකුටිලචිත්තෙසු. දදෙය්යාති නිදහෙය්ය. තඤ්ච ඛො විප්පසන්නෙන චෙතසා න ¶ චිත්තප්පසාදං විරාධෙත්වා, එවං විප්පසන්නචිත්තස්ස හි තෙ තස්ස ධම්මං දෙසෙන්ති…පෙ… පරිනිබ්බාති අනාසවොති.

296. ආවිඤ්ඡනච්ඡිද්දං ආවිඤ්ඡනරජ්ජුන්ති එත්ථ රජ්ජු නාම සචෙපි දීපිනඞ්ගුට්ඨෙන කතා හොති, වට්ටතියෙව; න කාචි න වට්ටති. තීණි තාළානීති තිස්සො කුඤ්චිකායො. යන්තකං සූචිකන්ති එත්ථ යං යං ජානාති තං තං යන්තකං, තස්ස විවරණසූචිකඤ්ච කාතුං වට්ටති. වෙදිකාවාතපානං නාම චෙතියෙ වෙදිකාසදිසං. ජාලවාතපානං නාම ජාලකබද්ධං. සලාකවාතපානං නාම ථම්භකවාතපානං. චක්කලිකන්ති එත්ථ චොළකපාදපුඤ්ඡනං බන්ධිතුං අනුජානාමීති අත්ථො. වාතපානභිසීති වාතපානප්පමාණෙන භිසිං කත්වා බන්ධිතුං අනුජානාමීති අත්ථො. මිඩ්ඪින්ති මිඩ්ඪකං. බිදලමඤ්චකන්ති වෙත්තමඤ්චං; වෙළුවිලීවෙහි වා වීතං.

297. ආසන්දිකොති චතුරස්සපීඨං වුච්චති. උච්චකම්පි ආසන්දිකන්ති වචනතො එකතොභාගෙන දීඝපීඨමෙව හි අට්ඨඞ්ගුලපාදකං වට්ටති, චතුරස්සආසන්දිකො පන පමාණාතික්කන්තොපි වට්ටතීති වෙදිතබ්බො. සත්තඞ්ගො නාම තීසු දිසාසු අපස්සයං කත්වා කතමඤ්චො, අයම්පි පමාණාතික්කන්තො වට්ටති. භද්දපීඨන්ති වෙත්තමයං පීඨං වුච්චති. පීඨිකාති පිලොතිකාබද්ධපීඨමෙව. එළකපාදපීඨං නාම දාරුපට්ටිකාය උපරි පාදෙ ඨපෙත්වා භොජනඵලකං ¶ විය කතපීඨං වුච්චති. ආමලකවට්ටිකපීඨං නාම ආමලකාකාරෙන යොජිතං බහුපාදකපීඨං. ඉමානි තාව පාළියං ආගතපීඨානි. දාරුමයං පන සබ්බං පීඨං වට්ටතීති අයමෙත්ථ විනිච්ඡයො. කොච්ඡන්ති උසිරමයං වා මුඤ්ජපබ්බජමයං වා.

අට්ඨඞ්ගුලපරමං මඤ්චපටිපාදකන්ති එත්ථ මනුස්සානං පමාණඞ්ගුලමෙව අට්ඨඞ්ගුලං. චිමිලිකා නාම පරිකම්මකතාය භූමියා ඡවිසංරක්ඛණත්ථාය අත්ථරණං වුච්චති. රුක්ඛතූලන්ති සිම්බලිරුක්ඛාදීනං යෙසං කෙසඤ්චි රුක්ඛානං තූලං. ලතාතූලන්ති ඛීරවල්ලිආදීනං යාසං කාසඤ්චි වල්ලීනං තූලං. පොටකිතූලන්ති පොටකිතිණාදීනං යෙසං කෙසඤ්චි තිණජාතිකානං අන්තමසො ¶ උච්ඡුනළාදීනම්පි තූලං. එතෙහි තීහි සබ්බභූතගාමා සඞ්ගහිතා හොන්ති. රුක්ඛවල්ලිතිණජාතියො හි මුඤ්චිත්වා අඤ්ඤො භූතගාමො නාම නත්ථි, තස්මා යස්ස කස්සචි භූතගාමස්ස තූලං බිම්බොහනෙ ¶ වට්ටති, භිසිං පන පාපුණිත්වා සබ්බම්පෙතං අකප්පියතූලන්ති වුච්චති. න කෙවලඤ්ච බිම්බොහනෙ එතං තූලමෙව, හංසමොරාදීනං සබ්බසකුණානං සීහාදීනං සබ්බචතුප්පදානඤ්ච ලොමම්පි වට්ටති. පියඞ්ගුපුප්ඵබකුළපුප්ඵාදි පන යංකිඤ්චි පුප්ඵං න වට්ටති. තමාලපත්තං සුද්ධමෙව න වට්ටති, මිස්සකං පන වට්ටති. භිසීනං අනුඤ්ඤාතං පඤ්චවිධං උණ්ණාදිතූලම්පි වට්ටති.

අද්ධකායිකානීති උපඩ්ඪකායප්පමාණානි, යෙසු කටිතො පට්ඨාය යාව සීසං උපදහන්ති. සීසප්පමාණං නාම යස්ස විත්ථාරතො තීසු කණ්ණෙසු ද්වින්නං කණ්ණානං අන්තරං මිනීයමානං විදත්ථි චෙව චතුරඞ්ගුලඤ්ච හොති, මජ්ඣට්ඨානං මුට්ඨිරතනං හොති. දීඝතො පන දියඩ්ඪරතනං වා ද්විරතනං වාති කුරුන්දියං වුත්තං. අයං සීසප්පමාණස්ස උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදො. ඉතො උද්ධං න වට්ටති, හෙට්ඨා පන වට්ටති. අගිලානස්ස සීසුපධානඤ්ච පාදුපධානඤ්චාති ද්වයමෙව වට්ටති ¶ . ගිලානස්ස බිම්බොහනානි සන්ථරිත්වා උපරි පච්චත්ථරණං කත්වා නිපජ්ජිතුම්පි වට්ටති. ‘‘යානි පන භිසීනං අනුඤ්ඤාතානි පඤ්ච කප්පියතූලානි, තෙහි බිම්බොහනං මහන්තම්පි වට්ටතී’’ති ඵුස්සදෙවත්ථෙරො ආහ. විනයධරඋපතිස්සත්ථෙරො පන ‘‘බිම්බොහනං කරිස්සාමී’ති කප්පියතූලං වා අකප්පියතූලං වා පක්ඛිපිත්වා කරොන්තස්ස පමාණමෙව වට්ටතී’’ති ආහ.

පඤ්ච භිසියොති පඤ්චහි උණ්ණාදීහි පූරිතභිසියො. තූලගණනාය හි එතාසං ගණනා වුත්තා. තත්ථ උණ්ණග්ගහණෙන න කෙවලං එළකලොමමෙව ගහිතං, ඨපෙත්වා මනුස්සලොමං යංකිඤ්චි කප්පියාකප්පියමංසජාතීනං පක්ඛිචතුප්පදානං ලොමං, සබ්බං ඉධ උණ්ණග්ගහණෙනෙව ගහිතං. තස්මා ඡන්නං චීවරානං ඡන්නං අනුලොමචීවරානඤ්ච අඤ්ඤතරෙන භිසිච්ඡවිං කත්වා තං සබ්බං පක්ඛිපිත්වා භිසිං කාතුං වට්ටති. එළකලොමානි පන අපක්ඛිපිත්වා කම්බලමෙව චතුග්ගුණං වා පඤ්චගුණං වා පක්ඛිපිත්වා කතාපි උණ්ණභිසිසඞ්ඛ්යමෙව ගච්ඡති.

චොළභිසිආදීසු යංකිඤ්චි නවචොළං වා පුරාණචොළං වා සංහරිත්වා වා අන්තො පක්ඛිපිත්වා වා කතා චොළභිසි, යංකිඤ්චි වාකං පක්ඛිපිත්වා කතා වාකභිසි, යංකිඤ්චි තිණං පක්ඛිපිත්වා කතා තිණභිසි, අඤ්ඤත්ර සුද්ධතමාලපත්තං යංකිඤ්චි පණ්ණං පක්ඛිපිත්වා කතා ¶ පණ්ණභිසීති වෙදිතබ්බා. තමාලපත්තං පන අඤ්ඤෙන මිස්සමෙව වට්ටති, සුද්ධං න වට්ටති. භිසියා පමාණනියමො ¶ නත්ථි, මඤ්චභිසි පීඨභිසි භූමත්ථරණභිසි චඞ්කමනභිසි පාදපුඤ්ඡනභිසීති එතාසං අනුරූපතො සල්ලක්ඛෙත්වා අත්තනො රුචිවසෙන පමාණං කාතබ්බං. යං පනෙතං උණ්ණාදිපඤ්චවිධතූලම්පි භිසියං වට්ටති, තං ‘‘මසූරකෙපි වට්ටතී’’ති කුරුන්දියං වුත්තං. එතෙන මසූරකං පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටතීති සිද්ධං හොති.

මඤ්චභිසිං පීඨෙ සන්ථරන්තීති මඤ්චභිසිං පීඨෙ අත්ථරන්ති; අත්ථරණත්ථාය හරන්තීති යුජ්ජති. උල්ලොකං අකරිත්වාති හෙට්ඨා චිමිලිකං අදත්වා. ඵොසිතුන්ති රජනෙන වා ¶ හලිද්දියා වා උපරි ඵුසිතානි දාතුං. භත්තිකම්මන්ති භිසිච්ඡවියා උපරි භත්තිකම්මං. හත්ථභත්තින්ති පඤ්චඞ්ගුලිභත්තිං.

298. ඉක්කාසන්ති රුක්ඛනිය්යාසං වා සිලෙසං වා. පිට්ඨමද්දන්ති පිට්ඨඛලිං. කුණ්ඩකමත්තිකන්ති කුණ්ඩකමිස්සකමත්තිකං. සාසපකුට්ටන්ති සාසපපිට්ඨං. සිත්ථතෙලකන්ති විලීනමධුසිත්ථකං. අච්චුස්සන්නං හොතීති බින්දු බින්දු හුත්වා තිට්ඨති. පච්චුද්ධරිතුන්ති පුඤ්ඡිතුං. ගණ්ඩුමත්තිකන්ති ගණ්ඩුප්පාදගූථමත්තිකං. කසාවන්ති ආමලකහරීතකානං කසාවං.

299. න භික්ඛවෙ පටිභානචිත්තන්ති එත්ථ න කෙවලං ඉත්ථිපුරිසරූපමෙව, තිරච්ඡානරූපම්පි අන්තමසො ගණ්ඩුප්පාදරූපම්පි භික්ඛුනො සයං කාතුං වා ‘‘කරොහී’’ති වත්තුං වා න වට්ටති, ‘‘උපාසක ද්වාරපාලං කරොහී’’ති වත්තුම්පි න ලබ්භති. ජාතකපකරණඅසදිසදානාදීනි පන පසාදනීයානි නිබ්බිදාපටිසංයුත්තානි වා වත්ථූනි පරෙහි කාරාපෙතුං ලබ්භති. මාලාකම්මාදීනි සයම්පි කාතුං ලබ්භති.

300. අළකමන්දාති එකඞ්ගණා මනුස්සාභිකිණ්ණා. තයො ගබ්භෙති එත්ථ සිවිකාගබ්භොති චතුරස්සගබ්භො. නාළිකාගබ්භොති විත්ථාරතො දිගුණතිගුණායාමො දීඝගබ්භො. හම්මියගබ්භොති ආකාසතලෙ කූටාගාරගබ්භො වා මුණ්ඩච්ඡදනගබ්භො වා.

කලඞ්කපාදකන්ති රුක්ඛං විජ්ඣිත්වා තත්ථ ඛාණුකෙ ආකොටෙත්වා කතං, තං ආහරිමං භිත්තිපාදං ජිණ්ණකුට්ටපාදස්ස උපත්ථම්භනත්ථං භූමියං පතිට්ඨාපෙතුං අනුජානාමීති ¶ අත්ථො. පරිත්තාණකිටිකන්ති ¶ වස්සපරිත්තාණත්ථං කිටිකං. උද්දසුධන්ති වච්ඡකගොමයෙන චෙව ඡාරිකාය ච සද්ධිං මද්දිතමත්තිකං.

ආළින්දො නාම පමුඛං වුච්චති. පඝනං නාම යං නික්ඛමන්තා ච පවිසන්තා ච පාදෙහි හනන්ති, තස්ස විහාරද්වාරෙ ¶ උභතො කුට්ටං නීහරිත්වා කතපදෙසස්සෙතං අධිවචනං, ‘‘පඝාන’’න්තිපි වුච්චති. පකුට්ටන්ති මජ්ඣෙ ගබ්භස්ස සමන්තා පරියාගාරො වුච්චති. ‘‘පකුට’’න්තිපි පාඨො. ඔසාරකන්ති අනාළින්දකෙ විහාරෙ වංසං දත්වා තතො දණ්ඩකෙ ඔසාරෙත්වා කතඡදනපමුඛං. සංසාරණකිටිකො නාම චක්කලයුත්තො කිටිකො.

301. පානීයභාජනන්ති පිවන්තානං පානීයදානභාජනං. උළුඞ්කො ච ථාලකඤ්ච පානීයසඞ්ඛස්ස අනුලොමානි.

303. අපෙසීති දීඝදාරුම්හි ඛාණුකෙ පවෙසෙත්වා කණ්ටකසාඛාහි විනන්ධිත්වා කතං ද්වාරථකනකං. පලිඝොති ගාමද්වාරෙසු විය චක්කයුත්තං ද්වාරථකනකං.

305. අස්සතරීහි යුත්තා රථා අස්සතරීරථා. ආමුත්තමණිකුණ්ඩලාති ආමුත්තමණිකුණ්ඩලානි.

පරිනිබ්බුතොති කිලෙසපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බුතො. සීතිභූතොති කිලෙසාතපාභාවෙන සීතිභූතො. නිරූපධීති කිලෙසුපධිඅභාවෙන නිරූපධීති වුච්චති.

සබ්බා ආසත්තියො ඡෙත්වාති රූපාදීසු වා විසයෙසු සබ්බභවෙසු වා පත්ථනායො ඡින්දිත්වා. හදයෙ දරන්ති චිත්තෙ කිලෙසදරථං විනෙත්වා. වෙය්යායිකන්ති වයකරණං වුච්චති.

307. ආදෙය්යවාචොති තස්ස වචනං බහූ ජනා ආදියිතබ්බං සොතබ්බං මඤ්ඤන්තීති අත්ථො. ආරාමෙ අකංසූති යෙ සධනා, තෙ අත්තනො ධනෙන අකංසු. යෙ මන්දධනා චෙව අධනා ච, තෙසං ධනං අදාසි. ඉති සො සතසහස්සකහාපණෙ සතසහස්සග්ඝනකඤ්ච භණ්ඩං දත්වා පඤ්චචත්තාලීසයොජනිකෙ අද්ධානෙ යොජනෙ යොජනෙ විහාරපතිට්ඨානං කත්වා සාවත්ථිං අගමාසි.

කොටිසන්ථරං ¶ ¶ සන්ථරාපෙසීති කහාපණකොටියා කහාපණකොටිං පටිපාදෙත්වා සන්ථරි. යෙ තත්ථ රුක්ඛා වා පොක්ඛරණියො වා තෙසං පරික්ඛෙපප්පමාණං ගහෙත්වා අඤ්ඤස්මිං ඨානෙ සන්ථරිත්වා අදාසි. එවමස්ස අට්ඨාරසකොටිකං නිධානං පරික්ඛයං අගමාසි.

කුමාරස්ස ¶ එතදහොසීති ගහපතිනො එවං බහුධනං චජන්තස්සාපි මුඛස්ස විප්පසන්නාකාරං දිස්වා එතං අහොසි. කොට්ඨකං මාපෙසීති සත්තභූමිකං ද්වාරකොට්ඨකපාසාදං මාපෙසි.

අථ ඛො අනාථපිණ්ඩිකො ගහපති ජෙතවනෙ විහාරෙ කාරාපෙසි…පෙ… මණ්ඩපෙ කාරාපෙසීති අපරාහිපි අට්ඨාරසහි කොටීහි එතෙ විහාරාදයො කාරාපෙසි අට්ඨකරීසප්පමාණාය භූමියා. විපස්සිස්ස හි භගවතො පුනබ්බසුමිත්තො ගහපති යොජනප්පමාණං භූමිං සුවණ්ණිට්ඨකාසන්ථරෙන කිණිත්වා විහාරං කාරාපෙසි. සිඛිස්ස පන සිරිවඩ්ඪො ගහපති තිගාවුතප්පමාණං සුවණ්ණයට්ඨිසන්ථරෙන, වෙස්සභුස්ස සොත්ථිජො ගහපති අඩ්ඪයොජනප්පමාණං සුවණ්ණඵාලසන්ථරෙන, කකුසන්ධස්ස පන අච්චුතො ගහපති ගාවුතප්පමාණං සුවණ්ණහත්ථිපදසන්ථරෙන, කොණාගමනස්ස උග්ගො ගහපති අඩ්ඪගාවුතප්පමාණං සුවණ්ණිට්ඨකාසන්ථරෙන, කස්සපස්ස සුමඞ්ගලො ගහපති වීසතිඋසභප්පමාණං සුවණ්ණකච්ඡපසන්ථරෙන, අම්හාකං භගවතො සුදත්තො ගහපති අට්ඨකරීසප්පමාණං භූමිං කහාපණසන්ථරෙන කිණිත්වා විහාරං කාරාපෙසීති; එවං අනුපුබ්බෙන පරිහායන්ති සම්පත්තියොති අලමෙව සබ්බසම්පත්තීසු විරජ්ජිතුං අලං විමුච්චිතුන්ති.

308. ඛණ්ඩන්ති භින්නොකාසො. ඵුල්ලන්ති ඵලිතොකාසො. පටිසඞ්ඛරිස්සතීති පාකතිකං කරිස්සති. ලද්ධනවකම්මෙන පන භික්ඛුනා වාසිඵරසුනිඛාදනාදීනි ගහෙත්වා සයං න කාතබ්බං, කතාකතං ජානිතබ්බං.

310. පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො ගන්ත්වාති ථෙරො කිර ගිලානෙ පටිජග්ගන්තො ජිණ්ණෙ වුඩ්ඪෙ සඞ්ගණ්හන්තො සබ්බපච්ඡතො ආගච්ඡති. ඉදමස්ස චාරිත්තං. තෙන වුත්තං – ‘‘පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො ගන්ත්වා’’ති. අග්ගාසනන්ති ථෙරාසනං. අග්ගොදකන්ති දක්ඛිණොදකං. අග්ගපිණ්ඩන්ති සඞ්ඝත්ථෙරපිණ්ඩං. අන්තරා සත්ථීනං කරිත්වාති චතුන්නං පාදානං අන්තරෙ කරිත්වා.

315. පතිට්ඨාපෙසීති ¶ ¶ අට්ඨාරසකොටිපරිච්චාගං කත්වා පතිට්ඨාපෙසි. එවං සබ්බාපි චතුපණ්ණාසකොටියො පරිච්චජි.

විහාරානුජානනකථා නිට්ඨිතා.

ආසනප්පටිබාහනාදිකථා

316. විප්පකතභොජනොති ¶ අන්තරඝරෙ වා විහාරෙ වා අරඤ්ඤෙ වා යත්ථ කත්ථචි භුඤ්ජමානො භික්ඛු අනිට්ඨිතෙ භොජනෙ න වුට්ඨාපෙතබ්බො. අන්තරඝරෙ පච්ඡා ආගතෙන භික්ඛං ගහෙත්වා ගන්තබ්බං. සචෙ මනුස්සා වා භික්ඛූ වා ‘‘පවිසථා’’ති වදන්ති, ‘‘මයි පවිසන්තෙ භික්ඛූ උට්ඨහිස්සන්තී’’ති වත්තබ්බං. ‘‘එථ, භන්තෙ, ආසනං අත්ථී’’ති වුත්තෙන පන පවිසිතබ්බං. සචෙ කොචි කිඤ්චි න වදති, ආසනසාලං ගන්ත්වා අතිසමීපං අගන්ත්වා සභාගට්ඨානෙ ඨාතබ්බං. ඔකාසෙ කතෙ ‘‘පවිසථා’’ති වුත්තෙන පන පවිසිතබ්බං. සචෙ පන යං ආසනං තස්ස පාපුණාති, තත්ථ අභුඤ්ජන්තො භික්ඛු නිසින්නො හොති, තං උට්ඨාපෙතුං වට්ටති. යාගුඛජ්ජකාදීසු පන යංකිඤ්චි පිවිත්වා වා ඛාදිත්වා වා යාව අඤ්ඤො ආගච්ඡති, තාව නිසින්නං රිත්තහත්ථම්පි වුට්ඨාපෙතුං න වට්ටති. විප්පකතභොජනොයෙව හි සො හොති.

සචෙ වුට්ඨාපෙතීති සචෙ ආපත්තිං අතික්කමිත්වාපි වුට්ඨාපෙතියෙව. පවාරිතො ච හොතීති යං සො වුට්ඨාපෙති, අයඤ්ච භික්ඛු පවාරිතො ච හොති, තෙන වත්තබ්බො – ‘‘ගච්ඡ උදකං ආහරාහී’’ති. වුඩ්ඪතරඤ්හි භික්ඛුං ආණාපෙතුං ඉදමෙව එකං ඨානන්ති. සචෙ සො උදකම්පි න ආහරති, තතො යඤ්ච නවකතරෙන කත්තබ්බං, තං දස්සෙන්තො ‘‘සාධුකං සිත්ථානී’’තිආදිමාහ.

ගිලානස්ස පතිරූපං සෙය්යන්ති එත්ථ යො කාසභගන්දරාතිසාරාදීහි ගිලානො හොති, ඛෙළමල්ලකවච්චකපාලාදීනි ඨපෙතබ්බානි හොන්ති. කුට්ඨි වා හොති, සෙනාසනං දූසෙති; එවරූපස්ස හෙට්ඨාපාසාදපණ්ණසාලාදීසු අඤ්ඤතරං එකමන්තං සෙනාසනං දාතබ්බං. යස්මිං වසන්තෙ සෙනාසනං න දුස්සති, තස්ස වරසෙය්යාපි දාතබ්බාව. යොපි සිනෙහපානවිරෙචනනත්ථුකම්මාදීසු යංකිඤ්චි භෙසජ්ජං කරොති, සබ්බො සො ගිලානොයෙව, තස්සාපි සල්ලක්ඛෙත්වා පතිරූපං සෙනාසනං දාතබ්බං ¶ . ලෙසකප්පෙනාති අප්පකෙන සීසාබාධාදිමත්තෙන. භික්ඛූ ¶ ගණෙත්වාති ‘‘එත්තකා නාම භික්ඛූ’’ති විහාරෙ භික්ඛූනං පරිච්ඡෙදං ඤත්වා.

ආසනප්පටිබාහනාදිකථා නිට්ඨිතා.

සෙනාසනග්ගාහකථා

318. සෙය්යාති ¶ මඤ්චට්ඨානානි වුච්චන්ති. සෙය්යග්ගෙනාති සෙය්යාපරිච්ඡෙදෙන, වස්සූපනායිකදිවසෙ කාලං ඝොසෙත්වා එකමඤ්චට්ඨානං එකස්ස භික්ඛුනො ගාහෙතුං අනුජානාමීති අත්ථො. සෙය්යග්ගෙන ගාහෙන්තාති සෙය්යාපරිච්ඡෙදෙන ගාහියමානා. සෙය්යා උස්සාරයිංසූති මඤ්චට්ඨානානි අතිරෙකානි අහෙසුං. විහාරග්ගාදීසුපි එසෙව නයො. අනුභාගන්ති පුන අපරම්පි භාගං දාතුං. අතිමන්දෙසු හි භික්ඛූසු එකෙකස්ස භික්ඛුනො ද්වෙ තීණි පරිවෙණානි දාතබ්බානි. න අකාමා දාතබ්බොති අනිච්ඡාය න දාතබ්බො. තත්ථ වස්සූපනායිකදිවසෙ ගහිතෙ අනුභාගෙ පච්ඡා ආගතානං න අත්තනො අරුචියා සො අනුභාගො දාතබ්බො. සචෙ පන යෙන ගහිතො, සො ච අත්තනො රුචියා තං අනුභාගං වා පඨමභාගං වා දෙති, වට්ටති.

නිස්සීමෙ ඨිතස්සාති උපචාරසීමතො බහි ඨිතස්ස. අන්තො උපචාරසීමාය පන දූරෙ ඨිතස්සාපි ලබ්භතියෙව. සෙනාසනං ගහෙත්වාති වස්සූපනායිකදිවසෙ ගහෙත්වා. සබ්බකාලං පටිබාහන්තීති චතුමාසච්චයෙන උතුකාලෙපි පටිබාහන්ති. තීසු සෙනාසනග්ගාහෙසු පුරිමකො ච පච්ඡිමකො චාති ඉමෙ ද්වෙ ගාහා ථාවරා.

