📜

අපරදුතියගාථාසඞ්ගණිකං

(1) කායිකාදිආපත්තිවණ්ණනා

474. ‘‘කති ආපත්තියො කායිකා’’තිආදිගාථානං විස්සජ්ජනෙ ඡ ආපත්තියො කායිකාති අන්තරපෙය්යාලෙ චතුත්ථෙන ආපත්තිසමුට්ඨානෙන ඡ ආපත්තියො ආපජ්ජති, ‘‘භික්ඛු මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවති, ආපත්ති පාරාජිකස්සා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තාපත්තියො. කායද්වාරෙ සමුට්ඨිතත්තා හි එතා කායිකාති වුච්චන්ති. ඡ වාචසිකාති තස්මිංයෙව අන්තරපෙය්යාලෙ පඤ්චමෙන ආපත්තිසමුට්ඨානෙන ඡ ආපත්තියො ආපජ්ජති, ‘‘භික්ඛු පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො’’තිආදිනා නයෙන වුත්තාපත්තියො. ඡාදෙන්තස්ස තිස්සොති වජ්ජපටිච්ඡාදිකාය භික්ඛුනියා පාරාජිකං, භික්ඛුස්ස සඞ්ඝාදිසෙසපටිච්ඡාදනෙ පාචිත්තියං, අත්තනො දුට්ඨුල්ලාපත්තිපටිච්ඡාදනෙ දුක්කටං. පඤ්ච සංසග්ගපච්චයාති භික්ඛුනියා කායසංසග්ගෙ පාරාජිකං, භික්ඛුනො සඞ්ඝාදිසෙසො, කායෙන කායපටිබද්ධෙ ථුල්ලච්චයං, නිස්සග්ගියෙන කායපටිබද්ධෙ දුක්කටං, අඞ්ගුලිපතොදකෙ පාචිත්තියන්ති ඉමා කායසංසග්ගපච්චයා පඤ්චාපත්තියො.

අරුණුග්ගෙ තිස්සොති එකරත්තඡාරත්තසත්තාහදසාහමාසාතික්කමවසෙන නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, භික්ඛුනියා රත්තිවිප්පවාසෙ සඞ්ඝාදිසෙසො, ‘‘පඨමම්පි යාමං ඡාදෙති, දුතියම්පි තතියම්පි යාමං ඡාදෙති, උද්ධස්තෙ අරුණෙ ඡන්නා හොති ආපත්ති, යො ඡාදෙති සො දුක්කටං දෙසාපෙතබ්බො’’ති ඉමා අරුණුග්ගෙ තිස්සො ආපත්තියො ආපජ්ජති. ද්වෙ යාවතතියකාති එකාදස යාවතතියකා නාම, පඤ්ඤත්තිවසෙන පන ද්වෙ හොන්ති භික්ඛූනං යාවතතියකා භික්ඛුනීනං යාවතතියකාති. එකෙත්ථ අට්ඨවත්ථුකාති භික්ඛුනීනංයෙව එකා එත්ථ ඉමස්මිං සාසනෙ අට්ඨවත්ථුකා නාම. එකෙන සබ්බසඞ්ගහොති ‘‘යස්ස සියා ආපත්ති, සො ආවිකරෙය්යා’’ති ඉමිනා එකෙන නිදානුද්දෙසෙන සබ්බසික්ඛාපදානඤ්ච සබ්බපාතිමොක්ඛුද්දෙසානඤ්ච සඞ්ගහො හොති.

විනයස්ස ද්වෙ මූලානීති කායො චෙව වාචා ච. ගරුකා ද්වෙ වුත්තාති පාරාජිකසඞ්ඝාදිසෙසා . ද්වෙ දුට්ඨුල්ලච්ඡාදනාති වජ්ජපටිච්ඡාදිකාය පාරාජිකං සඞ්ඝාදිසෙසං පටිච්ඡාදකස්ස පාචිත්තියන්ති ඉමා ද්වෙ දුට්ඨුල්ලච්ඡාදනාපත්තියො නාම.

ගාමන්තරෙ චතස්සොති ‘‘භික්ඛු භික්ඛුනියා සද්ධිං සංවිදහති, දුක්කටං; අඤ්ඤස්ස ගාමස්ස උපචාරං ඔක්කමති, පාචිත්තියං; භික්ඛුනියා ගාමන්තරං ගච්ඡන්තියා පරික්ඛිත්තෙ ගාමෙ පඨමපාදෙ ථුල්ලච්චයං, දුතියපාදෙ සඞ්ඝාදිසෙසො; අපරික්ඛිත්තස්ස පඨමපාදෙ උපචාරොක්කමනෙ ථුල්ලච්චයං, දුතියපාදෙ සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති ඉමා ගාමන්තරෙ දුක්කටපාචිත්තියථුල්ලච්චයසඞ්ඝආදිසෙසවසෙන චතස්සො ආපත්තියො. චතස්සො නදිපාරපච්චයාති ‘‘භික්ඛු භික්ඛුනියා සද්ධිං සංවිදහති, දුක්කටං; නාවං අභිරුහති, පාචිත්තියං; භික්ඛුනියා නදිපාරං ගච්ඡන්තියා උත්තරණකාලෙ පඨමපාදෙ ථුල්ලච්චයං, දුතියපාදෙ සඞ්ඝාදිසෙසො’’ති ඉමා චතස්සො. එකමංසෙ ථුල්ලච්චයන්ති මනුස්සමංසෙ. නවමංසෙසු දුක්කටන්ති සෙසඅකප්පියමංසෙසු.

