📜
10. භික්ඛුනික්ඛන්ධකං
මහාපජාපතිගොතමීවත්ථුකථා
402. භික්ඛුනික්ඛන්ධකෙ ¶ ¶ – අලං ගොතමි මා තෙ රුච්චීති කස්මා පටික්ඛිපති, නනු සබ්බෙසම්පි බුද්ධානං චතස්සො පරිසා හොන්තීති? කාමං හොන්ති, කිලමෙත්වා පන අනෙකක්ඛත්තුං යාචිතෙන අනුඤ්ඤාතං පබ්බජ්ජං ‘‘දුක්ඛෙන ලද්ධා අයං අම්හෙහී’’ති ¶ සම්මා පරිපාලෙස්සන්තීති භද්දකං කත්වා අනුජානිතුකාමො පටික්ඛිපති. අට්ඨගරුධම්මකථා මහාවිභඞ්ගෙයෙව කථිතා.
403. කුම්භථෙනකෙහීති කුම්භෙ දීපං ජාලෙත්වා තෙන ආලොකෙන පරඝරෙ භණ්ඩං විචිනිත්වා ථෙනකචොරෙහි.
සෙතට්ඨිකා නාම රොගජාතීති එකො පාණකො නාළිමජ්ඣගතං කණ්ඩං විජ්ඣති, යෙන විද්ධත්තා නික්ඛන්තම්පි සාලිසීසං ඛීරං ගහෙතුං න සක්කොති.
මඤ්ජිට්ඨිකා නාම රොගජාතීති උච්ඡූනං අන්තොරත්තභාවො. මහතො තළාකස්ස පටිකච්චෙව ආළින්ති ඉමිනා පන එතමත්ථං දස්සෙති – යථා මහතො තළාකස්ස ආළියා අබද්ධායපි කිඤ්චි උදකං තිට්ඨෙය්ය, පඨමමෙව බද්ධාය පන යං අබද්ධපච්චයා න තිට්ඨෙය්ය, තම්පි තිට්ඨෙය්ය; එවමෙව යෙ ඉමෙ අනුප්පන්නෙ වත්ථුස්මිං පටිකච්චෙව අවීතික්කමනත්ථාය ගරුධම්මා පඤ්ඤත්තා. තෙසු අපඤ්ඤත්තෙසුපි මාතුගාමස්ස පබ්බජිතත්තා පඤ්චෙව වස්සසතානි සද්ධම්මො තිට්ඨෙය්ය. පටිකච්චෙව පඤ්ඤත්තත්තා පන අපරානිපි පඤ්චවස්සසතානි ඨස්සතීති එවං පඨමං වුත්තං වස්සසහස්සමෙව ඨස්සතීති. වස්සසහස්සන්ති චෙතං පටිසම්භිදාපභෙදප්පත්තඛීණාසවවසෙනෙව වුත්තං. තතො පන උත්තරිම්පි ¶ සුක්ඛවිපස්සකඛීණාසවවසෙන වස්සසහස්සං, අනාගාමිවසෙන වස්සසහස්සං, සකදාගාමිවසෙන වස්සසහස්සං, සොතාපන්නවසෙන වස්සසහස්සන්ති එවං පඤ්චවස්සසහස්සානි පටිවෙධසද්ධම්මො ඨස්සති. පරියත්තිධම්මොපි තානියෙව. න හි පරියත්තියා අසති පටිවෙධො ¶ අත්ථි, නාපි පරියත්තියා සති පටිවෙධො න හොති; ලිඞ්ගං පන පරියත්තියා අන්තරහිතායපි චිරං පවත්තිස්සතීති.
මහාපජාපතිගොතමීවත්ථුකථා නිට්ඨිතා.
