📜

උපාලිපඤ්චකං

අනිස්සිතවග්ගවණ්ණනා

417. උපාලිපඤ්හෙසු කතිහි නු ඛො භන්තෙති පුච්ඡාය අයං සම්බන්ධො. ථෙරො කිර රහොගතො සබ්බානි ඉමානි පඤ්චකානි ආවජ්ජෙත්වා ‘‘භගවන්තං දානි පුච්ඡිත්වා ඉමෙසං නිස්සාය වසනකාදීනං අත්ථාය තන්තිං ඨපෙස්සාමී’’ති භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘කතිහි නු ඛො භන්තෙ’’තිආදිනා නයෙන පඤ්හෙ පුච්ඡි. තෙසං විස්සජ්ජනෙ උපොසථං න ජානාතීති නවවිධං උපොසථං න ජානාති. උපොසථකම්මං න ජානාතීති අධම්මෙනවග්ගාදිභෙදං චතුබ්බිධං උපොසථකම්මං න ජානාති. පාතිමොක්ඛං න ජානාතීති ද්වෙ මාතිකා න ජානාති. පාතිමොක්ඛුද්දෙසං න ජානාතීති භික්ඛූනං පඤ්චවිධං භික්ඛුනීනං චතුබ්බිධන්ති නවවිධං පාතිමොක්ඛුද්දෙසං න ජානාති.

පවාරණං න ජානාතීති නවවිධං පවාරණං න ජානාති. පවාරණාකම්මං න ජානාතීති අධම්මෙනවග්ගාදිභෙදං චතුබ්බිධං පවාරණාකම්මං න ජානාති.

ආපත්තානාපත්තිං න ජානාතීති තස්මිං තස්මිං සික්ඛාපදෙ නිද්දිට්ඨං ආපත්තිඤ්ච අනාපත්තිඤ්ච න ජානාති.

ආපන්නො කම්මකතොති ආපත්තිං ආපන්නො තප්පච්චයාව සඞ්ඝෙන කම්මං කතං හොති.

නප්පටිප්පස්සම්භනවග්ගවණ්ණනා

420. කම්මංනප්පටිප්පස්සම්භෙතබ්බන්ති අයං යස්මා අනුලොමවත්තෙ න වත්තති, තස්මා නාස්ස කම්මං පටිප්පස්සම්භෙතබ්බං; සරජ්ජුකොව විස්සජ්ජෙතබ්බොති අත්ථො.

421. සචෙ උපාලි සඞ්ඝො සමග්ගකරණීයානි කම්මානි කරොතීති සචෙ සමග්ගෙහි කරණීයානි උපොසථාදීනි කම්මානි කරොති, උපොසථපවාරණාදීසු හි ඨිතාසු උපත්ථම්භො න දාතබ්බො. සචෙ හි සඞ්ඝො අච්චයං දෙසාපෙත්වා සඞ්ඝසාමග්ගිං කරොති, තිණවත්ථාරකසමථං වා කත්වා උපොසථපවාරණං කරොති , එවරූපං සමග්ගකරණීයං නාම කම්මං හොති. තත්ර චෙති සචෙ තාදිසෙ කම්මෙ භික්ඛුනො නක්ඛමති, දිට්ඨාවිකම්මම්පි කත්වා තථාරූපා සාමග්ගී උපෙතබ්බා, එවං විලොමග්ගාහො න ගණ්හිතබ්බො. යත්ර පන උද්ධම්මං උබ්බිනයං සත්ථු සාසනං දීපෙන්ති, තත්ථ දිට්ඨාවිකම්මං න වට්ටති, පටිබාහිත්වා පක්කමිතබ්බං.

උස්සිතමන්තී චාති ලොභදොසමොහමානුස්සන්නං වාචං භාසිතා කණ්හවාචො අනත්ථකදීපනො. නිස්සිතජප්පීති අත්තනො ධම්මතාය උස්සදයුත්තං භාසිතුං න සක්කොති; අථ ඛො ‘‘මයා සද්ධිං රාජා එවං කථෙසි, අසුකමහාමත්තො එවං කථෙසි, අසුකො නාම මය්හං ආචරියො වා උපජ්ඣායො වා තෙපිටකො මයා සද්ධිං එවං කථෙසී’’ති එවං අඤ්ඤං නිස්සාය ජප්පති. න ච භාසානුසන්ධිකුසලොති කථානුසන්ධිවචනෙ ච විනිච්ඡයානුසන්ධිවචනෙ ච අකුසලො හොති. න යථාධම්මෙ යථාවිනයෙති න භූතෙන වත්ථුනා ආපත්තිං සාරෙත්වා චොදෙතා හොති.