ද්වෙ වාචසිකා රත්තින්ති භික්ඛුනී රත්තන්ධකාරෙ අප්පදීපෙ පුරිසෙන සද්ධිං හත්ථපාසෙ ඨිතා සල්ලපති , පාචිත්තියං; හත්ථපාසං විජහිත්වා ඨිතා සල්ලපති, දුක්කටං. ද්වෙ වාචසිකා දිවාති භික්ඛුනී දිවා පටිච්ඡන්නෙ ඔකාසෙ පුරිසෙන සද්ධිං හත්ථපාසෙ ඨිතා සල්ලපති, පාචිත්තියං; හත්ථපාසං විජහිත්වා සල්ලපති, දුක්කටං. දදමානස්ස තිස්සොති මරණාධිප්පායො මනුස්සස්ස විසං දෙති, සො චෙ තෙන මරති, පාරාජිකං; යක්ඛපෙතානං දෙති, තෙ චෙ මරන්ති, ථුල්ලච්චයං; තිරච්ඡානගතස්ස දෙති, සො චෙ මරති, පාචිත්තියං; අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා චීවරදානෙ පාචිත්තියන්ති එවං දදමානස්ස තිස්සො ආපත්තියො. චත්තාරො ච පටිග්ගහෙති හත්ථග්ගාහ-වෙණිග්ගාහෙසු සඞ්ඝාදිසෙසො, මුඛෙන අඞ්ගජාතග්ගහණෙ පාරාජිකං, අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා චීවරපටිග්ගහණෙ නිස්සග්ගියං පාචිත්තියං, අවස්සුතාය අවස්සුතස්ස හත්ථතො ඛාදනීයං භොජනීයං පටිග්ගණ්හන්තියා ථුල්ලච්චයං; එවං පටිග්ගහෙ චත්තාරො ආපත්තික්ඛන්ධා හොන්ති.

(2) දෙසනාගාමිනියාදිවණ්ණනා

475. පඤ්ච දෙසනාගාමිනියොති ලහුකා පඤ්ච. ඡ සප්පටිකම්මාති පාරාජිකං ඨපෙත්වා අවසෙසා. එකෙත්ථ අප්පටිකම්මාති එකා පාරාජිකාපත්ති.

විනයගරුකාද්වෙ වුත්තාති පාරාජිකඤ්චෙව සඞ්ඝාදිසෙසඤ්ච. කායවාචසිකානි චාති සබ්බානෙව සික්ඛාපදානි කායවාචසිකානි, මනොද්වාරෙ පඤ්ඤත්තං එකසික්ඛාපදම්පි නත්ථි. එකො විකාලෙ ධඤ්ඤරසොති ලොණසොවීරකං. අයමෙව හි එකො ධඤ්ඤරසො විකාලෙ වට්ටති. එකා ඤත්තිචතුත්ථෙන සම්මුතීති භික්ඛුනොවාදකසම්මුති. අයමෙව හි එකා ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙන සම්මුති අනුඤ්ඤාතා.

පාරාජිකා කායිකා ද්වෙති භික්ඛූනං මෙථුනපාරාජිකං භික්ඛුනීනඤ්ච කායසංසග්ගපාරාජිකං. ද්වෙ සංවාසභූමියොති අත්තනා වා අත්තානං සමානසංවාසකං කරොති, සමග්ගො වා සඞ්ඝො උක්ඛිත්තං ඔසාරෙති. කුරුන්දියං පන ‘‘සමානසංවාසකභූමි ච නානාසංවාසකභූමි චා’’ති එවං ද්වෙ සංවාසභූමියො වුත්තා. ද්වින්නං රත්තිච්ඡෙදොති පාරිවාසිකස්ස ච මානත්තචාරිකස්ස ච පඤ්ඤත්තා. ද්වඞ්ගුලා දුවෙති ද්වෙ ද්වඞ්ගුලපඤ්ඤත්තියො, ‘‘ද්වඞ්ගුලපබ්බපරමං ආදාතබ්බ’’න්ති අයමෙකා, ‘‘ද්වඞ්ගුලං වා ද්වෙමාසං වා’’ති අයමෙකා.

ද්වෙ අත්තානං වධිත්වානාති භික්ඛුනී අත්තානං වධිත්වා ද්වෙ ආපත්තියො ආපජ්ජති; වධති රොදති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස; වධති න රොදති, ආපත්ති දුක්කටස්ස. ද්වීහි සඞ්ඝො භිජ්ජතීති කම්මෙන ච සලාකග්ගාහෙන ච. ද්වෙත්ථපඨමාපත්තිකාති එත්ථ සකලෙපි විනයෙ ද්වෙ පඨමාපත්තිකා උභින්නං පඤ්ඤත්තිවසෙන. ඉතරථා පන නව භික්ඛූනං නව භික්ඛුනීනන්ති අට්ඨාරස හොන්ති. ඤත්තියා කරණා දුවෙති ද්වෙ ඤත්තිකිච්චානි – කම්මඤ්ච කම්මපාදකා ච. නවසු ඨානෙසු කම්මං හොති, ද්වීසු කම්මපාදභාවෙන තිට්ඨති.

