අට්ඨකථා > විනයපිටක (අට්ඨකථා) > පරිවාර-අට්ඨකථා

MMR Vol 0
VRI Vol 0
PTS Vol 7

Misc. Paragraph

එකුත්තරිකනයො

එකකවාරවණ්ණනා

321. ආපත්තිකරා ¶ ¶ ධම්මා ජානිතබ්බාතිආදිම්හි එකුත්තරිකනයෙ ආපත්තිකරා ධම්මා නාම ඡ ආපත්තිසමුට්ඨානානි. එතෙසඤ්හි වසෙන පුග්ගලො ආපත්තිං ආපජ්ජති, තස්මා ‘‘ආපත්තිකරා’’ති වුත්තා. අනාපත්තිකරා නාම සත්ත සමථා. ආපත්ති ජානිතබ්බාති තස්මිං තස්මිං සික්ඛාපදෙ ච විභඞ්ගෙ ච වුත්තා ආපත්ති ජානිතබ්බා. අනාපත්තීති ‘‘අනාපත්ති භික්ඛු අසාදියන්තස්සා’’තිආදිනා නයෙන අනාපත්ති ජානිතබ්බා. ලහුකාති ලහුකෙන විනයකම්මෙන විසුජ්ඣනතො පඤ්චවිධා ආපත්ති. ගරුකාති ගරුකෙන විනයකම්මෙන විසුජ්ඣනතො සඞ්ඝාදිසෙසා ආපත්ති. කෙනචි ආකාරෙන අනාපත්තිභාවං උපනෙතුං අසක්කුණෙය්යතො පාරාජිකාපත්ති ච. සාවසෙසාති ඨපෙත්වා පාරාජිකං සෙසා. අනවසෙසාති පාරාජිකාපත්ති. ද්වෙ ආපත්තික්ඛන්ධා දුට්ඨුල්ලා; අවසෙසා අදුට්ඨුල්ලා. සප්පටිකම්මදුකං සාවසෙසදුකසදිසං. දෙසනාගාමිනිදුකං ලහුකදුකසඞ්ගහිතං.

අන්තරායිකාති සත්තපි ආපත්තියො සඤ්චිච්ච වීතික්කන්තා සග්ගන්තරායඤ්චෙව මොක්ඛන්තරායඤ්ච කරොන්තීති අන්තරායිකා. අජානන්තෙන වීතික්කන්තා පන පණ්ණත්තිවජ්ජාපත්ති නෙව සග්ගන්තරායං න මොක්ඛන්තරායං කරොතීති අනන්තරායිකා. අන්තරායිකං ආපන්නස්සාපි දෙසනාගාමිනිං දෙසෙත්වා වුට්ඨානගාමිනිතො වුට්ඨාය සුද්ධිපත්තස්ස සාමණෙරභූමියං ඨිතස්ස ච අවාරිතො සග්ගමොක්ඛමග්ගොති. සාවජ්ජපඤ්ඤත්තීති ලොකවජ්ජා. අනවජ්ජපඤ්ඤත්තීති පණ්ණත්තිවජ්ජා. කිරියතො සමුට්ඨිතා නාම යං කරොන්තො ආපජ්ජති පාරාජිකාපත්ති විය. අකිරියතොති ¶ යං අකරොන්තො ආපජ්ජති, චීවරඅනධිට්ඨානාපත්ති විය. කිරියාකිරියතොති යං කරොන්තො ච අකරොන්තො ච ආපජ්ජති, කුටිකාරාපත්ති විය.

පුබ්බාපත්තීති පඨමං ආපන්නාපත්ති. අපරාපත්තීති පාරිවාසිකාදීහි පච්ඡා ආපන්නාපත්ති. පුබ්බාපත්තීනං අන්තරාපත්ති නාම මූලවිසුද්ධියා අන්තරාපත්ති. අපරාපත්තීනං අන්තරාපත්ති නාම අග්ඝවිසුද්ධියා ¶ අන්තරාපත්ති. කුරුන්දියං පන ‘‘පුබ්බාපත්ති නාම පඨමං ආපන්නා. අපරාපත්ති නාම මානත්තාරහකාලෙ ආපන්නා. පුබ්බාපත්තීනං අන්තරාපත්ති නාම පරිවාසෙ ආපන්නා. අපරාපත්තීනං අන්තරාපත්ති ¶ නාම මානත්තචාරෙ ආපන්නා’’ති වුත්තං. ඉදම්පි එකෙන පරියායෙන යුජ්ජති.

දෙසිතා ගණනූපගා නාම යා ධුරනික්ඛෙපං කත්වා පුන න ආපජ්ජිස්සාමීති දෙසිතා හොති. අගණනූපගා නාම යා ධුරනික්ඛෙපං අකත්වා සඋස්සාහෙනෙව චිත්තෙන අපරිසුද්ධෙන දෙසිතා හොති. අයඤ්හි දෙසිතාපි දෙසිතගණනං න උපෙති. අට්ඨමෙ වත්ථුස්මිං භික්ඛුනියා පාරාජිකමෙව හොති. පඤ්ඤත්ති ජානිතබ්බාතිආදීසු නවසු පදෙසු පඨමපාරාජිකපුච්ඡාය වුත්තනයෙනෙව විනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.

ථුල්ලවජ්ජාති ථුල්ලදොසෙ පඤ්ඤත්තා ගරුකාපත්ති. අථුල්ලවජ්ජාති ලහුකාපත්ති. ගිහිපටිසංයුත්තාති සුධම්මත්ථෙරස්ස ආපත්ති, යා ච ධම්මිකස්ස පටිස්සවස්ස අසච්චාපනෙ ආපත්ති, අවසෙසා න ගිහිපටිසංයුත්තා. පඤ්චානන්තරියකම්මාපත්ති නියතා, සෙසා අනියතා. ආදිකරොති සුදින්නත්ථෙරාදි ආදිකම්මිකො. අනාදිකරොති මක්කටිසමණාදි අනුපඤ්ඤත්තිකාරකො. අධිච්චාපත්තිකො නාම යො කදාචි කරහචි ආපත්තිං ආපජ්ජති. අභිණ්හාපත්තිකො නාම යො නිච්චං ආපජ්ජති.

චොදකො නාම යො වත්ථුනා වා ආපත්තියා වා පරං චොදෙති. යො පන එවං චොදිතො අයං චුදිතකො නාම. පඤ්චදසසු ධම්මෙසු අප්පතිට්ඨහිත්වා අභූතෙන වත්ථුනා චොදෙන්තො අධම්මචොදකො නාම, තෙන තථා චොදිතො අධම්මචුදිතකො නාම. විපරියායෙන ධම්මචොදකචුදිතකා වෙදිතබ්බා. මිච්ඡත්තනියතෙහි වා සම්මත්තනියතෙහි වා ධම්මෙහි සමන්නාගතො නියතො, විපරීතො අනියතො.

සාවකා ¶ භබ්බාපත්තිකා නාම, බුද්ධා ච පච්චෙකබුද්ධා ච අභබ්බාපත්තිකා නාම. උක්ඛෙපනීයකම්මකතො උක්ඛිත්තකො නාම, අවසෙසචතුබ්බිධතජ්ජනීයාදිකම්මකතො අනුක්ඛිත්තකො නාම. අයඤ්හි උපොසථං වා පවාරණං වා ධම්මපරිභොගං වා ආමිසපරිභොගං වා න කොපෙති. ‘‘මෙත්තියං භික්ඛුනිං නාසෙථ, දූසකො නාසෙතබ්බො, කණ්ටකො සමණුද්දෙසො නාසෙතබ්බො’’ති එවං ලිඞ්ගදණ්ඩකම්ම-සංවාසනාසනාහි නාසිතබ්බො නාසිතකො නාම. සෙසා සබ්බෙ අනාසිතකා. යෙන සද්ධිං උපොසථාදිකො සංවාසො අත්ථි, අයං සමානසංවාසකො, ඉතරො ¶ නානාසංවාසකො ¶ . සො කම්මනානාසංවාසකො ලද්ධිනානාසංවාසකොති දුවිධො හොති. ඨපනං ජානිතබ්බන්ති ‘‘එකං භික්ඛවෙ අධම්මිකං පාතිමොක්ඛට්ඨපන’’න්තිආදිනා නයෙන වුත්තං පාතිමොක්ඛට්ඨපනං ජානිතබ්බන්ති අත්ථො.

322. දුකෙසු සචිත්තකා ආපත්ති සඤ්ඤාවිමොක්ඛා, අචිත්තකා නොසඤ්ඤාවිමොක්ඛා. ලද්ධසමාපත්තිකස්ස ආපත්ති නාම භූතාරොචනාපත්ති, අලද්ධසමාපත්තිකස්ස ආපත්ති නාම අභූතාරොචනාපත්ති. සද්ධම්මපටිසඤ්ඤුත්තා නාම පදසොධම්මාදිකා, අසද්ධම්මපටිසඤ්ඤුත්තා නාම දුට්ඨුල්ලවාචාපත්ති. සපරික්ඛාරපටිසඤ්ඤුත්තා නාම නිස්සග්ගියවත්ථුනො අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභොගෙ, පත්තචීවරානං නිදහනෙ, කිලිට්ඨචීවරානං අධොවනෙ, මලග්ගහිතපත්තස්ස අපචනෙති එවං අයුත්තපරිභොගෙ ආපත්ති. පරපරික්ඛාරපටිසඤ්ඤුත්තා නාම සඞ්ඝිකමඤ්චපීඨාදීනං අජ්ඣොකාසෙ සන්ථරණඅනාපුච්ඡාගමනාදීසු ආපජ්ජිතබ්බා ආපත්ති. සපුග්ගලපටිසඤ්ඤුත්තා නාම ‘‘මුදුපිට්ඨිකස්ස ලම්බිස්ස ඌරුනා අඞ්ගජාතං පීළෙන්තස්සා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තාපත්ති. පරපුග්ගලපටිසඤ්ඤුත්තා නාම මෙථුනධම්මකායසංසග්ගපහාරදානාදීසු වුත්තාපත්ති, ‘‘සිඛරණීසී’’ති සච්චං භණන්තො ගරුකං ආපජ්ජති, ‘‘සම්පජානමුසාවාදෙ පාචිත්තිය’’න්ති මුසා භණන්තො ලහුකං. අභූතාරොචනෙ මුසා භණන්තො ගරුකං. භූතාරොචනෙ සච්චං භණන්තො ලහුකං.

‘‘සඞ්ඝකම්මං වග්ගං කරිස්සාමී’’ති අන්තොසීමාය එකමන්තෙ නිසීදන්තො භූමිගතො ආපජ්ජති නාම. සචෙ පන අඞ්ගුලිමත්තම්පි ආකාසෙ තිට්ඨෙය්ය, න ආපජ්ජෙය්ය, තෙන වුත්තං ‘‘නො වෙහාසගතො’’ති. වෙහාසකුටියා ආහච්චපාදකං මඤ්චං වා පීඨං වා අභිනිසීදන්තො වෙහාසගතො ¶ ආපජ්ජති නාම. සචෙ පන තං භූමියං පඤ්ඤාපෙත්වා නිපජ්ජෙය්ය න ආපජ්ජෙය්ය, තෙන වුත්තං – ‘‘නො භූමිගතො’’ති. ගමියො ගමියවත්තං අපූරෙත්වා ගච්ඡන්තො නික්ඛමන්තො ආපජ්ජති නාම, නො පවිසන්තො. ආගන්තුකො ආගන්තුකවත්තං අපූරෙත්වා සඡත්තුපාහනො පවිසන්තො පවිසන්තො ආපජ්ජති නාම, නො නික්ඛමන්තො.

ආදියන්තො ¶ ආපජ්ජති නාම භික්ඛුනී අතිගම්භීරං උදකසුද්ධිකං ¶ ආදියමානා; දුබ්බණ්ණකරණං අනාදියිත්වා චීවරං පරිභුඤ්ජන්තො පන අනාදියන්තො ආපජ්ජති නාම. මූගබ්බතාදීනි තිත්ථියවත්තානි සමාදියන්තො සමාදියන්තො ආපජ්ජති නාම. පාරිවාසිකාදයො පන තජ්ජනීයාදිකම්මකතා වා අත්තනො වත්තං අසමාදියන්තා ආපජ්ජන්ති, තෙ සන්ධාය වුත්තං ‘‘අත්ථාපත්ති න සමාදියන්තො ආපජ්ජතී’’ති. අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා චීවරං සිබ්බන්තො වෙජ්ජකම්මභණ්ඩාගාරිකකම්මචිත්තකම්මාදීනි වා කරොන්තො කරොන්තො ආපජ්ජති නාම. උපජ්ඣායවත්තාදීනි අකරොන්තො අකරොන්තො ආපජ්ජති නාම. අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා චීවරං දදමානො දෙන්තො ආපජ්ජති නාම. සද්ධිවිහාරිකඅන්තෙවාසිකානං චීවරාදීනි අදෙන්තො අදෙන්තො ආපජ්ජති නාම. අඤ්ඤාතිකාය භික්ඛුනියා චීවරං ගණ්හන්තො පටිග්ගණ්හන්තො ආපජ්ජති නාම. ‘‘න භික්ඛවෙ ඔවාදො න ගහෙතබ්බො’’ති වචනතො ඔවාදං අගණ්හන්තො න පටිග්ගණ්හන්තො ආපජ්ජති නාම.