අන්තරාමුත්තකෙ අයං විනිච්ඡයො – එකස්මිං විහාරෙ මහාලාභසෙනාසනං හොති. සෙනාසනසාමිකා වස්සූපගතං භික්ඛුං සබ්බපච්චයෙහි සක්කච්චං උපට්ඨහිත්වා පවාරෙත්වා ගමනකාලෙ බහුං සමණපරික්ඛාරං දෙන්ති. මහාථෙරා දූරතොපි ආගන්ත්වා වස්සූපනායිකදිවසෙ තං ගහෙත්වා ඵාසුං වසිත්වා වුත්ථවස්සා ලාභං ගණ්හිත්වා පක්කමන්ති. ආවාසිකා ‘‘මයං එත්ථුප්පන්නං ලාභං න ලභාම, නිච්චං ආගන්තුකමහාථෙරාව ලභන්ති, තෙයෙව නං ආගන්ත්වා පටිජග්ගිස්සන්තී’’ති පලුජ්ජන්තම්පි න ඔලොකෙන්ති. භගවා තස්ස පටිජග්ගනත්ථං ‘‘අපරජ්ජුගතාය පවාරණාය ආයතිං ¶ වස්සාවාසත්ථාය අන්තරාමුත්තකො ගාහෙතබ්බො’’ති ආහ.

තං ¶ ගාහෙන්තෙන සඞ්ඝත්ථෙරො වත්තබ්බො – ‘‘භන්තෙ අන්තරාමුත්තකසෙනාසනං ගණ්හථා’’ති. සචෙ ගණ්හාති, දාතබ්බං; නො චෙ එතෙනෙව උපායෙන අනුථෙරං ආදිං කත්වා යො ගණ්හාති, තස්ස අන්තමසො සාමණෙරස්සාපි දාතබ්බං. තෙන තං සෙනාසනං අට්ඨමාසෙ පටිජග්ගිතබ්බං. ඡදනභිත්තිභූමීසු ¶ යං කිඤ්චි ඛණ්ඩං වා ඵුල්ලං වා හොති, තං සබ්බං පටිසඞ්ඛරිතබ්බං. උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීහි දිවසං ඛෙපෙත්වා රත්තිං තත්ථ වසිතුම්පි වට්ටති. රත්තිං පරිවෙණෙ වසිත්වා තත්ථ දිවසං ඛෙපෙතුම්පි වට්ටති. රත්තින්දිවං තත්ථෙව වසිතුම්පි වට්ටති. උතුකාලෙ ආගතානං වුඩ්ඪානං න පටිබාහිතබ්බං. වස්සූපනායිකදිවසෙ පන සම්පත්තෙ සචෙ සඞ්ඝත්ථෙරො ‘‘මය්හං ඉදං සෙනාසනං දෙථා’’ති වදති, න ලභති. ‘‘භන්තෙ, ඉදං අන්තරාමුත්තකං ගහෙත්වා අට්ඨමාසෙ එකෙන භික්ඛුනා පටිජග්ගිත’’න්ති වත්වා න දාතබ්බං. අට්ඨමාසෙ පටිජග්ගකභික්ඛුස්සෙව ගහිතං හොති.

යස්මිං පන සෙනාසනෙ එකසංවච්ඡරෙ ද්වික්ඛත්තුං පච්චයෙ දෙන්ති ඡමාසච්චයෙන ඡමාසච්චයෙන, තං අන්තරාමුත්තකං න ගාහෙතබ්බං. යස්මිං වා තික්ඛත්තුං දෙන්ති චතුමාසච්චයෙන චතුමාසච්චයෙන, යස්මිං වා චතුක්ඛත්තුං දෙන්ති තෙමාසච්චයෙන තෙමාසච්චයෙන, තං අන්තරාමුත්තකං න ගාහෙතබ්බං. පච්චයෙනෙව හි තං පටිජග්ගනං ලභිස්සති. යස්මිං පන එකසංවච්ඡරෙ සකිදෙව බහුපච්චයෙ දෙන්ති, එතං අන්තරාමුත්තකං ගාහෙතබ්බන්ති. අයං තාව අන්තොවස්සෙ වස්සූපනායිකදිවසෙන පාළියං ආගතසෙනාසනග්ගාහකථා.

අයං පන සෙනාසනග්ගාහො නාම දුවිධො හොති – උතුකාලෙ ච වස්සාවාසෙ ච. තත්ථ උතුකාලෙ තාව කෙචි ආගන්තුකා භික්ඛූ පුරෙභත්තං ආගච්ඡන්ති, කෙචි පච්ඡාභත්තං පඨමයාමං වා මජ්ඣිමයාමං වා පච්ඡිමයාමං වා යෙ යදා ආගච්ඡන්ති, තෙසං තදාව භික්ඛූ උට්ඨාපෙත්වා සෙනාසනං දාතබ්බං. අකාලො නාම නත්ථි. සෙනාසනපඤ්ඤාපකෙන පන පණ්ඩිතෙන භවිතබ්බං, එකං වා ද්වෙ වා මඤ්චට්ඨානානි ඨපෙතබ්බානි. සචෙ ¶ විකාලෙ එකො වා ද්වෙ වා ථෙරා ආගච්ඡන්ති, තෙ වත්තබ්බා – ‘‘භන්තෙ, ආදිතො පට්ඨාය වුට්ඨාපියමානෙ සබ්බෙපි භික්ඛූ උබ්භණ්ඩිකා භවිස්සන්ති, තුම්හෙ අම්හාකං වසනට්ඨානෙයෙව වසථා’’ති.

බහූසු පන ආගතෙසු වුට්ඨාපෙත්වා පටිපාටියා දාතබ්බං. සචෙ එකෙකං පරිවෙණං පහොති, එකෙකං පරිවෙණං දාතබ්බං. තත්ථ අග්ගිසාලදීඝසාලමණ්ඩලමාලාදයො සබ්බෙපි තස්සෙව පාපුණන්ති ¶ . එවං අප්පහොන්තෙ පාසාදග්ගෙන දාතබ්බං. පාසාදෙසු අප්පහොන්තෙසු ඔවරකග්ගෙන දාතබ්බං. ඔවරකෙසු ¶ අප්පහොන්තෙසු සෙය්යග්ගෙන දාතබ්බං. සෙය්යග්ගෙසු අප්පහොන්තෙසු මඤ්චට්ඨානෙන දාතබ්බං. මඤ්චට්ඨානෙ අප්පහොන්තෙ එකපීඨකට්ඨානවසෙන දාතබ්බං. භික්ඛුනො පන ඨිතොකාසමත්තං න ගාහෙතබ්බං. එතඤ්හි සෙනාසනං නාම න හොති. පීඨකට්ඨානෙ පන අප්පහොන්තෙ එකං මඤ්චට්ඨානං වා පීඨකට්ඨානං වා වාරෙන වාරෙන ගහෙත්වා ‘‘භන්තෙ, විස්සමථා’’ති තිණ්ණං ජනානං දාතබ්බං, න හි සක්කා සීතසමයෙ සබ්බරත්තිං අජ්ඣොකාසෙ වසිතුං. මහාථෙරෙන පඨමයාමං විස්සමිත්වා නික්ඛමිත්වා දුතියත්ථෙරස්ස වත්තබ්බං – ‘‘ආවුසො, ඉධ පවිසාහී’’ති. සචෙ මහාථෙරො නිද්දාගරුකො හොති, කාලං න ජානාති, උක්කාසිත්වා ද්වාරං ආකොටෙත්වා ‘‘භන්තෙ, කාලො ජාතො, සීතං අනුදහතී’’ති වත්තබ්බං. තෙන නික්ඛමිත්වා ඔකාසො දාතබ්බො, අදාතුං න ලභති. දුතියත්ථෙරෙනපි මජ්ඣිමයාමං විස්සමිත්වා පුරිමනයෙනෙව ඉතරස්ස දාතබ්බං. නිද්දාගරුකො වුත්තනයෙනෙව වුට්ඨාපෙතබ්බො. එවං එකරත්තිං එකමඤ්චට්ඨානං තිණ්ණං දාතබ්බං. ජම්බුදීපෙ පන එකච්චෙ භික්ඛූ ‘‘සෙනාසනං නාම මඤ්චට්ඨානං වා පීඨට්ඨානං වා කිඤ්චිදෙව කස්සචි සප්පායං හොති, කස්සචි අසප්පාය’’න්ති ආගන්තුකා හොන්තු වා මා වා, දෙවසිකං සෙනාසනං ගාහෙන්ති. අයං උතුකාලෙ සෙනාසනග්ගාහො නාම.

වස්සාවාසෙ ¶ පන අත්ථි ආගන්තුකවත්තං, අත්ථි ආවාසිකවත්තං, ආගන්තුකෙන තාව සකට්ඨානං මුඤ්චිත්වා අඤ්ඤත්ථ ගන්ත්වා වසිතුකාමෙන වස්සූපනායිකදිවසමෙව තත්ථ න ගන්තබ්බං. වසනට්ඨානං වා හි තත්ර සම්බාධං භවෙය්ය, භික්ඛාචාරො වා න සම්පජ්ජෙය්ය, තෙන න ඵාසුං විහරෙය්ය. තස්මා ‘‘ඉදානි මාසමත්තෙන වස්සූපනායිකා භවිස්සතී’’ති තං විහාරං පවිසිතබ්බං. තත්ථ මාසමත්තං වසන්තො සචෙ උද්දෙසත්ථිකො උද්දෙසසම්පත්තිං සල්ලක්ඛෙත්වා, සචෙ කම්මට්ඨානිකො කම්මට්ඨානසප්පායතං සල්ලක්ඛෙත්වා, සචෙ පච්චයත්ථිකො පච්චයලාභං සල්ලක්ඛෙත්වා අන්තොවස්සෙ සුඛං වසිස්සති.

සකට්ඨානතො ච තත්ථ ගච්ඡන්තෙන න ගොචරගාමො ඝට්ටෙතබ්බො, න තත්ථ මනුස්සා වත්තබ්බා – ‘‘තුම්හෙ නිස්සාය සලාකභත්තාදීනි වා යාගුඛජ්ජකාදීනි වා වස්සාවාසිකං වා නත්ථි, අයං චෙතියස්ස පරික්ඛාරො, අයං උපොසථාගාරස්ස, ඉදං තාළඤ්චෙව සූචි ච සම්පටිච්ඡථ තුම්හාකං විහාර’’න්ති. සෙනාසනං පන ජග්ගිත්වා දාරුභණ්ඩමත්තිකාභණ්ඩානි පටිසාමෙත්වා ගමියවත්තං පූරෙත්වා ගන්තබ්බං. එවං ගච්ඡන්තෙනාපි දහරෙහි පත්තචීවරභණ්ඩිකායො උක්ඛිපාපෙත්වා ¶ තෙලනාළිකත්තරදණ්ඩාදීනි ¶ ගාහාපෙත්වා ඡත්තං පග්ගය්හ අත්තානං දස්සෙන්තෙන ගාමද්වාරෙනෙව න ගන්තබ්බං, පටිච්ඡන්නෙන අටවිමග්ගෙන ගන්තබ්බං. අටවිමග්ගෙ අසති ගුම්බාදීනි මද්දන්තෙන න ගන්තබ්බං, ගමියවත්තං පන පූරෙත්වා විතක්කං ඡින්දිත්වා සුද්ධචිත්තෙන ගමනවත්තෙනෙව ගන්තබ්බං. සචෙ පන ගාමද්වාරෙන මග්ගො හොති, ගච්ඡන්තඤ්ච නං සපරිවාරං දිස්වා මනුස්සා ‘‘අම්හාකං ථෙරො වියා’’ති උපධාවිත්වා ‘‘කුහිං, භන්තෙ, සබ්බපරික්ඛාරෙ ගහෙත්වා ගච්ඡථා’’ති වදන්ති, තෙසු චෙ එකො එවං වදති – ‘‘වස්සූපනායිකකාලො නාමායං, යත්ථ අන්තොවස්සෙ නිබද්ධභික්ඛාචාරො භණ්ඩපටිච්ඡාදනඤ්ච ලබ්භති, තත්ථ භික්ඛූ ගච්ඡන්තී’’ති. තස්ස චෙ සුත්වා තෙ මනුස්සා ‘‘භන්තෙ, ඉමස්මිම්පි ¶ ගාමෙ ජනො භුඤ්ජති චෙව නිවාසෙති ච, මා අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡථා’’ති වත්වා මිත්තාමච්චෙ පක්කොසාපෙත්වා සබ්බෙ සම්මන්තයිත්වා විහාරෙ නිබද්ධවත්තඤ්ච සලාකභත්තාදීනි ච වස්සාවාසිකඤ්ච පට්ඨපෙත්වා ‘‘ඉධෙව භන්තෙ වසථා’’ති යාචන්ති, සබ්බං සාදිතුං වට්ටති. සබ්බඤ්හෙතං කප්පියඤ්චෙව අනවජ්ජඤ්ච. කුරුන්දියං පන ‘‘‘කුහිං ගච්ඡථා’ති වුත්තෙ ‘අසුකට්ඨාන’න්ති වත්වා, ‘කස්මා තත්ථ ගච්ඡථා’ති වුත්තෙ ‘කාරණං ආචික්ඛිතබ්බ’’’න්ති වුත්තං. උභයම්පි පනෙත්ථ සුද්ධචිත්තත්තාව අනවජ්ජං. ඉදං ආගන්තුකවත්තං නාම.

ඉදං පන ආවාසිකවත්තං – පටිකච්චෙව හි ආවාසිකෙහි විහාරො ජග්ගිතබ්බො. ඛණ්ඩඵුල්ලපටිසඞ්ඛරණපරිභණ්ඩානි කාතබ්බානි. රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානවච්චකුටිපස්සාවට්ඨානානි පධානඝරවිහාරමග්ගොති ඉමානි සබ්බානි පටිජග්ගිතබ්බානි, චෙතියෙ සුධාකම්මං මුද්දවෙදිකාය තෙලමක්ඛනං මඤ්චපීඨපටිජග්ගනන්ති ඉදම්පි සබ්බං කාතබ්බං – ‘‘වස්සං වසිතුකාමා ආගන්ත්වා උද්දෙසපරිපුච්ඡාකම්මට්ඨානානුයොගාදීනි කරොන්තා සුඛං වසිස්සන්තී’’ති. කතපරිකම්මෙහි ආසාළ්හීජුණ්හපඤ්චමිතො පට්ඨාය වස්සාවාසිකං පුච්ඡිතබ්බං. කත්ථ පුච්ඡිතබ්බං? යතො පකතියා ලබ්භති. යෙහි පන න දින්නපුබ්බං, තෙ පුච්ඡිතුං න වට්ටති. කස්මා පුච්ඡිතබ්බං? කදාචි හි මනුස්සා දෙන්ති, කදාචි දුබ්භික්ඛාදීහි උපද්දුතා න දෙන්ති. තත්ථ යෙ න දස්සන්ති, තෙ අපුච්ඡිත්වා වස්සාවාසිකෙ ගාහිතෙ ගාහිතභික්ඛූනං ලාභන්තරායො හොති, තස්මා පුච්ඡිත්වාව ගාහෙතබ්බං, පුච්ඡන්තෙන ‘‘තුම්හාකං වස්සාවාසිකග්ගාහකකාලො උපකට්ඨො’’ති වත්තබ්බං. සචෙ වදන්ති ‘‘භන්තෙ, ඉමං සංවච්ඡරං ඡාතකාදීහි උපද්දුතම්හ, න සක්කොම දාතු’’න්ති වා ‘‘යං මයං පුබ්බෙ දෙම, තතො ඌනතරං දස්සාමා’’ති වා ‘‘ඉදානි කප්පාසො සුලභො, යං පුබ්බෙ දෙම, තතො බහුතරං දස්සාමා’’ති ¶ වා ¶ වදන්ති, තං සල්ලක්ඛෙත්වා තදනුරූපෙන නයෙන තෙසං තෙසං සෙනාසනෙ භික්ඛූනං වස්සාවාසිකං ගාහෙතබ්බං.

සචෙ ¶ මනුස්සා වදන්ති – ‘‘යස්ස අම්හාකං වස්සාවාසිකං පාපුණාති, සො තෙමාසං පානීයං උපට්ඨාපෙතු, විහාරමග්ගං ජග්ගතු, චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණානි ජග්ගතු, බොධිරුක්ඛෙ උදකං ආසිඤ්චතූ’’ති, යස්ස තං පාපුණාති, තස්ස ආචික්ඛිතබ්බං. යො පන ගාමො පටික්කම්ම යොජනද්වියොජනන්තරෙ හොති, තත්ර චෙ කුලානි උපනික්ඛෙපං ඨපෙත්වා විහාරෙ වස්සාවාසිකං දෙන්තියෙව, තානි කුලානි අපුච්ඡිත්වාපි තෙසං සෙනාසනෙ වත්තං කත්වා වසන්තස්ස වස්සාවාසිකං ගාහෙතබ්බං. සචෙ පන තෙසං සෙනාසනෙ පංසුකූලිකො වසති, ආගතඤ්ච තං දිස්වා ‘‘තුම්හාකං වස්සාවාසිකං දෙමා’’ති වදන්ති, තෙන සඞ්ඝස්ස ආචික්ඛිතබ්බං. සචෙ තානි කුලානි සඞ්ඝස්ස දාතුං න ඉච්ඡන්ති, ‘‘තුම්හාකංයෙව දෙමා’’ති වදන්ති, සභාගො භික්ඛු ‘‘වත්තං කත්වා ගණ්හාහී’’ති වත්තබ්බො. පංසුකූලිකස්ස පනෙතං න වට්ටති, ඉති සද්ධාදෙය්යෙ දායකමනුස්සා පුච්ඡිතබ්බා.

තත්රුප්පාදෙ පන කප්පියකාරකා පුච්ඡිතබ්බා. කථං පුච්ඡිතබ්බා? ‘‘කිං, ආවුසො, සඞ්ඝස්ස භණ්ඩපටිච්ඡාදනං භවිස්සතී’’ති. සචෙ වදන්ති – ‘‘භවිස්සති, භන්තෙ, එකෙකස්ස නවහත්ථං සාටකං දස්සාම, වස්සාවාසිකං ගාහෙථා’’ති, ගාහෙතබ්බං. සචෙපි වදන්ති – ‘‘සාටකං නත්ථි; වත්ථු පන අත්ථි, ගාහෙථ, භන්තෙ’’ති, වත්ථුම්හි සන්තෙපි ගාහෙතුං වට්ටතියෙව. කප්පියකාරකානඤ්හි හත්ථෙ ‘‘කප්පියභණ්ඩං පරිභුඤ්ජථා’’ති දින්නවත්ථුතො යං යං කප්පං, තං තං සබ්බං පරිභුඤ්ජිතුං අනුඤ්ඤාතං.

යං පනෙත්ථ පිණ්ඩපාතත්ථාය ගිලානපච්චයත්ථාය වා උද්දිස්ස දින්නං, තං චීවරෙ උපනාමෙන්තෙහි සඞ්ඝසුට්ඨුතාය අපලොකෙත්වා උපනාමෙතබ්බං. සෙනාසනත්ථාය උද්දිස්ස දින්නං ගරුභණ්ඩං හොති, චීවරවසෙනෙව චතුපච්චයවසෙන වා දින්නං චීවරෙ උපනාමෙන්තානං අපලොකනකම්මකිච්චං නත්ථි, අපලොකනකම්මං කරොන්තෙහි ච පුග්ගලවසෙනෙව ¶ කාතබ්බං, සඞ්ඝවසෙන න කාතබ්බං. ජාතරූපරජතවසෙනාපි ආමකධඤ්ඤවසෙන වා අපලොකනකම්මං න වට්ටති. කප්පියභණ්ඩවසෙන චීවරතණ්ඩුලාදිවසෙනෙව ච වට්ටති. තං පන එවං කත්තබ්බං – ‘‘ඉදානි සුභික්ඛං සුලභපිණ්ඩං, භික්ඛූ චීවරෙන කිලමන්ති, එත්තකං නාම තණ්ඩුලභාගං භික්ඛූනං චීවරං කාතුං රුච්චතී’’ති. ‘‘ගිලානපච්චයො සුලභො ¶ ගිලානො වා නත්ථි, එත්තකං නාම තණ්ඩුලභාගං භික්ඛූනං චීවරං කාතුං රුච්චතී’’ති.

එවං ¶ චීවරපච්චයං සල්ලක්ඛෙත්වා සෙනාසනස්ස කාලෙ ඝොසිතෙ සන්නිපතිතෙ සඞ්ඝෙ සෙනාසනග්ගාහකො සම්මන්නිතබ්බො. සම්මන්නන්තෙන ච ද්වෙ සම්මන්නිතබ්බාති වුත්තං. එවඤ්හි නවකො වුඩ්ඪතරස්ස, වුඩ්ඪො ච නවකස්ස ගාහෙස්සති. මහන්තෙ පන මහාවිහාරසදිසෙ විහාරෙ තයො චත්තාරො ජනා සම්මන්නිතබ්බා. කුරුන්දියං පන ‘‘අට්ඨපි සොළසපි ජනෙ සම්මන්නිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං. තෙසං සම්මුති කම්මවාචායපි අපලොකනෙනපි වට්ටතියෙව.

තෙහි සම්මතෙහි භික්ඛූහි සෙනාසනං සල්ලක්ඛෙතබ්බං, චෙතියඝරං බොධිඝරං ආසනඝරං සම්මුඤ්ජනිඅට්ටො දාරුඅට්ටො වච්චකුටි ඉට්ඨකසාලා වඩ්ඪකිසාලා ද්වාරකොට්ඨකො පානීයමාළො මග්ගො පොක්ඛරණීති එතානි හි අසෙනාසනානි, විහාරො අඩ්ඪයොගො පාසාදො හම්මියං ගුහා මණ්ඩපො රුක්ඛමූලං වෙළුගුම්බොති ඉමානි සෙනාසනානි, තානි ගාහෙතබ්බානි. ගාහෙන්තෙන ච ‘‘පඨමං භික්ඛූ ගණෙතුං, භික්ඛූ ගණෙත්වා සෙය්යා ගණෙතු’’න්ති එත්ථ වුත්තනයෙන ගාහෙතබ්බානි. සචෙ සඞ්ඝිකො ච සද්ධාදෙය්යො චාති ද්වෙ චීවරපච්චයා හොන්ති, තෙසු යං භික්ඛූ පඨමං ගණ්හිතුං ඉච්ඡන්ති, තං ගාහෙත්වා තස්ස ඨිතිකතො පට්ඨාය ඉතරො ගාහෙතබ්බො.

සචෙ පන භික්ඛූනං අප්පතාය පරිවෙණග්ගෙන සෙනාසනෙ ගාහියමානෙ එකං පරිවෙණං මහාලාභං හොති, දස වා ද්වාදස වා චීවරානි ලභන්ති, තං විජටෙත්වා අඤ්ඤෙසු ¶ අලාභකෙසු ආවාසෙසු පක්ඛිපිත්වා අඤ්ඤෙසම්පි භික්ඛූනං ගාහෙතබ්බන්ති මහාසුමත්ථෙරො ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො පනාහ – ‘‘න එවං කාතබ්බං, මනුස්සා හි අත්තනො ආවාසජග්ගනත්ථාය පච්චයං දෙන්ති, තස්මා අඤ්ඤෙහි භික්ඛූහි තත්ථ පවිසිතබ්බ’’න්ති. සචෙ පනෙත්ථ මහාථෙරො පටික්කොසති – ‘‘මාවුසො, එවං ගාහෙථ, භගවතො අනුසිට්ඨිං කරොථ, වුත්තඤ්හෙතං භගවතා – ‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පරිවෙණග්ගෙන ගාහෙතු’’’න්ති තස්ස පටික්කොසනාය අට්ඨත්වා ‘‘භන්තෙ භික්ඛූ බහූ, පච්චයො මන්දො, සඞ්ගහං කාතුං වට්ටතී’’ති තං සඤ්ඤාපෙත්වා ගාහෙතබ්බමෙව.

ගාහෙන්තෙන ¶ ච සම්මතෙන භික්ඛුනා මහාථෙරස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා එවං වත්තබ්බං – ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං සෙනාසනං පාපුණාති, ගණ්හථ පච්චයං ධාරෙථා’’ති. ‘‘අසුකකුලස්ස පච්චයො අසුකසෙනාසනඤ්ච මය්හං පාපුණාති, ආවුසො’’ති, ‘‘පාපුණාති, භන්තෙ, ගණ්හථ න’’න්ති, ‘‘ගණ්හාමි, ආවුසො’’ති, ගහිතං හොති. සචෙ පන ‘‘ගහිතං වො, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘ගහිතං මෙ’’ති වා ‘‘ගණ්හිස්සථ, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘ගණ්හිස්සාමී’’ති වා වදති, ‘‘අගහිතං හොතී’’ති මහාසුමත්ථෙරො ¶ ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො පනාහ – ‘‘අතීතානාගතවචනං වා හොතු, වත්තමානවචනං වා, සතුප්පාදමත්තආලයකරණමත්තමෙව චෙත්ථ පමාණං, තස්මා ගහිතමෙව හොතී’’ති.