පාණාතිපාතෙ තිස්සොති ‘‘අනොදිස්ස ඔපාතං ඛණති, සචෙ මනුස්සො මරති, පාරාජිකං; යක්ඛපෙතානං මරණෙ ථුල්ලච්චයං; තිරච්ඡානගතස්ස මරණෙ පාචිත්තිය’’න්ති ඉමා තිස්සො හොන්ති. වාචා පාරාජිකා තයොති වජ්ජපටිච්ඡාදිකාය උක්ඛිත්තානුවත්තිකාය අට්ඨවත්ථුකායාති. කුරුන්දියං පන ‘‘ආණත්තියා අදින්නාදානෙ, මනුස්සමරණෙ, උත්තරිමනුස්සධම්මඋල්ලපනෙ චා’’ති එවං තයො වුත්තා. ඔභාසනා තයොති වච්චමග්ගං පස්සාවමග්ගං ආදිස්ස වණ්ණාවණ්ණභාසනෙ සඞ්ඝාදිසෙසො, වච්චමග්ගං පස්සාවමග්ගං ඨපෙත්වා අධක්ඛකං උබ්භජාණුමණ්ඩලං ආදිස්ස වණ්ණාවණ්ණභණනෙ ථුල්ලච්චයං, උබ්භක්ඛකං අධොජාණුමණ්ඩලං ආදිස්ස වණ්ණාවණ්ණභණනෙ දුක්කටං. සඤ්චරිත්තෙන වා තයොති පටිග්ගණ්හාති වීමංසති පච්චාහරති , ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස; පටිග්ගණ්හාති වීමංසති න පච්චාහරති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස; පටිග්ගණ්හාති න වීමංසති න පච්චාහරති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති ඉමෙ සඤ්චරිත්තෙන කාරණභූතෙන තයො ආපත්තික්ඛන්ධා හොන්ති.

තයො පුග්ගලා න උපසම්පාදෙතබ්බාති අද්ධානහීනො අඞ්ගහීනො වත්ථුවිපන්නො ච තෙසං නානාකරණං වුත්තමෙව. අපිචෙත්ථ යො පත්තචීවරෙන අපරිපූරො, පරිපූරො ච න යාචති, ඉමෙපි අඞ්ගහීනෙනෙව සඞ්ගහිතා. මාතුඝාතකාදයො ච කරණදුක්කටකා පණ්ඩකඋභතොබ්යඤ්ජනකතිරච්ඡානගතසඞ්ඛාතෙන වත්ථුවිපන්නෙනෙව සඞ්ගහිතාති වෙදිතබ්බා. එස නයො කුරුන්දියං වුත්තො. තයො කම්මානං සඞ්ගහාති ඤත්තිකප්පනා, විප්පකතපච්චත්තං, අතීතකරණන්ති. තත්ථ ‘‘දදෙය්ය කරෙය්යා’’තිආදිභෙදා ඤත්තිකප්පනා; ‘‘දෙති කරොතී’’තිආදිභෙදං විප්පකතපච්චත්තං; ‘‘දින්නං කත’’න්තිආදිභෙදං අතීතකරණං නාමාති ඉමෙහි තීහි කම්මානි සඞ්ගය්හන්ති. අපරෙහිපි තීහි කම්මානි සඞ්ගය්හන්ති – වත්ථුනා, ඤත්තියා, අනුස්සාවනායාති. වත්ථුසම්පන්නඤ්හි ඤත්තිසම්පන්නං අනුස්සාවනසම්පන්නඤ්ච කම්මං නාම හොති, තෙන වුත්තං ‘‘තයො කම්මානං සඞ්ගහා’’ති. නාසිතකා තයො නාම මෙත්තියං භික්ඛුනිං නාසෙථ, දූසකො නාසෙතබ්බො, දසහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො සාමණෙරො නාසෙතබ්බො, කණ්ටකං සමණුද්දෙසං නාසෙථාති එවං ලිඞ්ගසංවාසදණ්ඩකම්මනාසනාවසෙන තයො නාසිතකා වෙදිතබ්බා. තිණ්ණන්නං එකවාචිකාති ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ ද්වෙ තයො එකානුස්සාවනෙ කාතු’’න්ති වචනතො තිණ්ණං ජනානං එකුපජ්ඣායෙන නානාචරියෙන එකානුස්සාවනා වට්ටති.

අදින්නාදානෙ තිස්සොති පාදෙ වා අතිරෙකපාදෙ වා පාරාජිකං, අතිරෙකමාසකෙ ථුල්ලච්චයං, මාසකෙ වා ඌනමාසකෙ වා දුක්කටං. චතස්සො මෙථුනපච්චයාති අක්ඛයිතෙ පාරාජිකං, යෙභුය්යෙන ඛයිතෙ ථුල්ලච්චයං, විවටකතෙ මුඛෙ දුක්කටං, ජතුමට්ඨකෙ පාචිත්තියං. ඡින්දන්තස්ස තිස්සොති වනප්පතිං ඡින්දන්තස්ස පාරාජිකං, භූතගාමෙ පාචිත්තියං, අඞ්ගජාතෙ ථුල්ලච්චයං. පඤ්ච ඡඩ්ඩිතපච්චයාති අනොදිස්ස විසං ඡඩ්ඩෙති, සචෙ තෙන මනුස්සො මරති, පාරාජිකං; යක්ඛපෙතෙසු ථුල්ලච්චයං; තිරච්ඡානගතෙ පාචිත්තියං; විස්සට්ඨිඡඩ්ඩනෙ සඞ්ඝාදිසෙසො; සෙඛියෙසු හරිතෙ උච්චාරපස්සාවඡඩ්ඩනෙ දුක්කටං – ඉමා ඡඩ්ඩිතපච්චයා පඤ්චාපත්තියො හොන්ති.