නිස්සග්ගියවත්ථුං අනිස්සජ්ජිත්වා පරිභුඤ්ජන්තො පරිභොගෙන ආපජ්ජති නාම. පඤ්චාහිකං සඞ්ඝාටිචාරං අතික්කාමයමානා අපරිභොගෙන ආපජ්ජති නාම. සහගාරසෙය්යං රත්තිං ආපජ්ජති නාම, නො දිවා, ද්වාරං අසංවරිත්වා පටිසල්ලීයන්තො දිවා ආපජ්ජති, නො රත්තිං. එකරත්තඡාරත්තසත්තාහදසාහමාසාතික්කමෙසු වුත්තආපත්තිං ආපජ්ජන්තො අරුණුග්ගෙ ආපජ්ජති නාම, පවාරෙත්වා භුඤ්ජන්තො න අරුණුග්ගෙ ආපජ්ජති නාම.

භූතගාමඤ්චෙව අඞ්ගජාතඤ්ච ඡින්දන්තො ඡින්දන්තො ආපජ්ජති නාම, කෙසෙ වා නඛෙ වා න ඡින්දන්තො න ඡින්දන්තො ආපජ්ජති නාම. ආපත්තිං ඡාදෙන්තො ඡාදෙන්තො ආපජ්ජති නාම, ‘‘තිණෙන වා පණ්ණෙන වා පටිච්ඡාදෙත්වා ආගන්තබ්බං, නත්වෙව නග්ගෙන ආගන්තබ්බං, යො ආගච්ඡෙය්ය ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති ඉමං පන ආපත්තිං න ඡාදෙන්තො ආපජ්ජති නාම. කුසචීරාදීනි ¶ ධාරෙන්තො ධාරෙන්තො ආපජ්ජති නාම, ‘‘අයං තෙ භික්ඛු පත්තො යාව භෙදනාය ධාරෙතබ්බො’’ති ඉමං ආපත්තිං න ධාරෙන්තො ආපජ්ජති නාම.

‘‘අත්තනා වා අත්තානං නානාසංවාසකං කරොතී’’ති එකසීමායං ද්වීසු සඞ්ඝෙසු නිසින්නෙසු එකස්මිං පක්ඛෙ නිසීදිත්වා පරපක්ඛස්ස ලද්ධිං ගණ්හන්තො යස්මිං ¶ පක්ඛෙ නිසින්නො තෙසං අත්තනාව අත්තානං නානාසංවාසකං කරොති නාම. යෙසං සන්තිකෙ නිසින්නො තෙසං ගණපූරකො හුත්වා කම්මං කොපෙති, ඉතරෙසං හත්ථපාසං අනාගතත්තා. සමානසංවාසකෙපි එසෙව ¶ නයො. යෙසඤ්හි සො ලද්ධිං රොචෙති, තෙසං සමානසංවාසකො හොති, ඉතරෙසං නානාසංවාසකො. සත්ත ආපත්තියො සත්ත ආපත්තික්ඛන්ධාති ආපජ්ජිතබ්බතො ආපත්තියො, රාසට්ඨෙන ඛන්ධාති එවං ද්වෙයෙව නාමානි හොන්තීති නාමවසෙන දුකං දස්සිතං. කම්මෙන වා සලාකග්ගාහෙන වාති එත්ථ උද්දෙසො චෙව කම්මඤ්ච එකං, වොහාරො චෙව අනුස්සාවනා ච සලාකග්ගාහො ච එකං, වොහාරානුස්සාවනසලාකග්ගාහා පුබ්බභාගා, කම්මඤ්චෙව උද්දෙසො ච පමාණං.

අද්ධානහීනො නාම ඌනවීසතිවස්සො. අඞ්ගහීනො නාම හත්ථච්ඡින්නාදිභෙදො. වත්ථුවිපන්නො නාම පණ්ඩකො තිරච්ඡානගතො උභතොබ්යඤ්ජනකො ච. අවසෙසා ථෙය්යසංවාසකාදයො අට්ඨ අභබ්බපුග්ගලා කරණදුක්කටකා නාම. දුක්කටකිරියා දුක්කටකම්මා, ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ කතෙන අත්තනො කම්මෙන අභබ්බට්ඨානං පත්තාති අත්ථො. අපරිපූරො නාම අපරිපුණ්ණපත්තචීවරො. නො ච යාචති නාම උපසම්පදං න යාචති. අලජ්ජිස්ස ච බාලස්ස චාති අලජ්ජී සචෙපි තෙපිටකො හොති, බාලො ච සචෙපි සට්ඨිවස්සො හොති, උභොපි නිස්සාය න වත්ථබ්බං. බාලස්ස ච ලජ්ජිස්ස චාති එත්ථ බාලස්ස ‘‘ත්වං නිස්සයං ගණ්හා’’ති ආණායපි නිස්සයො දාතබ්බො, ලජ්ජිස්ස පන යාචන්තස්සෙව. සාතිසාරන්ති සදොසං; යං අජ්ඣාචරන්තො ආපත්තිං ආපජ්ජති.

කායෙන පටික්කොසනා නාම හත්ථවිකාරාදීහි පටික්කොසනා. කායෙන පටිජානාතීති හත්ථවිකාරාදීහි පටිජානාති. උපඝාතිකා නාම උපඝාතා. සික්ඛූපඝාතිකා නාම සික්ඛූපඝාතො. භොගූපඝාතිකා නාම පරිභොගූපඝාතො, තත්ථ තිස්සො සික්ඛා අසික්ඛතො සික්ඛූපඝාතිකාති වෙදිතබ්බා. සඞ්ඝිකං වා පුග්ගලිකං වා දුප්පරිභොගං භුඤ්ජතො භොගූපඝාතිකාති වෙදිතබ්බා. ද්වෙ වෙනයිකාති ද්වෙ අත්ථා විනයසිද්ධා. පඤ්ඤත්තං නාම සකලෙ විනයපිටකෙ කප්පියාකප්පියවසෙන පඤ්ඤත්තං. පඤ්ඤත්තානුලොමං නාම චතූසු මහාපදෙසෙසු දට්ඨබ්බං. සෙතුඝාතොති ¶ පච්චයඝාතො; යෙන චිත්තෙන අකප්පියං කරෙය්ය, තස්ස චිත්තස්සාපි අනුප්පාදනන්ති අත්ථො. මත්තකාරිතාති මත්තාය ¶ පමාණෙන කරණං; පමාණෙ ඨානන්ති අත්ථො. කායෙන ආපජ්ජතීති කායද්වාරිකං කායෙන ආපජ්ජති; වචීද්වාරිකං වාචාය. කායෙන වුට්ඨාතීති තිණවත්ථාරකසමථෙ ¶ විනාපි දෙසනාය කායෙනෙව වුට්ඨාති; දෙසෙත්වා වුට්ඨහන්තො පන වාචාය වුට්ඨාති. අබ්භන්තරපරිභොගො නාම අජ්ඣොහරණපරිභොගො. බාහිරපරිභොගො නාම සීසමක්ඛනාදි.

අනාගතං භාරං වහතීති අථෙරොව සමානො ථෙරෙහි වහිතබ්බං බීජනගාහධම්මජ්ඣෙසනාදිභාරං වහති; තං නිත්ථරිතුං වීරියං ආරභති. ආගතං භාරං න වහතීති ථෙරො ථෙරකිච්චං න කරොති, ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ ථෙරෙන භික්ඛුනා සාමං වා ධම්මං භාසිතුං, පරං වා අජ්ඣෙසිතුං, අනුජානාමි භික්ඛවෙ ථෙරාධෙය්යං පාතිමොක්ඛ’’න්ති එවමාදි සබ්බං පරිහාපෙතීති අත්ථො. න කුක්කුච්චායිතබ්බං කුක්කුච්චායතීති න කුක්කුච්චායිතබ්බං කුක්කුච්චායිත්වා කරොති. කුක්කුච්චායිතබ්බං න කුක්කුච්චායතීති කුක්කුච්චායිතබ්බං න කුක්කුච්චායිත්වා කරොති. එතෙසං ද්වින්නං දිවා ච රත්තො ච ආසවා වඩ්ඪන්තීති අත්ථො. අනන්තරදුකෙපි වුත්තපටිපක්ඛවසෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. සෙසං තත්ථ තත්ථ වුත්තනයත්තා උත්තානමෙවාති.

323. තිකෙසු අත්ථාපත්ති තිට්ඨන්තෙ භගවති ආපජ්ජතීති අත්ථි ආපත්ති, යං තිට්ඨන්තෙ භගවති ආපජ්ජතීති අත්ථො. එසෙව නයො සබ්බත්ථ. තත්ථ ලොහිතුප්පාදාපත්තිං තිට්ඨන්තෙ ආපජ්ජති. ‘‘එතරහි ඛො පනානන්ද, භික්ඛූ අඤ්ඤමඤ්ඤං ආවුසොවාදෙන සමුදාචරන්ති, න වො මමච්චයෙන එවං සමුදාචරිතබ්බං, නවකෙන, ආනන්ද, භික්ඛුනා ථෙරො භික්ඛූ ‘භන්තෙ’ති වා ‘ආයස්මා’ති වා සමුදාචරිතබ්බො’’ති වචනතො ථෙරං ආවුසොවාදෙන සමුදාචරණපච්චයා ආපත්තිං පරිනිබ්බුතෙ භගවති ආපජ්ජති, නො තිට්ඨන්තෙ. ඉමා ද්වෙ ආපත්තියො ඨපෙත්වා අවසෙසා ධරන්තෙපි භගවති ආපජ්ජති, පරිනිබ්බුතෙපි.

පවාරෙත්වා අනතිරිත්තං භුඤ්ජන්තො ආපත්තිං කාලෙ ආපජ්ජති නො විකාලෙ. විකාලභොජනාපත්තිං ¶ පන විකාලෙ ආපජ්ජති නො කාලෙ. අවසෙසා ¶ කාලෙ චෙව ආපජ්ජති විකාලෙ ච. සහගාරසෙය්යං රත්තිං ආපජ්ජති, ද්වාරං අසංවරිත්වා පටිසල්ලීයනං දිවා. සෙසා රත්තිඤ්චෙව දිවා ච. ‘‘දසවස්සොම්හි අතිරෙකදසවස්සොම්හී’’ති බාලො අබ්යත්තො පරිසං උපට්ඨාපෙන්තො දසවස්සො ආපජ්ජති නො ඌනදසවස්සො ¶ . ‘‘අහං පණ්ඩිතො බ්යත්තො’’ති නවො වා මජ්ඣිමො වා පරිසං උපට්ඨාපෙන්තො ඌනදසවස්සො ආපජ්ජති නො දසවස්සො. සෙසා දසවස්සො චෙව ආපජ්ජති ඌනදසවස්සො ච. ‘‘පඤ්චවස්සොම්හී’’ති බාලො අබ්යත්තො අනිස්සාය වසන්තො පඤ්චවස්සො ආපජ්ජති. ‘‘අහං පණ්ඩිතො බ්යත්තො’’ති නවකො අනිස්සාය වසන්තො ඌනපඤ්චවස්සො ආපජ්ජති. සෙසං පඤ්චවස්සො චෙව ආපජ්ජති ඌනපඤ්චවස්සො ච. අනුපසම්පන්නං පදසොධම්මං වාචෙන්තො, මාතුගාමස්ස ධම්මං දෙසෙන්තො එවරූපං ආපත්තිං කුසලචිත්තො ආපජ්ජති, පාරාජික-සුක්කවිස්සට්ඨි-කායසංසග්ග-දුට්ඨුල්ල-අත්තකාමපාරිචරිය-දුට්ඨදොස-සඞ්ඝභෙදපහාරදාන-තලසත්තිකාදිභෙදං අකුසලචිත්තො ආපජ්ජති, අසඤ්චිච්ච සහගාරසෙය්යාදිං අබ්යාකතචිත්තො ආපජ්ජති, යං අරහාව ආපජ්ජති, සබ්බං අබ්යාකතචිත්තොව ආපජ්ජති, මෙථුනධම්මාදිභෙදමාපත්තිං සුඛවෙදනාසමඞ්ගී ආපජ්ජති, දුට්ඨදොසාදිභෙදං දුක්ඛවෙදනාසමඞ්ගී, යං සුඛවෙදනාසමඞ්ගී ආපජ්ජති, තංයෙව මජ්ඣත්තො හුත්වා ආපජ්ජන්තො අදුක්ඛමසුඛවෙදනාසමඞ්ගී ආපජ්ජති.

තයො පටික්ඛෙපාති බුද්ධස්ස භගවතො තයො පටික්ඛෙපා. චතූසු පච්චයෙසු මහිච්ඡතා අසන්තුට්ඨිතා කිලෙසසල්ලෙඛනපටිපත්තියා අගොපායනා, ඉමෙ හි තයො ධම්මා බුද්ධෙන භගවතා පටික්ඛිත්තා. අප්පිච්ඡතාදයො පන තයො බුද්ධෙන භගවතා අනුඤ්ඤාතා, තෙන වුත්තං ‘‘තයො අනුඤ්ඤාතා’’ති.

