📜

චූළසඞ්ගාමො

අනුවිජ්ජකස්ස පටිපත්තිවණ්ණනා

365. චූළසඞ්ගාමෙ සඞ්ගාමාවචරෙන භික්ඛුනාති සඞ්ගාමො වුච්චති අධිකරණවිනිච්ඡයත්ථාය සඞ්ඝසන්නිපාතො. තත්ර හි අත්තපච්චත්ථිකා චෙව සාසනපච්චත්ථිකා ච උද්ධම්මං උබ්බිනයං සත්ථු සාසනං දීපෙන්තා සමොසරන්ති වෙසාලිකා වජ්ජිපුත්තකා විය. යො භික්ඛු තෙසං පච්චත්ථිකානං ලද්ධිං මද්දිත්වා සකවාදදීපනත්ථාය තත්ථ අවචරති, අජ්ඣොගාහෙත්වා විනිච්ඡයං පවත්තෙති, සො සඞ්ගාමාවචරො නාම යසත්ථෙරො විය. තෙන සඞ්ගාමාවචරෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝං උපසඞ්කමන්තෙන නීචචිත්තෙන සඞ්ඝො උපසඞ්කමිතබ්බො. නීචචිත්තෙනාති මානද්ධජං නිපාතෙත්වා නිහතමානචිත්තෙන. රජොහරණසමෙනාති පාදපුඤ්ඡනසමෙන; යථා රජොහරණස්ස සංකිලිට්ඨෙ වා අසංකිලිට්ඨෙ වා පාදෙ පුඤ්ඡියමානෙ නෙව රාගො න දොසො; එවං ඉට්ඨානිට්ඨෙසු අරජ්ජන්තෙන අදුස්සන්තෙනාති අත්ථො. යථාපතිරූපෙ ආසනෙති යථාපතිරූපං ආසනං ඤත්වා අත්තනො පාපුණනට්ඨානෙ ථෙරානං භික්ඛූනං පිට්ඨිං අදස්සෙත්වා නිසීදිතබ්බං. අනානාකථිකෙනාති නානාවිධං තං තං අනත්ථකථං අකථෙන්තෙන. අතිරච්ඡානකථිකෙනාති දිට්ඨසුතමුතම්පි රාජකථාදිකං තිරච්ඡානකථං අකථෙන්තෙන. සාමං වා ධම්මො භාසිතබ්බොති සඞ්ඝසන්නිපාතට්ඨානෙ කප්පියාකප්පියනිස්සිතා වා රූපාරූපපරිච්ඡෙදසමථාචාරවිපස්සනාචාරට්ඨානනිසජ්ජවත්තාදිනිස්සිතා වා කථා ධම්මො නාම. එවරූපො ධම්මො සයං වා භාසිතබ්බො, පරො වා අජ්ඣෙසිතබ්බො. යො භික්ඛු තථාරූපිං කථං කථෙතුං පහොති, සො වත්තබ්බො – ‘‘ආවුසො සඞ්ඝමජ්ඣම්හි පඤ්හෙ උප්පන්නෙ ත්වං කථෙය්යාසී’’ති. අරියො වා තුණ්හීභාවො නාතිමඤ්ඤිතබ්බොති අරියා තුණ්හී නිසීදන්තා න බාලපුථුජ්ජනා විය නිසීදන්ති. අඤ්ඤතරං කම්මට්ඨානං ගහෙත්වාව නිසීදන්ති. ඉති කම්මට්ඨානමනසිකාරවසෙන තුණ්හීභාවො අරියො තුණ්හීභාවො නාම, සො නාතිමඤ්ඤිතබ්බො, කිං කම්මට්ඨානානුයොගෙනාති නාවජානිතබ්බො; අත්තනො පතිරූපං කම්මට්ඨානං ගහෙත්වාව නිසීදිතබ්බන්ති අත්ථො.

න උපජ්ඣායො පුච්ඡිතබ්බොති ‘‘කො නාමො තුය්හං උපජ්ඣායො’’ති න පුච්ඡිතබ්බො. එස නයො සබ්බත්ථ. න ජාතීති ‘‘ඛත්තියජාතියො ත්වං බ්රාහ්මණජාතියො’’ති එවං ජාති න පුච්ඡිතබ්බා. න ආගමොති ‘‘දීඝභාණකොසි ත්වං මජ්ඣිමභාණකො’’ති එවං ආගමො න පුච්ඡිතබ්බො. කුලපදෙසොති ඛත්තියකුලාදිවසෙනෙව වෙදිතබ්බො. අත්රස්ස පෙමං වා දොසො වාති අත්ර පුග්ගලෙ එතෙසං කාරණානං අඤ්ඤතරවසෙන පෙමං වා භවෙය්ය දොසො වා.

