📜

පඤ්චවග්ගො

කම්මවග්ගවණ්ණනා

482. කම්මවග්ගෙ චතුන්නං කම්මානං නානාකරණං සමථක්ඛන්ධකෙ වුත්තමෙව. කිඤ්චාපි වුත්තං, අථ ඛො අයං කම්මවිනිච්ඡයො නාම ආදිතො පට්ඨාය වුච්චමානො පාකටො හොති, තස්මා ආදිතො පට්ඨායෙවෙත්ථ වත්තබ්බං වදිස්සාම. චත්තාරීති කම්මානං ගණනපරිච්ඡෙදවචනමෙතං. කම්මානීති පරිච්ඡින්නකම්මනිදස්සනං. අපලොකනකම්මං නාම සීමට්ඨකසඞ්ඝං සොධෙත්වා ඡන්දාරහානං ඡන්දං ආහරිත්වා සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා තික්ඛත්තුං සාවෙත්වා කත්තබ්බං කම්මං. ඤත්තිකම්මං නාම වුත්තනයෙනෙව සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා එකාය ඤත්තියා කත්තබ්බං කම්මං. ඤත්තිදුතියකම්මං නාම වුත්තනයෙනෙව සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා එකාය ඤත්තියා එකාය ච අනුස්සාවනායාති එවං ඤත්තිදුතියාය අනුස්සාවනාය කත්තබ්බං කම්මං. ඤත්තිචතුත්ථකම්මං නාම වුත්තනයෙනෙව සමග්ගස්ස සඞ්ඝස්ස අනුමතියා එකාය ඤත්තියා තීහි ච අනුස්සාවනාහීති එවං ඤත්තිචතුත්ථාහි තීහි අනුස්සාවනාහි කත්තබ්බං කම්මං.

තත්ථ අපලොකනකම්මං අපලොකෙත්වාව කාතබ්බං, ඤත්තිකම්මාදිවසෙන න කාතබ්බං. ඤත්තිකම්මම්පි එකං ඤත්තිං ඨපෙත්වාව කාතබ්බං, අපලොකනකම්මාදිවසෙන න කාතබ්බං. ඤත්තිදුතියකම්මං පන අපලොකෙත්වා කාතබ්බම්පි අත්ථි, අකාතබ්බම්පි අත්ථි.

තත්ථ සීමාසම්මුති, සීමාසමූහනනං, කථිනදානං, කථිනුද්ධාරො, කුටිවත්ථුදෙසනා, විහාරවත්ථුදෙසනාති ඉමානි ඡ කම්මානි ගරුකානි අපලොකෙත්වා කාතුං න වට්ටන්ති, ඤත්තිදුතියකම්මවාචං සාවෙත්වාව කාතබ්බානි. අවසෙසා තෙරස සම්මුතියො සෙනාසනග්ගාහකමතකචීවරදානාදිසම්මුතියො චාති එතානි ලහුකකම්මානි අපලොකෙත්වාපි කාතුං වට්ටන්ති, ඤත්තිකම්ම-ඤත්තිචතුත්ථකම්මවසෙන පන න කාතබ්බමෙව. ඤත්තිචතුත්ථකම්මවසෙන කයිරමානං දළ්හතරං හොති, තස්මා කාතබ්බන්ති එකච්චෙ වදන්ති. එවං පන සති කම්මසඞ්කරො හොති, තස්මා න කාතබ්බන්ති පටික්ඛිත්තමෙව. සචෙ පන අක්ඛරපරිහීනං වා පදපරිහීනං වා දුරුත්තපදං වා හොති , තස්ස සොධනත්ථං පුනප්පුනං වත්තුං වට්ටති. ඉදං අකුප්පකම්මස්ස දළ්හීකම්මං හොති, කුප්පකම්මෙ කම්මං හුත්වා තිට්ඨති.

ඤත්තිචතුත්ථකම්මං ඤත්තිඤ්ච තිස්සො ච කම්මවාචායො සාවෙත්වාව කාතබ්බං, අපලොකනකම්මාදිවසෙන න කාතබ්බං. පඤ්චහාකාරෙහි විපජ්ජන්තීති පඤ්චහි කාරණෙහි විපජ්ජන්ති.

483. සම්මුඛාකරණීයං කම්මං අසම්මුඛා කරොති, වත්ථුවිපන්නං අධම්මකම්මන්ති එත්ථ අත්ථි කම්මං සම්මුඛාකරණීයං; අත්ථි අසම්මුඛාකරණීයං; තත්ථ අසම්මුඛාකරණීයං නාම දූතෙනුපසම්පදා, පත්තනික්කුජ්ජනං, පත්තුක්කුජ්ජනං, උම්මත්තකස්ස භික්ඛුනො උම්මත්තකසම්මුති, සෙක්ඛානං කුලානං සෙක්ඛසම්මුති, ඡන්නස්ස භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩො, දෙවදත්තස්ස පකාසනීයකම්මං, අප්පසාදනීයං දස්සෙන්තස්ස භික්ඛුනො භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන කාතබ්බං අවන්දනීයකම්මන්ති අට්ඨවිධං හොති, තං සබ්බං තත්ථ තත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. ඉදං අට්ඨවිධම්පි කම්මං අසම්මුඛා කතං සුකතං හොති අකුප්පං.

සෙසානි සබ්බකම්මානි සම්මුඛා එව කාතබ්බානි – සඞ්ඝසම්මුඛතා, ධම්මසම්මුඛතා, විනයසම්මුඛතා, පුග්ගලසම්මුඛතාති ඉමං චතුබ්බිධං සම්මුඛාවිනයං උපනෙත්වාව කාතබ්බානි. එවං කතානි හි සුකතානි හොන්ති. එවං අකතානි පනෙතානි ඉමං සම්මුඛාවිනයසඞ්ඛාතං වත්ථුං විනා කතත්තා වත්ථුවිපන්නානි නාම හොන්ති. තෙන වුත්තං – ‘‘සම්මුඛාකරණීයං කම්මං අසම්මුඛා කරොති, වත්ථුවිපන්නං අධම්මකම්ම’’න්ති.

පටිපුච්ඡාකරණීයාදීසුපි පටිපුච්ඡාදිකරණමෙව වත්ථු, තං වත්ථුං විනා කතත්තා තෙසම්පි වත්ථුවිපන්නතා වෙදිතබ්බා. ඉදං පනෙත්ථ වචනත්ථමත්තං. පටිපුච්ඡා කරණීයං අප්පටිපුච්ඡා කරොතීති පුච්ඡිත්වා චොදෙත්වා සාරෙත්වා කාතබ්බං අපුච්ඡිත්වා අචොදෙත්වා අසාරෙත්වා කරොති. පටිඤ්ඤාය කරණීයංඅප්පටිඤ්ඤාය කරොතීති පටිඤ්ඤං ආරොපෙත්වා යථාදින්නාය පටිඤ්ඤාය කාතබ්බං අප්පටිඤ්ඤාය කරොන්තස්ස විප්පලපන්තස්ස බලක්කාරෙන කරොති. සතිවිනයාරහස්සාති දබ්බමල්ලපුත්තත්ථෙරසදිසස්ස ඛීණාසවස්ස. අමූළ්හවිනයාරහස්සාති ගග්ගභික්ඛුසදිසස්ස උම්මත්තකස්ස. තස්සපාපියසිකකම්මාරහස්සාති උපවාළභික්ඛුසදිසස්ස උස්සන්නපාපස්ස. එස නයො සබ්බත්ථ.

අනුපොසථෙඋපොසථං කරොතීති අනුපොසථදිවසෙ උපොසථං කරොති. උපොසථදිවසො නාම ඨපෙත්වා කත්තිකමාසං අවසෙසෙසු එකාදසසු මාසෙසු භින්නස්ස සඞ්ඝස්ස සාමග්ගිදිවසො ච යථාවුත්තචාතුද්දසපන්නරසා ච. එතං තිප්පකාරම්පි උපොසථදිවසං ඨපෙත්වා අඤ්ඤස්මිං දිවසෙ උපොසථං කරොන්තො අනුපොසථෙ උපොසථං කරොති නාම. යත්ර හි පත්තචීවරාදීනං අත්ථාය අප්පමත්තකෙන කාරණෙන විවදන්තා උපොසථං වා පවාරණං වා ඨපෙන්ති, තත්ථ තස්මිං අධිකරණෙ විනිච්ඡිතෙ ‘‘සමග්ගා ජාතාම්හා’’ති අන්තරා සාමග්ගිඋපොසථං කාතුං න ලභන්ති, කරොන්තෙහි අනුපොසථෙ උපොසථො කතො නාම හොති.

අපවාරණාය පවාරෙතීති අපවාරණාදිවසෙ පවාරෙති; පවාරණාදිවසො නාම එකස්මිං කත්තිකමාසෙ භින්නස්ස සඞ්ඝස්ස සාමග්ගිදිවසො ච පච්චුක්කඩ්ඪිත්වා ඨපිතදිවසො ච ද්වෙ ච පුණ්ණමාසියො. එවං චතුබ්බිධම්පි පවාරණාදිවසං ඨපෙත්වා අඤ්ඤස්මිං දිවසෙ පවාරෙන්තො අපවාරණාය පවාරෙති නාම. ඉධාපි අප්පමත්තකස්ස විවාදස්ස වූපසමෙ සාමග්ගිපවාරණං කාතුං න ලභන්ති, කරොන්තෙහි අපවාරණාය පවාරණා කතා හොති. අපිච ඌනවීසතිවස්සං වා අන්තිමවත්ථුං අජ්ඣාපන්නපුබ්බං වා එකාදසසු වා අභබ්බපුග්ගලෙසු අඤ්ඤතරං උපසම්පාදෙන්තස්සපි වත්ථුවිපන්නං අධම්මකම්මං හොති. එවං වත්ථුතො කම්මානි විපජ්ජන්ති.