‘‘දසවස්සොම්හී’’ති පරිසං උපට්ඨාපෙන්තො ‘‘පඤ්චවස්සොම්හී’’ති නිස්සයං අගණ්හන්තො බාලො ආපජ්ජති නො පණ්ඩිතො, ඌනදසවස්සො ‘‘බ්යත්තොම්හී’’ති බහුස්සුතත්තා පරිසං උපට්ඨාපෙන්තො ඌනපඤ්චවස්සො ච නිස්සයං අගණ්හන්තො පණ්ඩිතො ආපජ්ජති නො බාලො; අවසෙසං පණ්ඩිතො චෙව ආපජ්ජති බාලො ච. වස්සං අනුපගච්ඡන්තො කාළෙ ආපජ්ජති නො ජුණ්හෙ; මහාපවාරණාය අප්පවාරෙන්තො ජුණ්හෙ ආපජ්ජති නො කාළෙ; අවසෙසං කාළෙ චෙව ආපජ්ජති ජුණ්හෙ ච. වස්සූපගමනං කාළෙ ¶ කප්පති නො ජුණ්හෙ; මහාපවාරණාය පවාරණා ජුණ්හෙ කප්පති නො කාළෙ; සෙසං අනුඤ්ඤාතකං කාළෙ චෙව කප්පති ජුණ්හෙ ච.

කත්තිකපුණ්ණමාසියා ¶ පච්ඡිමෙ පාටිපදදිවසෙ විකප්පෙත්වා ඨපිතං වස්සිකසාටිකං නිවාසෙන්තො හෙමන්තෙ ආපජ්ජති. කුරුන්දියං පන ‘‘කත්තිකපුණ්ණමදිවසෙ අපච්චුද්ධරිත්වා හෙමන්තෙ ආපජ්ජතී’’ති ¶ වුත්තං, තම්පි සුවුත්තං. ‘‘චාතුමාසං අධිට්ඨාතුං තතො පරං විකප්පෙතු’’න්ති හි වුත්තං. අතිරෙකමාසෙ සෙසෙ ගිම්හානෙ පරියෙසන්තො අතිරෙකඩ්ඪමාසෙ සෙසෙ කත්වා නිවාසෙන්තො ච ගිම්හෙ ආපජ්ජති නාම. සතියා වස්සිකසාටිකාය නග්ගො කායං ඔවස්සාපෙන්තො වස්සෙ ආපජ්ජති නාම. පාරිසුද්ධිඋපොසථං වා අධිට්ඨානුපොසථං වා කරොන්තො සඞ්ඝො ආපජ්ජති. සුත්තුද්දෙසඤ්ච අධිට්ඨානුපොසථඤ්ච කරොන්තො ගණො ආපජ්ජති. එකකො සුත්තුද්දෙසං පාරිසුද්ධිඋපොසථඤ්ච කරොන්තො පුග්ගලො ආපජ්ජති. පවාරණායපි එසෙව නයො.

සඞ්ඝුපොසථො ච සඞ්ඝපවාරණා ච සඞ්ඝස්සෙව කප්පති. ගණුපොසථො ච ගණපවාරණා ච ගණස්සෙව කප්පති. අධිට්ඨානුපොසථො ච අධිට්ඨානපවාරණා ච පුග්ගලස්සෙව කප්පති. ‘‘පාරාජිකං ආපන්නොම්හී’’තිආදීනි භණන්තො වත්ථුං ඡාදෙති න ආපත්තිං, ‘‘මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවි’’න්තිආදීනි භණන්තො ආපත්තිං ඡාදෙති නො වත්ථුං, යො නෙව වත්ථුං න ආපත්තිං ආරොචෙති, අයං වත්ථුඤ්චෙව ඡාදෙති ආපත්තිඤ්ච.

පටිච්ඡාදෙතීති පටිච්ඡාදි. ජන්තාඝරමෙව පටිච්ඡාදි ජන්තාඝරපටිච්ඡාදි. ඉතරාසුපි එසෙව නයො. ද්වාරං පිදහිත්වා අන්තොජන්තාඝරෙ ඨිතෙන පරිකම්මං කාතුං වට්ටති. උදකෙ ඔතිණ්ණෙනාපි එතදෙව වට්ටති. උභයත්ථ ඛාදිතුං භුඤ්ජිතුං වා න වට්ටති. වත්ථපටිච්ඡාදි සබ්බකප්පියතාය පටිච්ඡන්නෙන සබ්බං කාතුං වට්ටති. වහන්තීති යන්ති නිය්යන්ති; නින්දං වා පටික්කොසං වා න ලභන්ති. චන්දමණ්ඩලං අබ්භාමහිකාධූමරජරාහුවිමුත්තං විවටංයෙව විරොචති, න තෙසු අඤ්ඤතරෙන පටිච්ඡන්නං. තථා සූරියමණ්ඩලං, ධම්මවිනයොපි විවරිත්වා විභජිත්වා දෙසියමානොව විරොචති නො පටිච්ඡන්නො.

අඤ්ඤෙන ¶ භෙසජ්ජෙන කරණීයෙන අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙන්තො ගිලානො ආපජ්ජති, න භෙසජ්ජෙන කරණීයෙන භෙසජ්ජං විඤ්ඤාපෙන්තො අගිලානො ආපජ්ජති, අවසෙසං ආපත්තිං ගිලානො චෙව ආපජ්ජති අගිලානො ච.

අන්තො ආපජ්ජති නො බහීති අනුපඛජ්ජ සෙය්යං කප්පෙන්තො අන්තො ආපජ්ජති නො බහි, බහි ¶ ආපජ්ජති නො අන්තොති සඞ්ඝිකං මඤ්චාදිං අජ්ඣොකාසෙ සන්ථරිත්වා පක්කමන්තො බහි ආපජ්ජති නො අන්තො, අවසෙසං පන අන්තො චෙව ආපජ්ජති බහි ච. අන්තොසීමායාති ආගන්තුකො ආගන්තුකවත්තං අදස්සෙත්වා සඡත්තුපාහනො විහාරං පවිසන්තො උපචාරසීමං ඔක්කන්තමත්තොව ආපජ්ජති. බහිසීමායාති ගමිකො ¶ දාරුභණ්ඩපටිසාමනාදිගමිකවත්තං අපූරෙත්වා පක්කමන්තො උපචාරසීමං අතික්කන්තමත්තොව ආපජ්ජති. අවසෙසං අන්තොසීමාය චෙව ආපජ්ජති බහිසීමාය ච. සති වුඩ්ඪතරෙ අනජ්ඣිට්ඨො ධම්මං භාසන්තො සඞ්ඝමජ්ඣෙ ආපජ්ජති නාම. ගණමජ්ඣෙපි පුග්ගලසන්තිකෙපි එසෙව නයො. කායෙන වුට්ඨාතීති තිණවත්ථාරකසමථෙන වුට්ඨාති. කායං අචාලෙත්වා වාචාය දෙසෙන්තස්ස වාචාය වුට්ඨාති. වචීසම්පයුත්තං කායකිරියං කත්වා දෙසෙන්තස්ස කායෙන වාචාය වුට්ඨාති නාම. සඞ්ඝමජ්ඣෙ දෙසනාගාමිනීපි වුට්ඨානගාමිනීපි වුට්ඨාති. ගණපුග්ගලමජ්ඣෙ පන දෙසනාගාමිනීයෙව වුට්ඨාති.

ආගාළ්හාය චෙතෙය්යාති ආගාළ්හාය දළ්හභාවාය චෙතෙය්ය; තජ්ජනීයකම්මාදිකතස්ස වත්තං න පූරයතො ඉච්ඡමානො සඞ්ඝො උක්ඛෙපනීයකම්මං කරෙය්යාති අත්ථො. අලජ්ජී ච හොති බාලො ච අපකතත්තො චාති එත්ථ බාලො ‘‘අයං ධම්මාධම්මං න ජානාති’’ අපකතත්තො වා ‘‘ආපත්තානාපත්තිං න ජානාතී’’ති න එත්තාවතා කම්මං කාතබ්බං; බාලභාවමූලකං පන අපකතත්තභාවමූලකඤ්ච ආපත්තිං ආපන්නස්ස කම්මං කාතබ්බන්ති අත්ථො. අධිසීලෙ සීලවිපන්නො නාම ද්වෙ ආපත්තික්ඛන්ධෙ ආපන්නො; ආචාරවිපන්නො නාම පඤ්ච ආපත්තික්ඛන්ධෙ ආපන්නො; දිට්ඨිවිපන්නො නාම අන්තග්ගාහිකාය දිට්ඨියා සමන්නාගතො. තෙසං ආපත්තිං අපස්සන්තානං අප්පටිකරොන්තානං දිට්ඨිඤ්ච අනිස්සජ්ජන්තානංයෙව කම්මං කාතබ්බං.

කායිකො දවො නාම පාසකාදීහි ජූතකීළනාදිභෙදො අනාචාරො; වාචසිකො දවො නාම මුඛාලම්බරකරණාදිභෙදො අනාචාරො; කායිකවාචසිකො නාම නච්චනගායනාදිභෙදො ද්වීහිපි ද්වාරෙහි අනාචාරො ¶ . කායිකො අනාචාරො නාම කායද්වාරෙ පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදවීතික්කමො; වාචසිකො අනාචාරො නාම වචීද්වාරෙ පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදවීතික්කමො; කායිකවාචසිකො නාම ද්වාරද්වයෙපි පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදවීතික්කමො. කායිකෙන උපඝාතිකෙනාති කායද්වාරෙ පඤ්ඤත්තස්ස සික්ඛාපදස්ස අසික්ඛනෙන, යො හි තං න සික්ඛති, සො නං උපඝාතෙති, තස්මා තස්ස තං අසික්ඛනං ‘‘කායිකං උපඝාතික’’න්ති වුච්චති. සෙසපදද්වයෙපි එසෙව නයො. කායිකෙන මිච්ඡාජීවෙනාති ජඞ්ඝපෙසනිකාදිනා වා ගණ්ඩඵාලනාදිනා වා වෙජ්ජකම්මෙන ¶ ; වාචසිකෙනාති සාසනඋග්ගහණආරොචනාදිනා; තතියපදං උභයසම්පයොගවසෙන ¶ වුත්තං.

අලං භික්ඛු මා භණ්ඩනන්ති අලං භික්ඛු මා භණ්ඩනං කරි, මා කලහං, මා විවාදං කරීති අත්ථො. න වොහරිතබ්බන්ති න කිඤ්චි වත්තබ්බං; වදතොපි හි තාදිසස්ස වචනං න සොතබ්බං මඤ්ඤන්ති. න කිස්මිඤ්චි පච්චෙකට්ඨානෙති කිස්මිඤ්චි බීජනග්ගාහාදිකෙ එකස්මිම්පි ජෙට්ඨකට්ඨානෙ න ඨපෙතබ්බොති අත්ථො. ඔකාසකම්මං කාරෙන්තස්සාති ‘‘කරොතු ආයස්මා ඔකාසං, අහං තං වත්තුකාමො’’ති එවං ඔකාසං කාරෙන්තස්ස. නාලං ඔකාසකම්මං කාතුන්ති ‘‘කිං ත්වං කරිස්සසී’’ති ඔකාසො න කාතබ්බො. සවචනීයං නාදාතබ්බන්ති වචනං න ආදාතබ්බං, වචනම්පි න සොතබ්බං; යත්ථ ගහෙත්වා ගන්තුකාමො හොති, න තත්ථ ගන්තබ්බන්ති අත්ථො.

තීහඞ්ගෙහි සමන්නාගතස්ස භික්ඛුනො විනයොති යං සො ජානාති, සො තස්ස විනයො නාම හොති; සො න පුච්ඡිතබ්බොති අත්ථො. අනුයොගො න දාතබ්බොති ‘‘ඉදං කප්පතී’’ති පුච්ඡන්තස්ස පුච්ඡාය ඔකාසො න දාතබ්බො, ‘‘අඤ්ඤං පුච්ඡා’’ති වත්තබ්බො. ඉති සො නෙව පුච්ඡිතබ්බො නාස්ස පුච්ඡා සොතබ්බාති අත්ථො. විනයො න සාකච්ඡාතබ්බොති විනයපඤ්හො න සාකච්ඡිතබ්බො, කප්පියාකප්පියකථා න සංසන්දෙතබ්බා.

ඉදමප්පහායාති එතං බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤාතාදිකං ලද්ධිං අවිජහිත්වා. සුද්ධං බ්රහ්මචාරින්ති ඛීණාසවං භික්ඛුං. ‘‘පාතබ්යතං ආපජ්ජතී’’ති පාතබ්යභාවං පටිසෙවනං ආපජ්ජති. ‘‘ඉදමප්පහායා’’ති වචනතො පන තං බ්රහ්මචාරිපටිඤ්ඤාතං පහාය ඛීණාසවං ‘‘මුසා මයා භණිතං, ඛමථ මෙ’’ති ¶ ඛමාපෙත්වා ‘‘නත්ථි කාමෙසු දොසො’’ති ලද්ධිං විජහිත්වා ගතිවිසොධනං කරෙය්ය. අකුසලමූලානීති අකුසලානි චෙව මූලානි ච, අකුසලානං වා මූලානි අකුසලමූලානි. කුසලමූලෙසුපි එසෙව නයො. දුට්ඨු චරිතානි විරූපානි වා චරිතානි දුච්චරිතානි. සුට්ඨු චරිතානි සුන්දරානි වා චරිතානි සුචරිතානි. කායෙන කරණභූතෙන කතං දුච්චරිතං කායදුච්චරිතං. එස නයො සබ්බත්ථ. සෙසං තත්ථ තත්ථ වුත්තනයත්තා උත්තානමෙවාති.