නො පරිසකප්පිකෙනාති පරිසකප්පකෙන පරිසානුවිධායකෙන න භවිතබ්බං; යං පරිසාය රුච්චති, තදෙව චෙතෙත්වා කප්පෙත්වා න කථෙතබ්බන්ති අත්ථො. න හත්ථමුද්දා දස්සෙතබ්බාති කථෙතබ්බෙ ච අකථෙතබ්බෙ ච සඤ්ඤාජනනත්ථං හත්ථවිකාරො න කාතබ්බො.

අත්ථං අනුවිධියන්තෙනාති විනිච්ඡයපටිවෙධමෙව සල්ලක්ඛෙන්තෙන ‘‘ඉදං සුත්තං උපලබ්භති, ඉමස්මිං විනිච්ඡයෙ ඉදං වක්ඛාමී’’ති එවං පරිතුලයන්තෙන නිසීදිතබ්බන්ති අත්ථො. න ච ආසනා වුට්ඨාතබ්බන්ති න ආසනා වුට්ඨාය සන්නිපාතමණ්ඩලෙ විචරිතබ්බං, විනයධරෙ උට්ඨිතෙ සබ්බා පරිසා උට්ඨහති. න වීතිහාතබ්බන්ති න විනිච්ඡයො හාපෙතබ්බො. න කුම්මග්ගො සෙවිතබ්බොති න ආපත්ති දීපෙතබ්බා. අසාහසිකෙන භවිතබ්බන්ති න සහසාකාරිනා භවිතබ්බං; සහසා දුරුත්තවචනං න කථෙතබ්බන්ති අත්ථො. වචනක්ඛමෙනාති දුරුත්තවාචං ඛමනසීලෙන. හිතපරිසක්කිනාති හිතෙසිනා හිතගවෙසිනා කරුණා ච කරුණාපුබ්බභාගො ච උපට්ඨාපෙතබ්බොති අයං පදද්වයෙපි අධිප්පායො. අනසුරුත්තෙනාති න අසුරුත්තෙන. අසුරුත්තං වුච්චති විග්ගාහිකකථාසඞ්ඛාතං අසුන්දරවචනං; තං න කථෙතබ්බන්ති අත්ථො. අත්තා පරිග්ගහෙතබ්බොති ‘‘විනිච්ඡිනිතුං වූපසමෙතුං සක්ඛිස්සාමි නු ඛො නො’’ති එවං අත්තා පරිග්ගහෙතබ්බො; අත්තනො පමාණං ජානිතබ්බන්ති අත්ථො. පරො පරිග්ගහෙතබ්බොති ‘‘ලජ්ජියා නු ඛො අයං පරිසා, සක්කා සඤ්ඤාපෙතුං උදාහු නො’’ති එවං පරො පරිග්ගහෙතබ්බො.

චොදකො පරිග්ගහෙතබ්බොති ‘‘ධම්මචොදකො නු ඛො නො’’ති එවං පරිග්ගහෙතබ්බො. චුදිතකො පරිග්ගහෙතබ්බොති ‘‘ධම්මචුදිතකො නු ඛො නො’’ති එවං පරිග්ගහෙතබ්බො. අධම්මචොදකො පරිග්ගහෙතබ්බොති තස්ස පමාණං ජානිතබ්බං. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. වුත්තංඅහාපෙන්තෙනාති චොදකචුදිතකෙහි වුත්තවචනං අහාපෙන්තෙන. අවුත්තං අපකාසෙන්තෙනාති අනොසටං වත්ථුං අප්පකාසෙන්තෙන. මන්දො හාසෙතබ්බොති මන්දො මොමූහො පග්ගණ්හිතබ්බො, ‘‘නනු ත්වං කුලපුත්තො’’ති උත්තෙජෙත්වා අනුයොගවත්තං කථාපෙත්වා තස්ස අනුයොගො ගණ්හිතබ්බො. භීරූ අස්සාසෙතබ්බොති යස්ස සඞ්ඝමජ්ඣං වා ගණමජ්ඣං වා අනොසටපුබ්බත්තා සාරජ්ජං උප්පජ්ජති, තාදිසො ‘‘මා භායි, විස්සට්ඨො කථෙහි, මයං තෙ උපත්ථම්භා භවිස්සාමා’’ති වත්වාපි අනුයොගවත්තං කථාපෙතබ්බො. චණ්ඩො නිසෙධෙතබ්බොති අපසාදෙතබ්බො තජ්ජෙතබ්බො. අසුචි විභාවෙතබ්බොති අලජ්ජිං පකාසෙත්වා ආපත්තිං දෙසාපෙතබ්බො. උජුමද්දවෙනාති යො භික්ඛු උජු සීලවා කායවඞ්කාදිරහිතො, සො මද්දවෙනෙව උපචරිතබ්බො. ධම්මෙසු ච පුග්ගලෙසු චාති එත්ථ යො ධම්මගරුකො හොති න පුග්ගලගරුකො, අයමෙව ධම්මෙසු ච පුග්ගලෙසු ච මජ්ඣත්තොති වෙදිතබ්බො.