484. ඤත්තිතො විපත්තියං පන වත්ථුං න පරාමසතීති යස්ස උපසම්පදාදිකම්මං කරොති, තං න පරාමසති, තස්ස නාමං න ගණ්හාති. ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වදති; එවං වත්ථුං න පරාමසති.

සඞ්ඝං න පරාමසතීති සඞ්ඝස්ස නාමං න ගණ්හාති. ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වදති; එවං සඞ්ඝං න පරාමසති.

පුග්ගලං න පරාමසතීති යො උපසම්පදාපෙක්ඛස්ස උපජ්ඣායො, තං න පරාමසති, තස්ස නාමං න ගණ්හාති. ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වදති; එවං පුග්ගලං න පරාමසති.

ඤත්තිං න පරාමසතීති සබ්බෙන සබ්බං ඤත්තිං න පරාමසති. ඤත්තිදුතියකම්මෙ ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා ද්වික්ඛත්තුං කම්මවාචාය එව අනුස්සාවනකම්මං කරොති. ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙපි ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා චතුක්ඛත්තුං කම්මවාචාය එව අනුස්සාවනකම්මං කරොති; එවං ඤත්තිං න පරාමසති.

පච්ඡා වා ඤත්තිං ඨපෙතීති පඨමං කම්මවාචාය අනුස්සාවනකම්මං කත්වා ‘‘එසා ඤත්තී’’ති වත්වා ‘‘ඛමති සඞ්ඝස්ස තස්මා තුණ්හී එවමෙතං ධාරයාමී’’ති වදති; එවං පච්ඡා ඤත්තිං ඨපෙති. ඉති ඉමෙහි පඤ්චහාකාරෙහි ඤත්තිතො කම්මානි විපජ්ජන්ති.

485. අනුස්සාවනතො විපත්තියං පන වත්ථුආදීනි වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බානි. එවං පන නෙසං අපරාමසනං හොති – ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො’’ති පඨමානුස්සාවනෙ ‘‘දුතියම්පි එතමත්ථං වදාමි, තතියම්පි එතමත්ථං වදාමි, සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො’’ති දුතියතතියානුස්සාවනාසු වා ‘‘අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්ස උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්සා’’ති වදන්තො වත්ථුං න පරාමසති නාම. ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ, අයං ධම්මරක්ඛිතො’’ති වදන්තො සඞ්ඝං න පරාමසති නාම. ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතස්සා’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ධම්මරක්ඛිතො උපසම්පදාපෙක්ඛො’’ති වදන්තො පුග්ගලං න පරාමසති නාම.

සාවනං හාපෙතීති සබ්බෙන සබ්බං කම්මවාචාය අනුස්සාවනං න කරොති, ඤත්තිදුතියකම්මෙ ද්වික්ඛත්තුං ඤත්තිමෙව ඨපෙති, ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙ චතුක්ඛත්තුං ඤත්තිමෙව ඨපෙති; එවං අනුස්සාවනං හාපෙති . යොපි ඤත්තිදුතියකම්මෙ එකං ඤත්තිං ඨපෙත්වා එකං කම්මවාචං අනුස්සාවෙන්තො අක්ඛරං වා ඡඩ්ඩෙති, පදං වා දුරුත්තං කරොති, අයම්පි අනුස්සාවනං හාපෙතියෙව. ඤත්තිචතුත්ථකම්මෙ පන එකං ඤත්තිං ඨපෙත්වා සකිමෙව වා ද්වික්ඛත්තුං වා කම්මවාචාය අනුස්සාවනං කරොන්තොපි අක්ඛරං වා පදං වා ඡඩ්ඩෙන්තොපි දුරුත්තං කරොන්තොපි අනුස්සාවනං හාපෙතියෙවාති වෙදිතබ්බො.

දුරුත්තං කරොතීති එත්ථ පන අයං විනිච්ඡයො – යො හි අඤ්ඤස්මිං අක්ඛරෙ වත්තබ්බෙ අඤ්ඤං වදති, අයං දුරුත්තං කරොති නාම. තස්මා කම්මවාචං කරොන්තෙන භික්ඛුනා ය්වායං –

‘‘සිථිලං ධනිතඤ්ච දීඝරස්සං, ගරුකං ලහුකඤ්ච නිග්ගහිතං;

සම්බන්ධං වවත්ථිතං විමුත්තං, දසධා බ්යඤ්ජනබුද්ධියා පභෙදො’’ති.

වුත්තො, අයං සුට්ඨු උපලක්ඛෙතබ්බො. එත්ථ හි ‘‘සිථිලං’’ නාම පඤ්චසු වග්ගෙසු පඨමතතියං. ‘‘ධනිතං’’ නාම තෙස්වෙව දුතියචතුත්ථං. ‘‘දීඝ’’න්ති දීඝෙන කාලෙන වත්තබ්බං ආකාරාදි. ‘‘රස්ස’’න්ති තතො උපඩ්ඪකාලෙන වත්තබ්බං අකාරාදි. ‘‘ගරුක’’න්ති දීඝමෙව. යං වා ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතත්ථෙරස්ස යස්ස නක්ඛමතීති එවං සංයොගපරං කත්වා වුච්චති. ‘‘ලහුක’’න්ති රස්සමෙව. යං වා ආයස්මතො බුද්ධරක්ඛිතථෙරස්ස යස්ස න ඛමතීති එවං අසංයොගපරං කත්වා වුච්චති. ‘‘නිග්ගහිත’’න්ති යං කරණානි නිග්ගහෙත්වා අවිස්සජ්ජෙත්වා අවිවටෙන මුඛෙන සානුනාසිකං කත්වා වත්තබ්බං. ‘‘සම්බන්ධ’’න්ති යං පරපදෙන සම්බන්ධිත්වා ‘‘තුණ්හිස්සා’’ති වා ‘‘තුණ්හස්සා’’ති වා වුච්චති. ‘‘වවත්ථිත’’න්ති යං පරපදෙන අසම්බන්ධං කත්වා විච්ඡින්දිත්වා ‘‘තුණ්හී අස්සා’’ති වා ‘‘තුණ්හ අස්සා’’ති වා වුච්චති. ‘‘විමුත්ත’’න්ති යං කරණානි අනිග්ගහෙත්වා විස්සජ්ජෙත්වා විවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං අකත්වා වුච්චති.

තත්ථ ‘‘සුණාතු මෙ’’ති වත්තබ්බෙ ත-කාරස්ස ථ-කාරං කත්වා ‘‘සුණාථු මෙ’’ති වචනං සිථිලස්ස ධනිතකරණං නාම. තථා ‘‘පත්තකල්ලං, එසා ඤත්තී’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘පත්ථකල්ලං, එසා ඤත්ථී’’තිආදිවචනඤ්ච. ‘‘භන්තෙ සඞ්ඝො’’ති වත්තබ්බෙ භ-කාර ඝ-කාරානං බ-කාර ග-කාරෙ කත්වා ‘‘බන්තෙ සඞ්ගො’’ති වචනං ධනිතස්ස සිථිලකරණං නාම. ‘‘සුණාතු මෙ’’ති විවටෙන මුඛෙන වත්තබ්බෙ පන ‘‘සුණංතු මෙ’’ති වා ‘‘එසා ඤත්තී’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘එසං ඤත්තී’’ති වා අවිවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං කත්වා වචනං විමුත්තස්ස නිග්ගහිතවචනං නාම. ‘‘පත්තකල්ල’’න්ති අවිවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං කත්වා වත්තබ්බෙ ‘‘පත්තකල්ලා’’ති විවටෙන මුඛෙන අනුනාසිකං අකත්වා වචනං නිග්ගහිතස්ස විමුත්තවචනං නාම.

ඉති සිථිලෙ කත්තබ්බෙ ධනිතං, ධනිතෙ කත්තබ්බෙ සිථිලං, විමුත්තෙ කත්තබ්බෙ නිග්ගහිතං, නිග්ගහිතෙ කත්තබ්බෙ විමුත්තන්ති ඉමානි චත්තාරි බ්යඤ්ජනානි අන්තොකම්මවාචාය කම්මං දූසෙන්ති. එවං වදන්තො හි අඤ්ඤස්මිං අක්ඛරෙ වත්තබ්බෙ අඤ්ඤං වදති, දුරුත්තං කරොතීති වුච්චති. ඉතරෙසු පන දීඝරස්සාදීසු ඡසු බ්යඤ්ජනෙසු දීඝට්ඨානෙ දීඝමෙව, රස්සට්ඨානෙ ච රස්සමෙවාති එවං යථාඨානෙ තං තදෙව අක්ඛරං භාසන්තෙන අනුක්කමාගතං පවෙණිං අවිනාසෙන්තෙන කම්මවාචා කාතබ්බා. සචෙ පන එවං අකත්වා දීඝෙ වත්තබ්බෙ රස්සං, රස්සෙ වා වත්තබ්බෙ දීඝං වදති; තථා ගරුකෙ වත්තබ්බෙ ලහුකං, ලහුකෙ වා වත්තබ්බෙ ගරුකං වදති; සම්බන්ධෙ වා පන වත්තබ්බෙ වවත්ථිතං, වවත්ථිතෙ වා වත්තබ්බෙ සම්බන්ධං වදති; එවං වුත්තෙපි කම්මවාචා න කුප්පති. ඉමානි හි ඡ බ්යඤ්ජනානි කම්මං න කොපෙන්ති.

යං පන සුත්තන්තිකත්ථෙරා ‘‘ද-කාරො ත-කාරමාපජ්ජති, ත-කාරො ද-කාරමාපජ්ජති, ච-කාරො ජ-කාරමාපජ්ජති, ජ-කාරො ච-කාරමාපජ්ජති, ය-කාරො ක-කාරමාපජ්ජති, ක-කාරො ය-කාරමාපජ්ජති; තස්මා ද-කාරාදීසු වත්තබ්බෙසු ත-කාරාදිවචනං න විරුජ්ඣතී’’ති වදන්ති, තං කම්මවාචං පත්වා න වට්ටති. තස්මා විනයධරෙන නෙව ද-කාරො ත-කාරො කාතබ්බො…පෙ… න ක-කාරො ය-කාරො. යථාපාළියා නිරුත්තිං සොධෙත්වා දසවිධාය බ්යඤ්ජනනිරුත්තියා වුත්තදොසෙ පරිහරන්තෙන කම්මවාචා කාතබ්බා. ඉතරථා හි සාවනං හාපෙති නාම.