324. චතුක්කෙසු ¶ සකවාචාය ආපජ්ජති පරවාචාය වුට්ඨාතීති වචීද්වාරිකං පදසොධම්මාදිභෙදං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා තිණවත්ථාරකසමථට්ඨානං ගතො පරස්ස කම්මවාචාය වුට්ඨාති ¶ . පරවාචාය ආපජ්ජති සකවාචාය වුට්ඨාතීති පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ පරස්ස කම්මවාචාය ආපජ්ජති, පුග්ගලස්ස සන්තිකෙ දෙසෙන්තො සකවාචාය වුට්ඨාති. සකවාචාය ආපජ්ජති සකවාචාය වුට්ඨාතීති වචීද්වාරිකං පදසොධම්මාදිභෙදං ආපත්තිං සකවාචාය ආපජ්ජති, දෙසෙත්වා වුට්ඨහන්තොපි සකවාචාය වුට්ඨාති. පරවාචාය ආපජ්ජති පරවාචාය වුට්ඨාතීති යාවතතියකං සඞ්ඝාදිසෙසං පරස්ස කම්මවාචාය ආපජ්ජති, වුට්ඨහන්තොපි පරස්ස පරිවාසකම්මවාචාදීහි වුට්ඨාති. තතො පරෙසු කායද්වාරිකං කායෙන ආපජ්ජති, දෙසෙන්තො වාචාය වුට්ඨාති. වචීද්වාරිකං වාචාය ආපජ්ජති, තිණවත්ථාරකෙ කායෙන වුට්ඨාති. කායද්වාරිකං කායෙන ආපජ්ජති, තමෙව තිණවත්ථාරකෙ කායෙන වුට්ඨාති. වචීද්වාරිකං වාචාය ආපජ්ජති, තමෙව දෙසෙන්තො වාචාය වුට්ඨාති. සඞ්ඝිකමඤ්චස්ස අත්තනො පච්චත්ථරණෙන අනත්ථරතො කායසම්ඵුසනෙ ලොමගණනාය ආපජ්ජිතබ්බාපත්තිං සහගාරසෙය්යාපත්තිඤ්ච පසුත්තො ආපජ්ජති, පබුජ්ඣිත්වා පන ආපන්නභාවං ඤත්වා දෙසෙන්තො පටිබුද්ධො වුට්ඨාති. ජග්ගන්තො ආපජ්ජිත්වා පන තිණවත්ථාරකසමථට්ඨානෙ සයන්තො පටිබුද්ධො ආපජ්ජති පසුත්තො වුට්ඨාති නාම. පච්ඡිමපදද්වයම්පි වුත්තානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං.

අචිත්තකාපත්තිං ¶ අචිත්තකො ආපජ්ජති නාම. පච්ඡා දෙසෙන්තො සචිත්තකො වුට්ඨාති. සචිත්තකාපත්තිං සචිත්තකො ආපජ්ජති නාම. තිණවත්ථාරකට්ඨානෙ සයන්තො අචිත්තකො වුට්ඨාති. සෙසපදද්වයම්පි වුත්තානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං. යො සභාගං ආපත්තිං දෙසෙති, අයං දෙසනාපච්චයා දුක්කටං ආපජ්ජන්තො පාචිත්තියාදීසු අඤ්ඤතරං දෙසෙති, තඤ්ච දෙසෙන්තො දුක්කටං ආපජ්ජති. තං පන දුක්කටං ආපජ්ජන්තො පාචිත්තියාදිතො වුට්ඨාති. පාචිත්තියාදිතො ච වුට්ඨහන්තො තං ආපජ්ජති. ඉති එකස්ස පුග්ගලස්ස එකමෙව පයොගං සන්ධාය ‘‘ආපත්තිං ආපජ්ජන්තො දෙසෙතී’’ති ඉදං චතුක්කං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

කම්මචතුක්කෙ පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගාපත්තිං කම්මෙන ආපජ්ජති, දෙසෙන්තො අකම්මෙන වුට්ඨාති. විස්සට්ඨිආදිකං අකම්මෙන ආපජ්ජති, පරිවාසාදිනා කම්මෙන වුට්ඨාති. සමනුභාසනං ¶ කම්මෙනෙව ආපජ්ජති, කම්මෙන වුට්ඨාති. සෙසං අකම්මෙන ආපජ්ජති,අකම්මෙනවුට්ඨාති.

පරික්ඛාරචතුක්කෙ පඨමො ¶ සකපරික්ඛාරො, දුතියො සඞ්ඝිකොව තතියො චෙතියසන්තකො, චතුත්ථො ගිහිපරික්ඛාරො. සචෙ පන සො පත්තචීවරනවකම්මභෙසජ්ජානං අත්ථාය ආහටො හොති, අවාපුරණං දාතුං අන්තො ඨපාපෙතුඤ්ච වට්ටති.

සම්මුඛාචතුක්කෙ පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගාපත්තිං සඞ්ඝස්ස සම්මුඛා ආපජ්ජති, වුට්ඨානකාලෙ පන සඞ්ඝෙන කිච්චං නත්ථීති පරම්මුඛා වුට්ඨාති. විස්සට්ඨිආදිකං පරම්මුඛා ආපජ්ජති, සඞ්ඝස්ස සම්මුඛා වුට්ඨාති. සමනුභාසනං සඞ්ඝස්ස සම්මුඛා එව ආපජ්ජති, සම්මුඛා වුට්ඨාති. සෙසං සම්පජානමුසාවාදාදිභෙදං පරම්මුඛාව ආපජ්ජති, පරම්මුඛාව වුට්ඨාති. අජානන්තචතුක්කං අචිත්තකචතුක්කසදිසං.

ලිඞ්ගපාතුභාවෙනාති සයිතස්සෙව භික්ඛුස්ස වා භික්ඛුනියා වා ලිඞ්ගපරිවත්තෙ ජාතෙ සහගාරසෙය්යාපත්ති හොති ඉදමෙව තං පටිච්ච වුත්තං. උභින්නම්පි පන අසාධාරණාපත්ති ලිඞ්ගපාතුභාවෙන වුට්ඨාති. සහපටිලාභචතුක්කෙ යස්ස භික්ඛුනො ලිඞ්ගං පරිවත්තති, සො සහ ලිඞ්ගපටිලාභෙන පඨමං උප්පන්නවසෙන සෙට්ඨභාවෙන ච පුරිමං පුරිසලිඞ්ගං ජහති, පච්ඡිමෙ ඉත්ථිලිඞ්ගෙ පතිට්ඨාති, පුරිසකුත්තපුරිසාකාරාදිවසෙන පවත්තා කායවචීවිඤ්ඤත්තියො පටිප්පස්සම්භන්ති, භික්ඛූති වා පුරිසොති වා එවං පවත්තා පණ්ණත්තියො ¶ නිරුජ්ඣන්ති, යානි භික්ඛුනීහි අසාධාරණානි ඡචත්තාලීස සික්ඛාපදානි තෙහි අනාපත්තියෙව හොති. දුතියචතුක්කෙ පන යස්සා භික්ඛුනියා ලිඞ්ගං පරිවත්තති, සා පච්ඡාසමුප්පත්තියා වා හීනභාවෙන වා පච්ඡිමන්ති සඞ්ඛ්යං ගතං ඉත්ථිලිඞ්ගං ජහති, වුත්තප්පකාරෙන පුරිමන්ති සඞ්ඛ්යං ගතෙ පුරිසලිඞ්ගෙ පතිට්ඨාති. වුත්තවිපරීතා විඤ්ඤත්තියො පටිප්පස්සම්භන්ති, භික්ඛුනීති වා ඉත්ථීති වා එවං පවත්තා පණ්ණත්තියොපි නිරුජ්ඣන්ති, යානි භික්ඛූහි අසාධාරණානි සතං තිංසඤ්ච සික්ඛාපදානි, තෙහි අනාපත්තියෙව හොති.

චත්තාරො සාමුක්කංසාති චත්තාරො මහාපදෙසා, තෙ හි භගවතා අනුප්පන්නෙ වත්ථුම්හි සයං උක්කංසිත්වා උක්ඛිපිත්වා ඨපිතත්තා ‘‘සාමුක්කංසා’’ති වුච්චන්ති. පරිභොගාති අජ්ඣොහරණීයපරිභොගා ¶ , උදකං පන අකාලිකත්තා අප්පටිග්ගහිතකං වට්ටති. යාවකාලිකාදීනි අප්පටිග්ගහිතකානි අජ්ඣොහරිතුං න වට්ටන්ති. චත්තාරි මහාවිකටානි කාලොදිස්සත්තා යථාවුත්තෙ කාලෙ වට්ටන්ති. උපාසකො සීලවාති පඤ්ච වා දස ¶ වා සීලානි ගොපයමානො.

ආගන්තුකාදිචතුක්කෙ සඡත්තුපාහනො සසීසං පාරුතො විහාරං පවිසන්තො තත්ථ විචරන්තො ච ආගන්තුකොව ආපජ්ජති, නො ආවාසිකො. ආවාසිකවත්තං අකරොන්තො පන ආවාසිකො ආපජ්ජති, නො ආගන්තුකො. සෙසං කායවචීද්වාරිකං ආපත්තිං උභොපි ආපජ්ජන්ති, අසාධාරණං ආපත්තිං නෙව ආගන්තුකො ආපජ්ජති, නො ආවාසිකො. ගමියචතුක්කෙපි ගමියවත්තං අපූරෙත්වා ගච්ඡන්තො ගමිකො ආපජ්ජති, නො ආවාසිකො. ආවාසිකවත්තං අකරොන්තො පන ආවාසිකො ආපජ්ජති, නො ගමිකො. සෙසං උභොපි ආපජ්ජන්ති, අසාධාරණං උභොපි නාපජ්ජන්ති. වත්ථුනානත්තතාදිචතුක්කෙ චතුන්නං පාරාජිකානං අඤ්ඤමඤ්ඤං වත්ථුනානත්තතාව හොති,න ආපත්තිනානත්තතා. සබ්බාපි හි සා පාරාජිකාපත්තියෙව. සඞ්ඝාදිසෙසාදීසුපි එසෙව නයො. භික්ඛුස්ස ච භික්ඛුනියා ච අඤ්ඤමඤ්ඤං කායසංසග්ගෙ භික්ඛුස්ස සඞ්ඝාදිසෙසො භික්ඛුනියා පාරාජිකන්ති එවං ආපත්තිනානත්තතාව හොති, න වත්ථුනානත්තතා, උභින්නම්පි හි කායසංසග්ගොව වත්ථු. තථා ‘‘ලසුණක්ඛාදනෙ භික්ඛුනියා පාචිත්තියං, භික්ඛුස්ස දුක්කට’’න්ති එවමාදිනාපෙත්ථ නයෙන යොජනා වෙදිතබ්බා. චතුන්නං පාරාජිකානං තෙරසහි සඞ්ඝාදිසෙසෙහි සද්ධිං වත්ථුනානත්තතා චෙව ආපත්තිනානත්තතා ¶ ච. එවං සඞ්ඝාදිසෙසාදීනං අනියතාදීහි. ආදිතො පට්ඨාය චත්තාරි පාරාජිකානි එකතො ආපජ්ජන්තානං භික්ඛුභික්ඛුනීනං නෙව වත්ථුනානත්තතා නො ආපත්තිනානත්තතා. විසුං ආපජ්ජන්තෙසුපි සෙසා සාධාරණාපත්තියො ආපජ්ජන්තෙසුපි එසෙව නයො.

වත්ථුසභාගාදිචතුක්කෙ භික්ඛුස්ස ච භික්ඛුනියා ච කායසංසග්ගෙ වත්ථුසභාගතා, නො ආපත්තිසභාගතා, චතූසු පාරාජිකෙසු ආපත්තිසභාගතා, නො වත්ථුසභාගතා. එස නයො සඞ්ඝාදිසෙසාදීසු. භික්ඛුස්ස ච භික්ඛුනියා ච චතූසු පාරාජිකෙසු වත්ථුසභාගතා චෙව ආපත්තිසභාගතා ච. එස නයො සබ්බාසු සාධාරණාපත්තීසු. අසාධාරණාපත්තියං නෙව වත්ථුසභාගතා නො ආපත්තිසභාගතා. යො හි පුරිමචතුක්කෙ පඨමො පඤ්හො, සො ඉධ දුතියො; යො ච තත්ථ දුතියො, සො ඉධ පඨමො. තතියචතුත්ථෙසු නානාකරණං නත්ථි.

උපජ්ඣායචතුක්කෙ සද්ධිවිහාරිකස්ස උපජ්ඣායෙන කත්තබ්බවත්තස්ස අකරණෙ ආපත්තිං උපජ්ඣායො ¶ ආපජ්ජති, නො සද්ධිවිහාරිකො උපජ්ඣායස්ස කත්තබ්බවත්තං අකරොන්තො සද්ධිවිහාරිකො ආපජ්ජති, නො උපජ්ඣායො; සෙසං උභොපි ¶ ආපජ්ජන්ති, අසාධාරණං උභොපි නාපජ්ජන්ති. ආචරියචතුක්කෙපි එසෙව නයො.

ආදියන්තචතුක්කෙ පාදං වා අතිරෙකපාදං වා සහත්ථා ආදියන්තො ගරුකං ආපජ්ජති, ඌනකපාදං ගණ්හාහීති ආණත්තියා අඤ්ඤං පයොජෙන්තො ලහුකං ආපජ්ජති. එතෙන නයෙන සෙසපදත්තයං වෙදිතබ්බං.