උස්සාදෙතා හොතීති ‘‘අම්හාකං ආචරියො මහාතෙපිටකො පරමධම්මකථිකො’’තිආදිනා නයෙන එකච්චං උස්සාදෙති. දුතියපදෙ ‘‘ආපත්තිං කිං සො න ජානාතී’’තිආදිනා එකච්චං අපසාදෙති. අධම්මං ගණ්හාතීති අනිය්යානිකපක්ඛං ගණ්හාති. ධම්මං පටිබාහතීති නිය්යානිකපක්ඛං පටිබාහති. සම්ඵඤ්ච බහුං භාසතීති බහුං නිරත්ථකකථං කථෙති.

පසය්හ පවත්තා හොතීති අනජ්ඣිට්ඨො භාරෙ අනාරොපිතෙ කෙවලං මානං නිස්සාය අජ්ඣොත්ථරිත්වා අනධිකාරෙ කථෙතා හොති. අනොකාසකම්මං කාරෙත්වාති ඔකාසකම්මං අකාරෙත්වා පවත්තා හොති. න යථාදිට්ඨියා බ්යාකතා හොතීති යස්ස අත්තනො දිට්ඨි තං පුරක්ඛත්වා න බ්යාකතා ; ලද්ධිං නික්ඛිපිත්වා අයථාභුච්චං අධම්මාදීසු ධම්මාදිලද්ධිකො හුත්වා කථෙතා හොතීති අත්ථො.

වොහාරවග්ගවණ්ණනා

424. ආපත්තියා පයොගං න ජානාතීති ‘‘අයං ආපත්ති කායප්පයොගා, අයං වචීපයොගා’’ති න ජානාති. ආපත්තියා වූපසමං න ජානාතීති ‘‘අයං ආපත්ති දෙසනාය වූපසමති, අයං වුට්ඨානෙන, අයං නෙව දෙසනාය න වුට්ඨානෙනා’’ති න ජානාති. ආපත්තියා න විනිච්ඡයකුසලොහොතීති ‘‘ඉමස්මිං වත්ථුස්මිං අයං ආපත්තී’’ති න ජානාති, දොසානුරූපං ආපත්තිං උද්ධරිත්වා පතිට්ඨාපෙතුං න සක්කොති.

අධිකරණසමුට්ඨානං න ජානාතීති ‘‘ඉදං අධිකරණං අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි නිස්සාය සමුට්ඨාති, ඉදං චතස්සො විපත්තියො, ඉදං පඤ්ච වා සත්ත වා ආපත්තික්ඛන්ධෙ, ඉදං චත්තාරි සඞ්ඝකිච්චානි නිස්සාය සමුට්ඨාතී’’ති න ජානාති. පයොගං න ජානාතීති ‘‘ඉදං අධිකරණං ද්වාදසමූලප්පයොගං, ඉදං චුද්දසමූලප්පයොගං, ඉදං ඡමූලපයොගං, ඉදං එකමූලපයොග’’න්ති න ජානාති. අධිකරණානඤ්හි යථාසකංමූලමෙව පයොගා නාම හොන්ති, තං සබ්බම්පි න ජානාතීති අත්ථො. වූපසමං න ජානාතීති ‘‘ඉදං අධිකරණං ද්වීහි සමථෙහි වූපසමති, ඉදං තීහි, ඉදං චතූහි, ඉදං එකෙන සමථෙන වූපසමතී’’ති න ජානාති. න විනිච්ඡයකුසලො හොතීති අධිකරණං විනිච්ඡිනිත්වා සමථං පාපෙතුං න ජානාති.