366. සුත්තං සංසන්දනත්ථායාතිආදීසු තෙන ච පන එවං සබ්රහ්මචාරීනං පියමනාපගරුභාවනීයෙන අනුවිජ්ජකෙන සමුදාහටෙසු සුත්තාදීසු සුත්තං සංසන්දනත්ථාය; ආපත්තානාපත්තීනං සංසන්දනත්ථන්ති වෙදිතබ්බං. ඔපම්මං නිදස්සනත්ථායාති ඔපම්මං අත්ථදස්සනත්ථාය. අත්ථො විඤ්ඤාපනත්ථායාති අත්ථො ජානාපනත්ථාය. පටිපුච්ඡා ඨපනත්ථායාති පුච්ඡා පුග්ගලස්ස ඨපනත්ථාය. ඔකාසකම්මං චොදනත්ථායාති වත්ථුනා වා ආපත්තියා වා චොදනත්ථාය. චොදනා සාරණත්ථායාති දොසාදොසං සරාපනත්ථාය. සාරණා සවචනීයත්ථායාති දොසාදොසසාරණා සවචනීයකරණත්ථාය. සවචනීයං පලිබොධත්ථායාති සවචනීයං ‘‘ඉමම්හා ආවාසා පරං මා පක්කමී’’ති එවං පලිබොධත්ථාය. පලිබොධො විනිච්ඡයත්ථායාති විනිච්ඡයං පාපනත්ථාය. විනිච්ඡයො සන්තීරණත්ථායාති දොසාදොසං සන්තීරණත්ථාය තුලනත්ථාය. සන්තීරණං ඨානාට්ඨානගමනත්ථායාති ආපත්තිඅනාපත්තිගරුකලහුකාපත්තිජානනත්ථාය . සඞ්ඝො සම්පරිග්ගහසම්පටිච්ඡනත්ථායාති විනිච්ඡයසම්පටිග්ගහණත්ථාය ච; සුවිනිච්ඡිතදුබ්බිනිච්ඡිතභාවජානනත්ථාය චාති අත්ථො. පච්චෙකට්ඨායිනො අවිසංවාදකට්ඨායිනොති ඉස්සරියාධිපච්චජෙට්ඨකට්ඨානෙ ච අවිසංවාදකට්ඨානෙ ච ඨිතා; න තෙ අපසාදෙතබ්බාති අත්ථො.

ඉදානි යෙ මන්දා මන්දබුද්ධිනො එවං වදෙය්යුං ‘‘විනයො නාම කිමත්ථායා’’ති තෙසං වචනොකාසපිදහනත්ථමත්තං දස්සෙතුං විනයො සංවරත්ථායාතිආදිමාහ. තත්ථ විනයො සංවරත්ථායාති සකලාපි විනයපඤ්ඤත්ති කායවචීද්වාරසංවරත්ථාය. ආජීවවිසුද්ධිපරියොසානස්ස සීලස්ස උපනිස්සයො හොති; පච්චයො හොතීති අත්ථො. එස නයො සබ්බත්ථ. අපිචෙත්ථ අවිප්පටිසාරොති පාපපුඤ්ඤානං කතාකතවසෙන චිත්තවිප්පටිසාරාභාවො. පාමුජ්ජන්ති දුබ්බලා තරුණපීති. පීතීති බලවා බහලපීති. පස්සද්ධීති කායචිත්තදරථපටිප්පස්සද්ධි. සුඛන්ති කායිකචෙතසිකසුඛං. තඤ්හි දුවිධම්පි සමාධිස්ස උපනිස්සයපච්චයො හොති. සමාධීති චිත්තෙකග්ගතා. යථාභූතඤාණදස්සනන්ති තරුණවිපස්සනා; උදයබ්බයඤාණස්සෙතං අධිවචනං. චිත්තෙකග්ගතා හි තරුණවිපස්සනාය උපනිස්සයපච්චයො හොති. නිබ්බිදාති සිඛාපත්තා වුට්ඨානගාමිනිබලවවිපස්සනා. විරාගොති අරියමග්ගො. විමුත්තීති අරහත්තඵලං. චතුබ්බිධොපි හි අරියමග්ගො අරහත්තඵලස්ස උපනිස්සයපච්චයො හොති. විමුත්තිඤාණදස්සනන්ති පච්චවෙක්ඛණාඤාණං. විමුත්තිඤාණදස්සනං අනුපාදාපරිනිබ්බානත්ථායාති අපච්චයපරිනිබ්බානත්ථාය. අපච්චයපරිනිබ්බානස්ස හි තං පච්චයො හොති, තස්මිං අනුප්පත්තෙ අවස්සං පරිනිබ්බායිතබ්බතොති. එතදත්ථා කථාති අයං විනයකථා නාම එතදත්ථා. මන්තනාති විනයමන්තනා එව. උපනිසාති අයං ‘‘විනයො සංවරත්ථායා’’තිආදිකා පරම්පරපච්චයතාපි එතදත්ථාය. සොතාවධානන්ති ඉමිස්සා පරම්පරපච්චයකථාය සොතාවධානං. ඉමං කථං සුත්වා යං උප්පජ්ජති ඤාණං, තම්පි එතදත්ථාය. යදිදං අනුපාදා චිත්තස්ස විමොක්ඛොති යො අයං චතූහි උපාදානෙහි අනුපාදියිත්වා චිත්තස්ස අරහත්තඵලසඞ්ඛාතො විමොක්ඛො, සොපි එතදත්ථාය; අපච්චයපරිනිබ්බානත්ථාය එවාති අත්ථො.