පාචිත්තියෙනදුක්කටා කතාති භික්ඛුනොවාදකවග්ගස්මිං දසසු සික්ඛාපදෙසු පාචිත්තියෙන සද්ධිං දුක්කටා කතා එවාති අත්ථො. චතුරෙත්ථ නවකා වුත්තාති පඨමසික්ඛාපදම්හියෙව අධම්මකම්මෙ ද්වෙ, ධම්මකම්මෙ ද්වෙති එවං චත්තාරො නවකා වුත්තාති අත්ථො. ද්වින්නං චීවරෙන චාති භික්ඛූනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය චීවරං දෙන්තස්ස පාචිත්තියං, භික්ඛුනීනං සන්තිකෙ උපසම්පන්නාය දෙන්තස්ස දුක්කටන්ති එවං ද්වින්නං භික්ඛුනීනං චීවරං දෙන්තස්ස චීවරෙන කාරණභූතෙන ආපත්ති හොතීති අත්ථො.

අට්ඨ පාටිදෙසනීයාති පාළියං ආගතා එව. භුඤ්ජන්තාමකධඤ්ඤෙන පාචිත්තියෙන දුක්කටා කතාති ආමකධඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජන්තියා පාචිත්තියෙන සද්ධිං දුක්කටා කතායෙව.

ගච්ඡන්තස්ස චතස්සොති භික්ඛුනියා වා මාතුගාමෙන වා සද්ධිං සංවිධාය ගච්ඡන්තස්ස දුක්කටං, ගාමූපචාරොක්කමනෙ පාචිත්තියං, යා භික්ඛුනී එකා ගාමන්තරං ගච්ඡති, තස්සා ගාමූපචාරං ඔක්කමන්තියා පඨමපාදෙ ථුල්ලච්චයං, දුතියපාදෙ සඞ්ඝාදිසෙසොති ගච්ඡන්තස්ස ඉමා චතස්සො ආපත්තියො හොන්ති. ඨිතස්ස චාපි තත්තකාති ඨිතස්සපි චතස්සො එවාති අත්ථො. කථං? භික්ඛුනී අන්ධකාරෙ වා පටිච්ඡන්නෙ වා ඔකාසෙ මිත්තසන්ථවවසෙන පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ තිට්ඨති, පාචිත්තියං; හත්ථපාසං විජහිත්වා තිට්ඨති, දුක්කටං; අරුණුග්ගමනකාලෙ දුතියිකාය හත්ථපාසං විජහන්තී තිට්ඨති, ථුල්ලච්චයං; විජහිත්වා තිට්ඨති, සඞ්ඝාදිසෙසොති නිසින්නස්ස චතස්සො ආපත්තියො. නිපන්නස්සාපි තත්තකාති සචෙපි හි සා නිසීදති වා නිපජ්ජති වා, එතායෙව චතස්සො ආපත්තියො ආපජ්ජති.

(3) පාචිත්තියවණ්ණනා

476. පඤ්ච පාචිත්තියානීති පඤ්ච භෙසජ්ජානි පටිග්ගහෙත්වා නානාභාජනෙසු වා එකභාජනෙ වා අමිස්සෙත්වා ඨපිතානි හොන්ති, සත්තාහාතික්කමෙ සො භික්ඛු පඤ්ච පාචිත්තියානි සබ්බානි නානාවත්ථුකානි එකක්ඛණෙ ආපජ්ජති, ‘‘ඉමං පඨමං ආපන්නො, ඉමං පච්ඡා’’ති න වත්තබ්බො.

නව පාචිත්තියානීති යො භික්ඛු නව පණීතභොජනානි විඤ්ඤාපෙත්වා තෙහි සද්ධිං එකතො එකං කබළං ඔමද්දිත්වා මුඛෙ පක්ඛිපිත්වා පරගළං අතික්කාමෙති, අයං නව පාචිත්තියානි සබ්බානි නානාවත්ථුකානි එකක්ඛණෙ ආපජ්ජති ‘‘ඉමං පඨමං ආපන්නො, ඉමං පච්ඡා’’ති න වත්තබ්බො. එකවාචාය දෙසෙය්යාති ‘‘අහං, භන්තෙ, පඤ්ච භෙසජ්ජානි පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහං අතික්කාමෙත්වා පඤ්ච ආපත්තියො ආපන්නො, තා තුම්හමූලෙ පටිදෙසෙමී’’ති එවං එකවාචාය දෙසෙය්ය, දෙසිතාව හොන්ති, ද්වීහි තීහි වාචාහි කිච්චං නාම නත්ථි. දුතියවිස්සජ්ජනෙපි ‘‘අහං, භන්තෙ, නව පණීතභොජනානි විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජිත්වා නව ආපත්තියො ආපන්නො, තා තුම්හමූලෙ පටිදෙසෙමී’’ති වත්තබ්බං.