යොපි පංසුකූලිකො භික්ඛු සෙනාසනං ගහෙත්වා පච්චයං විස්සජ්ජෙති, අයම්පි න අඤ්ඤස්මිං ආවාසෙ පක්ඛිපිතබ්බො. තස්මිංයෙව පරිවෙණෙ අග්ගිසාලාය වා දීඝසාලාය වා රුක්ඛමූලෙ වා අඤ්ඤස්ස ගාහෙතුං වට්ටති. පංසුකූලිකො ‘‘වසාමී’’ති සෙනාසනං ජග්ගිස්සති, ඉතරො ‘‘පච්චයං ගණ්හාමී’’ති, එවං ද්වීහි කාරණෙහි සෙනාසනං සුජග්ගිතතරං භවිස්සති. මහාපච්චරියං පන වුත්තං – ‘‘පංසුකූලිකෙ වාසත්ථාය සෙනාසනං ගණ්හන්තෙ සෙනාසනග්ගාහාපකෙන වත්තබ්බං – ‘භන්තෙ, ඉධ පච්චයො අත්ථි, සො කිං කාතබ්බො’ති. තෙන ‘හෙට්ඨා අඤ්ඤං ගාහාපෙහී’ති වත්තබ්බො. සචෙ පන කිඤ්චි අවත්වාව ¶ වසති, වුත්ථවස්සස්ස ච පාදමූලෙ ඨපෙත්වා සාටකං දෙන්ති, වට්ටති. අථ වස්සාවාසිකං දෙමාති වදන්ති, තස්මිං සෙනාසනෙ වස්සංවුත්ථභික්ඛූනං පාපුණාතී’’ති. යෙසං පන සෙනාසනං නත්ථි; කෙවලං පච්චයමෙව දෙන්ති, තෙසං පච්චයං අවස්සාවාසිකෙ සෙනාසනෙ ගාහෙතුං වට්ටති.

මනුස්සා ථූපං කත්වා වස්සාවාසිකං ගාහාපෙන්ති, ථූපො නාම අසෙනාසනං, තස්ස සමීපෙ රුක්ඛෙ වා මණ්ඩපෙ වා උපනිබන්ධිත්වා ගාහාපෙතබ්බං. තෙන භික්ඛුනා චෙතියං පටිජග්ගිතබ්බං. බොධිරුක්ඛබොධිඝරආසනඝරසම්මුඤ්ජනිඅට්ටදාරුඅට්ටවච්චකුටිද්වාරකොට්ඨකපානීයමාළකදන්තකට්ඨමාළකෙසුපි එසෙව නයො. භොජනසාලා පන සෙනාසනමෙව, තස්මා තං එකස්ස වා බහූනං වා පරිච්ඡින්දිත්වා ගාහෙතුං වට්ටතීති සබ්බමිදං විත්ථාරෙන මහාපච්චරියං වුත්තං.

සෙනාසනග්ගාහාපකෙන පන පාටිපදඅරුණතො පට්ඨාය යාව පුන අරුණං න භිජ්ජති තාව ගාහෙතබ්බං, ඉදඤ්හි සෙනාසනග්ගාහස්ස ඛෙත්තං. සචෙ ¶ පාතොව ගාහිතෙ සෙනාසනෙ අඤ්ඤො විතක්කචාරිකො භික්ඛු ආගන්ත්වා සෙනාසනං යාචති, ‘‘ගහිතං, භන්තෙ, සෙනාසනං, වස්සූපගතො සඞ්ඝො, රමණීයො විහාරො, රුක්ඛමූලාදීසු යත්ථ ඉච්ඡථ තත්ථ වසථා’’ති වත්තබ්බො. වස්සූපගතෙහි අන්තොවස්සෙ නිබද්ධවත්තං ඨපෙත්වා වස්සූපගතා භික්ඛූ ‘‘සම්මුඤ්ජනියො බන්ධථා’’ති වත්තබ්බා. සුලභා චෙ දණ්ඩකා චෙව සලාකායො ච හොන්ති, එකෙකෙන ඡ පඤ්ච මුට්ඨිසම්මුඤ්ජනියො, ද්වෙ තිස්සො යට්ඨිසම්මුඤ්ජනියො වා බන්ධිතබ්බා. දුල්ලභා චෙ හොන්ති, ද්වෙ තිස්සො මුට්ඨිසම්මුඤ්ජනියො එකා ¶ යට්ඨිසම්මුඤ්ජනී බන්ධිතබ්බා. සාමණෙරෙහි පඤ්ච පඤ්ච උක්කා කොට්ටෙතබ්බා. වසනට්ඨානෙ කසාවපරිභණ්ඩං කාතබ්බං.

වත්තං කරොන්තෙහි පන ‘‘න උද්දිසිතබ්බං, න උද්දිසාපෙතබ්බං, න ¶ සජ්ඣායො කාතබ්බො, න පබ්බාජෙතබ්බං, න උපසම්පාදෙතබ්බං, න නිස්සයො දාතබ්බො, න ධම්මසවනං කාතබ්බං, සබ්බෙව හි එතෙ පපඤ්චා. නිප්පපඤ්චා හුත්වා සමණධම්මමෙව කරිස්සාමා’’ති වා ‘‘සබ්බෙ තෙරස ධුතඞ්ගානි සමාදියන්තු, සෙය්යං අකප්පෙත්වා ඨානචඞ්කමෙහි වීතිනාමෙන්තු, මූගබ්බතං ගණ්හන්තු, සත්තාහකරණීයෙන ගතාපි භාජනීයභණ්ඩං ලභන්තූ’’ති වා එවරූපං අධම්මිකවත්තං න කාතබ්බං. එවං පන කාතබ්බං – පරියත්තිධම්මො නාම තිවිධම්පි සද්ධම්මං පතිට්ඨාපෙති; තස්මා සක්කච්චං උද්දිසථ, උද්දිසාපෙථ, සජ්ඣායං කරොථ, පධානඝරෙ වසන්තානං සඞ්ඝට්ටනං අකත්වා අන්තොවිහාරෙ නිසීදිත්වා උද්දිසථ, උද්දිසාපෙථ, සජ්ඣායං කරොථ, ධම්මසවනං සමිද්ධං කරොථ, පබ්බාජෙන්තා සොධෙත්වා පබ්බාජෙථ, සොධෙත්වා උපසම්පාදෙථ, සොධෙත්වා නිස්සයං දෙථ, එකොපි හි කුලපුත්තො පබ්බජ්ජං උපසම්පදඤ්ච ලභිත්වා සකලසාසනං පතිට්ඨාපෙති, අත්තනො ථාමෙන යත්තකානි සක්කොථ තත්තකානි ධුතඞ්ගානි සමාදියථ. අන්තොවස්සං නාමෙතං සකලදිවසං රත්තියා ච පඨමපච්ඡිමයාමෙසු අප්පමත්තෙහි භවිතබ්බං, වීරියං ආරභිතබ්බං. පොරාණකමහාථෙරාපි සබ්බපලිබොධෙ ඡින්දිත්වා අන්තොවස්සෙ එකචාරිකවත්තං පූරයිංසු, භස්සෙ මත්තං ජානිත්වා දසවත්ථුකකථං දසඅසුභදසානුස්සතිඅට්ඨතිංසාරම්මණකථඤ්ච කාතුං වට්ටති, ආගන්තුකානං වත්තං කාතුං සත්තාහකරණීයෙන ගතානං අපලොකෙත්වා දාතුං වට්ටතීති එවරූපං වත්තං කාතබ්බං.

අපිච ¶ භික්ඛූ ඔවදිතබ්බා – ‘‘විග්ගාහිකපිසුණඵරුසවචනානි මා වදථ, දිවසෙ දිවසෙ සීලානි ආවජ්ජෙන්තා චතුරාරක්ඛං අහාපෙන්තා මනසිකාරබහුලා ¶ විහරථා’’ති. දන්තකට්ඨඛාදනවත්තං ආචික්ඛිතබ්බං, චෙතියං වා බොධිං වා වන්දන්තෙන ගන්ධමාලං වා පූජෙන්තෙන පත්තං වා ථවිකාය පක්ඛිපන්තෙන න කථෙතබ්බං, භික්ඛාචාරවත්තං ආචික්ඛිතබ්බං – ‘‘අන්තොගාමෙ මනුස්සෙහි සද්ධිං පච්චයසඤ්ඤුත්තකථා වා විසභාගකථා වා න කථෙතබ්බා, රක්ඛිතින්ද්රියෙහි භවිතබ්බං, ඛන්ධකවත්තඤ්ච සෙඛියවත්තඤ්ච පූරෙතබ්බ’’න්ති එවරූපා බහුකාපි නිය්යානිකකථා ආචික්ඛිතබ්බාති.

පච්ඡිමවස්සූපනායිකදිවසෙ පන සචෙ කාලං ඝොසෙත්වා සන්නිපතිතෙ සඞ්ඝෙ කොචි දසහත්ථං වත්ථං ¶ ආහරිත්වා වස්සාවාසිකං දෙති, ආගන්තුකො සචෙ භික්ඛු සඞ්ඝත්ථෙරො හොති, තස්ස දාතබ්බං. නවකො චෙ හොති, සම්මතෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝත්ථෙරො වත්තබ්බො – ‘‘සචෙ භන්තෙ ඉච්ඡථ, පඨමභාගං මුඤ්චිත්වා ඉදං වත්ථං ගණ්හථා’’ති, අමුඤ්චන්තස්ස න දාතබ්බං. සචෙ පන පුබ්බෙ ගාහිතං මුඤ්චිත්වා ගණ්හාති, දාතබ්බං. එතෙනෙවුපායෙන දුතියත්ථෙරතො පට්ඨාය පරිවත්තෙත්වා පත්තට්ඨානෙ ආගන්තුකස්ස දාතබ්බං. සචෙ පඨමවස්සූපගතා ද්වෙ තීණි චත්තාරි පඤ්ච වා වත්ථානි අලත්ථුං, ලද්ධං ලද්ධං එතෙනෙවුපායෙන විස්සජ්ජාපෙත්වා යාව ආගන්තුකස්ස සමකං හොති, තාව දාතබ්බං. තෙන පන සමකෙ ලද්ධෙ අවසිට්ඨො අනුභාගො ථෙරාසනෙ දාතබ්බො. පච්චුප්පන්නෙ ලාභෙ සති ඨිතිකාය ගාහෙතුං කතිකං කාතුං වට්ටති.

සචෙ දුබ්භික්ඛං හොති, ද්වීසුපි වස්සූපනායිකාසු වස්සූපගතා භික්ඛූ භික්ඛාය කිලමන්තා ‘‘ආවුසො, ඉධ වසන්තා සබ්බෙව කිලමාම, සාධු වත ද්වෙභාගා හොම, යෙසං ඤාතිපවාරිතට්ඨානානි අත්ථි, තෙ තත්ථ වසිත්වා පවාරණාය ආගන්ත්වා අත්තනො පත්තං වස්සාවාසිකං ගණ්හන්තූ’’ති වදන්ති, තෙසු යෙ තත්ථ වසිත්වා පවාරණාය ආගච්ඡන්ති, තෙසං අපලොකෙත්වා වස්සාවාසිකං දාතබ්බං. සාදියන්තාපි හි තෙ නෙව වස්සාවාසිකස්ස සාමිනො, ඛීයන්තාපි ච ආවාසිකා නෙව අදාතුං ලභන්ති. කුරුන්දියං පන ¶ වුත්තං – ‘‘කතිකවත්තං කාතබ්බං – ‘සබ්බෙසං නො ඉධ යාගුභත්තං නප්පහොති, සභාගට්ඨානෙ වසිත්වා ආගච්ඡථ, තුම්හාකං පත්තං වස්සාවාසිකං ලභිස්සථා’ති. තඤ්චෙ එකො පටිබාහති, සුපටිබාහිතං; නො චෙ ¶ පටිබාහති, කතිකා සුකතා. පච්ඡා තෙසං තත්ථ වසිත්වා ආගතානං අපලොකෙත්වා දාතබ්බං, අපලොකනකාලෙ පටිබාහිතුං න ලබ්භතී’’ති. පුනපි වුත්තං – ‘‘සචෙ වස්සූපගතෙසු එකච්චානං වස්සාවාසිකෙ අපාපුණන්තෙ භික්ඛූ කතිකං කරොන්ති – ‘ඡින්නවස්සානං වස්සාවාසිකඤ්ච ඉදානි උප්පජ්ජනකවස්සාවාසිකඤ්ච ඉමෙසං දාතුං රුච්චතී’ති එවං කතිකාය කතාය ගාහිතසදිසමෙව හොති, උප්පන්නුප්පන්නං තෙසමෙව දාතබ්බ’’න්ති.

තෙමාසං පානීයං උපට්ඨාපෙත්වා විහාරමග්ගචෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණානි ජග්ගිත්වා බොධිරුක්ඛෙ උදකං සිඤ්චිත්වා පක්කන්තොපි විබ්භන්තොපි වස්සාවාසිකං ලභතියෙව. භතිනිවිට්ඨඤ්හි තෙන කතං. සඞ්ඝිකං පන අපලොකනකම්මං කත්වා ගාහිතං අන්තොවස්සෙ විබ්භන්තොපි ලභතෙව. පච්චයවසෙන ගාහිතං පන න ලභතීති වදන්ති.

සචෙ ¶ වුත්ථවස්සො දිසංගමිකො භික්ඛු ආවාසිකස්ස හත්ථතො කිඤ්චිදෙව කප්පියභණ්ඩං ගහෙත්වා ‘‘අසුකකුලෙ මය්හං වස්සාවාසිකං පත්තං, තං ගණ්හථා’’ති වත්වා ගතට්ඨානෙ විබ්භමති, වස්සාවාසිකං සඞ්ඝිකං හොති. සචෙ පන මනුස්සෙ සම්මුඛා සම්පටිච්ඡාපෙත්වා ගච්ඡති, ලභති. ‘‘ඉදං වස්සාවාසිකං අම්හාකං සෙනාසනෙ වුත්ථභික්ඛුනො දෙමා’’ති වුත්තෙ, යස්ස ගාහිතං තස්සෙව හොති. සචෙ පන සෙනාසනසාමිකස්ස පියකම්යතාය පුත්තධීතාදයො බහූනි වත්ථානි ආහරිත්වා ‘‘අම්හාකං සෙනාසනෙ දෙමා’’ති දෙන්ති, තත්ථ වස්සූපගතස්ස එකමෙව වත්ථං දාතබ්බං, සෙසානි සඞ්ඝිකානි හොන්ති, වස්සාවාසිකට්ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බානි. ඨිතිකාය අසති ථෙරාසනතො පට්ඨාය ගාහෙතබ්බානි. සෙනාසනෙ වස්සූපගතං භික්ඛුං නිස්සාය උප්පන්නෙන ¶ චිත්තප්පසාදෙන බහූනි වත්ථානි ආහරිත්වා ‘‘සෙනාසනස්ස දෙමා’’ති දින්නෙසුපි එසෙව නයො. සචෙ පන පාදමූලෙ ඨපෙත්වා ‘‘එතස්ස භික්ඛුනො දෙමා’’ති වදන්ති, තස්සෙව හොන්ති.

එකස්ස ගෙහෙ ද්වෙ වස්සාවාසිකානි – පඨමභාගො සාමණෙරස්ස ගාහිතො හොති, දුතියො ථෙරාසනෙ. සො එකං දසහත්ථං, එකං අට්ඨහත්ථං සාටකං පෙසෙති ‘‘වස්සාවාසිකං පත්තභික්ඛූනං දෙථා’’ති විචිනිත්වා වරභාගං සාමණෙරස්ස දත්වා අනුභාගො ථෙරාසනෙ දාතබ්බො. සචෙ පන උභොපි ඝරං නෙත්වා භොජෙත්වා සයමෙව පාදමූලෙ ඨපෙති, යං යස්ස දින්නං, තදෙව තස්ස හොති.

ඉතො ¶ පරං මහාපච්චරියං ආගතනයො හොති – ‘‘එකස්ස ඝරෙ දහරසාමණෙරස්ස වස්සාවාසිකං පාපුණාති, සො චෙ පුච්ඡති – ‘අම්හාකං වස්සාවාසිකං කස්ස පත්ත’න්ති, ‘සාමණෙරස්සා’ති අවත්වා ‘දානකාලෙ ජානිස්සසී’ති වත්වා දානදිවසෙ එකං මහාථෙරං පෙසෙත්වා නීහරාපෙතබ්බං. සචෙ යස්ස වස්සාවාසිකං පත්තං, සො විබ්භමති වා කාලං වා කරොති, මනුස්සා චෙ පුච්ඡන්ති – ‘කස්ස අම්හාකං වස්සාවාසිකං පත්ත’න්ති, තෙසං යථාභූතං ආචික්ඛිතබ්බං. සචෙ තෙ වදන්ති – ‘තුම්හාකං දෙමා’ති, තස්ස භික්ඛුනො පාපුණාති. අථ සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා දෙන්ති, සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා පාපුණාති. සචෙ වස්සූපගතා සුද්ධපංසුකූලිකායෙව හොන්ති, ආනෙත්වා දින්නං වස්සාවාසිකං සෙනාසනපරික්ඛාරං වා කත්වා ඨපෙතබ්බං, බිම්බොහනාදීනි වා කාතබ්බානී’’ති. ඉදං නෙවාසිකවත්තං.

සෙනාසනග්ගාහකථා නිට්ඨිතා.

උපනන්දවත්ථුකථා

319. උපනන්දවත්ථුස්මිං ¶ – තත්ථ තයා මොඝපුරිස ගහිතං ඉධ මුත්තං, ඉධ තයා ගහිතං තත්ර මුත්තන්ති එත්ථ අයමත්ථො – යං තයා තත්ථ සෙනාසනං ගහිතං, තං තෙ ගණ්හන්තෙනෙව ඉධ මුත්තං හොති. ‘‘ඉධ දානාහං, ආවුසො, මුඤ්චාමී’’ති වදන්තෙන පන තං තත්රාපි මුත්තං. එවං ත්වං උභයත්ථ පරිබාහිරොති.

අයං පනෙත්ථ විනිච්ඡයො – ගහණෙන ගහණං පටිප්පස්සම්භති, ගහණෙන ආලයො පටිප්පස්සම්භති, ආලයෙන ගහණං පටිප්පස්සම්භති, ආලයෙන ආලයො ¶ පටිප්පස්සම්භති. කථං? ඉධෙකච්චො වස්සූපනායිකදිවසෙ එකස්මිං විහාරෙ සෙනාසනං ගහෙත්වා සාමන්තවිහාරං ගන්ත්වා තත්රාපි ගණ්හාති, තස්ස ඉමිනා ගහණෙන පුරිමං ගහණං පටිප්පස්සම්භති. අපරො ‘‘ඉධ වසිස්සාමී’’ති ආලයමත්තං කත්වා සාමන්තවිහාරං ගන්ත්වා තත්ථ සෙනාසනං ගණ්හාති, තස්ස ඉමිනා ගහණෙන පුරිමො ආලයො පටිප්පස්සම්භති. එකො ‘‘ඉධ වසිස්සාමී’’ති සෙනාසනං වා ගහෙත්වා ආලයං වා කත්වා සාමන්තවිහාරං ගන්ත්වා ‘‘ඉධෙව දානි වසිස්සාමී’’ති ආලයං කරොති, ඉච්චස්ස ආලයෙන වා ගහණං ආලයෙන වා ආලයො පටිප්පස්සම්භති, සබ්බත්ථ පච්ඡිමෙ ¶ ගහණෙ වා ආලයෙ වා තිට්ඨති. යො පන ‘‘එකස්මිං විහාරෙ සෙනාසනං ගහෙත්වා අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ වසිස්සාමී’’ති ගච්ඡති, තස්ස උපචාරසීමාතික්කමෙ සෙනාසනග්ගාහො පටිප්පස්සම්භති. යදි පන ‘‘තත්ථ ඵාසු භවිස්සති, වසිස්සාමි; නො චෙ, ආගමිස්සාමී’’ති ගන්ත්වා අඵාසුභාවං ඤත්වා පච්චාගච්ඡති, වට්ටති.

320. තිවස්සන්තරෙනාති එත්ථ තිවස්සන්තරො නාම යො ද්වීහි වස්සෙහි මහන්තතරො වා දහරතරො වා හොති. යො පන එකෙන වස්සෙන මහන්තතරො වා දහරතරො වා හොති, යො වා සමානවස්සො, තත්ථ වත්තබ්බමෙව නත්ථි. ඉමෙ සබ්බෙ එකස්මිං මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා ද්වෙ ද්වෙ හුත්වා නිසීදිතුං ලභන්ති. යං තිණ්ණං පහොති, තං සංහාරිමං වා හොතු අසංහාරිමං වා, තථාරූපෙ අපි ඵලකඛණ්ඩෙ අනුපසම්පන්නෙනාපි සද්ධිං නිසීදිතුං වට්ටති.

හත්ථිනඛකන්ති හත්ථිකුම්භෙ පතිට්ඨිතං; එවං කතස්ස කිරෙතං නාමං. සබ්බං පාසාදපරිභොගන්ති සුවණ්ණරජතාදිවිචිත්රානි කවාටානි මඤ්චපීඨානි තාලවණ්ටානි සුවණ්ණරජතමයපානීයඝටපානීයසරාවානි ¶ යංකිඤ්චි චිත්තකම්මකතං, සබ්බං වට්ටති. ‘‘පාසාදස්ස දාසිදාසං ඛෙත්තවත්ථුං ගොමහිංසං දෙමා’’ති වදන්ති, පාටෙක්කං ගහණකිච්චං නත්ථි, පාසාදෙ පටිග්ගහිතෙ පටිග්ගහිතමෙව ¶ හොති. ගොනකාදීනි සඞ්ඝිකවිහාරෙ වා පුග්ගලිකවිහාරෙ වා මඤ්චපීඨකෙසු අත්ථරිත්වා පරිභුඤ්ජිතුං න වට්ටන්ති. ධම්මාසනෙ පන ගිහිවිකටනිහාරෙන ලබ්භන්ති, තත්රාපි නිපජ්ජිතුං න වට්ටති.

උපනන්දවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

අවිස්සජ්ජියවත්ථුකථා

321. පඤ්චිමානීති රාසිවසෙන පඤ්ච, සරූපවසෙන පනෙතානි බහූනි හොන්ති. තත්ථ ආරාමො නාම පුප්ඵාරාමො වා ඵලාරාමො වා. ආරාමවත්ථු නාම තෙසංයෙව ආරාමානං අත්ථාය පරිච්ඡින්දිත්වා ඨපිතොකාසො; තෙසු වා ආරාමෙසු විනට්ඨෙසු තෙසං පොරාණකභූමිභාගො. විහාරො නාම යංකිඤ්චි පාසාදාදිසෙනාසනං. විහාරවත්ථු නාම තස්ස පතිට්ඨානොකාසො. මඤ්චො නාම – මසාරකො, බුන්දිකාබද්ධො, කුළීරපාදකො ආහච්චපාදකොති ඉමෙසං පුබ්බෙ වුත්තානං චතුන්නං මඤ්චානං අඤ්ඤතරො ¶ . පීඨං නාම මසාරකාදීනංයෙව චතුන්නං පීඨානං අඤ්ඤතරං. භිසි නාම උණ්ණභිසිආදීනං පඤ්චන්නං අඤ්ඤතරා. බිම්බොහනං නාම වුත්තප්පකාරානං බිම්බොහනානං අඤ්ඤතරං. ලොහකුම්භී නාම කාළලොහෙන වා තම්බලොහෙන වා යෙන කෙනචි ලොහෙන කතා කුම්භී. ලොහභාණකාදීසුපි එසෙව නයො. එත්ථ පන භාණකන්ති අරඤ්ජරො වුච්චති. වාරකොති ඝටො. කටාහං කටාහමෙව. වාසිආදීසු වල්ලිආදීසු ච දුවිඤ්ඤෙය්යං නාම නත්ථි. එවං –

ද්විසඞ්ගහානි ද්වෙ හොන්ති, තතියං චතුසඞ්ගහං;

චතුත්ථං නවකොට්ඨාසං, පඤ්චමං අට්ඨභෙදනං.

ඉති පඤ්චහි රාසීහි, පඤ්චනිම්මලලොචනො;

පඤ්චවීසවිධං නාථො, ගරුභණ්ඩං පකාසයි.

තත්රායං ¶ විනිච්ඡයකථා – ඉදඤ්හි සබ්බම්පි ගරුභණ්ඩං ඉධ අවිස්සජ්ජියං, කීටාගිරිවත්ථුස්මිං ‘‘අවෙභඞ්ගිය’’න්ති වුත්තං. පරිවාරෙ පන –

‘‘අවිස්සජ්ජියං අවෙභඞ්ගියං, පඤ්ච වුත්තා මහෙසිනා;

විස්සජ්ජෙන්තස්ස පරිභුඤ්ජන්තස්ස අනාපත්ති,

පඤ්හා මෙසා කුසලෙහි චින්තිතා’’ති. (පරි. 479) –

ආගතං. තස්මා මූලච්ඡෙජ්ජවසෙන අවිස්සජ්ජියං අවෙභඞ්ගියඤ්ච පරිවත්තනවසෙන පන විස්සජ්ජෙන්තස්ස පරිභුඤ්ජන්තස්ස ච අනාපත්තීති එවමෙත්ථ අධිප්පායො වෙදිතබ්බො.

තත්රායං අනුපුබ්බිකථා ¶ – ඉදං තාව පඤ්චවිධම්පි චීවරපිණ්ඩපාතභෙසජ්ජත්ථාය උපනෙතුං න වට්ටති. ථාවරෙන ච ථාවරං ගරුභණ්ඩෙන ච ගරුභණ්ඩං පරිවත්තෙතුං වට්ටති. ථාවරෙ පන ඛෙත්තං වත්ථු තළාකං මාතිකාති එවරූපං භික්ඛුසඞ්ඝස්ස විචාරෙතුං වා සම්පටිච්ඡිතුං වා අධිවාසෙතුං වා න වට්ටති, කප්පියකාරකෙහෙව විචාරිතතො කප්පියභණ්ඩං වට්ටති. ආරාමෙන පන ආරාමං ආරාමවත්ථුං විහාරං විහාරවත්ථුන්ති ඉමානි චත්තාරි පරිවත්තෙතුං වට්ටති.