අකාලෙ වා සාවෙතීති සාවනාය අකාලෙ අනොකාසෙ ඤත්තිං අට්ඨපෙත්වා පඨමංයෙව අනුස්සාවනකම්මං කත්වා පච්ඡා ඤත්තිං ඨපෙති. ඉති ඉමෙහි පඤ්චහාකාරෙහි අනුස්සාවනතො කම්මානි විපජ්ජන්ති.

486. සීමතො විපත්තියං පන අතිඛුද්දකසීමා නාම යා එකවීසති භික්ඛූ න ගණ්හාති. කුරුන්දියං පන ‘‘යත්ථ එකවීසති භික්ඛූ නිසීදිතුං න සක්කොන්තී’’ති වුත්තං. තස්මා යා එවරූපා සීමා, අයං සම්මතාපි අසම්මතා, ගාමඛෙත්තසදිසාව හොති, තත්ථ කතං කම්මං කුප්පති. එස නයො සෙසසීමාසුපි. එත්ථ පන අතිමහතී නාම යා කෙසග්ගමත්තෙනාපි තියොජනං අතික්කාමෙත්වා සම්මතා හොති. ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම අඝටිතනිමිත්තා වුච්චති. පුරත්ථිමාය දිසාය නිමිත්තං කිත්තෙත්වා අනුක්කමෙනෙව දක්ඛිණාය පච්ඡිමාය උත්තරාය දිසාය කිත්තෙත්වා පුන පුරත්ථිමාය දිසාය පුබ්බකිත්තිතං නිමිත්තං පටිකිත්තෙත්වාව ඨපෙතුං වට්ටති; එවං අඛණ්ඩනිමිත්තා හොති. සචෙ පන අනුක්කමෙන ආහරිත්වා උත්තරාය දිසාය නිමිත්තං කිත්තෙත්වා තත්ථෙව ඨපෙති, ඛණ්ඩනිමිත්තා හොති. අපරාපි ඛණ්ඩනිමිත්තා නාම යා අනිමිත්තුපගං තචසාරරුක්ඛං වා ඛාණුකං වා පංසුපුඤ්ජවාලිකාපුඤ්ජානං වා අඤ්ඤතරං අන්තරා එකං නිමිත්තං කත්වා සම්මතා හොති. ඡායානිමිත්තා නාම යා පබ්බතච්ඡායාදීනං යංකිඤ්චි ඡායං නිමිත්තං කත්වා සම්මතා හොති. අනිමිත්තා නාම යා සබ්බෙන සබ්බං නිමිත්තානි අකිත්තෙත්වා සම්මතා හොති.

බහිසීමෙ ඨිතො සීමං සම්මන්නති නාම නිමිත්තානි කිත්තෙත්වා නිමිත්තානං බහි ඨිතො සම්මන්නති. නදියා සමුද්දෙ ජාතස්සරෙ සීමං සම්මන්නතීති එතෙසු නදිආදීසු යං සම්මන්නති, සා එවං සම්මතාපි ‘‘සබ්බා, භික්ඛවෙ, නදී අසීමා, සබ්බො සමුද්දො අසීමො, සබ්බො ජාතස්සරො අසීමො’’ති (මහාව. 147) වචනතො අසම්මතාව හොති. සීමාය සීමං සම්භින්දතීති අත්තනො සීමාය පරෙසං සීමං සම්භින්දති. අජ්ඣොත්ථරතීති අත්තනො සීමාය පරෙසං සීමං අජ්ඣොත්ථරති. තත්ථ යථා සම්භෙදො ච අජ්ඣොත්ථරණඤ්ච හොති, තං සබ්බං උපොසථක්ඛන්ධකෙ වුත්තමෙව. ඉති ඉමා එකාදසපි සීමා අසීමා ගාමඛෙත්තසදිසා එව, තාසු නිසීදිත්වා කතං කම්මං කුප්පති. තෙන වුත්තං ‘‘ඉමෙහි එකාදසහි ආකාරෙහි සීමතො කම්මානි විපජ්ජන්තී’’ති.

487-488. පරිසතො කම්මවිපත්තියං පන කිඤ්චි අනුත්තානං නාම නත්ථි. යම්පි තත්ථ කම්මප්පත්තඡන්දාරහලක්ඛණං වත්තබ්බං සියා, තම්පි පරතො ‘‘චත්තාරො භික්ඛූ පකතත්තා කම්මප්පත්තා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තමෙව. තත්ථ පකතත්තා කම්මප්පත්තාති චතුවග්ගකරණෙ කම්මෙ චත්තාරො පකතත්තා අනුක්ඛිත්තා අනිස්සාරිතා පරිසුද්ධසීලා චත්තාරො භික්ඛූ කම්මප්පත්තා කම්මස්ස අරහා අනුච්ඡවිකා සාමිනො. න තෙහි විනා තං කම්මං කයිරති, න තෙසං ඡන්දො වා පාරිසුද්ධි වා එති. අවසෙසා පන සචෙපි සහස්සමත්තා හොන්ති, සචෙ සමානසංවාසකා, සබ්බෙ ඡන්දාරහාව හොන්ති. ඡන්දපාරිසුද්ධිං දත්වා ආගච්ඡන්තු වා මා වා, කම්මං පන තිට්ඨති. යස්ස පන සඞ්ඝො පරිවාසාදිකම්මං කරොති, සො නෙව කම්මප්පත්තො, නාපි ඡන්දාරහො. අපිච යස්මා තං පුග්ගලං වත්ථුං කත්වා සඞ්ඝො කම්මං කරොති, තස්මා ‘‘කම්මාරහො’’ති වුච්චති. සෙසකම්මෙසුපි එසෙව නයො.

489. පුන චත්තාරි කම්මානීතිආදිකො නයො පණ්ඩකාදීනං අවත්ථුභාවදස්සනත්ථං වුත්තො. සෙසමෙත්ථ උත්තානමෙව.

අපලොකනකම්මකථා

495-496. ඉදානි තෙසං කම්මානං පභෙදදස්සනත්ථං ‘‘අපලොකනකම්මං කති ඨානානි ගච්ඡතී’’තිආදිමාහ. තත්ථ ‘‘අපලොකනකම්මං පඤ්ච ඨානානි ගච්ඡති – ඔසාරණං, නිස්සාරණං, භණ්ඩුකම්මං, බ්රහ්මදණ්ඩං, කම්මලක්ඛණඤ්ඤෙව පඤ්චම’’න්ති එත්ථ ‘‘ඔසාරණං නිස්සාරණ’’න්ති පදසිලිට්ඨතායෙතං වුත්තං. පඨමං පන නිස්සාරණා හොති, පච්ඡා ඔසාරණා. තත්ථ යා කණ්ටකසාමණෙරස්ස දණ්ඩකම්මනාසනා, සා ‘‘නිස්සාරණා’’ති වෙදිතබ්බා. තස්මා එතරහි සචෙපි සාමණෙරො බුද්ධස්ස වා ධම්මස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා අවණ්ණං භණති, ‘‘අකප්පියං කප්පිය’’න්ති දීපෙති, මිච්ඡාදිට්ඨිකො හොති අන්තග්ගාහිකාය දිට්ඨියා සමන්නාගතො, සො යාවතතියං නිවාරෙත්වා තං ලද්ධිං නිස්සජ්ජාපෙතබ්බො. නො චෙ විස්සජ්ජෙති, සඞ්ඝං සන්නිපාතෙත්වා ‘‘විස්සජ්ජෙහී’’ති වත්තබ්බො. නො චෙ විස්සජ්ජෙති, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා අපලොකනකම්මං කත්වා නිස්සාරෙතබ්බො. එවඤ්ච පන කම්මං කාතබ්බං –

‘‘සඞ්ඝං, භන්තෙ, පුච්ඡාමි – ‘අයං ඉත්ථන්නාමො සාමණෙරො බුද්ධස්ස ධම්මස්ස සඞ්ඝස්ස අවණ්ණවාදී මිච්ඡාදිට්ඨිකො, යං අඤ්ඤෙ සාමණෙරා ලභන්ති, දිරත්තතිරත්තං භික්ඛූහි සද්ධිං සහසෙය්යං, තස්ස අලාභාය නිස්සාරණා රුච්චති සඞ්ඝස්සා’ති. දුතියම්පි… තතියම්පි, භන්තෙ, සඞ්ඝං පුච්ඡාමි – ‘අයං ඉත්ථන්නාමො සාමණෙරො බුද්ධස්ස…පෙ… රුච්චති සඞ්ඝස්සා’ති චර පිරෙ විනස්සා’’ති.

සො අපරෙන සමයෙන ‘‘අහං, භන්තෙ, බාලතාය අඤ්ඤාණතාය අලක්ඛිකතාය එවං අකාසිං, ස්වාහං සඞ්ඝං ඛමාපෙමී’’ති ඛමාපෙන්තො යාවතතියං යාචාපෙත්වා අපලොකනකම්මෙනෙව ඔසාරෙතබ්බො . එවං පන ඔසාරෙතබ්බො, සඞ්ඝමජ්ඣෙ බ්යත්තෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝස්ස අනුමතියා සාවෙතබ්බං –

‘‘සඞ්ඝං, භන්තෙ, පුච්ඡාමි – අයං ඉත්ථන්නාමො සාමණෙරො බුද්ධස්ස ධම්මස්ස සඞ්ඝස්ස අවණ්ණවාදී මිච්ඡාදිට්ඨිකො, යං අඤ්ඤෙ සාමණෙරා ලභන්ති, භික්ඛූහි සද්ධිං දිරත්තතිරත්තං සහසෙය්යං, තස්ස අලාභාය නිස්සාරිතො, ස්වායං ඉදානි සොරතො නිවාතවුත්ති ලජ්ජිධම්මං ඔක්කන්තො හිරොත්තප්පෙ පතිට්ඨිතො කතදණ්ඩකම්මො අච්චයං දෙසෙති, ඉමස්ස සාමණෙරස්ස යථා පුරෙ කායසම්භොගසාමග්ගිදානං රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’ති.

