📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

විනයපිටකෙ

පරිවාර-අට්ඨකථා

සොළසමහාවාරො

පඤ්ඤත්තිවාරවණ්ණනා

විසුද්ධපරිවාරස්ස , පරිවාරොති සාසනෙ;

ධම්මක්ඛන්ධසරීරස්ස, ඛන්ධකානං අනන්තරා.

සඞ්ගහං යො සමාරුළ්හො, තස්ස පුබ්බාගතං නයං;

හිත්වා දානි කරිස්සාමි, අනුත්තානත්ථවණ්ණනං.

1. තත්ථ යං තෙන භගවතා…පෙ… පඤ්ඤත්තන්ති ආදිනයප්පවත්තාය තාව පුච්ඡාය අයං සඞ්ඛෙපත්ථො – යො සො භගවා සාසනස්ස චිරට්ඨිතිකත්ථං ධම්මසෙනාපතිනා සද්ධම්මගාරවබහුමානවෙගසමුස්සිතං අඤ්ජලිං සිරස්මිං පතිට්ඨාපෙත්වා යාචිතො දස අත්ථවසෙ පටිච්ච විනයපඤ්ඤත්තිං පඤ්ඤපෙසි, තෙන භගවතා තස්ස තස්ස සික්ඛාපදස්ස පඤ්ඤත්තිකාලං ජානතා, තස්සා තස්සා සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තියා දස අත්ථවසෙ පස්සතා; අපිච පුබ්බෙනිවාසාදීහි ජානතා, දිබ්බෙන චක්ඛුනා පස්සතා, තීහි විජ්ජාහි ඡහි වා පන අභිඤ්ඤාහි ජානතා, සබ්බත්ථ අප්පටිහතෙන සමන්තචක්ඛුනා පස්සතා, සබ්බධම්මජානනසමත්ථාය පඤ්ඤාය ජානතා, සබ්බසත්තානං චක්ඛුවිසයාතීතානි තිරොකුට්ටාදිගතානි චාපි රූපානි අතිවිසුද්ධෙන මංසචක්ඛුනා ච පස්සතා, අත්තහිතසාධිකාය සමාධිපදට්ඨානාය පටිවෙධපඤ්ඤාය ජානතා, පරහිතසාධිකාය කරුණාපදට්ඨානාය දෙසනාපඤ්ඤාය පස්සතා, අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන ‘‘යං පඨමං පාරාජිකං පඤ්ඤත්තං, තං කත්ථ පඤ්ඤත්තං, කං ආරබ්භ පඤ්ඤත්තං, කිස්මිං වත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං, අත්ථි තත්ථ පඤ්ඤත්ති…පෙ… කෙනාභත’’න්ති.

2. පුච්ඡාවිස්සජ්ජනෙ පන ‘‘යං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන පඨමං පාරාජික’’න්ති ඉදං කෙවලං පුච්ඡාය ආගතස්ස ආදිපදස්ස පච්චුද්ධරණමත්තමෙව, ‘‘කත්ථ පඤ්ඤත්තන්ති වෙසාලියා පඤ්ඤත්තං; කං ආරබ්භාති සුදින්නං කලන්දපුත්තං ආරබ්භා’’ති එවමාදිනා පන නයෙන පුනපි එත්ථ එකෙකං පදං පුච්ඡිත්වාව විස්සජ්ජිතං. එකා පඤ්ඤත්තීති ‘‘යො පන භික්ඛු මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්ය පාරාජිකො හොති අසංවාසො’’ති අයං එකා පඤ්ඤත්ති. ද්වෙ අනුපඤ්ඤත්තියොති ‘‘අන්තමසො තිරච්ඡානගතායපී’’ති ච, ‘‘සික්ඛං අපච්චක්ඛායා’’ති ච මක්කටිවජ්ජිපුත්තකවත්ථූනං වසෙන වුත්තා – ඉමා ද්වෙ අනුපඤ්ඤත්තියො. එත්තාවතා ‘‘අත්ථි තත්ථ පඤ්ඤත්ති අනුපඤ්ඤත්ති අනුප්පන්නපඤ්ඤත්තී’’ති ඉමිස්සා පුච්ඡාය ද්වෙ කොට්ඨාසා විස්සජ්ජිතා හොන්ති. තතියං විස්සජ්ජෙතුං පන ‘‘අනුප්පන්නපඤ්ඤත්ති තස්මිං නත්ථී’’ති වුත්තං. අයඤ්හි අනුප්පන්නපඤ්ඤත්ති නාම අනුප්පන්නෙ දොසෙ පඤ්ඤත්තා; සා අට්ඨගරුධම්මවසෙන භික්ඛුනීනංයෙව ආගතා, අඤ්ඤත්ර නත්ථි. තස්මා වුත්තං ‘‘අනුප්පන්නපඤ්ඤත්ති තස්මිං නත්ථී’’ති. සබ්බත්ථපඤ්ඤත්තීති මජ්ඣිමදෙසෙ චෙව පච්චන්තිමජනපදෙසු ච සබ්බත්ථපඤ්ඤත්ති. විනයධරපඤ්චමෙන ගණෙන ‘‘උපසම්පදා, ගුණඞ්ගුණූපාහනා, ධුවනහානං, චම්මත්ථරණ’’න්ති ඉමානි හි චත්තාරි සික්ඛාපදානි මජ්ඣිමදෙසෙයෙව පඤ්ඤත්ති. එත්ථෙව එතෙහි ආපත්ති හොති, න පච්චන්තිමජනපදෙසු. සෙසානි සබ්බානෙව සබ්බත්ථපඤ්ඤත්ති නාම.

