📜

9. පාතිමොක්ඛට්ඨපනක්ඛන්ධකං

පාතිමොක්ඛුද්දෙසයාචනකථා

383. පාතිමොක්ඛට්ඨපනක්ඛන්ධකෙ – (නන්දිමුඛියා රත්තියාති අරුණුට්ඨිතකාලෙපි හි නන්දිමුඛා විය රත්ති ඛායති. තෙනාහ ‘‘නන්දිමුඛියා රත්තියා’’ති. අන්තොපූතින්ති අත්තචිත්තසන්තානෙ කිලෙසපූතිභාවෙන අන්තොපූතිං. අවස්සුතන්ති කිලෙසවස්සනවසෙන අවස්සුතං. කසම්බුකජාතන්ති ආකිණ්ණදොසතාය සංකිලිට්ඨජාතං.) යාව බාහාගහණාපි නාමාති ‘‘අපරිසුද්ධා ආනන්ද පරිසා’’ති වචනං සුත්වායෙව හි තෙන පක්කමිතබ්බං සියා, එවං අපක්කමිත්වා යාව බාහාගහණාපි නාම සො මොඝපුරිසො ආගමෙස්සති, අච්ඡරියමිදන්ති දස්සෙති.

384. න ආයතකෙනෙව පපාතොති න පඨමමෙව ගම්භීරො; අනුපුබ්බෙන ගම්භීරොති අත්ථො. ඨිතධම්මො වෙලං නාතිවත්තතීති වීචීනං ඔසක්කනකන්දරං මරියාදවෙලං නාතික්කමති. තීරං වාහෙතීති තීරතො අප්පෙති; උස්සාරෙතීති අත්ථො. අඤ්ඤාපටිවෙධොති අරහත්තප්පත්ති.

385. ඡන්නමතිවස්සතීති ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා පටිච්ඡාදෙන්තො අඤ්ඤං නවං ආපත්තිං ආපජ්ජති ඉදමෙතං සන්ධාය වුත්තං. විවටං නාතිවස්සතීති ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා විවරන්තො අඤ්ඤං නාපජ්ජති ඉදමෙතං සන්ධාය වුත්තං.

පාතිමොක්ඛුද්දෙසයාචනකථා නිට්ඨිතා.

පාතිමොක්ඛසවනාරහකථා

386. ඨපිතංහොති පාතිමොක්ඛන්ති එත්ථ පුරෙ වා පච්ඡා වා ඨපිතම්පි අට්ඨපිතං හොති, ඛෙත්තෙ ඨපිතමෙව පන ඨපිතං නාම හොති. තස්මා ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අජ්ජුපොසථො පන්නරසො, යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො උපොසථං කරෙය්යා’’ති එත්ථ යාව රෙ-කාරං භණති, තාව ඨපෙතබ්බං, ඉදඤ්හි ඛෙත්තං. ය්ය-කාරෙ පන වුත්තෙ ඨපෙන්තෙන පච්ඡා ඨපිතං නාම හොති. ‘‘සුණාතු මෙ’’ති අනාරද්ධෙයෙව ඨපෙන්තෙන පුරෙ ඨපිතං හොති.

පාතිමොක්ඛසවනාරහකථා නිට්ඨිතා.

ධම්මිකාධම්මිකපාතිමොක්ඛට්ඨපනකථා

387. අමූලිකායසීලවිපත්තියා පාතිමොක්ඛං ඨපෙති අකතායාති තෙන පුග්ගලෙන සා විපත්ති කතා වා හොතු අකතා වා, පාතිමොක්ඛට්ඨපනකස්ස සඤ්ඤාඅමූලිකවසෙන අමූලිකා හොති. කතාකතායාති කතඤ්ච අකතඤ්ච උභයං ගහෙත්වා වුත්තං.

ධම්මිකං සාමග්ගිං න උපෙතීති කම්මං කොපෙතුකාමතාය සඞ්ඝස්ස කම්මෙ කරීයමානෙ නෙව ආගච්ඡති, න ඡන්දං දෙති, සම්මුඛීභූතොව පටික්කොසති, තෙන දුක්කටං ආපජ්ජති. ඉච්චස්සාපි සාපත්තිකස්සෙව පාතිමොක්ඛං ඨපිතං හොති. පච්චාදියතීති ‘‘පුන කාතබ්බං කම්ම’’න්ති පච්චාදියති, තෙන උක්කොටනකෙන පාචිත්තියං ආපජ්ජති. ඉච්චස්සාපි සාපත්තිකස්සෙව පාතිමොක්ඛං ඨපිතං හොති.