එවං තික්ඛත්තුං වත්තබ්බං. එවං අපලොකනකම්මං ඔසාරණඤ්ච නිස්සාරණඤ්ච ගච්ඡති. භණ්ඩුකම්මං මහාඛන්ධකවණ්ණනායං වුත්තමෙව. බ්රහ්මදණ්ඩො පඤ්චසතිකක්ඛන්ධකෙ වුත්තොයෙව. න කෙවලං පනෙස ඡන්නස්සෙව පඤ්ඤත්තො, යො අඤ්ඤොපි භික්ඛු මුඛරො හොති, භික්ඛූ දුරුත්තවචනෙහි ඝට්ටෙන්තො ඛුංසෙන්තො වම්භෙන්තො විහරති, තස්සපි දාතබ්බො. එවඤ්ච පන දාතබ්බො, සඞ්ඝමජ්ඣෙ බ්යත්තෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝස්ස අනුමතියා සාවෙතබ්බං –

‘‘භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු මුඛරො, භික්ඛූ දුරුත්තවචනෙහි ඝට්ටෙන්තො විහරති. සො භික්ඛු යං ඉච්ඡෙය්ය, තං වදෙය්ය. භික්ඛූහි ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු නෙව වත්තබ්බො, න ඔවදිතබ්බො, න අනුසාසිතබ්බො. සඞ්ඝං, භන්තෙ, පුච්ඡාමි – ‘ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩස්ස දානං, රුච්චති සඞ්ඝස්සා’ති. දුතියම්පි පුච්ඡාමි, තතියම්පි පුච්ඡාමි – ‘ඉත්ථන්නාමස්ස, භන්තෙ, භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩස්ස දානං, රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’’ති.

තස්ස අපරෙන සමයෙන සම්මා වත්තිත්වා ඛමාපෙන්තස්ස බ්රහ්මදණ්ඩො පටිප්පස්සම්භෙතබ්බො. එවඤ්ච පන පටිප්පස්සම්භෙතබ්බො, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝමජ්ඣෙ සාවෙතබ්බං –

‘‘භන්තෙ, භික්ඛුසඞ්ඝො අසුකස්ස භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩං අදාසි, සො භික්ඛු සොරතො නිවාතවුත්ති ලජ්ජිධම්මං ඔක්කන්තො හිරොත්තප්පෙ පතිට්ඨිතො, පටිසඞ්ඛා ආයතිං සංවරෙ තිට්ඨති, සඞ්ඝං, භන්තෙ, පුච්ඡාමි, තස්ස භික්ඛුනො බ්රහ්මදණ්ඩස්ස පටිප්පස්සද්ධි, රුච්චති සඞ්ඝස්සා’’ති.

එවං යාවතතියං වත්වා අපලොකනකම්මෙනෙව බ්රහ්මදණ්ඩො පටිප්පස්සම්භෙතබ්බොති.

කම්මලක්ඛණඤ්ඤෙව පඤ්චමන්ති යං තං භගවතා භික්ඛුනික්ඛන්ධකෙ ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ භික්ඛුනියො කද්දමොදකෙන ඔසිඤ්චන්ති, ‘අප්පෙව නාම අම්හෙසු සාරජ්ජෙය්යු’න්ති, කායං විවරිත්වා භික්ඛුනීනං දස්සෙන්ති , ඌරුං විවරිත්වා භික්ඛුනීනං දස්සෙන්ති, අඞ්ගජාතං විවරිත්වා භික්ඛුනීනං දස්සෙන්ති, භික්ඛුනියො ඔභාසෙන්ති, භික්ඛුනීහි සද්ධිං සම්පයොජෙන්ති, ‘අප්පෙව නාම අම්හෙසු සාරජ්ජෙය්යු’න්ති. ඉමෙසු වත්ථූසු තෙසං භික්ඛූනං දුක්කටං පඤ්ඤපෙත්වා ‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ තස්ස භික්ඛුනො දණ්ඩකම්මං කාතු’න්ති. අථ ඛො භික්ඛුනීනං එතදහොසි – ‘කිං නු ඛො දණ්ඩකම්මං කාතබ්බ’න්ති. භගවතො එතමත්ථං ආරොචෙසුං – ‘අවන්දියො සො භික්ඛවෙ භික්ඛු භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන කාතබ්බො’’’ති එවං අවන්දියකම්මං අනුඤ්ඤාතං, තං කම්මලක්ඛණඤ්ඤෙව පඤ්චමං ඉමස්ස අපලොකනකම්මස්ස ඨානං හොති. තස්ස හි කම්මඤ්ඤෙව ලක්ඛණං, න ඔසාරණාදීනි; තස්මා ‘‘කම්මලක්ඛණ’’න්ති වුච්චති. තස්ස කරණං තත්ථෙව වුත්තං. අපිච නං පටිප්පස්සද්ධියා සද්ධිං විත්ථාරතො දස්සෙතුං ඉධාපි වදාම, භික්ඛුනුපස්සයෙ සන්නිපතිතස්ස භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස අනුමතියා බ්යත්තාය භික්ඛුනියා සාවෙතබ්බං –

‘‘අය්යෙ අසුකො නාම අය්යො භික්ඛුනීනං අපාසාදිකං දස්සෙති, එතස්ස අය්යස්ස අවන්දියකරණං රුච්චතීති භික්ඛුනිසඞ්ඝං පුච්ඡාමි, දුතියම්පි… තතියම්පි භික්ඛුනිසඞ්ඝං පුච්ඡාමී’’ති.

එවං තික්ඛත්තුං සාවෙත්වා අපලොකනකම්මෙන අවන්දියකම්මං කාතබ්බං.

තතො පට්ඨාය සො භික්ඛු භික්ඛුනීහි න වන්දිතබ්බො. සචෙ අවන්දියමානො හිරොත්තප්පං පච්චුපට්ඨපෙත්වා සම්මා වත්තති, තෙන භික්ඛුනියො ඛමාපෙතබ්බා. ඛමාපෙන්තෙන භික්ඛුනුපස්සයං අගන්ත්වා විහාරෙයෙව සඞ්ඝං වා ගණං වා එකං භික්ඛුං වා උපසඞ්කමිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා ‘‘අහං භන්තෙ පටිසඞ්ඛා ආයතිං සංවරෙ තිට්ඨාමි, න පුන අපාසාදිකං දස්සෙස්සාමි, භික්ඛුනිසඞ්ඝො මය්හං ඛමතූ’’ති ඛමාපෙතබ්බං. තෙන සඞ්ඝෙන වා ගණෙන වා එකං භික්ඛුං පෙසෙත්වා එකභික්ඛුනා වා සයමෙව ගන්ත්වා භික්ඛුනියො වත්තබ්බා – ‘‘අයං භික්ඛු පටිසඞ්ඛා ආයතිං සංවරෙ ඨිතො, ඉමිනා අච්චයං දෙසෙත්වා භික්ඛුනිසඞ්ඝො ඛමාපිතො, භික්ඛුනිසඞ්ඝො ඉමං වන්දියං කරොතූ’’ති. සො වන්දියො කාතබ්බො. එවඤ්ච පන කාතබ්බො, භික්ඛුනුපස්සයෙ සන්නිපතිතස්ස භික්ඛුනිසඞ්ඝස්ස අනුමතියා බ්යත්තාය භික්ඛුනියා සාවෙතබ්බං –

‘‘අයං අය්යෙ අසුකො නාම අය්යො භික්ඛුනීනං අපාසාදිකං දස්සෙතීති භික්ඛුනිසඞ්ඝෙන අවන්දියො කතො, සො ලජ්ජිධම්මං ඔක්කමිත්වා පටිසඞ්ඛා ආයතිං සංවරෙ ඨිතො අච්චයං දෙසෙත්වා භික්ඛුනිසඞ්ඝං ඛමාපෙසි, තස්ස අය්යස්ස වන්දියකරණං රුච්චතීති භික්ඛුනිසඞ්ඝං පුච්ඡාමී’’ති –

තික්ඛත්තුං වත්තබ්බං එවං අපලොකනකම්මෙනෙව වන්දියො කාතබ්බො.

අයං පනෙත්ථ පාළිමුත්තකොපි කම්මලක්ඛණවිනිච්ඡයො. ඉදඤ්හි කම්මලක්ඛණං නාම භික්ඛුනිසඞ්ඝමූලකං පඤ්ඤත්තං, භික්ඛුසඞ්ඝස්සාපි පනෙතං ලබ්භතියෙව. යඤ්හි භික්ඛුසඞ්ඝො සලාකග්ගයාගග්ගභත්තග්ගඋපොසථග්ගෙසු අපලොකනකම්මං කරොති, එතම්පි කම්මලක්ඛණමෙව. අච්ඡින්නචීවරජිණ්ණචීවරනට්ඨචීවරානඤ්හි සඞ්ඝං සන්නිපාතෙත්වා බ්යත්තෙන භික්ඛුනා යාවතතියං සාවෙත්වා අපලොකනකම්මං කත්වා චීවරං දාතුං වට්ටති. අප්පමත්තකවිස්සජ්ජකෙන පන චීවරං කරොන්තස්ස සෙනාසනක්ඛන්ධකවණ්ණනායං වුත්තප්පභෙදානි සූචිආදීනි අනපලොකෙත්වාපි දාතබ්බානි. තෙසං දානෙ සොයෙව ඉස්සරො, තතො අතිරෙකං දෙන්තෙන අපලොකෙත්වා දාතබ්බං. තතො හි අතිරෙකදානෙ සඞ්ඝො සාමී. ගිලානභෙසජ්ජම්පි තත්ථ වුත්තප්පකාරං සයමෙව දාතබ්බං. අතිරෙකං ඉච්ඡන්තස්ස අපලොකෙත්වා දාතබ්බං. යොපි ච දුබ්බලො වා ඡින්නිරියාපථො වා පච්ඡින්නභික්ඛාචාරපථො වා මහාගිලානො, තස්ස මහාවාසෙසු තත්රුප්පාදතො දෙවසිකං නාළි වා උපඩ්ඪනාළි වා එකදිවසංයෙව වා පඤ්ච වා දස වා තණ්ඩුලනාළියො දෙන්තෙන අපලොකනකම්මං කත්වාව දාතබ්බා. පෙසලස්ස භික්ඛුනො තත්රුප්පාදතො ඉණපලිබොධම්පි බහුස්සුතස්ස සඞ්ඝභාරනිත්ථාරකස්ස භික්ඛුනො අනුට්ඨාපනීයසෙනාසනම්පි සඞ්ඝකිච්චං කරොන්තානං කප්පියකාරකාදීනං භත්තවෙතනම්පි අපලොකනකම්මෙන දාතුං වට්ටති.