තත්රායං පරිවත්තනනයො – සඞ්ඝස්ස නාළිකෙරාරාමො දූරෙ හොති, කප්පියකාරකා වා බහුතරං ඛාදන්ති. යම්පි න ඛාදන්ති, තතො සකටවෙතනං දත්වා ¶ අප්පමෙව හරන්ති. අඤ්ඤෙසං පන තස්ස ආරාමස්ස අවිදූරගාමවාසීනං මනුස්සානං විහාරස්ස සමීපෙ ආරාමො හොති, තෙ සඞ්ඝං උපසඞ්කමිත්වා සකෙන ආරාමෙන තං ආරාමං යාචන්ති, සඞ්ඝෙන ‘‘රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’ති අපලොකෙත්වා සම්පටිච්ඡිතබ්බො. සචෙපි භික්ඛූනං රුක්ඛසහස්සං හොති, මනුස්සානං පඤ්ච සතානි, ‘‘තුම්හාකං ආරාමො ඛුද්දකො’’ති න වත්තබ්බං. කිඤ්චාපි හි අයං ඛුද්දකො, අථ ඛො ඉතරතො බහුතරං ආයං දෙති. සචෙපි සමකමෙව දෙති; එවම්පි ඉච්ඡිතිච්ඡිතක්ඛණෙ පරිභුඤ්ජිතුං සක්කාති ගහෙතබ්බමෙව. සචෙ පන මනුස්සානං බහුතරා රුක්ඛා හොන්ති, ‘‘නනු තුම්හාකං බහුතරා රුක්ඛා’’ති වත්තබ්බං. සචෙ ‘‘අතිරෙකං අම්හාකං පුඤ්ඤං හොතු, සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති වදන්ති, ජානාපෙත්වා සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. භික්ඛූනං රුක්ඛා ඵලධාරිනො, මනුස්සානං රුක්ඛා න තාව ඵලං ගණ්හන්ති, කිඤ්චාපි න ගණ්හන්ති, න චිරෙන ගණ්හිස්සන්තීති සම්පටිච්ඡිතබ්බමෙව. මනුස්සානං රුක්ඛා ඵලධාරිනො, භික්ඛූනං න තාව ඵලං ගණ්හන්ති, ‘‘නනු තුම්හාකං ¶ රුක්ඛා ඵලධාරිනො’’ති වත්තබ්බං. සචෙ ‘‘ගණ්හථ, භන්තෙ, අම්හාකං පුඤ්ඤං භවිස්සතී’’ති දෙන්ති, ජානාපෙත්වා සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති; එවං ආරාමෙන ආරාමො පරිවත්තෙතබ්බො. එතෙනෙව නයෙන ආරාමවත්ථුපි විහාරොපි විහාරවත්ථුපි ආරාමෙන පරිවත්තෙතබ්බං. ආරාමවත්ථුනා ච මහන්තෙන වා ඛුද්දකෙන වා ආරාමආරාමවත්ථු විහාරවිහාරවත්ථූනි ¶ .

කථං විහාරෙන විහාරො පරිවත්තෙතබ්බො? සඞ්ඝස්ස අන්තොගාමෙ ගෙහං හොති, මනුස්සානං විහාරමජ්ඣෙ පාසාදො, උභොපි අග්ඝෙන සමකා, සචෙ මනුස්සා තෙන පාසාදෙන තං ගෙහං යාචන්ති, සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. භික්ඛූනං චෙ මහග්ඝතරං ගෙහං හොති, ‘‘මහග්ඝතරං අම්හාකං ගෙහ’’න්ති වුත්තෙ ‘‘කිඤ්චාපි මහග්ඝතරං, පබ්බජිතානං අසාරුප්පං, න සක්කා තත්ථ පබ්බජිතෙහි වසිතුං, ඉදං පන සාරුප්පං ගණ්හථා’’ති වදන්ති; එවම්පි සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. සචෙ පන මනුස්සානං මහග්ඝං හොති, ‘‘නනු තුම්හාකං ගෙහං මහග්ඝ’’න්ති වත්තබ්බං. ‘‘හොතු, භන්තෙ, අම්හාකං පුඤ්ඤං භවිස්සති, ගණ්හථා’’ති වුත්තෙ පන සම්පටිච්ඡිතුං වට්ටති. එවං විහාරෙන විහාරො පරිවත්තෙතබ්බො. එතෙනෙව නයෙන විහාරවත්ථුපි ආරාමොපි ආරාමවත්ථුපි විහාරෙන පරිවත්තෙතබ්බං. විහාරවත්ථුනා ච මහග්ඝෙන වා අප්පග්ඝෙන වා විහාරවිහාරවත්ථුආරාමආරාමවත්ථූනි. එවං තාව ථාවරෙන ථාවරපරිවත්තනං වෙදිතබ්බං.

ගරුභණ්ඩෙන ¶ ගරුභණ්ඩපරිවත්තනෙ පන මඤ්චපීඨං මහන්තං වා හොතු ඛුද්දකං වා, අන්තමසො චතුරඞ්ගුලපාදකං වා ගාමදාරකෙහි පංස්වාගාරකෙසු කීළන්තෙහි කතම්පි සඞ්ඝස්ස දින්නකාලතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩං හොති. සචෙපි රාජරාජමහාමත්තාදයො එකප්පහාරෙනෙව මඤ්චසතං වා මඤ්චසහස්සං වා දෙන්ති, සබ්බෙ කප්පියමඤ්චා සම්පටිච්ඡිතබ්බා, සම්පටිච්ඡිත්වා වුඩ්ඪපටිපාටියා ‘‘සඞ්ඝිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජථා’’ති දාතබ්බා, පුග්ගලිකවසෙන න දාතබ්බා. අතිරෙකමඤ්චෙ භණ්ඩාගාරාදීසු පඤ්ඤපෙත්වා පත්තචීවරං නික්ඛිපිතුම්පි වට්ටති. බහිසීමාය ‘‘සඞ්ඝස්ස දෙමා’’ති දින්නමඤ්චො සඞ්ඝත්ථෙරස්ස වසනට්ඨානෙ දාතබ්බො. තත්ථ චෙ බහූ මඤ්චා හොන්ති, මඤ්චෙන කම්මං නත්ථි; යස්ස වසනට්ඨානෙ කම්මං අත්ථි, තත්ථ ‘‘සඞ්ඝිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජථා’’ති දාතබ්බො. මහග්ඝෙන සතග්ඝනකෙන වා සහස්සග්ඝනකෙන වා සතසහස්සග්ඝනකෙන වා මඤ්චෙන අඤ්ඤං මඤ්චසතං ¶ ලභති, පරිවත්තෙත්වා ගහෙතබ්බං. න කෙවලං මඤ්චෙන මඤ්චොයෙව, ආරාමආරාමවත්ථුවිහාරවිහාරවත්ථුපීඨභිසිබිම්බොහනානිපි පරිවත්තෙතුං වට්ටන්ති. එස නයො පීඨභිසිබිම්බොහනෙසුපි. එතෙසු හි කප්පියාකප්යියං වුත්තනයමෙව. තත්ථ අකප්පියං න පරිභුඤ්ජිතබ්බං, කප්පියං සඞ්ඝිකපරිභොගෙන ¶ පරිභුඤ්ජිතබ්බං. අකප්පියං වා මහග්ඝං කප්පියං වා පරිවත්තෙත්වා වුත්තවත්ථූනි ගහෙතබ්බානි. අගරුභණ්ඩුපගං පන භිසිබිම්බොහනං නාම නත්ථි.

ලොහකුම්භී ලොහභාණකං ලොහකටාහන්ති ඉමානි තීණි මහන්තානි වා හොන්තු ඛුද්දකානි වා අන්තමසො පසතමත්තඋදකගණ්හනකානිපි ගරුභණ්ඩානියෙව. ලොහවාරකො පන කාළලොහතම්බලොහවට්ටලොහකංසලොහානං යෙන කෙනචි කතො සීහළදීපෙ පාදගණ්හනකො භාජෙතබ්බො. පාදො ච නාම මගධනාළියා පඤ්චනාළිමත්තං ගණ්හාති, තතො අධිකගණ්හනකො ගරුභණ්ඩං. ඉමානි තාව පාළියං ආගතානි ලොහභාජනානි.

පාළියං පන අනාගතානිපි භිඞ්ගාරපටිග්ගහඋළුඞ්කදබ්බිකටච්ඡුපාතිතට්ටකසරකසමුග්ගඅඞ්ගාරකපල්ලධූමකටච්ඡුආදීනි ඛුද්දකානි වා මහන්තානි වා සබ්බානි ගරුභණ්ඩානි. පත්තො, අයථාලකං, තම්බලොහථාලකන්ති ඉමානි පන භාජනීයානි. කංසලොහවට්ටලොහභාජනවිකති සඞ්ඝිකපරිභොගෙන වා ගිහිවිකටා වා වට්ටති, පුග්ගලිකපරිභොගෙන න වට්ටති. කංසලොහාදිභාජනං ¶ සඞ්ඝස්ස දින්නම්පි හි පාරිහාරියං න වට්ටති. ‘‘ගිහිවිකටනිහාරෙනෙව පරිභුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති මහාපච්චරියං වුත්තං.

ඨපෙත්වා පන භාජනවිකතිං අඤ්ඤස්මිම්පි කප්පියලොහභණ්ඩෙ – අඤ්ජනී, අඤ්ජනිසලාකා, කණ්ණමලහරණී, සූචි, පණ්ණසූචි, ඛුද්දකො, පිප්ඵලකො, ඛුද්දකං, ආරකණ්ටකං, කුඤ්චිකා, තාළං, කත්තරයට්ඨි වෙධකො, නත්ථුදානං, භින්දිවාලො, ලොහකූටො, ලොහකුට්ටි, ලොහගුළො, ලොහපිණ්ඩි, ලොහචක්කලිකං, අඤ්ඤම්පි විප්පකතලොහභණ්ඩං භාජනීයං. ධූමනෙත්තඵාලදීපරුක්ඛදීපකපල්ලකඔලම්බකදීපඉත්ථිපුරිසතිරච්ඡානගතරූපකානි ¶ පන අඤ්ඤානි වා භිත්තිච්ඡදනකවාටාදීසු උපනෙතබ්බානි, අන්තමසො ලොහඛිලකං උපාදාය සබ්බානි ලොහභණ්ඩානි ගරුභණ්ඩානියෙව හොන්ති, අත්තනා ලද්ධානිපි පරිහරිත්වා පුග්ගලිකපරිභොගෙන න පරිභුඤ්ජිතබ්බානි, සඞ්ඝිකපරිභොගෙන වා ගිහිවිකටානි වා වට්ටන්ති. තිපුභණ්ඩෙපි එසෙව නයො. ඛීරපාසාණමයානි තට්ටකසරකාදීනි ගරුභණ්ඩානියෙව.

ඝටකො පන තෙලභාජනං වා පාදගණ්හනකතො අතිරෙකමෙව ගරුභණ්ඩං. සුවණ්ණරජතහාරකූටජාතිඵලිකභාජනානි ¶ ගිහිවිකටානිපි න වට්ටන්ති, පගෙව සඞ්ඝිකපරිභොගෙන වා පුග්ගලිකපරිභොගෙන වා. සෙනාසනපරිභොගෙ පන ආමාසම්පි අනාමාසම්පි සබ්බං වට්ටති.

වාසිආදීසු යාය වාසියා ඨපෙත්වා දණ්ඩකට්ඨච්ඡෙදනං වා උච්ඡුතච්ඡනං වා අඤ්ඤං මහාකම්මං කාතුං න සක්කා, අයං භාජනීයා. තතො මහත්තරී යෙන කෙනචි ආකාරෙන කතා වාසි ගරුභණ්ඩමෙව. ඵරසු පන අන්තමසො වෙජ්ජානං සිරාවෙධනඵරසුපි ගරුභණ්ඩමෙව. කුඨාරියං ඵරසුසදිසො එව විනිච්ඡයො. යා පන ආවුධසඞ්ඛෙපෙන කතා, අයං අනාමාසා. කුදාලො අන්තමසො චතුරඞ්ගුලමත්තොපි ගරුභණ්ඩමෙව. නිඛාදනං චතුරස්සමුඛං වා හොතු දොණිමුඛං වා වඞ්කං වා උජුකං වා, අන්තමසො සම්මුඤ්ජනිදණ්ඩකවෙධනම්පි දණ්ඩබද්ධං චෙ, ගරුභණ්ඩමෙව. සම්මුඤ්ජනිදණ්ඩඛණනකං පන අදණ්ඩකං ඵලමත්තමෙව, යං සක්කා සිපාටිකාය පක්ඛිපිත්වා පරිහරිතුං, තං භාජනීයං. සිඛරම්පි නිඛාදනෙනෙව සඞ්ගහිතං. යෙහි මනුස්සෙහි විහාරෙ වාසිආදීනි දින්නානි හොන්ති, තෙ ච ඝරෙ දඩ්ඪෙ වා ¶ චොරෙහි වා විලුත්තෙ ‘‘දෙථ නො, භන්තෙ, උපකරණෙ, පුන පාකතිකෙ කරිස්සාමා’’ති වදන්ති, දාතබ්බා. සචෙ ආහරන්ති ¶ , න වාරෙතබ්බා; අනාහරන්තාපි න චොදෙතබ්බා.

කම්මාරතට්ටකාරචුන්දකාරනළකාරමණිකාරපත්තබන්ධකානං අධිකරණිමුට්ඨිකසණ්ඩාසතුලාදීනි සබ්බානි ලොහමයඋපකරණානි සඞ්ඝෙ දින්නකාලතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩානි. තිපුකොට්ටකසුවණ්ණකාරචම්මකාරඋපකරණෙසුපි එසෙව නයො. අයං පන විසෙසො – තිපුකොට්ටකඋපකරණෙසුපි තිපුච්ඡෙදනසත්ථකං, සුවණ්ණකාරඋපකරණෙසු සුවණ්ණච්ඡෙදනසත්ථකං, චම්මකාරඋපකරණෙසු කතපරිකම්මචම්මඡිද්දනකං ඛුද්දකසත්ථකන්ති ඉමානි භාජනීයභණ්ඩානි. නහාපිතතුන්නකාරඋපකරණෙසුපි ඨපෙත්වා මහාකත්තරිං මහාසණ්ඩාසං මහාපිප්ඵලකඤ්ච සබ්බං භාජනීයං. මහාකත්තරිආදීනි ගරුභණ්ඩානි.

වල්ලිආදීසු වෙත්තවල්ලිආදිකා යා කාචි අඩ්ඪබාහුප්පමාණා වල්ලි සඞ්ඝස්ස දින්නා වා තත්ථජාතකා වා රක්ඛිතගොපිතා ගරුභණ්ඩං හොති, සා සඞ්ඝකම්මෙ ච චෙතියකම්මෙ ච කතෙ සචෙ අතිරෙකා හොති, පුග්ගලිකකම්මෙපි උපනෙතුං වට්ටති; අරක්ඛිතා පන ගරුභණ්ඩමෙව න හොති. සුත්තමකචිවාකනාළිකෙරහීරචම්මමයා රජ්ජුකා වා යොත්තානි වා වාකෙ ච නාළිකෙරහීරෙ ච වට්ටෙත්වා කතා එකවට්ටා වා ද්විවට්ටා වා සඞ්ඝස්ස දින්නකාලතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩං. සුත්තං පන අවට්ටෙත්වා ¶ දින්නං මකචිවාකනාළිකෙරහීරා ච භාජනීයා. යෙහි පනෙතානි රජ්ජුකයොත්තාදීනි දින්නානි හොන්ති, තෙ අත්තනො කරණීයෙන හරන්තා න වාරෙතබ්බා.

යො කොචි අන්තමසො අට්ඨඞ්ගුලසූචිදණ්ඩමත්තොපි වෙළු සඞ්ඝස්ස දින්නො වා තත්ථජාතකො වා රක්ඛිතගොපිතො ගරුභණ්ඩං, සොපි සඞ්ඝකම්මෙ ච චෙතියකම්මෙ ච කතෙ අතිරෙකො පුග්ගලිකකම්මෙ දාතුං වට්ටති. පාදගණ්හනකතෙලනාළි පන කත්තරයට්ඨි, උපාහනදණ්ඩකො, ඡත්තදණ්ඩො, ඡත්තසලාකාති ඉදමෙත්ථ භාජනීයභණ්ඩං. දඩ්ඪගෙහමනුස්සා ගණ්හිත්වා ගච්ඡන්තා න වාරෙතබ්බා. රක්ඛිතගොපිතං වෙළුං ගණ්හන්තෙන සමකං වා අතිරෙකං වා ථාවරං අන්තමසො තංඅග්ඝනකම්පි ඵාතිකම්මං කත්වා ගහෙතබ්බො ¶ . ඵාතිකම්මං අකත්වා ගණ්හන්තෙන තත්ථෙව වළඤ්ජෙතබ්බො ¶ , ගමනකාලෙ සඞ්ඝිකාවාසෙ ඨපෙත්වා ගන්තබ්බං. අසතියා ගහෙත්වා ගතෙන පහිණිත්වා දාතබ්බො. දෙසන්තරං ගතෙන සම්පත්තවිහාරෙ සඞ්ඝිකාවාසෙ ඨපෙතබ්බො.

තිණන්ති මුඤ්ජං පබ්බජඤ්ච ඨපෙත්වා අවසෙසං යංකිඤ්චි තිණං. යත්ථ පන තිණං නත්ථි, තත්ථ පණ්ණෙහි ඡාදෙන්ති; තස්මා පණ්ණම්පි තිණෙනෙව සඞ්ගහිතං. ඉති මුඤ්ජාදීසු යංකිඤ්චි මුට්ඨිප්පමාණම්පි තිණං තාලපණ්ණාදීසු ච එකං පණ්ණම්පි සඞ්ඝස්ස දින්නං වා තත්ථජාතකං වා බහාරාමෙ සඞ්ඝස්ස තිණවත්ථුතො ජාතතිණං වා රක්ඛිතගොපිතං ගරුභණ්ඩං හොති, තම්පි සඞ්ඝකම්මෙ ච චෙතියකම්මෙ ච කතෙ අතිරෙකං පුග්ගලිකකම්මෙ දාතුං වට්ටති. දඩ්ඪගෙහමනුස්සා ගහෙත්වා ගච්ඡන්තා න වාරෙතබ්බා. අට්ඨඞ්ගුලප්පමාණොපි රිත්තපොත්ථකො ගරුභණ්ඩමෙව.

මත්තිකා පකතිමත්තිකා වා හොතු පඤ්චවණ්ණා වා සුධා වා සජ්ජුරසකඞ්ගුට්ඨසිලෙසාදීසු වා යංකිඤ්චි, දුල්ලභට්ඨානෙ ආනෙත්වා වා දින්නං තත්ථජාතකං වා රක්ඛිතගොපිතං තාලඵලපක්කමත්තං ගරුභණ්ඩං හොති. තම්පි සඞ්ඝකම්මෙ ච චෙතියකම්මෙ ච නිට්ඨිතෙ අතිරෙකං පුග්ගලිකකම්මෙ දාතුං වට්ටති. හිඞ්ගුහිඞ්ගුලකහරිතාලමනොසිලඤ්ජනානි පන භාජනීයභණ්ඩානි.

දාරුභණ්ඩෙ යො කොචි අට්ඨඞ්ගුලසූචිදණ්ඩමත්තොපි දාරුභණ්ඩකො දාරුදුල්ලභට්ඨානෙ සඞ්ඝස්ස දින්නො වා තත්ථජාතකො වා රක්ඛිතගොපිතො, අයං ගරුභණ්ඩං හොතීති කුරුන්දියං වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන සබ්බම්පි දාරුවෙළුචම්මපාසාණාදිවිකතිං දාරුභණ්ඩෙන සඞ්ගණ්හිත්වා ‘‘තෙන ඛො ¶ පන සමයෙන සඞ්ඝස්ස ආසන්දිකො උප්පන්නො හොතී’’ති ඉතො පට්ඨාය දාරුභණ්ඩවිනිච්ඡයො වුත්තො.

තත්රායං අත්ථුද්ධාරො, ආසන්දිකො, සත්තඞ්ගො, භද්දපීඨං, පීඨිකා, එළකපාදකපීඨං, ආමලකවට්ටකපීඨං, ඵලකං, කොච්ඡං, පලාලපීඨකන්ති ඉමෙසු ¶ තාව යංකිඤ්චි ඛුද්දකං වා හොතු මහන්තං වා, සඞ්ඝස්ස දින්නං ගරුභණ්ඩං ¶ හොති. පලාලපීඨෙන චෙත්ථ කදලිපත්තාදිපීඨානිපි සඞ්ගහිතානි. බ්යග්ඝචම්මඔනද්ධම්පි වාළරූපපරික්ඛිත්තං, රතනපරිසිබ්බිතං, කොච්ඡකං ගරුභණ්ඩමෙව.

වඞ්කඵලකං, දීඝඵලකං, චීවරධොවනඵලකං, ඝට්ටනඵලකං, ඝට්ටනමුග්ගරො, දන්තකට්ඨච්ඡෙදනගණ්ඨිකා, දණ්ඩමුග්ගරො, අම්බණං, රජනදොණි, උදකපටිච්ඡකො, දාරුමයො වා දන්තමයො වා වෙළුමයො වා සපාදකොපි අපාදකොපි සමුග්ගො, මඤ්ජූසා, පාදගණ්හනකතො අතිරෙකප්පමාණො කරණ්ඩො, උදකදොණි, උදකකටාහං, උළුඞ්කො, කටච්ඡු, පානීයසරාවං, පානීයසඞ්ඛොති එතෙසුපි යංකිඤ්චි සඞ්ඝෙ දින්නං ගරුභණ්ඩං. සඞ්ඛථාලකං පන භාජනීයං, තථා දාරුමයො උදකතුම්බො.

පාදකථලිකමණ්ඩලං දාරුමයං වා හොතු චොළපණ්ණාදිමයං වා සබ්බං ගරුභණ්ඩං. ආධාරකො පත්තපිධානං, තාලවණ්ටං, බීජනී, චඞ්කොටකං, පච්ඡි, යට්ඨිසම්මුඤ්ජනී මුට්ඨිසම්මුඤ්ජනීති එතෙසුපි යංකිඤ්චි ඛුද්දකං වා මහන්තං වා දාරුවෙළුපණ්ණචම්මාදීසු යෙන කෙනචි කතං ගරුභණ්ඩමෙව.

ථම්භතුලාසොපානඵලකාදීසු දාරුමයං වා පාසාණමයං වා යංකිඤ්චි ගෙහසම්භාරරූපං, යො කොචි කටසාරකො, යංකිඤ්චි භූමත්ථරණං, යංකිඤ්චි අකප්පියචම්මං, සබ්බං සඞ්ඝෙ දින්නං ගරුභණ්ඩං, භූමත්ථරණං කාතුං වට්ටති. එළකචම්මං පන පච්චත්ථරණගතිකං හොති, තම්පි ගරුභණ්ඩමෙව. කප්පියචම්මානි භාජනීයානි. කුරුන්දියං පන ‘‘සබ්බං මඤ්චප්පමාණං චම්මං ගරුභණ්ඩ’’න්ති වුත්තං.

උදුක්ඛලං, මුසලං, සුප්පං, නිසදං, නිසදපොතො, පාසාණදොණි, පාසාණකටාහං, තුරිවෙමභස්තාදි ¶ සබ්බං පෙසකාරාදිභණ්ඩං, සබ්බං කසිභණ්ඩං, සබ්බං චක්කයුත්තකයානං ගරුභණ්ඩමෙව. මඤ්චපාදො ¶ , මඤ්චඅටනී, පීඨපාදො, පීඨඅටනී, වාසිඵරසුආදීනං දණ්ඩාති එතෙසු යංකිඤ්චි විප්පකතතච්ඡනකම්මං අනිට්ඨිතමෙව භාජනීයං, තච්ඡිතමට්ඨං පන ගරුභණ්ඩං හොති. අනුඤ්ඤාතවාසියා පන දණ්ඩො ඡත්තමුට්ඨිපණ්ණං කත්තරයට්ඨි උපාහනා අරණිසහිතං ධම්මකරණො පාදගණ්හනකතො අනතිරිත්තං ආමලකතුම්බං ආමලකඝටො ලාබුකතුම්බං ලාබුඝටො විසාණකතුම්බන්ති සබ්බමෙතං භාජනීයං, තතො මහන්තතරං ගරුභණ්ඩං.

හත්ථිදන්තො ¶ වා යංකිඤ්චි විසාණං වා අතච්ඡිතං යථාජාතමෙව භාජනීයං, තෙහි කතමඤ්චපාදාදීසු පුරිමසදිසොයෙව විනිච්ඡයො. තච්ඡිතනිට්ඨිතොපි හිඞ්ගුකරණ්ඩකො අඤ්ජනකරණ්ඩකො ගණ්ඨිකා විධො අඤ්ජනී අඤ්ජනිසලාකා උදකපුඤ්ඡනීති ඉදං සබ්බං භාජනීයමෙව.

මත්තිකාභණ්ඩෙ සබ්බං මනුස්සානං උපභොගපරිභොගං ඝටපිඨරාදිකුලාලභාජනං පත්තකටාහං අඞ්ගාරකටාහං ධූමදානකං දීපරුක්ඛකො දීපකපල්ලිකා චයනිට්ඨකා ඡදනිට්ඨකා ථූපිකාති සඞ්ඝස්ස දින්නකාලතො පට්ඨාය ගරුභණ්ඩං, පාදගණ්හනකතො අනතිරිත්තප්පමාණො පන ඝටකො පත්තං ථාලකං කඤ්චනකො කුණ්ඩිකාති ඉදමෙත්ථ භාජනීයභණ්ඩං. යථා ච මත්තිකාභණ්ඩෙ; එවං ලොහභණ්ඩෙපි කුණ්ඩිකා භාජනීයකොට්ඨාසමෙව භජතීති අයමෙත්ථ අනුපුබ්බිකථා.