භික්ඛුනීඋපසම්පදානුජානනකථා
404. අනුජානාමි භික්ඛවෙ භික්ඛූහි භික්ඛුනියො උපසම්පාදෙතුන්ති ඉමාය අනුපඤ්ඤත්තියා භික්ඛූ පඤ්චසතා සාකියානියො මහාපජාපතියා සද්ධිවිහාරිනියො කත්වා උපසම්පාදෙසුං. ඉති තා සබ්බාපි එකතොඋපසම්පන්නා නාම අහෙසුං. යෙ ¶ ඛො ත්වං ගොතමීති ඉමිනා ඔවාදෙන ගොතමී අරහත්තං පත්තා.
409. කම්මං න කරීයතීති තජ්ජනීයාදි සත්තවිධම්පි කම්මං න කරීයති. ඛමාපෙන්තීති න පුන එවං කරිස්සාමීති ඛමාපෙන්ති.
410. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, භික්ඛූහි භික්ඛුනීනං කම්මං රොපෙත්වා නිය්යාදෙතුන්ති එත්ථ තජ්ජනීයාදීසු ‘‘ඉදං නාම කම්මං එතිස්සා කාතබ්බ’’න්ති එවං රොපෙත්වා ‘‘තං දානි තුම්හෙව කරොථා’’ති නිය්යාදෙතබ්බං. සචෙ පන අඤ්ඤස්මිං රොපිතෙ අඤ්ඤං කරොන්ති, ‘‘තජ්ජනීයකම්මාරහස්ස නියස්සකම්මං කරොතී’’ති එත්ථ වුත්තනයෙන කාරෙතබ්බතං ආපජ්ජන්ති.
411. කද්දමොදකෙනාති එත්ථ න කෙවලං කද්දමොදකෙන, විප්පසන්නඋදකරජනකද්දමාදීසුපි යෙන කෙනචි ඔසිඤ්චන්තස්ස දුක්කටමෙව. අවන්දියො සො භික්ඛවෙ භික්ඛු භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන කාතබ්බොති භික්ඛුනුපස්සයෙ සන්නිපතිත්වා ‘‘අසුකො නාම අය්යො භික්ඛුනීනං අපසාදනීයං දස්සෙති, එතස්ස අය්යස්ස අවන්දියකරණං රුච්චතී’’ති එවං තික්ඛත්තුං සාවෙතබ්බං. එත්තාවතා අවන්දියො කතො හොති. තතො පට්ඨාය යථා සාමණෙරෙ දිස්වා න වන්දන්ති; එවමෙව දිස්වාපි ¶ න වන්දිතබ්බො. තෙන භික්ඛුනා සම්මා වත්තන්තෙන භික්ඛුනුපස්සයං ආගන්ත්වා විහාරෙයෙව සඞ්ඝං වා ගණං වා එකපුග්ගලං වා උපසඞ්කමිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘භික්ඛුනිසඞ්ඝො මය්හං ඛමතූ’’ති ඛමාපෙතබ්බං. තෙන භික්ඛුනා භික්ඛුනීනං සන්තිකං ආගන්ත්වා ‘‘එසො භික්ඛු තුම්හෙ ඛමාපෙතී’’ති වත්තබ්බං. තතො පට්ඨාය සො වන්දිතබ්බො. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරං පන කම්මවිභඞ්ගෙ වක්ඛාම.
ඔභාසෙන්තීති ¶ අසද්ධම්මෙන ඔභාසෙන්ති. භික්ඛුනීහි සද්ධිං සම්පයොජෙන්තීති භික්ඛුනීහි සද්ධිං පුරිසෙ අසද්ධම්මෙන සම්පයොජෙන්ති. අවන්දියකරණං වුත්තනයමෙව. ආවරණන්ති විහාරප්පවෙසනෙ නිවාරණං ¶ . ඔවාදං ඨපෙතුන්ති එත්ථ න භික්ඛුනුපස්සයං ගන්ත්වා ඨපෙතබ්බො. ඔවාදත්ථාය පන ආගතා භික්ඛුනියො වත්තබ්බා ‘‘අසුකා නාම භික්ඛුනී සාපත්තිකා, තස්සා ඔවාදං ඨපෙමි, මා තාය සද්ධිං උපොසථං කරිත්ථා’’ති. කායවිවරණාදීසුපි දණ්ඩකම්මං වුත්තනයමෙව.