ධම්මිකාධම්මිකපාතිමොක්ඛට්ඨපනකථා නිට්ඨිතා.

ධම්මිකපාතිමොක්ඛට්ඨපනකථා

388. යෙහි ආකාරෙහි යෙහි ලිඞ්ගෙහි යෙහි නිමිත්තෙහීති එත්ථ මග්ගෙනමග්ගපටිපාදනාදීසු ආකාරාදිසඤ්ඤා වෙදිතබ්බා. තෙන දිට්ඨෙන තෙන සුතෙන තාය පරිසඞ්කායාති එත්ථ දිට්ඨඤ්ච සුතඤ්ච පාළියං ආගතමෙව. සචෙ පන තෙහි දිට්ඨසුතෙහි පරිසඞ්කං උප්පාදෙය්ය, තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘තාය පරිසඞ්කායා’’ති.

ධම්මිකපාතිමොක්ඛට්ඨපනකථා නිට්ඨිතා.

අත්තාදානඅඞ්ගකථා

398. අත්තාදානං ආදාතුකාමෙනාති එත්ථ සාසනං සොධෙතුකාමො භික්ඛු යං අධිකරණං අත්තනා ආදියති, තං අත්තාදානන්ති වුච්චති. අකාලො ඉමං අත්තාදානං ආදාතුන්ති එත්ථ රාජභයං චොරභයං දුබ්භික්ඛභයං වස්සාරත්තොති අයං අකාලො, විපරීතො කාලො.

අභූතං ඉදං අත්තාදානන්ති අසන්තමිදං, මයා අධම්මො වා ධම්මොති, ධම්මො වා අධම්මොති, අවිනයො වා විනයොති, විනයො වා අවිනයොති, දුස්සීලො වා පුග්ගලො සීලවාති, සීලවා වා දුස්සීලොති ගහිතොති අත්ථො; විපරියායෙන භූතං වෙදිතබ්බං. අනත්ථසංහිතං ඉදං අත්තාදානන්ති එත්ථ යං ජීවිතන්තරායාය වා බ්රහ්මචරියන්තරායාය වා සංවත්තති, ඉදං අනත්ථසංහිතං, විපරීතං අත්ථසංහිතං නාම.

න ලභිස්සාමි සන්දිට්ඨෙ සම්භත්තෙ භික්ඛූති අප්පෙකදා හි රාජභයාදීසු එවරූපා අත්තනො පක්ඛස්ස උපත්ථම්භකා භික්ඛූ ලද්ධුං න සක්කා හොන්ති, තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘න ලභිස්සාමී’’ති . අප්පෙකදා පන ඛෙමසුභික්ඛාදීසු ලද්ධුං සක්කා හොන්ති, තං සන්ධාය ‘‘ලභිස්සාමී’’ති වුත්තං.

භවිස්සති සඞ්ඝස්ස තතොනිදානං භණ්ඩනන්ති කොසම්බකානං විය භණ්ඩනං කලහො විග්ගහො විවාදො සඞ්ඝභෙදො ච භවිස්සතීති. පච්ඡාපි අවිප්පටිසාරකරං භවිස්සතීති සුභද්දං වුඩ්ඪපබ්බජිතං නිග්ගහෙත්වා පඤ්චසතිකසඞ්ගීතිං කරොන්තස්ස මහාකස්සපත්ථෙරස්සෙව, දසවත්ථුකෙ අධිකරණෙ දසභික්ඛුසහස්සානි නිග්ගහෙත්වා සත්තසතිකසඞ්ගීතිං කරොන්තස්ස ආයස්මතො යසස්සෙව, සට්ඨිභික්ඛුසහස්සානි නිග්ගහෙත්වා සහස්සිකසඞ්ගීතිං කරොන්තස්ස මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරස්සෙව ච පච්ඡා සමනුස්සරණකරණං හොති, සාසනස්ස ච විගතුපක්කිලෙසචන්දිමසූරියසස්සිරිකතාය සංවත්තති.

අත්තාදානඅඞ්ගකථා නිට්ඨිතා.

චොදකෙනපච්චවෙක්ඛිතබ්බධම්මකථා

399. අච්ඡිද්දෙන අප්පටිමංසෙනාතිආදීසු යෙන ගහට්ඨපබ්බජිතෙසු යො කොචි පහටො වා හොති, ගිහීනං ගණ්ඩඵාලනාදීනි වෙජ්ජකම්මානි වා කතානි, තස්ස කායසමාචාරො උපචිකාහි ඛායිතතාලපණ්ණමිව ඡිද්දො ච පටිමාසිතුං යත්ථ කත්ථචි ගහෙත්වා ආකඩ්ඪිතුං සක්කුණෙය්යතාය සප්පටිමංසො ච හොති, විපරීතො අච්ඡිද්දො අප්පටිමංසොති වෙදිතබ්බොති. වචීසමාචාරො පන මුසාවාදඔමසවාදපෙසුඤ්ඤඅමූලකානුද්ධංසනාදීහි ඡිද්දො ච සප්පටිමංසො ච හොති, විපරීතො අච්ඡිද්දො අප්පටිමංසො.