අවිස්සජ්ජියවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.

නවකම්මදානකථා

323. භණ්ඩිකාට්ඨපනමත්තෙනාති ද්වාරබාහානං උපරි කපොතභණ්ඩිකයොජනමත්තෙන. පරිභණ්ඩකරණමත්තෙනාති ගොමයපරිභණ්ඩකසාවපරිභණ්ඩකරණමත්තෙන. ධූමකාලිකන්ති ඉදං යාවස්ස චිතකධූමො න පඤ්ඤායති, තාව අයං විහාරො එතස්සෙවාති එවං ධූමකාලෙ අපලොකෙත්වා කතපරියොසිතං විහාරං දෙන්ති. විප්පකතන්ති එත්ථ විප්පකතො ¶ නාම යාව ගොපානසියො න ආරොහන්ති. ගොපානසීසු පන ආරුළ්හාසු බහුකතො නාම හොති, තස්මා තතො පට්ඨාය න දාතබ්බො, කිඤ්චිදෙව සමාදපෙත්වා කාරෙස්සති. ඛුද්දකෙ විහාරෙ කම්මං ඔලොකෙත්වා ඡප්පඤ්චවස්සිකන්ති ¶ කම්මං ඔලොකෙත්වා චතුහත්ථවිහාරෙ චතුවස්සිකං, පඤ්චහත්ථෙ පඤ්චවස්සිකං, ඡහත්ථෙ ඡවස්සිකං දාතබ්බං. අඩ්ඪයොගො පන යස්මා සත්තට්ඨහත්ථො හොති, තස්මා එත්ථ ‘‘සත්තට්ඨවස්සික’’න්ති වුත්තං. සචෙ පන සො නවහත්ථො හොති නවවස්සිකම්පි දාතබ්බං. මහල්ලකෙ පන දසහත්ථෙ එකාදසහත්ථෙ විහාරෙ වා පාසාදෙ වා දසවස්සිකං වා එකාදසවස්සිකං වා දාතබ්බං. ද්වාදසහත්ථෙ පන තතො අධිකෙ වා ලොහපාසාදසදිසෙපි ද්වාදසවස්සිකමෙව දාතබ්බං, න තතො උත්තරි.

නවකම්මිකො ¶ භික්ඛු අන්තොවස්සෙ තං ආවාසං ලභති, උතුකාලෙ පටිබාහිතුං න ලභති. සචෙ සො ආවාසො ජීරති, ආවාසසාමිකස්ස වා තස්ස වංසෙ උප්පන්නස්ස වා කස්සචි කථෙතබ්බං – ‘‘ආවාසො තෙ නස්සති, ජග්ගථ එතං ආවාස’’න්ති. සචෙ සො න සක්කොති, භික්ඛූහි ඤාතී වා උපට්ඨාකෙ වා සමාදපෙත්වා ජග්ගිතබ්බො. සචෙ තෙපි න සක්කොන්ති, සඞ්ඝිකෙන පච්චයෙන ජග්ගිතබ්බො. තස්මිම්පි අසති එකං ආවාසං විස්සජ්ජෙත්වා අවසෙසා ජග්ගිතබ්බා. බහූ විස්සජ්ජෙත්වා එකං සණ්ඨාපෙතුම්පි වට්ටතියෙව.

දුබ්භික්ඛෙ භික්ඛූසු පක්කන්තෙසු සබ්බෙ ආවාසා නස්සන්ති, තස්මා එකං වා ද්වෙ වා තයො වා ආවාසෙ විස්සජ්ජෙත්වා තතො යාගුභත්තචීවරාදීනි පරිභුඤ්ජන්තෙහි සෙසාවාසා ජග්ගිතබ්බායෙව. කුරුන්දියං පන වුත්තං ‘‘සඞ්ඝිකෙ පච්චයෙ අසති එකො භික්ඛු ‘තුය්හං එකං මඤ්චට්ඨානං ගහෙත්වා ජග්ගාහී’ති වත්තබ්බො. සචෙ බහුතරං ඉච්ඡති, තිභාගං වා උපඩ්ඪභාගං වා දත්වාපි ජග්ගාපෙතබ්බං. අථ ‘ථම්භමත්තමෙවෙත්ථ අවසිට්ඨං, බහුකම්මං කාතබ්බ’න්ති න ඉච්ඡති, ‘තුය්හං පුග්ගලිකමෙව කත්වා ජග්ග; එවම්පි හි සඞ්ඝස්ස භණ්ඩකට්ඨපනට්ඨානං නවකානඤ්ච වසනට්ඨානං ලභිස්සතී’ති ජග්ගාපෙතබ්බො. එවං ජග්ගිතො පන තස්මිං ජීවන්තෙ පුග්ගලිකො හොති, මතෙ සඞ්ඝිකොයෙව ¶ . සචෙ සද්ධිවිහාරිකානං දාතුකාමො හොති, කම්මං ඔලොකෙත්වා තිභාගං වා උපඩ්ඪං වා පුග්ගලිකං කත්වා ජග්ගාපෙතබ්බො. එවඤ්හි සද්ධිවිහාරිකානං දාතුං ලභති. එවං ජග්ගනකෙ පන අසති ‘එකං ආවාසං විස්සජ්ජෙත්වා’තිආදිනා නයෙන ජග්ගාපෙතබ්බො’’ති.

ඉදම්පි ච අඤ්ඤං තත්ථෙව වුත්තං – ද්වෙ භික්ඛූ සඞ්ඝිකං භූමිං ගහෙත්වා සොධෙත්වා සඞ්ඝිකං සෙනාසනං කරොන්ති. යෙන සා භූමි පඨමං ගහිතා, සො සාමී. උභොපි පුග්ගලිකං කරොන්ති, සොයෙව සාමී. සො සඞ්ඝිකං කරොති, ඉතරො පුග්ගලිකං කරොති, අඤ්ඤං චෙ බහුං සෙනාසනට්ඨානං අත්ථි ¶ , පුග්ගලිකං කරොන්තොපි න වාරෙතබ්බො. අඤ්ඤස්මිං පන තාදිසෙ පටිරූපෙ ඨානෙ අසති තං පටිබාහිත්වා සඞ්ඝිකං කරොන්තෙනෙව කාතබ්බං. යං පන තස්ස තත්ථ වයකම්මං කතං, තං දාතබ්බං. සචෙ පන කතාවාසෙ වා ආවාසකරණට්ඨානෙ වා ඡායූපගඵලූපගරුක්ඛා හොන්ති, අපලොකෙත්වා ¶ හාරෙතබ්බා. පුග්ගලිකා චෙ හොන්ති, සාමිකා ආපුච්ඡිතබ්බා; නො චෙ දෙන්ති, යාවතතියං ආපුච්ඡිත්වා ‘‘රුක්ඛඅග්ඝනකමූලං දස්සාමා’’ති හාරෙතබ්බා.

යො පන සඞ්ඝිකවල්ලිමත්තම්පි අග්ගහෙත්වා ආහරිමෙන උපකරණෙන සඞ්ඝිකාය භූමියා පුග්ගලිකවිහාරං කාරෙති, උපඩ්ඪං සඞ්ඝිකං හොති; උපඩ්ඪං පුග්ගලිකං. පාසාදො චෙ හොති, හෙට්ඨාපාසාදො සඞ්ඝිකො; උපරි පුග්ගලිකො. සචෙ සො හෙට්ඨාපාසාදං ඉච්ඡති, තස්ස හොති. අථ හෙට්ඨා ච උපරි ච ඉච්ඡති, උභයත්ථ උපඩ්ඪං ලභති. ද්වෙ සෙනාසනානි කාරෙති – එකං සඞ්ඝිකං, එකං පුග්ගලිකං. සචෙ විහාරෙ උට්ඨිතෙන දබ්බසම්භාරෙන කාරෙති, තතියභාගං ලභති. සචෙ අකතට්ඨානෙ චයං වා පමුඛං වා කරොති, බහිකුට්ටෙ උපඩ්ඪං සඞ්ඝස්ස, උපඩ්ඪං තස්ස. අථ මහන්තං විසමං පූරෙත්වා අපදෙ පදං දස්සෙත්වා කතං හොති, අනිස්සරො තත්ථ සඞ්ඝො.

එකං ¶ වරසෙය්යන්ති එත්ථ නවකම්මදානට්ඨානෙ වා වස්සග්ගෙන පත්තට්ඨානෙ වා යං ඉච්ඡති, තං එකං වරසෙය්යං අනුජානාමීති අත්ථො.

පරියොසිතෙ පක්කමති තස්සෙවෙතන්ති පුන ආගන්ත්වා වසන්තස්ස අන්තොවස්සං තස්සෙව තං; අනාගච්ඡන්තස්ස පන සද්ධිවිහාරිකාදයො ගහෙතුං න ලභන්ති.

නවකම්මදානකථා නිට්ඨිතා.

අඤ්ඤත්රපටිභොගපටික්ඛෙපාදිකථා

324. නාතිහරන්තීති අඤ්ඤත්ර හරිත්වා න පරිභුඤ්ජන්ති. ගුත්තත්ථායාති යං තත්ථ මඤ්චපීඨාදි, තස්ස ගුත්තත්ථාය, තං අඤ්ඤත්ර හරිතුං අනුජානාමීති අත්ථො. තස්මා තං අඤ්ඤත්ර හරිත්වා සඞ්ඝිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජන්තස්ස නට්ඨං සුනට්ඨං, ජිණ්ණං සුජිණ්ණං. සචෙ අරොගං තස්මිං විහාරෙ පටිසඞ්ඛතෙ පුන පාකතිකං කාතබ්බං. පුග්ගලිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජතො නට්ඨං වා ජිණ්ණං වා ¶ ගීවා හොති, තස්මිං පටිසඞ්ඛතෙ දාතබ්බමෙව. සචෙ තතො ගොපානසිආදීනි ගහෙත්වා අඤ්ඤස්මිං සඞ්ඝිකාවාසෙ යොජෙන්ති, සුයොජිතානි. පුග්ගලිකාවාසෙ යොජෙන්තෙහි පන මූලං වා දාතබ්බං, පටිපාකතිකං වා කාතබ්බං ඡඩ්ඩිතවිහාරතො මඤ්චපීඨාදීනි ථෙය්යචිත්තෙන ගණ්හන්තො උද්ධාරෙයෙව භණ්ඩග්ඝෙන කාරෙතබ්බො. පුන ආවාසිකකාලෙ දස්සාමීති ගහෙත්වා සඞ්ඝිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජන්තස්ස නට්ඨං සුනට්ඨං, ජිණ්ණං සුජිණ්ණං. අරොගඤ්චෙ පාකතිකං කාතබ්බං ¶ . පුග්ගලිකපරිභොගෙන පරිභුඤ්ජන්තස්ස නට්ඨං ගීවා හොති. තතො ද්වාරවාතපානාදීනි සඞ්ඝිකාවාසෙ වා පුග්ගලිකාවාසෙ වා යොජිතානි පටිදාතබ්බානියෙව.

ඵාතිකම්මත්ථායාති වඩ්ඪිකම්මත්ථාය. ඵාතිකම්මඤ්චෙත්ථ සමකං වා අතිරෙකං වා අග්ඝනකං මඤ්චපීඨාදිසෙනාසනමෙව වට්ටති.

චක්කලිකන්ති කම්බලාදීහි වෙඨෙත්වා කතචක්කලිකං. අල්ලෙහි පාදෙහීති යෙහි අක්කන්තට්ඨානෙ උදකං පඤ්ඤායති, එවරූපෙහි පාදෙහි පරිභණ්ඩකතභූමි වා සෙනාසනං වා න අක්කමිතබ්බං ¶ . සචෙ පන උදකසිනෙහමත්තමෙව පඤ්ඤායති, න උදකං, වට්ටති. පාදපුඤ්ඡනිං පන අල්ලපාදෙහිපි අක්කමිතුං වට්ටතියෙව. සඋපාහනෙන ධොතපාදෙහි අක්කමිතබ්බට්ඨානෙයෙව න වට්ටති.

චොළකෙන පලිවෙඨෙතුන්ති සුධාභූමියං වා පරිභණ්ඩභූමියං වා සචෙ තට්ටිකා වා කටසාරකො වා නත්ථි, චොළකෙන පාදා වෙඨෙතබ්බා, තස්මිං අසති පණ්ණම්පි අත්ථරිතුං වට්ටති. කිඤ්චි අනත්ථරිත්වා ඨපෙන්තස්ස පන දුක්කටං. යදි පන තත්ථ නෙවාසිකා අනත්ථතායපි භූමියා ඨපෙන්ති, අධොතපාදෙහිපි වළඤ්ජෙන්ති, තථෙව වළඤ්ජෙතුං වට්ටති.

න භික්ඛවෙ පරිකම්මකතා භිත්තීති සෙතභිත්ති වා චිත්තකම්මකතා වා. න කෙවලඤ්ච භිත්තිමෙව, ද්වාරම්පි වාතපානම්පි අපස්සෙනඵලකම්පි පාසාණත්ථම්භම්පි රුක්ඛත්ථම්භම්පි චීවරෙන වා කෙනචි වා අප්පටිච්ඡාදෙත්වා අපස්සයිතුං න ලබ්භතියෙව.

ධොතපාදකාති ධොතපාදකා හුත්වා ධොතෙහි පාදෙහි අක්කමිතබ්බට්ඨානෙ නිපජ්ජිතුං කුක්කුච්චායන්ති. ‘‘ධොතපාදකෙ’’තිපි පාඨො. ධොතෙහි පාදෙහි අක්කමිතබ්බට්ඨානස්සෙතං අධිවචනං ¶ . පච්චත්ථරිත්වාති පරිභණ්ඩකතං භූමිං වා භූමත්ථරණසෙනාසනං වා සඞ්ඝිකමඤ්චපීඨං වා අත්තනො සන්තකෙන පච්චත්ථරණෙන පච්චත්ථරිත්වාව නිපජ්ජිතබ්බං. සචෙ නිද්දායතොපි පච්චත්ථරණෙ සඞ්කුටිතෙ කොචි සරීරාවයවො මඤ්චං වා පීඨං වා ඵුසති, ආපත්තියෙව. ලොමෙසු පන ලොමගණනාය ආපත්තියෙව. පරිභොගසීසෙන අපස්සයන්තස්සාපි එසෙව නයො. හත්ථතලපාදතලෙහි පන ඵුසිතුං වා අක්කමිතුං වා වට්ටති. මඤ්චපීඨං නීහරන්තස්ස කායෙ පටිහඤ්ඤති, අනාපත්ති.

අඤ්ඤත්රපරිභොගපටික්ඛෙපාදිකථා නිට්ඨිතා.

සඞ්ඝභත්තාදිඅනුජානනකථා

325. න ¶ සක්කොන්ති සඞ්ඝභත්තං කාතුන්ති සකලස්ස සඞ්ඝස්ස භත්තං කාතුං න සක්කොන්ති. උද්දෙසභත්තන්තිආදීසු ‘‘එකං වා ද්වෙ වා…පෙ… දස වා භික්ඛූ සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා දෙථා’’ති එවං උද්දෙසෙන ලද්ධභික්ඛූනං භත්තං කාතුං ඉච්ඡන්ති. අපරෙ තථෙව භික්ඛූ පරිච්ඡින්දිත්වා ¶ නිමන්තෙත්වා තෙසං භත්තං කාතුං ඉච්ඡන්ති. අපරෙ සලාකායො ඡින්දිත්වා, අපරෙ පක්ඛිකං උපොසථිකං පාටිපදිකන්ති එවං නියාමෙත්වා, එකස්ස වා ද්වින්නං වා…පෙ… දසන්නං වා භික්ඛූනං භත්තං කාතුං ඉච්ඡන්ති. ඉති එතානි භත්තානි උද්දෙසභත්තං නිමන්තනන්ති ඉමං වොහාරං පත්තානි. යස්මා පන තෙ සචෙපි දුබ්භික්ඛෙ න සක්කොන්ති, සුභික්ඛෙ ජාතෙ පන පුන සඞ්ඝභත්තං කාතුං සක්ඛිස්සන්ති, තස්මා භගවා තම්පි අන්තො කත්වා ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝභත්තං උද්දෙසභත්ත’’න්තිආදිමාහ.

තත්ථ සඞ්ඝභත්තෙ ඨිතිකා නාම නත්ථි, තස්මා ‘‘අම්හාකං අජ්ජ දස ද්වාදස දිවසා භුඤ්ජන්තානං ඉදානි අඤ්ඤතො භික්ඛූ ආනෙථා’’ති න එවං තත්ථ වත්තබ්බං. ‘‘පුරිමදිවසෙසු අම්හෙහි න ලද්ධං, ඉදානි තං අම්හාකං ගාහෙථා’’ති එවම්පි වත්තුං න ලබ්භති. තඤ්හි ආගතාගතානං පාපුණාතියෙව.

සඞ්ඝභත්තාදිඅනුජානනකථා නිට්ඨිතා.

උද්දෙසභත්තකථා

උද්දෙසභත්තාදීසු ¶ පන අයං නයො – රඤ්ඤා වා රාජමහාමත්තෙන වා සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා ‘‘එත්තකෙ භික්ඛූ ආනෙථා’’ති පහිතෙ කාලං ඝොසෙත්වා ඨිතිකා පුච්ඡිතබ්බා. සචෙ අත්ථි, තතො පට්ඨාය ගාහෙතබ්බං; නො චෙ, ථෙරාසනතො පට්ඨාය ගාහෙතබ්බං. උද්දෙසකෙන පිණ්ඩපාතිකානම්පි න අතික්කාමෙතබ්බං. තෙ පන ධුතඞ්ගං රක්ඛන්තා සයමෙව අතික්කමිස්සන්ති; එවං ගාහියමානෙ අලසජාතිකා මහාථෙරා පච්ඡා ආගච්ඡන්ති, ‘‘භන්තෙ, වීසතිවස්සානං ගාහියති, තුම්හාකං ඨිතිකා අතික්කන්තා’’ති න වත්තබ්බා, ඨිතිකං ඨපෙත්වා තෙසං ගාහෙත්වා පච්ඡා ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බං. ‘‘අසුකවිහාරෙ බහුං උද්දෙසභත්තං උප්පන්න’’න්ති සුත්වා යොජනන්තරිකවිහාරතොපි භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති, සම්පත්තසම්පත්තානං ඨිතට්ඨානතො පට්ඨාය ගාහෙතබ්බං. අසම්පත්තානම්පි උපචාරසීමං පවිට්ඨානං අන්තෙවාසිකාදීසු ගණ්හන්තෙසු ¶ ගාහෙතබ්බමෙව. බහිඋපචාරසීමාය ඨිතානං ගාහෙථාති වදන්ති, න ගාහෙතබ්බං. සචෙ පන උපචාරසීමං ඔක්කන්තෙහි එකාබද්ධා හුත්වා අත්තනො විහාරද්වාරෙ වා අන්තොවිහාරෙයෙව වා හොන්ති, පරිසාවසෙන වඩ්ඪිතා නාම සීමා හොති, තස්මා ගාහෙතබ්බං. සඞ්ඝනවකස්ස දින්නෙපි පච්ඡා ආගතානං ගාහෙතබ්බමෙව ¶ . දුතියභාගෙ පන ථෙරාසනං ආරුළ්හෙ පුන ආගතානං පඨමභාගො න පාපුණාති, දුතියභාගතො වස්සග්ගෙන ගාහෙතබ්බං.

එකස්මිං විහාරෙ එකං භත්තුද්දෙසට්ඨානං පරිච්ඡින්දිත්වා ගාවුතප්පමාණායපි උපචාරසීමාය යත්ථ කත්ථචි ආරොචිතං උද්දෙසභත්තං, තස්මිංයෙව භත්තුද්දෙසට්ඨානෙ ගාහෙතබ්බං. එකො එකස්ස භික්ඛුනො පහිණාති ‘‘ස්වෙපි සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා දස භික්ඛූ පහිණථා’’ති, තෙන සො අත්ථො භත්තුද්දෙසකස්ස ආරොචෙතබ්බො. සචෙ තං දිවසං පමුස්සති, දුතියදිවසෙ පාතොව ආරොචෙතබ්බො. අථ පමුස්සිත්වාව පිණ්ඩාය පවිසන්තො සරති, යාව උපචාරසීමං නාතික්කමති, තාව යා භොජනසාලාය පකතිට්ඨිතිකා, තස්සායෙව වසෙන ගාහෙතබ්බං. සචෙපි උපචාරසීමං අතික්කන්තා භික්ඛූ ච උපචාරසීමට්ඨකෙහි එකාබද්ධා හොන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤං ද්වාදසහත්ථන්තරං අවිජහිත්වා ගච්ඡන්ති, පකතිට්ඨිතිකාය වසෙන ගාහෙතබ්බං. භික්ඛූනං පන තාදිසෙ එකාබද්ධෙ අසති බහිඋපචාරසීමාය යස්මිං ඨානෙ සරති, තත්ථ නවං ඨිතිකං කත්වා ගාහෙතබ්බං. අන්තොගාමෙ ආසනසාලාය සරන්තෙන ආසනසාලාය ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බං. යත්ථ කත්ථචි සරිත්වා ගාහෙතබ්බමෙව, අගාහෙතුං න වට්ටති. න හි එතං දුතියදිවසෙ ලබ්භතීති.

සචෙ ¶ සකවිහාරතො අඤ්ඤං විහාරං ගච්ඡන්තෙ භික්ඛූ දිස්වා කොචි උද්දෙසභත්තං උද්දිසාපෙති, යාව අන්තොඋපචාරෙ වා උපචාරසීමට්ඨකෙහි සද්ධිං වුත්තනයෙන එකාබද්ධා වා හොන්ති, තාව සකවිහාරෙ ඨිතිකාවසෙනෙව ගාහෙතබ්බං. බහිඋපචාරෙ ඨිතානං දින්නං පන ‘‘සඞ්ඝතො භන්තෙ එත්තකෙ නාම භික්ඛූ උද්දිසථා’’ති වුත්තෙ සම්පත්තානං ගාහෙතබ්බං. තත්ථ ද්වාදසහත්ථන්තරං අවිජහිත්වා එකාබද්ධනයෙන දූරෙ ඨිතාපි සම්පත්තායෙවාති වෙදිතබ්බං. සචෙ යං විහාරං ගච්ඡන්ති, තත්ථ පවිට්ඨානං ආරොචෙන්ති, තස්ස විහාරස්ස ඨිතිකාවසෙන ගාහෙතබ්බං. සචෙපි ගාමද්වාරෙ වා වීථියං වා චතුක්කෙ ¶ වා අන්තරඝරෙ වා භික්ඛූ ¶ දිස්වා කොචි සඞ්ඝුද්දෙසං ආරොචෙති, තස්මිං තස්මිං ඨානෙ අන්තොඋපචාරගතානං ගාහෙතබ්බං.

ඝරූපචාරො චෙත්ථ ‘‘එකං ඝරං එකූපචාරං, එකං ඝරං නානූපචාරං, නානාඝරං එකූපචාරං, නානාඝරං නානූපචාර’’න්ති ඉමෙසං වසෙන වෙදිතබ්බො. තත්ථ යං එකකුලස්ස ඝරං එකවළඤ්ජං හොති, තං සුප්පපාතපරිච්ඡෙදස්ස අන්තො එකූපචාරං නාම. තත්ථුප්පන්නො උද්දෙසලාභො තස්මිං උපචාරෙ භික්ඛාචාරවත්තෙනපි ඨිතානං සබ්බෙසං පාපුණාති, එතං ‘‘එකං ඝරං එකූපචාරං’’ නාම.

යං පන එකං ඝරං ද්වින්නං භරියානං සුඛවිහාරත්ථාය මජ්ඣෙ භිත්තිං උට්ඨාපෙත්වා නානාද්වාරවළඤ්ජං කතං, තත්ථුප්පන්නො උද්දෙසලාභො භිත්තිඅන්තරිකස්ස න පාපුණාති, තස්මිං තස්මිං ඨානෙ නිසින්නස්සෙව පාපුණාති, එතං ‘‘එකං ඝරං නානූපචාරං’’ නාම.

යස්මිං පන ඝරෙ බහූ භික්ඛූ නිමන්තෙත්වා අන්තොගෙහතො පට්ඨාය එකාබද්ධෙ කත්වා පටිවිස්සකඝරානිපි පූරෙත්වා නිසීදාපෙන්ති, තත්ථුප්පන්නො උද්දෙසලාභො සබ්බෙසං පාපුණාති. යම්පි නානාකුලස්ස නිවෙසනං මජ්ඣෙ භිත්තිං අකත්වා එකද්වාරෙනෙව වළඤ්ජන්ති, තත්රාපි එසෙව නයො. එතං ‘‘නානාඝරං එකූපචාරං’’ නාම.

යො පන නානානිවෙසනෙසු නිසින්නානං භික්ඛූනං උද්දෙසලාභො උප්පජ්ජති, කිඤ්චාපි භිත්තිච්ඡිද්දෙන භික්ඛූ දිස්සන්ති, තස්මිං තස්මිං නිවෙසනෙ නිසින්නානංයෙව පාපුණාති, එතං ‘‘නානාඝරං නානූපචාරං’’ නාම.