අභිවාදනාරහචතුක්කෙ භික්ඛුනීනං තාව භත්තග්ගෙ නවමභික්ඛුනිතො පට්ඨාය උපජ්ඣායාපි අභිවාදනාරහා නො පච්චුට්ඨානාරහා. අවිසෙසෙන ච විප්පකතභොජනස්ස භික්ඛුස්ස යො කොචි වුඩ්ඪතරො. සට්ඨිවස්සස්සාපි පාරිවාසිකස්ස සමීපගතො තදහුපසම්පන්නොපි පච්චුට්ඨානාරහො නො අභිවාදනාරහො. අප්පටික්ඛිත්තෙසු ඨානෙසු වුඩ්ඪො නවකස්ස අභිවාදනාරහො චෙව පච්චුට්ඨානාරහො ච. නවකො පන වුඩ්ඪස්ස නෙව අභිවාදනාරහො න පච්චුට්ඨානාරහො. ආසනාරහචතුක්කස්ස පඨමපදං පුරිමචතුක්කෙ දුතියපදෙන, දුතියපදඤ්ච පඨමපදෙන අත්ථතො සදිසං.

කාලචතුක්කෙ ¶ පවාරෙත්වා භුඤ්ජන්තො කාලෙ ආපජ්ජති නො විකාලෙ, විකාලභොජනාපත්තිං විකාලෙ ආපජ්ජති නො කාලෙ, සෙසං කාලෙ චෙව ආපජ්ජති විකාලෙ ච, අසාධාරණං නෙව කාලෙ නො විකාලෙ. පටිග්ගහිතචතුක්කෙ පුරෙභත්තං පටිග්ගහිතාමිසං කාලෙ කප්පති නො විකාලෙ. පානකං විකාලෙ කප්පති, පුනදිවසම්හි නො කාලෙ. සත්තාහකාලිකං යාවජීවිකං කාලෙ චෙව කප්පති විකාලෙ ච. අත්තනො අත්තනො කාලාතීතං යාවකාලිකාදිත්තයං අකප්පියමංසං උග්ගහිතකමප්පටිග්ගහිතකඤ්ච නෙව කාලෙ කප්පති නො විකාලෙ.

පච්චන්තිමචතුක්කෙ සමුද්දෙ සීමං බන්ධන්තො පච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු ආපජ්ජති, නො මජ්ඣිමෙසු; පඤ්චවග්ගෙන ගණෙන උපසම්පාදෙන්තො ගුණඞ්ගුණූපාහනං ධුවනහානං චම්මත්ථරණානි ච මජ්ඣිමෙසු ජනපදෙසු ආපජ්ජති නො පච්චන්තිමෙසු. ඉමානි චත්තාරි ‘‘ඉධ න කප්පන්තී’’ති වදන්තොපි පච්චන්තිමෙසු ආපජ්ජති, ‘‘ඉධ කප්පන්තී’’ති වදන්තො පන මජ්ඣිමෙසු ආපජ්ජති. සෙසාපත්තිං උභයත්ථ ආපජ්ජති, අසාධාරණං න කත්ථචි ආපජ්ජති. දුතියචතුක්කෙ පඤ්චවග්ගෙන ගණෙන උපසම්පදාදි චතුබ්බිධම්පි වත්ථු පච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු කප්පති. ‘‘ඉදං කප්පතී’’ති ¶ දීපෙතුම්පි තත්ථෙව කප්පති නො මජ්ඣිමෙසු. ‘‘ඉදං න කප්පතී’’ති දීපෙතුං පන මජ්ඣිමෙසු ජනපදෙසු කප්පති නො පච්චන්තිමෙසු ¶ . සෙසං ‘‘අනුජානාමි භික්ඛවෙ පඤ්ච ලොණානී’’තිආදි අනුඤ්ඤාතකං උභයත්ථ කප්පති. යං පන අකප්පියන්ති පටික්ඛිත්තං, තං උභයත්ථාපි න කප්පති.

අන්තොආදිචතුක්කෙ අනුපඛජ්ජ සෙය්යාදිං අන්තො ආපජ්ජති නො බහි, අජ්ඣොකාසෙ සඞ්ඝිකමඤ්චාදීනි නික්ඛිපිත්වා පක්කමන්තො බහි ආපජ්ජති නො අන්තො, සෙසං අන්තො චෙව බහි ච, අසාධාරණං නෙව අන්තො න බහි. අන්තොසීමාදිචතුක්කෙ ආගන්තුකො වත්තං අපූරෙන්තො අන්තොසීමාය ආපජ්ජති, ගමියො බහිසීමාය මුසාවාදාදිං අන්තොසීමාය ච බහිසීමාය ච ආපජ්ජති,අසාධාරණං න කත්ථචි. ගාමචතුක්කෙ අන්තරඝරපටිසංයුත්තං සෙඛියපඤ්ඤත්තිං ගාමෙ ආපජ්ජති නො අරඤ්ඤෙ. භික්ඛුනී අරුණං උට්ඨාපයමානා අරඤ්ඤෙ ආපජ්ජති නො ගාමෙ. මුසාවාදාදිං ගාමෙ චෙව ආපජ්ජති අරඤ්ඤෙ ච, අසාධාරණං න කත්ථචි.

චත්තාරො ¶ පුබ්බකිච්චාති ‘‘සම්මජ්ජනී පදීපො ච උදකං ආසනෙන චා’’ති ඉදං චතුබ්බිධං පුබ්බකරණන්ති වුච්චතීති වුත්තං. ‘‘ඡන්දපාරිසුද්ධිඋතුක්ඛානං භික්ඛුගණනා ච ඔවාදො’’ති ඉමෙ පන ‘‘චත්තාරො පුබ්බකිච්චා’’ති වෙදිතබ්බා. චත්තාරො පත්තකල්ලාති උපොසථො යාවතිකා ච භික්ඛූ කම්මප්පත්තා තෙ ආගතා හොන්ති, සභාගාපත්තියො න විජ්ජන්ති, වජ්ජනීයා ච පුග්ගලා තස්මිං න හොන්ති, පත්තකල්ලන්ති වුච්චතීති. චත්තාරි අනඤ්ඤපාචිත්තියානීති ‘‘එතදෙව පච්චයං කරිත්වා අනඤ්ඤං පාචිත්තිය’’න්ති එවං වුත්තානි අනුපඛජ්ජසෙය්යාකප්පනසික්ඛාපදං ‘‘එහාවුසො ගාමං වා නිගමං වා’’ති සික්ඛාපදං, සඤ්චිච්ච කුක්කුච්චඋපදහනං, උපස්සුතිතිට්ඨනන්ති ඉමානි චත්තාරි. චතස්සො භික්ඛුසම්මුතියොති ‘‘එකරත්තම්පි චෙ භික්ඛු තිචීවරෙන විප්පවසෙය්ය අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියා, අඤ්ඤං නවං සන්ථතං කාරාපෙය්ය අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියා, තතො චෙ උත්තරි විප්පවසෙය්ය අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියා, දුට්ඨුල්ලං ආපත්තිං අනුපසම්පන්නස්ස ආරොචෙය්ය අඤ්ඤත්ර භික්ඛුසම්මුතියා’’ති එවං ආගතා තෙරසහි සම්මුතීහි මුත්තා සම්මුතියො. ගිලානචතුක්කෙ අඤ්ඤභෙසජ්ජෙන කරණීයෙන ලොලතාය අඤ්ඤං විඤ්ඤාපෙන්තො ගිලානො ආපජ්ජති, අභෙසජ්ජකරණීයෙන භෙසජ්ජං විඤ්ඤාපෙන්තො අගිලානො ආපජ්ජති, මුසාවාදාදිං උභොපි ආපජ්ජන්ති, අසාධාරණං උභොපි නාපජ්ජන්ති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

325. පඤ්චකෙසු ¶ ¶ පඤ්ච පුග්ගලා නියතාති ආනන්තරියානමෙවෙතං ගහණං. පඤ්ච ඡෙදනකා ආපත්තියො නාම පමාණාතික්කන්තෙ මඤ්චපීඨෙ නිසීදනකණ්ඩුප්පටිච්ඡාදිවස්සිකසාටිකාසු සුගතචීවරෙ ච වෙදිතබ්බා. පඤ්චහාකාරෙහීති අලජ්ජිතා, අඤ්ඤාණතා, කුක්කුච්චප්පකතතා, අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤිතා, කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤිතාති ඉමෙහි පඤ්චහි. පඤ්ච ආපත්තියො මුසාවාදපච්චයාති පාරාජිකථුල්ලච්චයදුක්කටසඞ්ඝාදිසෙසපාචිත්තියා. අනාමන්තචාරොති ‘‘සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡා පුරෙභත්තං පච්ඡාභත්තං කුලෙසු චාරිත්තං ආපජ්ජෙය්යා’’ති ඉමස්ස ආපුච්ඡිත්වා චාරස්ස අභාවො. අනධිට්ඨානන්ති ‘‘ගණභොජනෙ අඤ්ඤත්ර සමයා’’ති වුත්තං ¶ සමයං අධිට්ඨහිත්වා භොජනං අධිට්ඨානං නාම; තථා අකරණං අනධිට්ඨානං. අවිකප්පනා නාම යා පරම්පරභොජනෙ විකප්පනා වුත්තා, තස්සා අකරණං. ඉමානි හි පඤ්ච පිණ්ඩපාතිකස්ස ධුතඞ්ගෙනෙව පටික්ඛිත්තානි. උස්සඞ්කිතපරිසඞ්කිතොති යෙ පස්සන්ති, යෙ සුණන්ති, තෙහි උස්සඞ්කිතො චෙව පරිසඞ්කිතො ච. අපි අකුප්පධම්මො ඛීණාසවොපි සමානො, තස්මා අගොචරා පරිහරිතබ්බා. න හි එතෙසු සන්දිස්සමානො අයසතො වා ගරහතො වා මුච්චති. සොසානිකන්ති සුසානෙ පතිතකං. පාපණිකන්ති ආපණද්වාරෙ පතිතකං. ථූපචීවරන්ති වම්මිකං පරික්ඛිපිත්වා බලිකම්මකතං. ආභිසෙකිකන්ති නහානට්ඨානෙ වා රඤ්ඤො අභිසෙකට්ඨානෙ වා ඡඩ්ඩිතචීවරං. භතපටියාභතන්ති සුසානං නෙත්වා පුන ආනීතකං. පඤ්ච මහාචොරා උත්තරිමනුස්සධම්මෙ වුත්තා.

පඤ්චාපත්තියො කායතො සමුට්ඨන්තීති පඨමෙන ආපත්තිසමුට්ඨානෙන පඤ්ච ආපත්තියො ආපජ්ජති, ‘‘භික්ඛු කප්පියසඤ්ඤී සඤ්ඤාචිකාය කුටිං කරොතී’’ති එවං අන්තරපෙය්යාලෙ වුත්තාපත්තියො. පඤ්ච ආපත්තියො කායතො ච වාචතො චාති තතියෙන ආපත්තිසමුට්ඨානෙන පඤ්ච ආපත්තියො ආපජ්ජති, ‘‘භික්ඛු කප්පියසඤ්ඤී සංවිදහිත්වා කුටිං කරොතී’’ති එවං තත්ථෙව වුත්තා ආපත්තියො. දෙසනාගාමිනියොති ඨපෙත්වා පාරාජිකඤ්ච සඞ්ඝාදිසෙසඤ්ච අවසෙසා.

පඤ්ච කම්මානීති තජ්ජනීයනියස්සපබ්බාජනීයපටිසාරණීයානි චත්තාරි උක්ඛෙපනීයඤ්ච තිවිධම්පි එකන්ති පඤ්ච. යාවතතියකෙ පඤ්චාති උක්ඛිත්තානුවත්තිකාය භික්ඛුනියා යාවතතියං සමනුභාසනාය අප්පටිනිස්සජ්ජන්තියා පාරාජිකං ථුල්ලච්චයං දුක්කටන්ති තිස්සො ¶ , භෙදකානුවත්තකාදිසමනුභාසනාසු සඞ්ඝාදිසෙසො, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ පාචිත්තියං. අදින්නන්ති ¶ අඤ්ඤෙන අදින්නං. අවිදිතන්ති පටිග්ගණ්හාමීති චෙතනාය අභාවෙන අවිදිතං. අකප්පියන්ති පඤ්චහි සමණකප්පෙහි අකප්පියකතං; යං වා පනඤ්ඤම්පි අකප්පියමංසං අකප්පියභොජනං. අකතාතිරිත්තන්ති පවාරෙත්වා අතිරිත්තං අකතං. සමජ්ජදානන්ති නටසමජ්ජාදිදානං. උසභදානන්ති ගොගණස්ස අන්තරෙ උසභවිස්සජ්ජනං. චිත්තකම්මදානන්ති ආවාසං කාරෙත්වා තත්ථ චිත්තකම්මං කාරෙතුං වට්ටති. ඉදං පන පටිභානචිත්තකම්මදානං සන්ධාය වුත්තං. ඉමානි හි පඤ්ච කිඤ්චාපි ලොකස්ස පුඤ්ඤසම්මතානි, අථ ඛො අපුඤ්ඤානි අකුසලානියෙව ¶ . උප්පන්නං පටිභානන්ති එත්ථ පටිභානන්ති කථෙතුකම්යතා වුච්චති. ඉමෙ පඤ්ච දුප්පටිවිනොදයාති න සුපටිවිනොදයා; උපායෙන පන කාරණෙන අනුරූපාහි පච්චවෙක්ඛනාඅනුසාසනාදීහි සක්කා පටිවිනොදෙතුන්ති අත්ථො.