වත්ථුං කිත්තෙත්වා දෙසෙය්යාති ‘‘අහං, භන්තෙ, පඤ්ච භෙසජ්ජානි පටිග්ගහෙත්වා සත්තාහං අතික්කාමෙසිං, යථාවත්ථුකං තං තුම්හමූලෙ පටිදෙසෙමී’’ති එවං වත්ථුං කිත්තෙත්වා දෙසෙය්ය, දෙසිතාව හොන්ති ආපත්තියො, ආපත්තියා නාමග්ගහණෙන කිච්චං නත්ථි. දුතියවිස්සජ්ජනෙපි ‘‘අහං, භන්තෙ, නව පණීතභොජනානි විඤ්ඤාපෙත්වා භුත්තො, යථාවත්ථුකං තං තුම්හමූලෙ පටිදෙසෙමී’’ති වත්තබ්බං.

යාවතතියකෙ තිස්සොති උක්ඛිත්තානුවත්තිකාය පාරාජිකං භෙදකානුවත්තකානං කොකාලිකාදීනං සඞ්ඝාදිසෙසං, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ චණ්ඩකාළිකාය ච භික්ඛුනියා පාචිත්තියන්ති ඉමා යාවතතියකා තිස්සො ආපත්තියො. ඡ වොහාරපච්චයාති පයුත්තවාචාපච්චයා ඡ ආපත්තියො ආපජ්ජතීති අත්ථො. කථං? ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො අසන්තං අභූතං උත්තරිමනුස්සධම්මං උල්ලපති, ආපත්ති පාරාජිකස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා සඤ්චරිත්තං සමාපජ්ජති, ආපත්ති සඞ්ඝාදිසෙසස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා යො තෙ විහාරෙ වසති සො අරහාති වදති, ආපත්ති ථුල්ලච්චයස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා භික්ඛු පණීතභොජනානි අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති පාචිත්තියස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා භික්ඛුනී පණීතභොජනානි අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති පාටිදෙසනීයස්ස. ආජීවහෙතු ආජීවකාරණා සූපං වා ඔදනං වා අගිලානො අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජති, ආපත්ති දුක්කටස්සාති.

ඛාදන්තස්ස තිස්සොති මනුස්සමංසෙ ථුල්ලච්චයං, අවසෙසෙසු අකප්පියමංසෙසු දුක්කටං, භික්ඛුනියා ලසුණෙ පාචිත්තියං. පඤ්ච භොජනපච්චයාති අවස්සුතා අවස්සුතස්ස පුරිසස්ස හත්ථතො භොජනං ගහෙත්වා තත්ථෙව මනුස්සමංසං ලසුණං අත්තනො අත්ථාය විඤ්ඤාපෙත්වා ගහිතපණීතභොජනානි අවසෙසඤ්ච අකප්පියමංසං පක්ඛිපිත්වා වොමිස්සකං ඔමද්දිත්වා අජ්ඣොහරමානා සඞ්ඝාදිසෙසං, ථුල්ලච්චයං, පාචිත්තියං, පාටිදෙසනීයං, දුක්කටන්ති ඉමා පඤ්ච ආපත්තියො භොජනපච්චයා ආපජ්ජති.

පඤ්ච ඨානානීති ‘‘උක්ඛිත්තානුවත්තිකාය භික්ඛුනියා යාවතතියං සමනුභාසනාය අප්පටිනිස්සජ්ජන්තියා ඤත්තියා දුක්කටං, ද්වීහි කම්මවාචාහි ථුල්ලච්චයං, කම්මවාචාපරියොසානෙ ආපත්ති පාරාජිකස්ස, සඞ්ඝභෙදාය පරක්කමනාදීසු සඞ්ඝාදිසෙසො, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ පාචිත්තිය’’න්ති එවං සබ්බා යාවතතියකා පඤ්ච ඨානානි ගච්ඡන්ති. පඤ්චන්නඤ්චෙව ආපත්තීති ආපත්ති නාම පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං හොති, තත්ථ ද්වින්නං නිප්පරියායෙන ආපත්තියෙව, සික්ඛාමානසාමණෙරිසාමණෙරානං පන අකප්පියත්තා න වට්ටති. ඉමිනා පරියායෙන තෙසං ආපත්ති න දෙසාපෙතබ්බා, දණ්ඩකම්මං පන තෙසං කාතබ්බං. පඤ්චන්නං අධිකරණෙන චාති අධිකරණඤ්ච පඤ්චන්නමෙවාති අත්ථො. එතෙසංයෙව හි පඤ්චන්නං පත්තචීවරාදීනං අත්ථාය විනිච්ඡයවොහාරො අධිකරණන්ති වුච්චති, ගිහීනං පන අඩ්ඩකම්මං නාම හොති.