යො පන ගාමද්වාරවීථිචතුක්කෙසු අඤ්ඤතරස්මිං ඨානෙ උද්දෙසභත්තං ලභිත්වා අඤ්ඤස්මිං භික්ඛුස්මිං ¶ අසති අත්තනොව පාපුණාපෙත්වා දුතියදිවසෙපි තස්මිංයෙව ඨානෙ අඤ්ඤං ලභති, තෙන යං අඤ්ඤං නවකං වා වුඩ්ඪං වා භික්ඛුං පස්සති, තස්ස ගාහෙතබ්බං. සචෙ කොචි නත්ථි, අත්තනොව පාපෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බං.

සචෙ ආසනසාලාය නිසීදිත්වා කාලං පටිමානෙන්තෙසු භික්ඛූසු කොචි ආගන්ත්වා ‘‘සඞ්ඝුද්දෙසපත්තං ¶ දෙථ, උද්දෙසපත්තං දෙථ, සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා පත්තං දෙථ, සඞ්ඝිකං පත්තං දෙථා’’ති වා වදති, උද්දෙසපත්තං ඨිතිකාය ගාහෙත්වා දාතබ්බං. ‘‘සඞ්ඝුද්දෙසභික්ඛුං දෙථ, සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා භික්ඛුං දෙථ, සඞ්ඝිකං භික්ඛුං දෙථා’’ති වුත්තෙපි එසෙව නයො.

උද්දෙසකො ¶ පනෙත්ථ පෙසලො ලජ්ජී මෙධාවී ඉච්ඡිතබ්බො, තෙන තික්ඛත්තුං ඨිතිකං පුච්ඡිත්වා සචෙ කොචි ඨිතිකං ජානන්තො නත්ථි, ථෙරාසනතො ගාහෙතබ්බං. සචෙ පන ‘‘අහං ජානාමි, දසවස්සෙන ලද්ධ’’න්ති කොචි භණති, ‘‘අත්ථාවුසො, දසවස්සා භික්ඛූ’’ති පුච්ඡිතබ්බං. සචෙ තස්ස සුත්වා ‘‘දසවස්සම්හ දසවස්සම්හා’’ති බහූ ආගච්ඡන්ති, ‘‘තුය්හං පාපුණාති, තුය්හං පාපුණාතී’’ති අවත්වා ‘‘සබ්බෙ අප්පසද්දා හොථා’’ති වත්වා පටිපාටියා ඨපෙතබ්බා. ඨපෙත්වා ‘‘කති ඉච්ඡථා’’ති උපාසකො පුච්ඡිතබ්බො. ‘‘එත්තකෙ නාම, භන්තෙ, භික්ඛූ’’ති වුත්තෙ ‘‘තුය්හං පාපුණාති, තුය්හං පාපුණාතී’’ති අවත්වා සබ්බනවකස්ස වස්සග්ගඤ්ච උතු ච දිවසභාගො ච ඡායා ච පුච්ඡිතබ්බා. සචෙ ඡායායපි පුච්ඡියමානාය අඤ්ඤො වුඩ්ඪතරො ආගච්ඡති, තස්ස දාතබ්බං. අථ ඡායං පුච්ඡිත්වා ‘‘තුය්හං පාපුණාතී’’ති වුත්තෙ වුඩ්ඪතරො ආගච්ඡති, න ලභති. කථාපපඤ්චෙන හි නිසින්නස්සාපි නිද්දායන්තස්සාපි ගාහිතං සුග්ගාහිතං, අතික්කන්තං සුඅතික්කන්තං, භාජනීයභණ්ඩඤ්හි නාමෙතං සම්පත්තස්සෙව පාපුණාති, තත්ථ සම්පත්තභාවො උපචාරෙන පරිච්ඡින්දිතබ්බො. ආසනසාලාය ච අන්තොපරික්ඛෙපො උපචාරො, තස්මිං ඨිතස්ස ලාභො පාපුණාතීති.

කොචි ආසනසාලතො අට්ඨ උද්දෙසපත්තෙ ආහරාපෙත්වා සත්ත පත්තෙ පණීතභොජනානං එකං උදකස්ස පූරෙත්වා ආසනසාලායං පහිණාති, ගහෙත්වා ආගතා කිඤ්චි අවත්වා භික්ඛූනං හත්ථෙසු පතිට්ඨාපෙත්වා පක්කමන්ති. යෙන යං ලද්ධං, තස්සෙව තං හොති. යෙන පන උදකං ලද්ධං, තස්ස අතික්කන්තම්පි ඨිතිකං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං උද්දෙසභත්තං ගාහෙතබ්බං. තඤ්ච ලූඛං වා ලභතු පණීතං වා ¶ තිචීවරපරිවාරං වා, තස්සෙවෙතං. ඊදිසො හිස්ස ¶ පුඤ්ඤවිසෙසො. උදකං පන යස්මා ආමිසං න හොති, තස්මා අඤ්ඤං උද්දෙසභත්තං ලබ්භති.

සචෙ පන තෙ ගහෙත්වා ආගතා ‘‘ඉදං කිර භන්තෙ සබ්බං භාජෙත්වා භුඤ්ජථා’’ති වත්වා ගච්ඡන්ති, සබ්බෙහි භාජෙත්වා භුඤ්ජිත්වා උදකං පාතබ්බං. සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා ‘‘අට්ඨ මහාථෙරෙ දෙථ, මජ්ඣිමෙ දෙථ, නවකෙ දෙථ, පරිපුණ්ණවස්සසාමණෙරෙ දෙථ, මජ්ඣිමභාණකාදයො දෙථ, මය්හං ඤාතිභික්ඛූ දෙථා’’ති වදන්තස්ස පන ‘‘උපාසක, ත්වං එවං වදසි, ඨිතිකාය පන තෙසං න පාපුණාතී’’ති වත්වා ඨිතිකාවසෙනෙව දාතබ්බා. දහරසාමණෙරෙහි ¶ පන උද්දෙසභත්තෙසු ලද්ධෙසු සචෙ දායකානං ඝරෙ මඞ්ගලං හොති, ‘‘තුම්හාකං ආචරියුපජ්ඣායෙ පෙසෙථා’’ති වත්තබ්බං.

යස්මිං පන උද්දෙසභත්තෙ පඨමභාගො සාමණෙරානං පාපුණාති, අනුභාගො මහාථෙරානං, න තත්ථ සාමණෙරා ‘‘මයං පඨමභාගං ලභිම්හා’’ති පුරතො ගන්තුං ලභන්ති, යථාපටිපාටියා එව ගන්තබ්බං. ‘‘සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා ‘තුම්හෙ එථා’ති වුත්තෙ ‘මය්හං අඤ්ඤදාපි ජානිස්සසි, ඨිතිකා පන එවං ගච්ඡතී’’’ති ඨිතිකාවසෙනෙව ගාහෙතබ්බං. අථ ‘‘සඞ්ඝුද්දෙසපත්තං දෙථා’’ති වත්වා අගාහිතෙයෙව පත්තෙ යස්ස කස්සචි පත්තං ගහෙත්වා පූරෙත්වා ආහරති, ආහටම්පි ඨිතිකාය එව ගාහෙතබ්බං.

එකො ‘‘සඞ්ඝුද්දෙසපත්තං ආහරා’’ති පෙසිතො ‘‘භන්තෙ, එකං පත්තං දෙථ, නිමන්තනභත්තං ආහරිස්සාමී’’ති වදති, සො චෙ උද්දෙසභත්තඝරතො අයං ආගතොති ඤත්වා භික්ඛූහි ‘‘නනු ත්වං අසුකඝරතො ආගතො’’ති වුත්තො ‘‘ආම, භන්තෙ, න නිමන්තනභත්තං, උද්දෙසභත්ත’’න්ති භණති, ඨිතිකාය ගහෙතබ්බං. යො පන ‘‘එකං පත්තං ආහරා’’ති වුත්තො ‘‘‘කි’න්ති වත්වා ආහරාමී’’ති වත්වා ‘‘යථා තෙ රුච්චතී’’ති වුත්තො ආගච්ඡති, අයං විස්සට්ඨදූතො නාම. උද්දෙසපත්තං වා පටිපාටිපත්තං වා පුග්ගලිකපත්තං වා යං ඉච්ඡති, තං තස්ස දාතබ්බං. එකො බාලො අබ්යත්තො ‘‘උද්දෙසපත්තං ආහරා’’ති පෙසිතො වත්තුං න ජානාති, තුණ්හීභූතො තිට්ඨති, සො ‘‘කස්ස ¶ සන්තිකං ආගතොසී’’ති වා ‘‘කස්ස පත්තං හරිස්සසී’’ති වා න වත්තබ්බො. එවඤ්හි වුත්තො පුච්ඡාසභාගෙන ‘‘තුම්හාකං සන්තිකං ආගතොම්හී’’ති ‘‘තුම්හාකං පත්තං හරිස්සාමී’’ති වා වදෙය්ය, තතො තං භික්ඛුං අඤ්ඤෙ භික්ඛූ ජිගුච්ඡන්තා න ඔලොකෙය්යුං. ‘‘කුහිං ගච්ඡසි, කිං කරොන්තො ආහිණ්ඩසී’’ති පන වත්තබ්බො. තස්ස ‘‘උද්දෙසපත්තත්ථාය ආගතොම්හී’’ති වදන්තස්ස ගාහෙත්වා පත්තො දාතබ්බො.

එකා ¶ කූටට්ඨිතිකා නාම හොති. රඤ්ඤො වා හි රාජමහාමත්තස්ස වා ගෙහෙ අතිපණීතානි අට්ඨ උද්දෙසභත්තානි නිච්චං දිය්යන්ති, තානි එකචාරිකභත්තානි කත්වා භික්ඛූ විසුං ඨිතිකාය පරිභුඤ්ජන්ති. එකච්චෙ භික්ඛූ ‘‘ස්වෙ දානි අම්හාකං පාපුණිස්සන්තී’’ති අත්තනො ඨිතිකං සල්ලක්ඛෙත්වා ගතා, තෙසු අනාගතෙසුයෙව අඤ්ඤෙ ආගන්තුකා භික්ඛූ ආගන්ත්වා ආසනසාලාය ¶ නිසීදන්ති; තඞ්ඛණඤ්ඤෙව රාජපුරිසා ආගන්ත්වා ‘‘පණීතභත්තපත්තෙ දෙථා’’ති වදන්ති. ආගන්තුකා ඨිතිකං අජානන්තා ගාහෙන්ති. තඞ්ඛණඤ්ඤෙව ච ඨිතිකං ජානනකභික්ඛූ ආගන්ත්වා ‘‘කිං ගාහෙථා’’ති වදන්ති. ‘‘රාජගෙහෙ පණීතභත්ත’’න්ති. ‘‘කතිවස්සතො පට්ඨායා’’ති? ‘‘එත්තකවස්සතො නාමා’’ති. ‘‘මා ගාහෙථා’’ති නිවාරෙත්වා ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බං. ගාහිතෙ ආගතෙහිපි පත්තදානකාලෙ ආගතෙහිපි දින්නකාලෙ ආගතෙහිපි රාජගෙහතො පත්තෙ පූරෙත්වා ආහටකාලෙ ආගතෙහිපි රාජා ‘‘අජ්ජ භික්ඛූයෙව ආගච්ඡන්තූ’’ති පෙසෙත්වා භික්ඛූනංයෙව හත්ථෙ පිණ්ඩපාතං දෙති; එවං දින්නපිණ්ඩපාතං ගහෙත්වා ආගතකාලෙ ආගතෙහිපි ඨිතිකං ජානනකභික්ඛූහි ‘‘මා භුඤ්ජිත්ථා’’ති වාරෙත්වා ඨිතිකායමෙව ගාහෙතබ්බං.

අථ නෙ රාජා භොජෙත්වා පත්තෙපි නෙසං පූරෙත්වා දෙති, යං ආහටං තං ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බං. සචෙ පන ‘‘මා තුච්ඡහත්ථා ගච්ඡන්තූ’’ති ථොකමෙව පත්තෙසු පක්ඛිත්තං හොති, තං න ගාහෙතබ්බං. අථ භුඤ්ජිත්වා තුච්ඡපත්තාව ආගච්ඡන්ති, යං තෙහි භුත්තං, තං නෙසං ගීවා හොතීති මහාසුමත්ථෙරො ආහ. මහාපදුමත්ථෙරො පනාහ ¶ – ‘‘ගීවාකිච්චං එත්ථ නත්ථි, ඨිතිකං පන අජානන්තෙහි යාව ජානනකා ආගච්ඡන්ති, තාව නිසීදිතබ්බං සියා; එවං සන්තෙපි භුත්තං සුභුත්තං, ඉදානි පත්තට්ඨානෙන ගාහෙතබ්බ’’න්ති.

එකො තිචීවරපරිවාරො සතග්ඝනකො පිණ්ඩපාතො අවස්සිකස්ස භික්ඛුනො පත්තො, විහාරෙ ච ‘‘එවරූපො පිණ්ඩපාතො අවස්සිකස්ස පත්තො’’ති ලිඛිත්වා ඨපෙසුං. අථ සට්ඨිවස්සච්චයෙන අඤ්ඤො තථාරූපො පිණ්ඩපාතො උප්පන්නො, අයං කිං අවස්සිකට්ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බො, උදාහු සට්ඨිවස්සිකට්ඨිතිකායාති. සට්ඨිවස්සිකට්ඨිතිකායාති වුත්තං, අයඤ්හි භික්ඛු ඨිතිකං ගහෙත්වායෙව වඩ්ඪිතොති.

එකො උද්දෙසභත්තං භුඤ්ජිත්වා සාමණෙරො ජාතො, පුන තං භත්තං සාමණෙරට්ඨිතිකාය පත්තං ගණ්හිතුං ලභති. අයං කිර අන්තරාභට්ඨකො නාම. යො පන පරිපුණ්ණවස්සො සාමණෙරො ‘‘ස්වෙ උද්දෙසභත්තං ¶ ලභිස්සතී’’ති අජ්ජෙව උපසම්පජ්ජති, අතික්කන්තා තස්ස ඨිතිකා. එකස්ස භික්ඛුනො උද්දෙසභත්තං පත්තං, පත්තො චස්ස න තුච්ඡො හොති, සො අඤ්ඤස්ස සමීපෙ නිසින්නස්ස පත්තං දාපෙති, තඤ්චෙ ථෙය්යාය හරන්ති, ගීවා හොති ¶ . සචෙ පන සො භික්ඛු ‘‘මය්හං පත්තං දම්මී’’ති සයමෙව දෙති, අස්ස ගීවා න හොති. අථාපි තෙන භත්තෙන අනත්ථිකො හුත්වා ‘‘අලං මය්හං, තවෙතං භත්තං දම්මි, පත්තං පෙසෙත්වා ආහරාපෙහී’’ති අඤ්ඤං වදති, යං තතො ආහරීයති සබ්බං පත්තසාමිකස්ස හොති. පත්තඤ්චෙ ථෙය්යාය හරන්ති, සුහටො; භත්තස්ස දින්නත්තා ගීවා න හොති.

විහාරෙ දස භික්ඛූ හොන්ති, තෙසු නව පිණ්ඩපාතිකා, එකො සාදියනකො. ‘‘දස උද්දෙසපත්තෙ දෙථා’’ති වුත්තෙ පිණ්ඩපාතිකා ගහෙතුං න ඉච්ඡන්ති. ඉතරො භික්ඛු ‘‘සබ්බානි මය්හං පාපුණන්තී’’ති ගණ්හාති, ඨිතිකා න හොති. එකෙකං චෙ පාපෙත්වා ගණ්හාති, ඨිතිකා තිට්ඨති. එවං ගාහෙත්වා දසහිපි පත්තෙහි ආහරාපෙත්වා ‘‘භන්තෙ, මය්හං සඞ්ගහං කරොථා’’ති නව පත්තෙ ¶ පිණ්ඩපාතිකානං දෙති, භික්ඛුදත්තියං නාමෙතං, ගණ්හිතුං වට්ටති.

සචෙ සො උපාසකො ‘‘භන්තෙ, ඝරං ආගන්තබ්බ’’න්ති වදති, සො ච භික්ඛු තෙ භික්ඛූ ‘‘එථ, භන්තෙ, මය්හං සහායා හොථා’’ති තස්ස ඝරං ගච්ඡති. යං තත්ථ ලභති, සබ්බං තස්සෙව හොති. ඉතරෙ තෙන දින්නං ලභන්ති. අථ නෙසං ඝරෙයෙව නිසීදාපෙත්වා දක්ඛිණොදකං දත්වා යාගුඛජ්ජකාදීනි දෙන්ති, ‘‘භන්තෙ, යං මනුස්සා දෙන්ති, තං ගණ්හථා’’ති තස්ස භික්ඛුනො වචනෙනෙව ඉතරෙසං වට්ටති. භුත්තාවීනං පත්තෙ පූරෙත්වා ගණ්හිත්වා ගමනත්ථාය දෙන්ති, සබ්බං තස්සෙව භික්ඛුනො හොති, තෙන දින්නං ඉතරෙසං වට්ටති.

යදි පන තෙ විහාරෙයෙව තෙන භික්ඛුනා ‘‘භන්තෙ, මය්හං භික්ඛං ගණ්හථ, මනුස්සානඤ්ච වචනං කාතුං වට්ටතී’’ති වුත්තා ගච්ඡන්ති, යං තත්ථ භුඤ්ජන්ති චෙව නීහරන්ති ච, සබ්බං තං තස්සෙව සන්තකං. අථාපි ‘‘මය්හං භික්ඛං ගණ්හථා’’ති අවුත්තා ‘‘මනුස්සානං වචනං කාතුං වට්ටතී’’ති ගච්ඡන්ති, තත්ර චෙ එකස්ස මධුරෙන සරෙන අනුමොදනං කරොන්තස්ස සුත්වා ථෙරානඤ්ච උපසමෙ පසීදිත්වා බහුං සමණපරික්ඛාරං දෙන්ති, අයං ථෙරෙසු පසාදෙන උප්පන්නො ‘‘අකතභාගො’’ නාම, තස්මා සබ්බෙසං පාපුණාති.

එකො ¶ සඞ්ඝතො උද්දිසාපෙත්වා ඨිතිකාය ගාහිතං පත්තං හරිත්වා පණීතස්ස ඛාදනීයභොජනීයස්ස පූරෙත්වා ආහරිත්වා ‘‘ඉමං, භන්තෙ, සබ්බො සඞ්ඝො පරිභුඤ්ජතූ’’ති දෙති, සබ්බෙහි භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං. පත්තසාමිකස්ස පන අතික්කන්තම්පි ඨිතිකං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං උද්දෙසභත්තං දාතබ්බං. අථ ¶ ‘‘පඨමංයෙව සබ්බං සඞ්ඝිකං පත්තං දෙථා’’ති වදති, එකස්ස ලජ්ජිභික්ඛුනො සන්තකො පත්තො දාතබ්බො. ආහරිත්වා ච ‘‘සබ්බො සඞ්ඝො පරිභුඤ්ජතූ’’ති වුත්තෙ භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං.

එකො පාතියා භත්තං ආහරිත්වා ‘‘සඞ්ඝුද්දෙසං දම්මී’’ති වදති, එකෙකං ආලොපං අදත්වා ඨිතිකාය එකස්ස යාපනමත්තං කත්වා දාතබ්බං. අථ සො භත්තං ආහරිත්වා කිඤ්චි වත්තුං අජානන්තො තුණ්හීභූතො අච්ඡති, ‘‘කස්ස තෙ ආනීතං, කස්ස දාතුකාමොසී’’ති න වත්තබ්බං. පුච්ඡාසභාගෙන හි ‘‘තුම්හාකං ආනීතං, තුම්හාකං දාතුකාමොම්හී’’ති ¶ වදෙය්ය, තතො තං භික්ඛුං අඤ්ඤෙ භික්ඛූ ජිගුච්ඡන්තා ගීවං පරිවත්තෙත්වා ඔලොකෙතබ්බම්පි න මඤ්ඤෙය්යුං. සචෙ පන ‘‘කුහිං යාසි, කිං කරොන්තො ආහිණ්ඩසී’’ති වුත්තෙ ‘‘උද්දෙසභත්තං ගහෙත්වා ආගතොම්හී’’ති වදති, එකෙන ලජ්ජිභික්ඛුනා ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බං. සචෙ ආභතං බහු හොති, සබ්බෙසං පහොති, ඨිතිකාකිච්චං නත්ථි, ථෙරාසනතො පට්ඨාය පත්තං පූරෙත්වා දාතබ්බං.

‘‘සඞ්ඝුද්දෙසපත්තං දෙථා’’ති වුත්තෙ ‘‘කිං ආහරිස්සසී’’ති අවත්වා පකතිට්ඨිතිකාය එව ගාහෙතබ්බං. යො පන පායාසො වා රසපිණ්ඩපාතො වා නිච්චං ලබ්භති; එවරූපානං පණීතභොජනානං ආවෙණිකා ඨිතිකා කාතබ්බා, තථා සපරිවාරාය යාගුයා මහග්ඝානං ඵලානං පණීතානඤ්ච ඛජ්ජකානං. පකතිභත්තයාගුඵලඛජ්ජකානං පන එකාව ඨිතිකා කාතබ්බා. ‘‘සප්පිං ආහරිස්සාමී’’ති වුත්තෙ සබ්බසප්පීනං එකාව ඨිතිකා වට්ටති, තථා සබ්බතෙලානං. ‘‘මධුං ආහරිස්සාමී’’ති වුත්තෙ පන මධුනො එකාව ඨිතිකා වට්ටති, තථා ඵාණිතස්ස ලට්ඨිමධුකාදීනඤ්ච භෙසජ්ජානං. සචෙ පන ගන්ධමාලං සඞ්ඝුද්දෙසං දෙන්ති, පිණ්ඩපාතිකස්ස වට්ටති, න වට්ටතීති. ආමිසස්සෙව පටික්ඛිත්තත්තා වට්ටති, සඞ්ඝං උද්දිස්ස දින්නත්තා පන න ගහෙතබ්බන්ති වදන්ති.

උද්දෙසභත්තකථා නිට්ඨිතා.

නිමන්තනභත්තකථා

නිමන්තනං ¶ පුග්ගලිකඤ්චෙ, සයමෙව ඉස්සරො. සඞ්ඝිකං පන උද්දෙසභත්තෙ වුත්තනයෙනෙව ගාහෙතබ්බං. සචෙ පනෙත්ථ දූතො බ්යත්තො හොති, ‘‘භන්තෙ ¶ , රාජගෙහෙ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස භත්තං ගණ්හථා’’ති අවත්වා ‘‘භික්ඛං ගණ්හථා’’ති වදති, පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටති. අථ දූතො අබ්යත්තො ‘‘භත්තං ගණ්හථා’’ති වදති, භත්තුද්දෙසකො බ්යත්තො ‘‘භත්ත’’න්ති අවත්වා ‘‘භන්තෙ, තුම්හෙ යාථා’’ති වදති; එවම්පි පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටති. තුම්හාකං පටිපාටියා ‘‘භත්තං පාපුණාතී’’ති වුත්තෙ පන න වට්ටති. සචෙ නිමන්තෙතුං ආගතමනුස්සො ¶ ආසනසාලං පවිසිත්වා ‘‘අට්ඨ භික්ඛූ දෙථා’’ති වා ‘‘අට්ඨ පත්තෙ දෙථා’’ති වා වදති; එවම්පි පිණ්ඩපාතිකානං වට්ටති, ‘‘තුම්හෙ ච තුම්හෙ ච ගච්ඡථා’’ති වත්තබ්බං. සචෙ පන ‘‘අට්ඨ භික්ඛූ දෙථ; භත්තං ගණ්හථ, අට්ඨ පත්තෙ දෙථ; භත්තං ගණ්හථා’’ති වදති, පටිපාටියා ගාහෙතබ්බං. ගාහෙන්තෙන පන විච්ඡින්දිත්වා ‘‘භත්ත’’න්ති අවදන්තෙන ‘‘තුම්හෙ ච තුම්හෙ ච ගච්ඡථා’’ති වුත්තෙ පිණ්ඩපාතිකානං වට්ටති. ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං පත්තං දෙථ, තුම්හෙ එථා’’ති වුත්තෙ පන ‘‘සාධු, උපාසකා’’ති ගන්තබ්බං. සඞ්ඝතො උද්දිසිත්වා ‘‘තුම්හෙ එථා’’ති වුත්තෙපි යථාඨිතිකාය ගාහෙතබ්බං.

නිමන්තනභත්තඝරතො පන පත්තත්ථාය ආගතස්ස උද්දෙසභත්තෙ වුත්තනයෙනෙව ඨිතිකාය පත්තො දාතබ්බො. එකො ‘‘සඞ්ඝතො පටිපාටියා පත්ත’’න්ති අවත්වා කෙවලං ‘‘එකං පත්තං දෙථා’’ති වත්වා අගාහිතෙයෙව පත්තෙ යස්ස කස්සචි පත්තං ගහෙත්වා පූරෙත්වා ආහරති, තං පත්තසාමිකස්සෙව හොති, උද්දෙසභත්තෙ විය ඨිතිකාය න ගාහෙතබ්බං. ඉධාපි යො ආගන්ත්වා තුණ්හීභූතො තිට්ඨති, සො ‘‘කස්ස සන්තිකං ආගතොසී’’ති වා ‘‘කස්ස පත්තං හරිස්සසී’’ති වා න වත්තබ්බො.