කම්මං න ජානාතීති තජ්ජනීයාදි සත්තවිධං කම්මං න ජානාති. කම්මස්ස කරණං න ජානාතීති ‘‘ඉදං කම්මං ඉමිනා නීහාරෙන කාතබ්බ’’න්ති න ජානාති. කම්මස්ස වත්ථුං න ජානාතීති ‘‘ඉදං තජ්ජනීයස්ස වත්ථු, ඉදං නියස්සාදීන’’න්ති න ජානාති. වත්තන්ති සත්තසු කම්මෙසු හෙට්ඨා චතුන්නං කම්මානං අට්ඨාරසවිධං තිවිධස්ස ච උක්ඛෙපනීයකම්මස්ස තෙචත්තාලීසවිධං වත්තං න ජානාති. කම්මස්ස වූපසමං න ජානාතීති ‘‘යො භික්ඛු වත්තෙ වත්තිත්වා යාචති, තස්ස කම්මං පටිප්පස්සම්භෙතබ්බං, අච්චයො දෙසාපෙතබ්බො’’ති න ජානාති.

වත්ථුං න ජානාතීති සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං වත්ථුං න ජානාති. නිදානං න ජානාතීති ‘‘ඉදං සික්ඛාපදං ඉමස්මිං නගරෙ පඤ්ඤත්තං, ඉදං ඉමස්මි’’න්ති න ජානාති. පඤ්ඤත්තිං න ජානාතීති පඤ්ඤත්තිඅනුපඤ්ඤත්තිඅනුප්පන්නපඤ්ඤත්තිවසෙන තිවිධං පඤ්ඤත්තිං න ජානාති. පදපච්චාභට්ඨං න ජානාතීති සම්මුඛා කාතබ්බං පදං න ජානාති. ‘‘බුද්ධො භගවා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘භගවා බුද්ධො’’ති හෙට්ඨුපරියං කත්වා පදං යොජෙති.

අකුසලො ච හොති විනයෙති විනයපාළියඤ්ච අට්ඨකථායඤ්ච අකුසලො හොති.

ඤත්තිං න ජානාතීති සඞ්ඛෙපතො හි දුවිධා ඤත්ති – ‘‘එසා ඤත්තී’’ති එවං නිද්දිට්ඨා ච අනිද්දිට්ඨා ච. තත්ථ යා එවං අනිද්දිට්ඨා, සා ‘‘කම්මඤත්ති’’ නාම හොති. යා නිද්දිට්ඨා, සා ‘‘කම්මපාදඤත්ති’’ නාම, තං සබ්බෙන සබ්බං ඤත්තිං න ජානාති. ඤත්තියාකරණං න ජානාතීති නවසු ඨානෙසු කම්මඤත්තියා කරණං න ජානාති, ද්වීසු ඨානෙසු කම්මපාදඤත්තියා. ඤත්තියා අනුස්සාවනන්ති ‘‘ඉමිස්සා ඤත්තියා එකා අනුස්සාවනා, ඉමිස්සා තිස්සො’’ති න ජානාති. ඤත්තියා සමථං න ජානාතීති ය්වායං සතිවිනයො, අමූළ්හවිනයො, තස්සපාපියසිකා, තිණවත්ථාරකොති චතුබ්බිධො සමථො ඤත්තියා විනා න හොති, තං ඤත්තියා සමථොති න ජානාති. ඤත්තියා වූපසමං න ජානාතීති යං අධිකරණං ඉමිනා චතුබ්බිධෙන ඤත්තිසමථෙන වූපසමති, තස්ස තං වූපසමං ‘‘අයං ඤත්තියා වූපසමො කතො’’ති න ජානාති.

සුත්තං න ජානාතීති උභතොවිභඞ්ගං න ජානාති. සුත්තානුලොමං න ජානාතීති චත්තාරො මහාපදෙසෙ න ජානාති. විනයං න ජානාතීති ඛන්ධකපරිවාරං න ජානාති. විනයානුලොමං න ජානාතීති චත්තාරො මහාපදෙසෙයෙව න ජානාති. න ච ඨානාඨානකුසලොති කාරණාකාරණකුසලො න හොති.