සකචිත්තං පසීදතීති එත්ථ ඉමානි වත්ථූනි – කටඅන්ධකාරවාසී ඵුස්සදෙවත්ථෙරො කිර චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා සින්දුවාරකුසුමසන්ථතමිව සමවිප්පකිණ්ණවාලිකං චෙතියඞ්ගණං ඔලොකෙන්තො බුද්ධාරම්මණං පීතිපාමොජ්ජං උප්පාදෙත්වා අට්ඨාසි. තස්මිං ඛණෙ මාරො පබ්බතපාදෙ නිබ්බත්තකාළමක්කටො විය හුත්වා චෙතියඞ්ගණෙ ගොමයං විප්පකිරන්තො ගතො. ථෙරො නාසක්ඛි අරහත්තං පාපුණිතුං, සම්මජ්ජිත්වා අගමාසි. දුතියදිවසෙපි ජරග්ගවො හුත්වා තාදිසමෙව විප්පකාරං අකාසි. තතියදිවසෙ වඞ්කපාදං මනුස්සත්තභාවං නිම්මිනිත්වා පාදෙන පරිකසන්තො අගමාසි. ථෙරො ‘‘එවරූපො බීභච්ඡපුරිසො සමන්තා යොජනප්පමාණෙසු ගොචරගාමෙසු නත්ථි, සියා නු ඛො මාරො’’ති චින්තෙත්වා ‘‘මාරොසි ත්ව’’න්ති ආහ. ‘‘ආම, භන්තෙ, මාරොම්හි, න දානි තෙ වඤ්චෙතුං අසක්ඛි’’න්ති. ‘‘දිට්ඨපුබ්බො තයා තථාගතො’’ති? ‘‘ආම, දිට්ඨපුබ්බො’’ති. ‘‘මාරො නාම මහානුභාවො හොති, ඉඞ්ඝ තාව බුද්ධස්ස භගවතො අත්තභාවසදිසං අත්තභාවං නිම්මිනාහී’’ති? ‘‘න සක්කා, භන්තෙ, තාදිසං රූපං නිම්මිනිතුං; අපිච ඛො පන තංසරික්ඛකං පතිරූපකං නිම්මිනිස්සාමී’’ති සකභාවං විජහිත්වා බුද්ධරූපසදිසෙන අත්තභාවෙන අට්ඨාසි ¶ . ථෙරො මාරං ඔලොකෙත්වා ‘‘අයං තාව සරාගදොසමොහො එවං සොභති, කථං නු ඛො භගවා න සොභති සබ්බසො වීතරාගදොසමොහො’’ති බුද්ධාරම්මණං පීතිං පටිලභිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. මාරො ‘‘වඤ්චිතොම්හි තයා, භන්තෙ’’ති ආහ. ථෙරොපි ‘‘කිං අත්ථි ජරමාර, තාදිසං වඤ්චෙතු’’න්ති ආහ. ලොකන්තරවිහාරෙපි දත්තො නාම දහරභික්ඛු චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජිත්වා ඔලොකෙන්තො ඔදාතකසිණං පටිලභි. අට්ඨ සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙසි. තතො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා ඵලත්තයං සච්ඡාකාසි.

පරචිත්තං ¶ පසීදතීති එත්ථ ඉමානි වත්ථූනි – තිස්සො නාම දහරභික්ඛු ජම්බුකොලචෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජිත්වා සඞ්කාරඡඩ්ඩනිං හත්ථෙන ගහෙත්වාව අට්ඨාසි ¶ . තස්මිං ඛණෙ තිස්සදත්තත්ථෙරො නාම නාවාතො ඔරුය්හ චෙතියඞ්ගණං ඔලොකෙන්තො භාවිතචිත්තෙන සම්මට්ඨට්ඨානන්ති ඤත්වා පඤ්හාසහස්සං පුච්ඡි, ඉතරො සබ්බං විස්සජ්ජෙසි. අඤ්ඤතරස්මිම්පි විහාරෙ ථෙරො චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජිත්වා වත්තං පරිච්ඡින්දි. යොනකවිසයතො චෙතියවන්දකා චත්තාරො ථෙරා ආගන්ත්වා චෙතියඞ්ගණං දිස්වා අන්තො අප්පවිසිත්වා ද්වාරෙයෙව ඨත්වා එකො ථෙරො අට්ඨ කප්පෙ අනුස්සරි, එකො සොළස, එකො වීසති, එකො තිංස කප්පෙ අනුස්සරි.

දෙවතා අත්තමනා හොන්තීති එත්ථ ඉදං වත්ථු – එකස්මිං කිර විහාරෙ එකො භික්ඛු චෙතියඞ්ගණඤ්ච බොධියඞ්ගණඤ්ච සම්මජ්ජිත්වා නහායිතුං ගතො. දෙවතා ‘‘ඉමස්ස විහාරස්ස කතකාලතො පට්ඨාය එවං වත්තං පූරෙත්වා සම්මට්ඨපුබ්බො භික්ඛු නත්ථී’’ති පසන්නචිත්තා පුප්ඵහත්ථා අට්ඨංසු. ථෙරො ආගන්ත්වා ‘‘කතරගාමවාසිකාත්ථා’’ති ආහ. ‘‘භන්තෙ, ඉධෙව වසාම, ඉමස්ස විහාරස්ස කතකාලතො පට්ඨාය එවං වත්තං පූරෙත්වා සම්මට්ඨපුබ්බො භික්ඛු නත්ථීති තුම්හාකං, භන්තෙ, වත්තෙ පසීදිත්වා පුප්ඵහත්ථා ඨිතාම්හා’’ති දෙවතා ආහංසු.

පාසාදිකසංවත්තනිකන්ති එත්ථ ඉදං වත්ථු – එකං කිර අමච්චපුත්තං අභයත්ථෙරඤ්ච ආරබ්භ අයං කථා උදපාදි ‘‘කිං නු ඛො අමච්චපුත්තො පාසාදිකො, අභයත්ථෙරොති උභොපි නෙ එකස්මිං ඨානෙ ඔලොකෙස්සාමා’’ති. ඤාතකා අමච්චපුත්තං අලඞ්කරිත්වා මහාචෙතියං වන්දාපෙස්සාමාති අගමංසු. ථෙරමාතාපි පාසාදිකං චීවරං කාරෙත්වා පුත්තස්ස පහිණි, ‘‘පුත්තො මෙ කෙසෙ ඡින්දාපෙත්වා ඉමං චීවරං පාරුපිත්වා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො මහාචෙතියං වන්දතූ’’ති. අමච්චපුත්තො ¶ ඤාතිපරිවුතො පාචීනද්වාරෙන චෙතියඞ්ගණං ආරුළ්හො, අභයත්ථෙරො භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො දක්ඛිණද්වාරෙන චෙතියඞ්ගණං ආරුහිත්වා චෙතියඞ්ගණෙ තෙන සද්ධිං සමාගන්ත්වා ආහ – ‘‘කිං ත්වං, ආවුසො, මහල්ලකත්ථෙරස්ස සම්මට්ඨට්ඨානෙ කචවරං ඡඩ්ඩෙත්වා මයා සද්ධිං යුගග්ගාහං ගණ්හාසී’’ති. අතීතත්තභාවෙ කිර අභයත්ථෙරො මහල්ලකත්ථෙරො නාම හුත්වා ගොචරගාමෙ චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජි, අමච්චපුත්තො මහාඋපාසකො හුත්වා සම්මට්ඨට්ඨානෙ කචවරං ගහෙත්වා ඡඩ්ඩෙසි.

සත්ථුසාසනං කතං හොතීති ඉදං සම්මජ්ජනවත්තං නාම බුද්ධෙහි වණ්ණිතං, තස්මා තං කරොන්තෙන සත්ථුසාසනං කතං හොති. තත්රිදං වත්ථු – ආයස්මා ¶ කිර සාරිපුත්තො හිමවන්තං ගන්ත්වා එකස්මිං ¶ පබ්භාරෙ අසම්මජ්ජිත්වාව නිරොධං සමාපජ්ජිත්වා නිසීදි. භගවා ආවජ්ජන්තො ථෙරස්ස අසම්මජ්ජිත්වා නිසින්නභාවං ඤත්වා ආකාසෙන ගන්ත්වා ථෙරස්ස පුරතො අසම්මට්ඨට්ඨානෙ පාදානි දස්සෙත්වා පච්චාගඤ්ඡි. ථෙරො සමාපත්තිතො වුට්ඨිතො භගවතො පාදානි දිස්වා බලවහිරොත්තප්පං පච්චුපට්ඨාපෙත්වා ජණ්ණුකෙහි පතිට්ඨාය ‘‘අසම්මජ්ජිත්වා නිසින්නභාවං වත මෙ සත්ථා අඤ්ඤාසි, සඞ්ඝමජ්ඣෙ දානි චොදනං කාරෙස්සාමී’’ති දසබලස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා වන්දිත්වා නිසීදි. භගවා ‘‘කුහිං ගතොසි, සාරිපුත්තා’’ති වත්වා ‘‘න පතිරූපං දානි තෙ මය්හං අනන්තරෙ ඨානෙ ඨත්වා විචරන්තස්ස අසම්මජ්ජිත්වා නිසීදිතු’’න්ති ආහ. තතො පට්ඨාය ථෙරො ගණ්ඨිකපටිමුඤ්චනට්ඨානෙපි තිට්ඨන්තො පාදෙන කචවරං වියූහිත්වාව තිට්ඨති.

අත්තනො භාසපරියන්තං න උග්ගණ්හාතීති ‘‘ඉමස්මිං වත්ථුස්මිං එත්තකං සුත්තං උපලබ්භති, එත්තකො විනිච්ඡයො, එත්තකං සුත්තඤ්ච විනිච්ඡයඤ්ච වක්ඛාමී’’ති එවං අත්තනො භාසපරියන්තං න උග්ගණ්හාති. ‘‘අයං චොදකස්ස පුරිමකථා, අයං පච්ඡිමකථා, අයං චුදිතකස්ස පුරිමකථා, අයං පච්ඡිමකථා, එත්තකං ගය්හූපගං, එත්තකං න ගය්හූපග’’න්ති එවං අනුග්ගණ්හන්තො පන පරස්ස භාසපරියන්තං න උග්ගණ්හාති නාම. ආපත්තිං න ජානාතීති පාරාජිකං වා සඞ්ඝාදිසෙසං වාති සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං නානාකරණං න ජානාති. මූලන්ති ද්වෙ ආපත්තියා මූලානි කායො ච වාචා ච, තානි න ජානාති. සමුදයන්ති ඡ ආපත්තිසමුට්ඨානානි ආපත්තිසමුදයො ¶ නාම, තානි න ජානාති. පාරාජිකාදීනං වත්ථුං න ජානාතීතිපි වුත්තං හොති. නිරොධන්ති අයං ආපත්ති දෙසනාය නිරුජ්ඣති, වූපසම්මති, අයං වුට්ඨානෙනාති එවං ආපත්තිනිරොධං න ජානාති. සත්ත සමථෙ අජානන්තො පන ආපත්තිනිරොධගාමිනිපටිපදං න ජානාති.

අධිකරණපඤ්චකෙ අධිකරණං නාම චත්තාරි අධිකරණානි. අධිකරණස්ස මූලං නාම තෙත්තිංස මූලානි – විවාදාධිකරණස්ස ද්වාදස මූලානි, අනුවාදාධිකරණස්ස චුද්දස, ආපත්තාධිකරණස්ස ඡ, කිච්චාධිකරණස්ස එකං; තානි පරතො ආවි භවිස්සන්ති. අධිකරණසමුදයො නාම අධිකරණසමුට්ඨානං. විවාදාධිකරණං අට්ඨාරස භෙදකරවත්ථූනි නිස්සාය උප්පජ්ජති; අනුවාදාධිකරණං චතස්සො විපත්තියො; ආපත්තාධිකරණං සත්තාපත්තික්ඛන්ධෙ; කිච්චාධිකරණං චත්තාරි සඞ්ඝකිච්චානීති ඉමං විභාගං න ජානාතීති අත්ථො ¶ . අධිකරණනිරොධං න ජානාතීති ධම්මෙන විනයෙන සත්ථුසාසනෙන මූලාමූලං ගන්ත්වා විනිච්ඡයසමථං පාපෙතුං න සක්කොති ¶ ; ‘‘ඉදං අධිකරණං ද්වීහි, ඉදං චතූහි, ඉදං තීහි ඉදං එකෙන සමථෙන සම්මතී’’ති එවං සත්ත සමථෙ අජානන්තො පන අධිකරණනිරොධගාමිනිපටිපදං න ජානාති නාම. වත්ථුං න ජානාතීති ‘‘ඉදං පාරාජිකස්ස වත්ථු, ඉදං සඞ්ඝාදිසෙසස්සා’’ති එවං සත්තන්නං ආපත්තික්ඛන්ධානං වත්ථුං න ජානාති. නිදානන්ති ‘‘සත්තන්නං නිදානානං ඉදං සික්ඛාපදං එත්ථ පඤ්ඤත්තං, ඉදං එත්ථා’’ති න ජානාති. පඤ්ඤත්තිං න ජානාතීති තස්මිං තස්මිං සික්ඛාපදෙ පඨමපඤ්ඤත්තිං න ජානාති. අනුපඤ්ඤත්තින්ති පුනප්පුනං පඤ්ඤත්තිං න ජානාති. අනුසන්ධිවචනපථන්ති කථානුසන්ධි-විනිච්ඡයානුසන්ධිවසෙන වත්ථුං න ජානාති. ඤත්තිං න ජානාතීති සබ්බෙන සබ්බං ඤත්තිං න ජානාති. ඤත්තියා කරණං න ජානාතීති ඤත්තිකිච්චං න ජානාති, ඔසාරණාදීසු නවසු ඨානෙසු ඤත්තිකම්මං නාම හොති, ඤත්තිදුතියඤත්තිචතුත්ථකම්මෙසු ඤත්තියා කම්මප්පත්තො හුත්වා තිට්ඨතීති න ජානාති. න පුබ්බකුසලො හොති න අපරකුසලොති පුබ්බෙ කථෙතබ්බඤ්ච පච්ඡා කථෙතබ්බඤ්ච න ජානාති, ඤත්ති නාම පුබ්බෙ ඨපෙතබ්බා, පච්ඡා න ඨපෙතබ්බාතිපි න ජානාති. අකාලඤ්ඤූ ච හොතීති කාලං න ජානාති, අනජ්ඣිට්ඨො අයාචිතො භාසති, ඤත්තිකාලම්පි ඤත්තිඛෙත්තම්පි ¶ ඤත්තිඔකාසම්පි න ජානාති.