413. න භික්ඛවෙ භික්ඛුනියා ඔවාදො න ගන්තබ්බොතිආදි භික්ඛුනිවිභඞ්ගවණ්ණනායං වුත්තමෙව.
416. ඵාසුකා නමෙන්තීති ගිහිදාරිකායො විය ඝනපට්ටකෙන කායබන්ධනෙන ඵාසුකා නමනත්ථාය බන්ධන්ති. එකපරියාකතන්ති එකවාරං පරික්ඛිපනකං.
විලීවෙන පට්ටෙනාති සණ්හෙහි වෙළුවිලීවෙහි කතපට්ටෙන. දුස්සපට්ටෙනාති සෙතවත්ථපට්ටෙන. දුස්සවෙණියාති දුස්සෙන කතවෙණියා. දුස්සවට්ටියාති දුස්සෙන කතවට්ටියා. චොළපට්ටාදීසු චොළකාසාවං චොළන්ති වෙදිතබ්බං.
අට්ඨිල්ලෙනාති ගොජඞ්ඝට්ඨිකෙන. ජඝනන්ති කටිප්පදෙසො වුච්චති. හත්ථං කොට්ටාපෙන්තීති අග්ගබාහං කොට්ටාපෙත්වා මොරපත්තාදීහි චිත්තාලඞ්කාරං කරොන්ති. හත්ථකොච්ඡන්ති පිට්ඨිහත්ථං. පාදන්ති ජඞ්ඝං. පාදකොච්ඡන්ති පිට්ඨිපාදං.
417. මුඛලිම්පනාදීනි වුත්තනයානෙව. අවඞ්ගං කරොන්තීති අක්ඛී අඤ්ජන්තියො ¶ අවඞ්ගදෙසෙ අධොමුඛං ලෙඛං කරොන්ති. විසෙසකන්ති ගණ්ඩප්පදෙසෙ විචිත්රසණ්ඨානං විසෙසකං කරොන්ති. ඔලොකෙන්තීති වාතපානං විවරිත්වා වීථිං ඔලොකෙන්ති. සාලොකෙ තිට්ඨන්තීති ද්වාරං විවරිත්වා උපඩ්ඪකායං දස්සෙන්තියො තිට්ඨන්ති. නච්චන්ති නටසමජ්ජං කාරෙන්ති. වෙසිං වුට්ඨාපෙන්තීති ගණිකං වුට්ඨාපෙන්ති. පානාගාරං ඨපෙන්තීති සුරං වික්කිණන්ති. සූනං ඨපෙන්තීති මංසං වික්කිණන්ති. ආපණන්ති නානාභණ්ඩානං අනෙකවිධං ආපණං පසාරෙන්ති. දාසං උපට්ඨාපෙන්තීති දාසං ගහෙත්වා තෙන අත්තනො වෙය්යාවච්චං කාරෙන්ති. දාසීආදීසුපි එසෙව නයො. හරිතකපක්කිකං ¶ පකිණන්තීති හරිතකඤ්චෙව ¶ පක්කඤ්ච පකිණන්ති; පකිණ්ණකාපණං පසාරෙන්තීති වුත්තං හොති.
419. භික්ඛුනී චෙ, භික්ඛවෙ, කාලං කරොන්තීතිආදීසු අයං පාළිමුත්තකවිනිච්ඡයො – සචෙ හි පඤ්චසු සහධම්මිකෙසු යො කොචි කාලං කරොන්තො ‘‘මමච්චයෙන මය්හං පරික්ඛාරො උපජ්ඣායස්ස හොතු, ආචරියස්ස හොතු, සද්ධිවිහාරිකස්ස හොතු, අන්තෙවාසිකස්ස හොතු, මාතු හොතු, පිතු හොතු, අඤ්ඤස්ස වා යස්ස කස්සචි හොතූ’’ති වදති තෙසං න හොති, සඞ්ඝස්සෙව හොති. න හි පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං අච්චයදානං රුහති, ගිහීනං පන රුහති. භික්ඛු හි භික්ඛුනිවිහාරෙ කාලං කරොති, තස්ස පරික්ඛාරො භික්ඛූනංයෙව හොති. භික්ඛුනී භික්ඛුවිහාරෙ කාලං කරොති, තස්සා පරික්ඛාරො භික්ඛුනීනංයෙව හොති.