චතුපච්චයවසෙන දින්නතත්රුප්පාදතො සඞ්ඝිකං ආවාසං ජග්ගාපෙතුං වට්ටති. ‘‘අයං භික්ඛු ඉස්සරවතාය විචාරෙතී’’ති කථාපච්ඡින්දනත්ථං පන සලාකග්ගාදීසු වා අන්තරසන්නිපාතෙ වා සඞ්ඝං පුච්ඡිත්වාව ජග්ගාපෙතබ්බො. චීවරපිණ්ඩපාතත්ථාය ඔදිස්සදින්නතත්රුප්පාදතොපි අපලොකෙත්වා ආවාසො ජග්ගාපෙතබ්බො. අනපලොකෙත්වාපි වට්ටති. ‘‘සූරො වතායං භික්ඛු චීවරපිණ්ඩපාතත්ථාය දින්නතො ආවාසං ජග්ගාපෙතී’’ති එවං උප්පන්නකථාපච්ඡෙදනත්ථං පන අපලොකනකම්මමෙව කත්වා ජග්ගාපෙතබ්බො.

චෙතියෙ ඡත්තං වා වෙදිකං වා බොධිඝරං වා ආසනඝරං වා අකතං වා කරොන්තෙන ජිණ්ණං වා පටිසඞ්ඛරොන්තෙන සුධාකම්මං වා කරොන්තෙන මනුස්සෙ සමාදපෙත්වා කාතුං වට්ටති. සචෙ කාරකො නත්ථි, චෙතියස්ස උපනික්ඛෙපතො කාරෙතබ්බං. උපනික්ඛෙපෙපි අසති අපලොකනකම්මං කත්වා තත්රුප්පාදතො කාරෙතබ්බං, සඞ්ඝිකෙනපි. සඞ්ඝිකෙන හි අපලොකෙත්වා චෙතියකිච්චං කාතුං වට්ටති. චෙතියස්ස සන්තකෙන අපලොකෙත්වාපි සඞ්ඝිකකිච්චං කාතුං න වට්ටති. තාවකාලිකං පන ගහෙත්වා පාකතිකං කාතුං වට්ටති.

චෙතියෙ සුධාකම්මාදීනි කරොන්තෙහි පන භික්ඛාචාරතො වා සඞ්ඝතො වා යාපනමත්තං අලභන්තෙහි චෙතියසන්තකතො යාපනමත්තං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජන්තෙහි වත්තං කාතුං වට්ටති, ‘‘වත්තං කරොමා’’ති මච්ඡමංසාදීහි සඞ්ඝභත්තං කාතුං න වට්ටති. යෙ විහාරෙ රොපිතා ඵලරුක්ඛා සඞ්ඝෙන පරිග්ගහිතා හොන්ති, ජග්ගනකම්මං ලභන්ති, යෙසං ඵලානි ඝණ්ටිං පහරිත්වා භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජන්ති, තෙසු අපලොකනකම්මං න කාතබ්බං. යෙ පන අපරිග්ගහිතා, තෙසු අපලොකනකම්මං කාතබ්බං. තං පන සලාකග්ගයාගග්ගභත්තග්ගඅන්තරසන්නිපාතෙසුපි කාතුං වට්ටති, උපොසථග්ගෙ පන වට්ටතියෙව. තත්ථ හි අනාගතානම්පි ඡන්දපාරිසුද්ධි ආහරියති, තස්මා තං සුවිසොධිතං හොති.

එවඤ්ච පන කාතබ්බං, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අනුමතියා සාවෙතබ්බං –

‘‘භන්තෙ, යං ඉමස්මිං විහාරෙ අන්තොසීමාය සඞ්ඝසන්තකං මූලතචපත්තඅඞ්කුරපුප්ඵඵලඛාදනීයාදි අත්ථි, තං සබ්බං ආගතාගතානං භික්ඛූනං යථාසුඛං පරිභුඤ්ජිතුං රුච්චතීති සඞ්ඝං පුච්ඡාමී’’ති තික්ඛත්තුං පුච්ඡිතබ්බං.

චතූහි පඤ්චහි භික්ඛූහි කතං සුකතමෙව. යස්මිං විහාරෙ ද්වෙ තයො ජනා වසන්ති, තෙහි නිසීදිත්වා කතම්පි සඞ්ඝෙන කතසදිසමෙව. යස්මිං පන විහාරෙ එකො භික්ඛු හොති, තෙන භික්ඛුනා උපොසථදිවසෙ පුබ්බකරණපුබ්බකිච්චං කත්වා නිසින්නෙන කතම්පි කතිකවත්තං සඞ්ඝෙන කතසදිසමෙව හොති.

කරොන්තෙන පන ඵලවාරෙන කාතුම්පි චත්තාරො මාසෙ ඡ මාසෙ එකසංවච්ඡරන්ති එවං පරිච්ඡින්දිත්වාපි අපරිච්ඡින්දිත්වාපි කාතුං වට්ටති. පරිච්ඡින්නෙ යථාපරිච්ඡෙදං පරිභුඤ්ජිත්වා පුන කාතබ්බං. අපරිච්ඡින්නෙ යාව රුක්ඛා ධරන්ති තාව වට්ටතියෙව. යෙපි තෙසං රුක්ඛානං බීජෙහි අඤ්ඤෙ රුක්ඛා රොපිතා හොන්ති, තෙසම්පි සා එව කතිකා.

සචෙ පන අඤ්ඤස්මිං විහාරෙ රොපිතා හොන්ති, තෙසං යත්ථ රොපිතා, තස්මිංයෙව විහාරෙ සඞ්ඝො සාමී. යෙපි අඤ්ඤතො බීජානි ආහරිත්වා පුරිමවිහාරෙ පච්ඡා රොපිතා, තෙසු අඤ්ඤා කතිකා කාතබ්බා. කතිකාය කතාය පුග්ගලිකට්ඨානෙ තිට්ඨන්ති, යථාසුඛං ඵලාදීනි පරිභුඤ්ජිතුං වට්ටති. සචෙ පනෙත්ථ තං තං ඔකාසං පරික්ඛිපිත්වා පරිවෙණානි කත්වා ජග්ගන්ති, තෙසං භික්ඛූනං පුග්ගලිකට්ඨානෙ තිට්ඨන්ති. අඤ්ඤෙ පරිභුඤ්ජිතුං න ලභන්ති, තෙහි පන සඞ්ඝස්ස දසභාගං දත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බානි. යොපි මජ්ඣෙවිහාරෙ රුක්ඛං සාඛාහි පරිවාරෙත්වා රක්ඛති, තස්සාපි එසෙව නයො.

පොරාණවිහාරං ගතස්ස සම්භාවනීයභික්ඛුනො ‘‘ථෙරො ආගතො’’ති ඵලාඵලං ආහරන්ති, සචෙ තත්ථ මූලෙ සබ්බපරියත්තිධරො බහුස්සුතභික්ඛු විහාසි, ‘‘අද්ධා එත්ථ දීඝා කතිකා කතා භවිස්සතී’’ති නික්කුක්කුච්චෙන පරිභුඤ්ජිතබ්බං. විහාරෙ ඵලාඵලං පිණ්ඩපාතිකානම්පි වට්ටති, ධුතඞ්ගං න කොපෙති. සාමණෙරා අත්තනො ආචරියුපජ්ඣායානං බහූනි ඵලානි දෙන්ති, අඤ්ඤෙ භික්ඛූ අලභන්තා ඛිය්යන්ති, ඛිය්යනමත්තමෙව චෙතං හොති.

සචෙ පන දුබ්භික්ඛං හොති, එකං පනසරුක්ඛං නිස්සාය සට්ඨිපි ජනා ජීවන්ති, තාදිසෙ කාලෙ සබ්බෙසං සඞ්ගහකරණත්ථාය භාජෙත්වා ඛාදිතබ්බං, අයං සාමීචි. යාව පන කතිකවත්තං න පටිප්පස්සම්භති, තාව තෙහි ඛායිතං සුඛායිතමෙව. කදා පන කතිකවත්තං පටිප්පස්සම්භති? යදා සමග්ගො සඞ්ඝො සන්නිපතිත්වා ‘‘ඉතො පට්ඨාය භාජෙත්වා ඛාදන්තූ’’ති සාවෙති. එකභික්ඛුකෙ පන විහාරෙ එකෙන සාවිතෙපි පුරිමකතිකා පටිප්පස්සම්භතියෙව. සචෙ පටිප්පස්සද්ධාය කතිකාය සාමණෙරා නෙව රුක්ඛතො පාතෙන්ති, න භූමිතො ගහෙත්වා භික්ඛූනං දෙන්ති, පතිතඵලානි පාදෙහි පහරන්තා විචරන්ති, තෙසං දසභාගතො පට්ඨාය යාව උපඩ්ඪඵලභාගෙන ඵාතිකම්මං කාතබ්බං. අද්ධා ඵාතිකම්මලොභෙන ආහරිත්වා දස්සන්ති. පුන සුභික්ඛෙ ජාතෙ කප්පියකාරකෙසු ආගන්ත්වා සාඛාපරිවාරාදීනි කත්වා රුක්ඛෙ රක්ඛන්තෙසු සාමණෙරානං ඵාතිකම්මං න දාතබ්බං, භාජෙත්වා පරිභුඤ්ජිතබ්බං.