ධම්මං න ජානාතීති ඨපෙත්වා විනයපිටකං අවසෙසං පිටකද්වයං න ජානාති. ධම්මානුලොමං න ජානාතීති සුත්තන්තිකෙ චත්තාරො මහාපදෙසෙ න ජානාති. විනයං න ජානාතීති ඛන්ධකපරිවාරමෙව න ජානාති. විනයානුලොමං න ජානාතීති චත්තාරො මහාපදෙසෙ න ජානාති. උභතොවිභඞ්ගා පනෙත්ථ අසඞ්ගහිතා හොන්ති, තස්මායං කුරුන්දියං වුත්තං – ‘‘විනයන්ති සකලං විනයපිටකං න ජානාතී’’ති තං න ගහෙතබ්බං. න ච පුබ්බාපරකුසලො හොතීති පුරෙකථාය ච පච්ඡාකථාය ච අකුසලො හොති. සෙසං සබ්බත්ථ වුත්තපටිපක්ඛවසෙන ඤෙය්යත්තා පුබ්බෙ පකාසිතත්තා ච උත්තානමෙවාති.

අනිස්සිතවග්ගනප්පටිප්පස්සම්භනවග්ගවොහාරවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දිට්ඨාවිකම්මවග්ගවණ්ණනා

425. දිට්ඨාවිකම්මවග්ගෙ – දිට්ඨාවිකම්මාති දිට්ඨීනං ආවිකම්මානි; ලද්ධිප්පකාසනානි ආපත්තිදෙසනාසඞ්ඛාතානං විනයකම්මානමෙතං අධිවචනං. අනාපත්තියා දිට්ඨිං ආවි කරොතීති අනාපත්තිමෙව ආපත්තීති දෙසෙතීති අත්ථො . අදෙසනාගාමිනියාති ගරුකාපත්තියා දිට්ඨිං ආවිකරොති; සඞ්ඝාදිසෙසඤ්ච පාරාජිකඤ්ච දෙසෙතීති අත්ථො. දෙසිතායාති ලහුකාපත්තියාපි දෙසිතාය දිට්ඨිං ආවිකරොති; දෙසිතං පුන දෙසෙතීති අත්ථො.

චතූහි පඤ්චහි දිට්ඨින්ති යථා චතූහි පඤ්චහි දිට්ඨි ආවිකතා හොති, එවං ආවිකරොති; චත්තාරො පඤ්ච ජනා එකතො ආපත්තිං දෙසෙන්තීති අත්ථො. මනොමානසෙනාති මනසඞ්ඛාතෙන මානසෙන දිට්ඨිං ආවිකරොති; වචීභෙදං අකත්වා චිත්තෙනෙව ආපත්තිං දෙසෙතීති අත්ථො.

නානාසංවාසකස්සාති ලද්ධිනානාසංවාසකස්ස වා කම්මනානාසංවාසකස්ස වා සන්තිකෙ දිට්ඨිං ආවිකරොති; ආපත්තිං දෙසෙතීති අත්ථො. නානාසීමායාති සමානසංවාසකස්සාපි නානාසීමාය ඨිතස්ස සන්තිකෙ ආවිකරොති. මාළකසීමාය හි ඨිතෙන සීමන්තරිකාය ඨිතස්ස සීමන්තරිකාය වා ඨිතෙන අවිප්පවාසසීමාය ඨිතස්සාපි ආපත්තිං දෙසෙතුං න වට්ටති. අපකතත්තස්සාති උක්ඛිත්තකස්ස වා, යස්ස වා උපොසථපවාරණා ඨපිතා හොන්ති, තස්ස සන්තිකෙ දෙසෙතීති අත්ථො.

430. නාලං ඔකාසකම්මං කාතුන්ති න පරියත්තං කාතුං; න කාතබ්බන්ති අත්ථො. ඉධාපි අපකතත්තො උක්ඛිත්තකො ච ඨපිතඋපොසථපවාරණො ච. චාවනාධිප්පායොති සාසනතො චාවෙතුකාමො.

432. මන්දත්තාමොමූහත්තාති මන්දභාවෙන මොමූහභාවෙන විස්සජ්ජිතම්පි ජානිතුං අසමත්ථො, කෙවලං අත්තනො මොමූහභාවං පකාසෙන්තොයෙව පුච්ඡති උම්මත්තකො විය. පාපිච්ඡොති ‘‘එවං මං ජනො සම්භාවෙස්සතී’’ති පාපිකාය ඉච්ඡාය පුච්ඡති. පරිභවාති පරිභවං ආරොපෙතුකාමො හුත්වා පුච්ඡති. අඤ්ඤබ්යාකරණෙසුපි එසෙව නයො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති. අත්තාදානවග්ගෙ ච ධුතඞ්ගවග්ගෙ ච යං වත්තබ්බං සියා, තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තමෙව.