420. පුරාණමල්ලීති පුරාණෙ ගිහිකාලෙ මල්ලකස්ස භරියා. පුරිසබ්යඤ්ජනන්ති පුරිසනිමිත්තං, ඡින්නං වා හොතු අච්ඡින්නං වා, පටිච්ඡන්නං වා අප්පටිච්ඡන්නං වා. සචෙ එතස්මිං ඨානෙ පුරිසබ්යඤ්ජනන්ති චිත්තං උප්පාදෙත්වා උපනිජ්ඣායති, දුක්කටං.
421. අත්තනො පරිභොගත්ථාය දින්නං නාම යං ‘‘තුම්හෙයෙව පරිභුඤ්ජථා’’ති වත්වා දින්නං, තං අඤ්ඤස්ස දදතො දුක්කටං. අග්ගං ගහෙත්වා පන දාතුං වට්ටති. සචෙ අසප්පායං, සබ්බං අපනෙතුං වට්ටති. චීවරං එකාහං වා ද්වීහං වා පරිභුඤ්ජිත්වා දාතුං වට්ටති. පත්තාදීසුපි එසෙව නයො.
භික්ඛූනං ¶ සන්නිධිං භික්ඛුනීහි පටිග්ගාහාපෙත්වාති හිය්යො පටිග්ගහෙත්වා ඨපිතමංසං අජ්ජ අඤ්ඤස්මිං අනුපසම්පන්නෙ අසති භික්ඛූහි පටිග්ගාහාපෙත්වා භික්ඛුනීහි පරිභුඤ්ජිතබ්බං. භික්ඛූහි පටිග්ගහිතඤ්හි භික්ඛුනීනං අප්පටිග්ගහිතකට්ඨානෙ තිට්ඨති, භික්ඛුනීනං පටිග්ගහිතම්පි භික්ඛූසු එසෙව නයො.
426. ආසනං සංකසායන්තියො කාලං වීතිනාමෙසුන්ති අඤ්ඤං වුට්ඨාපෙත්වා අඤ්ඤං නිසීදාපෙන්තියො භොජනකාලං අතික්කාමෙසුං.
අට්ඨන්නං ¶ භික්ඛුනීනං යථාවුඩ්ඪන්ති එත්ථ සචෙ පුරෙ අට්ඨසු නිසින්නාසු තාසං අබ්භන්තරිමා ¶ අඤ්ඤා ආගච්ඡති, සා අත්තනො නවකං උට්ඨාපෙත්වා නිසීදිතුං ලභති. යා පන අට්ඨහිපි නවකතරා, සා සචෙපි සට්ඨිවස්සා හොති, ආගතපටිපාටියාව නිසීදිතුං ලභති. අඤ්ඤත්ථ සබ්බත්ථ යථාවුඩ්ඪං න පටිබාහිතබ්බන්ති ඨපෙත්වා භත්තග්ගං අඤ්ඤස්මිං චතුපච්චයභාජනීයට්ඨානෙ ‘‘අහං පුබ්බෙ ආගතා’’ති වුඩ්ඪං පටිබාහිත්වා කිඤ්චි න ගහෙතබ්බං; යථාවුඩ්ඪමෙව වට්ටති. පවාරණාකථා කථිතායෙව.
429. ඉත්ථියුත්තන්තිආදීහි සබ්බයානානි අනුඤ්ඤාතානි. පාටඞ්කින්ති පටපොට්ටලිකං.
