📜

7. සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකං

ඡසක්යපබ්බජ්ජාකථා

330. සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකෙ අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතාති පාකටා පාකටා. සක්යකුමාරා නාම කාළුදායිප්පභුතයො දස දූතා සද්ධිං පරිවාරෙහි අඤ්ඤෙ ච බහූ ජනා. අම්හාකන්ති අම්හෙසු; අම්හාකං කුලතොති වා වුත්තං හොති. ඝරාවාසත්ථං අනුසාසිස්සාමීති ඝරාවාසෙ යං කත්තබ්බං, තං ජානාපෙස්සාමි. උදකං නින්නෙතබ්බන්ති යථා උදකං සබ්බට්ඨානෙ සමං හොති, එවං කාතබ්බං. නිද්ධාපෙතබ්බන්ති තිණානි උද්ධරිතබ්බානි. භුසිකා උද්ධරාපෙතබ්බාති සුඛුමපලාලමිස්සධඤ්ඤා පලාලිකා පලාපෙතබ්බා. ඔපුනාපෙතබ්බන්ති සුඛුමපලාලං අපනෙතබ්බං. ත්වඤ්ඤෙව ඝරාවාසත්ථෙන උපජානාහීති ත්වඤ්ඤෙව ඝරාවාසත්ථං ජානාහි. අහං තයා යථාසුඛං පබ්බජාහීති එත්ථ අහං තයා සද්ධිං පබ්බජිස්සාමීති සහායසිනෙහෙන සහසා වත්තුකාමො හුත්වා පුන රජ්ජසිරිලොභෙන පරිකඩ්ඪියමානහදයො ‘‘අහං තයා’’ති එත්තකමෙව වත්වා සෙසං වත්තුං නාසක්ඛීති එවමත්ථො වෙදිතබ්බො .

331. නිප්පාතිතාති නික්ඛමිතා. මානස්සිනොති මානස්සයිනො; මානනිස්සිතාති වුත්තං හොති.

332. යස්සන්තරතො න සන්ති කොපාති තතියමග්ගෙන සමූහතත්තා යස්ස චිත්තෙ කොපා න සන්ති. යස්මා පන භවොති සම්පත්ති, විභවොති විපත්ති; තථා භවොති වුඩ්ඪි, විභවොති හානි; භවොති සස්සතං, විභවොති උච්ඡෙදො; භවොති පුඤ්ඤං, විභවොති පාපං; විභවොති ච අභවොති ච අත්ථතො එකමෙව, තස්මා ඉතිභවාභවතඤ්ච වීතිවත්තොති එත්ථ යා එසා සම්පත්තිවිපත්තිවුඩ්ඪිහානිසස්සතුච්ඡෙදපුඤ්ඤපාපවසෙන ඉති අනෙකප්පකාරා භවාභවතා වුච්චති; චතූහිපි මග්ගෙහි යථාසම්භවං තෙන තෙන නයෙන තං ඉතිභවාභවතඤ්ච වීතිවත්තොති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො. නානුභවන්තීති න සම්පාපුණන්ති; තස්ස දස්සනං දෙවානම්පි දුල්ලභන්ති අධිප්පායො.

333. අහිමෙඛලිකාති අහිං කටියං බන්ධිත්වා. උච්ඡඞ්ගෙති අඞ්කෙ.

334. සම්මන්නතීති සම්මානෙති. යං තුමො කරිස්සතීති යං සො කරිස්සති.

ඡසක්යපබ්බජ්ජාකථා නිට්ඨිතා.

පකාසනීයකම්මාදිකථා

336. ඛෙළාසකස්සාති එත්ථ මිච්ඡාජීවෙන උප්පන්නපච්චයා අරියෙහි වන්තබ්බා ඛෙළසදිසා, තථාරූපෙ පච්චයෙ අයං අජ්ඣොහරතීති කත්වා ඛෙළාසකොති භගවතා වුත්තො.

340. පත්ථද්ධෙන කායෙනාති පොත්ථකරූපසදිසෙන නිච්චලෙන කායෙන.

342. මයං ඛො භණෙ රාජඤාතකා නාමාති රාජා අම්හෙ ජානාතීති රාජඤාතකස්ස භාවෙන අත්තානං උක්කංසන්තො ආහ. පහට්ඨකණ්ණවාලොති බන්ධනෙ නිච්චලෙ කත්වා.