දිට්ඨාවිකම්මවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

මුසාවාදවග්ගවණ්ණනා

444. මුසාවාදවග්ගෙ – පාරාජිකං ගච්ඡතීති පාරාජිකගාමී; පාරාජිකාපත්තිභාවං පාපුණාතීති අත්ථො. ඉතරෙසුපි එසෙව නයො. තත්ථ අසන්තඋත්තරිමනුස්සධම්මාරොචනමුසාවාදො පාරාජිකගාමී, අමූලකෙන පාරාජිකෙන අනුද්ධංසනමුසාවාදො සඞ්ඝාදිසෙසගාමී, ‘‘යො තෙ විහාරෙ වසතී’’තිආදිනා පරියායෙන ජානන්තස්ස වුත්තමුසාවාදො ථුල්ලච්චයගාමී, අජානන්තස්ස දුක්කටගාමී, ‘‘සම්පජානමුසාවාදෙ පාචිත්තිය’’න්ති ආගතො පාචිත්තියගාමීති වෙදිතබ්බො.

අදස්සනෙනාති විනයධරස්ස අදස්සනෙන. කප්පියාකප්පියෙසු හි කුක්කුච්චෙ උප්පන්නෙ විනයධරං දිස්වා කප්පියාකප්පියභාවං පටිපුච්ඡිත්වා අකප්පියං පහාය කප්පියං කරෙය්ය, තං අපස්සන්තො පන අකප්පියම්පි කප්පියන්ති කරොන්තො ආපජ්ජති. එවං ආපජ්ජිතබ්බං ආපත්තිං විනයධරස්ස දස්සනෙන නාපජ්ජති, අදස්සනෙනෙව ආපජ්ජති, තෙන වුත්තං ‘‘අදස්සනෙනා’’ති. අස්සවනෙනාති එකවිහාරෙපි වසන්තො පන විනයධරස්ස උපට්ඨානං ගන්ත්වා කප්පියාකප්පියං අපුච්ඡිත්වා වා අඤ්ඤෙසඤ්ච වුච්චමානං අසුණන්තො ආපජ්ජතියෙව, තෙන වුත්තං ‘‘අස්සවනෙනා’’ති. පසුත්තකතාති පසුත්තකතාය. සහගාරසෙය්යඤ්හි පසුත්තකභාවෙනපි ආපජ්ජති. අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤිතාය ආපජ්ජන්තො පන තථාසඤ්ඤී ආපජ්ජති. සතිසම්මොසා එකරත්තාතික්කමාදිවසෙන ආපජ්ජිතබ්බං ආපජ්ජති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

මුසාවාදවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

භික්ඛුනොවාදවග්ගවණ්ණනා

450. භික්ඛුනිවග්ගෙ – අලාභායාති චතුන්නං පච්චයානං අලාභත්ථාය; යථා පච්චයෙ න ලභන්ති, තථා පරිසක්කති වායමතීති අත්ථො. අනත්ථායාති අනත්ථං කලිසාසනං ආරොපෙන්තො පරිසක්කති. අවාසායාති අවාසත්ථාය; යස්මිං ගාමඛෙත්තෙ වසන්ති, තතො නීහරණත්ථාය. සම්පයොජෙතීති අසද්ධම්මපටිසෙවනත්ථාය සම්පයොජෙති.

451. ‘‘කතිහි නු ඛො භන්තෙ අඞ්ගෙහි සමන්නාගතාය භික්ඛුනියා කම්මං කාතබ්බ’’න්ති සත්තන්නං කම්මානං අඤ්ඤතරං සන්ධාය පුච්ඡති.

454. න සාකච්ඡාතබ්බොති කප්පියාකප්පියනාමරූපපරිච්ඡෙදසමථවිපස්සනාදිභෙදො කථාමග්ගො න කථෙතබ්බො. යස්මා පන ඛීණාසවො භික්ඛු න විසංවාදෙති, තථාරූපස්ස කථාමග්ගස්ස සාමී හුත්වා කථෙති, න ඉතරො; තස්මා පඨමපඤ්චකෙ ‘‘න අසෙක්ඛෙනා’’ති පටික්ඛිපිත්වා දුතියපඤ්චකෙ ‘‘අසෙක්ඛෙනා’’තිආදි වුත්තං.