සාධාරණපඤ්ඤත්තීති භික්ඛූනඤ්චෙව භික්ඛුනීනඤ්ච සාධාරණපඤ්ඤත්ති; සුද්ධභික්ඛූනමෙව හි සුද්ධභික්ඛුනීනං වා පඤ්ඤත්තං සික්ඛාපදං අසාධාරණපඤ්ඤත්ති නාම හොති. ඉදං පන භික්ඛුං ආරබ්භ උප්පන්නෙ වත්ථුස්මිං ‘‘යා පන භික්ඛුනී ඡන්දසො මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙය්ය, අන්තමසො තිරච්ඡානගතෙනපි පාරාජිකා හොති අසංවාසා’’ති භික්ඛුනීනම්පි පඤ්ඤත්තං, විනීතකථාමත්තමෙව හි තාසං නත්ථි, සික්ඛාපදං පන අත්ථි, තෙන වුත්තං ‘‘සාධාරණපඤ්ඤත්තී’’ති. උභතොපඤ්ඤත්තියම්පි එසෙව නයො. බ්යඤ්ජනමත්තමෙව හි එත්ථ නානං, භික්ඛූනං භික්ඛුනීනම්පි සාධාරණත්තා සාධාරණපඤ්ඤත්ති, උභින්නම්පි පඤ්ඤත්තත්තා උභතොපඤ්ඤත්තීති. අත්ථෙ පන භෙදො නත්ථි.

නිදානොගධන්ති ‘‘යස්ස සියා ආපත්ති සො ආවිකරෙය්යා’’ති එත්ථ සබ්බාපත්තීනං අනුපවිට්ඨත්තා නිදානොගධං; නිදානෙ අනුපවිට්ඨන්ති අත්ථො. දුතියෙන උද්දෙසෙනාති නිදානොගධං නිදානපරියාපන්නම්පි සමානං ‘‘තත්රිමෙ චත්තාරො පාරාජිකා ධම්මා’’තිආදිනා දුතියෙනෙව උද්දෙසෙන උද්දෙසං ආගච්ඡති. චතුන්නං විපත්තීනන්ති සීලවිපත්තිආදීනං. පඨමා හි ද්වෙ ආපත්තික්ඛන්ධා සීලවිපත්ති නාම, අවසෙසා පඤ්ච ආචාරවිපත්ති නාම. මිච්ඡාදිට්ඨි ච අන්තග්ගාහිකදිට්ඨි ච දිට්ඨිවිපත්ති නාම, ආජීවහෙතු පඤ්ඤත්තානි ඡ සික්ඛාපදානි ආජීවවිපත්ති නාම. ඉති ඉමාසං චතුන්නං විපත්තීනං ඉදං පාරාජිකං සීලවිපත්ති නාම හොති.

එකෙන සමුට්ඨානෙනාති ද්වඞ්ගිකෙන එකෙන සමුට්ඨානෙන. එත්ථ හි චිත්තං අඞ්ගං හොති, කායෙන පන ආපත්තිං ආපජ්ජති. තෙන වුත්තං ‘‘කායතො ච චිත්තතො ච සමුට්ඨාතී’’ති. ද්වීහි සමථෙහි සම්මතීති ‘‘ආපන්නොසී’’ති සම්මුඛා පුච්ඡියමානො ‘‘ආම ආපන්නොම්හී’’ති පටිජානාති, තාවදෙව භණ්ඩනකලහවිග්ගහා වූපසන්තා හොන්ති, සක්කා ච හොති තං පුග්ගලං අපනෙත්වා උපොසථො වා පවාරණා වා කාතුං. ඉති සම්මුඛාවිනයෙන ච පටිඤ්ඤාතකරණෙන චාති ද්වීහි සමථෙහි සම්මති, න ච තප්පච්චයා කොචි උපද්දවො හොති. යං පන උපරි පඤ්ඤත්තිවග්ගෙ ‘‘න කතමෙන සමථෙන සම්මතී’’ති වුත්තං, තං සමථං ඔතාරෙත්වා අනාපත්ති කාතුං න සක්කාති ඉමමත්ථං සන්ධාය වුත්තං.