දුක්ඛඤ්හි කුඤ්ජර නාගමාසදොති භො කුඤ්ජර බුද්ධනාගං ආසාදනං වධකචිත්තෙන උපගමනං නාම දුක්ඛං. නාගහතස්සාති බුද්ධනාගං ඝාතකස්ස.

පටිකුටියොව ඔසක්කීති තථාගතාභිමුඛොයෙව පිට්ඨිමෙහි පාදෙහි අවසක්කි. අලක්ඛිකොති එත්ථ න ලක්ඛෙතීති අලක්ඛිකො; න ජානාතීති අත්ථො , අහං පාපකම්මං කරොමීති න ජානාති. න ලක්ඛිතබ්බොති වා අලක්ඛිකො; න පස්සිතබ්බොති අත්ථො.

343. තිකභොජනන්ති එත්ථ තීහි ජනෙහි භුඤ්ජිතබ්බභොජනං. තං පඤ්ඤාපෙස්සාමීති තං අනුජානිස්සාමි . ගණභොජනෙ පන යථාධම්මො කාරෙතබ්බොති. පඤ්චවත්ථුයාචනකථා සඞ්ඝාදිසෙසවණ්ණනායං වුත්තා. කප්පන්ති ආයුකප්පං. බ්රහ්මං පුඤ්ඤන්ති සෙට්ඨං පුඤ්ඤං. කප්පං සග්ගම්හීති ආයුකප්පමෙව.

පකාසනීයකම්මාදිකථා නිට්ඨිතා.

සඞ්ඝභෙදකකථා

344. අථ ඛො දෙවදත්තො සඞ්ඝං භින්දිත්වාති සො කිර එවං සලාකං ගාහෙත්වා තත්ථෙව ආවෙණිකං උපොසථං කත්වා ගතො, තෙනෙතං වුත්තං.

345. පිට්ඨිමෙ ආගිලායතීති චිරනිසජ්ජාය වෙදනාභිභූතා බාධති. තමහං ආයමිස්සාමීති තං අහං පසාරෙස්සාමි. ආදෙසනාපාටිහාරියානුසාසනී නාම ‘‘එවම්පි තෙ මනො, තථාපි තෙ මනො’’ති එවං පරස්ස චිත්තං ජානිත්වා තදනුරූපා ධම්මදෙසනා.

346. මමානුකුබ්බන්ති මමානුකිරියං කුරුමානො. කපණොති දුක්ඛිතො. මහාවරාහස්සාති මහානාගස්ස. මහිං විකුබ්බතොති පථවිං පදාලෙන්තස්ස. භිසං ඝසමානස්සාති භිසං ඛාදන්තස්ස. නදීසු ජග්ගතොති එත්ථ සො කිර හත්ථිනාගො සායන්හසමයං තං නදිනාමකං පොක්ඛරණිං ඔගාහෙත්වා කිලන්තො සබ්බරත්තිං වීතිනාමෙසි, ජාලිකං කරොති, තෙන වුත්තං ‘‘නදීසු ජග්ගතො’’ති.

347. සුතාති සොතා. අසන්දිද්ධො ච අක්ඛාතීති නිස්සන්දෙහො හුත්වා අක්ඛාති අනුසන්ධිවසෙන යොජෙත්වා යොජෙත්වා.

350. අපායෙ නිබ්බත්තිස්සතීති ආපායිකො. එවං නෙරයිකො. කප්පං ඨස්සතීති කප්පට්ඨො. ඉදානි බුද්ධසහස්සෙනාපි තිකිච්ඡිතුං න සක්කාති අතෙකිච්ඡො.

මා ජාතු කොචි ලොකස්මින්ති මා කදාචිපි කොචි සත්තො ලොකස්මිං. උදපජ්ජථාති උපපජ්ජථ . ජලංව යසසා අට්ඨාති යසසා ජලන්තො විය ඨිතො. දෙවදත්තොති මෙ සුතන්ති ‘‘ඊදිසො දෙවදත්තො’’ති භගවතා සුතම්පි අත්ථි, තදෙව ගහෙත්වා ඉදං වුත්තං. සො පමාදමනුචිණ්ණොති එත්ථ පමාදං අනුචිනාතීති අනුචිණ්ණො, පමාදො අප්පහීනොති අත්ථො. ආසජ්ජ නන්ති පාපකෙන චිත්තෙන පත්වා, විසොසෙත්වාති වා අත්ථො. අවීචිනිරයං පත්තොති ඉදං පන ආසීසායං අතීතවචනං. භෙස්මාති භයානකො.