න අත්ථපටිසම්භිදාපත්තොති අට්ඨකථාය පටිසම්භිදාපත්තො පභෙදගතඤාණප්පත්තො න හොති. න ධම්මපටිසම්භිදාපත්තොති පාළිධම්මෙ පටිසම්භිදාපත්තො න හොති. න නිරුත්තිපටිසම්භිදාපත්තොති වොහාරනිරුත්තියං පටිසම්භිදාපත්තො න හොති. න පටිභානපටිසම්භිදාපත්තොති යානි තානි පටිභානසඞ්ඛාතානි අත්ථපටිසම්භිදාදීනි ඤාණානි, තෙසු පටිසම්භිදාපත්තො න හොති. යථාවිමුත්තංචිත්තං න පච්චවෙක්ඛිතාති චතුන්නං ඵලවිමුත්තීනං වසෙන යථාවිමුත්තං චිත්තං එකූනවීසතිභෙදාය පච්චවෙක්ඛණාය න පච්චවෙක්ඛිතා හොති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

භික්ඛුනොවාදවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

උබ්බාහිකවග්ගවණ්ණනා

455. උබ්බාහිකවග්ගෙ – න අත්ථකුසලොති න අට්ඨකථාකුසලො; අත්ථුද්ධාරෙ ඡෙකො න හොති. න ධම්මකුසලොති ආචරියමුඛතො අනුග්ගහිතත්තා පාළියං න කුසලො, න පාළිසූරො. නනිරුත්තිකුසලොති භාසන්තරවොහාරෙ න කුසලො. න බ්යඤ්ජනකුසලොති සිථිලධනිතාදිවසෙන පරිමණ්ඩලබ්යඤ්ජනාරොපනෙ කුසලො න හොති; න අක්ඛරපරිච්ඡෙදෙ නිපුණොති අත්ථො. න පුබ්බාපරකුසලොති අත්ථපුබ්බාපරෙ ධම්මපුබ්බාපරෙ නිරුත්තිපුබ්බාපරෙ බ්යඤ්ජනපුබ්බාපරෙ පුරෙකථාපච්ඡාකථාසු ච න කුසලො හොති.

කොධනොතිආදීනි යස්මා කොධාදීහි අභිභූතො කාරණාකාරණං න ජානාති, විනිච්ඡිතුං න සක්කොති, තස්මා වුත්තානි. පසාරෙතා හොතිනො සාරෙතාති මොහෙතා හොති, න සතිඋප්පාදෙතා; චොදකචුදිතකානං කථං මොහෙති පිදහති න සාරෙතීති අත්ථො. සෙසමෙත්ථ උබ්බාහිකවග්ගෙ උත්තානමෙවාති.

උබ්බාහිකවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අධිකරණවූපසමවග්ගවණ්ණනා

457. අධිකරණවූපසමවග්ගෙ – පුග්ගලගරු හොතීති ‘‘අයං මෙ උපජ්ඣායො, අයං මෙ ආචරියො’’තිආදීනි චින්තෙත්වා තස්ස ජයං ආකඞ්ඛමානො ‘‘අධම්මං ධම්මො’’ති දීපෙති. සඞ්ඝගරු හොතීති ධම්මඤ්ච විනයඤ්ච අමුඤ්චිත්වා විනිච්ඡිනන්තො සඞ්ඝගරුකො නාම හොති. චීවරාදීනි ගහෙත්වා විනිච්ඡිනන්තො ආමිසගරුකො නාම හොති, තානි අග්ගහෙත්වා යථාධම්මං විනිච්ඡිනන්තො සද්ධම්මගරුකො නාම හොති.