මෙත්තං නු ඛො මෙ චිත්තන්ති පලිබොධෙ ඡින්දිත්වා කම්මට්ඨානභාවනානුයොගෙන අධිගතං මෙත්තචිත්තං. අනාඝාතන්ති ආඝාතවිරහිතං, වික්ඛම්භනවසෙන විහතාඝාතන්ති අත්ථො. ඉදං පනාවුසො කත්ථ වුත්තං භගවතාති ඉදං සික්ඛාපදං කතරස්මිං නගරෙ වුත්තන්ති අත්ථො.

චොදකෙනපච්චවෙක්ඛිතබ්බධම්මකථා නිට්ඨිතා.

චොදකෙනඋපට්ඨාපෙතබ්බකථා

400. කාලෙනවක්ඛාමීතිආදීසු එකො එකං ඔකාසං කාරෙත්වා චොදෙන්තො කාලෙන වදති නාම. සඞ්ඝමජ්ඣගණමජ්ඣසලාකග්ගයාගුඅග්ගවිතක්කමාළකභික්ඛාචාරමග්ගආසනසාලාදීසු උපට්ඨාකෙහි පරිවාරිතක්ඛණෙ වා චොදෙන්තො අකාලෙන වදති නාම. තච්ඡෙන වදන්තො භූතෙන වදති නාම. ‘‘අම්භො මහල්ලක, පරිසාවචර, පංසුකූලික, ධම්මකථික, පතිරූපං තව ඉද’’න්ති වදන්තො ඵරුසෙන වදති නාම. කාරණනිස්සිතං පන කත්වා ‘‘භන්තෙ මහල්ලකත්ථ, පරිසාවචරා, පංසුකූලිකා, ධම්මකථිකත්ථ, පතිරූපං තුම්හාකං ඉද’’න්ති වදන්තො සණ්හෙනවදති නාම. කාරණනිස්සිතං කත්වා වදන්තො අත්ථසංහිතෙන වදති නාම. මෙත්තචිත්තො වක්ඛාමි නො දොසන්තරොති මෙත්තචිත්තං උපට්ඨපෙත්වා වක්ඛාමි, න දුට්ඨචිත්තො හුත්වා.

චොදකෙනඋපට්ඨාපෙතබ්බකථා නිට්ඨිතා.

චොදකචුදිතකපටිසංයුත්තකථා

401. අජ්ඣත්තං මනසිකරිත්වාති අත්තනො චිත්තෙ උප්පාදෙත්වා. කාරුඤ්ඤතාති කරුණාභාවො. ඉමිනා කරුණඤ්ච කරුණාපුබ්බභාගඤ්ච දස්සෙති. හිතෙසිතාති හිතගවෙසනතා. අනුකම්පිතාති තෙන හිතෙන සංයොජනතා. ද්වීහිපි මෙත්තඤ්ච මෙත්තාපුබ්බභාගඤ්ච දස්සෙති. ආපත්තිවුට්ඨානතාති ආපත්තිතො වුට්ඨාපෙත්වා සුද්ධන්තෙ පතිට්ඨාපනා. වත්ථුං චොදෙත්වා සාරෙත්වා පටිඤ්ඤං ආරොපෙත්වා යථාපටිඤ්ඤාය කම්මකරණං විනයපුරෙක්ඛාරතා නාම. ඉමෙ පඤ්ච ධම්මෙති යෙ එතෙ කාරුඤ්ඤතාතිආදිනා නයෙන වුත්තා, ඉමෙ පඤ්ච ධම්මෙ අජ්ඣත්තං මනසි කරිත්වා පරො චොදෙතබ්බොති.

සච්චෙ ච අකුප්පෙ චාති වචීසච්චෙ ච අකුප්පනතාය ච. චුදිතකෙන හි සච්චඤ්ච වත්තබ්බං, කොපො ච න කාතබ්බො. නෙව අත්තනා කුජ්ඣිතබ්බො, න පරො ඝට්ටෙතබ්බොති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

චොදකචුදිතකපටිසංයුත්තකථා නිට්ඨිතා.

පාතිමොක්ඛට්ඨපනක්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.