367. අනුයොගවත්තගාථාසු පඨමගාථා වුත්තත්ථා එව.

වත්ථුං විපත්තිං ආපත්තිං, නිදානං ආකාරඅකොවිදො පුබ්බාපරං න ජානාතීති ‘‘වත්ථු’’න්තිආදීනි ‘‘න ජානාතී’’ති පදෙන සම්බන්ධො. ‘‘අකොවිදො’’ති පදස්ස ‘‘ස වෙ තාදිසකො’’ති ඉමිනා සම්බන්ධො. තස්මා අයමෙත්ථ යොජනා – යො භික්ඛු පාරාජිකාදීනං වත්ථුං න ජානාති, චතුබ්බිධං විපත්තිං න ජානාති, සත්තවිධං ආපත්තිං න ජානාති, ‘‘ඉදං සික්ඛාපදං අසුකස්මිං නාම නගරෙ පඤ්ඤත්ත’’න්ති එවං නිදානං න ජානාති, ‘‘ඉදං පුරිමවචනං ඉදං පච්ඡිමවචන’’න්ති පුබ්බාපරං න ජානාති, ‘‘ඉදං කතං ඉදං අකත’’න්ති කතාකතං න ජානාති. සමෙන චාති තෙනෙව පුබ්බාපරං අජානනස්ස සමෙන අඤ්ඤාණෙන, ‘‘කතාකතං න ජානාතී’’ති වුත්තං හොති; එවං තාව නජානාති-පදෙන සද්ධිං සම්බන්ධො වෙදිතබ්බො. යං පනෙතං ‘‘ආකාරඅකොවිදො’’ති වුත්තං, තත්ථ ආකාරඅකොවිදොති කාරණාකාරණෙ අකොවිදො. ඉති ය්වායං වත්ථුආදීනිපි න ජානාති, ආකාරස්ස ච අකොවිදො, ස වෙ තාදිසකො භික්ඛු අපටික්ඛොති වුච්චති.

කම්මඤ්ච අධිකරණඤ්චාති ඉමෙසම්පි පදානං ‘‘න ජානාතී’’ති පදෙනෙව සම්බන්ධො. අයං පනෙත්ථ යොජනා – තථෙව ඉති ය්වායං කම්මඤ්ච න ජානාති, අධිකරණඤ්ච න ජානාති, සත්තප්පකාරෙ සමථෙ චාපි අකොවිදො, රාගාදීහි පන රත්තො දුට්ඨො ච මූළ්හො ච, භයෙන භයා ගච්ඡති, සම්මොහෙන මොහා ගච්ඡති, රත්තත්තා පන දුට්ඨත්තා ච ඡන්දා දොසා ච ගච්ඡති, පරං සඤ්ඤාපෙතුං අසමත්ථතාය න ච සඤ්ඤත්තිකුසලො, කාරණාකාරණදස්සනෙ අසමත්ථතාය නිජ්ඣත්තියා ච අකොවිදො අත්තනො සදිසාය පරිසාය ලද්ධත්තා ලද්ධපක්ඛො, හිරියා පරිබාහිරත්තා අහිරිකො, කාළකෙහි කම්මෙහි සමන්නාගතත්තා කණ්හකම්මො, ධම්මාදරියපුග්ගලාදරියානං අභාවතො අනාදරො, ස වෙ තාදිසකො භික්ඛු අපටික්ඛොති වුච්චති, න පටික්ඛිතබ්බො න ඔලොකෙතබ්බො, න සම්මන්නිත්වා ඉස්සරියාධිපච්චජෙට්ඨකට්ඨානෙ ඨපෙතබ්බොති අත්ථො. සුක්කපක්ඛගාථානම්පි යොජනානයො වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බොති.

චූළසඞ්ගාමවණ්ණනා නිට්ඨිතා.