458. පඤ්චහුපාලි ආකාරෙහීති පඤ්චහි කාරණෙහි සඞ්ඝො භිජ්ජති – කම්මෙන, උද්දෙසෙන, වොහරන්තො, අනුස්සාවනෙන, සලාකග්ගාහෙනාති. එත්ථ කම්මෙනාති අපලොකනාදීසු චතූසු කම්මෙසු අඤ්ඤතරෙන කම්මෙන. උද්දෙසෙනාති පඤ්චසු පාතිමොක්ඛුද්දෙසෙසු අඤ්ඤතරෙන උද්දෙසෙන. වොහරන්තොති කථයන්තො; තාහි තාහි උපපත්තීහි ‘‘අධම්මං ධම්මො’’තිආදීනි අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි දීපෙන්තො . අනුස්සාවනෙනාති ‘‘නනු තුම්හෙ ජානාථ මය්හං උච්චාකුලා පබ්බජිතභාවං බහුස්සුතභාවඤ්ච, මාදිසො නාම උද්ධම්මං උබ්බිනයං සත්ථු සාසනං ගාහෙය්යාති චිත්තම්පි උප්පාදෙතුං තුම්හාකං යුත්තං, කිං මය්හං අවීචි නීලුප්පලවනමිව සීතලො, කිමහං අපායතො න භායාමී’’තිආදිනා නයෙන කණ්ණමූලෙ වචීභෙදං කත්වා අනුස්සාවනෙන. සලාකග්ගාහෙනාති එවං අනුස්සාවෙත්වා තෙසං චිත්තං උපත්ථම්භෙත්වා අනිවත්තිධම්මෙ කත්වා ‘‘ගණ්හථ ඉමං සලාක’’න්ති සලාකග්ගාහෙන.

එත්ථ ච කම්මමෙව උද්දෙසො වා පමාණං, වොහාරානුස්සාවනසලාකග්ගාහා පන පුබ්බභාගා. අට්ඨාරසවත්ථුදීපනවසෙන හි වොහරන්තෙ තත්ථ රුචිජනනත්ථං අනුස්සාවෙත්වා සලාකාය ගාහිතායපි අභින්නොව හොති සඞ්ඝො. යදා පන එවං චත්තාරො වා අතිරෙකෙ වා සලාකං ගාහෙත්වා ආවෙණිකං කම්මං වා උද්දෙසං වා කරොති, තදා සඞ්ඝො භින්නො නාම හොති. ඉති යං සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකවණ්ණනායං අවොචුම්හා ‘‘එවං අට්ඨාරසසු වත්ථූසු යංකිඤ්චි එකම්පි වත්ථුං දීපෙත්වා තෙන තෙන කාරණෙන ‘ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති සඤ්ඤාපෙත්වා සලාකං ගාහෙත්වා විසුං සඞ්ඝකම්මෙ කතෙ සඞ්ඝො භින්නො හොති. පරිවාරෙ පන ‘පඤ්චහි, උපාලි, ආකාරෙහි සඞ්ඝො භිජ්ජතී’තිආදි වුත්තං. තස්ස ඉමිනා ඉධ වුත්තෙන සඞ්ඝභෙදලක්ඛණෙන අත්ථතො නානාකරණං නත්ථි. තං පනස්ස නානාකරණාභාවං තත්ථෙව පකාසයිස්සාමා’’ති, ස්වායං පකාසිතො හොති.

පඤ්ඤත්තෙතන්ති පඤ්ඤත්තං එතං. ක්ව පඤ්ඤත්තං? වත්තක්ඛන්ධකෙ. තත්ර හි චුද්දස ඛන්ධකවත්තානි පඤ්ඤත්තානි. තෙනාහ – ‘‘පඤ්ඤත්තෙතං, උපාලි, මයා ආගන්තුකානං භික්ඛූනං ආගන්තුකවත්ත’’න්තිආදි. එවම්පි ඛො උපාලි සඞ්ඝරාජි හොති, නො ච සඞ්ඝභෙදොති එත්තාවතා හි සඞ්ඝරාජිමත්තමෙව හොති, න තාව සඞ්ඝභෙදො; අනුපුබ්බෙන පන අයං සඞ්ඝරාජි වඩ්ඪමානා සඞ්ඝභෙදාය සංවත්තතීති අත්ථො. යථාරත්තන්ති රත්තිපරිමාණානුරූපං; යථාථෙරන්ති අත්ථො. ආවෙනිභාවං කරිත්වාති විසුං වවත්ථානං කරිත්වා. කම්මාකම්මානි කරොන්තීති අපරාපරං සඞ්ඝකම්මං උපාදාය ඛුද්දකානි චෙව මහන්තානි ච කම්මානි කරොන්ති. සෙසමෙත්ථාපි අධිකරණවූපසමවග්ගෙ උත්තානමෙව.