සඞ්ඝභෙදකකථා නිට්ඨිතා.

උපාලිපඤ්හාකථා

351. එකතො උපාලි එකොති ධම්මවාදිපක්ඛෙ එකො. එකතො ද්වෙති අධම්මවාදිපක්ඛෙ ද්වෙ. චතුත්ථො අනුස්සාවෙතීති සඞ්ඝං භින්දිස්සාමීති අධම්මවාදිචතුත්ථො හුත්වා අනුස්සාවෙති; අනුනයන්තො සාවෙති ‘‘න තුම්හාකංයෙව නරකභයං අත්ථි, අම්හාකම්පි අත්ථි, න අම්හාකං අවීචිමග්ගො පිහිතො, න මයං අකුසලා න භායාම. යදි හි අයං අධම්මො අවිනයො අසත්ථුසාසනං වා භවෙය්ය, න මයං ගණ්හෙය්යාමා’’තිආදිනා නයෙන ‘‘අධම්මං ධම්මො’’ති එවං අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි බොධෙතීති අත්ථො. සලාකං ගාහෙතීති එවං අනුස්සාවෙත්වා පන ‘‘ඉදං ගණ්හථ, ඉදං රොචෙථා’’ති වදන්තො සලාකං ගාහෙති.

එකතො උපාලි ද්වෙ හොන්තීතිආදීසුපි එසෙව නයො. එවං ඛො උපාලි සඞ්ඝරාජි චෙව හොති සඞ්ඝභෙදො චාති එවං හොති; න පන එත්තාවතා සඞ්ඝො භින්නො හොති.

භික්ඛු ඛො උපාලි පකතත්තො සමානසංවාසකො සමානසීමායං ඨිතො සඞ්ඝං භින්දතීති එත්ථ සියා එවං ‘‘දෙවදත්තො කථං පකතත්තො’’ති. කථං තාව න පකතත්තො, රඤ්ඤො ඝාතාපිතත්තා රුහිරුප්පාදස්ස ච කතත්තාති? තත්ථ වදාම – ආණත්තියා තාව විරද්ධත්තා රඤ්ඤො ඝාතාපනං නත්ථි. ‘‘තෙන හි ත්වං, කුමාර, පිතරං හන්ත්වා රාජා හොහි, අහං භගවන්තං හන්ත්වා බුද්ධො භවිස්සාමී’’ති එවඤ්හි තස්ස ආණත්ති. කුමාරො පන රාජා හුත්වා පච්ඡා පිතරං මාරෙසි; එවං තාව ආණත්තියා විරද්ධත්තා රඤ්ඤො ඝාතාපනං නත්ථි. රුහිරුප්පාදෙ පන කතමත්තෙයෙව රුහිරුප්පාදපච්චයා භගවතා අභබ්බතා න වුත්තා, න ච සක්කා භගවතො වචනං විනායෙව තස්ස අභබ්බතා ආරොපෙතුං.

‘‘රුහිරුප්පාදකො, භික්ඛවෙ, අනුපසම්පන්නො න උපසම්පාදෙතබ්බො, උපසම්පන්නො නාසෙතබ්බො’’ති –

ඉදං පන භගවතා සඞ්ඝභෙදතො පච්ඡා වුත්තං, තස්මා පකතත්තෙනෙව තෙන සඞ්ඝො භින්නොති.

අධම්මං ධම්මොති දීපෙන්තීතිආදීසු අට්ඨාරසසු භෙදකරවත්ථූසු සුත්තන්තපරියායෙන තාව දස කුසලකම්මපථා ධම්මො, දස අකුසලකම්මපථා අධම්මො. තථා චත්තාරො සතිපට්ඨානා, චත්තාරො සම්මප්පධානා, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා, පඤ්චින්ද්රියානි, පඤ්ච බලානි, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගොති සත්තතිංස බොධිපක්ඛියධම්මා ධම්මො නාම; තයො සතිපට්ඨානා , තයො සම්මප්පධානා, තයො ඉද්ධිපාදා, ඡ ඉන්ද්රියානි, ඡ බලානි, අට්ඨ බොජ්ඣඞ්ගා, නවඞ්ගිකො මග්ගොති ච චත්තාරො උපාදානා, පඤ්ච නීවරණා, සත්ත අනුසයා, අට්ඨ මිච්ඡත්තාති ච අයං අධම්මො.