පඤ්ඤත්ති විනයොති ‘‘යො පන භික්ඛූ’’තිආදිනා නයෙන වුත්තමාතිකා පඤ්ඤත්ති විනයොති අත්ථො. විභත්තීති පදභාජනං වුච්චති; විභත්තීති හි විභඞ්ගස්සෙවෙතං නාමං. අසංවරොති වීතික්කමො. සංවරොති අවීතික්කමො. යෙසං වත්තතීති යෙසං විනයපිටකඤ්ච අට්ඨකථා ච සබ්බා පගුණාති අත්ථො. තෙ ධාරෙන්තීති තෙ එතං පඨමපාරාජිකං පාළිතො ච අත්ථතො ච ධාරෙන්ති; න හි සක්කා සබ්බං විනයපිටකං අජානන්තෙන එතස්ස අත්ථො ජානිතුන්ති. කෙනාභතන්ති ඉදං පඨමපාරාජිකං පාළිවසෙන ච අත්ථවසෙන ච යාව අජ්ජතනකාලං කෙන ආනීතන්ති. පරම්පරාභතන්ති පරම්පරාය ආනීතං.

3. ඉදානි යාය පරම්පරාය ආනීතං, තං දස්සෙතුං ‘‘උපාලි දාසකො චෙවා’’තිආදිනා නයෙන පොරාණකෙහි මහාථෙරෙහි ගාථායො ඨපිතා . තත්ථ යං වත්තබ්බං, තං නිදානවණ්ණනායමෙව වුත්තං. ඉමිනා නයෙන දුතියපාරාජිකාදිපුච්ඡාවිස්සජ්ජනෙසුපි විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බොති.

මහාවිභඞ්ගෙ පඤ්ඤත්තිවාරවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

කතාපත්තිවාරාදිවණ්ණනා

157. ඉතො පරං ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තො කති ආපත්තියො ආපජ්ජතී’’ති ආදිප්පභෙදො කතාපත්තිවාරො, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්තියො චතුන්නං විපත්තීනං කති විපත්තියො භජන්තී’’ති ආදිප්පභෙදො විපත්තිවාරො, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්තියො සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං කතිහි ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතා’’ති ආදිප්පභෙදො සඞ්ගහවාරො, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්තියො ඡන්නං ආපත්තිසමුට්ඨානානං කතිහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨහන්තී’’ති ආදිප්පභෙදො සමුට්ඨානවාරො, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්තියො චතුන්නං අධිකරණානං කතමං අධිකරණ’’න්ති ආදිප්පභෙදො අධිකරණවාරො, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තස්ස ආපත්තියො සත්තන්නං සමථානං කතිහි සමථෙහි සම්මන්තී’’ති ආදිප්පභෙදො සමථවාරො, තදනන්තරො සමුච්චයවාරො චාති ඉමෙ සත්ත වාරා උත්තානත්ථා එව.

188. තතො පරං ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවනපච්චයා පාරාජිකං කත්ථ පඤ්ඤත්ත’’න්තිආදිනා නයෙන පුන පච්චයවසෙන එකො පඤ්ඤත්තිවාරො, තස්ස වසෙන පුරිමසදිසා එව කතාපත්තිවාරාදයො සත්ත වාරාති එවං අපරෙපි අට්ඨ වාරා වුත්තා, තෙපි උත්තානත්ථා එව. ඉති ඉමෙ අට්ඨ, පුරිමා අට්ඨාති මහාවිභඞ්ගෙ සොළස වාරා දස්සිතා. තතො පරං තෙනෙව නයෙන භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙපි සොළස වාරා ආගතාති එවමිමෙ උභතොවිභඞ්ගෙ ද්වත්තිංස වාරා පාළිනයෙනෙව වෙදිතබ්බා. න හෙත්ථ කිඤ්චි පුබ්බෙ අවිනිච්ඡිතං නාම අත්ථි.

මහාවිභඞ්ගෙ ච භික්ඛුනිවිභඞ්ගෙ ච

සොළසමහාවාරවණ්ණනා නිට්ඨිතා.