මන්දත්තා මොමූහත්තාති කෙවලං අඤ්ඤාණෙන මොමූහභාවෙන ධුතඞ්ගෙ ආනිසංසං අජානිත්වා. පාපිච්ඡොති තෙන අරඤ්ඤවාසෙන පච්චයලාභං පත්ථයමානො. පවිවෙකන්ති කායචිත්තඋපධිවිවෙකං. ඉදමත්ථිතන්ති ඉමාය කල්යාණාය පටිපත්තියා අත්ථො එතස්සාති ඉදමත්ථි, ඉදමත්ථිනො භාවො ඉදමත්ථිතා; තං ඉදමත්ථිතංයෙව නිස්සාය න අඤ්ඤං කිඤ්චි ලොකාමිසන්ති අත්ථො.

උපොසථං න ජානාතීති නවවිධං උපොසථං න ජානාති. උපොසථකම්මන්ති අධම්මෙනවග්ගාදිභෙදං චතුබ්බිධං උපොසථකම්මං න ජානාති. පාතිමොක්ඛන්ති ද්වෙ මාතිකා න ජානාති. පාතිමොක්ඛුද්දෙසන්ති සබ්බම්පි නවවිධං පාතිමොක්ඛුද්දෙසං න ජානාති. පවාරණන්ති නවවිධං පවාරණං න ජානාති. පවාරණාකම්මං උපොසථකම්මසදිසමෙව.

අපාසාදිකපඤ්චකෙ ¶ – අපාසාදිකන්ති කායදුච්චරිතාදි අකුසලකම්මං වුච්චති. පාසාදිකන්ති කායසුචරිතාදි කුසලකම්මං වුච්චති. අතිවෙලන්ති වෙලං අතික්කම්ම බහුතරං කාලං කුලෙසු අප්පං විහාරෙති අත්ථො. ඔතාරොති කිලෙසානං අන්තො ඔතරණං. සංකිලිට්ඨන්ති දුට්ඨුල්ලාපත්තිකායසංසග්ගාදිභෙදං ¶ . විසුද්ධිපඤ්චකෙපවාරණාග්ගහණෙන නවවිධාපි පවාරණා වෙදිතබ්බා. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

326. ඡක්කෙසු – ඡ සාමීචියොති ‘‘සො ච භික්ඛු අනබ්භිතො, තෙ ච භික්ඛූ ගාරය්හා, අයං තත්ථ සාමීචි’’, ‘‘යුඤ්ජන්තායස්මන්තො සකං, මා වො සකං විනස්සාති අයං තත්ථ සාමීචි’’, ‘‘අයං තෙ භික්ඛු පත්තො යාව භෙදනාය ධාරෙතබ්බොති අයං තත්ථ සාමීචි’’, ‘‘තතො නීහරිත්වා භික්ඛූහි සද්ධිං සංවිභජිතබ්බං, අයං තත්ථ සාමීචි’’, ‘‘අඤ්ඤාතබ්බං පරිපුච්ඡිතබ්බං පරිපඤ්හිතබ්බං, අයං තත්ථ සාමීචි’’, ‘‘යස්ස භවිස්සති සො හරිස්සතීති අයං තත්ථ සාමීචී’’ති ඉමා භික්ඛුපාතිමොක්ඛෙයෙව ඡ සාමීචියො. ඡ ඡෙදනකාති පඤ්චකෙ වුත්තා පඤ්ච භික්ඛුනීනං උදකසාටිකාය සද්ධිං ඡ. ඡහාකාරෙහීති අලජ්ජිතා අඤ්ඤාණතා කුක්කුච්චපකතතා අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤිතා කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤිතා සතිසම්මොසාති. තත්ථ එකරත්තඡාරත්තසත්තාහාතික්කමාදීසු ආපත්තිං සතිසම්මොසෙන ¶ ආපජ්ජති. සෙසං වුත්තනයමෙව. ඡ ආනිසංසා විනයධරෙති පඤ්චකෙ වුත්තා පඤ්ච තස්සාධෙය්යො උපොසථොති ඉමිනා සද්ධිං ඡ.

ඡ පරමානීති ‘‘දසාහපරමං අතිරෙකචීවරං ධාරෙතබ්බං, මාසපරමං තෙන භික්ඛුනා තං චීවරං නික්ඛිපිතබ්බං, සන්තරුත්තරපරමං තෙන භික්ඛුනා තතො චීවරං සාදිතබ්බං, ඡක්ඛත්තුපරමං තුණ්හීභූතෙන උද්දිස්ස ඨාතබ්බං, නවං පන භික්ඛුනා සන්ථතං කාරාපෙත්වා ඡබ්බස්සානි ධාරෙතබ්බං ඡබ්බස්සපරමතා ධාරෙතබ්බං, තියොජනපරමං සහත්ථා ධාරෙතබ්බානි, දසාහපරමං අතිරෙකපත්තො ධාරෙතබ්බො, සත්තාහපරමං සන්නිධිකාරකං පරිභුඤ්ජිතබ්බානි, ඡාරත්තපරමං තෙන භික්ඛුනා තෙන චීවරෙන විප්පවසිතබ්බං, චතුක්කංසපරමං, අඩ්ඪතෙය්යකංසපරමං, ද්වඞ්ගුලපබ්බපරමං ආදාතබ්බං, අට්ඨඞ්ගුලපරමං මඤ්චපටිපාදකං ¶ , අට්ඨඞ්ගුලපරමං දන්තකට්ඨ’’න්ති ඉමානි චුද්දස පරමානි. තත්ථ පඨමානි ඡ එකං ඡක්කං, තතො එකං අපනෙත්වා සෙසෙසු එකෙකං පක්ඛිපිත්වාතිආදිනා නයෙන අඤ්ඤානිපි ඡක්කානි කාතබ්බානි.

ඡ ¶ ආපත්තියොති තීණි ඡක්කානි අන්තරපෙය්යාලෙ වුත්තානි. ඡ කම්මානීති තජ්ජනීය-නියස්ස-පබ්බාජනීය-පටිසාරණීයානි චත්තාරි, ආපත්තියා අදස්සනෙ ච අප්පටිකම්මෙ ච වුත්තද්වයම්පි එකං, පාපිකාය දිට්ඨියා අප්පටිනිස්සග්ගෙ එකන්ති ඡ. නහානෙති ඔරෙනඩ්ඪමාසං නහානෙ; විප්පකතචීවරාදිඡක්කද්වයං කථිනක්ඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

327. සත්තකෙසු – සත්ත සාමීචියොති පුබ්බෙ වුත්තෙසු ඡසු ‘‘සා ච භික්ඛුනී අනබ්භිතා, තා ච භික්ඛුනියො ගාරය්හා, අයං තත්ථ සාමීචී’’ති ඉමං පක්ඛිපිත්වා සත්ත වෙදිතබ්බා. සත්ත අධම්මිකා පටිඤ්ඤාතකරණාති ‘‘භික්ඛු පාරාජිකං අජ්ඣාපන්නො හොති, පාරාජිකෙන චොදියමානො ‘සඞ්ඝාදිසෙසං අජ්ඣාපන්නොම්හී’ති පටිජානාති, තං සඞ්ඝො සඞ්ඝාදිසෙසෙන කාරෙති, අධම්මිකං පටිඤ්ඤාතකරණ’’න්ති එවං සමථක්ඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨා. ධම්මිකාපි තත්ථෙව නිද්දිට්ඨා. සත්තන්නං අනාපත්ති සත්තාහකරණීයෙන ගන්තුන්ති වස්සූපනායිකක්ඛන්ධකෙ වුත්තං ¶ . සත්තානිසංසා විනයධරෙති ‘‘තස්සාධෙය්යො උපොසථො පවාරණා’’ති ඉමෙහි සද්ධිං පඤ්චකෙ වුත්තා පඤ්ච සත්ත හොන්ති. සත්ත පරමානීති ඡක්කෙ වුත්තානියෙව සත්තකවසෙන යොජෙතබ්බානි. කතචීවරන්තිආදීනි ද්වෙ සත්තකානි කථිනක්ඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨානි.

භික්ඛුස්ස න හොති ආපත්ති දට්ඨබ්බා, භික්ඛුස්ස හොති ආපත්ති දට්ඨබ්බා, භික්ඛුස්ස හොති ආපත්ති පටිකාතබ්බාති ඉමානි තීණි සත්තකානි, ද්වෙ අධම්මිකානි, එකං ධම්මිකං; තානි තීණිපි චම්පෙය්යකෙ නිද්දිට්ඨානි. අසද්ධම්මාති අසතං ධම්මා, අසන්තො වා ධම්මා; අසොභනා හීනා ලාමකාති අත්ථො. සද්ධම්මාති සතං බුද්ධාදීනං ධම්මා; සන්තො වා ධම්මා සුන්දරා උත්තමාති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

328. අට්ඨකෙසු ¶ ¶ – අට්ඨානිසංසෙති ‘‘න මයං ඉමිනා භික්ඛුනා සද්ධිං උපොසථං කරිස්සාම, විනා ඉමිනා භික්ඛුනා උපොසථං කරිස්සාම, න මයං ඉමිනා භික්ඛුනා සද්ධිං පවාරෙස්සාම, සඞ්ඝකම්මං කරිස්සාම, ආසනෙ නිසීදිස්සාම, යාගුපානෙ නිසීදිස්සාම, භත්තග්ගෙ නිසීදිස්සාම, එකච්ඡන්නෙ වසිස්සාම, යථාවුඩ්ඪං අභිවාදනං පච්චුට්ඨානං අඤ්ජලිකම්මං සාමීචිකම්මං කරිස්සාම, විනා ඉමිනා භික්ඛුනා කරිස්සාමා’’ති එවං කොසම්බකක්ඛන්ධකෙ වුත්තෙ ආනිසංසෙ. දුතියඅට්ඨකෙපි එසෙව නයො, තම්පි හි එවමෙව කොසම්බකක්ඛන්ධකෙ වුත්තං.

අට්ඨ යාවතතියකාති භික්ඛූනං තෙරසකෙ චත්තාරො, භික්ඛුනීනං සත්තරසකෙ භික්ඛූහි අසාධාරණා චත්තාරොති අට්ඨ. අට්ඨහාකාරෙහි කුලානි දූසෙතීති කුලානි දූසෙති පුප්ඵෙන වා ඵලෙන වා චුණ්ණෙන වා මත්තිකාය වා දන්තකට්ඨෙන වා වෙළුයා වා වෙජ්ජිකාය වා ජඞ්ඝපෙසනිකෙන වාති ඉමෙහි අට්ඨහි. අට්ඨ මාතිකා චීවරක්ඛන්ධකෙ, අපරා අට්ඨ කථිනක්ඛන්ධකෙ වුත්තා. අට්ඨහි අසද්ධම්මෙහීති ලාභෙන අලාභෙන යසෙන අයසෙන සක්කාරෙන අසක්කාරෙන පාපිච්ඡතාය පාපමිත්තතාය. අට්ඨ ලොකධම්මා නාම ලාභෙ සාරාගො, අලාභෙ පටිවිරොධො; එවං යසෙ අයසෙ, පසංසාය නින්දාය, සුඛෙ සාරාගො, දුක්ඛෙ පටිවිරොධොති. අට්ඨඞ්ගිකො මුසාවාදොති ‘‘විනිධාය සඤ්ඤ’’න්ති ¶ ඉමිනා සද්ධිං පාළියං ආගතෙහි සත්තහීති අට්ඨහි අඞ්ගෙහි අට්ඨඞ්ගිකො.

අබ්රහ්මචරියා විරමෙය්ය මෙථුනා,

රත්තිං න භුඤ්ජෙය්ය විකාලභොජනං.