‘‘විහාරෙ ඵලාඵලං අත්ථී’’ති සාමන්තගාමෙහි මනුස්සා ගිලානානං වා ගබ්භිනීනං වා අත්ථාය ආගන්ත්වා ‘‘එකං නාළිකෙරං දෙථ, අම්බං දෙථ, ලබුජං දෙථා’’ති යාචන්ති, දාතබ්බං න දාතබ්බන්ති? දාතබ්බං. අදීයමානෙ හි තෙ දොමනස්සිකා හොන්ති, දෙන්තෙන පන සඞ්ඝං සන්නිපාතෙත්වා යාවතතියං සාවෙත්වා අපලොකනකම්මං කත්වාව දාතබ්බං, කතිකවත්තං වා කත්වා ඨපෙතබ්බං, එවඤ්ච පන කාතබ්බං, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා සඞ්ඝස්ස අනුමතියා සාවෙතබ්බං –

‘‘සාමන්තගාමෙහි මනුස්සා ආගන්ත්වා ගිලානාදීනං අත්ථාය ඵලාඵලං යාචන්ති, ද්වෙ නාළිකෙරානි, ද්වෙ තාලඵලානි, ද්වෙ පනසානි, පඤ්ච අම්බානි, පඤ්ච කදලිඵලානි ගණ්හන්තානං අනිවාරණං, අසුකරුක්ඛතො ච අසුකරුක්ඛතො ච ඵලං ගණ්හන්තානං අනිවාරණං රුච්චති භික්ඛුසඞ්ඝස්සා’’ති තික්ඛත්තුං වත්තබ්බං.

තතො පට්ඨාය ගිලානාදීනං නාමං ගහෙත්වා යාචන්තා ‘‘ගණ්හථා’’ති න වත්තබ්බා, වත්තං පන ආචික්ඛිතබ්බං – ‘‘නාළිකෙරාදීනි ඉමිනා නාම පරිච්ඡෙදෙන ගණ්හන්තානං අසුකරුක්ඛතො ච අසුකරුක්ඛතො ච ඵලං ගණ්හන්තානං අනිවාරණං කත’’න්ති. අනුවිචරිත්වා පන ‘‘අයං මධුරඵලො අම්බො, ඉතො ගණ්හථා’’තිපි න වත්තබ්බා. ඵලභාජනකාලෙ පන ආගතානං සම්මතෙන උපඩ්ඪභාගො දාතබ්බො, අසම්මතෙන අපලොකෙත්වා දාතබ්බං.

ඛීණපරිබ්බයො වා මග්ගගමියසත්ථවාහො වා අඤ්ඤො වා ඉස්සරො ආගන්ත්වා යාචති, අපලොකෙත්වාව දාතබ්බං. බලක්කාරෙන ගහෙත්වා ඛාදන්තො න වාරෙතබ්බො. කුද්ධො හි සො රුක්ඛෙපි ඡින්දෙය්ය, අඤ්ඤම්පි අනත්ථං කරෙය්ය. පුග්ගලිකපරිවෙණං ආගන්ත්වා ගිලානස්ස ගාමෙන යාචන්තො ‘‘අම්හෙහි ඡායාදීනං අත්ථාය රොපිතං, සචෙ අත්ථි, තුම්හෙ ජානාථා’’ති වත්තබ්බො. යදි පන ඵලභරිතාව රුක්ඛා හොන්ති, කණ්ටකෙ බන්ධිත්වා ඵලවාරෙන ඛාදන්ති, අපච්චාසීසන්තෙන හුත්වා දාතබ්බං. බලක්කාරෙන ගණ්හන්තො න වාරෙතබ්බො, පුබ්බෙ වුත්තමෙවෙත්ථ කාරණං.

සඞ්ඝස්ස ඵලාරාමො හොති, පටිජග්ගනං න ලභති, සචෙ තං කොචි වත්තසීසෙන ජග්ගති, සඞ්ඝස්සෙව හොති. අථාපි කස්සචි පටිබලස්ස භික්ඛුනො ‘‘ඉමං සප්පුරිස ජග්ගිත්වා දෙහී’’ති සඞ්ඝො භාරං කරොති, සො චෙ වත්තසීසෙන ජග්ගති, එවම්පි සඞ්ඝස්සෙව හොති. ඵාතිකම්මං පච්චාසීසන්තස්ස පන තතියභාගෙන වා උපඩ්ඪභාගෙන වා ඵාතිකම්මං කාතබ්බං. ‘‘භාරියං කම්ම’’න්ති වත්වා එත්තකෙන අනිච්ඡන්තො පන සබ්බං තවෙව සන්තකං කත්වා ‘‘මූලභාගං දසභාගමත්තං දත්වා ජග්ගාහී’’තිපි වත්තබ්බො. ගරුභණ්ඩත්තා පන මූලච්ඡෙජ්ජවසෙන න දාතබ්බං. සො මූලභාගං දත්වා ඛාදන්තො අකතාවාසං වා කත්වා කතාවාසං වා ජග්ගිත්වා නිස්සිතකානං ආරාමං නිය්යාදෙති, තෙහිපි මූලභාගො දාතබ්බොව. යදා පන භික්ඛූ සයං ජග්ගිතුං පහොන්ති, අථ තෙසං ජග්ගිතුඤ්ච න දාතබ්බං, ජග්ගිතකාලෙ ච න වාරෙතබ්බා, ජග්ගනකාලෙයෙව වාරෙතබ්බා. ‘‘බහුං තුම්හෙහි ඛායිතං, ඉදානි මා ජග්ගිත්ථ, භික්ඛුසඞ්ඝොයෙව ජග්ගිස්සතී’’ති වත්තබ්බං.

සචෙ පන නෙව වත්තසීසෙන ජග්ගන්තො අත්ථි, න ඵාතිකම්මෙන, න සඞ්ඝො ජග්ගිතුං පහොති, එකො අනාපුච්ඡිත්වාව ජග්ගිත්වා ඵාතිකම්මං වඩ්ඪෙත්වා පච්චාසීසති, අපලොකනකම්මෙන ඵාතිකම්මං වඩ්ඪෙත්වා දාතබ්බං. ඉති ඉමං සබ්බම්පි කම්මලක්ඛණමෙව හොති. අපලොකනකම්මං ඉමානි පඤ්ච ඨානානි ගච්ඡති.

ඤත්තිකම්මට්ඨානභෙදෙ පන ‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමස්ස ආයස්මතො උපසම්පදාපෙක්ඛො, අනුසිට්ඨො සො මයා. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ආගච්ඡෙය්යාති, ආගච්ඡාහීති වත්තබ්බො’’ති එවං උපසම්පදාපෙක්ඛස්ස ඔසාරණා ඔසාරණා නාම.

‘‘සුණන්තු මෙ ආයස්මන්තා, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ධම්මකථිකො ඉමස්ස නෙව සුත්තං ආගච්ඡති, නො සුත්තවිභඞ්ගො, සො අත්ථං අසල්ලක්ඛෙත්වා බ්යඤ්ජනච්ඡායාය අත්ථං පටිබාහති. යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමං භික්ඛුං වුට්ඨාපෙත්වා අවසෙසා ඉමං අධිකරණං වූපසමෙය්යාමා’’ති එවං උබ්බාහිකාවිනිච්ඡයෙ ධම්මකථිකස්ස භික්ඛුනො නිස්සාරණා නිස්සාරණා නාම.

‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අජ්ජුපොසථො පන්නරසො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො උපොසථං කරෙය්යා’’ති එවං උපොසථකම්මවසෙන ඨපිතා ඤත්ති උපොසථො නාම.

‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අජ්ජ පවාරණා පන්නරසී. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො පවාරෙය්යා’’ති එවං පවාරණාකම්මවසෙන ඨපිතා ඤත්ති පවාරණා නාම.

‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමස්ස ආයස්මතො උපසම්පදාපෙක්ඛො. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමං අනුසාසෙය්ය’’න්ති. ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමං අනුසාසෙය්යා’’ති. ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමං අන්තරායිකෙ ධම්මෙ පුච්ඡෙය්ය’’න්ති. ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමං අන්තරායිකෙ ධම්මෙ පුච්ඡෙය්යා’’ති. ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමං විනයං පුච්ඡෙය්ය’’න්ති. ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමං විනයං පුච්ඡෙය්යා’’ති. ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමෙන විනයං පුට්ඨො විස්සජ්ජෙය්ය’’න්ති. ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, ඉත්ථන්නාමො ඉත්ථන්නාමෙන විනයං පුට්ඨො විස්සජ්ජෙය්යා’’ති එවං අත්තානං වා පරං වා සම්මන්නිතුං ඨපිතා ඤත්ති සම්මුති නාම.

‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, ඉදං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො නිස්සග්ගියං සඞ්ඝස්ස නිස්සට්ඨං. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දදෙය්යා’’ති. ‘‘යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ආයස්මන්තා ඉමං චීවරං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො දදෙය්යු’’න්ති එවං නිස්සට්ඨචීවරපත්තාදීනං දානං දානං නාම.

‘‘සුණාතු මෙ භන්තෙ සඞ්ඝො, අයං ඉත්ථන්නාමො භික්ඛු ආපත්තිං සරති, විවරති, උත්තානිං කරොති, දෙසෙති. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො ආපත්තිං පටිග්ගණ්හෙය්යන්ති. යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, අහං ඉත්ථන්නාමස්ස භික්ඛුනො ආපත්තිං පටිග්ගණ්හෙය්ය’’න්ති. තෙන වත්තබ්බො ‘‘පස්සසී’’ති. ‘‘ආම පස්සාමී’’ති. ආයතිං සංවරෙය්යාසීති එවං ආපත්තිපටිග්ගහො පටිග්ගහො නාම.

‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තා ආවාසිකා. යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ඉදානි උපොසථං කරෙය්යාම, පාතිමොක්ඛං උද්දිසෙය්යාම, ආගමෙ කාළෙ පවාරෙය්යාමා’’ති. තෙ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ භණ්ඩනකාරකා කලහකාරකා විවාදකාරකා භස්සකාරකා සඞ්ඝෙ අධිකරණකාරකා තං කාළං අනුවසෙය්යුං, ආවාසිකෙන භික්ඛුනා බ්යත්තෙන පටිබලෙන ආවාසිකා භික්ඛූ ඤාපෙතබ්බා – ‘‘සුණන්තු මෙ, ආයස්මන්තා ආවාසිකා. යදායස්මන්තානං පත්තකල්ලං, ඉදානි උපොසථං කරෙය්යාම, පාතිමොක්ඛං උද්දිසෙය්යාම, ආගමෙ ජුණ්හෙ පවාරෙය්යාමා’’ති එවං කතා පවාරණාපච්චුක්කඩ්ඪනා පච්චුක්කඩ්ඪනා නාම.

සබ්බෙහෙව එකජ්ඣං සන්නිපතිතබ්බං, සන්නිපතිත්වා බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො – ‘‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො අම්හාකං භණ්ඩනජාතානං කලහජාතානං විවාදාපන්නානං විහරතං බහුං අස්සාමණකං අජ්ඣාචිණ්ණං භාසිතපරික්කන්තං. සචෙ මයං ඉමාහි ආපත්තීහි අඤ්ඤමඤ්ඤං කාරෙස්සාම, සියාපි තං අධිකරණං කක්ඛළත්තාය වාළත්තාය භෙදාය සංවත්තෙය්ය. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, සඞ්ඝො ඉමං අධිකරණං තිණවත්ථාරකෙන වූපසමෙය්ය ඨපෙත්වා ථුල්ලවජ්ජං, ඨපෙත්වා ගිහිපටිසයුත්ත’’න්ති එවං තිණවත්ථාරකසමථෙන කත්වා සබ්බපඨමා සබ්බසඞ්ගාහිකඤත්ති කම්මලක්ඛණං නාම.

තථා තතො පරා එකෙකස්මිං පක්ඛෙ එකෙකං කත්වා ද්වෙ ඤත්තියො ඉති යථාවුත්තප්පභෙදං ඔසාරණං නිස්සාරණං…පෙ… කම්මලක්ඛණඤ්ඤෙව නවමන්ති ඤත්තිකම්මං ඉමානි නව ඨානානි ගච්ඡති.

ඤත්තිදුතියකම්මට්ඨානභෙදෙ පන වඩ්ඪස්ස ලිච්ඡවිනො පත්තනික්කුජ්ජනවසෙන ඛන්ධකෙ වුත්තා නිස්සාරණා. තස්සෙව පත්තුක්කුජ්ජනවසෙන වුත්තා ඔසාරණා ච වෙදිතබ්බා.

සීමාසම්මුති තිචීවරෙන අවිප්පවාසසම්මුති, සන්ථතසම්මුති, භත්තුද්දෙසක-සෙනාසනග්ගාහාපක-භණ්ඩාගාරික-චීවරපටිග්ගාහක-චීවරභාජක-යාගුභාජකඵලභාජක-ඛජ්ජභාජක-අප්පමත්තකවිස්සජ්ජක-සාටියග්ගාහාපක-පත්තග්ගාහාපක-ආරාමිකපෙසකසාමණෙරපෙසකසම්මුතීති එතාසං සම්මුතීනං වසෙන සම්මුති වෙදිතබ්බා. කථිනචීවරදානමතකචීවරදානවසෙන දානං වෙදිතබ්බං.

කථිනුද්ධාරවසෙන උද්ධාරො වෙදිතබ්බො. කුටිවත්ථුවිහාරවත්ථුදෙසනාවසෙන දෙසනා වෙදිතබ්බා. යා පන තිණවත්ථාරකසමථෙ සබ්බසඞ්ගාහිකඤත්තිඤ්ච එකෙකස්මිං පක්ඛෙ එකෙකං ඤත්තිඤ්චාති තිස්සො ඤත්තියො ඨපෙත්වා පුන එකස්මිං පක්ඛෙ එකා, එකස්මිං පක්ඛෙ එකාති ද්වෙ ඤත්තිදුතියකම්මවාචා වුත්තා, තාසං වසෙන කම්මලක්ඛණං වෙදිතබ්බං . ඉති ඤත්තිදුතියකම්මං ඉමානි සත්ත ඨානානි ගච්ඡති.

ඤත්තිචතුත්ථකම්මට්ඨානභෙදෙ පන තජ්ජනීයකම්මාදීනං සත්තන්නං කම්මානං වසෙන නිස්සාරණා, තෙසංයෙව ච කම්මානං පටිප්පස්සම්භනවසෙන ඔසාරණා වෙදිතබ්බා. භික්ඛුනොවාදකසම්මුතිවසෙන සම්මුති වෙදිතබ්බා. පරිවාසදානමානත්තදානවසෙන දානං වෙදිතබ්බං. මූලායපටිකස්සනකම්මවසෙන නිග්ගහො වෙදිතබ්බො. ‘‘උක්ඛිත්තානුවත්තිකා අට්ඨ, යාවතතියකා අරිට්ඨො චණ්ඩකාළී ච ඉමෙ තෙ යාවතතියකා’’ති ඉමාසං එකාදසන්නං සමනුභාසනානං වසෙන සමනුභාසනා වෙදිතබ්බා. උපසම්පදාකම්මඅබ්භානකම්මවසෙන පන කම්මලක්ඛණං වෙදිතබ්බං. ඉති ඤත්තිචතුත්ථකම්මං ඉමානි සත්ත ඨානානි ගච්ඡති.

497. ඉති කම්මානි ච කම්මවිපත්තිඤ්ච විපත්තිවිරහිතානං කම්මානං ඨානපභෙදගමනඤ්ච දස්සෙත්වා ඉදානි තෙසං කම්මානං කාරකස්ස සඞ්ඝස්ස පරිච්ඡෙදං දස්සෙන්තො පුන ‘‘චතුවග්ගකරණෙ කම්මෙ’’තිආදිමාහ. තස්සත්ථො පරිසතො කම්මවිපත්තිවණ්ණනායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බොති.

කම්මවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අත්ථවසවග්ගාදිවණ්ණනා

498. ඉදානි යානි තානි තෙසං කම්මානං වත්ථුභූතානි සික්ඛාපදානි, තෙසං පඤ්ඤත්තියං ආනිසංසං දස්සෙතුං ‘‘ද්වෙ අත්ථවසෙ පටිච්චා’’තිආදි ආරද්ධං. තත්ථ දිට්ඨධම්මිකානං වෙරානං සංවරායාති පාණාතිපාතාදීනං පඤ්චන්නං දිට්ඨධම්මිකවෙරානං සංවරත්ථාය පිදහනත්ථාය. සම්පරායිකානං වෙරානං පටිඝාතායාති විපාකදුක්ඛසඞ්ඛාතානං සම්පරායිකවෙරානං පටිඝාතත්ථාය, සමුච්ඡෙදනත්ථාය අනුප්පජ්ජනත්ථාය. දිට්ඨධම්මිකානං වජ්ජානං සංවරායාති තෙසංයෙව පඤ්චන්නං වෙරානං සංවරත්ථාය. සම්පරායිකානං වජ්ජානන්ති තෙසංයෙව විපාකදුක්ඛානං. විපාකදුක්ඛානෙව හි ඉධ වජ්ජනීයභාවතො වජ්ජානීති වුත්තානි. දිට්ඨධම්මිකානං භයානන්ති ගරහා උපවාදො තජ්ජනීයාදීනි කම්මානි උපොසථපවාරණානං ඨපනං අකිත්තිපකාසනීයකම්මන්ති එතානි දිට්ඨධම්මිකභයානි නාම, එතෙසං සංවරත්ථාය. සම්පරායිකභයානි පන විපාකදුක්ඛානියෙව , තෙසං පටිඝාතත්ථාය. දිට්ඨධම්මිකානං අකුසලානන්ති පඤ්චවෙරදසඅකුසලකම්මපථප්පභෙදානං අකුසලානං සංවරත්ථාය. විපාකදුක්ඛානෙව පන අක්ඛමට්ඨෙන සම්පරායිකඅකුසලානීති වුච්චන්ති, තෙසං පටිඝාතත්ථාය. ගිහීනං අනුකම්පායාති අගාරිකානං සද්ධාරක්ඛණවසෙන අනුකම්පනත්ථාය. පාපිච්ඡානං පක්ඛුපච්ඡෙදායාති පාපිච්ඡපුග්ගලානං ගණබන්ධභෙදනත්ථාය ගණභොජනසික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව. යඤ්හෙත්ථ වත්තබ්බං සියා, තං සබ්බං පඨමපාරාජිකවණ්ණනායමෙව වුත්තන්ති.

සික්ඛාපදෙසු අත්ථවසෙන වණ්ණනා නිට්ඨිතා.

499. පාතිමොක්ඛාදීසු පාතිමොක්ඛුද්දෙසොති භික්ඛූනං පඤ්චවිධො භික්ඛුනීනං චතුබ්බිධො. පරිවාසදානාදීසු ඔසාරණීයං පඤ්ඤත්තන්ති අට්ඨාරසසු වා තෙචත්තාලීසාය වා වත්තෙසු වත්තමානස්ස ඔසාරණීයං පඤ්ඤත්තං. යෙන කම්මෙන ඔසාරීයති, තං කම්මං පඤ්ඤත්තන්ති අත්ථො. නිස්සාරණීයං පඤ්ඤත්තන්ති භණ්ඩනකාරකාදයො යෙන කම්මෙන නිස්සාරීයන්ති, තං කම්මං පඤ්ඤත්තන්ති අත්ථො.