පුච්ඡාසභාගෙන හි ‘‘තුම්හාකං සන්තිකං ආගතො, තුම්හාකං පත්තං හරිස්සාමී’’ති වදෙය්ය, තතො සො භික්ඛු භික්ඛූහි ජිගුච්ඡනීයො අස්ස. ‘‘කුහිං ගච්ඡසි, කිං කරොන්තො ආහිණ්ඩසී’’ති පන වුත්තෙ ‘‘තස්ස පත්තත්ථාය ආගතොම්හී’’ති වදන්තස්ස පටිපාටියා භත්තට්ඨිතිකාය ගාහෙත්වා පත්තො දාතබ්බො. ‘‘භත්තාහරණකපත්තං දෙථා’’ති වුත්තෙපි පටිපාටියා භත්තට්ඨිතිකාය එව දාතබ්බො. සචෙ ආහරිත්වා ‘‘සබ්බො සඞ්ඝො භුඤ්ජතූ’’ති වදති, භාජෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බං. පත්තසාමිකස්ස අතික්කන්තම්පි ඨිතිකං ඨපෙත්වා අඤ්ඤං පටිපාටිභත්තං ගාහෙතබ්බං.

එකො ¶ ¶ පාතියා භත්තං ආහරිත්වා ‘‘සඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති වදති, ආලොපභත්තට්ඨිතිකතො පට්ඨාය ආලොපසඞ්ඛෙපෙන භාජෙතබ්බං. සචෙ පන තුණ්හීභූතො අච්ඡති, ‘‘කස්ස තෙ ආභතං, කස්ස දාතුකාමොසී’’ති න වත්තබ්බො. සචෙ පන ‘‘කුහිං ගච්ඡසි, කිං කරොන්තො ආහිණ්ඩසී’’ති ¶ වුත්තෙ ‘‘සඞ්ඝස්ස මෙ භත්තං ආභතං, ථෙරානං මෙ භත්තං ආභත’’න්ති වදති, ගහෙත්වා ආලොපභත්තට්ඨිතිකාය භාජෙතබ්බං. සචෙ පන එවං ආභතං බහුං හොති, සකලස්ස සඞ්ඝස්ස බහු හොති, අභිහටභික්ඛා නාම පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටති, ඨිතිකාපුච්ඡනකිච්චං නත්ථි, ථෙරාසනතො පට්ඨාය පත්තං පූරෙත්වා දාතබ්බං.

උපාසකො සඞ්ඝත්ථෙරස්ස වා ගන්ථධුතඞ්ගවසෙන අභිඤ්ඤාතස්ස වා භත්තුද්දෙසකස්ස වා පහිණාති ‘‘අම්හාකං භත්තගහණත්ථාය අට්ඨ භික්ඛූ ගහෙත්වා ආගච්ඡථා’’ති, සචෙපි ඤාතිඋපට්ඨාකෙහි පෙසිතං හොති, ඉමෙ තයො ජනා පුච්ඡිතුං න ලභන්ති, ආරුළ්හායෙව මාතිකං, සඞ්ඝතො අට්ඨ භික්ඛූ උද්දිසාපෙත්වා අත්තනවමෙහි ගන්තබ්බං. කස්මා? භික්ඛුසඞ්ඝස්ස හි එතෙ භික්ඛූ නිස්සාය ලාභො උප්පජ්ජතීති. ගන්ථධුතඞ්ගාදීහි පන අනභිඤ්ඤාතො ආවාසිකභික්ඛු පුච්ඡිතුං ලභති, තස්මා තෙන ‘‘කිං සඞ්ඝතො ගණ්හාමි, උදාහු යෙ ජානාමි, තෙහි සද්ධිං ආගච්ඡාමී’’ති මාතිකං ආරොපෙත්වා යථා දායකා වදන්ති, තථා පටිපජ්ජිතබ්බං. ‘‘තුම්හාකං නිස්සිතකෙ වා යෙ වා ජානාථ, තෙ ගහෙත්වා එථා’’ති වුත්තෙ පන යෙ ඉච්ඡන්ති, තෙහි සද්ධිං ගන්තුං ලභති. සචෙ ‘‘අට්ඨ භික්ඛූ පහිණථා’’ති පෙසෙන්ති, සඞ්ඝතොව පෙසෙතබ්බා. අත්තනා සචෙ අඤ්ඤස්මිං ගාමෙ සක්කා හොති භික්ඛා ලභිතුං, අඤ්ඤො ගාමො ගන්තබ්බො. න සක්කා චෙ හොති ලභිතුං, සොයෙව ගාමො පිණ්ඩාය පවිසිතබ්බො.

නිමන්තිතභික්ඛූ ආසනසාලාය නිසින්නා හොන්ති, තත්ර චෙ මනුස්සා ‘‘පත්තෙ දෙථා’’ති ආගච්ඡන්ති, අනිමන්තිතෙහි න දාතබ්බා. ‘‘එතෙ නිමන්තිතභික්ඛූ’’ති වත්තබ්බං. ‘‘තුම්හෙපි දෙථා’’ති වුත්තෙ පන දාතුං වට්ටති. උස්සවාදීසු මනුස්සා සයමෙව පරිවෙණානි ච පධානඝරානි ච ගන්ත්වා තිපිටකෙ ච ධම්මකථිකෙ ච භික්ඛුසතෙනපි සද්ධිං නිමන්තෙන්ති. තදා යෙපි ජානන්ති, තෙ ගහෙත්වා ගන්තුං වට්ටති. කස්මා? න හි මහාභික්ඛුසඞ්ඝෙන අත්ථිකා මනුස්සා පරිවෙණානි ච පධානඝරානි ගච්ඡන්ති, සන්නිපාතට්ඨානතොව යථාසත්ති යථාබලං භික්ඛූ ¶ ගණ්හිත්වා ගච්ඡන්තීති.

සචෙ ¶ ¶ පන සඞ්ඝත්ථෙරො වා ගන්ථධුතඞ්ගවසෙන අභිඤ්ඤාතකො වා භත්තුද්දෙසකො වා අඤ්ඤත්ර වා වස්සං වසිත්වා කත්ථචි වා ගන්ත්වා පුන සකට්ඨානං ආගච්ඡන්ති, මනුස්සා ච ආගන්තුකස්ස සක්කාරං කරොන්ති, එකවාරං යෙ ජානන්ති, තෙ ගහෙත්වා ගන්තබ්බං. පටිබද්ධකාලතො පන පට්ඨාය දුතියවාරෙ ආරද්ධෙ සඞ්ඝතොයෙව ගහෙත්වා ගන්තබ්බං. අභිනවආගන්තුකාව හුත්වා ඤාතී වා උපට්ඨාකෙ වා පස්සිස්සාමාති ගච්ඡන්ති, තත්ර තෙසං ඤාතී ච උපට්ඨාකා ච සක්කාරං කරොන්ති. එත්ථ පන යෙ ජානන්ති, තෙ ගහෙත්වා ගන්තුං වට්ටති.

යො පන අතිලාභී හොති, සකට්ඨානඤ්ච ආගන්තුකට්ඨානඤ්ච එකසදිසං, සබ්බත්ථ මනුස්සා සඞ්ඝභත්තං සජ්ජෙත්වාව නිසීදන්ති, තෙන සඞ්ඝතොව ගහෙත්වා ගන්තබ්බන්ති අයං නිමන්තනෙ විසෙසො. අවසෙසො සබ්බපඤ්හො උද්දෙසභත්තෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො. කුරුන්දියං පන ‘‘අට්ඨ මහාථෙරෙ දෙථා’’ති වුත්තෙ ‘‘අට්ඨ මහාථෙරාව දාතබ්බා’’ති වුත්තං. එස නයො මජ්ඣිමාදීසු. සචෙ පන අවිසෙසෙත්වා ‘‘අට්ඨ භික්ඛූ දෙථා’’ති වදති, සඞ්ඝතො දාතබ්බා.

නිමන්තනභත්තකථා නිට්ඨිතා.

සලාකභත්තකථා

සලාකභත්තෙ පන ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, සලාකාය වා පට්ටිකාය වා උපනිබන්ධිත්වා ඔපුඤ්ජිත්වා උද්දිසිතු’’න්ති වචනතො රුක්ඛසාරමයාය සලාකාය වා වෙළුවිලීවතාලපණ්ණාදිමයාය පට්ටිකාය වා ‘‘අසුකස්ස නාම සලාකභත්ත’’න්ති එවං අක්ඛරානි උපනිබන්ධිත්වා පච්ඡියං වා චීවරභොගෙ වා කත්වා සබ්බා සලාකායො ඔපුඤ්ජිත්වා පුනප්පුනං හෙට්ඨුපරිවසෙනෙව ආලොළෙත්වා පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතෙන භත්තුද්දෙසකෙන සචෙ ඨිතිකා අත්ථි, ඨිතිකතො පට්ඨාය; නො චෙ අත්ථි, ථෙරාසනතො ¶ පට්ඨාය සලාකා දාතබ්බා. පච්ඡා ආගතානම්පි එකාබද්ධවසෙන දූරෙ ඨිතානම්පි උද්දෙසභත්තෙ වුත්තනයෙනෙව දාතබ්බා.

සචෙ ¶ විහාරස්ස සමන්තතො බහූ ගොචරගාමා, භික්ඛූ පන න බහුකා, ගාමවසෙනපි සලාකායො පාපුණන්ති, ‘‘තුම්හාකං අසුකගාමෙ සලාකභත්තං පාපුණාතී’’ති ගාමවසෙනෙව ගාහෙතබ්බා. එවං ගාහෙන්තෙන සචෙපි එකෙකස්මිං ගාමෙ නානප්පකාරානි සට්ඨිසලාකභත්තානි, සබ්බානි ¶ ගාහිතානෙව හොන්ති, තස්ස පත්තගාමසමීපෙ අඤ්ඤානිපි ද්වෙ තීණි සලාකභත්තානි හොන්ති, තානිපි තස්සෙව දාතබ්බානි. න හි සක්කා තෙසං කාරණා අඤ්ඤං භික්ඛුං පහිණිතුන්ති.

සචෙ එකච්චෙසු ගාමෙසු බහූනි සලාකභත්තානි සල්ලක්ඛෙත්වා සත්තන්නම්පි අට්ඨන්නම්පි භික්ඛූනං දාතබ්බානි. දදන්තෙන පන චතුන්නං පඤ්චන්නං භත්තානං සලාකායො එකතො බන්ධිත්වා දාතබ්බා. සචෙ තං ගාමං අතික්කමිත්වා අඤ්ඤො ගාමො හොති, තස්මිඤ්ච එකමෙව සලාකභත්තං, තං පන පාතොව දෙන්ති, තම්පි එතෙසු භික්ඛූසු එකස්ස නිග්ගහෙන දත්වා ‘‘පාතොව තං ගහෙත්වා පච්ඡා ඔරිමගාමෙ ඉතරානි භත්තානි ගණ්හාහී’’ති වත්තබ්බො. සචෙ ඔරිමගාමෙ සලාකභත්තෙසු අගාහිතෙස්වෙව ගාහිතසඤ්ඤාය ගච්ඡති, පරභාගගාමෙ සලාකභත්තං ගාහෙත්වා පුන විහාරං ආගන්ත්වා ඉතරානි ගාහෙත්වා ඔරිමගාමො ගන්තබ්බො. ‘‘න හි බහිසීමාය සඞ්ඝලාභො ගාහෙතුං ලබ්භතී’’ති අයං නයො කුරුන්දියං වුත්තො.

සචෙ පන භික්ඛූ බහූ හොන්ති, ගාමවසෙන සලාකා න පාපුණන්ති, වීථිවසෙන වා වීථියං එකගෙහවසෙන වා කුලවසෙන වා ගාහෙතබ්බා. වීථිආදීසු ච යත්ථ බහූනි භත්තානි, තත්ථ ගාමෙ වුත්තනයෙනෙව බහූනං භික්ඛූනං ගාහෙතබ්බානි. සලාකාසු අසති උද්දිසිත්වාපි ගාහෙතබ්බානි.

සලාකදායකෙන පන වත්තං ජානිතබ්බං. තෙන හි කාලස්සෙව වුට්ඨාය පත්තචීවරං ගහෙත්වා භොජනසාලං ගන්ත්වා අසම්මට්ඨට්ඨානං සම්මජ්ජිත්වා පානීයං පරිභොජනීයං උපට්ඨාපෙත්වා ‘‘ඉදානි භික්ඛූහි වත්තං කතං භවිස්සතී’’ති කාලං සල්ලක්ඛෙත්වා ඝණ්ටිං පහරිත්වා භික්ඛූසු සන්නිපතිතෙසු පඨමමෙව වාරගාමෙ ¶ සලාකභත්තං ගාහෙතබ්බං. ‘‘තුය්හං අසුකස්මිං නාම වාරගාමෙ සලාකා පාපුණාති තත්ර ගච්ඡා’’ති වත්තබ්බං.

සචෙ අතිරෙකගාවුතෙ ගාමො හොති, තං දිවසං ගච්ඡන්තා කිලමන්ති, ‘‘ස්වෙ තුය්හං වාරගාමෙ පාපුණාතී’’ති අජ්ජෙව ගාහෙතබ්බං. යො වාරගාමං පෙසියමානො ¶ න ගච්ඡති, අඤ්ඤං සලාකං මග්ගති, න දාතබ්බා. සද්ධානඤ්හි මනුස්සානං පුඤ්ඤහානි සඞ්ඝස්ස ච ලාභච්ඡෙදො හොති, තස්මා තස්ස දුතියෙපි තතියෙපි දිවසෙ අඤ්ඤා සලාකා න දාතබ්බා, ‘‘අත්තනො පත්තට්ඨානං ගන්ත්වා ¶ භුඤ්ජාහී’’ති වත්තබ්බො, තීණි පන දිවසානි අගච්ඡන්තස්ස වාරගාමතො ඔරිමවාරගාමෙ සලාකා ගාහෙතබ්බා. තඤ්චෙ න ගණ්හාති, තතො පට්ඨාය තස්ස අඤ්ඤං සලාකං දාතුං න වට්ටති, දණ්ඩකම්මං පන ගාළ්හං කාතබ්බං, සට්ඨිතො වා පණ්ණාසතො වා න පරිහාපෙතබ්බං. වාරගාමෙ ගාහෙත්වා විහාරවාරො ගාහෙතබ්බො, ‘‘තුය්හං විහාරවාරො පාපුණාතී’’ති වත්තබ්බං. විහාරවාරිකස්ස ද්වෙ තිස්සො යාගුසලාකායො තිස්සො චතස්සො වා භත්තසලාකායො ච දාතබ්බා, නිබද්ධං කත්වා පන න දාතබ්බා. යාගුභත්තදායකා හි ‘‘අම්හාකං යාගුභත්තං විහාරගොපකාව භුඤ්ජන්තී’’ති අඤ්ඤථත්තං ආපජ්ජෙය්යුං, තස්මා අඤ්ඤෙසු කුලෙසු දාතබ්බා.

සචෙ විහාරවාරිකානං සභාගා ආහරිත්වා දෙන්ති, ඉච්චෙතං කුසලං; නො චෙ, වාරං ගාහෙත්වා තෙසං යාගුභත්තං ආහරාපෙතබ්බං. තාව නෙසං සලාකා ඵාතිකම්මමෙව භවන්ති, වස්සග්ගෙන පත්තට්ඨානෙ පන අඤ්ඤම්පි පණීතභත්තසලාකං ගණ්හිතුං ලභන්තියෙව. අතිරෙකඋත්තරිභඞ්ගස්ස එකචාරිකභත්තස්ස විසුං ඨිතිකං කත්වා සලාකා දාතබ්බා.

සචෙ යෙන සලාකා ලද්ධා, සො තංදිවසං තං භත්තං න ලභති, පුනදිවසෙ ගාහෙතබ්බං. භත්තමෙව ලභති, න උත්තරිභඞ්ගං; එවම්පි පුන ගාහෙතබ්බං. ඛීරභත්තස්ස සලාකායපි එසෙව නයො. සචෙ පන ඛීරමෙව ලභති, න භත්තං; ඛීරලාභතො පට්ඨාය පුන න ගාහෙතබ්බං. ද්වෙ තීණි එකචාරිකභත්තානි එකස්සෙව ¶ පාපුණන්ති, දුබ්භික්ඛසමයෙ සඞ්ඝනවකෙන ලද්ධකාලෙ විජටෙත්වා විසුං ගාහෙතබ්බානි, පාකතිකසලාකභත්තං අලද්ධස්සාපි පුනදිවසෙ ගාහෙතබ්බං.

සචෙ ඛුද්දකො විහාරො හොති, සබ්බෙ භික්ඛූ එකසම්භොගා, උච්ඡුසලාකං ගාහෙන්තෙන යස්ස කස්සචි සම්මුඛීභූතස්ස පාපෙත්වා මහාථෙරාදීනං දිවා තච්ඡෙත්වා දාතුං වට්ටති. රසසලාකං පාපෙත්වා පච්ඡාභත්තං පරිස්සාවෙත්වා වා ඵාණිතං වා කාරෙත්වා පිණ්ඩපාතිකාදීනම්පි දාතබ්බං ¶ . ආගන්තුකානං ආගතානාගතභාවං ඤත්වා ගාහෙතබ්බා, මහාආවාසෙ ඨිතිකං කත්වා ගාහෙතබ්බා.

තක්කසලාකම්පි සභාගට්ඨානෙ පාපෙත්වා වා පචාපෙත්වා වා ධූමාපෙත්වා වා ථෙරානං දාතුං වට්ටති. මහාආවාසෙ වුත්තනයෙනෙව පටිපජ්ජිතබ්බං ඵලසලාකපූවසලාකභෙසජ්ජගන්ධමාලසලාකායොපි විසුං ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බා. භෙසජ්ජාදිසලාකායො චෙත්ථ කිඤ්චාපි පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටන්ති, සලාකවසෙන ගාහිතත්තා පන න සාදිතබ්බා. අග්ගභික්ඛාමත්තං සලාකභත්තං ¶ දෙන්ති, ඨිතිකං පුච්ඡිත්වා ගාහෙතබ්බං. අසතියා ඨිතිකාය ථෙරාසනතො පට්ඨාය ගාහෙතබ්බං. සචෙ තාදිසානි භත්තානි බහූනි හොන්ති, එකෙකස්ස භික්ඛුනො ද්වෙ තීණි දාතබ්බානි; නො චෙ, එකෙකමෙව දත්වා පටිපාටියා ගතාය පුන ථෙරාසනතො පට්ඨාය දාතබ්බං. සචෙ අන්තරාව උපච්ඡිජ්ජති, ඨිතිකා සල්ලක්ඛෙතබ්බා. යදි පන තාදිසං භත්තං නිබද්ධමෙව හොති, යස්ස පාපුණාති, සො වත්තබ්බො ‘‘ලද්ධා වා අලද්ධා වා ස්වෙපි ගණ්හෙය්යාසී’’ති. එකං අනිබද්ධං හොති, ලභනදිවසෙ පන යාවදත්ථං ලභති, අලභනදිවසා බහුතරා හොන්ති, තං යස්ස පාපුණාති, සො අලභිත්වා ‘‘ස්වෙ ගණ්හෙය්යාසී’’ති වත්තබ්බො.

යො සලාකාසු ගාහිතාසු පච්ඡා ආගච්ඡති, තස්ස අතික්කන්තාව සලාකා න උපට්ඨාපෙත්වා දාතබ්බා. සලාකං නාම ඝණ්ටිප්පහරණතො පට්ඨාය ආගන්ත්වා හත්ථං පසාරෙන්තොව ලභති. අඤ්ඤස්ස ආගන්ත්වා ¶ සමීපෙ ඨිතස්සාපි අතික්කන්තා අතික්කන්තාව හොති. සචෙ පනස්ස අඤ්ඤො ගණ්හන්තො අත්ථි, සයං අනාගතොපි ලභති. සභාගට්ඨානෙ අසුකො අනාගතොති ඤත්වා ‘‘අයං තස්ස සලාකා’’ති ඨපෙතුං වට්ටති. සචෙ ‘‘අනාගතස්ස න දාතබ්බා’’ති කතිකං කරොන්ති, අධම්මිකා හොති. අන්තොඋපචාරෙ ඨිතස්ස හි භාජනීයභණ්ඩං පාපුණාති. සචෙ පන ‘‘අනාගතස්ස දෙථා’’ති මහාසද්දං කරොන්ති, දණ්ඩකම්මං ඨපෙතබ්බං, ‘‘ආගන්ත්වා ගණ්හන්තූ’’ති වත්තබ්බං.

ඡප්පඤ්චසලාකා නට්ඨා හොන්ති, භත්තුද්දෙසකො දායකානං නාමං නස්සරති, සො චෙ නට්ඨසලාකා මහාථෙරස්ස වා අත්තනො වා පාපෙත්වා භික්ඛූ වදෙය්ය, ‘‘මයා අසුකගාමෙ සලාකභත්තං මය්හං පාපිතං, තුම්හෙ තත්ථ ලද්ධං සලාකභත්තං භුඤ්ජෙය්යාථා’’ති, වට්ටති. විහාරෙ අපාපිතං පන ආසනසාලාය තං භත්තං ලභිත්වා තත්ථෙව පාපෙත්වා භුඤ්ජිතුං ¶ න වට්ටති. ‘‘අජ්ජ පට්ඨාය මය්හං සලාකභත්තං ගණ්හථා’’ති වුත්තෙ තත්ර ආසනසාලාය ගාහෙතුං න වට්ටති, විහාරං ආනෙත්වා ගාහෙතබ්බං. ‘‘ස්වෙ පට්ඨායා’’ති වුත්තෙ පන භත්තුද්දෙසකස්ස ආචික්ඛිතබ්බං ‘‘ස්වෙ පට්ඨාය අසුකකුලං නාම සලාකභත්තං දෙති, සලාකග්ගාහණකාලෙ සරෙය්යාසී’’ති. දුබ්භික්ඛෙ සලාකභත්තං පච්ඡින්දිත්වා සුභික්ඛෙ ජාතෙ කිඤ්චි දිස්වා ‘‘අජ්ජ පට්ඨාය අම්හාකං සලාකභත්තං ගණ්හථා’’ති පුන පට්ඨපෙන්ති, අන්තොගාමෙ අගාහෙත්වා විහාරං ආනෙත්වාව ගාහෙතබ්බං. ඉදඤ්හි ‘‘සලාකභත්තං’’ නාම. උද්දෙසභත්තසදිසං න හොති, විහාරමෙව සන්ධාය දිය්යති, තස්මා බහිඋපචාරෙ ගාහෙතුං න වට්ටති. ‘‘ස්වෙ පට්ඨායා’’ති වුත්තෙ පන විහාරෙ ගාහෙතබ්බමෙව.

ගමිකො ¶ භික්ඛු යං දිසාභාගං ගන්තුකාමො, තත්ථ අඤ්ඤෙන වාරගාමසලාකා ලද්ධා හොති, තං ගහෙත්වා ඉතරං භික්ඛුං ‘‘මය්හං පත්තසලාකං ත්වං ගණ්හාහී’’ති වත්වා ගන්තුං වට්ටති. තෙන පන උපචාරසීමං අනතික්කන්තෙයෙව තස්මිං තස්ස සලාකා ගාහෙතබ්බා.

ඡඩ්ඩිතවිහාරෙ මනුස්සා බොධිචෙතියාදීනි ජග්ගිත්වා භුඤ්ජන්තූති ¶ සලාකභත්තං පට්ඨපෙන්ති, භික්ඛූ සකට්ඨානෙසු වසිත්වා කාලස්සෙව ගන්ත්වා තත්ථ වත්තං කරිත්වා තං භත්තං භුඤ්ජන්ති, වට්ටති. සචෙ තෙසු ස්වාතනාය අත්තනො පාපෙත්වා ගතෙසු ආගන්තුකො භික්ඛු ඡඩ්ඩිතවිහාරෙ වසිත්වා කාලස්සෙව වත්තං කත්වා ඝණ්ටිං පහරිත්වා සලාකභත්තං අත්තනො පාපෙත්වා ආසනසාලං ගච්ඡති, සොව තස්ස භත්තස්ස ඉස්සරො. යො පන භික්ඛූසු වත්තං කරොන්තෙසුයෙව භූමියං ද්වෙ තයො සම්මුඤ්ජනිප්පහාරෙ දත්වා ඝණ්ටිං පහරිත්වා ‘‘ධුරගාමෙ සලාකභත්තං මය්හං පාපුණාතී’’ති ගච්ඡති, තස්ස තං චොරිකාය ගහිතත්තා න පාපුණාති, වත්තං කත්වා පාපෙත්වා පච්ඡා ගතභික්ඛූනංයෙව හොති.