පඤ්චන්නං විනිච්ඡයො හොතීති පඤ්චන්නං සහධම්මිකානංයෙව විනිච්ඡයො නාම හොති. පඤ්චන්නං වූපසමෙන චාති එතෙසංයෙව පඤ්චන්නං අධිකරණං විනිච්ඡිතං වූපසන්තං නාම හොතීති අත්ථො. පඤ්චන්නඤ්චෙව අනාපත්තීති එතෙසංයෙව පඤ්චන්නං අනාපත්ති නාම හොතීති අත්ථො. තීහි ඨානෙහි සොභතීති සඞ්ඝාදීහි තීහි කාරණෙහි සොභති. කතවීතික්කමො හි පුග්ගලො සප්පටිකම්මං ආපත්තිං සඞ්ඝමජ්ඣෙ ගණමජ්ඣෙ පුග්ගලසන්තිකෙ වා පටිකරිත්වා අබ්භුණ්හසීලො පාකතිකො හොති, තස්මා තීහි ඨානෙහි සොභතීති වුච්චති.

ද්වෙ කායිකා රත්තින්ති භික්ඛුනී රත්තන්ධකාරෙ පුරිසස්ස හත්ථපාසෙ ඨානනිසජ්ජසයනානි කප්පයමානා පාචිත්තියං, හත්ථපාසං විජහිත්වා ඨානාදීනි කප්පයමානා දුක්කටන්ති ද්වෙ කායද්වාරසම්භවා ආපත්තියො රත්තිං ආපජ්ජති. ද්වෙ කායිකා දිවාති එතෙනෙව උපායෙන දිවා පටිච්ඡන්නෙ ඔකාසෙ ද්වෙ ආපත්තියො ආපජ්ජති. නිජ්ඣායන්තස්ස එකා ආපත්තීති ‘‘න ච, භික්ඛවෙ, සාරත්තෙන මාතුගාමස්ස අඞ්ගජාතං උපනිජ්ඣායිතබ්බං . යො උපනිජ්ඣායෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (පාරා. 266) නිජ්ඣායන්තස්ස අයමෙකා ආපත්ති. එකා පිණ්ඩපාතපච්චයාති ‘‘න ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛාදායිකාය මුඛං ඔලොකෙතබ්බ’’න්ති (චූළව. 366) එත්ථ දුක්කටාපත්ති, අන්තමසො යාගුං වා බ්යඤ්ජනං වා දෙන්තස්ස සාමණෙරස්සාපි හි මුඛං උල්ලොකයතො දුක්කටමෙව. කුරුන්දියං පන ‘‘එකා පිණ්ඩපාතපච්චයාති භික්ඛුනිපරිපාචිතං පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජන්තස්ස පාචිත්තිය’’න්ති වුත්තං.

අට්ඨානිසංසෙ සම්පස්සන්ති කොසම්බකක්ඛන්ධකෙ වුත්තානිසංසෙ. උක්ඛිත්තකා තයො වුත්තාති ආපත්තියා අදස්සනෙ අප්පටිකම්මෙ පාපිකාය ච දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙති. තෙචත්තාලීස සම්මාවත්තනාති තෙසංයෙව උක්ඛිත්තකානං එත්තකෙසු වත්තෙසු වත්තනා.

පඤ්චඨානෙ මුසාවාදොති පාරාජිකසඞ්ඝාදිසෙසථුල්ලච්චයපාචිත්තියදුක්කටසඞ්ඛාතෙ පඤ්චට්ඨානෙ මුසාවාදො ගච්ඡති. චුද්දස පරමන්ති වුච්චතීති දසාහපරමාදිනයෙන හෙට්ඨා වුත්තං. ද්වාදස පාටිදෙසනීයාති භික්ඛූනං චත්තාරි භික්ඛුනීනං අට්ඨ. චතුන්නං දෙසනාය චාති චතුන්නං අච්චයදෙසනායාති අත්ථො. කතමා පන සාති? දෙවදත්තෙන පයොජිතානං අභිමාරානං අච්චයදෙසනා, අනුරුද්ධත්ථෙරස්ස උපට්ඨායිකාය අච්චයදෙසනා, වඩ්ඪස්ස ලිච්ඡවිනො අච්චයදෙසනා, වාසභගාමියත්ථෙරස්ස උක්ඛෙපනීයකම්මං කත්වා ආගතානං භික්ඛූනං අච්චයදෙසනාති අයං චතුන්නං අච්චයදෙසනා නාම.

අට්ඨඞ්ගිකො මුසාවාදොති ‘‘පුබ්බෙවස්ස හොති මුසා භණිස්ස’’න්ති ආදිං කත්වා ‘‘විනිධාය සඤ්ඤ’’න්ති පරියොසානෙහි (පාචි. 4-5; පරි. 459) අට්ඨහි අඞ්ගෙහි අට්ඨඞ්ගිකො. උපොසථඞ්ගානිපි පාණං න හනෙතිආදිනා නයෙන වුත්තානෙව. අට්ඨ දූතෙය්යඞ්ගානීති ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සොතා ච හොති සාවෙතා චා’’තිආදිනා (චූළව. 347) නයෙන සඞ්ඝභෙදකෙ වුත්තානි. අට්ඨ තිත්ථියවත්තානි මහාඛන්ධකෙ වුත්තානි.

අට්ඨවාචිකා උපසම්පදාති භික්ඛුනීනං උපසම්පදං සන්ධාය වුත්තං. අට්ඨන්නං පච්චුට්ඨාතබ්බන්ති භත්තග්ගෙ අට්ඨන්නං භික්ඛුනීනං ඉතරාහි පච්චුට්ඨාය ආසනං දාතබ්බං . භික්ඛුනොවාදකො අට්ඨහීති අට්ඨහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු භික්ඛුනොවාදකො සම්මන්නිතබ්බො.