500. අපඤ්ඤත්තෙතිආදීසු අපඤ්ඤත්තෙ පඤ්ඤත්තන්ති සත්තාපත්තික්ඛන්ධා කකුසන්ධඤ්ච සම්මාසම්බුද්ධං කොණාගමනඤ්ච කස්සපඤ්ච සම්මාසම්බුද්ධං ඨපෙත්වා අන්තරා කෙනචි අපඤ්ඤත්තෙ සික්ඛාපදෙ පඤ්ඤත්තං නාම. මක්කටිවත්ථුආදිවිනීතකථා සික්ඛාපදෙ පඤ්ඤත්තෙ අනුපඤ්ඤත්තං නාම. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

ආනිසංසවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

501. ඉදානි සබ්බසික්ඛාපදානං එකෙකෙන ආකාරෙන නවධා සඞ්ගහං දස්සෙතුං ‘‘නව සඞ්ගහා’’තිආදිමාහ. තත්ථ වත්ථුසඞ්ගහොති වත්ථුනා සඞ්ගහො. එවං සෙසෙසුපි පදත්ථො වෙදිතබ්බො. අයං පනෙත්ථ අත්ථයොජනා – යස්මා හි එකසික්ඛාපදම්පි අවත්ථුස්මිං පඤ්ඤත්තං නත්ථි, තස්මා සබ්බානි වත්ථුනා සඞ්ගහිතානීති එවං තාව වත්ථුසඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.

යස්මා පන ද්වෙ ආපත්තික්ඛන්ධා සීලවිපත්තියා සඞ්ගහිතා, පඤ්චාපත්තික්ඛන්ධා ආචාරවිපත්තියා, ඡ සික්ඛාපදානි ආජීවවිපත්තියා සඞ්ගහිතානි, තස්මා සබ්බානිපි විපත්තියා සඞ්ගහිතානීති එවං විපත්තිසඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.

යස්මා පන සත්තහාපත්තීහි මුත්තං එකසික්ඛාපදම්පි නත්ථි, තස්මා සබ්බානි ආපත්තියා සඞ්ගහිතානීති එවං ආපත්තිසඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.

සබ්බානි ච සත්තසු නගරෙසු පඤ්ඤත්තානීති නිදානෙන සඞ්ගහිතානීති එවං නිදානසඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.

යස්මා පන එකසික්ඛාපදම්පි අජ්ඣාචාරිකපුග්ගලෙ අසති පඤ්ඤත්තං නත්ථි, තස්මා සබ්බානි පුග්ගලෙන සඞ්ගහිතානීති එවං පුග්ගලසඞ්ගහො වෙදිතබ්බො.

සබ්බානි පන පඤ්චහි චෙව සත්තහි ච ආපත්තික්ඛන්ධෙහි සඞ්ගහිතානි, සබ්බානි න විනා ඡහි සමුට්ඨානෙහි සමුට්ඨන්තීති සමුට්ඨානෙන සඞ්ගහිතානි. සබ්බානි ච චතූසු අධිකරණෙසු ආපත්තාධිකරණෙන සඞ්ගහිතානි. සබ්බානි සත්තහි සමථෙහි සමථං ගච්ඡන්තීති සමථෙහි සඞ්ගහිතානි. එවමෙත්ථ ඛන්ධසමුට්ඨානඅධිකරණසමථසඞ්ගහාපි වෙදිතබ්බා. සෙසං පුබ්බෙ වුත්තනයමෙවාති.

සමන්තපාසාදිකාය විනයසංවණ්ණනාය

නවසඞ්ගහිතවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතා ච පරිවාරස්ස අනුත්තානත්ථපදවණ්ණනාති.

නිගමනකථා

එත්තාවතා ච –

උභතො විභඞ්ගඛන්ධක-පරිවාරවිභත්තිදෙසනං නාථො;

විනයපිටකං විනෙන්තො, වෙනෙය්යං යං ජිනො ආහ.

සමධිකසත්තවීසති-සහස්සමත්තෙන තස්ස ගන්ථෙන;

සංවණ්ණනා සමත්තා, සමන්තපාසාදිකා නාම.

තත්රිදං සමන්තපාසාදිකාය සමන්තපාසාදිකත්තස්මිං –

ආචරියපරම්පරතො, නිදානවත්ථුප්පභෙදදීපනතො;

පරසමයවිවජ්ජනතො, සකසමයවිසුද්ධිතො චෙව.

බ්යඤ්ජනපරිසොධනතො, පදත්ථතො පාළියොජනක්කමතො;

සික්ඛාපදනිච්ඡයතො, විභඞ්ගනයභෙදදස්සනතො.

සම්පස්සතං න දිස්සති, කිඤ්චි අපාසාදිකං යතො එත්ථ;

විඤ්ඤූනමයං තස්මා, සමන්තපාසාදිකාත්වෙව.

සංවණ්ණනා පවත්තා, විනයස්ස විනෙය්යදමනකුසලෙන;

වුත්තස්ස ලොකනාථෙන, ලොකමනුකම්පමානෙනාති.

මහාඅට්ඨකථඤ්චෙව , මහාපච්චරිමෙවච;

කුරුන්දිඤ්චාති තිස්සොපි, සීහළට්ඨකථා ඉමා.

බුද්ධමිත්තොති නාමෙන, විස්සුතස්ස යසස්සිනො;

විනයඤ්ඤුස්ස ධීරස්ස, සුත්වා ථෙරස්ස සන්තිකෙ.

මහාමෙඝවනුය්යානෙ, භූමිභාගෙ පතිට්ඨිතො;

මහාවිහාරො යො සත්ථු, මහාබොධිවිභූසිතො.

යං තස්ස දක්ඛිණෙ භාගෙ, පධානඝරමුත්තමං;

සුචිචාරිත්තසීලෙන, භික්ඛුසඞ්ඝෙන සෙවිතං.

උළාරකුලසම්භූතො , සඞ්ඝුපට්ඨායකො සදා;

අනාකුලාය සද්ධාය, පසන්නො රතනත්තයෙ.

මහානිගමසාමීති , විස්සුතො තත්ථ කාරයි;

චාරුපාකාරසඤ්චිතං, යං පාසාදං මනොරමං.

සීතච්ඡායතරූපෙතං, සම්පන්නසලිලාසයං;

වසතා තත්ර පාසාදෙ, මහානිගමසාමිනො.

සුචිසීලසමාචාරං, ථෙරං බුද්ධසිරිව්හයං;

යා උද්දිසිත්වා ආරද්ධා, ඉද්ධා විනයවණ්ණනා.

පාලයන්තස්ස සකලං, ලඞ්කාදීපං නිරබ්බුදං;

රඤ්ඤො සිරිනිවාසස්ස, සිරිපාලයසස්සිනො.

සමවීසතිමෙ ඛෙමෙ, ජයසංවච්ඡරෙ අයං;

ආරද්ධා එකවීසම්හි, සම්පත්තෙ පරිනිට්ඨිතා.

උපද්දවා කුලෙ ලොකෙ, නිරුපද්දවතො අයං;

එකසංවච්ඡරෙනෙව, යථා නිට්ඨං උපාගතා.

එවං සබ්බස්ස ලොකස්ස, නිට්ඨං ධම්මූපසංහිතා;

සීඝං ගච්ඡන්තු ආරම්භා, සබ්බෙපි නිරුපද්දවා.

චිරට්ඨිතත්ථං ධම්මස්ස, කරොන්තෙන මයා ඉමං;

සද්ධම්මබහුමානෙන, යඤ්ච පුඤ්ඤං සමාචිතං.

සබ්බස්ස ආනුභාවෙන, තස්ස සබ්බෙපි පාණිනො;

භවන්තු ධම්මරාජස්ස, සද්ධම්මරසසෙවිනො.

චිරං තිට්ඨතු සද්ධම්මො, කාලෙ වස්සං චිරං පජං;

තප්පෙතු දෙවො ධම්මෙන, රාජා රක්ඛතු මෙදිනින්ති.

පරමවිසුද්ධසද්ධාබුද්ධිවීරියපටිමණ්ඩිතෙන සීලාචාරජ්ජවමද්දවාදිගුණසමුදයසමුදිතෙන සකසමයසමයන්තරගහනජ්ඣොගාහණසමත්ථෙන පඤ්ඤාවෙය්යත්තියසමන්නාගතෙන තිපිටකපරියත්තිප්පභෙදෙ සාට්ඨකථෙ සත්ථුසාසනෙ අප්පටිහතඤ්ඤාණප්පභාවෙන මහාවෙය්යාකරණෙන කරණසම්පත්තිජනිතසුඛවිනිග්ගතමධුරොදාරවචනලාවණ්ණයුත්තෙන යුත්තමුත්තවාදිනා වාදිවරෙන මහාකවිනා පභින්නපඅසම්භිදාපරිවාරෙ ඡළභිඤ්ඤාදිපභෙදගුණපටිමණ්ඩිතෙ උත්තරිමනුස්සධම්මෙ සුප්පතිට්ඨිතබුද්ධීනං ථෙරවංසප්පදීපානං ථෙරානං මහාවිහාරවාසීනං වංසාලඞ්කාරභූතෙන විපුලවිසුද්ධබුද්ධිනා බුද්ධඝොසොති ගරූහි ගහිතනාමධෙය්යෙන ථෙරෙන කතා අයං සමන්තපාසාදිකා නාම විනයසංවණ්ණනා –

තාව තිට්ඨතු ලොකස්මිං, ලොකනිත්ථරණෙසිනං;

දස්සෙන්තී කුලපුත්තානං, නයං සීලවිසුද්ධියා.

යාව බුද්ධොති නාමම්පි, සුද්ධචිත්තස්ස තාදිනො;

ලොකම්හි ලොකජෙට්ඨස්ස, පවත්තති මහෙසිනොති.

සමන්තපාසාදිකා නාම

විනය-අට්ඨකථා නිට්ඨිතා.