සඞ්ඝභෙදකවග්ගද්වයවණ්ණනා

459. සඞ්ඝභෙදවග්ගද්වයෙ – විනිධාය දිට්ඨිං කම්මෙනාති තෙසු අධම්මාදීසු අධම්මාදයො එතෙති එවංදිට්ඨිකොව හුත්වා තං දිට්ඨිං විනිධාය තෙ ධම්මාදිවසෙන දීපෙත්වා විසුං කම්මං කරොති. ඉති යං විනිධාය දිට්ඨිං කම්මං කරොති, තෙන එවං කතෙන විනිධාය දිට්ඨිං කම්මෙන සද්ධිං පඤ්චඞ්ගානි හොන්ති, ‘‘ඉමෙහි ඛො උපාලි පඤ්චහඞ්ගෙහී’’ති අයමෙකස්මිං පඤ්චකෙ අත්ථයොජනා . එතෙන නයෙන සබ්බපඤ්චකානි වෙදිතබ්බානි. එත්ථාපි ච වොහාරාදි අඞ්ගත්තයං පුබ්බභාගවසෙනෙව වුත්තං. කම්මුද්දෙසවසෙන පන අතෙකිච්ඡතා වෙදිතබ්බා. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව. න හෙත්ථ කිඤ්චි අත්ථි යං පුබ්බෙ අවුත්තනයං.

ආවාසිකවග්ගවණ්ණනා

461. ආවාසිකවග්ගෙ – යථාභතං නික්ඛිත්තොති යථා ආහරිත්වා ඨපිතො.

462. විනයබ්යාකරණාති විනයපඤ්හෙ විස්සජ්ජනා. පරිණාමෙතීති නියාමෙති දීපෙති කථෙති. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

කථිනත්ථාරවග්ගවණ්ණනා

467. කථිනත්ථාරවග්ගෙ – ඔතමසිකොති අන්ධකාරගතො; තඤ්හි වන්දන්තස්ස මඤ්චපාදාදීසුපි නලාටං පටිහඤ්ඤෙය්ය. අසමන්නාහරන්තොති කිච්චයපසුතත්තා වන්දනං අසමන්නාහරන්තො. සුත්තොති නිද්දං ඔක්කන්තො. එකාවත්තොති එකතො ආවත්තො සපත්තපක්ඛෙ ඨිතො වෙරී විසභාගපුග්ගලො වුච්චති; අයං අවන්දියො. අයඤ්හි වන්දියමානො පාදෙනපි පහරෙය්ය. අඤ්ඤවිහිතොති අඤ්ඤං චින්තයමානො.

ඛාදන්තොති පිට්ඨඛජ්ජකාදීනි ඛාදන්තො. උච්චාරඤ්ච පස්සාවඤ්ච කරොන්තො අනොකාසගතත්තා අවන්දියො. උක්ඛිත්තකොති තිවිධෙනපි උක්ඛෙපනීයකම්මෙන උක්ඛිත්තකො අවන්දියො. තජ්ජනීයාදිකම්මකතා පන චත්තාරො වන්දිතබ්බා. උපොසථපවාරණාපි තෙහි සද්ධිං ලබ්භන්ති. ආදිතො පට්ඨාය ච වුත්තෙසු අවන්දියෙසු නග්ගඤ්ච උක්ඛිත්තකඤ්ච වන්දන්තස්සෙව ආපත්ති. ඉතරෙසං පන අසාරුප්පට්ඨෙන ච අන්තරා වුත්තකාරණෙන ච වන්දනා පටික්ඛිත්තා. ඉතො පරං පච්ඡාඋපසම්පන්නාදයො දසපි ආපත්තිවත්ථුභාවෙනෙව අවන්දියා. තෙ වන්දන්තස්ස හි නියමෙනෙව ආපත්ති. ඉති ඉමෙසු පඤ්චසු පඤ්චකෙසු තෙරස ජනෙ වන්දන්තස්ස අනාපත්ති, ද්වාදසන්නං වන්දනාය ආපත්ති.

468. ආචරියොවන්දියොති පබ්බජ්ජාචරියො උපසම්පදාචරියො නිස්සයාචරියො උද්දෙසාචරියො ඔවාදාචරියොති අයං පඤ්චවිධොපි ආචරියො වන්දියො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

කථිනත්ථාරවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතා ච උපාලිපඤ්චකවණ්ණනා.