430. දූතෙන උපසම්පදා දසන්නං අන්තරායානං යෙන කෙනචි වට්ටති. කම්මවාචාපරියොසානෙ සා භික්ඛුනී භික්ඛුනුපස්සයෙ ඨිතා වා හොතු නිපන්නා වා ජාගරා වා නිද්දං ඔක්කන්තා වා, උපසම්පන්නාව හොති. තාවදෙව ඡායාදීනි ආගතාය දූතභික්ඛුනියා ආචික්ඛිතබ්බානි.
431. උදොසිතොති භණ්ඩසාලා. න සම්මතීති නප්පහොති. උපස්සයන්ති ඝරං. නවකම්මන්ති සඞ්ඝස්සත්ථාය භික්ඛුනියා නවකම්මම්පි කාතුං අනුජානාමීති අත්ථො.
432. තස්සා පබ්බජිතායාති තස්සා පබ්බජිතකාලෙ. යාව සො දාරකො විඤ්ඤුතං පාපුණාතීති යාව ඛාදිතුං භුඤ්ජිතුං නහායිතුඤ්ච මණ්ඩිතුඤ්ච අත්තනො ධම්මතාය සක්කොතීති අත්ථො.
ඨපෙත්වා ¶ සාගාරන්ති සහගාරසෙය්යමත්තං ඨපෙත්වා. යථා අඤ්ඤස්මිං පුරිසෙ; එවං දුතියිකාය භික්ඛුනියා තස්මිං දාරකෙ පටිපජ්ජිතබ්බන්ති දස්සෙති. මාතා පන නහාපෙතුං පායෙතුං භොජෙතුං මණ්ඩෙතුං උරෙ කත්වා සයිතුඤ්ච ලභති.
434. යදෙව සා විබ්භන්තාති යස්මා සා විබ්භන්තා අත්තනො රුචියා ඛන්තියා ඔදාතානි වත්ථානි නිවත්ථා, තස්මායෙව සා අභික්ඛුනී, න සික්ඛාපච්චක්ඛානෙනාති දස්සෙති. සා පුන උපසම්පදං න ලභති.
සා ¶ ආගතා න උපසම්පාදෙතබ්බාති න කෙවලං න උපසම්පාදෙතබ්බා, පබ්බජ්ජම්පි න ලභති. ඔදාතානි ගහෙත්වා විබ්භන්තා පන පබ්බජ්ජාමත්තං ලභති.
අභිවාදනන්තිආදීසු ¶ පුරිසා පාදෙ සම්බාහන්තා වන්දන්ති, කෙසෙ ඡින්දන්ති, නඛෙ ඡින්දන්ති, වණපටිකම්මං කරොන්ති, තං සබ්බං කුක්කුච්චායන්තා න සාදියන්තීති අත්ථො. තත්රෙකෙ ආචරියා ‘‘සචෙ එකතො වා උභතො වා අවස්සුතා හොන්ති සාරත්තා, යථාවත්ථුකමෙව’’. එකෙ ආචරියා ‘‘නත්ථි එත්ථ ආපත්තී’’ති වදන්ති. එවං ආචරියවාදං දස්සෙත්වා ඉදං ඔදිස්ස අනුඤ්ඤාතං වට්ටතීති අට්ඨකථාසු වුත්තං. තං පමාණං. ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ සාදිතු’’න්ති හි වචනෙනෙව තං කප්පියං.
435. පල්ලඞ්කෙන නිසීදන්තීති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා නිසීදන්ති. අඩ්ඪපල්ලඞ්කන්ති එකං පාදං ආභුජිත්වා කතපල්ලඞ්කං. හෙට්ඨා විවටෙ උපරි පටිච්ඡන්නෙති එත්ථ සචෙ කූපො ඛතො හොති, උපරි පන පදරමත්තමෙව සබ්බදිසාසු පඤ්ඤායති, එවරූපෙපි වට්ටති.
436. කුක්කුසං මත්තිකන්ති කුණ්ඩකඤ්චෙව මත්තිකඤ්ච. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙවාති.
භික්ඛුනීඋපසම්පදානුජානනකථා නිට්ඨිතා.
භික්ඛුනික්ඛන්ධකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.