තත්ථ යංකිඤ්චි එකං අධම්මකොට්ඨාසං ගහෙත්වා ‘‘ඉමං අධම්මං ධම්මොති කරිස්සාම; එවං අම්හාකං ආචරියකුලං නිස්සාය නිය්යානිකං භවිස්සති, මයඤ්ච ලොකෙ පාකටා භවිස්සාමා’’ති තං අධම්මං ‘‘ධම්මො අය’’න්ති කථයන්තා අධම්මං ධම්මොති දීපෙන්ති නාම. තථෙව ධම්මකොට්ඨාසෙසු ච එකං ගහෙත්වා අයං අධම්මොති කථෙන්තා ධම්මං අධම්මොති දීපෙන්ති නාම. විනයපරියායෙන පන භූතෙන වත්ථුනා චොදෙත්වා සාරෙත්වා යථාපටිඤ්ඤාය කාතබ්බං කම්මං ධම්මො නාම, අභූතෙන වත්ථුනා අචොදෙත්වා අසාරෙත්වා අපටිඤ්ඤාය කාතබ්බං කම්මං අධම්මො නාම.

සුත්තන්තපරියායෙන රාගවිනයො දොසවිනයො මොහවිනයො සංවරො පහානං පටිසඞ්ඛාති අයං විනයො නාම, රාගාදීනං අවිනයො අසංවරො අප්පහානං අප්පටිසඞ්ඛාති අයං අවිනයො නාම. විනයපරියායෙන වත්ථුසම්පත්ති ඤත්තිසම්පත්ති අනුස්සාවනසම්පත්ති සීමාසම්පත්ති පරිසාසම්පත්තීති අයං විනයො නාම, වත්ථුවිපත්ති…පෙ… පරිසාවිපත්තීති අයං අවිනයො නාම.

සුත්තන්තපරියායෙන චත්තාරො සතිපට්ඨානා… අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගොති ඉදං භාසිතං ලපිතං තථාගතෙන ; තයො සතිපට්ඨානා, තයො සම්මප්පධානා, තයො ඉද්ධිපාදා, ඡ ඉන්ද්රියානි, ඡ බලානි, අට්ඨ බොජ්ඣඞ්ගා, නවඞ්ගිකො මග්ගොති ඉදං අභාසිතං අලපිතං තථාගතෙන. විනයපරියායෙන චත්තාරො පාරාජිකා, තෙරස සඞ්ඝාදිසෙසා, ද්වෙ අනියතා, තිංස නිස්සග්ගියා පාචිත්තියාති ඉදං භාසිතං ලපිතං තථාගතෙන; තයො පාරාජිකා, චුද්දස සඞ්ඝාදිසෙසා, තයො අනියතා, එකත්තිංස නිස්සග්ගියා පාචිත්තියාති ඉදං අභාසිතං අලපිතං තථාගතෙන.

සුත්තන්තපරියායෙන දෙවසිකං ඵලසමාපත්තිසමාපජ්ජනං, මහාකරුණාසමාපත්තිසමාපජ්ජනං, බුද්ධචක්ඛුනා ලොකවොලොකනං, අට්ඨුප්පත්තිවසෙන සුත්තන්තදෙසනා, ජාතකකථාති ඉදං ආචිණ්ණං; න දෙවසිකං ඵලසමාපත්තිසමාපජ්ජනං…පෙ… න ජාතකකථාති ඉදං අනාචිණ්ණං. විනයපරියායෙන නිමන්තිතස්ස වස්සාවාසං වසිත්වා අපලොකෙත්වා චාරියපක්කමනං, පවාරෙත්වා චාරියපක්කමනං, ආගන්තුකෙහි සද්ධිං පඨමං පටිසන්ථාරකරණන්ති ඉදං ආචිණ්ණං; තස්සෙව ආචිණ්ණස්ස අකරණං අනාචිණ්ණං නාම.