බුද්ධෙන දුක්ඛන්තගුනා පකාසිත’’න්ති. (අ. නි. 3.71);

එවං ¶ වුත්තානි අට්ඨ. අට්ඨ දූතෙය්යඞ්ගානීති ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සොතා ච හොති සාවෙතා චා’’තිආදිනා නයෙන සඞ්ඝභෙදකෙ වුත්තානි. තිත්ථියවත්තානි මහාඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨානි. අනතිරිත්තා ච අතිරිත්තා ච පවාරණාසික්ඛාපදෙ නිද්දිට්ඨා. අට්ඨන්නං පච්චුට්ඨාතබ්බන්ති භත්තග්ගෙ වුඩ්ඪභික්ඛුනීනං, ආසනම්පි තාසංයෙව දාතබ්බං. උපාසිකාති විසාඛා. අට්ඨානිසංසා විනයධරෙති පඤ්චකෙ වුත්තෙසු පඤ්චසු ‘‘තස්සාධෙය්යො උපොසථො, පවාරණා, සඞ්ඝකම්ම’’න්ති ඉමෙ තයො පක්ඛිපිත්වා අට්ඨ වෙදිතබ්බා. අට්ඨ පරමානීති පුබ්බෙ වුත්තපරමානෙව අට්ඨකවසෙන යොජෙත්වා වෙදිතබ්බානි. අට්ඨසු ධම්මෙසු සම්මා වත්තිතබ්බන්ති ‘‘න පකතත්තස්ස භික්ඛුනො උපොසථො ඨපෙතබ්බො, න පවාරණා ඨපෙතබ්බා’’තිආදිනා නයෙන සමථක්ඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨෙසු අට්ඨසු. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

329. නවකෙසු – නව ආඝාතවත්ථූනීති ‘‘අනත්ථං මෙ අචරී’’තිආදීනි නව. නව ආඝාතපටිවිනයාති ‘‘අනත්ථං මෙ අචරි, තං කුතෙත්ථ ලබ්භාති ආඝාතං පටිවිනෙතී’’තිආදීනි නව. නව විනීතවත්ථූනීති නවහි ආඝාතවත්ථූහි ආරති විරති පටිවිරති සෙතුඝාතො. නවහි සඞ්ඝො භිජ්ජතීති ‘‘නවන්නං වා, උපාලි, අතිරෙකනවන්නං වා සඞ්ඝරාජි චෙව හොති සඞ්ඝභෙදො චා’’ති. නව පරමානීති පුබ්බෙ වුත්තපරමානෙව නවකවසෙන යොජෙත්වා වෙදිතබ්බානි. නව තණ්හාමූලකා නාම තණ්හං පටිච්ච පරියෙසනා, පරියෙසනං පටිච්ච ලාභො, ලාභං පටිච්ච විනිච්ඡයො, විනිච්ඡයං පටිච්ච ඡන්දරාගො, ඡන්දරාගං ¶ පටිච්ච අජ්ඣොසානං, අජ්ඣොසානං පටිච්ච පරිග්ගහො, පරිග්ගහං පටිච්ච මච්ඡරියං, මච්ඡරියං පටිච්ච ආරක්ඛා, ආරක්ඛාධිකරණං දණ්ඩාදානසත්ථාදානකලහවිග්ගහවිවාදතුවංතුවංපෙසුඤ්ඤමුසාවාදා. නව විධමානාති ‘‘සෙය්යස්ස සෙය්යොහමස්මී’’තිමානාදයො. නව චීවරානීති තිචීවරන්ති වා වස්සිකසාටිකාති වාතිආදිනා නයෙන වුත්තානි. න විකප්පෙතබ්බානීති අධිට්ඨිතකාලතො පට්ඨාය න විකප්පෙතබ්බානි ¶ . නව අධම්මිකානි දානානීති සඞ්ඝස්ස පරිණතං අඤ්ඤසඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා පුග්ගලස්ස වා පරිණාමෙති, චෙතියස්ස පරිණතං අඤ්ඤචෙතියස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා පුග්ගලස්ස වා පරිණාමෙති ¶ , පුග්ගලස්ස පරිණතං අඤ්ඤපුග්ගලස්ස වා සඞ්ඝස්ස වා චෙතියස්ස වා පරිණාමෙතීති එවං වුත්තානි.

නව පටිග්ගහපරිභොගාති එතෙසංයෙව දානානං පටිග්ගහා ච පරිභොගා ච. තීණි ධම්මිකානි දානානීති සඞ්ඝස්ස නින්නං සඞ්ඝස්සෙව දෙති, චෙතියස්ස නින්නං චෙතියස්සෙව, පුග්ගලස්ස නින්නං පුග්ගලස්සෙව දෙතීති ඉමානි තීණි. පටිග්ගහපටිභොගාපි තෙසංයෙව පටිග්ගහා ච පරිභොගා ච. නව අධම්මිකා සඤ්ඤත්තියොති අධම්මවාදිපුග්ගලො, අධම්මවාදිසම්බහුලා, අධම්මවාදිසඞ්ඝොති එවං තීණි තිකානි සමථක්ඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨානි. ධම්මිකා සඤ්ඤත්තියොපි ධම්මවාදී පුග්ගලොතිආදිනා නයෙන තත්ථෙව නිද්දිට්ඨා. අධම්මකම්මෙ ද්වෙ නවකානි ඔවාදවග්ගස්ස පඨමසික්ඛාපදනිද්දෙසෙ පාචිත්තියවසෙන වුත්තානි. ධම්මකම්මෙ ද්වෙ නවකානි තත්ථෙව දුක්කටවසෙන වුත්තානි. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

330. දසකෙසු – දස ආඝාතවත්ථූනීති නවකෙසු වුත්තානි නව ‘‘අට්ඨානෙ වා පන ආඝාතො ජායතී’’ති ඉමිනා සද්ධිං දස හොන්ති. ආඝාතපටිවිනයාපි තත්ථ වුත්තා නව ‘‘අට්ඨානෙ වා පන ආඝාතො ජායති, තං කුතෙත්ථ ලබ්භාති ආඝාතං පටිවිනෙතී’’ති ඉමිනා සද්ධිං දස වෙදිතබ්බා. දස විනීතවත්ථූනීති දසහි ආඝාතවත්ථූහි විරතිසඞ්ඛාතානි දස. දසවත්ථුකා මිච්ඡාදිට්ඨීති ‘‘නත්ථි දින්න’’න්තිආදිවසෙන වෙදිතබ්බා, ‘‘අත්ථි දින්න’’න්තිආදිවසෙන සම්මාදිට්ඨි, ‘‘සස්සතො ලොකො’’තිආදිනා වසෙන පන අන්තග්ගාහිකා දිට්ඨි වෙදිතබ්බා. දස මිච්ඡත්තාති මිච්ඡාදිට්ඨිආදයො ¶ මිච්ඡාවිමුත්තිපරියොසානා, විපරීතා සම්මත්තා. සලාකග්ගාහා සමථක්ඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨා.

දසහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු උබ්බාහිකාය සම්මන්නිතබ්බොති ‘‘සීලවා හොතී’’තිආදිනා නයෙන ¶ සමථක්ඛන්ධකෙ වුත්තෙහි දසහි. දස ආදීනවා රාජන්තෙපුරප්පවෙසනෙ රාජසික්ඛාපදෙ නිද්දිට්ඨා. දස දානවත්ථූනීති අන්නං පානං වත්ථං යානං මාලා ගන්ධං විලෙපනං සෙය්යාවසථං පදීපෙය්යං. දස රතනානීති මුත්තාමණිවෙළුරියාදීනි. දස පංසුකූලානීති සොසානිකං, පාපණිකං ¶ , උන්දූරක්ඛායිතං, උපචිකක්ඛායිතං, අග්ගිදඩ්ඪං, ගොඛායිතං, අජිකක්ඛායිතං, ථූපචීවරං, ආභිසෙකියං, භතපටියාභතන්ති එතෙසු උපසම්පන්නෙන උස්සුක්කං කාතබ්බං. දස චීවරධාරණාති ‘‘සබ්බනීලකානි චීවරානි ධාරෙන්තී’’ති වුත්තවසෙන දසාති කුරුන්දියං වුත්තං. මහාඅට්ඨකථායං පන ‘‘නවසු කප්පියචීවරෙසු උදකසාටිකං වා සඞ්කච්චිකං වා පක්ඛිපිත්වා දසා’’ති වුත්තං.

අවන්දනීයපුග්ගලා සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨා. දස අක්කොසවත්ථූනි ඔමසවාදෙ නිද්දිට්ඨානි. දස ආකාරා පෙසුඤ්ඤසික්ඛාපදෙ නිද්දිට්ඨා. දස සෙනාසනානීති මඤ්චො, පීඨං, භිසි, බිම්බොහනං, චිමිලිකා, උත්තරත්ථරණං, තට්ටිකා, චම්මඛණ්ඩො, නිසීදනං, තිණසන්ථාරො, පණ්ණසන්ථාරොති. දස වරානි යාචිංසූති විසාඛා අට්ඨ, සුද්ධොදනමහාරාජා එකං, ජීවකො එකං. යාගුආනිසංසා ච අකප්පියමංසානි ච භෙසජ්ජක්ඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨානි. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

331. එකාදසකෙසු – එකාදසාති පණ්ඩකාදයො එකාදස. එකාදස පාදුකාති දස රතනමයා, එකා කට්ඨපාදුකා. තිණපාදුකමුඤ්ජපාදුකපබ්බජපාදුකාදයො පන කට්ඨපාදුකසඞ්ගහමෙව ගච්ඡන්ති. එකාදස පත්තාති තම්බලොහමයෙන වා දාරුමයෙන වා සද්ධිං දස රතනමයා. එකාදස චීවරානීති සබ්බනීලකාදීනි එකාදස. යාවතතියකාති උක්ඛිත්තානුවත්තිකා භික්ඛුනී, සඞ්ඝාදිසෙසා අට්ඨ, අරිට්ඨො, චණ්ඩකාළීති. එකාදස අන්තරායිකා නාම ‘‘නසි අනිමිත්තා’’ති ආදයො. එකාදස ¶ චීවරානි අධිට්ඨාතබ්බානීති තිචීවරං, වස්සිකසාටිකා, නිසීදනං, පච්චත්ථරණං, කණ්ඩුප්පටිච්ඡාදි, මුඛපුඤ්ඡනචොළං, පරික්ඛාරචොළං, උදකසාටිකා, සඞ්කච්චිකාති. න විකප්පෙතබ්බානීති එතානෙව අධිට්ඨිතකාලතො පට්ඨාය න විකප්පෙතබ්බානි. ගණ්ඨිකා ¶ ච විධා ච සුත්තමයෙන සද්ධිං එකාදස හොන්ති, තෙ සබ්බෙ ඛුද්දකක්ඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨා. පථවියො පථවිසික්ඛාපදෙ නිද්දිට්ඨා. නිස්සයපටිපස්සද්ධියො උපජ්ඣායම්හා පඤ්ච, ආචරියම්හා ඡ; එවං එකාදස. අවන්දියපුග්ගලා නග්ගෙන සද්ධිං එකාදස, තෙ සබ්බෙ සෙනාසනක්ඛන්ධකෙ නිද්දිට්ඨා ¶ . එකාදස පරමානි පුබ්බෙ වුත්තෙසු චුද්දසසු එකාදසකවසෙන යොජෙත්වා වෙදිතබ්බානි. එකාදස වරානීති මහාපජාපතියා යාචිතවරෙන සද්ධිං පුබ්බෙ වුත්තානි දස. එකාදස සීමාදොසාති ‘‘අතිඛුද්දකං සීමං සම්මන්නන්තී’’තිආදිනා නයෙන කම්මවග්ගෙ ආගමිස්සන්ති.

අක්කොසකපරිභාසකෙ පුග්ගලෙ එකාදසාදීනවා නාම ‘‘යො සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අක්කොසකො පරිභාසකො අරියූපවාදී, සබ්රහ්මචාරීනං අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං සො එකාදසන්නං බ්යසනානං අඤ්ඤතරං බ්යසනං න නිගච්ඡෙය්ය. කතමෙසං එකාදසන්නං? අනධිගතං නාධිගච්ඡති, අධිගතා පරිහායති, සද්ධම්මස්ස න වොදායන්ති, සද්ධම්මෙසු වා අධිමානිකො හොති, අනභිරතො වා බ්රහ්මචරියං චරති, අඤ්ඤතරං වා සංකිලිට්ඨං ආපත්තිං ආපජ්ජති, සික්ඛං වා පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති, ගාළ්හං වා රොගාතඞ්කං ඵුසති, උම්මාදං වා පාපුණාති චිත්තක්ඛෙපං වා, සම්මූළ්හො කාලං කරොති, කායස්ස භෙදා පරම්මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජතී’’ති (අ. නි. 11.6). එත්ථ ච සද්ධම්මොති බුද්ධවචනං අධිප්පෙතං.

ආසෙවිතායාති ආදිතො පට්ඨාය සෙවිතාය. භාවිතායාති නිප්ඵාදිතාය වඩ්ඪිතාය

වා. බහුලීකතායාති පුනප්පුනං කතාය. යානීකතායාති සුයුත්තයානසදිසාය කතාය. වත්ථුකතායාති යථා පතිට්ඨා හොති; එවං කතාය. අනුට්ඨිතායාති අනු අනු පවත්තිතාය; නිච්චාධිට්ඨිතායාති අත්ථො. පරිචිතායාති සමන්තතො චිතාය; සබ්බදිසාසු චිතාය ආචිතාය භාවිතාය අභිවඩ්ඪිතායාති අත්ථො. සුසමාරද්ධායාති සුට්ඨු සමාරද්ධාය; වසීභාවං උපනීතායාති අත්ථො. න පාපකං සුපිනන්ති පාපකමෙව න පස්සති, භද්රකං පන වුඩ්ඪිකාරණභූතං ¶ පස්සති. දෙවතා රක්ඛන්තීති ආරක්ඛදෙවතා ධම්මිකං රක්ඛං පච්චුපට්ඨාපෙන්ති. තුවටං චිත්තං සමාධියතීති ඛිප්පං චිත්තං සමාධියති. උත්තරි අප්පටිවිජ්ඣන්තොති මෙත්තාඣානතො උත්තරිං අරහත්තං අසච්ඡිකරොන්තො සෙඛො වා පුථුජ්ජනො වා හුත්වා කාලං කරොන්තො බ්රහ්මලොකූපගො හොති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.