එකස්ස ඡෙජ්ජන්ති ගාථාය නවසු ජනෙසු යො සලාකං ගාහෙත්වා සඞ්ඝං භින්දති, තස්සෙව ඡෙජ්ජං හොති, දෙවදත්තො විය පාරාජිකං ආපජ්ජති. භෙදකානුවත්තකානං චතුන්නං ථුල්ලච්චයං කොකාලිකාදීනං විය, ධම්මවාදීනං චතුන්නං අනාපත්ති. ඉමා පන ආපත්තියො ච අනාපත්තියො ච සබ්බෙසං එකවත්ථුකා සඞ්ඝභෙදවත්ථුකා එව.

නව ආඝාතවත්ථූනීති ගාථාය නවහීති නවහි භික්ඛූහි සඞ්ඝො භිජ්ජති. ඤත්තියා කරණා නවාති ඤත්තියා කාතබ්බානි කම්මානි නවාති අත්ථො. සෙසං උත්තානමෙව.

(4) අවන්දනීයපුග්ගලාදිවණ්ණනා

477. දස පුග්ගලා නාභිවාදෙතබ්බාති සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ වුත්තා දස ජනා. අඤ්ජලි සාමීචෙන චාති සාමීචිකම්මෙන සද්ධිං අඤ්ජලි ච තෙසං න කාතබ්බො, නෙව පානීයාපුච්ඡනතාලවණ්ටග්ගහණාදි ඛන්ධකවත්තං තෙසං දස්සෙතබ්බං, න අඤ්ජලි පග්ගණ්හිතබ්බොති අත්ථො. දසන්නං දුක්කටන්ති තෙසංයෙව දසන්නං එවං කරොන්තස්ස දුක්කටං හොති. දස චීවරධාරණාති දස දිවසානි අතිරෙකචීවරස්ස ධාරණා අනුඤ්ඤාතාති අත්ථො.

පඤ්චන්නං වස්සංවුට්ඨානං, දාතබ්බං ඉධ චීවරන්ති පඤ්චන්නං සහධම්මිකානං සම්මුඛාව දාතබ්බං. සත්තන්නං සන්තෙති දිසාපක්කන්තඋම්මත්තකඛිත්තචිත්තවෙදනාට්ටානං තිණ්ණඤ්ච උක්ඛිත්තකානන්ති ඉමෙසං සත්තන්නං සන්තෙ පතිරූපෙ ගාහකෙ පරම්මුඛාපි දාතබ්බං. සොළසන්නං න දාතබ්බන්ති සෙසානං චීවරක්ඛන්ධකෙ වුත්තානං පණ්ඩකාදීනං සොළසන්නං න දාතබ්බං.

කතිසතං රත්තිසතං, ආපත්තියො ඡාදයිත්වානාති කතිසතං ආපත්තියො රත්තිසතං ඡාදයිත්වාන. දසසතං රත්තිසතං, ආපත්තියො ඡාදයිත්වානාති දසසතං ආපත්තියො රත්තිසතං ඡාදයිත්වාන. අයඤ්හෙත්ථ සඞ්ඛෙපත්ථො – යො දිවසෙ සතං සතං සඞ්ඝාදිසෙසාපත්තියො ආපජ්ජිත්වා දස දස දිවසෙ පටිච්ඡාදෙති, තෙන රත්තිසතං ආපත්තිසහස්සං පටිච්ඡාදිතං හොති, සො සබ්බාව තා ආපත්තියො දසාහපටිච්ඡන්නාති පරිවාසං යාචිත්වා දස රත්තියො වසිත්වාන මුච්චෙය්ය පාරිවාසිකොති.

ද්වාදස කම්මදොසා වුත්තාති අපලොකනකම්මං අධම්මෙනවග්ගං, අධම්මෙනසමග්ගං, ධම්මෙනවග්ගං, තථා ඤත්තිකම්මඤත්තිදුතියකම්මඤත්තිචතුත්ථකම්මානිපීති එවං එකෙකස්මිං කම්මෙ තයො තයො කත්වා ද්වාදස කම්මදොසා වුත්තා.

චතස්සො කම්මසම්පත්තියොති අපලොකනකම්මං ධම්මෙනසමග්ගං, තථා සෙසානිපීති එවං චතස්සො කම්මසම්පත්තියො වුත්තා.

ඡ කම්මානීති අධම්මෙනවග්ගකම්මං, අධම්මෙනසමග්ගකම්මං, ධම්මපතිරූපකෙනවග්ගකම්මං, ධම්මපතිරූපකෙනසමග්ගකම්මං, ධම්මෙනවග්ගකම්මං, ධම්මෙනසමග්ගකම්මන්ති එවං ඡ කම්මානි වුත්තානි. එකෙත්ථ ධම්මිකා කතාති එකං ධම්මෙන සමග්ගකම්මමෙවෙත්ථ ධම්මිකං කතන්ති අත්ථො. දුතියගාථාවිස්සජ්ජනෙපි එතදෙව ධම්මිකං.