සුත්තන්තපරියායෙන චත්තාරො සතිපට්ඨානා…පෙ… අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගොති ඉදං පඤ්ඤත්තං නාම; තයො සතිපට්ඨානා…පෙ… නවඞ්ගිකො මග්ගොති ඉදං අපඤ්ඤත්තං නාම. විනයපරියායෙන චත්තාරො පාරාජිකා…පෙ… තිංස නිස්සග්ගියා පාචිත්තියාති ඉදං පඤ්ඤත්තං නාම; තයො පාරාජිකා…පෙ… එකත්තිංස නිස්සග්ගියා පාචිත්තියාති ඉදං අපඤ්ඤත්තං නාම.

‘‘අනාපත්ති අජානන්තස්ස, අථෙය්යචිත්තස්ස, න මරණාධිප්පායස්ස, අනුල්ලපනාධිප්පායස්ස, න මොචනාධිප්පායස්සා’’ති තත්ථ තත්ථ වුත්තා අනාපත්ති අනාපත්ති නාම. ‘‘ජානන්තස්ස, ථෙය්යචිත්තස්සා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තා ආපත්ති ආපත්ති නාම. පඤ්චාපත්තික්ඛන්ධා ලහුකාපත්ති නාම, ද්වෙ ආපත්තික්ඛන්ධා ගරුකාපත්ති නාම. ඡ ආපත්තික්ඛන්ධා සාවසෙසාපත්ති නාම, එකො පාරාජිකාපත්තික්ඛන්ධො අනවසෙසාපත්ති නාම. ද්වෙ ආපත්තික්ඛන්ධා දුට්ඨුල්ලාපත්ති නාම, පඤ්චාපත්තික්ඛන්ධා අදුට්ඨුල්ලාපත්ති නාම.

පුරිමනයෙනෙව පනෙත්ථ වුත්තප්පකාරං ධම්මං ‘‘අධම්මො අය’’න්ති කථයන්තා ‘‘ධම්මං අධම්මො’’ති දීපෙන්ති නාම. අවිනයං ‘‘විනයො අය’’න්ති…පෙ… අදුට්ඨුල්ලාපත්තිං ‘‘දුට්ඨුල්ලාපත්ති අය’’න්ති කථයන්තා ‘‘අදුට්ඨුල්ලාපත්තිං දුට්ඨුල්ලාපත්තී’’ති දීපෙන්ති නාම. එවං ‘‘අධම්මං ධම්මො’’ති වා…පෙ… ‘‘අදුට්ඨුල්ලාපත්තිං දුට්ඨුල්ලාපත්තී’’ති වා දීපෙත්වා පක්ඛං ලභිත්වා චතුන්නං සඞ්ඝකම්මානං අඤ්ඤතරං සඞ්ඝකම්මං එකසීමායං විසුං කරොන්තෙහි සඞ්ඝො භින්නො නාම හොති. තෙන වුත්තං – ‘‘තෙ ඉමෙහි අට්ඨාරසහි වත්ථූහි අපකස්සන්තී’’තිආදි.

තත්ථ අපකස්සන්තීති පරිසං ආකඩ්ඪන්ති, විජටෙන්ති, එකමන්තං උස්සාරෙන්ති ච. අවපකාසන්තීති අති විය පකාසෙන්ති යථා විසංසට්ඨාව හොන්ති, එවං කරොන්ති. ආවෙනින්ති විසුං. එත්තාවතා ඛො උපාලි සඞ්ඝො භින්නො හොතීති එවං අට්ඨාරසසු භෙදකරවත්ථූසු යංකිඤ්චි එකම්පි වත්ථුං දීපෙත්වා තෙන තෙන කාරණෙන ‘‘ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’’ති සඤ්ඤාපෙත්වා සලාකං ගාහාපෙත්වා විසුං සඞ්ඝකම්මෙ කතෙ සඞ්ඝො භින්නො හොති. පරිවාරෙ පන ‘‘පඤ්චහි උපාලි ආකාරෙහි සඞ්ඝො භිජ්ජතී’’තිආදි වුත්තං, තස්ස ඉමිනා ඉධ වුත්තෙන සඞ්ඝභෙදලක්ඛණෙන අත්ථතො නානාකරණං නත්ථි. තං පනස්ස නානාකරණාභාවං තත්ථෙව පකාසයිස්සාම. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

උපාලිපඤ්හාකථා නිට්ඨිතා.

සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.