එකො ගාමො අතිදූරෙ හොති, භික්ඛූ නිච්චං ගන්තුං න ඉච්ඡන්ති, මනුස්සා ‘‘මයං පුඤ්ඤෙන පරිබාහිරා හොමා’’ති වදන්ති, යෙ තස්ස ගාමස්ස ආසන්නවිහාරෙ සභාගභික්ඛූ, තෙ වත්තබ්බා ‘‘ඉමෙසං භික්ඛූනං අනාගතදිවසෙ තුම්හෙ භුඤ්ජථා’’ති. සලාකා පන දෙවසිකං පාපෙතබ්බා, තා ච ඛො පන ඝණ්ටිප්පහරණමත්තෙන වා පච්ඡිචාලනමත්තෙන වා පාපිතා න හොන්ති, පච්ඡිං පන ගහෙත්වා ¶ සලාකා පීඨකෙ ආකිරිතබ්බා, පච්ඡි පන මුඛවට්ටියං න ගහෙතබ්බා. සචෙ හි තත්ථ අහි වා විච්ඡිකො වා භවෙය්ය, දුක්ඛං උප්පාදෙය්ය; තස්මා හෙට්ඨා ගහෙත්වා පච්ඡිං පරම්මුඛං කත්වා සලාකා ආකිරිතබ්බා ‘‘සචෙපි සප්පො භවිස්සති, එත්තොව පලායිස්සතී’’ති. එවං සලාකා ආකිරිත්වා ගාමාදිවසෙන පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව ගාහෙතබ්බා. අපිච එකං මහාථෙරස්ස පාපෙත්වා ‘‘අවසෙසා මය්හං පාපුණන්තී’’ති අත්තනො පාපෙත්වා වත්තං කත්වා චෙතියං වන්දිත්වා විතක්කමාළකෙ ඨිතෙහි භික්ඛූහි ‘‘පාපිතා, ආවුසො, සලාකා’’ති වුත්තෙ ‘‘ආම, භන්තෙ, තුම්හෙ ගතගතගාමෙ සලාකභත්තං ගණ්හථා’’ති වත්තබ්බං; එවං පාපිතාපි හි සුපාපිතාව හොන්ති.

භික්ඛූ සබ්බරත්තිං ධම්මසවනත්ථං ¶ අඤ්ඤං විහාරං ගච්ඡන්තා ‘‘මයං තත්ථ දානං අග්ගහෙත්වාව අම්හාකං ගොචරගාමෙව පිණ්ඩාය චරිත්වා ආගමිස්සාමා’’ති සලාකා අග්ගහෙත්වාව ගතා, විහාරෙ ථෙරස්ස පත්තසලාකභත්තං භුඤ්ජිතුං ආගච්ඡන්ති, වට්ටති. අථ මහාථෙරොපි ‘‘අහං ඉධ කිං කරොමී’’ති ¶ තෙහියෙව සද්ධිං ගච්ඡති, තෙහි ගතවිහාරෙ අභුඤ්ජිත්වාව ගොචරගාමං අනුප්පත්තෙහි ‘‘දෙථ, භන්තෙ, පත්තෙ සලාකයාගුආදීනි ආහරිස්සාමා’’ති වුත්තෙ පත්තා න දාතබ්බා. ‘‘කස්මා, භන්තෙ, න දෙථා’’ති ‘‘විහාරට්ඨකං භත්තං විහාරෙ වුත්ථානං පාපුණාති, මයං අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ වුත්ථා’’ති. ‘‘දෙථ, භන්තෙ, න මයං විහාරෙ පාලිකාය දෙම, තුම්හාකං දෙම, ගණ්හථ අම්හාකං භික්ඛ’’න්ති වුත්තෙ පන වට්ටති.

සලාකභත්තකථා නිට්ඨිතා.

පක්ඛිකභත්තාදිකථා

පක්ඛිකාදීසු පන යං අභිලක්ඛිතෙසු චාතුද්දසී පඤ්චදසී පඤ්චමී අට්ඨමීති ඉමෙසු පක්ඛෙසු කම්මප්පසුතෙහි උපොසථං කාතුං සතිකරණත්ථාය දිය්යති, තං පක්ඛිකං නාම. තං සලාකභත්තගතිකමෙව හොති, ගාහෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බං. සචෙ සලාකභත්තම්පි පක්ඛිකභත්තම්පි බහු සබ්බෙසං විනිවිජ්ඣිත්වා ගච්ඡති, ද්වෙපි භත්තානි විසුං විසුං ගාහෙතබ්බානි. සචෙ භික්ඛුසඞ්ඝො මහා, පක්ඛිකං ගාහෙත්වා තස්ස ඨිතිකාය සලාකභත්තං ගාහෙතබ්බං ¶ , සලාකභත්තං වා ගාහාපෙත්වා තස්ස ඨිතිකාය පක්ඛිකං ගාහෙතබ්බං. යෙසං න පාපුණාති, තෙ පිණ්ඩාය චරිස්සන්ති. සචෙ ද්වෙපි භත්තානි බහූනි, භික්ඛූ මන්දා; සලාකභත්තං නාම දෙවසිකං ලබ්භති, තස්මා තං ඨපෙත්වා ‘‘පක්ඛිකං ආවුසො භුඤ්ජථා’’ති පක්ඛිකමෙව ගාහෙතබ්බං. පක්ඛිකං පණීතං දෙන්ති, විසුං ඨිතිකා කාතබ්බා. ‘‘ස්වෙ පක්ඛො’’ති අජ්ජ පක්ඛිකං න ගාහෙතබ්බං. සචෙ පන ¶ දායකා වදන්ති ‘‘ස්වෙ අම්හාකං ඝරෙ ලූඛභත්තං භවිස්සති, අජ්ජෙව පක්ඛිකභත්තං උද්දිසථා’’ති, එවං වට්ටති.

උපොසථිකං නාම අන්වඩ්ඪමාසෙ උපොසථඞ්ගානි සමාදියිත්වා යං අත්තනා භුඤ්ජති, තදෙව දිය්යති. පාටිපදිකං නාම ‘‘උපොසථෙ බහූ සද්ධා පසන්නා භික්ඛූනං සක්කාරං කරොන්ති, පාටිපදෙ පන භික්ඛූ කිලමන්ති, පාටිපදෙ දින්නං දුබ්භික්ඛදානසදිසං මහප්ඵලං හොති, උපොසථකම්මෙන වා පරිසුද්ධසීලානං දුතියදිවසෙ දින්නං මහප්ඵලං හොතී’’ති සල්ලක්ඛෙත්වා පාටිපදෙ දිය්යනකදානං, තම්පි උභයං සලාකභත්තගතිකමෙව. ඉති ඉමානි සත්තපි භත්තානි පිණ්ඩපාතිකානං න වට්ටන්ති, ධුතඞ්ගභෙදං කරොන්තියෙව.

අපරානිපි ¶ චීවරක්ඛන්ධකෙ විසාඛාය වරං යාචිත්වා දින්නානි ආගන්තුකභත්තං ගමියභත්තං ගිලානභත්තං ගිලානුපට්ඨාකභත්තන්ති චත්තාරි භත්තානි පාළියං ආගතානෙව, තත්ථ ආගන්තුකානං දින්නං භත්තං ‘‘ආගන්තුකභත්තං’’. එස නයො සෙසෙසු. සචෙ පනෙත්ථ ආගන්තුකභත්තානිපි ආගන්තුකාපි බහූ හොන්ති, සබ්බෙසං එකෙකං ගාහෙතබ්බං, භත්තෙසු අප්පහොන්තෙසු ඨිතිකාය ගාහෙතබ්බං. එකො ආගන්තුකො පඨමමෙව ආගන්ත්වා සබ්බං ආගන්තුකභත්තං අත්තනො ගාහෙත්වා නිසීදති, සබ්බං තස්සෙව හොති, පච්ඡා ආගතෙහි ආගන්තුකෙහි තෙන දින්නානි පරිභුඤ්ජිතබ්බානි. තෙනපි එකං අත්තනො ගහෙත්වා සෙසානි දාතබ්බානි. අයං උළාරො.

සචෙ පන යො පඨමං ආගන්ත්වාපි අත්තනො අග්ගහෙත්වා තුණ්හීභූතො නිසීදති, පච්ඡා ආගතෙහි සද්ධිං පටිපාටියා ගණ්හිතබ්බං. සචෙ නිච්චං ආගන්තුකා ආගච්ඡන්ති, ආගතදිවසෙයෙව භුඤ්ජිතබ්බං, අන්තරන්තරා චෙ ආගච්ඡන්ති, ද්වෙ තීණි දිවසානි භුඤ්ජිතබ්බං. මහාපච්චරියං පන ‘‘සත්ත දිවසානි භුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති වුත්තං.

ආවාසිකො ¶ කත්ථචි ගන්ත්වා ආගතො, තෙනාපි ආගන්තුකභත්තං පරිභුඤ්ජිතබ්බං. සචෙ පන තං විහාරෙ නිබන්ධාපිතං හොති, විහාරෙ ගාහෙතබ්බං. අථ විහාරො ¶ දූරෙ හොති, ආසනසාලාය නිබන්ධාපිතං ආසනසාලාය ගාහෙතබ්බං. සචෙ පන දායකා ‘‘ආගන්තුකෙසු අසති ආවාසිකාපි පරිභුඤ්ජන්තූ’’ති වදන්ති, වට්ටති.

ගමියභත්තෙපි අයමෙව කථාමග්ගො. අයං පන විසෙසො – ආගන්තුකො ආගන්තුකභත්තමෙව ලභති, ගමිකො ආගන්තුකභත්තම්පි ගමියභත්තම්පි. ආවාසිකොපි පක්කමිතුකාමො ගමිකො හොති; ගමියභත්තං ලභති. යථා පන ආගන්තුකභත්තං; එවමිදං ද්වෙ වා තීණි වා සත්ත වා දිවසානි න ලබ්භති. ‘‘ගමිස්සාමී’’ති භුත්තො තංදිවසං කෙනචිදෙව කාරණෙන න ගතො, පුනදිවසෙපි භුඤ්ජිතුං වට්ටති, සඋස්සාහත්තා. ‘‘ගමිස්සාමී’’ති භුත්තස්ස චොරා වා පන්ථං රුන්ධන්ති උදකං වා, දෙවො වා වස්සති, සත්ථො වා න ගච්ඡති, සඋස්සාහෙන භුඤ්ජිතබ්බං. එතෙ උපද්දවෙ ඔලොකෙන්තෙන ‘‘ද්වෙ තයො දිවසෙ භුඤ්ජිතුං වට්ටතී’’ති මහාපච්චරියං වුත්තං. ‘‘ගමිස්සාමී’’ති පන ලෙසං ඔඩ්ඩෙත්වා භුඤ්ජිතුං න ලභති.

ගිලානභත්තම්පි සචෙ සබ්බෙසං ගිලානානං පහොති, සබ්බෙසං දාතබ්බං; නො චෙ, ඨිතිකං කත්වා ¶ ගාහෙතබ්බං. එකො ගිලානො අරොගරූපො සක්කොති අන්තොගාමං ගන්තුං, එකො න සක්කොති, අයං ‘‘මහාගිලානො’’ නාම. එතස්ස ගිලානභත්තං දාතබ්බං. ද්වෙ මහාගිලානා – එකො ලාභී අභිඤ්ඤාතො බහුං ඛාදනීයං භොජනීයං ලභති, එකො අනාථො අප්පලාභතාය අන්තොගාමං පවිසති – එතස්ස ගිලානභත්තං දාතබ්බං. ගිලානභත්තෙ පන දිවසපරිච්ඡෙදො නත්ථි. යාව රොගො න වූපසම්මති, සප්පායභොජනං අභුඤ්ජන්තො න යාපෙති, තාව භුඤ්ජිතබ්බං. යදා පන මිස්සකයාගුං වා මිස්සකභත්තං වා භුත්තස්සාපි රොගො න කුප්පති, තතො පට්ඨාය න භුඤ්ජිතබ්බං.

ගිලානුපට්ඨාකභත්තම්පි යං සබ්බෙසං පහොති, තං සබ්බෙසං දාතබ්බං; නො චෙ පහොති, ඨිතිකං කත්වා ගාහෙතබ්බං. ඉදම්පි ද්වීසු ගිලානෙසු ¶ මහාගිලානුපට්ඨාකස්ස ගාහෙතබ්බං, ද්වීසු මහාගිලානෙසු අනාථගිලානුපට්ඨාකස්ස. යං කුලං ගිලානභත්තම්පි දෙති ගිලානුපට්ඨාකභත්තම්පි, තත්ථ ¶ යස්ස ගිලානස්ස භත්තං පාපුණාති තදුපට්ඨාකස්සාපි තත්ථෙව ගාහෙතබ්බං. ගිලානුපට්ඨාකභත්තෙපි දිවසපරිච්ඡෙදො නත්ථි, යාව ගිලානො ලභති, තාවස්ස උපට්ඨාකොපි ලභතීති. ඉමානි චත්තාරි භත්තානි සචෙ එවං දින්නානි හොන්ති ‘‘ආගන්තුකගමිකගිලානුපට්ඨාකා මම භික්ඛං ගණ්හන්තූ’’ති, පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටති. සචෙ පන ආගන්තුකාදීනං භත්තං නිබන්ධාපෙමි, ‘‘මම භත්තං ගණ්හන්තූ’’ති එවං දින්නානි හොන්ති, පිණ්ඩපාතිකානං න වට්ටති.

අපරානිපි ‘‘ධුරභත්තං, කුටිභත්තං, වාරභත්ත’’න්ති තීණි භත්තානි. තත්ථ ධුරභත්තන්ති නිච්චභත්තං වුච්චති, තං දුවිධං – සඞ්ඝිකං පුග්ගලිකඤ්ච. තත්ථ යං ‘‘සඞ්ඝස්ස ධුරභත්තං දෙමා’’ති නිබන්ධාපිතං, තං සලාකභත්තගතිකං. ‘‘මම නිබද්ධං භික්ඛං ගණ්හන්තූ’’ති වත්වා දින්නං පන පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටති. පුග්ගලිකෙපි ‘‘තුම්හාකං ධුරභත්තං දම්මී’’ති වුත්තෙ පිණ්ඩපාතිකො චෙ, න වට්ටති. ‘‘මම නිබද්ධං භික්ඛං ගණ්හථා’’ති වුත්තෙ පන වට්ටති, සාදිතබ්බං. සචෙපි පච්ඡා කතිපාහෙ වීතිවත්තෙ ‘‘ධුරභත්තං ගණ්හථා’’ති වදති, මූලෙ සුට්ඨු සම්පටිච්ඡිතත්තා වට්ටති.

කුටිභත්තං නාම යං සඞ්ඝස්ස ආවාසං කාරෙත්වා ‘‘අම්හාකං සෙනාසනවාසිනො අම්හාකංයෙව භත්තං ගණ්හන්තූ’’ති එවං නිබන්ධාපිතං, තං සලාකභත්තගතිකමෙව හොති, ගහෙත්වා භුඤ්ජිතබ්බං. ‘‘අම්හාකං සෙනාසනවාසිනො අම්හාකංයෙව භික්ඛං ගණ්හන්තූ’’ති වුත්තෙ පන පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටති ¶ . යං පන පුග්ගලෙ පසීදිත්වා තස්ස වා ආවාසං කත්වා ‘‘තුම්හාකං දෙමා’’ති දින්නං, තං තස්සෙව හොති, තස්මිං කත්ථචි ගතෙ නිස්සිතකෙහි භුඤ්ජිතබ්බං.

වාරභත්තං නාම දුබ්භික්ඛසමයෙ ‘‘වාරෙන භික්ඛූ ¶ ජග්ගිස්සාමා’’ති ධුරගෙහතො පට්ඨාය දින්නං, තම්පි භික්ඛාවචනෙන දින්නං පිණ්ඩපාතිකානං වට්ටති. ‘‘වාරභත්ත’’න්ති වුත්තෙ පන සලාකභත්තගතිකං හොති. සචෙ තණ්ඩුලාදීනි පෙසෙන්ති, ‘‘සාමණෙරා පචිත්වා දෙන්තූ’’ති, පිණ්ඩපාතිකානං වට්ටති. ඉති ඉමානි ච තීණි ආගන්තුකභත්තාදීනි ච චත්තාරීති සත්ත, තානි සඞ්ඝභත්තාදීහි සහ චුද්දස භත්තානි හොන්ති.

අට්ඨකථායං පන විහාරභත්තං, අට්ඨකභත්තං, චතුක්කභත්තං, ගුළ්හකභත්තන්ති අඤ්ඤානිපි චත්තාරි භත්තානි වුත්තානි. තත්ථ විහාරභත්තං නාම විහාරෙ තත්රුප්පාදභත්තං, තං සඞ්ඝභත්තෙන ගහිතං. තං පන තිස්සමහාවිහාරචිත්තලපබ්බතාදීසු පටිසම්භිදාපත්තෙහි ඛීණාසවෙහි යථා පිණ්ඩපාතිකානම්පි සක්කා ¶ හොති පරිභුඤ්ජිතුං, තථා පටිග්ගහිතත්තා තාදිසෙසු ඨානෙසු පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටති. ‘‘අට්ඨන්නං භික්ඛූනං දෙම, චතුන්නං දෙමා’’ති එවං දින්නං පන අට්ඨකභත්තඤ්චෙව චතුක්කභත්තඤ්ච; තම්පි භික්ඛාවචනෙන දින්නං පිණ්ඩපාතිකානං වට්ටති. මහාභිසඞ්ඛාරිකෙන අතිරසකපූවෙන පත්තං පූරෙත්වා ථකෙත්වා දින්නං ගුළ්හකභත්තං නාම. ඉමානි තීණි සලාකභත්තගතිකානෙව.

අපරම්පි ගුළකභත්තං නාම අත්ථි, ඉධෙකච්චෙ මනුස්සා මහාධම්මසවනඤ්ච විහාරපූජඤ්ච කාරෙත්වා සකලසඞ්ඝස්ස දාතුං න සක්කොමාති, ‘‘ද්වෙ තීණි භික්ඛුසතානි අම්හාකං භික්ඛං ගණ්හන්තූ’’ති භික්ඛුපරිච්ඡෙදජානනත්ථං ගුළකෙ දෙන්ති, ඉදං පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටති. ඉති චීවරක්ඛන්ධකෙ චීවරභාජනීයං, ඉමස්මිං පන සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ සෙනාසනභාජනීයඤ්චෙව පිණ්ඩපාතභාජනීයඤ්ච වුත්තං.

ගිලානපච්චයභාජනීයං පන එවං වෙදිතබ්බං – සප්පිආදීසු භෙසජ්ජෙසු රාජරාජමහාමත්තා සප්පිස්ස තාව කුම්භසතම්පි කුම්භසහස්සම්පි විහාරං පෙසෙන්ති, ඝණ්ටිං පහරිත්වා ථෙරාසනතො පට්ඨාය ගහිතභාජනං පූරෙත්වා දාතබ්බං ¶ , පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටති. සචෙ අලසජාතිකා මහාථෙරා ¶ පච්ඡා ආගච්ඡන්ති, ‘‘භන්තෙ, වීසතිවස්සානං දිය්යති, තුම්හාකං ඨිතිකා අතික්කන්තා’’ති න වත්තබ්බා, ඨිතිකං ඨපෙත්වා තෙසං දත්වා පච්ඡා ඨිතිකාය දාතබ්බං.

‘‘අසුකවිහාරෙ බහු සප්පි උප්පන්න’’න්ති සුත්වා යොජනන්තරවිහාරතොපි භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති, සම්පත්තසම්පත්තානං ඨිතට්ඨානතො පට්ඨාය දාතබ්බං. අසම්පත්තානම්පි උපචාරසීමං පවිට්ඨානං අන්තෙවාසිකාදීසු ගණ්හන්තෙසු දාතබ්බමෙව. ‘‘බහිඋපචාරසීමාය ඨිතානං දෙථා’’ති වදන්ති, න දාතබ්බං. සචෙ පන උපචාරසීමං ඔක්කන්තෙහි එකාබද්ධා හුත්වා අත්තනො විහාරද්වාරෙ වා අන්තොවිහාරෙයෙව වා හොන්ති, පරිසාවසෙන වඩ්ඪිතා නාම සීමා හොති, තස්මා දාතබ්බං. සඞ්ඝනවකස්ස දින්නෙපි පච්ඡා ආගතානං දාතබ්බමෙව. දුතියභාගෙ පන ථෙරාසනං ආරුළ්හෙ පච්ඡා ආගතානං පඨමභාගො න පාපුණාති, දුතියභාගතො වස්සග්ගෙන දාතබ්බං. උපචාරසීමං පවිසිත්වා යත්ථ කත්ථචි දින්නං හොති, සබ්බසන්නිපාතට්ඨානෙයෙව භාජෙතබ්බං.

යස්මිං විහාරෙ දස භික්ඛූ, දසෙව ච සප්පිකුම්භා දිය්යන්ති, එකෙකකුම්භවසෙනෙව භාජෙතබ්බං. එකො සප්පිකුම්භො හොති, දස භික්ඛූහි භාජෙත්වා ¶ ගහෙතබ්බං. සචෙ යථාඨිතංයෙව ‘‘අම්හාකං පාපුණාතී’’ති ගණ්හන්ති, දුග්ගහිතං; ගතගතට්ඨානෙ සඞ්ඝිකමෙව හොති. කුම්භං පන ආවජ්ජෙත්වා ථාලකෙ ථොකං සප්පිං කත්වා ‘‘ඉදං මහාථෙරස්ස පාපුණාති, අවසෙසං අම්හාකං පාපුණාතී’’ති වත්වා තම්පි කුම්භෙයෙව ආකිරිත්වා යථිච්ඡිතං ගහෙත්වා ගන්තුං වට්ටති. සචෙ ථිනං සප්පි හොති, ලෙඛං කත්වා ‘‘ලෙඛතො පරභාගො මහාථෙරස්ස පාපුණාති, අවසෙසං අම්හාක’’න්ති ගහිතම්පි සුග්ගහිතං, වුත්තපරිච්ඡෙදතො ඌනාධිකෙසුපි භික්ඛූසු ච සප්පිකුම්භෙසු ච එතෙනෙවුපායෙන භාජෙතබ්බං.

සචෙ පනෙකො භික්ඛු, එකොපි කුම්භො හොති, ඝණ්ටිං පහරිත්වා ‘‘අයං මය්හං ¶ පාපුණාතී’’තිපි ගහෙතුං වට්ටති. ‘‘අයං පඨමභාගො මය්හං පාපුණාති, අයං දුතියභාගො’’ති එවං ථොකං ථොකම්පි පාපෙතුං වට්ටති. එස නයො නවනීතාදීසුපි. යස්මිං පන විප්පසන්නෙ තිලතෙලාදිම්හි ලෙඛා න සන්තිට්ඨති, තං උද්ධරිත්වා භාජෙතබ්බං. සිඞ්ගිවෙරමරිචාදිභෙසජ්ජම්පි අවසෙසපත්තථාලකාදිසමණපරික්ඛාරොපි සබ්බො වුත්තානුරූපෙනෙව නයෙන සුට්ඨු සල්ලක්ඛෙත්වා භාජෙතබ්බොති.

පාළිං ¶ අට්ඨකථඤ්චෙව, ඔලොකෙත්වා විචක්ඛණො;

සඞ්ඝිකෙ පච්චයෙ එවං, අප්පමත්තොව භාජයෙති.

ඉති සබ්බාකාරෙන පච්චයභාජනීයකථා නිට්ඨිතා.

සම්මන්නිත්වා ඨපිතයාගුභාජකාදීහි භාජනීයට්ඨානං ආගතමනුස්සානං අනාපුච්ඡිත්වාව උපඩ්ඪභාගො දාතබ්බො, අසම්මතෙහි පන අපලොකෙත්වා දාතබ්බො. සම්මතෙන අප්පමත්තකවිස්සජ්ජනකෙන භික්ඛුනා චීවරකම්මං කරොන්තස්ස ‘‘සූචිං දෙහී’’ති වදතො එකා දීඝා, එකා රස්සාති ද්වෙ සූචියො දාතබ්බා. ‘‘අවිභත්තං සඞ්ඝිකං භණ්ඩ’’න්ති පුච්ඡිතබ්බකිච්චං නත්ථි. පිප්ඵලකත්ථිකස්ස එකො පිප්ඵලකො, අද්ධානකන්තාරං පටිපජ්ජිතුකාමස්ස උපාහනයුගළං, කායබන්ධනත්ථිකස්ස කායබන්ධනං, ‘‘අංසබද්ධකො මෙ ජිණ්ණො’’ති ආගතස්ස අංසබද්ධකො, පරිස්සාවනත්ථිකස්ස පරිස්සාවනං දාතබ්බං. ධම්මකරණත්ථිකස්ස ධම්මකරණො. සචෙ පටකො න හොති, ධම්මකරණො පටකෙන සද්ධිං දාතබ්බො. ‘‘ආගන්තුකපට්ටං ආරොපෙස්සාමී’’ති යාචන්තස්ස ¶ කුසියා ච අඩ්ඪකුසියා ච පහොනකං දාතබ්බං. ‘‘මණ්ඩලං නප්පහොතී’’ති ආගතස්ස මණ්ඩලං එකං දාතබ්බං, අඩ්ඪමණ්ඩලානි ද්වෙ දාතබ්බානි. ද්වෙ මණ්ඩලානි යාචන්තස්ස න දාතබ්බානි. අනුවාතපරිභණ්ඩත්ථිකස්ස ¶ එකස්ස චීවරස්ස පහොනකං දාතබ්බං. සප්පිනවනීතාදිඅත්ථිකස්ස ගිලානස්ස එකං භෙසජ්ජං නාළිමත්තං කත්වා තතො තතියකොට්ඨාසො දාතබ්බො. එවං තීණි දිවසානි දත්වා නාළියා පරිපුණ්ණාය චතුත්ථදිවසතො පට්ඨාය සඞ්ඝං පුච්ඡිත්වා දාතබ්බං. ගුළපිණ්ඩෙපි එකදිවසං තතියභාගො දාතබ්බො. එවං තීහි දිවසෙහි නිට්ඨිතෙ පිණ්ඩෙ තතො පරං සඞ්ඝං පුච්ඡිත්වා දාතබ්බං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

පක්ඛිකභත්තාදිකථා නිට්ඨිතා.

සෙනාසනක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.