යං දෙසිතාති යානි දෙසිතානි වුත්තානි පකාසිතානි. අනන්තජිනෙනාතිආදීසු පරියන්තපරිච්ඡෙදභාවරහිතත්තා අනන්තං වුච්චති නිබ්බානං, තං භගවතා රඤ්ඤා සපත්තගණං අභිමද්දිත්වා රජ්ජං විය කිලෙසගණං අභිමද්දිත්වා ජිතං විජිතං අධිගතං සම්පත්තං, තස්මා භගවා ‘‘අනන්තජිනො’’ති වුච්චති. ස්වෙව ඉට්ඨානිට්ඨෙසු නිබ්බිකාරතාය තාදි, වික්ඛම්භනතදඞ්ගසමුච්ඡෙදපටිපස්සද්ධිනිස්සරණවිවෙකසඞ්ඛාතං විවෙකපඤ්චකං අද්දසාති විවෙකදස්සී; තෙන අනන්තජිනෙන තාදිනා විවෙකදස්සිනා යානි ආපත්තික්ඛන්ධානි දෙසිතානි වුත්තානි. එකෙත්ථ සම්මති විනා සමථෙහීති අයමෙත්ථ පදසම්බන්ධො, යානි සත්ථාරා සත්ත ආපත්තික්ඛන්ධානි දෙසිතානි, තත්ථ එකාපි ආපත්ති විනා සමථෙහි න සම්මති, අථ ඛො ඡ සමථා චත්තාරි අධිකරණානීති සබ්බෙපිමෙ ධම්මා සම්මුඛාවිනයෙන සම්මන්ති, සමායොගං ගච්ඡන්ති. එත්ථ පන එකො සම්මුඛාවිනයොව විනා සමථෙහි සම්මති, සමථභාවං ගච්ඡති. න හි තස්ස අඤ්ඤෙන සමථෙන විනා අනිප්ඵත්ති නාම අත්ථි. තෙන වුත්තං – ‘‘එකෙත්ථ සම්මති විනා සමථෙහී’’ති. ඉමිනා තාව අධිප්පායෙන අට්ඨකථාසු අත්ථො වුත්තො. මයං පන ‘‘විනා’’ති නිපාතස්ස පටිසෙධනමත්තමත්ථං ගහෙත්වා ‘‘එකෙත්ථ සම්මති විනා සමථෙහී’’ති එතෙසු සත්තසු ආපත්තික්ඛන්ධෙසු එකො පාරාජිකාපත්තික්ඛන්ධො විනා සමථෙහි සම්මතීති එතමත්ථං රොචෙය්යාම. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘යා සා ආපත්ති අනවසෙසා, සා ආපත්ති න කතමෙන අධිකරණෙන කතමම්හි ඨානෙ න කතමෙන සමථෙන සම්මතී’’ති.

ඡඌනදියඩ්ඪසතාති ‘‘ඉධ, උපාලි, භික්ඛු අධම්මං ධම්මොති දීපෙති, තස්මිං අධම්මදිට්ඨි භෙදෙ අධම්මදිට්ඨි, තස්මිං අධම්මදිට්ඨි භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි, තස්මිං අධම්මදිට්ඨි භෙදෙ වෙමතිකො, තස්මිං ධම්මදිට්ඨි භෙදෙ අධම්මදිට්ඨි, තස්මිං ධම්මදිට්ඨි භෙදෙ වෙමතිකො, තස්මිං වෙමතිකො භෙදෙ අධම්මදිට්ඨි, තස්මිං වෙමතිකො භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි, තස්මිං වෙමතිකො භෙදෙ වෙමතිකො’’ති එවං යානි අට්ඨාරසන්නං භෙදකරවත්ථූනං වසෙන අට්ඨාරස අට්ඨකානි සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකෙ වුත්තානි, තෙසං වසෙන ඡඌනදියඩ්ඪසතං ආපායිකා වෙදිතබ්බා.

අට්ඨාරස අනාපායිකාති ‘‘ඉධ, උපාලි, භික්ඛු අධම්මං ධම්මොති දීපෙති, තස්මිං ධම්මදිට්ඨි භෙදෙ ධම්මදිට්ඨි අවිනිධාය දිට්ඨිං අවිනිධාය ඛන්තිං අවිනිධාය රුචිං අවිනිධාය භාවං අනුස්සාවෙති, සලාකං ගාහෙති ‘අයං ධම්මො, අයං විනයො, ඉදං සත්ථුසාසනං, ඉමං ගණ්හථ, ඉමං රොචෙථා’ති, අයම්පි ඛො, උපාලි, සඞ්ඝභෙදකො න ආපායිකො න නෙරයිකො න කප්පට්ඨො න අතෙකිච්ඡො’’ති එවං එකෙකස්මිං වත්ථුස්මිං එකෙකං කත්වා සඞ්ඝභෙදකක්ඛන්ධකාවසානෙ වුත්තා අට්ඨාරස ජනා. අට්ඨාරස අට්ඨකා ඡඌනදියඩ්ඪසතවිස්සජ්ජනෙ වුත්තායෙව.

(5) සොළසකම්මාදිවණ්ණනා

478. කති කම්මානීතිආදීනං සබ්බගාථානං විස්සජ්ජනං උත්තානමෙවාති.

අපරදුතියගාථාසඞ්ගණිකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.